________________
ADDITIONAL NOTES
103
This sanghāta is, for them, different from atoms (v. Yas'omitra's comment : यथा वैभाषिका: कल्पयन्ति । p. 89, 1. 20).
Other Vaibhāşikas, on the other hand, maintain that the aggregates are not different from atoms : न च परमाणुभ्योऽन्ये संघाताः। त एव संघाते स्पृश्यन्ते । यथा रूप्यन्ते। (Abh. Kosa, Tib. p. 83, 1. 15). य: परमाणूनां संघातः न स तेभ्योऽर्थान्तरम् । (Vimsikā bhāsya, p. 7, 1. 11 and p. 106 below).
According to Dharmakirti, Dirnāga pleads for the external reality from the standpoint of the latter Vaibhāșikas. This will be clear from the following extracts:
सञ्चित: समुदाय: स सामान्यं तत्र चाक्षधीः । सामान्यबुद्धिश्वावश्यं विकल्पेनानुबध्यते ॥ प्रमाणवार्तिकवृत्ति, II, 194.
वृत्तिः। ननु सञ्चितालम्वना: पश्चविज्ञानकाया इति सिद्धान्तः । तत्रानेकार्थजन्यत्वात् स्वार्थ सामान्यगोचर' इति चोक्तम् (प्रमाणसमुच्चये)। अवाह ।
अर्थान्तराभिसम्बन्धात् जायन्ते येऽणवोऽपरे ।
उक्तास्ते सञ्चितास्ते हि निमित्तं ज्ञानजन्मनः ॥ Ibid., 195.
वृत्तिः । उक्ताः सञ्चितालम्बनाः [पञ्च] विज्ञानकाया इत्यादौ । ज्ञानजन्मनस्त एव हि निमित्तमुक्ताः तत्रानेकार्थजन्यत्वादित्यादिना ।
अणूनां स विशेषश्च नान्तरेणापरानणून् ।
तदेकानियमात् ज्ञानमुक्तं सामान्यगोचरम् ॥ Ibid., 196.
वृत्तिः । अणूनां स च ज्ञानजननसामर्थ्यलक्षणो विशेषः . . . . . । न हि प्रत्येकमणवो दृश्याः। किन्तु सहिता एव । . . . . एकस्मिन् परमाणौ ज्ञानस्यानियमात् सामान्यगोचरं सञ्चितपरमाणुसंघातविषयं ज्ञानमुक्तं तत्त्ववादिना । न तु परमाण्वतिरिक्तसामान्यविषयम् ।
Exactly this same opinion is expressed by the opponents in saying the general quality of atoms ”, etc.
___P. 61, n. 12. तत्र बुद्धिर्यदाकारा, etc. Pramānavar. II, 224, p. 73, 1. 3. The holders of this view may be some of the Vaibhāşikas who maintain that the single atoms are not objects of our cognition, but their generality (sāmānya = sancita) does so. Cf. the above extracts from Pramānavār. and vrtti thereon.
