________________
33
એનાથી સમસ્યા ઉકલતી દેખાય એટલું જ ઊલટું નવી નવી સમસ્યાઓ પેદા થાય છે, એવો સહુને અનુભવ છે.
આ સ્થિતિમાં ગાંધીવિચાર કાંઈક આશાનું કિરણ છે એમ કેટલાક વિચારક લોકોને લાગે છે. ગાંધી મૂલ્ય કહો વિચાર કહો કે કાર્ય કહો, તેનો કઈ રીતે આજની પરિસ્થિતિમાં ઉપયોગ કરવો એ મહાન કોયડો છે.
કોઈ એક પરિબળ આજની પરિસ્થિતિમાં હવે અસરકારક કામ આપી શકે તેમ નથી, એટલું સમજીયે તો કોઈ પણ પ્રકારની શાસન વ્યવસ્થાને ભરોસે સમસ્યા ઉકલશે એમ માનવું એ ભ્રમ છે એ પણ સમજાશે.
લોકશાહી હોવા છતાં હવે લોકોએ સીધાં પગલાં ભરીને સમસ્યા ઉકેલવી
પડશે.
સીધાં પગલાં લોકશાહીના બંધારણ અને કાયદા કાનૂની મર્યાદાઓ સાચવીને જ ભરવાં જોઈએ. કાનૂન ભંગના પગલાંનો સમાવેશ એમાં ન કરવો જોઈએ એમ ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગનો અનુભવ કહી જાય છે.
સીધાં પગલાંને પરિણામે રાજ્યસત્તાને પોલીસ કે લશ્કરનો ઉપયોગ ન કરવો પડે એ સાવધાની આંદોલનકારોએ રાખવી જોઈએ. સીધાં પગલાંનો અર્થ એ છે કે -
જેણે અન્યાય કર્યો હોય તેની, અન્યાય સહન કરનારની અને અન્યાયના સાક્ષી બનનારની, એમ સહુમાં પડેલી શુભવૃત્તિ જાગે, એવો કાર્યક્રમ આપવો. મતલબ એમને સત્ય સમજાવવું. આગ્રહ રાખતા થાય, અન્યાય કે અસત્ય કાર્ય કર્યાનો સ્વીકાર કરે, પશ્ચાતાપ કરે, શક્ય બને તો એનું પ્રાયશ્ચિત પણ કરે, એમ સીધી અપીલ થાય તેવાં સીધાં પગલાં ભરવાં.
જેને સમજાય તે આ પગલાં ભરે એકને સમજાય તો એક પણ પહેલ કરે. શરૂઆત કરે. ‘સત્યમેવ જયતે' સૂત્રમાં નિષ્ઠા, લોકોમાં શુભવૃત્તિ પડેલી જ છે, તેવી શ્રદ્ધા અને સંયમ તપ અને મૌન પ્રાર્થનાથી તે શુભવૃત્તિને સફળ અપીલ થઈ શકે છે તેવો આત્મવિશ્વાસ આ સીધાં પગલાંમાં અનિવાર્ય છે. પરિગ્રહ પ્રાણ અને પ્રતિષ્ઠાને હોડમાં મૂકીને પણ આ કામ થવું જોઈએ. ‘એકલો જાને રે'ની જેમ એકડાથી શરૂ કરનાર કોઈ એક હશે તો પાછળથી મીંડા ચડશે અને કોઈ નહિ સાથ આપે તો કર્તવ્ય કર્યાનું સમાધાન તો અવશ્ય મળશે જ.
તર્કબુદ્ધિથી આ ન સમજાવી શકાય એવી વસ્તુ છે. બુદ્ધિમાની સાથે હૃદયના ભાવ અને શુદ્ધ અંતઃકરણની શક્તિ આમાં વધુ મદદ કરે છે એવું અનેક પ્રયોગોના
અનુભવની આંખે
