________________
૨૪
છે તે સંતબાલજીએ લખ્યું છે તેમ વિવિધ વર્તુળો કે પરિબળો ‘વિશ્વલક્ષ્ય ભાલનળકાંઠા પ્રયોગ સાથે સંકલિત થયાં ? કાર્યરત બન્યાં ?”
એક રીતે આ હકીકતનો કે પ્રમાણ આપવાનો સવાલ છે. ધર્મમય કહો અહિંસક કહો કે શોષણ અને અન્યાયથી મુક્ત એવો સમાજ કહો, એવો સમાજ રચવામાં ગામડું, પછાતવર્ગ અને માતૃજાતિ એ ત્રણે અંગો કે જે સમાજને નવું સર્જન કરીને આપે છે અને જે ઉત્પાદન કરી આપે છે, તેનાથી સમાજનું પોષણ થાય છે, એવા શુદ્ધ આજીવિકાથી જીવતો આ વર્ગ સમાજમાં વધુમાં વધુ પાછળ રહી ગયો છે, અસ્પૃશ્ય અને તિરસ્કૃત બન્યો છે. છતાં એનું જીવન શ્રમ આધારિત અને કુદરતનિઇ રહી શક્યું છે. એટલે નવી રચના માટેની કાર્યક્ષમતા હજુ પણ એનામાં છે.
સંતબાલજીનું આ દર્શન હતું. એટલે ભાલનળકાંઠા પ્રયોગની શરૂઆત ૧૯૩૮માં થઈ ત્યારથી આ ત્રણ વર્ગને કેન્દ્રસ્થાને રાખ્યાં. પ૩ વર્ષ એ વાતને થયાં. આજે સંતબાલજીની હયાતી નથી, પણ પ્રયોગ પાછળ આવી સ્પષ્ટ સમજણ હતી, જ્ઞાન હતું, દર્શન હતું. ચારિત્ર્ય નિર્માણ માટે પુરુષાર્થ પણ ત્યારથી આરંભાયો. હતો. તો આજે સંતબાલને કે પ્રયોગને નામે નહિ, એના કહેવાથી પણ નહિ, પરંતુ પ્રયોગ જેને માટે મથતો હતો તે વાત આજે રાષ્ટ્રિય સપાટીએ એક નક્કર હકીકત બનીને ઊભી રહી છે.
ગામડાંનાં વ્યક્તિત્વનો સ્વીકાર થયો છે. કિસાન દશક તરીકે દશાબ્દિ વર્ષ ઓળખાશે.
સ્વાયત્તમહિલા પંચની રચનાનું બિલ લોકસભામાં પસાર કર્યું. પછાતવર્ગોને મળેલું અને મળતું જતું મહત્ત્વ.
હવે બીજા કેટલાક દાખલા જોઈએ : ખેતપેદાશની પોષણક્ષમ ભાવનીતિનો સ્વીકાર. રાષ્ટ્રિય કૃષિનીતિનો સ્વીકાર. બજેટના પ૦ ટકા નાણાં ગામડાંના વિકાસ માટે ખર્ચ કરવાનો નિર્ણય. કામ કરવાના અધિકારનો સ્વીકાર. ટોચ મર્યાદામાં ખેતીની જેમ શહેરી આવકો માટે પણ માગ અને તકાજો . રાજકારણની શુદ્ધિ અને મૂલ્યનિષ્ઠ રાજકારણની માગ. અન્યાય પ્રતિકારની અહિંસક પ્રક્રિયામાં તપ, અને પ્રાર્થનાનો જોડાતો અનુબંધ.
અનુભવની આંખે
