________________
V૧ થી ૧૦/૧ થી ૩
| (૮) અંતકૃત-દશાંગ ગ્ર
અનુવાદ તથા ટીકાનુસારી વિવેચન o હવે અંતકૃત્ દશામાં કંઈક કહીએ છીએ. અંત-ભવાંત, કૃત - જેઓએ કર્યો છે, તે અંતકૃત, તેની વાવતા યુક્ત દશા-દશ અધ્યયનરૂપ, ગ્રંથની પદ્ધતિ તે અંતકૃત દશા. અહીં આઠ વર્ગો છે. તેમાં પહેલા વર્ગમાં દશ અધ્યયનો છે. તે શબ્દ વ્યુત્પત્તિ નિમિતને આશ્રીને આ “અંતકૃત દશા" કહેલ છે, તેમાં ઉપોદ્ઘાત અર્થથી કહે છે –
વર્ગ-૧-અધ્યયન-૧ થી ૧૦ જી
- X - X - X - X - • સૂત્ર-૧ થી ૩ :
[૧] તે કાળે, તે સમયે ચંપાનગરી, પ્રભુદ્ધ ચૈત્ય હતું. વર્ણન, તે કાળે, તે સમયે આર્ય સુધમાં પધાર, પર્ષદા નીકળી ચાવતુ પાછી ગઈ. તે કાળે, તે સમયે આર્ય સુધમાના શિષ્ય, આર્ય જંબૂ ચાવત પર્યાપાસતા હતા. તેણે પૂછ્યું - જે શ્રમણ, આદિકર ચાવત સંપાતે સાતમા અંગસૂત્ર ઉપાસકદશાનો આ અર્થ કહ્યો છે, તો હે ભગવન ! આઠમાં અંગસૂત્રનો શ્રમણ ભગવતે શો અર્થ કહ્યો છે ?
હે જંબુ! શ્રમણ ભગવંતે આઠમાં અંગ અંતdદશીના આઠ વગોં કા છે. ભગવના છે શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે આઠમાં અંગ અંતકૃદશાના આઠ વર્ગો કહ્યા છે, તો ભંતે અંતકૃdદશાના પહેલા વર્ગના શ્રમણ ચાવતું સંપાd કેટલા અધ્યયન કહ્યા છે ? હે જંબૂ! શ્રમણ ભગવંતે યાવતું આઠમાં અંગના પહેલા વર્ગના દશ અધ્યયનો કહ્યા છે..
(ર) તે આ - ગૌતમ, સમુદ્ર, સાગર, ગંભીર, તિમિત, ચલ, કાંપિત્ર, અક્ષોભ, પ્રસેન, વિષ્ણુ [ દશ અધ્યયનો છે.)
]િ ભલે ! જે શ્રમણ યાવત સપાખે અંતકૃદ્દશા આઠમા અંગના પહેલાં વમના દશ અધ્યયન કહ્યા છે, તો ભંતે. શ્રમણ ભગવતે પહેલાં અધ્યયનનો શો અર્થ કહ્યો છે ? • • નિશે હે જંબૂ! તે કાળે, તે સમયે દ્વારવતી નગરી હતી, બાર યોજન લાંબી, નવ યોજન પહોળી હતી, તે ધનપતિની મતિથી બનાવેલી, સુવર્ષના પ્રાકારવાળી, વિવિધ પંચરંગી મણિના કાંગરા વડે પંડિત, સુરમ્ય, અલકાપુરી સર્દેશ પ્રમુદિતાકીડિત, પ્રત્યક્ષ દેવલોકભૂતા, પ્રાસાદીયાદિ હતી. તે દ્વારવતી નગરી બહાર ઈશાન ખૂણામાં રૈવત નામે પર્વત હતો, તે રૈવત પર્વત નંદનવન નામે ઉfiાન હતું, સુરપ્રિય નો પુરાતન (જુનું) ચાયતન હતું. તે એક વનખંડથી ઘેરાયેલ હતું. મધ્યે ઉત્તમ અશોકવૃક્ષ હતું.
અંતકૃદશાંગસૂત્ર-સટીક અનુવાદ તે દ્વારવતી નગરીમાં કૃષ્ણ નામે વાસુદેવ રાજ રહેતો હતો, તે મહાન રાજનું વર્ણન કરવું. તે ત્યાં સમુદ્રવિજય આદિ દશ દશાહ, બલદેવ આદિ પાંચ મહાવીર, પ્રધુમ્ન આદિ સાડા ત્રણ કરોડ કુમારો, શાંબ આદિ ૬૦,૦૦૦ દુદલિતો, મહસેન આદિ ૫૬,૦૦૦ મળવાનો, વીરસેન આદિ ૧,ooo વીરો, ઉગ્રસેન આદિ ૧૬,૦૦૦ રાજા, રુકિમણી આદિ ૧૬,૦૦૦ દેવીઓ, અનંગસેના આદિ અનેક હજાર ગણિકાઓ, બીજાં પણ ઘણાં ઈશ્વર યાવતુ સાર્થવાહો, હરાવતી નગરી અને સમગ્ર અર્ધ ભરતોનું આધિપત્ય કરતો ચાવતું વિચરતો હતો.
તે દ્વારવતી નગરીમાં અંધકવૃષ્ણિ રાજા હતો, તેનું મહા હિમવત આદિ વર્ણન કરવું. તે માને ઘારિણી સણી હતી. તે ધારિણી દેવી કોઈ દિવસે તેવી, તેવા પ્રકારની શય્યામાં સુતી હતી ઈત્યાદિ મહાબલ કુમારની માફક વર્ણન કરવું.
• વિવેચન-૧ થી ૩ :
નયમ આદિ અધ્યયન સંગ્રહાર્ય ગાથા છે. વાવનગાથા - વૈશ્રમણ બુદ્ધિથી રચિત. અલકાપુરી-વૈશ્રમણયક્ષની નગરી જેવી. તેના નિવાસીને કારણે પ્રમુદિત-પ્રકીડિત હતી. મ૦િ રાજ વર્ણન, પહેલા જ્ઞાતમાં મેઘકુમારના રાજ્યાભિષેકમાં જોવું, વક્ષ સાર - સમુદ્રવિજય, અક્ષોભ્ય, તિમિત, સાગર, હિમવાનું, અચલ, ધરમ, પૂરણ, અભિચંદ્ર, વસુદેવ. આ દશે પૂજ્ય હોવાથી દશાહે કહ્યા. ત્યાં અંધકવૃણિ નામે યાદવ વિશેષ હતો.
મધ્યરત - ભગવતી સૂટમાં મહાબલ કલ્લો, તેમ અહીં કહેવું. • સૂત્ર-૪,૫ :
[૪] સ્વપ્નદર્શન, કથના, જન્મ, બાલ્યત્વ, કલા, યૌવન, પાણિગ્રહણ, કાંતા, પ્રસાદ અને ભોગ -- [૫] વિશેષ એ . ગૌતમ નામ રાખ્યું, આઠ શ્રેષ્ઠ રાજકન્યા સાથે એક દિવસે જ પાણિગ્રહણ થયું, આઠ-આઠ સંખ્યામાં દાયજો આપ્યો. - - - તે કાળે, તે સમયે દિકર અરહંત અરિષ્ટનેમિ યાવત્ વિચરે છે, ચારે પ્રકારના દેવો આવ્યા, કૃષ્ણ પણ નીકળ્યો.
ત્યારે ગૌતમકુમાર, મેઘકુમારની જેમ નીકળ્યા, ધર્મ સાંભળ્યો. વિશેષ એ કે – માતા પિતાને પૂછીને આપની પાસે દીક્ષા લઈશ. એ રીતે મેઘકુમારની જેમ અણગાર થયા યાવતું નિર્ગસ્થ પ્રવચનને આગળ કરીને વિચારવા લાગ્યા.
ત્યારપછી તે ગૌતમ અન્ય કોઈ દિવસે અરહંત અરિષ્ટનેમિના તથારૂપ સ્થવિરો પાસે સામાયિકાદિ અગિયાર અંગ ભચા. ઘણાં ઉપવાસાદિથી યાવતું ભાવતા વિચરે છે. અરહંત અરિષ્ટનેમિ કોઈ દિવસે દ્વારાવતીના નંદનવનથી નીકળી બહાર જનપદમાં વિચરે છે ત્યારે ગૌતમ અણગર કોઈ દિવસે ભગવંત પાસે આવ્યા. ભગવંતને ત્રણ વખત પ્રદક્ષિણા કરીને કહ્યું - ભગવાન ! આપની અનુજ્ઞા પામીને માસિકી ભિક્ષુપતિમા સ્વીકારીને વિચારવા ઈચ્છું છું.
એ પ્રમાણે છંદકની માફક બાર ભિક્ષુપતિમાને સાશન ગુણરતન તપ તે રીતે જ સ્પર્શને બધું કુંદક માફક ચાવતું ચિંતવે છે, તે રીતે જ પૂછે છે,
