________________
भारत के अजायबघरों और कला भवनोंकी सूची
भारत सरकारने हाल में 'इण्डिया टूरिस्ट इन्फार्मेशन नामकी एक पुस्तिका प्रकाशित की है. जो भारतका टूर (परिभ्रमण) करने वालोंको कितनी ही श्रावश्यक सूचनाएँ देती है । उसमें यह सूचित करते हुए कि भारतवर्ष म्यूजिमों (अजायबघरों श्रद्भुतालयों) और आर्टगेलेरीज (कलाभवनों आदि) की दृष्टिसे समृद्ध है, उन सबकी एक सूची दी है, जिसे अनेकान्तके पाठकोंकी जानकारीके लिये यहाँ प्रकाशित किया जाता है :
(क) भारत सरकार द्वारा पलित पोषित (Maintained)
१. नेशनल आरचिन्ज प्रोफ इण्डिया, न्यू देहली । २. देहली फोर्ट म्युजियम प्रोफ श्राक्योंलाजी, देहली । ३. सेन्ट्रल एशियन एन्टीक्युटीज म्युजियम न्यू देहली ४. श्राक्र्योलाजिकल म्युजियम, नालन्दा ।
५. थायोलाजिकल म्युजियम, सारनाथ । ६. श्राक्योंलाजिकल म्युजियम, नगरजूनी कोयडा ७. फोर्ट सेंट जार्ज म्युजियम, मदरास ।
८. राजपूताना म्युजियम, अजमेर ।
६. इन्डियन म्युजियम, कलकत्ता ।
१०. विक्टोरिया मेमोरियलहॉल, कलकत्ता । (ख) रियासती सरकारों द्वारा पालित पोषित
१. स्टेट म्युजियम, भुवनेश्वर (उड़ीसा)
२. स्टेट म्युजियम, लखनऊ ।
३. गवर्नमेंट म्युजियम मदरास ।
४. कर्जन म्युजियम ओफ आक्र्योलाजी मथुरा ।
५. सेन्ट्रल म्युजियम, नागपुर।
६. पटना म्युजियम, पटना ।
७. स्टेट म्युजियम गोहाटी (आसाम)
८. पैलेस कोलेक्सन, औंध । ६. मैसूर गवर्नमेंट म्युजियम, बैंगलोर ।
१०. बड़ीपाद म्युजियम, मयूरगंज (उड़ीसा) ११. खिविंग म्युजियम, मयूरगंज रियासत १२. बड़ौदा रटेट म्युजियम, एण्ड पिक्चर गैलेरी
बड़ौदा |
१३. बर्टन म्युजियम, भावनगर ( काठिया ) १४. भूरी सिंह म्युजियम, चम्बा (हिमाचल प्रदेश) १५. श्राक्लाजिकल म्युजियम हिम्मतनगर (ईडर)
Jain Education International
१६. आक्यलाजिकल म्युजियम ग्वालियर | १७. हैदराबाद म्युजियम, हैदराबाद । १८. इन्दौर म्युजियम इन्दौर |
१६. अलबर्ट म्युजियम, जयपुर । २०. सरदार म्युजियम, जोधपुर
२१. जरडाईन म्युजियम, खजराहो, छतरपुर ( विध्यप्रदेश)
२२. पदुकोट्टाइ म्युजियम पदुकोट्टाइ (मदरास ) २३. वैटसन म्युजियम प्रोफ एण्टीक्यूटीज राजकोट (काठियावाड़)
२४. म्युजियम प्रोफ श्राक्र्योलाजी, सांची (भोपाल) २५. •टेट म्युजियम त्रिचुर ( कोचीन )
२६. गवर्नमेंट (नेपियर्स) म्युजियम, त्रिवेन्द्रम् (ट्रावनकोर)
२७. विक्टोरिया हॉल म्युजियम, उदयपुर राजपूताना ) २८. जूनागढ़ म्युजियम जूनागढ़ सौराष्ट )
२६. नवानगर म्युजियम, नवानगर (सौराष्ठ) (ग) ट्रस्टों द्वारा पालित-पोषित ।
१. प्रिंस ऑफ वेल्स म्युजियम श्रॉफ वैस्टर्न इण्डिया, बम्बई |
२. लार्डरिए महाराष्ट्र इन्डस्ट्रीयल म्युजियम, पूना । (घ) प्राइवेट रूप से पालित-पोषित ।
१. भारत कला भवन, बनारस यू०पी० )
२. सैन्ट वीयर्स कालेल म्युजियम, बम्बई ।
३. म्युजियम प्रोफ बंगीय साहित्यपरिषद्, कलकत्ता ।
४. आशुतोष म्युजियम, कलकता यूनिवर्सिटी,
कलकत्ता ।
५. भारत इतिहास संशोधक मंडल, पूना । (ङ) म्युनिस्पिलटी द्वारा पालित पोषित । १. इलाहाबाद म्युनिस्पिल्ल म्युजियम, इलाहाबाद । २. विक्टोरिया जुबिली म्युजियम, बेजवाडा | ३. आयलाजिकल म्युजियम, बीजापुर (बम्बई) ४. विक्टोरिया एण्ड अलबर्ट म्युजियम, बम्बई ५. रायपुर म्युजियम, रायपुर (मध्यप्रदेश ) आशा है पुरातत्त्व तथा इतिहासादिके विद्वान इस सूची से लाभ उठाएंगे।
पन्नालाल जैन अग्रवाल
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org