________________
૪૩ પડે એવી આ બાબત છે” એના જેવું થવાનો સંભવ છે. એકની એક વાત વાંચતાં કંટાળો આવે. પોતાનો કક્કો ખરો કરવા કરાવવાનું આરોપણ પણ થઈ શકે, પરિણામે મૂળ સાચી વસ્તુને જ નુકસાન થાય. આટલું સમજીને “અતિથી સહુએ બચવાની જરૂર છે.”
અહીં ચર્ચિલે કહેલી વાત પણ ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે. એ વાત એણે પાર્લામેન્ટના સભ્યોને ઉદ્દેશીને ભલે કહી છે, પણ માણસજાતને વિષે એ લાગુ પાડી શકાય તેવી છે. એણે કહ્યું છે : “શું કહ્યું, કોણે કહ્યું અને કેવી રીતે કહ્યું” એનાથી જ માણસ મન ભરી દે છે. શું કહ્યું? તે સમજવાને માટે મનમાં ખાલી જગા રાખતો નથી. આવું માનસ હોઈ બોલવા લખવામાં અતિ હોય ત્યારે તો સાંભળનાર કે વાંચનાર વ્યક્તિલક્ષી રહેવાથી ગુણગ્રાહી કે સત્યગ્રાહી બની શકતો નથી. સંભવ વધુ તો એવો છે કે તેનામાં તે વ્યક્તિ માટે પૂર્વગ્રહની ગ્રંથી બંધાઈ જાય છે. આ સ્થિતિમાં સત્યાગ્રહને તો અવકાશ જ રહેતો નથી.
નમ્રતાપૂર્વક અહીં ઉલ્લેખ કરી લઈએ કે સંતબાલજી અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ વિષે પણ આમ બનતું આવ્યું છે એવી અમારી છાપ છે. હવે જ્યારે સંતબાલજી હયાત નથી ત્યારે સહુએ સમજવાની વાત ખુદ મુનિશ્રી સંતબાલજીએ ૨૯ વર્ષ પહેલાં લખ્યું છે તેમ એ છે કે,
“ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ અને અનુબંધ વિચાર એ કંઈ કોઈ વ્યક્તિની કે વ્યક્તિગત ચીજ નથી. પણ સાર્વજનિક મૂડી છે, મિલ્કત કે વસ્તુ છે. વ્યવહારમાં તો વ્યક્તિનું નામ તે નિમિત્ત હોવાથી લેવાય પછી તે સંતબાલ નામ હોય કે દેવજીભાઈ કે જયંતીભાઈ નામ હોય. વ્યક્તિ આજે હોય કાલે ન હોય, એક જન જાવે દૂજા આવે, કાર્યકી જ્યોત અખંડ જલે”ની જેમ કાર્ય તો ચાલુ રહેવું જોઈએ ને ? સંતબાલજી આજે નથી જ ને ? પરંતુ એમના પ્રયોગની અનુભવ મૂડી આજે પણ છે જ, એ મૂડીને સાચવવી પોષણ કરવું અને સંવર્ધન કરવું એ ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગના વર્તમાન કાર્યવાહકો પોતાની મતિ-શક્તિથી કરતા આવ્યા છે. પણ એ કામ તો ધરૂવાડિયું સાચવવા જેવું ગણાય.
“વિશ્વ વાત્સલ્યના ગઈ તા. ૧લી એપ્રિલના અંકમાં અનુબંધ વિચાર સંગીતિ અને પ્રાસંગિક નોંધમાં વાચકો જોઈ શકશે કે આ ધરુવાડિયું સાચવવા સાથે સુફળની પ્રાપ્તિ માટે પ્રયોગને સાર્વજનિક રૂપ આપવાની પ્રાયોગિક સંઘે પહેલ કરી છે. આ પહેલ ફળદાયી બને તે માટે સહુ મિત્રોએ દઢ નિર્ધાર કર્યો છે. આમ વેરવિખેર શુભ શક્તિનું સંકલન અને અનુબંધનું કામ આંતરિક રીતે થયું તે ઉત્તમ
અનુભવની આંખે
