Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH pariziSTaparva kartA - A. zrIvijayazubhaGkarasUriH sampAdakaH - munidharmakIrtivijayaH : prakAzaka: kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti-zikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNam kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH 7 (pariziSTaparva) Trishashti-Shalakaa-Purusha-Charitam (c) sarve'dhikArAH svAyattAH kartA : A. zrIvijayazubhaGkarasUriH sampAdaka : munidharmakIrtivijayaH prakAzakam : kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdI smRti-zikSaNasaMskAranidhiH - amadAvAda dvitIya saMskaraNam : vi.saM. 2068 I0saM0 2012 pratayaH 500 mUlyam : ru. 125-00 pRSThAni : 10 + 242 = 252 prAptisthAnam 1 zrIvijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, ANandajI kalyANajInI peDhI samIpe, navA zAradAmandira roDa, pAlaDI, amadAvAda - 380007. phona : 26622465 dUrabhASa : 09808637714 sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001. phona : 25356692 bAlAnAmiva mAtA ca saritAmiva sAgaraH / durbalAnAmanAthAnAM kRte caikAzrayAspada ! // 1 // nigUDhamantra-tavajJa ! jyotirvijJAnakovida ! / munisaMmelanastambha ! zAsanodyotatatpara ! // 2 // prabalasattvasaMpanna ! ziSyotthAne kRtodyama ! / labdhanandanasUryAzIH ! pravacanakalAdhara ! // 3 // zuddhacAritrasaMniSTha ! sarvasUriziromaNe ! / tathA vAtsalyapAthodhe ! nirmalabrApAlaka ! // 4 // sUryasadRzatejasvin ! mRgezopamanirbhaya ! / candrasaMkAzasaMdIpta ! ratnAkaragabhIra ! ca // 5 // sadAgrahmapi satye hi sadA nirAgrahin ! mudA / / sva-paramohadurbheda-granthivicchedakRt ! khalu // 6 // nemi- vijJAna- kastUra- yazobhadra- zubhaGkarAH / / sUrIzA guravo yasya prabalamahimAncitAH // 7 // paThana-pAThanaprANa ! sevAtatpara ! sAdhurAT ! / audAryAdiguNopeta ! sUryodayaguro ! aho // 8 // jJAnAdikaM mayA'vAptaM prabhAveNa prabho ! tava / sarvaM puNyasmRtau tatte tvadIyaM tubhyamarpaye // 9 // mudraNam : kirITa grAphIksa 416, vRndAvana zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda. dUrabhASa : 09898490091 - dharmakIrtivijayaH
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana kiJcit prAstAvikam / kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI janmazatAbdI (vi.saM. 1145-2045)nA maMgala avasare pUjya AcArya zrIvijayasUryodayasUrIzvarajI tathA pUjya AcAryazrIvijayazIlacandrasUrIzvarajInI zubhapreraNAthI amArA A TrasTanI sthApanA thaI hatI. prAcIna granthonuM saMzodhana-sampAdanapUrvaka prakAzana, aneka vidvajjanonuM sanmAna, 'anusaMdhAna'nAmanI zodhapatrikAnuM prakAzana-ityAdi sAhityika pravRttio A TrasTano mukhya uddeza che. te anusAra kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI sUripada zatAbdI (vi.saM. 1166-2066)nA upalakSyamAM teonA dvArA viracita triSaSTizalAkApuruSacaritano pUjya A.zrIvijayazubhaMkarasUrijI racita gadyAtmakasAroddhAra pragaTa karatAM amo Ananda anubhavIe chIe. A gadyAtmakasAroddhAranI racanA pUjya A.zrIvijayazubhaMkarasUrijIe pUrve vi.saM. 2016nA varSe karI hatI. Aje 50 varSa pachI pUjyazrI vijayasUryodayasUrIzvarajInA ziSya munizrIdharmakIrtivijayajI dvArA punaH sampAdita-saMzodhita karela A granthanA prakAzanano lAbha amArA TrasTane malyo, te badala amo teonA RNI chIe. suviditamevedaM viduSAM yat kalikAlasarvajJetibirudadhAriNA paramaviduSA jainAcAryeNa zrImatA hemacandrAcAryeNa bhagavatA gUrjaranarezadvayaM siddharAjajayasiMhakumArapAlacaulukyeti saMjJaM pratibodhitaM; gUrjararASTre suvizAle'mAriH pravartitA; anekazatasaGkhyA jinAlayA nirmApitAH; somanAthamahAdevAbhidhazivatIrthasyoddhArakArye rAjA preritastattIrthapunaHsthApanAvasare svayamupasthitaM c| yugaprabhAvakenA'nena sUripAdena sarvajanatAyA hitakarANi mUka-pazUnAmabhayadAni jainadharmasyodyotakArINi ca naikAni mahAnti kAryANi yathA kRtAni, tathaiva tena bhagavatA nAnAvidhazAstranirmANakAryamapi vidvazcetazcamatkRtikArakaM vihitameva / tadviraciteSu grantheSu siddhahemacandrAbhidhaM zabdAnuzAsanaM, kAvyAnuzAsanaM, chandonuzAsanaM, liGgAnuzAsanaM, vAdAnuzAsanaM, zabdakoSadvayaM, saMskRtavyAzrayamahAkAvyaM prAkRtavyAzrayakAvyaM, stutikAvyAni, yogazAstram-ityAdayo granthAH pramukhAH prasiddhAzca vidyAkSetre / tadviracita eko mahAn grantho'yamapyasti-triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyam / prAyaH 36000zlokamito grantho'yaM jainapurANaprabandhasannibho mahAkAvyalakSaNopetazca / granthe'tra jainadharmasvIkRtatIrthaGkara-cakravarti-vAsudevabaladeva-nAradAdInAM zalAkApuruSANAM caritavarNanaM vizadaM vihitamasti / jainasaMghe etadadhyayanAdhyApanapracAro'virataM bahuzatavarSebhyaH pracalati / saMskRtAdhyayanakartRNAM vidyArthinAM bodhavaizadyArthametasya kAvyagranthasyA'dhyayanaM nitarAmAvazyakam / jainasiddhAntAnAM sukhabodhArtha jainetihAsasya ca jJAnArthamapyetadadhyayanamatIvopayogi / parantu mahAkAvyasyA'syA'dhyayane sarve janA na samarthA bhaveyuH / mandabodhAnAM sAralyotsukAnAM cA'bhyAsinAmetasyA'dhyayanaM bahudhA durUhamapi syAdeva / etAdRgjanAn manasi nidhAya AcAryapAdazrIvijayazubhaGkarasUrivaryeNa granthasyaitasya saralIkaraNAya tadarthaM cA'sya vi. saM. 2067 li. kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcArya navamajanmazatAbdIsmRtizikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda,
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ padyAtmakaM mahAkAvyaprauDhisamalaGkRtaM ca svarUpaM gadyAtmakaM varNanAdibAhulyamuktaM ca nirmitaM kRpAparItacetasA'smatpraguruvareNa / grantho'yaM paJcAzadvarSebhyaH pUrvaM mudrita AsIt / paramasya na sajAtastAdRk pracAro yena sarve'bhyAsotsukA janA lAbhAnvitAH syuH / samprati cA'prApyo'yaM granthaH / ata: zrIhemacandrAcAryapAdAnAM sUripadanavamazatAbdyA varSa vi.saM. 2066tamaM yadA''gataM tadA teSAM smaraNAJjalirUpeNa grantho'yaM punaH sampAdanaviSayIkRtya mudrApaNIya iti saGkalpa udito'smazcitte / sAdhava: preritA etadartham / pUjyapAdazrIgurubhagavadbhiH zrIvijayasUryodayasUribhirapi sAnandamanujJAtametadarthe / tato munizrIdharmakIrtivijayena sambhAlitametatkAryam / tasya bhaktibhAvitamAnasasya parizrama idAnIM phalAnyAvahatIti mahAnAnandaviSayaH / grantho'yaM saMskRtAbhyAsinAM yathopakArakaH, tathaiva jainadharmaviSayakaM samyag jJAnaM prAptumicchukAnAM jinAdimahApuruSacaritAnAM jijJAsUnAM ca kRte'pi nitAntamupayogI syAdeveti nishcprcm| granthasampAdanakArye yadi kA'pi skhalanA'sti tadarthamasmAkaM pramAda evopAlambhArhaH / zrIhemacandrAcAryabhagavatAM gadyAtmakasAroddhArakartRNAM cA''zayato viparItaM cet kimapyAgataM syAdatra, tadarthaM mithyAduSkRtaM dattvA kSamAprArthino vayamiti shm| viSayAnukramaH pariziSTaparva prathamaH sargaH viSayaH zrIzreNikavRttAntaH prasannacandrarAjarSikathA valkalacIrikathA zrIjambUsvAmipUrvabhavakathA ........ bhavadatta-bhavadevakathA.. sAgaradattakathA .............................................................. zivakumArakathA ......... dvitIyaH sargaH zrIjambUsvAmikathA ......... prabhavacoravRttAntaH ..... madhubindupuruSakathA... kuberadattakathA mahezvaradattakathA. kRSIvalakathA .... saM. 2067 Azvina zudi-1, surendranagare - zIlacandravijayaH kAkakathA.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH viSayaH SaSThaH sargaH ........... vAnarakathA aGgArakArakakathA nUpurapaNDitAkathA. vidyunmAlikathA. zaGkhadhamakakathA . zaileyavAnarakathA ................. ........... tRtIyaH sargaH zrIyazobhadrAdisUrivarANAM vRttAntaH ............... annikAputracaritram ...... pATaliputravRttAnta: ... nandasya rAjyAbhiSeka: saptamaH sargaH kalpakavRttAntaH ..... aSTamaH sargaH zakaTAlamantriNaH zrIsthUlabhadrasya ca vRttAntaH .... cANakya-candraguptayovRttAntaH .. navamaH sargaH azokazrI-kuNAla-sampratInAM vRttAntaH ....... ................. dazamaH sargaH sthavirAkathA.. jAtyAzvakathA ........... grAmakUTasutakathA sollakakathA.... mAsAhasapakSikathA. mitratrayakathA .. nAgazrIkathA. ................. lalitAGgakathA ...... .................... caturthaH sargaH sudharmasvAmigaNadharasya campAyAmAgamanam .. kUNikanRpasya vandanArthaM gamanam jambUsvAminaH kevalajJAnaM nirvANaM ca .......... paJcamaH sargaH zrIzayyaMbhavasUrivRttAntaH sthUlabhadra-dhanadevayovRttAntaH ......... ekAdazaH sargaH AryamahAgiryAryasuhastinorvRttAntaH avantisukumAlavRttAnta: ..... dvAdazaH sargaH dhanagirivRttAntaH ... vajrasvAmivRttAnta: .... .......
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH AryazamitatApasAryAvRttAnta:. rAjapariSadi vajraviSayakavivAdoddhAraH. vajradIkSA vajrasya dazapUrvAdhyayana-gurusiMhagirisvargagamanavihArAH vajra-rukmiNyorvRttAnta:. rukmiNIdIkSA- vajravihArau vajraprabhAvo bauddhajainaspardhA ca vajrakRtazAsanaprabhAvanA 10 AryarakSitavRttAntaH vajrasvAmivihAraH vajrasvAmisvargagamanam vajrasenavihAra: prazastiH kaThinazabdArthaH . trayodazaH sargaH ... pR. 201 203 205 205 212 . 216 218 219 . 222 231 233 233 236 238
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ // arhama || // zrInemi - vijJAna- kastUra- yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH pariziSTaparva prathamaH sargaH vande mahAvIrajinaM vareNyaM svargApavargadrumarAjakandam / surAsuraiH pUjitapAdapadmaM vaco'mRtAMzUdbhUtahRttamaskam // 1 // yad haimacandraM pariziSTaparva zrInemivijJAnapadAbjabhRGgaH / zubhaGkaro'haM vidadhe tadeva gadyAnubaddhaM sukhabodhahetoH // 2 // asyaiva jambUdvIpasya dakSiNe bharatArddha bhUmimukhamaNDanaM magadhanAmA dezo'sti / tasmin magadhadeze goSThA grAmasadRzAH, grAmAzca purasadRzAH, purANi cA'dbhutalakSmyA khecaranagarasadRzAni tatra kRSIvalairekavAramuptAni dhAnyAni punaH punardUrvAvat prarohanti, prajAstu suSamAkAlabhavA iva nIrogA nirbhayAH santuSTA dIrghAyuSastatra vasanti / gAvastatra sadA prasavazAlinyaH kuNDodhnyaH suvratA aharnizaM kAmadhenava iva kaamdohyaaH| bhUmizca sarvatrorvaraiva / samaye megho varSati / tasmin dharmaikagehe magadhadeze sarvo loko dharmakarmaparAyaNaH /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - prathamaH sargaH mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatra deze dakSiNabharatArddhasya sarvasvanidhibhUmiriva lakSmIkrIDAgRhaM rAjagRhaM nAma nagaramasti / tatra sauvarNadhvajakumbhamarIcayo varSASu vidyamAnameghAnAM vidyutsapatnItvaM gacchanti / tatra candrakAntamaNinirmitavAsagRhasaMkrAntacandro rAtrau kastUrIpUrNamuktarAjatapAtrAyate / tatra sundarAkRtiH sauvarNaH prAkAro'rhatsamavasaraNAt surairekaH kRta iva zobhate / tatra vApIjalaM dvayoH pArzvayormilagI ratnasopAnakiraNairbaddhasetuvat pradyotate, tatra haryeSu kanyAH krIDAzukAnapi jinastavanAni nityaM pAThayanti / tatra rAtriSu jinamandirazikharacumbIni svarNakumbhapratibimbitAni nakSatrANi prakAzante / tatra prAkAro rajata-suvarNakRtaiH kapizIrSakaizcandra-sUryabimbaiH sumerugiririva bhAsate / tatra vAsagehe dagdhadhUpagandhAdhivAsita: pavanaH khecarINAmaGge zliSyan priyatama iva harSAya jAyate / tatra caturo neteva guNaiH pRthvI lakSmI cA''varjayannupacitayazAH zreNiko rAjA'bhUt / tasya manasi prasaratA samyaktvaratnaprakAzena mithyAtvAndhakArasyA'lpo'pyavakAzo nA'bhUt / tasya kIrtiH sudharmAbhyantare'psarobhiH karNapuTapeyA vilakSaNA sudheva devAnAM harSaM dadatI satyagIyata / tasmin kendre duSTagrahavat pratikUle sati tasya zatrava ApadaM prApuH / akhaNDazAsane zakratulye tasmin rAjJi pRthvyekacandrA dyaurivaikacchatrA'bhUt / tasya janmArabhya sAmudralakSaNavat audArya-dhairya-gAmbhIryazauryAdayo guNA ajAyanta / mahAparAkramasya tasyaikacchavAM pRthivIM kurvata: purandaravajramivA''jJAM ko'pi nollalaGgha / ekadA tasya rAjJaH purAsanne guNazilanAmakodyAne surA-'suraparivArasahito bhagavAn zrImahAvIrasvAmI samavAsarat / tadA devA guNazilodyAne tribhI rUpya-svarNa-maNimayaiH prAkArairalakRtaM samavasaraNaM cakruH / tatra vyantarasurAH pavanAndolitapallavaibhavyajanAnAhvayantamivA'zokavRkSaM vicakruH / tasmin samavasaraNe puruSAkRtiH sumeruriva jAtyasuvarNavarNo bhagavAn zrImahAvIraprabhuH pUrvadvAreNa prAvizat / zrImahAvIrasvAmyazokavRkSAdha:sthitadevacchande rAjahaMsaH kamalamiva siMhAsanaM yathAvidhyalaJcakAra / tatra caturvidhaH saGgho ythaasthaanmupvivesh| zrImahAvIraprabhuramRtavarSAsadRzIM dharmadezanAM prArebhe / taddezavAsino janAH zIghraM plavamAnA mRgA iva samavasRtaM zrImahAvIrasvAminaM rAjAntikamupetya rAjAnaM vyajJapayan / tadA vIrasvAmisamavasaraNasamAcArAmRtaM zravaNapuTena pItavatastasya zarIraM panasaphalamiva harSeNodgatakaNTakaM babhUva / tataH zreNiko rAjA siMhAsanaM pAduke ca tyaktvA zrImahAvIraprabhuM manasikRtya bhUnyastamastakaH praNanAma / rAjA svAmyAgamanasUcakebhyo janebhyaH pAritoSike dainyadUrIkaraNakAraNaM bahu suvarNaM dadau / atha zreNikanRpo jinavandanayogye sadRze zvetavastre kSIrodalaharIvyUte iva paryadhAt / tadA rAjagRhapatirmuktairbahubhirmukuTAdibhI ratnabhUSaNaiH kalpataruriva zuzubhe / tadA tasya bandhavastadAjJayA hastyazvAdiyAnAni sajjIkRtAni rAjadvAre zIghramupAsthApayan / atha rAjaziromaNiH zreNikastejasvI sUrya udayAcalamiva kalyANakAraNaM bhadrakuJjaramAruroha / rAjA sandhyAmeghasadRzairanekairna
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vasindUrAruNakumbhairgajaiH parivavre / tato'pyutsuko nRpo gajaghaNTATaNatkArairAkAzaM pUrayanniva zrImahAvIratIrthapatiM prati cacAla / gajendragarjitairazvaheSitaizca miladbhirAkAzatale zabda AkAzaguNo'bhUt / prasannacandrarAjarSikathA 4 tataH zreNikasya dvau pradhAnasainikAvekamekAgracittamekapAdenaika mUlaM vRkSamiva sthitaM siddhikSetramAkraSTumivorzvIkRtabhujayugaM darpaNa va sUrye'pi nizcalanyastanetraM sUryatApAt svedabindubhirutpannasphoTakamiva mUrtamiva zAntarasaM zAntaM munivaraM dadRzatuH / tayormukhyasainikayorekataro'vocadaho ! munivara evaM tapastapyate, so'yaM muniziromaNimahAtmA vandyo'sti, etadanyaH ka ekapAdena tiSThet ? ko vA sUryamaNDalaM muhUrtamapyevaM pazyet ? aho ! aho ! asya duSkarakAritvam / asya mahAtmanaH svarge vA mokSo vA na dUre, mahatA tapasA kiM kimasAdhyaM na sAdhyate ? tatra dvitIyasainika uvAca- he mitra ! tvaM kiM na jAnAsi ? ayaM prasannacandro rAjA'sti / asya dharmo nA'sti / asya tapo vRthA'sti / ayaM bAlaM putraM svarAjye'sthApayat / sa mantribhirvRkSAdapakvaphalamiva rAjyAdapaneSyate / anena mArjArANAM dugdhamiva durAtmanAM teSAM mantriNAM rakSaNAya rAjyaM samarpitaM, tasmin bAle putre nAzite'sya vaMzo'pyuccheditaH syAt / ato nijapUrvapuruSANAM nAmanAzanAdayaM pAtakI syAt / pravrajyAM jighRkSuNA'nena yA rAjJyastyaktAstAsAM patirahitAnAM kA gatirbhaviSyatIti na jAne ? karNakoTarapraviSTena tadvacanapracaNDavAtena prasannacandrarAjarSeH samAdhitarurbhagno'jani / tata evaM sa vyacArayad- "aho ! teSAM pariziSTaparva prathamaH sargaH durAzayAnAM mantriNAM yanmayA satkAro vyadhAyi tad dhruvaM bhasmanihutam / mama putrasya stanandhayasya tai: kumatibhiH pApakarmabhiryad rAjyaM vinAzayitumArebhe tatastAn vizvastaghAtakAn dhik / yadyahaM tatra rAjye'bhaviSyaM tadA teSAM durAtmanAM navanavairnigrahairanuzAsanamakariSyam / aho ! mamA'nena jIvitena kim ? kiM vA bhUyasA tapasA ? yat svaputrasya parAbhavaH zravaNapathamagAt" / evaM sa rAjarSirdurdhyAnamatyantaM kurvANo nijasAdhutvaM vyasmArSIt / siMhAvalokananyAyena kSatratejasA''lIDhaH sa pratyakSAniva putradveSiNastAnamAtyAnadrAkSIt / prAgvad raNaraGgaikasUtradhAraH khaDgadhArayA raNe tAn sUraNAniva khaNDazo manasA cakAra / api ca chedanaM bhedanaM dAruNataramanyadapi duSkarma krodhAndhaH san sa rAjarSirmantriNAM kiM kiM nA'kArSIt ? tatra pradeze jinadhArmikaH zreNiko rAjagRhAdhipa AjagAma / taM munimavalokya sa rAjakuJjaraH kuJjarAduttatAra, bhUnyastamastako munivaraM praNanAma ca / tato rAjordhvabAhumekapAdasthaM tapasyAlInaM taM munimavalokyA'tipramudito'nvamodiSTa / prasannacandrarAjarSeradbhutaM tapaHsAmarthyaM vicArayan zreNiko bhUpo jagadgurujinasamIpamApat / rAjA paJcAGgaspRSTabhUpRSThaH svAminaM vanditvA kamalamukulitapANiryathAsthAnamupAvizat / avasaramAsAdya rAjaziromaNirjagadguruM vastrAJcalAcchAditamukhadvAra evamaprAkSIt / "yasmin samaye dhyAnAvasthito rAjarSiH prasannacandro mayA niraikSi tAdRza eva sa kAladharmaM kuryAt tadA kAM gatimavApnuyAt ?" etannizamya svAmyAha - "yadi sa narendrastadA vipadyeta tadA saptamIM narakabhUmi gacchet" / saralamatI rAjA zramaNArAdhakaH prabhu
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyA sAkASacaritam-gadyAtmakasArodvAraH vacanena cintAkulito vyacArayat-"aho ! atyugratapaso'sya kathaM dAruNA narakAvaniH syAt ?" tato bhUpatirbhUyaH svAminaM papraccha"he prabho ! asmin samaye sa yadi kAlaM kurvIta tadA kAM gati prApnuyAt ?" prabhurudatarat-"he rAjaziromaNe ! adhunA sa rAjarSiH paramatapAH sarvArthasiddhanAmavimAnArohaNayogyo vidyate" / rAjA savismayamAha-"bhagavan ! dvividhA kimiyaM bhavatAM vANI? sarvajJavAk kadA'pi mithyA na bhavati, ato'jJasya mama rahasyaM kthy| etadAkarNya svAmI prAha-"rAjan ! yadA tvayA'sau vanditastadA sa raudradhyAnapara AsIt, sAmprataM tu zukladhyAnaparAyaNa iti / tadA raudradhyAnAd narakAhaH zukladhyAnAccA'dhunA sa sarvArthasiddhayogyaH" / zreNiko bhUpaH punaH svAminaM papraccha-"bhagavan ! sa kathaM raudradhyAnI kathaM ca zukladhyAnaparo'bhUt" / svAmI prAha-rAjan ! tvadagre sainikavacanena svaputrasya svamantrivargAdabhibhavamasAvauSIt, tena sutamamatApizAcinIsamAviSTamanA vismRtasAdhuvrato manasA durAtmamantribhirasinA yoddhamArebhe / pratyakSairiva tairdurAtmabhiramAtyaiH sahA'tyantaM saMgrAmayanniSThitAsraH prasannacandro rAjarSiH krudhA'prasannamanA abhUt / svaM nirastramapi gRhItAstraM sannaddhamajJAsIt, krodhAvezenA'cintayacca svamantrivargametaM mukuTena hanmIti / tato mukuTajighRkSayA yadA ziraH kareNA'spRzat, tadA luJcitaM svaM mUrdhAnaM spRzannAtmAnaM gRhItavrataM samasmArSIt / tadA vyacintayat-"aho ! dhig dhig raudradhyAnAnubandhinaM mAM, nirmamasya mama tena putreNa mantrivargeNa ca kim?" iti cintayato pariziSTaparva - prathamaH sargaH rAjarSermohadurdine naSTe bhUyo'pi vivekadivAkaro'tibhAsvara udagAt / tataH sa purataH sthitAnivA'smAMstatraiva vanditvA''locya pratikramya ca zukladhyAnamakArSIt, tena prasannacandrarAjarSirghAnavanasaMbhavaM karmakakSaM zukladhyAnAgninA zIghraM bhasmasAdakArSIt / tasya rAjarSezcaritasugandhavAsito dharmavIraH zreNikaH zrImahAvIrasvAminaM vyajijJapat-"bhagavan ! prasannacandrarAjarSirbAlaM putraM rAjye saMsthApya kathaM munivratamagrahIt ? tadA vIraprabhurabravIt-"rAjan ! potanAkhye nagare saumyatvena candraH somacandro nAma rAjA'bhUt / tasya zIlAlaGkArA dharmadhAriNI dhAriNI nAma sadharmacAriNI viveka vArivApikA babhUva / sA caikadA gavAkSAsInasya nijanAthasya kezakalApaM pANipaGkeruhAbhyAM vivarItuM prArebhe / tadA sA rAjazirasi palitamavalokya rAjAnamuvAca-"svAmin ! ayaM dUta AgataH" / rAjA dizo'valokyovAca-"atra sa dUtaH kiM na dRzyate ? " tadA rAjyA palitaM darzitamUce ca kRtAntasya dUtI jarA karNamUle, samAgatya vaktIti lokAH zRNudhvam / parastrI-paradravyavAJchAM tyajadhvaM, jinezasya pAdAravindaM bhajadhvam // 1 // ityAdi priyAvacanaM zrutvA rAjA yauvanavanaghAtakaM zastramiva taM palitaM dRSTvA duramanAyata / tato dhAriNIdevI sahAsaM sAhasaM vidadhAnA rAjAnamuvAca-"ekaM palitaM dRSTvA yadi durmanAyase tarhi paTahadhvaninodghoSaya-ko'pi bhavato vRddhatvaM loke na prakAzayet" iti rAjJIvacaH zrutvA rAjovAca-"devi ! nA'haM palitadarzanena jihemi kintu madIyapUrvapuruSA adRSTapalitA eva prAvrajan / ahaM tu
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - prathamaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dRSTapalito'pi viSayaviSadharaidazyamAno'smIti lajje / ahamevaM sthite'pi zIghraM pravrajAmi kintu stanandhaye tanaye kathaM rAjyabhAro nivezyate ? athavA he matimati ! parivivrajiSorme ki rAjyasutAbhyAm ? tvaM nijamAtmajaM paripAlaya, ahaM zrAmaNyaM grahISyAmi / dhAriNyuvAca-"nAtha ! tvAM vinA'haM kathaM sthAtuM samarthA ? yata: satyo nityaM yadA kadA ca patimanugacchanti, vanAvanIruha iva svakarmabhireva bAlo'pyayaM vardhatAM, kiM tena mama? tata: somacandro rAjA bAle prasannacandre putra rAjyamAropya dhAriNyA dhAtryA ca saha dikproSitastApaso'bhUt / sa kiJcicchUnyamAzramapadamadhyavAtsIt / nIrasapatrAdikaM bhuJjAno duSkaraM tapastepe / sa palAzapatrANyAdAya hariNAnAM pAnthAnAM ca zItacchAyAM sudhAprapAmakArSIt / dhAriNI premavazIbhUtaH sa svAdusvAdUni jalAni phalAni ca patnyarthamAnaiSIt / vane'pi sA dhAriNI pativrataparAyaNA komalataratRNaiH patye talpaM kalpayAmAsa / sA pakvegudaphalAni dine piSTvA tatastailaM niSkAzya nizi dIpakAnakArSIt / vanyAgomayairvAsasthAnacatvarabhUmi patisukhopavezanArthamanekavAraM mArjayAmAsa / tatra gomayaliptAGgaNe vanAzrame hariNazizUn premNA lAlayantau dampatI tapa:zramamavidvAMsau kaJcit kAlaM vyatIyatuH / valkalacIrikathA atha dhAriNIrAjyA: pUrvasaMbhavo garbho'nukrameNa vavRdhe / anyadA sUtikAgRhamadhye kAntyA'tailapUro dIpa iva suto dhAriNyA jnyaanyckre| pitrA cA''zrame valkalAnyeveti valkalaiH so'veSTyatA'to valkalacIrIti tasya nAma cakre / dhAriNI sUtirogeNa kAladharma magAt / tato nirakSaraH puruSa iva sa bAlo'dRSTamAtRko'jani / tataH somarSistaM bAlaM mahiSIdugdhaM pAyaM pAyaM dhAtryAH samArpayat / daivAt sA'pi dhAtrI dhAriNImanujigamiSuriva kiyatA kAlena paJcatvamagamat / tataH somacandrarSiH svayameva mahiSIkSIraM taM bAlamapAyayat / gacchaMstiSThan zayAno vA sa nijAGke zizumadhArayat / atha sa bAla: kramAt pAdacakramaNasamartho'bhUt / vanamRgazizubhiH saha pratidinaM dhUlikrIDAM cakAra ca / punaH svayamAnItairindhanairnIvAraizca rasavatIM kRtvA sa somarSi lamabUbhujat / vanyaphalaistaM poSaM poSaM duSkaratapasi svasadRzaM taM vyadhAt / atha valkalacIryapi yauvanonmukhaH sarvathA svajanakasevAkuzalo'bhUt / evaM ca phalAdyAharaNairnityamaGgasaMvAhanena ca sakalavratagariSThAM zuzrUSAM tAtasya cakre / strIjanarahitavane nivasan sa AjanmabrahmacAryeva vratI strInAmA'pi na jajJau / atha prasannacandra ekadA vanasthasya piturdhAriNIkukSijAtaM sutaM svasodarya zuzrAva / tataH kIdRzaH sa me bhrAtA ? kathaM vA miliSyatIti manasi paramaM kautukamajani tasya / tataH prasannacandrazcitrakarAnevamajijJapat-"mama tAtapAdAnAM pAdakamalAlaGkRtaM tapovanaM gacchata, tAtapAdapaGkajamarAlasya madanujasya vananivAsina: zIghraM rUpaM likhitvA''nayata" / tataH zrImatAmAdeza: pramANamityuktvA citrakarAstvaritameva valkalacIripavitritavanamaguH / te'paravizvakarmANo'nupamakauzalA darpaNapratibimbamiva yathAvasthaM taM likhitvA''nIya valkalacIriNo dRzoH sudhAvartisadRzaM rUpaM prasannacandraM darzayAJcakruH / prasannacandro.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmHAMARAHASMAmmanmaamanna pariziSTaparva - prathamaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH 'nujarUpamAlokya madIyajanakasadRzo'yamanuja iti dhyAtvA''tmA vai jAyate putra iti zruti satyApayati sma / he sodara ! tvaM bhAgyena nayanagocaratAmApa ityabhidhAya taM zirasi cucumba, na ca nijotsaGgAdudatArayat / sa ca valkalacIriNaM valkalAmbaraM nirIkSya giririva sanirjharaH zIghraM syandamAnanayanajaladhAro'bhUt avadacca-"varSIyAn mama tAta ucitaM vratamAcaratu kintu bAlasyA'sya madanujasya vananivAso'pi na yogyo'sti / ahaM rAjyasukhahUde marAla iva rame, madanujanmA tu bhilla iva vanavRttyA'nujIvati / sa vanajAto jIva iva grAme durAneyo'sti / tasmin rAjyabhAgAvidhAyini mama rAjye'pi kaSTam / evaM nijAnujasya vanavAsaduHkhamanuzocan prasannacandrazcAturIcaNAM vezyAmevamAdizat"muniveSeNa yUyaM vanaM gatvA'GgasparzernavanavavacanaiH khANDaiH phalaizca mamA'nujaM pralobhyA'trA''nayata" iti rAjanidezamaklezaM zirasi nidadhAnA muniveSaM dadhAnA vezyA: zIghraM somacandrAJcitaM tadAzramapadamagaman / tatastatra bilvAdiphalAnyAdAya valkalavasanaM vasAnaM kuTIrAbhimukhamAgacchantamRSisutaM taM vezyA dadRzuH / so'pi saralamatirmuniveSadhArivezyAnAM munibuddhyA'bhivAdanaM vidhAyA'pRcchat-"ke yUyaM ? ko vA bhavatAmAzramaH ?" tA UcuH-"vayaM potanAzramavAsina RSayaH smaH, tavA'tithaya ihA''gatAH smaH, tvamasmAkaM kimAtithyaM kariSyasi ?" valkalacIrI provAca-"mayA vanAd madhurANi pakvAni phalAnyAnItAni, he maharSayo ! yUyaM bhugdhvam" / tato vezyA avocan-"asmAkamAzrame nedRzAni nIrasAni phalAni kazcid bhuGkte, asmadAzramatarUNAM phalavarNikAM pazya" ityuktvA vRkSamUle tA vezyA upAvizan, taM ca tatropAvIvizan / aviphalAzayAstaM khaNDaphalAnyabhojayan / valkalacIryapi tatkSaNAdeva tadAsvAdAd bilvAdiphalata udavijiSTa / punarekasthAnasthitaM taM svAGgamasparzayan, tatkaraM ca nijapInastanakumbhorasi nyadhuH / so'vocat-"bho maharSayaH ! zrImatAmidamaGgaM kiM komalam ? kimete vakSaHsthale unnate sta: ?" vezyAstaM komalapANipallavaiH spRzantya UcuH-"asmadIyavanaphalabhojanenaitAdRzamaGgaM komalaM bhavati / asmAkaM mahArasavanaphalabhakSaNenA'tyantavRddhyA vakSasyete sthale utpadyate / tadimamAzramamasArANi phalAni ca tyaja; asmAkamAzramamAgatya tvamapi sarasaphalabhojanenA'smAdRzo bhava / ___ atha khaNDaphalAsvAdalubdho mugdho valkalacIryapi vezyAbhiH saha jigamiSuH saGketamagrahIt / tatastApasabhANDaM saMsthApya valkalacIrI yathopadiSTaM saGketasthAnamagamat / tadA vRkSAdhirUDhA guptacaranarA AgacchantaM somacandrarSi dRSTvA vezyAnAM nyavedayan, vezyAzca munizApabhItA vyAdhAd mRgya iva parasparaM viyuktAH zIghrazIghramanezan / svapitari sthAnaM gate sa vezyAM naSTadhano dhanamivA'nveSTuM prArebhe / vane mRga iva dhAvannekaM rathinaM dRSTvA tamapyRSi manyamAno 'bhavantamabhivAdaya' ityavadat / rathinA pRSTo bAla:-"tvaM kva gamiSyasi ?" kumAra uvAca"he maharSe ! potanAbhidhamAzramapadaM gamiSyAmi" / rathikenoktam"ahamapi potanAzramaM jigamiSAmi / tato'gresaramiva taM rathinaM valkalacIryapyanvagamat / pathi sa mugdho bAlo rathikapriyAM 'he
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 triSaSTizalAkApuruSacaritam -gadyAtmakasAroddhAra: tAte'ti muhurmuhurbhaNati / iti zrutvA rathinaM tatpriyA'vocat"kIdRzyasyopacAradhIH ?" rathiko'vadat-'strIrahitavane nivasannayaM bAlaH strI-puMsayorbhedaM na jAnAtIti he priye ! tvAmapi puruSameva manyamAnastAteti saMbodhayati / vAhyamAnAnazvAn dRSTvovAca- he maharSe! ime mRgA rathe kathaM vAhyante ? munigaNasya mRgavAhanA nocitA" / rathiko hasan valkalacIriNamuvAca - "haMho mRgANAmidameva karmeti tadvAhanAyAM na doSaH " / tato rathiko valkalacIriNe svAdumodakAn dadau / sa cA''svAdayan modakaM tatsusvAdena sAnandamuvAca - " IdRzAni potanAzramavAsima - harSidattAni phalAnyahaM prAgapyakhAdiSam" / sa kumAro modakabhakSaNAt potanaM gantumudakaNThata, kaSAyarUkSairbilvA ''malakAdiphalairanaTat / atha mArgamadhye rathina ekena balinA caureNa saha yuddhamabhUt / tatra rathI gADhaprahAreNa cauramavadhIt / tatazcauro'pyuvAca - "vairiNo'pi ghAtaH prazasyate, yatastvayA'haM jitastena tuSTo'smi, mama puSphalaM dhanamasti tattvaM gRhANa / tato rathI tatpriyA kumArazcaite trayastad dravyaM rathe sthApayAmAsuH / krameNa potanaM prApto rathI valkalacIriNamuvAca- 'he kumAra ! yaste potanAzramo'bhipsitaH sa eSa vartate / tataH kiJcid draviNaM kumArAya dattvA smayamAno rathI jagAda - "asminnAzramapade dravyaM vinA''zrayo na milatyataH kasmaicidavakraya AzramArthI tvaM dravyaM dadyA: / kutra yAmi kutra neti samastapura utprekSamANaH kumAro'bhrAmyat / munibuddhyA puruSANAM strINAM cA'bhivAdanavAtUlo nAgarairupAhAsyata muniputraH / atha pure bhramannekasyA vezyAyA gRhe praviveza / sa kumAro vezyAgRhaM munyAzramaM mene vezyAM ca munim / punastAmapi he tAta ! pariziSTaparva prathamaH sargaH tvAmabhivAdaya ityuvAca / he maharSe ! mama kuTIraM samarpaya, tadavakraye'do dravyaM gRhANa ca / sA vezyA tvadIya eSa uTajo'sti tasmAd gRhyatAmityuktvA nApitaM kumArAGgaM saMskartuM samAhvayat / paraM sa kumAro nijAGgasaMskAraM naicchat, tathA'pi vezyAjJayA zUrpasahazAMstasya pAdanakhAn klezena nApita udatArayat / sA vezyA kumArAGgAd valkalacIramapanIya taM strapayituM sundaravastraM paryadhApayat / he mahAmune ! mama AjanmamuniveSaM tvaM mA dUrIkurviti valkalacIrApanayanasamaye sa bAla ivA'raTat / 13 tato vezyovAca - "he kumAra ! asminnAzrame maharSINAmatithInAmidamupacAraM tvaM svIkaroSi na vA ? yadi na svIkaroSi tadeha vastuM kuTIraM na lapsyase" / tato'sau kumArastasmin nivAsecchayA' nicchannapi vezyAnurodhAd mantravazIkRtaH sarpa iva vezyoktaM svIcakAra / tato vezyA svayaM kumArakezapAzaM jaTilamurNApiNDamiva tailenA'bhyajya kaGkatairvivarItuM prabhe / tataH somendubhUrabhyajya mRjyamAnAGgaH kaNDUyyamAno gauriva sukhanidrANanayano'jani / gaNikA cA'tha mandoSNairgandhajalaistaM snapayitvA suvastrANyAbhUSaNAni ca samArpayat / tata ekasyAH putryAH pANigrahaNaM cA'kArayat / kumArakaragRhItA vezyAputrI sAkSAd gArhasthyalakSmIriva babhau / sarvA vezyA vadhU-varAvupalakSya susvaragAnaM cakruH / tacchrutvA munikumAro manasi dadhyau - "RSaya ime kiM paThanti ?" vezyA mAGgalyAnyAtodyAnyavIvadat tadA kimiti vismito munitanayaH karNau pidadhau / muniveSadhAriNyo vezyAH kumAramAnetuM yathA'gamaMstathaivA''gatya prasannacandranRpaM vyajijJapan- "rAjan ! bahubhiH prakArairvanavAsI sa
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 pariziSTaparva - prathamaH sargaH MARRIAnnnnnnnnnnnnnnnnAAAAAMANARAN triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kumAro'smAbhirihA''gantuM prAlobhi / tataH so'smAbhiH samaM saGketamagrahIt / dUre kumArapitaramAyAntaM dRSTvA tacchApabhayAt strIsvabhAvataH kAtarA vayamanezAma / so'smAn gaveSayan naH pralobhAdhIno vanAd vanaM bhraman pitrAzramaM na jagAma, asmatsaGgamapi na prAptaH / etadAkarNya kimakArSam ? pitA-putrau viyojitAvanujazca na prAptaH, pitRpArthAt paribhraSTaH sa kathaM jIviSyati ? matsyo jalAd bahiSkRto hi kiyantaM kAlaM jIvati ? iti nRpaH pazcAttApamakarot, evaM rAjA'lpajale mIna ivodvellaJchayane ratimalabhamAno'sthAt / tadA rAjJaH karNayostadvezyAbhavane pravartamAnamurajadhvaniravizat / tacchrutvA samprati madduHkhena samagraM nagaraM duHkhitamasti, ko'yametAdRg lokottarasukhI yasya gRhe murajadhvaniH pravartate ? athavA sarvo hi svArthaparAyaNo bhavati, eSa mRdaGgadhvaniH kasyA'pi mude bhavati, mama kRte mudgaraprahArasodaro na harSAya jAyate / iti rAjJaH zokavacanaM janazrutyA vezyA vijJAya zIghrameva kRtAJjali: prasannacandraM bhUpaM vijJapayAmAsa-"rAjan ! purA kazcid daivajJa evamacakathat-'tava gRha RSiveSo yuvA''gamiSyati tasmai svakanyAM dadyA' iti / sa eva gauriva vyavahArAnabhijJa RSiveSo yuvA madgRhe samAgAt / tasmai svakanyA vadhUtvena samarpitA mayA / tadvivAhamahe deva ! madgRhe gItavAdyAdi pravartate / tvAM duHkhitaM na jAnAmi / yadi mamA'parAdhastahi taM kSamasva" / / ___atha rAjA kumAraM prAg dRSTavato narAnAdizat-yUyaM vezyAlayaM gatvA taM pazyata / tataste gatvA taM dRSTvopAlakSayaMstata Agamya rAjAnaM te nyavedayan / rAjA'pi dRSTasusvapna ivA'tyantamamodiSTa / tatazca sa vadhvA saha valkalacIriNaM hastinImadhiropya svabhavanamAnAyayat / rAjJA sa kumAraH krameNa sakalavyavahArakuzalo vyadhAyi / niyuktaiH pazavo'pi hi zikSyante kiM punarmanujaH? rAjA tasmai rAjyArddha dattvA svaM kRtArthaM mene / svargAGganAsadRzI rAjakanyAstenodavAhayat / sa ca valkalacIrI tAbhirvadhUbhiH kareNubhiH kuJjara iva vipulaM reme| ekadA'sya valkalacIriNo mArgasuhRdrathikazcauradattaM svarNAdi vikrINAnaH pure'bhrAmyat / tato yasya yasya dhanaM caurApahRtamAsIt sa sa svaM svaM dhanamupalakSyotthApitabAhurArakSakAnakathayat / ArakSakAzca cauraM matvA rAjadvAramanayan / rAjAnujo valkalacIrI jIvAnukampayA dRzA tamadrAkSIt / mArgopakAriNaM tamupalakSyA'mocayacca / yataH "nahi kRtamupakAraM sAdhavo vismaranti" / ___itazca somacandraH svaM sutamapazyan vane vRkSAd vRkSamazrubhiH siJcannivA'bhramat / prasannacandrapreSitajanairvalkalacIrivArtAkathanAnantaraM sa praphullanayano'jani / paraM ca tasya putraviyogenA'tirodanavazAd dine'pi rAtrAvivA'ndhatvamabhUt / sa vRddhatApaso'nyaistapasvibhistapo'nte phalAdibhirapAryata / ___ atha dvAdazasu varSeSu pUrNeSu rajanyAM prabuddho valkalacIryeka daivamacintayat-"mama mandabhAgyasyotpannamAtrasya mAtA vyapadyata / mattAto vane vasannapi matparicaryAmakarot / rAtrindivaM kaTistho'haM tapaHkaSTAdapyadhikaM kaSTaM svapiturajIjanam / yauvane yAvadahaM tatpratyupakArasamartho'bhUvaM tAvad daivAdajitendriya-pApo'trA''gamam" / ityevaM nizIthe cintayan sa gatvA rAjAnamavocat-"agraja ! ahaM
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - prathamaH sargaH mnnnnnnnnnnnnnnnnnn triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tAtapAdAnatyantaM didRkSe" / rAjovAca-"he anuja ! AvayoH pitA samAna evA'sti, taveva mamA'pi didRkSA'sti tAtacaraNAnAm" / tatastau saparivArau tAtapAdAlaGkRtamAzramapadaM jagmatuH, dvAvapi yAnAdudataratAm / valkalacIrItyavadat-"agraja ! etat tapovanaM dRSTvA rAjalakSmIstRNAyate mama / yatra sarasi haMsa ivA'raMsi tAnImAni sarovarANi / yeSAM tarUNAM phalAni kapirivA'khAdaM ta ete taravaH / yairmRgazizubhirakrIDaM ta ime mRgArbhakAH / yAsAM mahiSInAM kSIramapAM tA mAtRkalpA imAH / he svAmin ! etadvanasukhaM ki varNayAmi ? ekaM tAtasevanasukhaM rAjyakoTisukhaM tiraskaroti / tatastau bhrAtarau tAtapAdAzramaM pravizya nayanakamaladivAkaraM tAtamagre nirIkSAJcakrAte / tAtaM prati rAjovAca-"tava putraH prasannacandrastvAmabhivAdayate", tamabhivAdayantaM pANinA so'spRzat / tena pulakitagAtro rAjotkorakakadambavadabhUt, rAjAnujo'pi somacandrarSi nijatAtaM praNamannidamuvAca-"eSa valkalacIrI bhavaccaraNakamalamilindatAM prAptaH" / tataH somacandrarSiH zira AghrAyA'modata, girimiva vAridastaM srvaanggmaalilingg| somacandrapestadA nayanayugalAt kavoSNo bASpo niragalat / azrupatanameva tasyA'ndhatApradhvaMsaparamabhaiSajyamabhUt / punarAvRttagArhasthyasnehabandhano munistatkAlamAlokavadbhyAM netrAbhyAM svaputrau tau nirIkSyA'pRcchat-"he vatsau ! sukhaM kAlo'tigamita: ?" tAvudataratAM-'tAta ! kalyANatarudohadAt tvatprasAdAt' / tato valkalacIrI tApasabhANDamadRzyamAnaM kIdRzamabhUditi kuTIramadhyaM zIghraM praviveza / tadbhANDavRndaM nijavastrAJcalena prADma matvamanubadhnan pratilekhituM prArabhata / tatpratilekhanavelAyAM tasyaivaM cintA'bhUt-"munInAM pAtrANi kimahaM prAk pAtrakesarikayA pratyalikham ?" iti cintayatastasya jAtismaraNamajani / hyovihitavat svadeva-manuSyabhavAnasmarat / atha sa prAgbhavapAlitaM zramaNatvaM smaran mokSalakSmImitraM paramaM vairAgyaM prApat / dharmadhyAnaM kRtvA zukladhyAne sthito valkalacIrI paramojjvalaM kevalajJAnaM lebhe / tatkSaNalabdhakevalajJAna: so'mRtAbhAM dharmadezanAM tAtamagrajaM ca prati cakAra / tataH prAptabodhau somacandraprasannacandrau devasamarpitayatiliGgaM valkalacIriNaM prANamatAm / he zreNika ! ahamekadA viharan potanasamIpe manoramodyAne samavAsaraM, 'tadA pratyekabuddho valkalacIryapi svapitaraM mahyaM samA'nyatra vyaharat / rAjA prasannacandro'pi potanapuraM prAyAsIt / tatra gatvA sa valkalacIrivacanaiH sudRDhavairAgyo'vasat / tadA prasannacandro bAlamapi svaM putraM svarAjye saMsthApya viraktamanA mama pArzve prAvrAjIt / zrImahAvIrasvAminyevamuktvA virate zreNika AkAze devasampAtamapazyat / tato jagadIzvaraM praNamyA'pRcchat-"svAmin ! kimeSa prakAzitAkAzo devasampAto dRzyate ? tacchrutvA svAmyuvAca"rAjan ! prasannacandraperiha kevalajJAnamudapadyata / tanmahimAnaM vidhAtumime devAH sampatanti" / jambUsvAmipUrvabhavakathA zreNiko bhagavantaM zrIvIraM punarvyajijJapat-"nAtha ! kevalajJAnaM kasmin vyucchedaM gamiSyati ?" bhagavAnuvAca-"rAjan ! pazyaiSa
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - prathamaH sargaH 19 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm triSaSTiAlAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH brahmendrasya sAmAniko vidyunmAlI surazcaturdevIyuto'smAd dinAt saptamadivase tava pura RSabhadattazreSThino jambUnAmA putro'ntimakevalI bhaviSyati" / punA rAjA'pRcchat-"svAmin ! eSa deva Asannacyutizcet tarhi kathaM nA'sya tejaH kSINamasti ?" bhagavAnuvAca-"rAjan ! ekAvatArANAM devAnAmantakAle'pi tejaHkSayAdicyavanacihnAni na prAdurbhavanti" / tadA'nAdRtanAmA jambUdvIpapatireko devo harSeNoccairevamuvAca-"aho ! me kulaM dhanyamasti" / tadA zreNikaH kRtAJjalibhagavantamaprAkSIt-"bhagavan ! devo'yaM kasmAddhetoH svakulaM prazaMsati ?" iti zrutvA sarvajJo bhagavAnuvAca-"rAjan ! asminneva pure guptamatinAmA zreSThI jagatprasiddho'bhUt / tasya kramAd dvau putrAvajaniSAtAm / jyeSTha RSabhadattAkhyaH kaniSTho jinadAsanAmA ca / tatra jyAyAn putro'tisadAcAraH, kanIyAn dyUtAdivyasanIti kRtayugakaliyugayoH pratyakSe iva zarIre / laghuH putro durAcAra iti sakalajanasamakSe buddhimatA zreSThinA parityaktaH / jyeSThazcA'haM bhrAtRrahito'smIti vadan zuna iva kaniSThasya gRhe pravezamapi nA'dAt / ekadA jinadAso'nyena dyUtakAriNA dyUtakrIDAM kurvan saJjAtadyUtakalahe tena sadyo'streNa nihata: / dyUtaviSavRkSasyA'strAghAtapIDanaM phalamanubhavan jinadAso raGka iva bhUtale'luThat / svajanA RSabhadattamevaM nyavedayan-"bho paramArhata ! prANimAtrasAdhAraNadayayA svAnujaM jIvaya" / yata: pAtraM kIrtevizuddhAyAH sa bandhuH sa ca nAyakaH / yo bandhuM sevakaM cA'bhyuddharate vyasanAvaTAt // evaM svajanaprerita RSabhadatto'nujamupAgAt, tamAzvAsayacca"he vatsa ! samAzvasihi tvAmauSadhAdibhI rakSiSyAmi" / tato jinadAsa uvAca-"jIvitAzArahitasya me pAralaukikaM kAryaM kuryAH mama durnayAMzca kSamasva / he Arya ! adhunA paralokapAnthasya me dharmopadezapAtheyamanazanapUrvakaM dehi" / tata RSabhadatto'nujamupAdizat"vatsa ! nirmamo bhava, zuddhamanAH paJcaparameSThinamaskAraM japa" / evamAdyanuziSya laghubhrAtaramanazanayutAM bhagavadArAdhanAmacIkarat / tatprabhAvAjjinadAso'pi paNDitamaraNena paJcatvaM gatvA jambUdvIpapatiH paramaddhiko devo'jani / sa cA'yaM devo "rAjagRhanagara RSabhadattasya putro jambUnAmA caramaH kevalI bhAvI"-iti svapUrvakule bhrAtRgRhe kevalijanma zrutvA pramodAd nijakulaM pAvanaM manyamAnaH prazaMsati / bhavadatta-bhavadevakathA rAjA puna: prabhumaprAkSIt-"bhagavan ! eSa vidyunmAlI devo graheSu sUrya iva kathaM tejasvI pratibhAti ?" prabhurudatarat-rAjan ! asya jambUdvIpasya magadhadeze sugrAmagrAme AryavAn raassttrkuutto'bhuut| tasya revatInAmnI patnI, tayorbhavadatta-bhavadevanAmAnau putrAvabhUtAm / tatra bhavadatto yauvane'pi zrIsusthitAcAryapArzve bhavAmbhonidheruttAraNatarI dIkSAmagrahIt / so'sidhArograM vrataM paripAlayan zAstrapArago gurodvitIyatanurivA''cAryeNa saha vijahAra / ekadA tasmin gacche kazcidekaH sAdhurAcAryaM pratyajijJapat"guro ! yatra me bandhujano'sti tatra jigamiSu mAM gantumAdiza, yatastatra mamA'nujo'tisnehI mayi vidyate / sa pUrvato bhadraprakRtimA dRSTvA pravrajiSyati / tataH zAstrajJasAdhuyutaM taM tatra gantumAdizat tadIyAcAryavaryaH, yataH-"paroddhAraparAyaNe ziSye guruH prasIdati" /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha gurunirdiSTaH sa svIyapitRsadanamupetya bhrAtuH kAmataruvardhakaM vivAhaM tatrA''rabdhamapazyat / tadA vivAhakautukavyagro munilaghubhrAtA vismRtetarakAryo haSotkarSavyagro'bhUt / vivAhasamaye prAptaM svAnujamunimajAnAna iva svAgatamapi na cakAra, vratagrahaNakathA tu dUre babhUva / tato viSaNNamanAH sa munistataH parAvRtya nijAcAryasakAzamAgamat / gurucaraNAn prati nijAnujasya sakalAM kathAmakathayat / tatastacchrutvA bhavadatto munirevamavocat - aho ! anujasya naiSTuryametat yad gRhe'bhyAgataM jyAyAMsamRSimavAjJAsIt, kiM gurubhaktito'pi vivAhakautukaM zreyo yat tat parityajya sAnandaH sa jyeSThaM nA'nugatavAn / 20 tadA sAdhuH kazcidevamuvAca- "he bhavadatta ! yadi tvaM caturo'si tadA nijamanujaM pravrajyAM grAhaya" / etacchrutvA bhavadattamuniruvAca"haMho yadi gurucaraNA magadhadeze vihariSyanti tadA'daH kautukaM pradarzayiSyAmi " / anyadA''cAryA viharanto magadhAneva jagmuH yata: pavanavat sAdhavo naikatra tiSThanti / tato bhavadattamunirgurucaraNAn vanditvaivaM vyajijJapat-"gurucaraNAH ! itaH sannihitAn svajanAn didRkSe'to bhavantastatra gantumAjJApayantu" / tato gururekAkinamapi bhavadattamuniM tatra gantumAjJApayAJcakAra / yato vazina ekAkino'pi vihAra: kalpate / tato gurunirdiSTaH sa svasaMsAribandhugRhamanujaM dIkSAM grAhayitumanukampAkalitahRdayo jagAma / tadA bhavadevo nAgadattasya vAsukI - garbhasaMbhUtAM putrIM paryaNaiSIt / kRtavivAhamahAH sarve bandhujanA bhavadattamunyAgamanaM mahoparimahaM manyamAnAstaM harSeNA'bhijagmuH / te badha pariziSTaparva - prathamaH sargaH bhavadattamunicaraNau prAsukodakena prakSAlya tIrthajalAdapyadhikaM tatpAdodakaM matvA vavandire / yataH gaGgA pApaM zazI tApaM dainyaM kalpatarurharet / pApaM tApaM ca dainyaM ca haret sAdhusamAgamaH // 1 // sAdhUnAM darzanaM puNyaM tIrthabhUtA hi sAdhavaH / kAlena phalate tIrthaM sadyaH sAdhusamAgamaH // 2 // jADyaM dhiyo harati siJcati vAci satyaM / mAnonnatiM dizati pApamapAkaroti / 21 kIrti ca dikSu vimalAM vitanoti lakSmI / satsaGgatiH kathaya kiM na karoti puMsAm ? // 3 // bhavasAgaranimajjanabhayAdivA'valambanamicchantaH sarve bandhavastadIyacaraNakamalayorlagitvA taM praNemuH / bhavadattamunirapyavocad bandhUn- "bho ! yUyaM vivAhotsavavyAkulAH stha, ato'nyatra vayaM gacchAmaH / yuSmAkaM dharmalAbho'stu, sarve bandhava eSaNIyakalpanIyabhakta - pAnAdibhistaM muniM pratyalambhayan / tadAnIM bhavadevo'pi svakulAcAraM prapAlayan sakhIbhiH sevyamAnAM navoDhAM maNDayan candramaNDalAdAkRSTena candrAtaparaseneva zrIkhaNDacandanarasenA'GgarAgaM cakAra / navoDhAzirasi grastacandrarAhuzrIcorakaM sumanomAlyagarbhitaM dhammillaM babandha / tatkapola-phalakayoH kastUrIrasena kAmadevasya jayaprazastimiva patravallarImalikhat / yAvat sa tatkucamaNDalayormaNDanaM prArebhe tAvatA bhavadattamahAmunerAgamanavArtAM zuzrAva / bhrAtRdarzanotsukaH sa jayavAn dyUtakAra ivA'rddhabhUSitAmapi priyAM tyaktvA zIghramuttasthau / tadA priyasakhIbhirarddhamaNDanaparityAganiSedhAnaucityAdikathyamAnamapi badhira iva nA' zrauSIt,
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - prathamaH sargaH 23 22 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sAgrahaM vArayantInAM tatsakhInAM bhavadeva idamuttaramadAt-"he bAlikAH ! ahaM guruM vanditvA punarAgamiSyAmi" / tato bhavadevaH svasthAnAt kapiriva plavamAno bhavadattamuni tatropasthitaM samabhyetya vavande / vanditvotthitamAtrasyA'nujasyA'nagAraziromaNiH muniH pravrajyAdAnArthaM satyaGkAramiva ghRtabhAjanamarpayAJcakre, tato bhrAtari dattanetro'gArAd nirjagAma / bhavadevo'pi tatsarpirbhAjanaM svapANau vahan munipadAravindamakarandamilindo bhavadattamunimanvagAt / apare'pi janA pramodAnvitahRdayA nAryazca bhavadattamunimanvIyuH / sa ca muniH kamapi svamanugacchantaM na vyasRjat / ado hi munInAmucitam / muninA'visRSTA viziSTAnurAgAste janA na parAvavRtire / kiyaddUraM gatvA viSaNNahRdayAste muni vanditvA svayameva parAvRtan / tato bhadrahRdayo bhavadevo vyacintayat-"ete visRSTA api parAvartante yata ete sodarA na santi, ahaM tvasya muneH sodaro'smi; AvAM mitha: snehinau svaH / tasmAdamunA'visRSTasya mama parAvartanaM nocitam / bhakta-pAnAdibhArabhareNA''krAnto'yaM madagrajaH, ata eva prasIdan ghRtabhAjanaM voDhuM mamA'rpayat / cirakAlAdabhyAgataM zrAntaM jyeSThabhrAtaraM munimamuM sthAne'muktvA nivartituM na zaknomi" / tato bhavadattamuniH madanujo'yaM mArge na zrAmyatviti gArhasthyavAtAM prArebhe / yathA-"he bhrAtaH ! ete te grAmaparyantavRkSA mArgamaNDapAH santi, yeSu pUrvamAvAM kapivat sAnandamakrIDAva / tAnyetAni sarovarANi yeSu bAlye vayasyAvAM kamalinInAlainijanijakaNThayoH parasparaM hAramakA@ / tA etA grAmaparyantabhUmayaH santi, yAsu vAlukAbhizcaitya krIDAM varSartAvAvAmakArva" / evamadhvani svAnujaM vArtayan bhavadatto nijAcAryacaraNakamalapUtaM grAmamagamat / / "tata: kSullakA bhavadattamuni nijAnujasahitaM vasatidvAramAgataM dRSTvA parasparaM vihitavakroSThikA avoca-"anena muninA divyaveSadharo'nujaH pravrajyArthamAnItastena manyAmahe'yaM svavacaH satyApayiSyati" / tadA sUriruvAca-"bhavadatta ! tvayA saha ko'yaM yuvA''gato'sti ?" bhavadatta uvAca-"asau mamA'nujo dIkSAM jighRkSurihA''gamat" / tataH sUrirbhavadevamaprAkSIt-vatsa ! tvaM kiM vratamAdAtumicchasi ? tato bhavadevo madagrajo munimithyAvAdI mA bhUditi bhagavannevamiti dIkSAsvIkAravaco'vocat, tadaiva sUrirbhavadevamadIkSayat / sAdhubhyAM sahA'nyatra vihartumayujacca / tato bhavadevaparijanAstadanAgamanacintayA pRSThato'bhyupagamya bhavadattamunimUcuH-"bhagavan ! ardhamaNDitAM priyAM muktvA bhavato'nugato bhavadevo'dyA'pi gRhaM na prAptaH / tasminnanAgate vayaM jIvanto'pi mRtA eva smaH / tadvadhUzcakravAkIva tadvirahavidhurA, sirAmbuvat tasyA nayanAmbu na vizrAmyati / bhavadevo'smAnanApRcchaya svapne'pyekAkI na kvacid vrajannAsIt / kiM sa kvacid gataH ? bhavadevamapazyato naSTadhanAniva grahilAnasmAn he RSe ! svAnujavArtAkathanenA'nugRhANa" / tato dharmoda:cchurbhavadatto'nujasya kRte mithyA'pyavocat"AgatamAtro'pi sa kvacijjagAma, vayaM na jAnImahe / ki kena pathA kva gataH sa iti jalpanto dInavadanA dasyumuSitA iva tataH
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pratyAvRtan / bhavadevo navoDhAM hRdi dhyAyan kevalaM bhrAtRbhaktyaiva sazalyAM pravrajyAM paryapAlayat / tato bhavadattarSirbahunA kAlena vyatItenA'nazanaM kRtvA vipannaH saudharme devo'bhUt / 24 tato bhavadevazcaivaM dadhyau mama nAgilA preyasI, tasyA ahamapi preyAn, aho ! dvayoviraho'bhUt / etAvaddinaparyantaM bhrAtranurodhena vratamahamapAlayam / tasmin divaM gate kiM mama AyAsahetunA vratena ? yathA nAgilAviraheNA'haM duHkhI na tathA duSkareNA'pi vratakaSTena ? kathamaho sA bhaviSyati ? AlAnabaddhA hastinIva, himayutA kamalinIva, marugatA marAlIva, grISmatApayutA lateva yUthabhraSTA hariNIva, pAzabaddhA sArikeva dainyayutA sA lokAnukampyaiva bhavediti manye / yadyahaM jIvantIM tAM prApsyAmi tadA'dyA'pi munivrataM vihAya gRhasthatAtRpto, dIrghanayanayA tayA saha raMsye / evaM cintAtantubhirUrNanAbha iva svaM badhna sthavirarSInanApRcchyaiva bhavadevo vinirjagAma / sa bhavadevaH zIghrameva sugrAmaM grAmaM jagAma / tatra grAmAd bahiH saMvRtadvArabAhyagRhasamIpe tasthau / tAvatA tatraikayA brAhmaNyA saha nAgilA gandhamAlAdharA''gatA, sA 'asau ko'pi munirabhyagAditi tamavandata / tato bhavadevastAM papraccha- "he bhadre ! asmin pure AryavAn rASTrakUTastasya revatInAmnI patnI ca samprati jIvati na vA ?" sA pratyuvAca - "no mRtau tayormaraNasya bhUyAn kAlo vyatIyAya" / punarapi bhavadevastAmaprAkSIt bhadre ! AryavatputreNa bhavadevena navoDhA priyA yA tyaktA sA vidyate na vA ?" sA vyacintayat- " ayaM bhavadeva evA'sti / prAyo'grajAd vrataM gRhItavAn athavA niSpApamihA''gatametaM vArtayAmi / evaM pariziSTaparva prathamaH sargaH 25 vicintyovAca-"bhagavan ! tvamevA''rya - revatIputro bhavadevo'si / he tapodhana ! kimarthamAgato'si ?" bhavadevo'vadat-"sAdhu tvayAhamupalakSito'smi / sa evA'haM nAgilAprANezvaro bhavadevo'smi / tadA'haM jyeSThabhrAtra nurodhenA'nicchannapi duSkaraM vratamagrahISam / agraje mRte sAmpratamahaM niraGkuzo nAgilA kathamabhUditi taddidRkSayA'trA''gamam" / tato nAgilA vyacintayat- " cirAd dRSTAM parAvRttavayoguNAM mAmasau na pratyabhijAnAti / tasmAdenamAtmAnaM paricAyayAmi / iti vimRzya nAgilovAca - " yA navoDhA tvayA'tyAji sA nAgilA - 'hamevA'sti / svargApavargaphaladAyakaM ratnatrayaM vihAya varATikAmAtrasadRzIM mAM mA gRhANa / atyantaghoranarakapAtasAkSiNAM kAmAstrANAM viSayANAM lakSyo mA bhUH / hitaiSiNA bhrAtrA chalenA'pi tvaM vrataM grAhito'si / mayi pApatanau ratastamapyanAptaM mA manyasva / tatsamIpe mayi rAgakRtaM pApaM samAlocaya" / evaM nAgilA yAvad bhavadevaM bhRzamanvazAsat tAvat tayA brAhmaNyA bhuktapAyaso bAlakastatrA''gamat, avocacca- "mAtaH ! yanmayA'mRtatulyaM pAyasaM bhuktaM tadahaM vamiSyAmi, adho bhAjanaM dhAraya / yato'hamanyatra nimantritastatra dakSiNAM lapsye / avAntapAyaso'haM bhoktuM na zakSyAmi dakSiNAmAdAyA''gato'haM punaH pAyasaM bhokSye / svayaM vAntaM svayaM bhokSye / tatra svocchiSTabhojane kA lajjA ? brAhmaNyuvAca - " vAntAzI tvaM nindito bhaviSyasi / tasmAd he putra ! anena nindyakarmaNA'lam" / tadA bhavadevo'pyavadat-"he bAla ! vAntAzI tvaM kukkurAdapi nikRSTo bhaviSyasi " / tadA nAgilovAca - "RSe ! yadyevaM jAnISe, vadasi ca tadA mAM tvamudvamya
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH punaH kimupabubhukSase ? mAMsa - zoNitA - 'sthi - viSTA - mUtrAdyazucipUrNA'haM vAntAdapi paramAdhamA jugupsanIyA'smi / tat kimIdRzIM mAM kAmayamAno na jihreSi ? parvate jvalantamagni pazyasi caraNayoradhaH punarna, yat paraM zikSayasi svayaM svaM na, ye'nyazikSAdakSAsteSAM puMsAM kA gaNanA ? ye punaH svaM zikSayituM samarthAsteSAM nRNAM puMsu gaNanA" / 26 etannizamya bhavadevo'vadat-" he anaghe ! tvayA'haM sAdhu zikSitaH / janmAndha ivotpathe gacchannahaM panthAnamAnIto'smi / tadadya svajanAn dRSTvA gurusakAze gamiSyAmi / tatra vratAtIcAramAlocya dustapaM tapastapsye ca / nAgilovAca - svajanaiste kim ? svArthaparAyaNo bhava / te hi gurudarzane mUrtA vighnAH santi / tasmAd gurusakAzaM gaccha / dAntAtmA vrataM kuru / ahamapi vratinIpArzve pravrajiSyAmi / atha bhavadevaH samAhito jinabimbAni vanditvA gurupArzva gatvA''locanAdikRtyamakarot / bhavadevaH zrAmaNyaM niratIcAraM prapAlayan kAladharmaM kRtvA''dikalpe zakrasAmAnika: suro'bhUt / sAgaradattakathA itazca bhavadattasya jIvassvargAccyutvA videhadharaNiziromaNI puSkalAvatyAM vijaye puNDarIkiNyAM nagaryAM vajradattasya cakravartino yazodharAnAmnyA rAjyAH kukSAvavAtarat / tasmin garbhasthe yazodharAdevyAH samudrasnAne dohado'bhUt / tato vajradattanRpaH samudrasadRzyAM sItAnadyAM yazodharAdevIM krIDayitvA tadIyadohadamapUpurat / atha pUrNadohadA sA yazodharAdevI latevA'dhikAdhikaM lAvaNyaM prApa / krameNa pUrNe samaye yazodharA gaGgA kanakakamalamivottamaM putramajIjanat / pariziSTaparva prathamaH sargaH vajradattanRpaH zubhe dine yazodharAyAH sAgarasnAnadohadAnusAri sAgaradatta iti nAmA'kArSIt / sa rAjaputro dhAtrIbhirlAlyamAnaH payaHpAnAdibhiH karmabhiH pAlyamAnazca taruriva krameNa vRddhi prApa / jAtavAkpracAraH sa kumAraH svarNadaNDamutthApya zukazArikA: sotkaNThaM pAThayAmAsa / prauDhatAM prAptaH puSTaH sa raGgabhUmau nRtyanmaNikuNDalaH suhRdbhiH saha ratnakandukairakrIDat / rAjJA samaye gurusakAze niyukto guroH sakalAH kalAH pathikaH kUpAdapa iva paripapau / vizvasyA'pi nayanakairavANi pramodayan vidhuriva sampUrNakalo yauvanaM sa prApat / pitRbhyAM svayaMvarAgatAH kanyAH sa pariNinye / yato nadyo ratnAkara - miva kanyA: pAtramAgacchanti / tAbhiH kanyAbhiH saha vRSabho'naDvAhIbhiriva, hastI hastinIbhiriva candrastArAbhiriva cikrIDa / 27 anyadA kAmadevakalpaH sa prAsAde strIbhiH saha ramamANo gagane merusadRzaM meghamaNDalamapazyat acintayacca - "aho ! Agame meruryAdRk zrUyate tAdRg meghamayo'yaM ramaNIyo dRzyate / evaM meruvad meghamaNDalaM prekSamANasya tasya tanmadhye vilagneva dRSTiradhomukhI nA'jani / kumAra utpazyo yAvad meghamaNDalaM dadarza tAvad budbudvat tanmeghamaNDalaM vilIya kvacijjagAma / tataH kumAra evamacintayad yathA megho'yaM kSaNikastathA deho'pi prANinAmeSaH tarhi sampattInAM kA kathA ? yat prAtardRzyate tanmadhyAhne na, yacca madhyAhne tad na rAtrau, ataH sarveSAM padArthAnAmasmin saMsAre'nityatvamavadhAryate / tasmAd vivekajalasiktamanuSyabhavavRkSasya sakAmanirjarAsAraM vrataM phalaM pazyAmi / iti vicArAnantaraM sAgaradattakumAraH paramaM vairAgyaM dhArayan vratagrahaNAya kRtAJjaliH pitarau papraccha /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - prathamaH sargaH Pommannamanninnnnnnnnn 28 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmins tadA pitarAvavocatAm-"vatsa ! yathA vAdyamAnAyAM vINAyAM zAstrapATho vyarthastathA yauvane'pi tava vratAgrahaH / adhunA tvaM yuvarAjaH, punA rAjA bhaviSyasi, tasmAd rAjyaM ciraM pAlayitvA samaye prvrje:"| tataH sAgaradatta uvAca-'he pitarau ! mayA rAjalakSmyazcetaso dUrIkRtAH, ato mAM parivrajyAM grahItuM kiM nA''dizathaH / evamatyAgrahakuThAreNa sa caturaH sAgaro'tha pitroH snehapAzamacchidat / tatastau taM vratagrahaNAyA''jJApayAJcakratuH / athA'nekarAjaputraparivAraparikaritaH sAgaraH sAgarAcAryapArzva'mRtopamaM vratamagrahIt / tataH sa sAgaradatto muni nAbhigrahadharo guruzuzrUSAnirataH kramAcchAstrasamudrapAraGgato'bhUt / tatastapasyatastasya tapasaH kimapi dUre nA'stIti pratItijanakamavadhijJAnamudapadyata / zivakumArakathA itazca bhavadevajIvo'pi prathamasvargabhogakAle pUrNe svargAccyutastatraiva vijaye purIziromaNau vItazokAyAM padmarathasaMjJasya maharddharnRpasya vanamAlAdevyAH zivanAmA putro'bhUt / sa udgataH kalpavRkSa iva yatnena pAlyamAnaH krameNa varddhamAna: kAkapakSadharo'bhUt / tasmin sAkSimAtrakRtagurau prAjJavare parasparaM gRhItasaGketA iva sakalA: kalA: prAvizan / sa yauvane kulodbhavA rAjakanyAH paryaNaiSIt, tAbhiryuto latAbhistaruriva reje| ekadA prAsAde sthitasya sastrIkasya nagarIbAhyodyAne sAgarAcAryaH samavasasAra / tatra kAmasamaddhanAmA sArthavAho mAsakSapaNapAraNe taM maharSi bhaktyA pratyalAbhayat / pAtradAnaprabhAvAt kAmasamRddhasya gRhe gaganAd vasudhArA'patat / yata:-'pAtre dAnAt kiM na bhavati ?' zivakumAra AzcaryakaraM tacchrutvA sAgarAcAryaM samupetya vavande / taccaraNasamIpapradeze rAjahaMsa ivopaviveza ca / tatazcaturdazapUrvI sAgaro mahAmunirapi saparivAraM zivaM pratyArhataM dharmamupadideza / vizeSataH prAjJasya tasya sphaTikasvacche hRdaye sa maharSiH saMsArAsAratAM pravezayAmAsa / zivakumAraH sAgarAcAryaM papraccha-"bhagavan ! ki pUrvajanmabhavo'yaM sneho'sti ? yato bhavataH pazyato me'dhikAdhikaH pramodo jAyate" / ityAkA'vadhyupayogena jJAtvA muniruvAca-"vatsa ! tvaM pUrvajanmani prANebhyo'pyadhikaH priyo mamA'nuja AsIH / pUrva gRhItavratena mayA prayAsena tvamanicchannapi paralokahitakAmanayA vrataM grAhitaH / AyuHkSaye sudharme kalpe AvAM paramaddhiko surAvabhUva / tatrA'pi kumudacandrayorivA''vayoH sneho'bhUt / asmin bhave'haM vItarAgaH sva-parayoH samAnadRk, tvaM tvadyA'pi sarAgatvAd mayi pUrvajanmasnehabhAgasi / tataH zivakumAra uvAca-"bhagavan ! ahaM purA'pi vratagrahaNAd devo'bhUvam / tadihA'pi bhave prAgjanmavad me vrataM dehi / yAvadahaM pitarau vratahetave pRSTvA''gacchAmi tAvat pUjyapAdA bhavanto mayi kRpAlava ihaiva virAjantAm / tato gatvA zivakumAraH pitRpAdAn nyavedayat / "adya sAgaradattAcAryasya dharmadezanA mayA' zrAvi / tatprasAdAt saMsArAsAratA'dhigatA / tataH saMsArAllatApuJjAd bhArika ivA'haM virakto'smi / tanmAM pravrajyAgrahaNAyA'numanyadhvam / adya mohatamasaH pratyUSasamaH sAgararSirme zaraNamasti / etad nizamya pitarAvavocatAm-"vatsa ! yauvane vrataM mA grahIH, adyA'pyasmAkaM tvatkrIDAdarzanajaM sukhaM na pUryate / ekapade'pi
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - prathamaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tvaM kathamatyantaM nirmamo'bhU: ? aparicitAnivA'smAn hi jihAsasi / yadi tvaM no bhakto'si, yadi cA'smAnApRcchya gamiSyasi, tadA''vayo rasanA nakAravAtulaiva bhaviSyati ! evamanAjJApayato: pitroH zivakumAro gantumasamartho gRha eva sakalasAvadhavyApAravimukho bhAvayatirabhUt / sAgaradattaSairahaM ziSya iti nizcayavAn maunamAlambya tiSThati sma / 'yato maunaM sarvArthasAdhanam' / balAdapi bhoktumupavezita: sa na kiJcidapi jaghAsa / mahyaM kiJcidapi na rocata ityeva punaH punaruvAca / evaM zivAbhilASiNA zivenodvejito rAjA zivamitraM dRDhadharma zreSThiputraM samAhUya samAdizat / "vatsa ! vratArthamanAdiSTena pASANaniSThurahRdayena mama putreNa zivakumAreNa maunamavAlambyata / vyarthaphAlo vyAghra iva kSaranmadadhAro hastIva cATuzatairapi na bubhukSate / vatsa ! tvaM kathamapi me zivaM pratibodhya bhojaya / evaM kRtavatA tvayA mama kiM kiM nopakRtaM bhavet ? he mahAzaya ! mama jIvavihagaM zarIranIDAd gantumudyataM pratyAzApAzabandhena niyantraya / prAjJo dRDhadharmo'pi rAjJa ityAjJAM svIkRtya zivakumArasakAzaM jagAma / kramazaH sa naiSedhikoM kRtvA tasya bhavanamadhye pravizyairyApathikI pratyakramIt / dvAdazAvartaM vandanaM kRtvA bhUmiM pramAw mAmanujAnIhIti nigadannupaviveza / iti ziSTaviziSTAcAraM dRSTvA ziva uvAca-aho dRDhadharma ! ayaM vinayo mayA sAgarAcAryasamIpe sAdhUnAmadarzi sa mayi kathaM ghaTate ? tato dRDhadharmo'vadat-"samyagdRSTInAM janAnAM yatra kutracit samabhAvo bhavati sa samabhAvo hi sarvasya vinayArhaH / yasya kasyA'pi janasya samabhAvayuktaM mAnasaM bhavati sa vandanIyo bhavatyevA'tra na doSazaGkAkalaGkaH / he kumAra ! ahaM tvatpArzva sAmpratametat praSTumevA''gato'smi, tvaM rasajvaravyAkula iva kuto bhojanamatyAkSI: ? tata: ziva uvAca-"mama pitarau vratAya mAM na visRjataH, ata eva bhAvayatIbhUya gRhAd viraktastiSThAmi, yathA ca pitarau udvijya mayi rAgaM tyaktvA vratagrahaNAya mAmAdizato'to na bhuje"| dRDhadharmo'vocat-"he mahAzaya ! yadyevaM tarhi bhuJjIthAH / yato dharmo dehAdhInaH, dehazcA''hArAdhInaH / maharSayo'pi niravadyamAhAraM gRhNanti, nirAhAre zarIre tu karmanirjarA duSkarA jAyate" / ziva uvAca-"preyan ! he zreSThiputra ! niravadyAhAro'pi mama na saMpadyate, tasmAdanazanameva zreyaH" / dRDhadharmo'vadat-"ata: paraM tvaM me gurustavA'haM ziSyaH / yad niravadyaM vAJchasi tat sarvaM smpaadyissyaami"| ziva uvAca-"mitra ! tarhi nirantaraM SaSThaM kRtvA''cAmlenA'haM pAraNaM kariSyAmi" / tataH prabhRti sAmAcArIcaturo dRDhadharmo bhAvayatina: zivakumArasya vinayaM kartumArebhe, tapasyata: zivasya dvAdaza varSANi vyatIyuH, tathA'pi mohAt tasya pitarau gurusakAze na taM visRjata: sma / krameNa zivaH kAlaM kRtvA brahmaloke mahAdyutirvidyunmAlinAmA indrasAmAnikaH suro'bhUt / he zreNika ! AsannacyavanasyA'sya puNyAtmana iyaM dyutiH samprati bhAsate / ayaM prAg brahmalokendrasamAnadhutirAsIt / ayamasminneva pure'smAd dinAt saptame dina RSabhazreSThino jambUnAmA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH putro'ntimakevalI bhaviSyati / tadA prasannarSisamIpe vidyunmAlini sure gate tasya catasraH sriyastaM mahAmuni pratyevaM papracchu:-"asmAdvidyunmAlisurAd viyuktAnAmasmAkaM puna: kvA'pi tasya samAgamo bhaviSyati na vA?" RSiruvAca-"devyaH ! asminneva pure samudraH 1 priyasamudraH 2 kuberaH 3 sAgaraH 4 iti catvAraH zreSThina: santi / teSAM caturNA yUyaM catasraH putryo bhaviSyatha / tatra manuSyatvaM prAptenA'munA saha yuSmAkaM saGgamo bhAvI / tataH surA-'surasevitacaraNAravindo dayAsAgaraH zrImahAvIra: prabhubhavyakamaladivAkaro'tizayaddhipAtramanyatra vihartumagamat" // 1 // iti pariziSTaparvaNi jambUsvAmipUrvabhavavarNanAtmakaH prathamaH srgH||1|| dvitIyaH sargaH zrIjambUsvAmikathA itazca rAjagRhe nagare puSkalalakSmIrindra iva nRpavaraH zreNiko rAjyaM pAlayAmAsa / tadIyasabhAlaGkAro naravaraziromaNidharmakarmazreSThaH zreSThI RSabhadattanAmA'bhUt / sa samasteSTasiddhipradamantravarNavat "mama devo'rhan gurustu sAdhu" rityeva rAtrindivaM japannAsIt / tanmanojalaM sadA guruvacanakatakacUrNayutaM vigatadurdhyAnamalaM vimalaM babhUva / tasyaizvaryaM sarovarasya salilamiva pathivRkSasya phalamiva keSAM keSAM prANinAmupakArakaM nA'bhUt / matyA dharmAnurAgiNI gatyA haMsAnuhAriNI tasya dhAriNInAmnI sadharmacAriNI babhUva / tasyA vipulatamagAmbhIrya-dhairya-mAdhuryaprabhRtiguNesu satsvapi zIlaguNa eva samyak prayAso babhUva / yataH kulAGganAH zIlAlaGkArA bhavanti / sA satI guptasamastAGgI nIraGgIbhUSiNI sUryasyA'pi karasparzAsahiSNuriva samacarat / zIla-vinayaprabhRtiniratizayasvacchaguNaiH sAgaramadhye gaGgeva prANanAthasya hRdaye sA vyalIyata / nakha-mAMsayoriva nityamilitayostayoxidehaikahadayayoH sneho'khaNDito babhUva / ekadA'patyarahitA dhAriNI niSkalAyA latAyA iva mama niHsantAnaM janma vyarthamiti dadhyau / dhanyajIvanAnAmeva strINAM kroDe sudhArasa ivA'Gge zItalatvaM janayan putraH krIDati / tatrA'pi
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmnanAnamnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnni triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH putrarahito gRhanivAsa: pApAya tApAya ca jAyate, lavaNahInakubhojanavad mahyaM gRhanivasanaM na rocte| ___tataH putracintAturA dhAriNI rahasi tatpatinA pRSTA-"priye ! kuto viSIdasi ?" tato dhAriNI prANanAthaM mAnasaM duHkhaM nivedayAmAsa / yadyapi prANapatau sA nijadu:khaM sthApayAmAsa, tathA'pi tadnA'kSIyata / pratyuta sveSTapUrtivirahAd bhUyo'dhikamavaddhiSTa / sA tena hRdayazalyAtulyaduHkhena nityaM dvitIyAcandrakaleva kRzabhAvamazizriyat / ekadA dhAriNIpatirdhAriNIM putrAlAbhadu:khaM vistArayitukAma: premapAthodhipravAhopamayA vAcovAca-"priye ! vayaM vaibhArabhUdharamadya gacchAmaH, tatra nandanavanodyAnaramaNIyodyAne rasyAmahe" / tato dhAriNI patidevavAcaM mAnanIyatayA''dhivismAraNakAmanayA ca svIcakAra / tata RSabhadatto'pi sajjIkRte haMsalomakomalatUlike rathe priyayA saha samAruroha / evaM tau jAyApatI saMyojitAzcaM zreSThamahArathamadhyArUDho vaibhAragiri prati prayayatuH / rathopari samArUDha RSabhadatto mArge svapriyAM vArtayati-"he priye ! iyaM vAhyAlIbhUmirvAhyamAnAzvaphenabubudadanturA zreNikanarezasya pratibhAti / ime nagarasamIpataravo gajabandhanonmUlitatvakskandhA mattagajarAjAlAnatAM sUcayanti / amUni sundarANi gokulAni madIyamahArathadhvaninA vRSabhabhAGkAraiH samutthApitazravaNavatsasamUhAni rAjante / he kRzodari ! ete pikIsvarauSadhIbhUtapallavAstaruNarasAlataravaH zobhante / ime rathani?SabhIravo mRgA bhUmi jihAsantaH prAyo vAyumArUDhA iva gaganaM gacchanti / vArivarSiNa ime'raghaTTA dvitIyamUrtidhAriNaH puSkarAvartameghA iva ikSuvaNekSu rAjante / pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH evaM darzanIyadarzanaiH priyAM vinodayan saparivAra RSabho vaibhAragirimagamat / tau dampatI rathAd vaibhAragirivarodyAnadidRkSAnRtyanmanorathau samudataratAm / mArgasthapratyekatarUNAM nAmadheyAni pRcchantI svAdUni nirjharajalAni bhUyobhUyaH pibantI pade pade snigdhatarucchAyAsu vizrAmyantI zItalakadalIdalaiH sukhasparzamAcarantI zukAlApairhasantI mRgabAleSu vatsalA kroDAropitabAlavAnarISu paramotkaNThitA dhAriNI patidattakarAvalambanena tatsukhena zanaiH zanairgirimArohayAJcakre / tatparvata RSabhadatto manoharAM parvatodyAnasampadamaGgulyA dhAriNIM darzayAmbabhUva-"he priye ! phalabhAranamrA imA mAtuliGgI: prekSasva / tAmravarNapuSpairvizrAntasAyantanameghA ivemA dADimIH pazya / amI tAlA nRtyanmayUrakalApAnukAridalA maNDapIbhUtamRdvIkAmaNDapAH sUryakiraNAnAmapi durgamA: pratibhAsante / alikulacchalAt parasparasaurabhyadAnairetAH puSpajAtayaH svAjanyamudghoSayantyatra / jambUkadambamAkandapAribhadraprabhRtitarubhirayaM girizchAyayA colakaM vasAna iva pratibhAti / RSabhaH zreSThI tatra zIghramAgataM khecaramiva siddhasutaM yazomitraM zrAvakaM svabandhumivA'darzat / tatazca RSabhaH zreSThI siddhaputramavArtayat"tvaM me khalu sArmiko'si tat kathaya kva gamiSyasi ?" sa uvAca-"zreSThin ! asminnudyAne bhagavataH zrImahAvIrasya ziSyaH paJcamo gaNadharaH sudharmA samavasRto'sti / he mitra ! taM vanditumahaM gacchAmi / yadi te tadvandanecchA tarhi tvamapi tvara, ahamagresarAmi / zreSThyuvAca-"haMho mitra ! tatrA'hamapi sapatnIka AgacchAmIti tenaiva saha tau dampatI jagmatuH / tataste trayo'pi yathAvidhi
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH 37 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dvAdazAvartavandanena zrIsudharmasvAminaM bhaktyA vanditvA'gre samupAvizan / baddhapANipuTAste ca sudharmasvAmino dharmopadezAmRtaM zravaNapuratitarAmapuH / athA'vasare siddhaputraH zrIsudharmasvAminamaprAkSIt-"bhagavan ! yannAmnA jambUdvIpaH khyAtaH sA jambUH kIdRzI vidyate ?" tataH sudharmasvAmI tAM jambU jAtyaratnamayAkRtimakathayat, tanmAna-prabhAvasvarUpAdi cA''khyat / tadA dhAriNI cA'vasaramAsAdya bhagavantaM gaNadharamapRcchat-"prabho ! mama putro janiSyate na vA" imaM praznamAkarNya siddhaputro'vadat-"he dhAriNi ! mahApuruSaM sAvA praSTuM nA'rhasi, yato maharSayaH jAnanto'pi sAvadyaM na jalpanti / he kalyANi ! jinapAdopadezena nimittajJAnakuzalo'hameva tat kathayAmi tacchRNu-dhIrasvabhAvo manasA kAyena ca parAkramI zilApRSThe samupAviSTaH sudharmasvAmI tvayA yat putrajanma pRSTastatredaM bodhyaM, "yadA svapje tvaM kroDasthitasiMha drakSyasi tato garbhe putrasiMha dhArayiSyasi / samaye prasiddhajambUvRkSavad guNaratnamayazca jambUnAmA devatAkRtasannidhistava putro bhaviSyati / tato dhAriNyuvAca-"vidvan ! tarhi jambUdevatAmuddizyA'STottarazatamAcAmlAnyahaM kariSye" / tataste trayo'pi vanditasudharmasvAmicaraNakamalA vaibhAragirizikharAduttIrya svapuraM jagmuH / tatastau dampatI siddhaputravacanapratyAzayA gRhasthatAM pAlayantau kAlaM gamayAmAsatuH / ekadA dhAriNI svapne zvetavarNa siMhamapazyat, tenA'tiprasannA sA tatsvapnaM svAminaM kathayAmAsa / RSabhaH pratyuttatAra-"priye ! anena svapnena mama vizvAso'jani yat siddhaputravacanaM tat sarvaM satyameva / he mahAbhAge ! pavitracaritraH zubhalakSaNo jambUnAmA putrastavA'vazyamutpatsyate" / atha samaye jAte tadA vidyunmAlisuro brahmadevalokAccyutvA dhAriNIkukSau zuktau mauktikamaNirivA'vatatAra / tato dhAriNyA deva-gurupUjaneSu dohadaH samajani, yato nArINAM dohadA garbhabhAvAnusAriNo bhavanti / RSabhaH zreSThI bhUyasA dhanena taddohadamapUpurat, zreSThyapi dhanavyaye dharmakArye utpannadohada ivA'bhUt / krameNa dhAriNI puSyadgarbhA'timandaM garbhaklezAgamabhItyA sAvadhAneva saJcacAra / tasyAH kapolaphalakAvatipANDutayA prAbhAtika candrabimbasadRzAvabhUtAm / tataH sArdhasaptadinAdhikanavamAsyA dhAriNI dIptijitasUryaM putraM prAsUta / ___ tadarSabhasya gehe muktAcUyeva ghaTitairativizadairakSataiH pUrNAni suvarNapAtrANi pravivizuH / zreSThini kulavRddhastrIkSiptaizcyutairdUrvA kuraistadAsanAsannabhUmitale dUrvAvaNamiva babhUva / RSabhagRhadvAre sakalakalyANapradhAnAni bahuvidhAni tUryavaryANi lakSmInRtyanibandhanaM neduH / kulAGganAzca navakusumastabakabhUSitakezapAzA madhumattakokilasvareNa saMgAyantyo nanRtuH, RSabhazca vizeSato deva-gurupUjAM vyadhAt / prArthyamAno'rthibhistebhyo'tyarthamarthamamandAnandatundilo vyatArSIcca / zubhadine sAnandaH zreSThI svayaM sUnorjambUtarunAmnA jambUriti nAmA'karSIt / pitarau taM zizumaGkagatamullApayantau rAtrindivaM vismRtAnyakAroM harSaprakarSavAtulAvabhUtAm / jambUkumAro'pi pitroraGkAlaGkArIbhUtaH krameNa tayormanorathavad vavRdhe / pitrorAzAlatAtaru: sa RSabhanandanaH krameNa yauvanavayaH prapannaH pANipIDanayogyo babhUva /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmtamannambannammanmaan svIcakAra / tAH kanyA jambUnAmne'tizreyase varAya vayaM pitRbhivitIrNAH sma iti jJAtvA dhanyaMmanyA mumudire / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH itazca tasminneva nagare samudrapriyanAmnaH zreSThivaryasya padmAvatI nAmnI strI babhUva / sampadA samudrasyeva samudradattanAmnaH zreSThino guNavatI kanakamAlA'bhidhA strI babhUva / tathA'dbhutalakSmyA garIyasaH sAgaradattasya vinayavatI vinayazrInAmnI bhAryA'bhavat / paramA kuberasyeva kuberadattanAmnaH zreSThina: zIladhanavatI dhanazrInAmnI patnI babhUva / eteSAM jAyApatInAM divazcyutA vidyunmAlisurAGganA krameNa vakSyamANanAmnA babhUvuH / yathAsamudrazrIH 1 padmazrIH 2 padmasenA 3 kanakasenA 4 ceti / tathA kuberasenasya kanakavatInAmnI bhAryA babhUva / zramaNadattanAmnaH zrISeNAnAmnI patnI babhUva / vasuSeNanAmno vIramatInAmnI priyA'bhUt, vasupAlitanAmno jayasenAnAmnI vanitA'bhUt / teSAM dampatInAM krameNa nabhaHsenA 1 kanakazrIH 2 kanakavatI 3 jayazrI: 4 ceti duhitaro'vAtaran / ekadA tAsAmaSTAnAmapi kanyAnAM pitaro vinayotsukA jambUjanakamRSabhaM prArthayAmAsuH-"Aryavarya ! asmAkaM rUpa-lAvaNyamanoharAH kalAjaladhipAradRzvaryo guNezvaryo'psaraHsamA aSTau kanyAH santi / tAsAM vivAhakalyANamitraM yauvanaM prAptamasti / tadanurUpaM varaM tava jambUkumAraM nandanamAlokAmahi / ye kula-zIla-vayorUpaprabhRtayo varaguNA apekSyante te sarve jambUkumAre dRzyante / ayaM varo bahupuNyairlabhyo'sti / tAsAmasmatkumArINAM tvatprasAdAdayaM jambUkumAro dakSajAnAM candra iva varo bhavatu / tvaM zrImAn kulInazcA'si, tattvayi naH prArthanA na lajjAyai / kiM bahunA? sarvathA vivAhasambandhaM vidhAyA'smAnanugRhANa" / sUnuvivAhe svayamapyutkaNThitastaiH prArthitazcarSabhadatto'pi harSAt teSAM vacanaM atrA'ntare bhagavAn sudharmasvAmI viharan bhavyaprANino bodhayaMstatraiva nagarodyAne samavasasAra / atha zrIsudharmasvAmisamavasaraNavRttAntAmRtasikto jambUkumAraH kandavat prarUDhapulakAGkuraH samajani / tato jambUkumAraH samavasRtaM gaNadharavaraM sudharmANaM vandituM pavanavegena rathena tatsthAnamAzrayat / sa zrAvakaziromaNiH sudharmANaM praNamya pIyUSakaNDUSakalpAM tanmukhAravindanisyandamAnAM dharmadezanAM zravaNapuTAbhyAM nipIya hatabhAgyaparamadurlabhabhavavairAgyabhAnUdayadalitahRdayAndhakAro'bhUt / tata: zrIsudharmaprabhuM praNipatya sa bhavabandhanakartarI parivrajyAmAdAtuM nyavedayat-"he paramezvara ! yAvadahaM pitarau pRSTvA''gacchAmi tAvat tvamatraivodyAne dharmataruzobhAmAzraya" / sudharmasvAminA tathA'stviti svIkRte jambUkumAro'nilavegajitaM syandanamadhiruhya zIghraM nagaradvAramAjagAma / tadA patitatilasyA'pi yathA bhUmisparzAvakAzo nA'bhUt tathA gajA-'zva-rathAkulaM nagaradvAramabhavat / tato jambUkumAra evamacintayat-"ahaM yadyanayA nagaradvArA pitRbhavanaM praveSTuM pratIkSiSye tadA garIyAn kAlo vyatigamiSyati / tatrodyAne zrIsudharmasvAminaM pratiSThApya bhavanagamanAya vihaGgamAyamAnasya me'tra sthAtuM nocitam / tasmAdanyenaiva puradvAreNa rathaM tvarayan pravizAmi / yata utkaNThitasyA'nyo mArgaH zreyAn, pratIkSaNaM na varam" / iti vicintya sa RSabhanandano'tizIghraM yAvat dvArAntaraM
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH 41 mannamanna triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jagAma tAvat tatrA'pi vapraM yantritamavalokayAmAsa / vaproparitanabhAge yantreSu gaganatalAd nipatatkulizagolakakalpA mahAzilA lambitA apazyat / sa evaM vyacArayat-"etAdRza upakramaH paracakrabhayAd nirmito'sti, tadanarthabahulenaitena dvAreNA'lam / anena dvAreNa pravizato mamopari yadi zilA patet tadA nA'haM, na me ratho, na rathyA sArathizca na varteta / evaM cA'virato mRtyuM prApya durgati prApnomi, yataH kumaraNaprANinAM durgatirbhavatyeva, teSAM sugatistu gaganakusumavad durlabhA / ahaM svArthabhraSTo mA bhUvaM tasmAdito'haM punaH parAvRtya zrIsudharmasvAmicaraNAravindamakarandAsvAdamilindo bhavAmi" / evaM vicintya RSabhanandanaH kuTilagraha iva svarathaM vAlayitvA punastameva gaNadharacaraNakamalAlaGkRtaM pradezaM jagAma / tatra jambUkumAraH zrIsudharmasvAminamabhivAdya yAvajjIvaM manasA vacasA karmaNA ca brahmacaryaM svIkaromIti vijJapayAmAsa / tato bhagavatA gaNabhRtA'nujJAto jambUkumAro niyamamaGgIkRtya prasannaH kAmavikArarahito nijaM dhAma jagAma / pitrozca tatraivaM nijagAda-"he pitarau ! ahaM gaNadharazrIsudharmasvAmimukhakamalAdadya sarvajJapraNItaM karmarogazamanaikabheSajaM dharmamazrauSam / tena jAtabhavavairAgyaM parivrajyAM grahItumudyataM mAmanujAnIta / yata eSa saMsAro janminAM kArAgArasahodaraH khalu pratibhAti" / tannizamya tadIyapitarau gadgadasvarAvevamUcatuH-"vatsa ! tvamasamaye'smadAzAlatonmUlanaprabhaJjano mA bhUH / idAnImAvAmidaM cintayAvaH-yat tvaM savadhUko bhaviSyasi, locanakumudacandraM nandananandanavadanaM drakSyAvaH" / viSayabhogayogye'smin yauvane pravrajyAgrahaNa samayo na tavA'sti / etasyocitamAcAraM kiJcidapi kiM na kAmayase? he vatsa ! yadi tava pravrajyAyAM pracaNDapavanavegavadAgraho vidyate tathA'pi tava guravo vayaM khalu sma, iti tAvadasmAkaM kiJcid vacanamaGgIkuru / vatsa ! yA aSTau kanyAstubhyamasmAbhirvRtAstAsAM pANigrahaNenA'smAkaM vivAhakautUkaM pUraya / kumAra ! evaM kRtvA tvaM niHzaGkaM parivrajeH / atha vayamapi kRtArthAstvAmanupravrajiSyAmaH / tadA jambUkumAra uvAca-"AryA ! yuSmAkamasmin nirdeze kRte bubhukSorazanAdiva pravrajyAgrahaNAdahaM na niSedhyaH" / pitarAvAmityuktvA kanyApitRkRpAparau zIghramUcatu:-"asau matkumAro'smadAgraheNA'STAnAM zreSThinAmaSTabhiH kanyAbhiH saha vivAhaM kariSyasi" / atha punaH kanyApANigrahaNAnantaraM matkumAraH pravrajiSyati / he zreSThino ! yadi yUyaM pazcAttApapApaM kariSyatha, tadA'dhunA tadvivAhaM na kArayata / evaM kathayatAmasmAkaM doSo na deyaH" / tacchrutvA'STAvapi sastrIkA mahebhyA asmin viSaye ki kartavyamiti viSIdanto nirNetuM parasparaM saMlapanti sma / teSAM zreSThinAM saMlApamAkarNya tA: kanyA UcuH-"he pitaro ! vicAreNA'lam / atra nizcayaM zRNuta-yuSmAbhirvayaM jambUkumArAya dattA: smastarhi no'yameva svAmI, vayaM nA'nyasmai dAtavyAH, loke'pyevaM prasiddhamasti" / "sakRjjalpanti rAjAnaH, sakRjjalpanti sAdhavaH / sakRt kanyAH pradIyante, trINyetAni sakRtsakRt // 1 // " pitRcaraNairjambUkumArAya vayaM samarpitAH smaH, tasmAt sa evA'smAkaM gatiH / vayaM tadadhInajIvitAH saJjAtAH smaH / tasmAd yadi jambUkumAraH pravrajyAmitarad vA kariSyati, tadevA'smAkaM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pativratAnAmucitamasti" / tataH kanyAjanakA jambUpitaramUcuH'"sAmprataM vivAhAyodyatA bhavantu, prathamaM vacanaM pramANam" / tatastaiH zreSThibhi: saha RSabhadattena saha naimittikamukhAt taddinAt saptamadivase vivAhamuhUrtaM nizcikye / te mahebhyAH sodarA bhrAtara iva militvA vizAlaM vivAhamaNDapaM racayAmAsuH / tanmaNDapopari vicitravarNavastrairulloco gaganatalAdAkRSTasandhyAmeghakhaNDairivA'bhUt / tatra sarvata uccUlIkRtAni sphuranti muktAmAlyAni candreNa svakiraNasarvasvaM nyAsIkRtamiva pratibhAnti sma / sa maNDapaH pavanAndolitapalla vairatitAraistoraNairvarAhvAneGgitamiva vipaJcayannazubhat / punazca maNDapaH paritaH svastikanyastamauktikairmaGgalatarUNAmudbhavAyoptabIjastoma iva vyarAjat / 42 atha jambUkumAraH zubhamuhUrte varNake'kSepi / kusumbharakta vastradhArI sa udayakAlika sUrya iva reje / varNake kSiptAstAH kanyA apyasUryampazyA rAjamahiSya iva bahirnA'caran / atha zubhe kSaNe sa kumArastAH kumAryazca svasvasthAnasthitA vidhivad maGgalasnAnamakAryanta / kRtasnAnasya jambUkumArasya kSarajjalAH kezA Asanna - locabhayAdazru muJcanta iva rejuH / tato gandhakAryaH striya uttaMsalIlAM kurvatA karpUrAgarudhUpena jambUkumArakezAnadhyavAsayan / gandhakAryA tasya kumArasya mUrddhani puSpamAlyagarbhito jAtyAzvakandharAkuTilo dhammillo babandhe / jambUkumAro mukhakamalaprAntavizrAntamarAlayugalazobhe tAre mauktikakuNDale dadhAra / AnAbhilambitaM phenabubudAvalisannibhaM muktAhAraM paridadhe / candanaviliptAGgaH sarvAGgAmuktamauktikastArAvalibhiH pUrNacandra iva pariziSTaparva dvitIyaH sargaH bhRzaM cakAza / RSabhanandano devadUSye ivA'dUSye dazAsahite dhavalavasane vivAhamaGgalArthaM paridadhau / tataH sa jAtyAzvamadhyArohat / mAyUracchatradhArI svasadRzavayoveSAnucaraiH parikarito, nIraGgIvRtamukho gIyamAnabahumaGgalo vadhUTIbhyAmubhayata uttAryamANalavaNo jambUkumAro vAdyamAnamaGgalAtodyaH paThanmaGgalapAThako vivAhamaNDapadvAraM zIghraM yayau / 43 tatra suvAsinI sAkSAt tanumataH kAmadevasyeva jambUkumArasya dadhyAdimaGgaladravyairarghaM dadau / kumAro dvAri nyastaM vahnigarbhitaM zarAvasampuTaM bhaGktvA kalyANasampadgRhaM mAtRgRhaM jagAma / tataH so'STAbhiH kumArIbhiH saha tatropavizya kautukodvAhamaGgalamaGgIcakAra / tatazca zubhalagnasamaye caturikA'ntare gatvA pitrorvinayecchurjambUkumArastAH kumArikAH pariNinAya / tato dhAriNI tArAmelakake prasannA, kautukeSu sasambhramA, maGgalAvarte santuSTA, madhuparke smitamukhI, yautake sAvadhAnA, aJcamokSaNe caturA, praNAme sabASpanayanA, kroDasthApane'tyantapramuditA satI tanayavivAhakalyANasukhamiti lebhe / yataH striyo'patye vivAhite hRSyanti / vivAhAnantaraM varasya vadhUnAM ca tAvad yautakamabhUt yena sauvarNaH parvato bhavet / tataH samAjasahacAriNA maGgaladIpena, dhavalamaGgalaM madhuraM gAyantIbhi: kulAGganAbhi:, purato madhurasvarapUrvakaM vAdyamAnairmaGgalatUryairgIta-nRtya-vAditraramaNIyena pravartamAnena saGgItakena ca hRSTajyeSTha-kaniSThapArzvagAmibandhubhizca saha sa pariNItavadhUbhiH parivRto nijAgAraM praviveza /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 caritama-gadyAtmakasAroddhAraH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAta tataH prathamataH sarvajJa pazcAt kuladevatAM vanditvA vadhU-varANAM karebhyo vivAhabaddhakaGkaNamokSaNamabhUt / tadanantaraM harSitau dhAriNyaSabhadattau jambUdvIpanAthasya devasya svayaM savidhipUjAM cakratuH / tataH sakalAlaGkArabhAsuro jambUkumAro'pi nijavanitAbhiH saha nivAsabhavanaM jagAma / tatrarSabhanandanaH sabhAryo'pi brahmacaryadharo'sthAt / yato mahAzayA vikArahetAvupasthite'pi vikArahInA bhavanti / zrIjambUkathAnake prabhavacoravRttAntaH itazcA'smin bharate vindhyaparvatasamIpe jayapuraM nAma nagaramasti / tasmin vindhyanAmA rAjA'bhavat / tasya prasiddhau prabhava-prabhunAmAnau dvau putrAvabhUtAm / ekadA vindhyo rAjA prabhave jyeSThaputre satyapi kaniSThAya prabhunAmaputrAya rAjyaM kenacit kAraNena dadau / tato'pamAnito jyeSThaH prabhavo jayapuranagarAd bahiniHsRtya vindhyAcalasya viSamabhUmau vAsaM nirmAyA'sthAt / tatra saparivAraH sa khAtrakhananairbandigrahaNairmArgapAtanaizcaurairanyaizca prakArairjIvikAM cakAra / athaikadA tasya guptacarA Agatya kuberasyA'pyupahAsinI jambUkumArasampatti vijJApayAJcakruH / jambUkumAravivAhotsave militAn bahUnatyarthaM dhanAdhipatInarthacintAmaNIniva sthitAn kathayAmAsuzca / tatazca sa dasyuziromaNiH prabhavo'vasvApanikAtAlodghATinIbhyAM vidyAbhyAM sahitastadaiva jambUkumArabhavanaM prayayau / tataH prabhavo'vasvApanikayA vidyayA jambUkumAraM vinA sarvaM jAgrataM lokaM svApayAmAsa / sA'vasvApanikA vidyA pracurapuNyazAlino jambUkumArasya svApe nA'zakat / prAyaH puSkalapuNyAnAmindro'pi vipattidAne na samarthaH / tato dasyavo nidrAmupAgatAnAM sarveSAmapi bhUSaNa-vasanAdisarvasvaM grahItuM prAvRtan / pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH tato mahAmanA jambUkumAro luNTAkeSvapi luNTatsu kopakSobharahito lIlayedamuvAca-"bho bho dasyavaH ! iha nimantritAnAgatAn prAghUrNakAJchayAnAn vizvastAJjanAn mA spRzata, eSAmahaM yAmiko jAgartheSaH" / tato mahApuNyapratApasya jambUkumArasyedRzA vacasA te caurAH stabdhazarIrA lepyamayA iva babhUvuH, prabhavo'pi nibhAlayan kareNubhirgajendramiva tAbhiH strIbhiH saha parivRtaM jambUkumAraM dadarza, AtmAnaM ca nivedayAmAsa-"he mahAtman ! ahaM vindhyanAmno rAjJaH putro'smi, mAM maitryA'nugRhANeti svaM paricAyayAmAsa / he mitra ! stambhanIM mokSaNIM ca vidyAM tvaM mahyaM dehi, ahaM tubhyamavasvApanikAM tAlodghATinI ca vidyAM dadAmi" / tato jambUkumAra uvAca-"he prabhava ! nirmamo'haM navoDhA api striyo'STAvapi prabhAte tyaktvA dIkSAM grahISyAmi / bho prabhava ! idAnImapyahaM bhAvayatIbhUto'smi, tena hetunA taveyamavasvApanikA vidyA mAM svApayituM nA'zakat / he bhrAtaH ! prAtarahamimAM lakSmI tRNavat parityakSyAmi, tahi vapuSyapi ni:spRhasya me tavA'nayA vidyayA ki prayojanamasti ? tacchrutvA prabhavo'pi tAmavasvApinIM vidyAM saMvRtya jambUkumAraM praNamya kRtAJjaliruvAca-"he mitra ! idAnIM navayauvano viSayasukhaM bhukSva / tvaM vivekyasi, ata imAsu nvoddhaasvnukmpsv| imAbhirnavoDhAbhiH saha bhuktabhogaphalo bhava / tatpazcAd gRhItA parivrajyA'pi tava zobhiSyate" / jambUkumAro'pyuvAca-"he mitra ! viSayabhogajanyaM sukhaM svalpaM bahvapAyaM ca bhvti| tarhi no duHkhahetunA'munA kim ? prANino viSayasevanajaM sukhaM sarSapAdapyatyalpIyaH, duHkhaM tu pracuraM madhubinduprabhRtipuruSavat" /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prabhavaM prati jambUkumArakathitA madhubindupuruSakathA tathAhi-kazcit puruSaH sArthena dezAd dezaM paribhraman cauramahAnadImaTavIM praviveza / tadA tasyAmaTavyAM taM sArthaM luNTituM cauravyAghrA adhAvan / tataH sarve sArthanivAsino mRgA iva palAyAmAsuH / saca puruSa: sArthAt paribhraSTa AkaNThamAgataiH prANairudgacchatkUpajalavad mahATavIM prAvikSat / tatra vizAlataraparvata iva syandamAnamadanirjharaH, utthitakara AkAzAd meghAn pAtayitumiva, pAdaprahArairantaH zuSiriNImiva pRthivIM namayan, AdhmAtatAmravadraktamukho jaladhara ivA'tigarjan sAkSAd yamarAja iva krodhoddharo vanavAraNo varAkaM kAndizIkaM taM puruSaM prati dadhAva / ahaM mArayiSyAmi yAhi yAhIti prerayanniva zuNDatuSAraiH punaH punastaM puruSaM vAraNa: tADayAmAsa / 46 sa puruSo bhiyA kanduka iva patannutpatan tena hastinA gRhItaprAyastRNAvRtamekaM kUpaM prApa / tAdRgavasthAyAM gato nUnaM prANAn hariSyati, kUpe tu kadAcijjIvAmIti sa tatra kUpe jhampAM dadau / yataH prANinAM jIvitAzA dustyajA bhavati / tadavaTataTa eko vaTavRkSa AsIt, tasyaika AyataH pAdo bhujaGgamabhogavat tatkUpamadhye lambamAna AsIt / kUpamadhye patan sa puruSo'ntarA tameva pAdamavalambya rajjubaddhaghaTa iva tatra tasthau / tato hastI kUpamadhye zuNDaM nivezya tanmastakaM spRzannapi kareNa taM grahItuM tathA na zazAka, yathA mandabhAgyo rasAyanauSadhim / tatra sa mandabhAgyo'dho bhAge yadA dRzamadAt tadA tatkUpamadhyasthitamekaM mahAjagaramapazyat / so'jagaro'pi mama daivAt kalamupasthitamiti jJAtvA kUpamadhye dvitIyakUpamiva mukhaM vyAdadau / pariziSTaparva dvitIyaH sargaH 47 punazcaturdikSu caturaH sarpAn prANApahAriNo yamabANAniva tatra sa dadarza / duSTacetasaste ca sarpAstaM puruSaM vIkSya phaNAmaNDalamUrvIkRtya taM daSTuM dhamanIsadRzairAsyaiH phUtkArasphUrjitavAtAn mumucuH / punaH kRSNa- zvetau dvau mUSakau taM vaTaprarohaM chettuM caTaccaTeti dantakrakacalakSyaM cakratuH / sa matto mataGgajastaM puruSaM zuNDenA'prApnuvan vaTamunmUlayanniva vaTazAkhAM jaghAna / hastinA kampyamAnena vaTapraroheNa sa puruSo hastapAdabandhaM kurvANo bAhuyuddhamiva racayAmAsa / tadA gajatADyamAnavaTazAkhAmadhyAt tomarAnanA madhumakSikA madhumaNDakaM vihAyodaDayanta / tA makSikAstaM puruSaM lohasaMdaMzasadRzaistuNDaiH kIkasavizrAntairjIvAkarSakairiva dadaMzuH / tadotpakSamakSikAvyAptasarvAGgaH sa puruSaH kUpAd nirgantumudyataH kRtapakSa ivA'lakSi / tasya puruSasya mastake madhubindurmadhukozAd muhurmuhuH saliladhAnImadhyAjjalabinduriva nipapAta / sa madhubindurbhAlapradezAt tasya mukhaM prAvizat, tataH sa taM madhubindumAsvAdya mahat sukhaM mene / "he prabhava ! etasya dRSTAntasya sArAMzaM zRNu- "atra yaH puruSaH sa saMsArI jIva: / yA mahATavI sA caturazItilakSayonisaMsRti: / yo gajaH sa mRtyuH / yaH kUpaH sa manuSyajanma / yo'jagaraH sa narakaH / ye sarpAste krodhAdayaH / yo vaTaprarohaH sa tadAyuH / yau kRSNa-zveta mUSakau tau mAsasya kRSNa-zuklau dvau pakSau tau cA''yuzchedaprasaktau / yA makSikAstAH sAMsAriNo vyAdhayaH / yo madhubinduH sa viSayajanyaM kSaNikaM sukham / iti jJAtvA kazcaturastatrA'nurAgaM kuryAt ? yadi devo'thavA vidyAdharastaM puruSaM kUpAduddharet tadA daivadUSita: sa necchet kim ?"
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam -gadyAtmakasAroddhAraH iti zrutvA prabhava uvAca - "mahAnubhAva ! vipatsamudre nimajjan ko nAma necchet naukAyamAnaM paropakAraparAyaNaM naram ? tadA jambUruvAca - " mitra ! tadahamapArabhavapArApAre samuddhArake gaNadharadeve satyapi kiM nimajjAmi ? prabhavo'vocat - "bhrAtaH ! svakIyau snehinau pitarAvanurAgiNIgRhiNIzca tvaM niSThuraH kathaM tyakSyasi ?" tato jambUrabhidadhau -"aho ! zatrurapi ko bandhunirbandha: ? yasmAt tatrA''sakto jano kuberadatta iva karmapAzena nUnaM badhyate / 48 prabhavaM prati jambUkumArakathitA kuberadattakathA tathAhi-mathurAnagaryAmekottamA vezyA'bhUt / tasyAH kuberaseneti nAma / sA ca kAmadevasya senevA''sIt / sA caikadA prathamagarbheNA'tyantaM kheditA satI tadIyajananyA vaidyasya darzitA / "yataH kleze samupasthite vaidyaH zaraNaM bhavati" / vaidyazca nADIparIkSayA tAM nIrogAmakathayat / punaH klezakAraNaM tadudare yugmaM sudurvahamutpannamiti nyavedayat / api ca prasavaparyantaM tenaiva hetunA kuberasenAyAH klezo'stIti provAca / tanmAtA tAmuvAca - "vatse ! prANanAzakenA'nena garbheNa kiM prayojanam ? tataH te garbhamahaM pAtayAmi" / tato mAtRvacaH zrutvA kuberasenA'vadat-"mAtaH ! svasti garbhAya, ahaM garbhaduHkhaM duHsahamapi sahiSye; yata: sUkaryapyasakRdanekasantatIrjanayitvA'pi jIvatyeva; tat kathaM nA'haM jIviSyAmi ?" tataH sA garbhaklezaM sahitvA pUrNasamaye putraM putrIM ca janayAmAsa / tatastanmAtovAca - "putri ! ete apatye tava vairiNI staH, yatastvamAbhyAM garbhasthitAbhyAM mRtyudvAre sthApitA'si / punaretadvAlayugalaM pariziSTaparva dvitIyaH sargaH tava yauvanApahArakaM bhAvi / vezyAzca yauvanajIvanA bhavantItyatastvaM yauvanaM jIvamiva rakSa / he vatse ! udarAt patitamidaM yugmaM purISavad bahistyaja / atra mohaM mA kArSIH asmAkamiyameva kularItirvartate" / kuberasenovAca - "he mAtaH ! yadyapyevaM kramo'sti tathA'pi kiJcid vilambyatAm / daza dinAni yAvadetau dArakAvahaM poSayAmi / evaM mAtropadiSTA sA vezyA kathaJcidapi tau bAlAvaharnizaM dugdhadAnenA'poSayat / evaM tau dArakau poSayantyAstasyAH kAlanizAsadRzamekAdazaM dinaM prAptam / 49 sA ca kuberasenA kuberadatta - kuberadattAnAmAGkite dve mudrike kArayitvA tayordArakayoraGgalyornyadhatta / tato buddhyA caturA sA dArupeTAM kArayitvA tAM ratnairApUrya tatra tau dArakau sthApayAmAsa / tatastAM maJjUSAM yamunAnadIpravAhe svayaM prAvAhayat / sA ca peTikA haMsavat tarantI nirupadravaM cacAla / tata: kuberasenA'pi nivRttyA'patyayornayanAJjalibhistilAJjaliM dadAneva nijabhavanaM jagAma / tato'sau maJjUSA prAtaH samaye zauryanagaradvAre prAptA / dvAbhyAM zreSThiputrAbhyAM locanapathagatA sA jagRhe / tAM coddhATya yadA tau dadRzatustadA tanmadhye ekaM bAlamaparAM bAlikAM cA'pazyatAm / tata ekaH zreSThiputro bAlaM jagrAha, aparazca bAlikAmagrahIt / tau tayoraGgulinihitamudrikAkSaravAcanena kuberadatta - kuberadattAnAmAnAvityajJAsiSTAm / tatastayoribhyayorgRhe prayatnena paripAlyamAnau tau svAmyarpitanidhAnavat vavRdhAte / tau krameNA'nekakalAvidau babhUvatuH / krameNa kAmadevakrIDodyAnamabhinavaM yauvanaM tau prApatuH / imAvanurUpAviti
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH zreSThiputrAbhyAM paramaharSeNa tayoH parasparaM vivAhotsavo vyadhAyi / kalAkauzalazikSAguruyauvanAliGgitayostayoraGge strI-puMsavAhano'naGga 50 Arohat / ekadA tayorvadhU-varayoH parasparapravardhamAnapremavArinadI dyUtakrIDA prAvartata / tatra kvA'pi prastAve kuberadattasya mudrikA sakhyA kuberadattAyAH karamadhye nyadhIyata / kuberadattA tAmUrmikAM parIkSaNIyaM nANakamiva punaH punaH parita utkSipantI dadarza / kuberadattA vyacArayacceyaM mudrikormikAntaradarzanAd videzaghaTitA pratibhAti / tato bhUyobhUyastAmUrmikAM svAM ca pazyantI sA cintAvezAt sphuratkAyA manasyevaM nizcikAya / " kenacid ekasmin deze ghaTite tulayA same samAnAkSaranAmnI ca sodarasadRzyAvime mudrike staH / ekaH kuberadatto'parA'haM cemau dvAvapi mudrike iva samAnarUpau bhrAtRbhANDe, na ityatra saMdeho'sti / AvAM samAnasarvAGgau khalu yugmajAtau, aho ! daivenedRzamAvAM vivAhAkRtyaM kAritau / pitrA mAtrA vA''vayoH samAnApatyavAtsalyena samAne Urmike kArite / "yata AvAM saudarau svastata evA'smin mama patibuddhirasya ca mayi strIbuddhirnotpadyate " / evaM vicArya kuberadattA tatheti kRtanizcayA kuberadattasya kare tanmudrikAdvayaM cikSepa | kuberadatto'pi tanmudrikAdvayaM dRSTvA cintAkulo vimalahRdayaH paraM viSIdati sma / tataH sudhIH kuberadattastAM mudrikAM kuberadattAyai dattvA mAtaramupetya sazapathamapRcchat-mAtaH ! aurasAdibahuvidhaputreSu kIdRzo - 'haM te putro'smi ? auraso vA pitRtyaktaH kenacid dattaH ? kRtrimo'nyo vA ? evaM kuberadattasya paramAgrahavazAd mAtA peTikAprAptita Arabhya pUrvoktAM sarvAM kathAM tasmai kathayAmbabhUva / pariziSTaparva dvitIyaH sargaH tataH kuberadatto jananIM pratyuvAca - "mAtaH ! AvAM saudarau jAnatyA'pi tvayA'kartavyaM sodaravivAhaM kimanuSThitam ? mama saiva mAtA zreSThA yA'vAM paripAlayitumasamarthA svabhAgyabhAjanIkRtya nadIpravAhe - muJcat / yato nadIvego maraNAya syAt na tvakartavyakarmakaraNAya / tasmAd mama maraNaM varaM, nA'kRtyAcaraNaM jIvanaM varam" / 51 tato mAtovAca - "he putra ! yuvayoratimanohareNa parasparamanurUpeNa ca rUpeNa mandamatayo vayaM mohitA jAtA: / tavA'nurUpA kanyA tAM vinA na kA'pyadRzyata na cA'syAH sadRzastvAmRte ko'pi varaH, ata evaitadakRtyamapyasmAbhiH kRtam / tathA'pi na kA'pi kSatiH, yato yuvayorvivAhAtiriktaM strIpuruSasaMyogajanyaM pApakarma nA'bhUt / adyA'pi tvaM kumAra eva, tathaiveyamapi kumAryeva / atha tasyai svasti bhUyAt / tAM bhrAtRbhANDakathAM kathayitvA parityaja / saumya ! vyApArAya digyAtrAM cikIrSustvaM sakuzalaM tAM sampAdya zIghramAgacche:, ityahaM zubhAziSaM dadAmi / he putra ! sakuzalaM punarAgatasya tavA'parayA kanyayA sArdhaM vivAhaM sotsavaM kArayiSye / tato dharmadhIH kuberadatto'pi mAtRvacanamaGgIkRtya kuberadattAmupetya taM nirNayaM nivedayAmAsA'vocacca - "he bhadre ! tvaM pitRgRhaM yAhi; tvaM bhaginyasi, vivekinyasi, dakSA'si ca tasmAd yathocitaM kuryA: / he bhagini ! AvAM pitRbhyAM vaJcitau kiM kurvahe ? ayaM tayorna doSa:, "yata AvayorIdRzyeva bhavitavyatA''sIt / yataH pitaro'patyaM vikrINanti, muJcanti, akRtye'pi yojayanti tatkarmaNAmeva doSaH " / tataH kuberadatto bhaginImevamuktvA vihAya ca krayANaka bhANDamAdAya mathurAnagarIM prayayau / tatra sa vyavahAreNa puSkalaM
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 Anmunnnnnnnn pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dhanamupArjayat / yauvanayogyaM vilAsaM kurvANazciraM nyavasat / ekadA rUpa-lAvaNyavatIM vezyAM kuberasenAM dravyaM dattvA bhAryAM vyadhAt / tataH katipaye samaye vyatIte kuberasenayA saha vaiSayikasukhamanubhavatastasyaikaH putro'jani, "IdRzaM daivanATakam" / / tataH kuberadattA'pi mAtaraM gatvA'pRcchat-"mAtA'pi tathaiva maJjUSAprAptita Arabhya sarvAM kathAM nyavedayat / tataH sA tasminneva kAle paramaM vairAgyamAsAdya prAvrAjIt, dustapaM tapastepe ca / pravrajantI sA tAM mudrikAM kvacit saMgopayAmAsa / tathA parISahAn sahamAnA svapravartinyA saha vijahAra / pravartinyupadezamaklezaM zirasi nidadhAnAyA akhaNDatapasastasyAstapastaroravadhijJAnapuSpamutpede / "saikdA kuberadatta: kathamastIti cintayAmAsa / tataH kuberasenAsaGgavazAt saputraM taM dadarza" / nirmalahRdayaivaM zuzoca-"aho ! samprati mama sahodaro varAha ivA'kRtyakardamamagnastiSThati / evaM vicintya karuNAjalasAraNiH sA taM pratibodhayituM sAdhvIbhiH saha mathurApurIM vijahAra / sA'pyAryA dharmalAbhapurassaraM kuberasenApArzve pratizrayaM yayAce / tata: kuberasenA vezyA kuberadattAmAryAM praNamyaivaM vijJapayAJcakAra-"he Arye ! yadyapyahaM vezyA'smi tathA'pi sAmpratameka patitvena punaH kulavadhUriva varte / kulInapatisaMsargAd mamaiSaH kulastrIveSo'sti / ataH kulInAcaritenA'pi tava prasAdayogyA'haM, tasmAd mama bhavanasamIpa upAzrayamAzritya sarvadeSTA devatA iva sannihitA yUyaM sarvAH sAdhvyo bhavata / tatastasyAH kalyANakAmadhenuriva saparicchadA kuberadattA''ryA kuberasenAvezyArpitopAzraye sukhapUrvakaM nyavasat / kuberasenA'pi divAnizaM tatrA''gatya nijaputramAryAyAH kuberadattAyAzcaraNakamalasamIpe bhUmau luThantamamucat / tato "yo janturyathA budhyeta taM tathaiva bodhayed" iti nyAyena sA''A tAM bodhayituM taM bAlaM vakSyamANaprakAreNollApayAmAsa / yathA-"he bAlaka! tvaM mama bhrAtA'si 1, putro'si 2, patyuranujo devaro'si 3, bhrAtRputro'si 4, pitRvyo'si 5, pautro'si 6" / "he dAraka ! yaste pitA sa me sodaraH 7, pitA 8, pitAmahaH 9, patiH 10, putraH 11, zvazurazcA'sti 12" / "he bAlaka ! yA te mAtA sA me'pi mAtA 13, pitAmahI 14, bhrAtRpatnI 15, vadhU: 16, zvazrUH 17, sapatnI 18 ca bhvti"| tataH kuberadattAryAyAstAdRzaM vacanaM zrutvA'pRcchat-"he Arye ! IdRzaM parasparaviruddhArthaM kiM vadasi ? etenA'haM vismito'smi" / tata AryA pratyuvAca-"zRNu sarvaM ghaTayAmi-ayaM bAlo mama bhrAtaivaM bhavati-yA me mAtA'sti, sA'syA'pi, ato bhrAtA'yam 1 / yo'sya pitA'sti, sa me patiriti patiputraH putra eva bhavatIti mamA'yaM putraH 2 / mama svAmino'yaM laghuH sodaro'sti, iti me'yaM devaraH 3 / mama bhrAturayaM putra iti bhrAtRvya [bhrAtRjaM]mamuM kathayAmi 4 / ayaM mama mAtuH patyudghatA bhavati, tasmAdayaM me pitRvyaH 5 / mama sapatnIputrasyA'yaM putra iti pautro'pyayaM bhavati 6 / asya yaH pitA sa me sodaro bhrAtA bhavati, ekamAtRkatvAt 7 / asya ya: pitA sa manmAtuH patiriti mAtRpatitvenA'sya bAlasya pitA mamA'pi pitA sampadyate 8 / pitAmahazcaivaM-bAlo'yaM manmAtRpatisodaratayA pitRvyo bhavati, tasya pitA pitAmahaH sutarAM sampadyate'to'sya pitA mama pitAmahaH 9 / asya pitA mama patirevaM
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhavati-"zreSThiputragRhe'haM tena pariNItA'smi, ataH patirbhavati saH 10 | mama bAlapitA putra evaM ghaTate- "patistrI sapatnI - kuberasenA tasyA: putra: kuberadatta iti putro'pi sa bhavati 11 / devaro'yaM bAlastasya kuberadattaH piteti devarajanakatvAt kuberadattaH zvazuro'pi bhavitumarhati 12 / 54 evaM bAlasyA'sya yA mAtA sA mamA'pi mAtA'styeva tadutpannatvAt 13 / asya bAlasya mAtA mama pitAmahI caivaM ghaTate"pitRvyo'yaM bAla uktastasya mAtA bhavatyataH pitRvyamAtRtvAt pitAmahI sampanIpadyate 14 / bhrAtRpatnI bAlamAtA'nena prakAreNa - "mama bhrAtA kuberadattastasya strItvena sutarAM bhrAtRjAyA bhavati" 15 / bAlakamAtA vadhUzcaivaM - " sapatnIputrabhAryA yato bhavati ekapatitvena kuberasenA sapatnI bhavati, tasyAH putraH kuberadattaH, sa ca mama sapatnIputratvena hetunA putrastasya punaH strI kuberaseneti putrabhAryA vadhUrbhavatyeva 16" / bAlasyeyaM mAtA mama zvazrUrevaM- " mama patyuH kuberadattasya mAteti patimAtRtvena zvazrUrbhavati 17" / bAlakamAtA sapatnI mamaivaM-"mama patiH kuberadattastasya dvitIyA patnIyaM jAta ekapatitvAt sapatnI yujyate 18 ityaSTAdazasambandhaghaTanA" / kuberadattAryetyuktvA svAM mudrikAM vizvAsAya kuberadattAya dadau / so'pi kuberadattastAmUrmikAmavalokya kuberadattAryAkathitaM sarvaM sambandhaM jajJe / tataH kuberadatto viSaNNo bhavAdudvignaH pravrajya tapastaptvA kAladharmaM kRtvA svargamagamat / atha kuberasenA vezyA'pi tadA zrAvikAtvaM prapannA | kuberadattAryA ca punaH pravartinIsakAzamA sAdayAmAsa / pariziSTaparva dvitIyaH sargaH evaM ca yo jantuH svayamapi karmaNA badhyate tasmin zatrusadRze parijane mUrkhANAM zuktau rajatadhIriva bandhubuddhirjAyate / vastutaH sa kSamAzramaNa eva bandhuryaH svayaM bandhurahito'pyapareSAM bandhamokSako bhavati / anye tu nAmamAtreNa bandhavaH / 55 tataH punarapi prabhavo jambUmAha - " he kumAra ! durgatau patato nijAn pitRRn rakSituM svaM putraM janaya / yato'patyarahitAH pitaro - 'vazyaM narakaM gacchanti; tasmAdaputrasya tava pitRRNAmRNAt kathaM mukti: syAt ?" tato jambUruvAca - "he prabhava ! ayaM te moho'sti yat putrAdeva pitRRNAM durgatestAraNaM tvayA pratIyate / he priya ! asmin viSaye mahezvaradattasArthavAhadRSTAnto'sti" / prabhavaM prati jambUkumArakathitA mahezvaradattakathA tathA hi- prAk tAmraliptyAM nagaryAM zrImAn mahezvaradattanAmA sArthapatirajAyata / tasya samudranAmnA prasiddha: pitA jaleSu samudra iva dhaneSvatRpto'bhUt / tasyA'timAyAvinI bahulAnAmnI jananI jajJe / lobhAvakaragarto'rthopacayavyasanI tasya pitA mRtvA tasmin deze mahiSo babhUva / pativiyogAdArtadhyAnaratA tasya jananI tasyaiva gRhe zunI babhUva / mahezvarasya pArvatIva mahezvaradattasya patnI saubhAgyavatI gAGgilAnAmnI jAtA / sA ca zvazrUzvazurahInA satI nijagRha ekAkinyavasat, tasmAd vane hariNIva sA svacchandacAriNyabhUt / nijanAthaM vaJcayantI sA parapuruSeNa reme / ekAkinInAM strINAM satItvaM na ciraM tiSThati / yataH kAmadeva ekAkinIrekAntasthA: striyo dRSTvA nirbhaya iva nitAntaM praharati / ekadA svairaM paranareNa ramamANAyAM gAGgilAyAM mahezvaro haTTAd gRhamakasmAdAyayau / tadA tau visrastakezau ramaNaprayAsasaJjAtabhayau
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kampamAnajaGghau cakitalocanau puMzcalI-jArau parAvRttya gRhItAdhovastrAvagRhItottarIyavasanau nagnakalpau skhalaccaraNau taM dRSTvA kAndizIko babhUvatuH / mahezvarazca lubdhako bhallUkamiva kezeSu gRhItvA mAntriko bhUtAviSTamiva taM jAraM capeTAbhistADayAmAsa / tathA kumbhakAro mRttikApiNDamiva pAdaprahAraizca taM mardayAmAsa, punargRhapraviSTaM kukkuramiva lakuTena cA'tADayat, kiM bahunA ? mahezvarastaM jAramardhaprANamiva cakAra / "manasvinAM hi caurato'pyadhika: kopo jAre jAyate" / kRtAntasya bandhunA iva kupitena mahezvareNA'rdhamAritaH sa jAraH kathamapi palAyAJcakre / ____ atha kiJcid gatvA patita: sa gAGgilAjAraH kaNThagataprANeSvidaM vyacArayat-"dhiG mAM yanmaraNapradamanAryakRtyamahamakArSa, tadvAJchitadaM tIrthamiva mama maraNAyA'bhUd, idaM tad yuktameva" / evaM cintayan sa jAro vipadya gAGgilAkukSau svAhitavIrye zIghrameva putratAM prApa / tataH pUrNasamaye gAGgilA putramajIjanat / atha gAGgilApatirmahezvarastaM jArajAtamapi putraM svotpannamiva manyamAnaH premNA lAlayAmbabhUva / tato mahezvaro janitatanayAyA gAGgilAyA Agatamapi vyabhicAriNIdoSaM putrasnehAd vyasmarat / putrIbhUtasya tasya jArajIvasya dhAtrIkarmANi kurvANaH pramodabhAg mahezvaro na lalajje / vardhamAnaM kUrcakezAkarSakaM taM putraM kRpaNo'rthamiva sa hRdayAgre sadA dadhAra ca / / ekadA mahezvaraH svapitRmaraNadine prApte taM pitRjIvaM mahiSaM tanmAMsecchayA'SIt / tataH pitRmaraNatithimahe'tiharSaromAJcito mahezvaraH svayaM taM mahiSamavadhIt / tatastanmahiSamAMsaM bhuJjAno pramodabhAg mahezvaraH kroDasthAya tasmai putrAyA'pi tad dadau / pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH mahezvarasya zunIbhUtA mAtA ca tanmAMsaM lipsustatrA''gamat / so'pi mAMsakhaNDayutAsthIni zunIkRte cikSepa / sA zunI pavanAndolitadhUmazikhAgravannRtyatA pucchena svapatijIvakIkasAni jaghAsa / evaM pitRjAGgalaM bhakSataH samudraputrasya gRha eko munirmAsakSapaNabhikSArthI tatrA''jagAma / sa munimahezvaradattasya tAdRzaM sarvaM vRttaM jJAnaprakarSaNa vyajAnAt / tajjJAtvA'sau muniracintayat-"aho ! tapasvino'syA'jJAnaM dhik, yat piturmAsaM bhuDakte, kroDe ca zatru vahati / iyaM zunI svapaterasthiyutAni mAMsAni pramuditamanA: khAdati / "aho saMsAra IdRzo'sti" / evaM samyag jJAtvA munimahezvaragRhAd nirjagAma / tadA mahezvaro'pi dhAvitvA taM vanditvA ca provAca-"he bhagavan ! tvamagRhItabhikSo madgRhAt kiM nivRtto'si ? na hyahaM bhavato'bhakto'smi, tavA'nAdaraM na vyadhAM, tvAM dRSTvA harSulo'smi ca" / tato muniruvAca-"mAMsabhakSakasya gRhe'haM na vihare, tata eva bhikSAM nA''dAM, mama paramaM vairAgyaM cA'bhUt" / tato mahezvaro'sya nidAnamapRcchat / tato munirAdito mahiSa-zunyAdInAM kathAM kathayAmAsa / ko'tra pratyaya iti pRSTo muniruvAca-imAM zunI kimapi prAgbhUmau nikhAtaM pRccha; tathA pRSTA zunI jAtisvabhAvataH kSitiM zayyArthamiva pAdena nidhAnasthAnaM cakhAna / tato vizvasto mahezvaro bhavodvignaH pAtreSu dhanaM dattvA parivrajyAmagrahIt / tasmAd vadatAM ziromaNe ! he prabhava ! ko nizcayo yat durgatisarasaH putrAH pitarau tArayante ? atrA'ntare samudrazrIrjambUnAmAnamuvAca-"he nAtha ! tvaM pazcAttApaM karSakavad mA gaaH|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jambUkumAraM prati samudrazrIkathitA kRSIvalakathA tathA hi-pRthvyAM prasiddhe susImani grAme dhana-dhAnyAdisamRddho bakanAmA karSako'bhUt / sa varSAsamaye kRSTe kSetre kaGgaH kodravAMzcAsapat / tasya kSetrabhUmirabhiloThitakAceva jAtakezapAzevodgatazyAmaladalairdhAnyairabhUt / pravardhamAnaM tatkaGkakodravavanaM dRSTvA muditaH sa kvacid grAme svajanAtithiH svagrAmato'tidUre'bhavat / tatra svajanairbhojane tasmai guDamaNDakA dattA: / sa ca tenA' pUrveNA''hAreNA'tyantaM jaharSa / tasmAt prIto jJAtInapRcchat"aho ! yuSmAkaM jIvitaM dhanyaM yeSAM sudhopamo'yamAhAro milati / yadahaM svapne'pIdRzamAhAraM nA'pazyam / kaGkakodravadagdhAntrAnasmAn nRpazUn dhik / tato'jJAtaguDamaNDako jJAtInapRcchat- "imAnyAhAravastUni kAni ? kutra ca jAyante ?" te ca tasmai procuH - " araghaTTajalena sikteSu kSetreSUtpadyante'nyadhAnyavad godhUmAH / yadA godhUmAH paripakvA bhavanti tadA lUyante vipiSyante vahnitaptAyAM lohapAtryAM maNDakAH pacyante ca / ikSavo'pi kSetre tathaivopyante; vRddhiM gatAnAM teSAM nipIlanAt prAptena rasena pAtre pAkena guDaH samutpadyate" / evaM guDamaNDakavidhAnaM vijJAya sa kRSIvalo gRhItekSugodhUmabIjo nijagrAmamAjagAma / tatazca kSetre gatvA phalitaM kaGkukodravaM mAtRzAsito bakanAmA karSako jhaTiti lavituM prArebhe / tadA putrairapi sa prokta:- "he pitaH ! svakuTumbajIvAtumimAmardhapakvAM kRSi kiM sAdhAraNatRNavallunISe ?" tato bako'vocat-"he putrAH ! ebhiH kaGkakodravaiH kim ? ahamatra kSetre ikSugodhUmAn vapsyAmi, yato'smAkaM khAdyA guDamaNDakAH santi " | pariziSTaparva dvitIyaH sargaH tataH putrA Ucu:- "he tAta! svalpaireva dinairime kaNA niSpatsyante, tAn gRhItvA yathAruci tvamikSugodhUmAn vapeH / iyaM niSpannaprAyA kRSirnazyati, godhUmekSuSu tu samprati sandeho'sti / kroDasthite bAle vinazyati sati udarasthite kA''zA ?" evaM putrairnivAryamANo'pi bakastat kaGgukodravavanaM lulAva / yato'sau tatra prabhurAsIt / 59 tataH sa mUDho bakastAni sasyAni lavitvA kandukrIDAyogyAM kSetrabhUmiM cakAra / pArzvasthitaH kUpaM khAnayAmAsa / paraM vandhyAstanadugdhamiva jalaM na nirasarat / tathA sa kUpaM khAnaM khAnamanirvinnaM pAtAlabilasadRzamakArayat / parantu jalasya kA kathA paGko'pi na niragAt / tatazca tasya na kaGgavo na vA kodravA nekSavo na ca godhUmA abhavan / tena sa bakaH pazcAttApamApa / tasmAdaihikaM strIdhanasukhaM tyajannAmuSmikaM saMzayAspadaM sukhamAkAGkSastvaM dvayojjhito mA bhUH / samudrazriyaM prati jambUkumArakathitA kAkakathA tato mahAmanA jambUnAmA smayamAna uvAca - "he samudrazrIH ! ahaM kAka iva nirbuddhirnA'smi / tathAhi narmadAnadItaTe vindhyagirivane eko yUthapatirvindhyAdreryuvarAja iva mahAhastyAsIt, svacchandaM vane vicaran sa gajo yauvanaM vyatIyAya / AyurnadItaTamiva vArddhakaM prApa / tasmAt kSINabalaH sa vRkSe dantAghAtAn kartumakSamo grISme zuSkanirjharo giririva madarahito zallakIkarNikAraprabhRtivanabhaGgavimukha uccAnnimne nimnAducce'vatArottArAsamartho dantapatanAt svalpabhuk bubhukSayA kSAmakukSirasthibhastrAsadRzazarIro vArddhake'jani /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 nanamannmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmnnnnn pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sa gajo'nyadA zuSkaparvatanadyAM samuttaran skhalitapAda ekaM girikUTamiva bhuvi papAta / sa cotthAtumazaktastatraiva pAdopagamanaM pAlayanniva tasthau / tathAsthito'sau vipede / vipannasya tasyA''pAnamAMsaM zva-jambUka-nakulAdayo bubhujire / tasya gajasya sakandaraparvatopamaM vizAlApAnarandhrazarIraM zvApadainivAsIkRtamabhUt / tadIyApAnayajJazAlAyAM mAMsArthina: kAkA dvijA iva vivizurnirjagmuzca / tatraiko vAyaso mAMsabhojanAdatRpta utpannaviTkRmirivA''pAnamadhya eva tasthau / tasmin sAraM prApnuvan sa kASThamadhye dhuNavadadhikAdhikaM madhye praviveza / svazarIreNa parakAye pravezalIlAM kurvan sa kAko yogIvA'bhUt / sa gajakAyamAMsaM svacchandaM bhujAno'tyantamadhyagata: pUrvAparavibhAgAjJo babhUva / tasya gajasya muktaviSThaM gudarandhaM ravikaraiH pUrvavat saJcukoca / tataH sa kAkastasya kariNaH saGkocitApAne baddhadvAre karaNDe sarpa iva tatraiva tasthau / sa gajakAyo varSau pravahantyA nadyA taraGgakarairnarmadAyAmanIyata / narmadayA ca nakrANAmupAyanamiva tadgajazarIraM taratpravahaNamiva samudramadhye'nIyata / tatra tasmin pravizatA jalena tatkalevaramArdIbhUtam / jalenaiva kRtadvArAt tasmAt sa kAko bahirnirjagAma / tasya gajakAyasyA'ntarIpopamasyopariSTAd niSadya sa samyag digaGgaNaM dadarza / agrata: pArzvataH pazcAcca sa jalamayaM dRSTvA dadhyau-"samuDDIya samudrAt tIraM gamiSyAmIti" / sa coDDIyoDDIya samudrajalasya prAntaM na prApa, api tu tatkalevara evopaviveza / mIna-makarAdibhirAkramyamANaM tatkalevaraM sAgare bhArAkrAntA nauriva sadyo mamajja / so'pi nirAdhAro vAyasaH samudre nimamajja, jalAplAvanabhItyeva sadyaH paJcatvaM prApa / tata: striyo mRtavanyagajasadRzyaH santi, saMsArazca sAgarasadRzo'sti, puruSazva kAkatulyo'sti / gajakAyasadRzeSu yuSmAsu rAgavAnahamasmin bhavasAgare na maDkSyAmi / jambUkumAraM prati padmazrIkathitA vAnarakathA atha padmazrIH provAca-"he nAtha ! tvamasmAn parityajan vAnara ivA'tyantaM tApaM prApsyasi / tathAhi-ekasyAmaTavyAM parasparamanurAgiNI vAnaro vAnarI cA''stAm / tau sadA sahaiva nivasantAvabhUtAm / velandharaparvatAviva tau mitho bubhujAte / yugapadeva tau vRkSeSu spardhamAnAvivA''ruruhatuH / ekarajjvAkRSTAviva yugapad dadhAvatuH / ekacittAvivA'nizaM sarvaM kAryaM cakratuH / ekadA tau gaGgAtIravAnIre remAte / tatra vAnaraH plavamAno'navadhAno bhuvi papAta / tasya tIrthasya prabhAvAt sa vAnaro vidyAbalAdivA'marakumArasadRzo manuSyo babhUva / vAnaraM manuSyarUpaM dRSTvA vAnarI ca manuSyadehecchurvAnaramArgeNa prANAMstatyAja / sA vAnarI zIghraM devIsadRzI nArI babhUva, nArIbhUtA sA punarnavInena snehena narabhUtaM tamAliliGga / tau ca narIbhUtau prAgjanmavadaviyuktau nizAcandrAvivA'nizaM vilesatuzca / ekadA narIbhUto vAnaro nArImuvAca-"priye ! yathA prAG malbhUtAvAvAM tathA devIbhavAvo'dya" / vAnarI provAca-"svAmin ! bhUyasA'santoSeNA'laM, manuSyarUpAvevA''vAM sarvAn viSayAnupabhujvahe, devatvena kiM ? devatvAdadhikaM nau sukhamasti, yata ekatraiva svacchandaM nirvighnaM ramAvahe / evaM vAnaryA vAryamANo'pi sa vAnaravaro narastatraiva vAnIrAduccaijhampAM pUrvavad dadau / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm SAMAnmmmmmmmmmmmmmmins triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___ tatra narIbhUtastiryag, devIbhUto mAnavazca, yadi puna: patata: tadA tIrthaprabhAvAt tAdRzau syAtAm / tasmAt tatraiva tIrthe sa punarapi jhampAM dattavAnapi prAgjanmavAnaratvena bhUyo'pi vAnaro babhUva / tato'nyedhurdhamanto rAjapuruSAH pUrNacandramukhIM kambukaNThI pRthulastI kRzodarIM varArohAM kamalasadRzahastacaraNAM gaGgAmRttikAvihitatilakAM latAbaddhakezI vanaketakabhUSaNAM tAlIdalakuNDalAM kaNThasthapadmanAlahArAM hariNAkSIM tAM nArI dadRzuH / te rAjapuruSAstAmAdAya rAjJe samarpayAmAsuH, yato yad vastu svAmirahitaM tiSThati tad rAjAdhInaM bhavatIti nItirasti / atha rAjA ca divyAkRti tAmantaHpuraziromaNi cakAra, yataH sulakSaNAyA AkRteH zobhA'tithitAM vrajati khalu / so'pi vAnaraH kaizcit tatrA''gatainaTairgRhItaH putravad vividhaM nATyaM zikSitazca / te naTA ekadA tasyaiva rAjJaH sannidhau samupetya taM vAnaraM nartayantaH prekSaNIyakaM cakruH / vAnarazca rAjJo'rdhAsanopaviSTAM svAM priyAM vAnarI dRSTvA'zrupAtaiH sAttvikAbhinayaM prakaTayannivA''sIt / rAjJI provAca-"he vAnara ! yaH kAlo yathA bhavati taM tathA sevasva / adhunA vaJjulaparibhraSTaH patanaM mA smaraH" / tasmAt tvamapi saMprAptaM vaiSayikaM sukhaM parityajan tadvAnaravat pazcAttApaM pazcAd mA kRthAH" / iti padmazrIvacanamAkarNya jambUruvAca-"ahaM hi viSayeSvaGgArakArakavad na tRSito'smi / aGgArakArakakathA tathAhi-kazcidaGgArakAraka ekadoSNau mahATavImagAt, jalatRSAzAntyarthaM jalaM ca bahu svapArzve ninAya / aGgArAn kurvan pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH so'GgAriko mahatA'gnitApena sUryatApe ca taptastRSAkulito babhUva / sa varAka: zarIrasecanena muhurmuhuH pAnena ca svapArzvasthitaM sarvaM jalaM vanyagajavat vyApapAra / paraM ca sakalenA'pi vAriNA tasya tRSAgnistailavanneSadapi zazAma / so'GgArakArako jalaM pAtuM nipAne yAvaccacAla tAvanmArge daivayogAt kasyA'pi mArgavRkSasyA'dho'mRtatulyazItalacchAyAyAM sa pipAsurnipapAta / tatazca zItalacchAyayA prAptazAntiH sa sukhadAM svalpAM nidrAM lebhe / svapne sa vApI-kUpa-taDAgAdIn sarvAn jalAzayAn mantraprayuktAgneyabANavacchoSayAmAsa; tathA'pyacchinnatRSa: pipAsAkulo dIna itastato bhramannekaM paGkilajalaM purANakUpaM dadarza / tajjalaM culukairgrahItumasamartho'sau jihvayA lihan dAhajvarivat kathamapi nA'tRpyat / he priyatame ! tasmAjjIvo'yaM tadaGgArakRtsadRzaH, deva-vyantarAdInAM bhogA vANI-kUpa-taDAgAdijalasadRzAH kila santi / yo jIvaH svargAdisukhairnA'tRpyat sa mAnuSairbhogaiH kathaM tRpyet ? tasmAd viSayabhogArthamAgrahaM na kuru / atha padmasenovAca-prANinAM pariNAmaH karmAdhInastasmAd bhogAn bhukSva, itarayuktyA'lam / pravartaka-nivartakA dRSTAntA bahavaH santi, yathA nUpurapaNDitAyA gomAyozca kathA / __nUpurapaNDitAkathA tathAhi-rAjagRhe nagare devadattanAmA svarNakAro'bhUt, tasya putro devadinnanAmA babhUva / devadinnasya durgilAnAmnI bhAryA'bhUt / sA ca caturAsvekA saubhAgyamahAnidhizcA'bhavat / ekadA sA kAmabANaiH kaTAkSairbhUnAM manaH kSobhayantI nadyAM jalasnAnArthaM gatA /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sojjvalavastraiH sarvAGgasvarNabhUSaNaizca mUrtA jaladevateva bhAsamAnA ndiitiirmlnyckaar| kAmadevasya durgabhUmimiva stanadvayaM darzayantI sA pRthulastanI kaJcukaM zanaiH zarIrAduttArayAmAsa / sA kaJcukaM cottarIyaM ca sakhyA: samarpya vastrArdhena kucau gopayAmAsa / nipuNasakhIjanAlApairvidagdhA sA jIvitakAmadevA marAlIva mandaM mandaM taTAt taTaM viveza / tAM nadI dUrAdapyutkSiptaistaraGgahastaizcirAd dRSTAM sakhImiva sarvAGge samAliliGga / sA cakitahariNAkSI jalena riraMsuraritradaNDAbhyAM nauriva karAbhyAM jalamadArayat / kutUhalAt tasyAzciraM snAntyA jalaM vikirantyAzcalau karau nRtyatkamalavibhramau rejAte / sA zlathaikavasrA, vilulitakezapAzA, dhavaladantAvalIkA, jalakrIDAparA, ratotthitevA'lakSyata / samudre surImiva nadyAM ramamANAyAM tAM paryaTan duHzIlaH ko'pi yuvA nAgariko dadarza / jalArdrasUkSmaikavastrAcchAditAmapi sudarzasarvAvayavAM tAM dRSTvA sa nAgarayuvA kSobhAdidaM papATha-"susnAtamiti nadI te pRcchati, amI vRkSAzca pRcchanti, tvatpAdakamalayonipatannahamapi pRcchAmi" / sA'pyapAThIt-"nadyai svastyastu, vRkSAzca ciraM nandantu, susnAtapracchakAnAM samIhitamahaM kariSyAmi / sa yuvA manorathavRkSodbhave'mRtasekopamaM tasyA vacanaM zrutvA nRpAjJayA'varuddha iva tathaivA'sthAt / sa keyamiti cintayannekasya vRkSasyA'dha uccairmukhAn phalapAtAbhikAGkSiNo bAlAnapazyat / tata: sa yuvA loSTaistaruzAkhAH pratADayan phalAni caTaraTeti bhUtale pAtayAmAsa / sa yatheSTaM tatphalalAbhahRSTAn bAlAnapRcchat-"he bAlA: ! nadyAmasyAM snAnakI keyamasti ? asyAzca nAryAH kva gRham ?" te bAlAH kathayAmAsuH pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH "iyaM svarNakArasya devadattanAmnaH snuSA vartate, asyA gRhamito'tinikaTe vartate, durgilA'pyekacetasA taM yuvAnaM dhyAyan snAnakrIDAM vihAya tatkSaNe svagRhaM yayau / kasyAM nizi, kasmin dine, kvadeze, kvakSaNe AvAM miliSyAva iti tau divAnizaM cintayAmAsatuH / viyogapIDitau tau yuvAnI parasparasaGgamakAkSiNau cakravAkAviva ciramanurAgiNAvatiSThatAm / anyedyuH sa yuvaikAM tApasI puMzcalIkuladevatAM bhojanadravyAdibhiH paritoSya prArthayAmAsa-"he tApasi ! tvaM devadattasnuSAyA mama ca parasparAnuraktayoH sAkSAd niyatidevateva zIghraM saGgamaM kAraya / he tApasi ! mayA svayaM dUtIbhUya sA sundarI bhASitA, mama saGgamaM sA svIkRtavatyasti, atastava samprati tatsaGgamaH susAdhyo'sti / sA dhImatI tApasI tadvacanaM svIkRtya sadyo devadattasya gRhaM bhikSAvyAjena yayau / sthAlIpariSkAre kRtavyApArAM svarNakAravadhU sA parivrAjikA'drAkSIt, tAmidaM provAca-"he vadhu ! tvAmeko yuvA mUrtakAmadevo riraMsurmanmukhena tvAM prArthayate / he vizAlAkSi ! mAmudAsInAM mA kRthAH, matprArthitaM saphalIkuru / rUpeNa vayasA buddhyA cAturyAdyanyaguNaizca svAnurUpaM taM yuvAnamAsAdya yauvanaM kRtArthaya / he vadhu ! yadavadhi tvAmasau nadyAM snAntImapazyat tadavadhi tvadguNodgAnavAtUlo'nyastrInAmA'pi na jAnAti" / dhImatI durgilA'pi nijahRdayabhAvaM goptuM tAM tApasImevaM paruSAkSarapUrvakamatarjayat-"he muNDe ! tvaM kiM madyaM pItavatyasi ? yadevaM pralapasi, kiM kulIneSu janeSvakulInA kuTTinyasi ? AstvaM mama netrayoragraM tyaja, lubvadadarzanA bhava, tava darzanenA'pi pApaM,
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH Mammmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmminine bhASaNena kA kathA ?" evaM nirbhatsitAyA gacchantyAstApasyAH pRSThe durgilA saudhakuDya iva maSImalinakaraM ddau| tadAzayamajAnAnA sA vilakSA tapasvinI duHzIlapuruSaM gatvA paruSAkSarairuvAca-"he duHzIlapuruSa ! tvaM mAM mithyaivamavAdIryad mayyanurAgiNI sA'sti" | sA hi vizAlasatIgarvA mAM zunImivA'tarjayat / he mugdha ! mama dUtyaM tasyAM kulAGganAyAM vyarthamabhUt, yataH subhittau citraracanA caturasya zobhate / gRhakarmavyagrayA kupitayA tayA maSImalinakareNa capeTayA pRSThe'hamAhatA'smi" ityuktvA sA tApasI durgilAdattamaSImalinakarAGkitaM svapRSThaM dhUrtavarAyA'darzayat / tadA sa evaM vyacArayat-"kRSNapaJcamyAM dhruvaM sA saGketamadAt, yadasyAH pRSThe paJcAGgulirmaSIhasto nyastaH, aho ! tasyAzcAturI kA'pyapUrvA yA saGketavAsaraM sUcayati / he mano ! anayA bhaGgayA''zvasihi; aho ! sA saGketasthAnaM tu kenA'pi hetunA na sUcayAJcakre / tadadyA'pi tatsaGgame vighno vartate / punazca sa tApasImuvAca-"he tApasi ! tasyA AzayaM tvaM na jAnAsi / sA mayyanurAgiNyevA'to bhUyo'pi tAM prArthaya / he mAtaH ! matprayojane sarvathA'nutsAhaM mA kRthAH / bhUyo'pi tvaM gaccha / yata utsAho lakSmIlatAyA AdimaM mUlamasti" / sA'pi jagAda-"sA kulInA tava nAmA'pi na sahate / sthale jalAropaNamiva tavepsitaM duSkaraM pratibhAti / tvadarthasiddhistu saMdigdhA, mama bhartsanaM tu ni:saMdigdhameva / tathA'pi hyanAzAM tyaktvA zIghraM yAsyAmi", ityuktvA tApasI punarapi durgilAM gatvA'mRtadravasadRzairvacanairuvAca-"he durgile ! rUpeNA''tmAnurUpaM taM yuvAnaM prApya tena pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH ramasva / yauvanaphalaM gRhANa / yato yauvanasyedaM phalamasti" / durgilA tAM tApasIM bhartsanApUrvakaM gale dhRtvA ruSTevA'zokavanikApratyagdvAreNa niHsArayAmAsa / sA tApasI lajjAvazAkRSTottarIyA gopitamukhI khedabhAg drutaM gatvA tasya puMso durgilAvRttaM kathayAmAsa-"he puman ! ahaM tayA prAgvad bhatsitA gale dhRtA pazcAdvArA'zokavanAntarAd niHsAritA'smi / tato dhImAn sa pumAnevaM dadhyau-"azokavanikAntare tvamAgaccheriti saGketastayA datto mama" / tAmuvAca-"he tApasi ! tayA bhartsanA kRtA sA soDhavyA / ataH paraM sA duSTA tvayA na kimapi vAcyA" / tataH sa yuvA kRSNapaJcamyAM sAyaMkAle'zokavanikAntare pazcimadvAreNa jagAma / sa yuvA mArga pazyantIM tAmapazyat, sA'pi tamadrAkSIt / tayovivAhavadaskhalitastArAmelako'bhUt / nayane iva parasparaM bAhU prasArayantau tau dvau romAJcotphullasarvAGgAvadhAvatAm / tau prAgapyekacittau tadA tvekIbhavatkAyau samudra-nadyAviva dRDhataramAliliGgatuH / premagarbhAbhirvArtAbhirnavanavaiH rataiH saMbhogasamudranimagnau tau rAtreryAmadvayamatininyatuH / ratAyAsazAlinorbhujagaNDopadhAnayostayonayanakamalanizA nidrA saJcakrAma / / itazca devadattanAmA svarNakAraH kAyacintArthamutthito'zoka vanikAM yayau / tau zayAnau dRSTvA'cintayacca-"iyaM mama snuSA pApIyasI, tAM dhik, yadiyaM parapuMsA saha ratazrAntA nitAntaM svapiti" / sa vRddho jArazcA'yamiti nizcetuM gRhaM gatvA suptaM putraM dRSTveti vyacArayat-"etasyAzcaraNanUpuramAkarSAmi zanaiH, yathA me putro vizvasiti yadiyaM snuSA'satI vidyate" / iti dhyAtvA caura iva sadyastatpAdanUpuraM zanairAkRSya devadattastenaiva mArgeNa svagRhamAyayau /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm sA svarNakArasnuSA pAdanupurAkarSaNenA'jAgarIt / prAyaH sabhayasuptAnAM nidrA svalpaiva bhayAdiva bhavati / sA'pi zvazureNA''kRSTaM pAdanUpuraM jJAtvA jArapuruSamutthApya bhayavyagrA jagAda-"zIghra palAyasva, yata AvAM durAtmanA zvazureNa dRSTau svaH, mamA'narthe samAgate sahAyatAyai tvaM yatethAH" / sa jAra AmityuktvA'rdhasaMvItavastro bhayAt palAyAJcakre / puMzcalyapi sA zIghraM gRhe gatvA bhartRpArzve'zeta / sA dhRSTatAM nATayantI buddhimatInAM dhurandharA gADhAliGganapUrvakaM svapati prabodhayAJcakAra, patiM covAca sA-"he nAtha ! iha mAM dharmo bAdhate, tatpavanAndolitapallavAmazokavanikAmitazcala" / sa devadinno'pi strIpradhAna utthAya saralatvAdazokavanikAM gatvA kaNThalagnayA durgilayA saha jArasthAne'zeta / sA'pi tatraiva nirbharamAliGgayA'zeta / tatpatistatrA'pi saralAzayo nidrAM prApa, yato'kSudramanasAM nidrA sulabhaiva bhavati / atha sA dhUrtA naTIva gopitAkArA patimuvAca-"he nAtha ! tvatkule ko'yamAcAro, yo vaktumapi na zakyate / tvAmAliGgya prasuptAyA AvaraNarahitavakSaso me pAdAt tava tAto nUpuramAkRSyA'grahIt / pUjyAnAM vadhvAH sparzo'pi nocitaH, ratavezmani patyA saha prasuptAyAstasyAH kA kathA ?" "he manasvini ! prAtarahaM sopAlambhaM pitaraM vakSyAmi tvatsamakSe" iti durgilAM devadinna AzvAsayAmAsa / durgilovAca-"adhunaiva tvaM pitaraM kathayitumarhasi, anyathA prAtarmAM parapuruSeNa zayitAM kathayiSyati / so'pyuvAca-"mama suptasya vadhvAH pAdanUpuramahArSIdityahaM pitaramAkSipya vakSyAmi / tava pakSe'smi, kila tvaM nizcintA bhava" / he nAtha ! yathA'dhunA tvaM vadasi tathA prAtarapi kathayeH" sA dhUrteti svapati bahUJchapathAn kArayAmAsa / tataH prabhAte devadinnaH kupita: svapitaraM jagAda-"tvaM kiM mama striyA: pAdanUpuramakarSaH" / sa vRddha uvAca-"he putra ! iyaM vadhUH duHzIlA'sti, mayA'zokavane rAtrau parapuruSeNa zayitA niraikSi, iyaM duHzIleti tava vizvAsArthamasyAH pAdAd nUpuramAkarSam" / tadA putra uvAca-"he pitaH ! tatrA'haM supto'paraH ko'pi puruSo na zayito'bhUt / nirlajjena tvayA kimIdRzaM lajjito'smi / vadhvA nUpuramarpaya, tvaM na vigopaya tat, mayi supte tattvayA''kRSTaM mameyaM strI prakRSTA satI vartate khalu" / sthavira uvAca-"yadA'hamasyA nupUramAkarSaM tadA gRhamAgatya tvAmapazyaM, tvaM gRhe zayita AsI: kila" / tato durgilovAca-"ahaM svasya doSAropaNaM na sahe, daivI kriyAM kRtvA pitaraM pratyAyayiSyAmi / mama kulInAyA IdRzaM doSAropaNaM vADmAtramapi na zobhate yathA dhautadhavalavastre maSIbinduH / iha zobhanayakSasya jayAbhyantare niHsarAmyahaM, yattajjavayormadhye'zuddho na gantuM zaknoti / atha savikalpena pitrA nirvikalpena putreNa prAgalbhyamahAnidhestasyAH pratijJA svIcakre / sA snAtvA dhautavastradharA dhUpapuSpopahArapANiH sarvabandhusamakSaM yakSaM pUjayituM jagAma / saGketitaH sa jAraH yakSamarcayantyAstasyAH kaNThadeze kavargavad grahilIbhUyA'lagat / janaiH sa grahila iti gale dhRtvA dUre'pAsyata / sA punaH snAtvA yakSamacitvaivaM vyajijJapat-"ced mayA pati vinA matkaNThe pratyakSama, grahilaM ca vinA kadA'pi nA'nyaH pumAnasparzi tadA me zuddhido bhUyAH, yataH satyAH satyapriyo'si" / kiM karomIti cintayA yAvad yakSo'pyAviSTastAvat tajjayayormadhye sA'vilambena nirjagAma / zuddhA zuddheti tumulakAriNi jane tasyA gale rAjAdhyakSAH puSpamAlyaM
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam -gadyAtmakasAroddhAraH nicikSipuH / vAdyamAnena turyeNa pramuditabandhubhirvRtA sA devadinnena svIkRtA zvazuragRhaM yayau / svakaM nUpurAkarSaNajanitaM kalaGkamudatArayat, tatprabhRti janairnUpurapaNDitA'kathaya / *** 70 "snuSayA matyA parAjito devadattastatprabhRti cintayA naSTanidro vAribaddhagaja ivA'bhavat / rAjA taM yoginamivA'nidraM jJAtvA yathAprArthitAM jIvikAM dattvA zuddhAntarakSakaM cakAra / kasyAcinnizyekA rAjJI tamantaHpurarakSakaM zete naveti jJAtuM punaH punarapazyat / so'cintayat-"kimapi kAraNaM mayA na jJAyate yadutthAya mAmeSA punaH punarnirIkSate" / mayi supte kimiyaM kuryAditi jJAtuM sa yAmikaH kapaTanidrayA zizye / zanaizcauravad gavAkSAbhimukhaM gantumArebhe / tasya gavAkSasyA'dho devarAjagajasodaro rAjapriyaH sadAmado hastI nibaddha AsIt / sA tasya gajasya hastipake nityAnurAgiNI gavAkSataH saJcAridAruphalakamapasArya bahiryayau / nityAbhyAsAt suzikSito gajaH zuNDena tAmAdAya bhUmau mumoca / tatastAM dRSTvA hastipako'kupyat / punaH so'tikAle kimAyAsIrityuktvA'ruNekSaNo hastizRGkhalayA dAsImiva tAM jaghAna / sovAca - "he hastipaka! mAM mA tADaya, adya rAjJA muktaH ko'pi navo'ntaHpurarakSako jAgarUkaH san mAmavArudhat / he sundara ! ahaM kathamapi tasya nidrAcchidraM prApyA''gatA'smi iti vijJAya mA kopI, " itthaM tayA bodhito hastipakaH kopaM tyaktvA tayA saha pariziSTaparva dvitIyaH sargaH yathAruci reme / rAtreH pazcime bhAge sAhasamahAnidhiH sA hastinA zuNDamAropyodaJcitA svAvAsaM yayau / 71 svarNakAro'pi dadhyau - " aho ! striyAzcaritaM ghoTakAnAM kuhakArAvamiva ko jJAtumarhati ? aho ! yadyasUryampazyAnAmapi rAjayoSitAmevaM zIlabhaGgo bhavati tarhyanyastrISu kA kathA ? sAmAnyagRhastrINAM jalAharaNArthaM saJcarantInAM zIlarakSaNaM kiyacciraM bhavitumarhati ?" iti svasnuSAyA dau: zIlyakopacintAM tyaktvA zodhitarNo'dhamarNa iva tatra nirbharaM suSvApa / sa sthaviraH svarNakAraH prAtarapi na jAgarAJcakre / tato bhRtyAstaM tathAsthaM rAjJe'kathayat / rAjA'pi provAca - "kenA'pi kAraNenA'tra bhavitavyaM, tasmAdasau yadA jAgRyAt tadA taM matpArzve samAnayata", ityAdiSTA bhRtyA yayuH / svarNakAro'pi cirAt saptarAtraM nidrAsukhamanvabhUt / saptarAtre vyatIte so'jAgarId bhRtyaizca sa rAjasamIpaM nItaH / rAjJaivamapRcchyata- "he sthavira ! tava tu nidrA kadA'pi nA''gamat yathA durbhagasya kAminI naiti tathA, tat kiM saptarAtraM tvaM suptaH ? tava na kimapi bhayaM, yathArthaM brUhi / so'pi hastipakasya rAjJyA gajasya ca rAtrivRttAntaM yathAdRSTaM rAjJe'cakathat / tato rAjJA prasAdaM dattvA sa visRSTI nijagRhaM yayau / tato duHkhaH sukhapUrvakamatiSThat yato jano dhairyaM janAt prApnoti / tato rAjJA tAM duzcAriNIM jJAtuM kASThahastinaM kArayitvA sarvA rAjJIrAjJApayat, mayA svapno dRSTo yat kailaJco'yaM mataGgajaH sa bhavatIbhirmamA'gre vivastrAbhirAroDhavyaH / tA rAjyo rAjJaH pazyatastathA cakrire / paraM caikA rAjJI tvevamuvAca - "he nAtha! ahamasmAd gajAd bibhemi " /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH 73 72 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato rAjA kupitaH tAM rAjJI lIlAkamalanAlenA'tADayat / sA mUrchAnATitakaM kRtvA bhUmAvapatat / nRpo'pyevaM dadhyau-yA sthavireNoktA seyaM kulapAMsinI pApIyasI duzcAriNI mama rAjJI vartate / tatpRSThaM nirUpayaJchRGkhalAghAtadarzanAt smayamAno nakhAcchoTanikApUrvakamidamuvAca sa rAjA-"he duzcarite ! tvaM gajena krIDasi, asmAd dAruhastino bibheSi, punastvaM zRGkhalAghAtAd modase kamalaghAtAd mUrcchasi ca / rAjA pradIptakopaprAgbhAro vaibhAragirau gatvA taM hastipakaM hastyArUDhamAjUhavat / tatastena saha tAM rAjI gajAsane samAropayat / ugrazAsano rAjA taM hastipakAdhama samAdizat-"gajaM viSamagiripradezArUDhaM kRtvA nipAtayeH, tena yuvayonigraho bhavatu / AdhoraNastaM hastinaM parvatazikhare tripadyotkSiptaikapAdaM sthiraM dhArayAmAsa / tadA jano hAhAkurvannuvAca-"rAjaziromaNe ! AjJAkAriNaH pazorgajendrasya mAraNaM nocitaM bhavati" / anAkaNitakaM kRtvA pAtayetyevopadizati rAjJi hastipako gajaM dvAbhyAM padbhyAmadhArayat / punarloke "hAhA'yaM gajo na hantavya" iti vadati sati rAjA tUSNIko'bhUt / hastipakazca taM gajamekapAdasthaM dadhau / loko hastiratnasya mAraNaM draSTumasamartho hAhAkurvannUrdhvasthitairbhujai rAjAnamuvAca-"he kSitivallabha ! ayamanyagajAsahyaH suzikSito dakSiNAvartavad duSprApo vAlanIyo'sti" / rAjan ! tvaM prabhurasi tasmAdaparAdhinoryadicchasi tat karoSi; parantvavivekajamayazastava niraGkuzaM syAditi viddhi / he svAmin ! tvayA svayaM kAryAkArye vicArye, tataH svayaM vicArya hastiratnaM rakSa, na: prasIda / rAjA'pyuvAca-"astvevaM, yUyaM sarve madvacasemaM hastipakaM hastirakSaNAya vadata" / tato lokA UcuH-"he AdhoraNaziromaNe ! iyatI bhUmikAM prApitaM gajaM nivartayituM tvaM zaknoSi ? sa uvAca"yadi rAjA''vayorabhayaM dadAti tadA sukhenottArayAmi" / tadA rAjalokaivijJapta:-"he rAjan ! anayorabhayaM dehi / tato hastipakaH zanaistaM gajamudatArayat / tato gajaskandhAd rAjJI-hastipakAvuttIrNau / maddezastyajyatAmityuktau to palAyAJcakrAte / tau nazyantau sAyaMkAla ekaM grAmaM jagmatuH / tatraikasmiJchUnye devAlaye sahaiva suSupatuH / ekazcauro grAmAdardharAtre tadArakSakebhyo naMSTvA taddevakule prAvizat / taddevakulaM grAmArakSakAH prAtarvayaM cauraM grahISyAma iti vadantaH paryaveSTayan / cauro'pyandhavat karAbhyAM devakulaM zodhayan yatra tau zayAnau babhUvatustatra zanairyayau / taskareNa spRzyamAno'pi na hastipako'jAgarIt, yataH zrAntasya nidrA vajralepavat sajyate / paraM ceSatkaraspRSTA'pi rAjJI zIghramajAgarIt / tasmizcaure sparzamAtrAdanurAgiNI bhUtA sA tvaM ko'sItyuvAca ca zanaiH / so'pi taskaraH zanairityuvAca-"ahaM cauro'smi" / ahaM dhAvatsu grAmarakSakeSu prANatrANArthamatra prAvizam / sAnurAgA'satIbruvA sA cauramabravIt-"he subhaga ! yadi mAmicchasi tadA tvaM rakSAmi nA'tra saMzayaH" / caura uvAca-"he varavaNini ! mayA kanakaM sugandhazca prAptau, yato mama patnI bhavasi jIvitaM ca rakSasi / paraM ko'tra prakAro yena mAM rakSasi tat kathayitvA he dhImati ! mAmAzvAsaya" / sA provAca"he subhaga ! grAmarakSakeSvAgateSu tvAM pati vakSyAmi" / so'bravIt"evamastviti" / tadA prAtaHkAle zastrapANibhiH praviSTairbhUbhaGgabhI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH 75 74 ___ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH SaNaiAmasubhaTaistrayo'pi pRSTAH-"yuSmAsu kazcaura iti"| tataH sA dhUrtA mUrtamAyeva tAn grAmapuruSAnuvAca-"caurapuruSamuddizyA'yaM me patiriti" / sA kRtAJjali: punaruvAca-"he bhrAtaraH ! AvAM grAmAntare gacchantau dinApagame'tra devAlaye nyavAtsva" / te grAmINA: sambhUya paryAlocyaivamUcuH-"caurasya gRha IdRzaM strIratnaM na saMbhAvyate / iyaM brAhmaNI vANijI rAjakanyA vA kA'pyanyA bhavet / iyaM mUrtyA'pi pavitrA, asyAH patizcauro na bhavet / iyaM vicitravastrabhUSaNA lakSmIriva vapuSmatI, yasyeyaM strI sa cauryeNa na jIvitumarhati / pArizeSyAd hastipakameva doSiNaM matvA sadyaH zUlAyAM samAropayAJcakruH / zUlAdhiropitaH sa hastipako mArge yaM yaM dadarza taM taM mAM jalaM pAyaya pAyayeti prArthayAmAsa / taM rAjabhItyA ko'pi jalaM nA'pAyayat / yataH sarvo'pi svarakSApUrvakaM dhrmmaacrti| tatastena mArgeNa gacchan jinadAsAkhyaH zrAvakastena caureNa dRSTo jalaM yAcitazca / so'pi taM pratyevamuvAca-"he caura ! tava pipAsAmahaM hariSyAmi yadi madvacaH kariSyasi" / tAvat tvaM 'namo'rhadbhaya iti vaderyAvadahaM jalamAnayAmi / jalapipAsayA sa hastipakastathA ghoSayituM prArebhe / tataH sa zrAvako'pi tatpipAsAzAntyarthaM rAjapuruSAjJayA jalamAnayat / sa hastipaka AnIyamAnaM jalaM dRSTvA namo'rhadbhaya iti samuccaran prANairamucyata / sa tvasaMzrutazIlo'pi zIlitAkAmanirjaro namaskAraprabhAveNa vyantaradevo'bhUt / sA'pi puMzcalI caureNa saha mArge prayayau / mArga ekAM nadI jalapUreNa dustarAM prApa / cauro'pi puMzcalIM pratyuvAca-"tvAmahamekasamayenottArayituM na zaknomi yataste vasrAbharaNabhAro'sti / he priye ! prathamaM tvaM vastrAbharaNabhAraM mahyaM samarpaya / taM prAg nadIpAraM neSyAmi, tatastvAmapyanAyAsena pAraM neSyAmi / yAvadahamAyAmi tAvat tvaM zarastambe tirobhava / ekAkinyapi mA bhaiSIrahaM zIghrameSyAmi, tadA tvAM pRSThadeza Arogya jale taran pota iva parasmistaTe neSyAmi / tvaM madvacanaM kuru" / zarastambe pravizya sA puMzcalyapi tathA cakAra / sa cauro vastrAbharaNAni nItvA paraM taTaM gatvetyacintayat-"yeyaM pati mArayAmAsa sA mayyanuraktA kSaNarAgA harideva mamA'pyasau vipade'vazyaM syAt, iti vastrAbharaNAni gRhItvA sa taskaro valatkandharaH pazyannapi hariNavad nanAza / uddhatakarA hastinIva sadyojAteva nagnA sA gacchantaM tamAlokyovAca-"he priya ! mAM vihAya kiM yAsi ?" cauro'vadat-"tvAmekAkinI zaravaNasthitAM rAkSasImiva dRSTvA bibhemi, atastvayA'lam" / evaM vadan sa pakSIvoDDIyA'nazyat / sA puMzcalI patidveSiNI tatraivopavizya tsthau|| sa hastipakajIvo'pi devatvaM prAptaH prayuktAvadhijJAnastAM tapasvinIM tathAsthitAmapazyat / tataH sa tAM pUrvajanmastriyaM saMbubodhayiSurmukhAd gRhItamAMsakhaNDaM zRgAlaM vicakAra / itazca sa tasyA nadyAstaTe jalAd bahiHsthitaM matsyaM bhoktuM mAMsapiNDaM tyaktvA'dhAvat; tadA mIna: punarapi nadInIraM prAvizat / tadvikRtapakSiNyA mAMsapiNDamagrahIt / tataH sA nagnikA zaravaNopaviSTA duHkhadInA'pi dRSTakautukA taM jambukamuvAca-"he zRgAla ! durmate ! mAMsapezIM vihAya mInaM tvamIhase, mInAd mAMsAcca bhraSTaH san kiM tvaM pazyasi ? jambuka uvAca-"he nagnike ! tvaM nijapatiM tyaktvA patyurjArAcca bhraSTA satI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH 77 RAA A Amainnnnnnnnine li triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kiM pazyasi ? tacchrutvA suSTha bibhyatyAstasyA: sa vyantaradevo mahaddhikaM svaM rUpaM darzayitvaivamavocat-"he pApe ! yadyapi tvaM pApamevA'kRthAstathA'pi pApapaGkajalaplavaM jinadharma samAzrayaH / he mugdhe ! yo hastipakastvayA mArita: so'hamasmi, jinadharmaprabhAvAt devatvaM prApto'smi; mAM pazya / tato'hamapi jinadharmaM prapatsya iti kRtanirNayAM tAM sa sAdhvIsannidhau nItvA parivrajyAmagrAhayat / tasmAdasmAd dRgjanAyogyAn pravartaka-nivartakAn dRSTAntAnanAdRtya tvaM vaiSayikaM sukhaM bhukSva / tato jambUnAmA'pi jagAda-"ahaM vidyunmAlI khecara iva rAgagrahilo nA'smi; tasya caritaM tvaM zRNu" / vidyunmAlikathA iha bharatakSetre pakSAbhyAM pakSIva bharatArdhAbhyAM sampRkto vaitADhyanAmakaH parvato'sti / tatrottarazreNibhUSaNaM gaganavallabhanAmakaM puravaramasti yaddevAnAmatipriyaM virAjate / tasmin pure megharatho vidyunmAlI ceti nAmato dvau prItimantau taruNau vidyAdharau sodarAvabhUtAm / tau vidyAM sAdhayituM mantrayAmAsatuH / bhUgocarasamIpe yAmastatraivA''vayorvidyA setsyati / tadvidyAsAdhane'yaM vidhiryatatinIcakulajAtA kanyA vivAhyA, tato varSaparyantaM brahmacarya pAlanIyamiti / tato gurUnanujJApyA'tra dakSiNe bharatArdhe dvAvapi tau vasantapuranagaramAjagmatuH / tatazcANDAlAvAsaM cANDAlaveSeNa gatvA tau buddhiprabhAveNa cANDAlamArAdhayAJcakrAte / tatazcANDAlA ArAdhitAH prasannAH santaH procuryuvayozcirAgatayoH kimatra prayojanamasti ? tat kathayatam / tau sadbhAvaM gopayitvocatuH "he hitAH ! AvAM kSitipratiSThanagarAdAgatau sva:, AvAM pitRbhyAM hi kuTumbamadhyAd bahiSkRtau, iti hetoH krodhena niryantau bhramantAvihA''gatau svaH" / tatazcANDAlA Ucu:-"yuvAmasmatkanye pariNeSyathastadA'smatkulocitaM sarvaM kariSyatha" / tAvucatu:-"Am" iti / tato mAtaGgAstAbhyAM dve kanye kANadanture prAduH / vidyunmAlI tu kurUpAyAmapi kanyAyAM rakto'bhUt, na vidyAmasAdhayacca / krameNa vidyunmAlibhAryA garbhavatyabhUt, pUrNe garbha ca megharatho vidyAM sAdhayitvA siddhavidyo'jani / tato megharatho bhrAtRsnehAd vidyunmAlinamuvAca-"he bhrAta: ! vayaM siddhavidyAH smaH, cANDAlakulaM tyaja / vaitADhyasukhasampadyogyau bhavAvaH, atastvaM cANDAlakanyAM tyaja / vaitADhye khecaryaH svayaMvarA bhAvinyaH santi" / salajjo vidyunmAlyavadat-"he suvrata ! tvaM siddhavidyo'syato kRtakRtyaH san vaitADhyaM yAhi / ahaM tu niyamapAdapaM bhagnavAMstato'dhamaH kathaM niyamatarujanyaM vidyAsiddhiphalaM prApnuyAm / he'nagha ! imAM varAkI jAtagardA tyaktuM nA'haM zaknomi / punarasiddhavidyo'haM tvayA saha gantuM jihemi / tvaM sAdhitavidyo yAhi, ahaM punarasAdhitavidyo bandhUnAM mukhaM kathaM darzayiSyAmi ? amunA pramattena mayA''tmanaivA''tmA vaJcitaH / ahamidAnImudyogatatparo vidyA sAdhayiSyAmi, tvaM mAM bhrAtaraM hRdi dhArayan varSAnte punarihA''gacche:, tadA tvayA saha sAdhitavidyo'haM yAmi" / / tato megharathazcANDAlIpremapAzabaddhaM vidyunmAlinaM netumazakta ekAkyapi vaitADhyagiriM yayau / tatra bandhubhiH sa pRSTaH-"tvamekAkI
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH 79 mannnnnnnnnnnnnnnnnnn 78 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kiM samAgato'si ? tava bhrAtA kvA'sti ?" iti zrutvA provAcA'sau vidyunmAlivRttAntamAditaH / avasare vidyunmAlinaH sA cANDAlI priyA putramajIjanat / sa vidyAsiddhimiva tAM prApyA'modata / sa kubuddhistasyAM mlecchyAM paramapremNA''saktyA ca vidyAdharasukhaM vyasmarat / sA kANa-danturA cANDAlI vidyunmAlinA saha yathAsukhaM krIDantI punarapi garbha dadhau / itazca vidyAsampanno megharathastatra varSAnte jagAma bhrAtRsnehavazAt / so'cintayadevam-"ahaM svargAGganAsadRzavidyAdharavadhUvRto'smi / sa me bhrAtA kANa-danturamlecchIgArhasthyanarake sthitaH / ahaM punaH saptabhUme prAsAde udyAnazobhite nivasAmi, sa tu zmazAnAsthivyApte cANDAlakuTIrake vasati / ahaM nAnAvidhavidyaddhibhiH sidhyamAnamanoratho'smi, sa tu jIrNavastradhArI kadannabhuk caa'sti"| evaM vidyunmAlini saubhrAtrAnurUpaM cintayan megharatho vasantapurapattanaM jagAma / tatra gatvA bhrAtaramuvAca-"he bhrAta: ! tvaM vaitADhyagirau vidyAdharasukhaizvaryaM mahattaraM kathaM na bhuGkSe ?" tato vidyunmAlI vilakSaM hasitvedamUce-"he bhrAtaH ! iyaM patnI mama bAlavatsA punargarbhavatI vidyate, tasmAdimAmananyazaraNAM suputrAM guviNIM vajrahRdayastvamiva nA'haM tyaktuM zaknomi / he bhrAtastasmAd gaccha, anyadA darzanaM dadyAH, ahamamuM samayamatraiva yApayiSyAmi, tvaM mA krudhya" / tato megharathastaM prabodhaM prabodhamatikhinnaH punastato niragamat; yato'tijaDe nare hito'pi janaH kiM kartuM zaknuyAt ? atha vidyunmAlyapi dvitIye puDhe jAte cANDAlakulaM svargAdapyadhikaM mudA'manyata / vastra-bhojyAdidauHsthye'pi sa duHkhaM na vidAJcakAra / tau cANDAlIkukSibhavau bAlau salIlamudalAlayat / sa tAbhyAM kroDasthAbhyAM puna: punarmUtrayadbhayAM gandhodakasnAnamiva mUtrasnAnamamanyata / taM mlecchyapi subhagaMmanyA pade pade tatarja; tathA'pi tadAsaktaH sa cANDAlakulakiGkaro babhUva / megharathaH punarbhrAtRsnehavazAdAgatya gadgadayA vAcA vidyunmAlinamAliGgaya jagAda-"he kulIna ! tvaM cANDAlakule mA tiSTha, tavA'tra kA''sthA ? haMso mAnasotpannaH kiM gRhasrotasi ramate ? yatra kule tvamutpanno'si tatkulaM na malinIkuru / yathA dhUmenA'gnistathA tvamanena durAcAreNa malino jAtaH" / evaM prabodhyamAno'pi sa nA''gantumaicchat / tato megharatho nA'hamatra punarAgamiSyAmItyuktvA tato'gamat / atha megharathaH paitryaM rAjyaM ciramapAlayat / evaM megharatho buddhimAn sukharAzi lebhe, vidyunmAlI tu bhavasAgare babhrAma / he padmasene ! vidyunmAlIvottarottarasaukhyAtilampaTo rAgAndho na bhaviSyAmi / tataH kanakasenovAca-"he svAmin ! kiJcinmAmapi mAnaya / zaGkhadhamaka iva tvamatizayaM na kuru / zaGkhadhamakakathA zAligrAme kazcidekaH kRSIvalo babhUva / sa prAtarArabhya sAyaM yAvad nityaM kSetraM rarakSa / sa kSetrasamudre maJcapotamArUDhaH zaGkhazabdena dUrAdAgacchataH sattvAn palAyayAmAsa / ekadA caurA godhanaM corayitvA kSetrasamIpe samAgatAH zaGkhanAdaM zrutvaivamacintayan-"aho ! amI
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam -gadyAtmakasAroddhAraH grAmapuruSA godhanaM vAlayitukAmA agre'pyAjagmuH yadayaM zaGkhanAdo'tinikaTe bhavati" / iti vicArya te caurA godhanaM parityajya prAtastarutthakhagavat dizo dizaM palAyAJcakrire / 80 tatastat kSubhitaM godhanaM zanaiH zanaizcaradaruNodayasamaye tatkSetrasamIpamAgamat / sa kRSIvalo gomukhAbhimukhaM yAvad dadhAva tAvad nirmanuSyaM sarvaM dRSTvaivamacintayat mama zaGkhazabdaM zrutvA taskarA godhanaM tatyajuH tatrA'bhizaGkayA, pApaH sarvatra zaGkate / niHzaGkaH sa kRSIvalastadgodhanaM gRhItvA grAme sarvasmai dadau / sa uvAca-'"mahyaM devatayA'do godhanaM dattaM bhavadbhirgRhyatAmiti / tataH sa grAmavAsijanasamUhena gomAn kRtaH / grAmastu taM grAmayakSamiva mene, yato yo dadAti sa devatA bhavati / sa kRSIvalo labdhaprasaro dvitIye'pi varSe kSetraM gatvA tatra nizi zaGkhaM dhmAtumArebhe / ekadA ta eva caurA anyasmAd grAmAd godhanaM hRtvA tatkSetrasya nikaTe mahAnizi samAjagmuH / tasya zaGkhadhamasya mahAntaM zaGkhadhvaniM zrutvA suSThu sauSThavaM samAzritya parasparaM jagaduH- "atra pradeze'tra kSetre purA zaGkhadhvaniryathA zrutastathA'dhunA'pi zrUyate / te guhAta evAssvAsAH santi / ko'pyayaM kSetrapAlako'sti, prANibhyaH kSetrarakSArthaM zaGkhaM nUnaM dhamati / vayaM dhik yat purA zaGkhadhmAnena vaJcitA abhUma " / tataste taskarA tUlavartikA iva hastAn gharSayanto dantairadharAn pIDayanta yathA gostanAt vatsAstathA hastinaH zuNDAdaNDAniva lakuTAnutthApayanto kSetrAntargovRSA iva zasyAnyAndolayantazcaurakuJjarAH zaGkhanAdAnusAreNa gacchantastaM maJcarUDhaM zaGkhadhamaM naraM dadRzuH / pariziSTaparva dvitIyaH sargaH maJcakASThAnyAndolya maJcaM bhUtale nyapAtayan / so'pi kRSIvalo nirAdhAro bhuvi papAta, yato nirAdhAraM na kiJcidapyavatiSThate / 81 tatazcaurAH kaNamUTakavat taM lakuTairatADayan / sa bhuJjAna iva mukhe paJcAGgulIzcikSepa / te caurAstatkarau saMyojyA'sthinirmagnabandhaM baddhvA baddhAJjalimiva tamalakSayan / caurAstasya gavAdi - vastrAntaM dhanamagrahISuH / tadA kSetrapAlo nagnaH san kSetrapAla ivA'bhavat / te caurAH zaGkhadhamaM tatraiva muktvA yayuH / prAtargopAstaM papracchuH, so'pIdamacakathat- "dhamed dhamet, parantu nA'tidhamet, yato'tidhmAtena yad dhmAtopArjitadhanaM tad mayA hAritam / he nAtha! tasmAt tavA'pyatizayaH kartuM nocitaH / asmAnapi pASANakaThorastvamavajJAtuM nA'rhasi / tato jambUrambuzItalavAcovAca"ahaM yathA zaileyavAnaro bandhanAnabhijJastathA nAsti / tathAhizaileyavAnarakathA vanalakSmyA'vandhyo vindhyo nAma girirasti / tatraiko mahAvAnarayUthapatirbabhUva / vindhyAdrivanagahvare kumAra iva sa yUthasambhavAn sarvAn vAnarAn nirAkarot / sa evaiko mahAbalo vAnarIbhiH sArdhaM bahuvanitArAjyasAmrAjyasukhalIlAM vitanvan reme / ekadA kazcid yuvA vAnaro madoddhato vAnarIrAgAd vRSasyan taM vAnaramanAdRtya kasyAzcid vAnaryA dhavaladantAGkuraM pakvAruNavikasaddADimasannibhaM mukhaM cucumba / kasyAzcinmukhaM ketakIpuSpaparAgeNA''cchAdayAmAsa / kasyAzcid gale guJjahAraM svayaM kRtvA paryadhApayat / kasyaicid bilvadalairvITikAM kAraM kAraM samarpayAmAsa / kAmapi nirbharamAliGgaya
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvitIyaH sargaH mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmins annnnnnnnnnnnnnn mnnnnnnnnnnnnnnnnnn mukhamAkarSAmIti zilAjatuni nikSiptau bAhU lagitvA tasthatuH / tatastena kSiptau pAdau mukhahastavad vilagnau / atha sa kIlitapaJcAGga iva tatraiva kAladharmamavApa / pANipAdAbaddhaH saH vAnaro yadi mukhamAkarSet tadA mucyeta zailajalAt, atra na saMzayaH / yathA jihvendriyamAtralubdho mugdho vAnaro naSTa, evaM zaileyanibhAsu nArISu paJcasaGkhyairhaSIkairapi majjan dehI kathaM na vinazyet ? tathA'haM tu nA'smi // 2 // iti pariziSTaparvaNi jambUsvAmivivAhAdizaileyavAnarakathAntavarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 // triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prAlambahiNDolakamadhyAsta / evaM bahubalagarvAdagretanaM yUthapaM na jAnAno niHzaGkaM vAnarIbhiraraMsta / tadA kayA'pi nakhaiH kaNDUyyamAnalAGkalaH, kayA'pi pramRjyamAnasarvAGgaromarAjiH, kayA'pi kadalItAlavRntena vIjyamAnaH, kayA'pi kamalanAlaiH kriyamANAvataMsaka uccaiH zikharasthaH sa jaran yUthapatirdAg vAnarayuvAnaM taM dRSTvA kopAdadhAvat / lAGkalaM nartayan sa vAnarayUthapatistaM vAnarayuvAnaM roSeNa pASANakhaNDena jaghAna / tataH sa vAnarendrayuvA'pi loSTAhata: siMha iva kruddho ghuraghurArAvaM kurvastaM pratyadhAvat / mithaH kroDIkRtasarvAGgau tau duhRdAvapi sucirAd militau suhRdAviva bhUtau dantAgraistraTavaTeti aGgulIbhizcaTazcaTeti parasparaM yudhyamAnau tau vapuSi vyApapratuH / / tadA parasparaM danta-nakhakSatakSatajazoNitacarcitau parihitarakta colakAviva tau zuzubhAte / kSaNAd bandhaM kSaNAd mokSaM prayuJjAnau tAvubhau yathA dyUtakArau krIDatastathA yudhyamAnau tau rejatuH / ante vAnarayUnA muSTiprahAreNa bhagnAsthi: sa vRddhakapiH zIghraM zIghramapasasAra, mandaM mandaM ca tvaDhaukata / tato yuvA vAnarastaM vRddhavAnaramapasarantaM loSTaghAtena jaghAna, tena vRddhavAnaramastakaM pusphoTa / tataH prahArapIDitaH sa vRddho yUthapatirvAnaro dUrotpAtimuktapakSivad naMSTvA dUraM yayau / tataH prahArapIDitastRSitaH sa bhramannekasmin girau prakSaracchilAjatu dadarza / sa jalabuddhyA zilAjatuni mukhaM nyadhAt / tatastanmukhaM bhUmerutthitamiva tatraiva vilagyA'sthAt / tena mandamatinA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH tRtIyaH sargaH atha nabhaHsenA kRtAJjaliH RSabhanandanamuvAca-"tvaM sthavirAvad mA bhUH / sthavirAyAH kathA yathA sthavirAkathA ekasmin grAme nAmato buddhiH siddhizca sthavire babhUvatuH / te dve api parasparasakhyau nityamatyantaduHsthite abhUtAm / tasya grAmasya bahiH pratiSThitaH prasiddho bholako nAmA'bhIpsitadhanaprado yakSo'sti / taM yakSaM buddhinAmnI dInA sthavirA pratyahamArAdhayAmAsa / sA trisandhyamapi devakulaM saMmArjayati sma, yakSAya ca pUjanapurassaraM naivedyamarpayAJcakre / anyadA tuSTo yakSaste kiM dadAmIti jagAda, yata ArAdhyamAnaH kapoto'pi prasIdati / tato buddhiruvAca"yadi tvaM tuSTo'si tadA taddehi yena sukhasaMtoSabhAgahaM jIvAmi" / yakSa uvAca-"he sthavire buddhe ! tvaM susthitA bhava, mama pAdamUle dine dine tvaM dInAraM prApsyasi" / tataH sA tatprabhRti pratyahaM dInAraM labhamAnA kRtakRtyA'bhUt / svajanAjjanapadAcca sA vRddhA'dhikadhanavatyabhUt / yA svapne'pi sundaravastrAdisambhAraM nA'pazyat sA pratikSaNaM navaM navaM vastraM bhUSaNaM ca rAjIva paryadhAt / yasyAH punaH kAJjikecchA'pi nA'pUryata, tasyAH sahasrazaH kuNDodhyo dhenavo babhUvuH / yA''janmA'pi jIrNatRNakuTIre nyavasat, sA vedImattagaja zobhitaM prAsAdamakArayat / yA paragRhagomayatyAgakarmaNA'jIvat, tasyAH stambhalagnAH pAJcAlya iva dAsyaH sevikA babhUvuH / yA svagrAsacintAkulitA sadA'bhUt, sA yakSadattasampadA dInAnuddhatuM praarebhe| tata: siddhinAmnI sthavirA tAdRzIM buddhisampadaM dRSTvA jAtamatsarA'cintayat-"aho ! asyAH kuta IdRzI sampat sampannA'bhUt ? bhavatu, asyAH sadA sakhItvenA'haM vizvAsabhAgasmi, tasmAdimAmeva cATuzatAni kRtvA prakSyAmi" / evaM vicintya buddhimatI siddhirbuddhi sthavirAmupayayau / buddhyA ca priyasakhIti sA satkRtA satyuvAca-"he sakhi ! buddhe ! tavedRzyacintitA sampat kuta AgAt ? tava sampaddarzanena cintAmaNiH prApta ivA'numIyate / athavA kiM te ko'pi rAjA prAsIdat ? vA kA'pi devatA ? kiM vA kimapi nidhAnaM prAptam ? vA kiM ko'pi rasaH sAdhitastvayA ? he sakhi ! sampadvatyA tvayA'hamapi sampattimatyabhUvam / adya mayA dAridrayaduHkhAya jalAJjaliradAyi / ahaM tvaM tvamahaM, prItyA dehe'pyAvayorna bhedo'sti / AvayoH parasparaM kimapi nA'kathanIyamatastvaM kathaya-"iyaM sampat kuta Agamat" / tato buddhisthavirA tadbhAvamabudhyamAnA yathAtathamakathayat, yathA mayA yakSa ArAdhitaH, yathA ca yakSeNa sampad dattA, tathA sA'khyAt / tata: siddhistacchrutvA dadhyau-"sAdhu sAdhu mamA'pi dhanopArjanopAyo nirapAyo bhaviSyati / ahaM savizeSaM yakSamArAdhayiSyAmi, yathA me savizeSA sampad bhaviSyati / atha dhanaprAptaye siddhisthavirA buddhidarzitaprakAreNA'hanizaM yakSamArAdhayitumArebhe /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH 87 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sA siddhirvividhabhaktibhiH khaTikAdhAtubhiryakSasya mandiraM bhUSayAmAsa, tathA sopAnazreNi cA'laJcakAra / kartavyabhaktiprakArAMstannibhAn gaNayantIva sA svastikarekhAbhiryakSAGgaNaM bhUSayAmAsa / sA svayaM jalamAnIya pratyahaM svIkRtopAsanAniyamA yakSaM snapayAmAsa / sA svayamAhRtaibilvadalakaravIratulasIkubjakAdibhiryakSaM trisandhyaM pUjayAJcakAra / sA yakSamandire yakSAbhiyogyavyantarIvaikabhaktopavAsAditatparA'harnizaM nyavasat / tata evamArAdhitastuSTo yakSa uvAca-"he mahAbhAge ! ahaM tuSTo'smi / yadicchasi tat prArthayasva" / atha sA siddhiH pUrNasampadaM yakSaM prArthayAJcakAra-"he yakSa ! tvayA matsakhyai buddhyai yad dattaM taddviguNaM me dehi" / tato bholAkhyo yakSa evamastvityuktvA'ntardadhau / tata: siddhirapi krameNa buddhito'dhikasampattibhAk samajani / buddhiH siddhi dviguNasampattilAbhenA'dhikaddhi dRSTvA punarapi yakSamArAdhayat / yakSo'pi tuSTastasyai tadviguNaM dhanaM dadau / tataH siddhistasya: spardhayA punarapi yakSamArAdhayat / tatastuSTe yakSe duSTAtmA siddhizcintayAmAsa-"ahaM prasannAd yakSAd yat kiJcit prArthayiSye tadviguNaM dravyaM buddhiryakSamArAdhya prArthayiSyati / tasmAdahaM tad yAce yad dviguNamarthitaM buddherapakArAya jAyeta, tadA me buddhiH sAdhIyasI syAt / iti cintayitvA me netramekaM kANIkuru ityayAcata / yakSeNaivamastvityukte sadyaH sA kANA babhUva / tato buddhiH punarmama sakhyai yakSaH kimapyadhikaM dadAviti tadviguNakAGkSiNI satI yakSamArAdhayAmAsa / tatastuSTAd yakSAd buddhirapyetAdRzaM prArthayAmAsa-"he yakSa ! siddhyai yad dattaM tadviguNaM me dehi" / yakSa evamastviti kathayitvA tirodadhe / sA buddhiH sadyo'ndhA'bhavat / yato devatAvaco mithyA na bhavati, evaM buddhisthavirA pUrvaprAptayA sampadA'tRptA'tilubdhA svenaiva svaM vinAzayAmAsa / evaM mAnuSazriyaM prApyA'tizriyamicchaMstvamapyandhasthavirAvad bhaviSyasi / tato jambUnAmovAca-"he devAnAMpriye! aho ! ahaM notpathagAmyasmi, yathA jAtyAzvastathA / tasya kathAM zRNu jAtyAzvakathA tathAhi-vasantapurapattane pratApena jitazatruradbhutalakSmyA virAjamAno jitazatrunAmA rAjA'bhUt / buddhidhanavatAM zreSThaH zreSThI jinadAsanAmA vizvAsapAtraM mitraM tasya rAjJo'bhUt / ekadA'zvapAlakA lakSaNavanto revantaputrAnivA'zvakizorAMstaM rAjAnamadarzayan / tadA rAjA'zvalakSaNavidAmAdideza-"ke ke'zvA: kai: kairlakSaNaiH sampUrNA iti kathayata" / te ca zAstroktAzvalakSaNasampannamekaM ghoTakakizoraM rAjAnaM nyavedayan / asAvazvo vRttakhura: stabdhasandhirjavAkhuramadhye, nirmAsajAnujavAsyaH kuJcitonnatakandharaH snigdharomA kokilasvaro mallikAkSo laghustabdhazravaNo lambakesaraH paJcabhadro gUDhavaMzaH skandhAdisaptake sthUlaH, urasyAdidhruvAvartadazakena bhUSitaH, budhnAvartAdiduSTAvartarahitaH snigdhadanto'yaM kizoraH svAmino lakSmI puSTIkaroti" / svayaM vijJo rAjA'pi tamazvaM lakSaNavantaM vijJAya kesarayutajalena svayaM sarvAGgamAnarca / atha rAjA tasyA'zvasya puSpavastraiH pUjAM vidhAya lavaNottAraNAdikAM kArayAmAsa / acintayacca-enamazvaM ko rakSituM samarthaH ? prAyeNa bhUtale ratnAni vighnabahulAni bhavanti / athavA mama
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH Anamnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn sunnnnnnnn triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vizvAsapAtraM prakhyAto jinadAsanAmA zrAvako mama paramapriyo'sti / sa ca buddhimAn svAmibhaktaH pramAdahInazcA'sti / sa evedRzAzvasya nyAsapAtraM bhavitumarhati / atha rAjA jinadAsamAhUyA''dizat-"ayamazva Atmeva tvayA rakSyaH" / tato jinadAsa "AdezaH pramANa"mityuktvA rakSakayutaM tamazvaM gRhe ninye / sa tasyA'zvakizorasya sthAnaM kSiptakomalavAlukaM gaGgApulinavat sukhadaM racayAmAsa / sa tamazvaM rajorahitAni patralAni svAdUni haritAni tRNAni svayameva bhojayAmAsa / sa svayaM tamazvaM vAlukAmadhye loSTakaNTakahIne bhUpradeze mukharajjau dhRtvA vellayAmAsa / sa svasnAnasamaye sugandhibhiH snAnIyairekataptai laistamazvaM snapayAmAsa / nIrogo'yaM na veti pratyahaM tamazvaM parIkSituM tasya netrapakSmaNI paryasya paryasya dadarza / svayaM tamAruhya sa prathamadhArayA sukhaM vellayannanudinaM sarasi jalaM pAyayituM nitye / tasya gRhasya sarovarasya cA'ntare mahajjinamandiramAsIt, yat saMsArasAgarasyA'ntarIpamiva kadA'pi tena nA''krAntamabhUt / arhanmandirAnAdaro mA bhUditi so'zvArUDhastri:pradakSiNIkRtya gamAgamakAle pratidinaM svaM kRtArthayannAsIt / sa devatattvajJo'zvArUDho'pi devamavandiSTa, pramAdo mA bhUdityazvAduttIrya na prAvizat / jinadAsastamazvaM tathA'zikSayat yathA sa sarogRhaM caityaM ca vihAyA'nyatra nA'gacchat / yathA yathA zanaiH zanaiH so'zvakizoro vavRdhe tathA tathA rAjagRhamadhye sampado vavRdhire / tadazvakizoraprabhAveNa sa rAjA sarvabhUpatimadhye AjJAkArakendro'jAyata / te cA''jJAkaraNodvignA rAjAna evaM dadhyu:-"yadazvaprabhAvAd vayaM jitA: so'zvo mAraNIyo 'thavA haraNIyaH" / tasyA'zvasya tathAkartumazakteSu rAjasvekasya sAmantasya buddhimAn mantrI jagAda-"ahaM kenA'pyupAyena tamazvaM hariSyAmi, upAyasya kiM duSkaram ? yata upAyazaktermAnaM nAsti' / sa dhInidhirmantrI evaM kurviti sAmantenA''diSTo mAyayA zrAvakIbhUya vasantapurapattanamagAt / sa tatra caityAni vanditvA suvihitAnapi munIn vanditvA jinadAsagRhaM gatvA tadgRhacaityamavandata / zrAvakavandanena jinadAsaM dhUrtatayA zrAvakatvaM darzayan sa vavande / atha sAdharmikavatsalo jinadAsastamabhyutthAya vanditvA paryapRcchat-"mahAzaya ! kuta Agamat ?" tata: kapaTazrAvaka uvAca"ahaM niHsAre saMsAre virakto'smi, ahaM zIghraM pravrajiSyAmi, mama gArhasthyenA'lam, ahaM niSkapaTo dharmabAndhavastIrthayAtrAM kRtvA suguroH pArzve vrataM grahISyAmi" / jinadAso'pyuvAca-"he mahAtman ! tava svAgatamastu, samAnazIlayorAvayodharmagoSThIsukhAni bhavantu / dharmiSu dAnazauNDaH sa tatheti svIkRtavantaM taM mAyAzrAvakaM nijabandhumiva premNA snapayAmAsa / tasya zirasi snAnena nirmalIkRtakezAn kastUrIpaGkamalinAMzcakAra / tasya sAmantamantriNo mUrdhani AlekhyAlikhitasannibhaM puSpamAlyagarbha dhammillamabaghnAt / sugandhinA tanIyasA cAndanena jyotsnAsadRzenA'GgarAgeNa tasyA'Ggamacarcayat / sa dharmamatiH taM nirdagdhAgaru-karpUrakastUrIvAsitAni vastrANi paryadhApayat / jinadAsaH kSaNena tadarthaM lehya-coSyapeyAsvAdyahRdyAM rasavatImakArayat / tato jinadAsena haMsaromAsanamadhyAsitaH vyajanena vIjyamAnaH sa mantrI vividhairbhojyairbhoji|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha bhojanAnantaraM jinadAsastena durAtmanA kapaTazrAvakeNa dharmakathAM prArebhe / tadA jinadAsasyaikaH svajano'bhyetyovAca- "he bandho ! zvaH kalyANakAryeNa mama gRhamupehi; tatra tvayA sakalamahorAtraM sthAtavyaM, yatastvaM kalyANakuzalo'si, tvayA vinA kalyANaM kim ?" tato jinadAsa AmityuktvA taM visRjyA'tihAragI: saralastaM kapaTa zrAvakamuvAca - "he abhyAgata ! mayA svajanagRhe'vazyaM gantavyaM, mayi te madgRhaM tvadgRhamiti tad rakSaNIyam" / Amiti hasan sa svIcakAra / 90 tato'smin durmatau jAtavizvAso jinadAso jagAma / tasmin dine pure mahAn kaumudyutsavo hallIsapUrvakaM puravadhUrAsakalAsako'bhavat / rAtrau janapade kaumudImahamagne sati sa mAyAzrAvakastamazvamAdAya nirjagAma / so'zvo'pi caityasya triH pradakSiNAM kRtvA vAryamANo'pi tasmin sarasi jagAma nA'nyatra / tataH parAvRttaH so'zvaH punardevAlayamagAt, devAlayAd gRhaM yayau nA'nyatra kutracit / sa duHsAmantasacivastamazvamanyatra netuM zakto yAvad nA'bhUt tAvad rAtriH prakAzitA'bhUt / sa durAtmA palAyiSTa / sUrya udagAt, tadA jinadAso'pi gRhaM prati nyavartata / AgacchajjinadAso janamukhAdidaM zuzrAva - "tavA'zvaH kaumudImahe sakalAM rAtriM vAhitaH" / kimetaditi cakito jinadAso'pi gRhamagAt / tamazvaM zrAntaM kSAmaM svedamalinaM ca dadarza / bhAgyenA'yamazvo'sti, ahaM tu dharmacchalena vaJcito'smi, iti sa harSaviSAdau prApa / tatprabhRti sa tamazvaM savizeSamarakSat / sa utpathaM na jagAmeti jinadAsasyA'tIva priyo'bhUt / tamazvamiva mAM ko'pyutpathaM netuM na zaknoti / tasmAt paralokasukhadaM panthAnaM na tyakSyAmi / pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH 91 atha kanakazrIH premabandhuraM sahAsamuvAca - "he svAmin ! grAmakUTasuta iva tvaM jaDo mA bhava" / grAmakUTasutakathA ekasmin grAma eko grAmakUTasuto'bhUt / sa mRtapitRko - 'tyantaduHkhitamAtRko babhUva / rudatI mAtA tamuvAca - "he putra ! tvaM kApuruSaziromaNirasi / tava parakathAM vinA'nyat karma nA'sti / tava pitA vyavasAyI vyavasAyenA'jIvat / ArabdhaM vyavasAyaM sadA niravAhayat / tvaM tu yuvA'pi vyavasAyaM kadA'pi nA''rabhase / ArabdhavyavasAyasya nirvAhe kathaiva kA ? tava samAnavayasaH svena karmaNA jIvanti / tvaM grAmazaNDa iva bhrAmyan niSkarmA san na lajjase / maddAridryeNedamudaraM bibharSi / tvamudare bhRte kozo bhRta iti manyase" / tataH putra uvAca - "he mAtaH ! ataH paramahamanargalo na bhaviSyAmi, dhanopArjanodyamaM kariSyAmi / he mAtar ! yathA me pitotsAhI prArabdhaM vyavasAyaM dhanopArjanAya niravAhayat tathA'hamapi kariSyAmi / ekadA grAmasabhAyAmupaviSTasya pazyatastasya kasyacit kumbhakArasya gardabhaH pAdabandhanaM troTayitvA'nazyat ! palAyamAnaM taM gardabhaM kumbhakAro'pyanvadhAvat / kharaM dhartumazaktaH sa idamUrdhvabAhuruvAca"bho bho grAmasabhopaviSTAH sarve'pi grAmabAlakAH ! yuSmAkaM madhye ko'pi samartho'sti yo mama kharaM dhRtvA me'rpayet / tato grAmakUTasutastasmAdarthalAbhaM vicintayan dhAvitvA taM kharaM pucche vRnte phalAnIvA'grahIt / sa lokairvAryamANo'pi yAvat taM kharaM nA'mucat tAvat tatpAdAghAtena bhagnadantaH san bhUtale'patat / tasmAt
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH he nAtha ! tvamapyevamasadgrahamanutsRjan yat phalaM prApsyasi tad mayA na kimapi jJAyate / atha jambUnAmA hasannavAca-"svakAryagrahila: sollaka iva nA'hamasmi / sollakakathA ekasya bhuktipAlasyaikottamA ghoTikA'bhUt; tAM sa putrImiva svayamalAlayadapAlayacca / so'zvahRdvidaM sollakaM nAmapuruSaM samAdizya tAM ghRta-tailaudanAdibhirasevata / paraM ca sollako ghoTikA) dattaM svAdusvAdubhojyaM kiJcit tasyai datvA'dhikaM svayameva bubhuje / sollako'pi ciraM tayA vaJcanayA ghoTikAjIvaviSayamAbhiyogikaM karmA'rjayAmAsa / sa tena vaJcanakarmaNA kAladharma prApya vane mUDhaH pAntha iva dIrghakAlaM tiryaggatau bhrAmyannekadA kSitipratiSThanagare somadattanAmakabrAhmaNasya somazrIkukSijaH putro babhUva / sA'rvatI mRtvA bhavaM bhrAntvA tasminneva pure kAmapatAkAgaNikAyAH putriitvenotpnnaa| sa sollakajIvo'pi mAtApitRbhyAM poSyamANaH kaNabhikSayA krameNa yauvanaM prApa / dhAtribhirhariyaSTivat hRdayAgre dhAryamANA sA'pi vezyAputrI krameNa yauvanaM prApa / tasyAH vapuHpAvanayo rUpa-yauvanayoH parasparaM bhUSyabhUSaNatA'tyantaM samAnavA'bhavat / mAlatyAM bhramarA iva tasyAM mahAdhanikA grAmataruNAH parasparaM spardhamAnA atyantamanuraktA babhUvuH / so'pi brAhmaNaputrastasyAmAsaktaH zveva taddvAramazizriyat, yata: kAma: sarvaGkaSo bhavati / sA vezyAputrI mahAdhanibhibhUpA-'mAtya-zreSThiputrAdibhiH saha ramamANA taM brAhmaNasutaM tirazcakAra, parantu sa tAM dRSTvaivA'jIvat / pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH sA tu taM daridraM dRSTyA'pi na sambhAvayAmAsa / yato vezyAnAmayaM svabhAvo'sti yad dhanini rAgo bhavati na tu dIne / sa brAhmaNasutaH kAmabANapIDitastatpAvaM tyaktumasaktastasyA dAsatvaM svIcakAra / sa kRSikarmANi sArathyaM jalavAhanaM kaNapeSaNaM ca cakre / tasya kimapyakAryaM nA'bhUt, sa bahiSkriyamANo'pi tadgRhAd na bahirjagAma / tRSAM bubhukSAM bhartsanAM tADanAdyapi sehe / tasmAd yuSmAsu ghoTikAsadRzISvahamAbhiyogikaM karma nA'rjayiSyAmi yathA so'rjayat tathA, yuSmAkaM yuktikalpanairalam / tata: kamalavatyuvAca-"he nAtha ! mAsAhasapakSivat tvaM sAhasiko mA bhUH / mAsAhasapakSikathA ekaH pumAn durbhikSapIDitaH svajanaM vihAya mahatA sArthena saha dezAntare cacAla / ekasmin mahAvane sArtha AvAsite sati sa eko'pi tRNakASThAdyAnetuM niryayau / tadA vanagahvare ekaH pakSI suptavyAghramukhAd dantalagnamAMsakhaNDAnyAdAya vRkSamArohat / mA sAhasamiti punaH punarbhaNan mAMsakhAdakaH saH pakSI tena puruSeNa savismayamagAdi / mA sAhasamiti bhaNasi vyAghramukhAd mAMsaM ca khAdasi, tvaM mUryo dRzyase, yato vacanAnurUpaM na karoSi" / tasmAt sAkSAd bhavasukhaM hitvA'dRSTasukhecchayA tapazcikIrSustvamapi mAsAhasapakSivadasi / tato hasitvA jambUruvAca-"tvadvacasA nA'haM muhyAmi, mitratrayakathAM jAnAno'haM svArthAd na bhrazyAmi" / mitratrayakathA kSitipratiSThanagare jitazatrubhUpateH sarvatrA'dhikArI somadattanAmA purohito'bhUt / tasya sahamitranAmaikaH suhRdabhUt, sa bhojana-pAnAdi
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH tripASTazalAkA A marnamannmaina mnnnnnnnnnnnnnine triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhiraikyavAn sarvatra milita AsIt / tasya punaH parvamitranAmA'paraH suhRdabhUt / sa ca parvasvAgateSveva sanmAnya AsId nA'nyadA / tasya praNAmamitranAmA tRtIyaH suhRdabhUt, sa yathAdarzanaM vArtAlApakamAtro babhUva / ekadA tasya purohitasya kasmiMzcidaparAdhe samAgate bhUpatizcaNDazAsanastaM nigrahItumaicchat / dIna: purodhA rAjAbhiprAyaM vijJAya rAtrAveva sahamitranAmamitrasya gRhaM yayau / adya me rAjA ruSTa ityuktvA purohitastamuvAca "he mitra ! tvadgRhe'zubhAmavasthAM gamayAmI'ti / he mitra ! ApatkAle hyupasthite mitraM jJAyate, tasmAt tvaM svagRhe mAM gopayitvA mitratAM saphalIkuru" / tataH sahamitra uvAca-"he mitra ! AvayoH samprati maitrI na bhavitumarhati, yAvad rAjabhayaM te na tAvadeva nau maitrI / madgRhe rAjadUSito vasaMstvaM mamA'pyApade syAH, jvaladUrNamUrNAyu ko nAma gRhe kSipet ? ahaM tvatkRte sakuTumbamAtmAnaM kathamanarthe pAtayiSyAmi, tasmAdanyatra yAhi, tava kalyANamastu" / evaM sahamitreNA'nAdRtaH somadattaH zIghraM parvamitrasya gRhaM yayau / tatra sa dvijastadAzrayamIpsustathaiva rAjakopavRttAntaM nyavedayat / parvamitro'pi parvamaitryA niSkrayakAmyayA mahApratipattyA taM dRSTvovAca-"he sakhe ! tvayA'nekaparvasu saMbhASaNAdibhi: snehaprakArairmatprANA api krItA / he bhrAtaryadi tava du:khabhAgahaM na bhavAmi tadA mama kulInasya kulInatA nA'vatiSThate / tvatpremAdhIno'narthamapi sahe, kintu me kuTumbamapyanarthaM gacchediti duHsahaM pratibhAti / he sakhe ! kuTumbamapi me'tipriyaM tvamapi preyAnasi, atra kiM karomi ? ito vyAghra itastaTI vartate / sakITakapalAzavadahaM bAlaparivRto'smi, tasmAt tebhyo bAlebhyo'nukampaya / tava svastyastu, tvamanyatra yAhi" / evaM satkRtyA'pi tena sa purodhA dUrIkRto niryayau / yato daive ruSTe putro'pi zatrUyate / catvaraparyantamanugamya parAvRtaH parvamitraH / atha duSprAparodhAH purodhA vyasanavAridhirdadhyau-"mayA yayorupakRtaM tayoH pariNAmo'yaM tasmAt kasya samprati dIno'haM pAripArzviko bhavAmi / adya praNAmamitrasya mitrasya samIpaM yAmi / tatrA'pi me pratyAzA nAsti, yatastasmin vAGmayI prItirasti, yad vA vitarkeNA'laM; so'pi kiJcinmitraM vartate, tasmAt tamapi pazyAmi, yataH kasyA'pi ko'pyupakArako bhavati / iti praNAmamitrasya gRhaM yyau| so'bhyAgatamAtraM taM kRtAJjalirabhyuttasthau, uvAca ca-"tava svAgatamastu, yuSmAkaM kimIdRzI dazA vartate ? mayA ki prayojanaM, kathaya, yadahaM te karavANi" / tataH purohito rAjavRttAntamAkhyAya taM pratIdamuvAca-"he sakhe ! asya rAjJaH sImAM tyakSyAmi, me sahAyatA so'pyuvAca- "he sakhe ! priyAlApaiH tavA'hamRNI varte, adhunA te sAhAyyaM kRtvA'nRNI bhaviSyAmi / tvaM mA bhayaM kArSIryataste'haM pRSTharakSako'smi / mayi jIvati sati tava romNo'pi vipriyaM kartuM na ko'pi zaknoti" ityuktvA praNAmamitraH pRSThakRtatUNIro'dhijyIkRtacApo niHzaGkaH taM purohitamagre cakre / purodhAstena saheSTaM sthAnaM yayau / tatra niHzaGko vaiSayikaM sukhamanvabhavat / atra cA'yamupasaMhAraH-tatra jIvaH somadattasadRzo'sti, sahamitramitrasya tulyo vigraho bhavati, yato'yaM vigrahaH satkRto'pi karmarAjakRtAyAM maraNApadi jIvena saha manAgapi nA''gacchati / sarve
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH wellinnnnnnnnnnnnnnnnnnmmmmmmmmmmmm 96 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH svajanabAndhavAH parvamitrasamAnA jJeyAH, yataste'khilAH zmazAnacatvaraM gatvA nivartante / zarmanibandhanaM dharmastu praNAmamitrasadRzo jJAtavyaH, yo dharmaH paraloke'pi gacchatA jIvena saha gacchati / tasmAd he manasvini ! ahamaihalaukikasukhAsvAdamUDhaH paralokasukhaM dharma na tyakSyAmi / tato jayazrIruvAca-"he nAtha ! buddhiman ! tvaM kUTakathAnakairmI nAgazrIvat paraM mohayasi / nAgazrIkathA ramaNIyanAmapure kathApriyo rAjA'bhUt / sa vAraM vAreNa paurebhyaH pratidinaM kathAM kathayAmAsa / tasmin pura eko brAhmaNo dainyapIDitaH sampUrNadinaM bhrAmaM bhrAmaM kaNabhikSayA'jIvat / ekadA nirakSaravarasya tasya viprasya kathAnakadinamabhUt / sa cetasi cintayAmAsa-"svanAmakathane'pi mama jihvA sannipAtavatI sadA skhalati cet tadA kathAkathane kathaM samarthA bhaviSyati ? yadyahaM kathAM kathayituM na jAna iti vadAmi tadA'haM kArAgAre nIye, tataH kA gatimeM bhaviSyati ?" tasya viprasya kumArIkanyA taM cintitamukhaM dRSTvA papraccha-"tava kA cintA ?" tato viprazcintAkAraNaM kathayAmAsa / tata: kanyovAca-"he pitastvaM cintAM mA kRthAH, tvadvAre'haM rAjasamIpaM gatvA kathAM kathayiSyAmi" iti snAtvA zvetavastra paridhAya rAjasamIpaM gatvA jayAziSaM dattvA sA rAjAnamuvAca-"rAjaMstvaM kathAM zRNu" / rAjA'pi kanyAyAstAdRzadhASTyena vismito mRga uccairgItimiva kathAM zrotumutkarNo babhUva / sA'pi kathayituM prArebhe-"rAjan ! ihaiva pure nAgazarmA'gnihotrI dvijo'sti / sa ca kaNabhikSakajIviko 'sti / tasya somazrInAmnI bhAryA'sti, tasyAH kanyA'hamasmi, mama nAma nAgazrIriti / ___ahaM krameNa yauvanaM prAptA'smi / ahaM pitRbhyAM dvijaputrAya caTTanAmne dattA'smi, yata: strINAM varaH sampadanurUpo bhavati / anyadA kenA'pyautAhikena kAryeNa mAM gRha ekAkinI muktvA grAmAntaraM yayaturme pitarau / mama pitarau yasminneva dine grAmAntaramagamatAM, tasminneva dine madgRhe caTTAkhyo vipra AgAt / tadA pitarau vinA'pi tasya sampadanusAreNa snAna-bhojanAdibhirahamAtithyamakArSam / dinAtyaye tasya zayanAya svagRhasarvasvaM khaTvAprastaraNamekamadAm / tato mayA cintitaM-"yadasya paryaGkaH samarpitaH, prasarpatsayAM gRhabhUmau kathamahaM zaye? tadbhItA'hamasya zayyAyAM zaye, gADhAndhakArAvRtarAtrau mAM ko'pi na drakSyati" / iti nirvikAreNa manasA tatraivA'hamasvApsam / tatazcaTTo vipro madaGgasparzena kAmAturo'bhUt / lajjayA kSobheNa viSayanirodhena ca tasya sadyaH zUlaroga udapadyata / sa tu tena paJcatvaM praap| taM gataprANaM dRSTvA bhItA'hamacintayam-"ayaM dvijo mama pApAyA doSeNa mRtyu prApa, adya kasya kathayAmi ? atra ka upAyaH? kiM karomi ? ahamekAkinI taM gRhAt kathaM niHsArayAmi ? ityaha tadvapuH kUSmANDamiva khaNDazo'kArSam / gata khanitvA tatraiva nidhAnamiva taM nyadhAm / taM gartaM pUrayitvopari samatalaM kRtvA'mArjayamalimpaM ca, yathA hi tat kenA'pi na jJAyate / tatsthAnaM puSpagandhadhUpairvAsitaM mayA / adhunA mama pitarau grAmAntarAdAgatau stH| rAjA'pyuvAca-"he kumAri ! yadidaM tvayA kathitaM tat sarvamapi ki
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH 99 98 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH satyamasti?" tataH sA punaruvAca-"he rAjan ! tvaM yAni kathAnakAni zRNoSi tAni yadi satyAni tadA mayoktamapyetat sarvaM satyam ?" he nAtha ! nAgazriyA yathaiva rAjA vismApitastathA tvamapi mAM kalpitakathAnakaiH kiM pratArayasi ! jambUrUce-he sarvAH priyAH ! ahaM lalitAGgavad viSayalolupo nA'smi / lalitAGgakathA vasantapuraM nAma nagaramasti / tatra vibhUtimAnindra ivA''jJayA kandarpa iva rUpavAn zatAyudho nAma rAjA'bhUt / tasya lalitAkRtirdevIva lalitAnAmnI bhAryA babhUva / sA sakalakalApUrNA'bhUt / saikadA svanayane vinodayituM mattavAraNamAruhyA'dhaH saJcarantaM janaM draSTumArebhe / vizAlena sundareNa dhammillena dvimastakamiva kastUrIpaGkilazmazru samadaM gajamiva vRSaskandhaM vizAlavakSasaM kamalatulyakaracaraNaM jAtyasvarNabhUSitagrIvApANipAdaM karpUrapUrNatAmbUlasphuranmukhasugandhi kAmavijayapatAkopamaM tilakazobhitalalATamaGgarAgavyAjena mUrtamiva lAvaNyaM bibhrataM, dhUpAyitavastrasugandhamedurIkRtapathaM vapuHzriyA lakSmIdevyA dvitIyaputramiva mArge gacchantaM yuvAnaM kaJcana puruSa sA'pazyat / tadrUpadarzanonmattanayanA sunayanA sA stabdhA tadgatacittA citralikhitaivA'bhUt / saivaM dadhyau-"yadyayaM pumAn parasparabAhulatAbandhasundaramAliGgayeta mayA tadA me strIjanma saphalaM bhavet / yadyahaM pakSiNI syAM tadA svayaM dUtIbhUyoDDIya gatvA'muM bhaje / tatastatpArzvasthaikA caturA ceTI dadhyau-"mama svAminyA dRSTinamasmin yUni puMsi ramate" / Uce sA-"he svAmini ! tava mAnasamatra yUni ramate ? atra nA''zcarya, kasya netre candro nA''nandayati ? lalitovAca-he buddhimati ! sAdhu sAdhu tvaM manojJA'si / yadyahamimaM manoharaM naraM bhaje tadA jIvAmi / ayaM ko'stIti tAvad mAM jJApaya / tatastathA kuru, yathA saGgamayyA'muM me vapurnirvApayasi" / sA ceTI gatvA tatsvarUpaM jJAtvA ca dhairyapUrvakaM zIghraM rAjyai vyajijJapat-"he svAmini ! atraiva vAstavyo lalitAGganAmA'yaM samudrapriyanAmnaH sArthavAhasya putro'sti / ayaM saubhAgyakAmadevo dvAsaptatikalAvAn kulIno yuvA ceti supAtre te mano ramate / asyA''kRtyanusAreNa guNAnapi nizcinu / loke'pi 'yatrA''kRtistatra guNA vasanti' iti gIyate / yathA tvaM nArISvekA guNavatyasi tathA'yamapi nareSu / tasmAd dvayorguNinoryogaM ghaTayAmi, mAM samAdiza" / evaM kurviti rAjyuvAca / tadarthaM tasyA haste premAGkurameghajalazlokAeM lekhamarpayAmAsa / sA dAsyapi dUtIkarmakuzalA zIghraM gatvA lalitoktavAcikaM lalitAGgAya nyavedayat / tadriraMsAyAM lalitAGgaM caTUktibhiH pravartya tanmanaH prasAdayituM taM lekhamadAt / sa sadyaH puSpavAn kadamba iva udyatpulakaH premaprakAzakaM taM lekhaM vAcayAmAsa / tadyathA he subhaga ! yadavadhi tvAmapazyaM tadAdi varAkI tvanmayaM sarvaM pazyAmi, tasmAd mAM svayogenA'nugRhANa / sa iti taM lekhaM vAcayitvA'vadat-"he cature ! sA'ntaHpuravAsinI kva? kathaM nau yoga: saMbhAvyate ? na hyetad hRdi dhartuM zakyate, dhriyate cet tarhi vaktuM na zakyate, yad rAjabhAryayA raMsye / yadi bhUmisthena candrakalA spraSTuM zakyate, tadA rAjapatnyapyanyapuruSairbhoktuM zakyate" / dAsyuvAca-"asahAyasya sarvamapi duSkaraM, tava tvahaM sahAyA'smi / ato he sundara ! cintAM mA kRthAH, tvaM
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH 101 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mabuddhyA'ntaHpuramadhye'pi puSpamadhye sthita iva saJcariSyasi, bhayenA'lam" / samaye mAmAhvayeriti tenoktA ceTI sadyo gatvA harSocchasadbhuve rAjya taduvAca tatprabhRti tatsaGgamaM cintayantyA lalitAyA ekadA tatra pure sundaraH kaumudyutsavo'bhUt / tadA rAjA zasyaprazasyakSetrAyAM kSIradhavalasarojalAyAM bahi vyAkheTakalIlayA yayau / tadA parito vijanIbhUte rAjavezmani lalitA tayaiva dAsyA lalitAGgamAhvayat / sA ceTI rAjyA vinodamuddizya navayakSapratimAcchalena taM naramantaHpure prAvezayat / lalitA lalitAGgazca tAvubhau cirAjjAtasaGgamau latAvRkSAviva parasparaM gADhamAliliGgatuH / tato'numAnAdikuzalA anta:purapAlakA nizcitaM kasyacit puruSasya pravezo'ntaHpure'bhUdityajJAsiSuH / aho ! vayaM vaJcitAH sma, iti teSAM cintayatAM rAjA''kheTakakrIDAM samApyA''yayau / te rAjJe niSkapaTamajJApayan-"he rAjan ! asmAkamAzaGkeyamasti yadantaHpure ko'pi parapuruSaH praviSTo'sti / tasmAd rAjopAnahI zabdAyamAne vihAya niHzabdapAdanyAsapUrvakaM caura iva zuddhAnte praviveza / sA ceTI dvAradattadRSTi rAdAgacchantaM rAjAnaM dRSTvA rAjya jJApayAJcakAra / dAsI rAjJI ca taM jAramuparitanamArgeNA'vakararAzimiva zIghraM bahizcikSipatuH / sa jAro gRhAt pazcAttanapradeze mahAvaTe papAta / tato guhAyAmulUka iva nilIya sa tatraivA'sthAt / durgandhimaye'zucau tatra kUpe narakAvAsa iva pUrvasukhaM smarannavAtiSThata, so'cintayacca-"yadi kathaJcidasmAt kUpAdahaM niHsariSyAmi tadA'hamIdRzapariNAmabhogaM na kariSyAmi" / dAsI rAjJI ca tatra kUpe sthitAya tasmai kRpayocchiSTaM cikSipatuH, tenaiva sa jAro'jIvat / tato varSAsamaye samAgate gRhaprasravaNajalena sakUpa: pAtakena duSTadhIriva pUrNo'bhUt / sa tena paramavegena jalena zabavad vAhayitvA vapradvArikayA bAhyaparikhAyAmanIyata / sa jalapUreNa mahadalAbuphalamivA''ndolya parikhAtIre'kSepi / tataH sa jalenA''rto mumUrccha / daivAt kuladevatayevA''gatayA dhAtryA dRSTaH saGgopya gRhe nItazca / sa kuTumbena snAnAbhyaGgabhojanAdibhiH pAlyamAnazchinnaprarUDhavRkSa iva punarnavIno'bhUt / atrA'yamupanayaH-yathA hi lalitAGgaH kAmabhogeSu samAsaktastathA dehinAM jIvaH / yathA rAjJIbhogastathA vaiSayikaM sukhaM, tadApAtamadhuraM pariNAmAtiduHkhadam / garbha: kUpavAsasamAnaH, mAtRbhuktAna-pAnAdhairyad garbhapoSaNaM taducchiSTabhojanasadRzam / yo meghajalapUritAd viSThAkUpAt khAlena nirgama: sa pudgalopacitAd garbhAd yonito nirgamaH / prAkArAd bahisthe parikhotsaGge yat patanaM tat sUtikAgRhe garbhavAsAt patanam / jalapUrNaparikhAtaTasthasya yA mUrchA sA jarAyuzoNitamayAt kozAd bahiHsthasya mUrchA / yA dehapAlikA dhAtrI sA karmapariNAmasantatistvayA jJAtavyA / he priyAH ! yadi rAjJI lalitAGgarUpamohitA satI taM ceTIdvArA'ntaHpuraM puna: pravezayet tadA lalitAGgaH kiM tatra pravizet ?" patnya Ucu:-"so'lpadhIrapi kathamanubhUtaM viSThAgartapAtajaM duHkhaM smaran rAjJo'ntaHpuraM pravizet ?" tato jambUruvAca "he priyAH ! so'jJAnavazena pravizedapi, ahaM tu garbhasaGkrAntihetuM naa''shryissyaami"|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ paritama-gadyAtmakasAroddhAraH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyA pariziSTaparva - tRtIyaH sargaH / 103 mmmmmmmmmmmmnanamannamanennnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn nanamannmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmanane prabhavo'pi pitRRnApRcchya tatra samAgato jambUkumAramanugacchan parivrajyAmagrahIt / sa prabhavaH zrIjambUsvAmicaraNakamalamarAlo'bhavat / yato guruNA tasyaiva ziSyatvena samarpitaH / tato jambUmuniH zrIsudharmasvAmigaNadharapAdAravindamilindaH duHsahAn parISahAnagaNayan pRthivIM vyahArSIt // 3 // iti pariziSTaparvaNi sthavirAkathAdilalitAGgakathAparyantasaparivArazrIjambU-prabhavapravrajyAvarNanAtmakaH tRtIyaH sargaH // 3 // atha jambUstriyo vijJAtadRDhanirNayA: pratibuddhAH kSamayitvaivaM jagadu:-"he nAtha ! tvaM svayaM yathA nistarasi tathA'smAnapi bhavAd nistAraya, yato mahAzayA AtmakukSimbharitvena na saMtuSyanti" / tato jambUnAmnaH pitarau zvazurA bAndhavAzcocuH-"he jambUH ! tvaM sAdhUktadharmA'si, ataH paramasmAkaM parivrajyA bhavatu / jambU-prabhavayoH pravrajyA tataH prabhavanAmakazcauro'pyuvAca-"he mitra ! ahamapi zIghra pitRnApRcchya tava parivrajyAsahAyo bhaviSyAmIha na sandehaH" / "he sakhe ! tavA'vighnamastu, pratibandhaM mA kRthAH" iti jambUkumAro'pi prabhavaM cauraM pratyuvAca / tato mahAmanA jambUkumAraH prAtaHkAle'dhiniSkramaNotsavaM svayamuccaizcakAra / kalpavit sa snAtvA sarvAGgINaM cA'GgarAgaM kRtvA ratnamayAnalaGkArAn dadhau, ayaM kalpo'stIti / ___ athA'nAdRtena devena kRtasannidhirjambUnarasahasreNodvAhyAM zibikAmAruroha / ninandanmaGgalavAdyaH paThanmaGgalapAThaka uttAryamANalavaNaH svakIyamAnamaGgalaH kalpataruriva vizvajanahitaM dAnaM kurvANo lokaiH prazasyamAnaH kAzyapagotrajAto jambUH sudharmasvAmigaNadharacaraNakamalapUtaM kalyANasampadAspadaM taM vanoddezaM jagAma / sa nirmamo gaNadharazobhitArAmadvAradeze saMsArAdiva zibikAmadhyAduttatAra / tatrA''padambudhitArakAn sudharmasvAmipAdAn paJcAGgaspRSTabhUpRSThaH san gaNadharato dIkSAmicchurvyajijJapat-"he paramezvara ! bhavasAgaratarI pravrajyAM mama sasvajanasyA'pyanukampya dehi" / tadA paJcamagaNadharo'pyevaM prArthitaH saparivArAya tasmai yathAvidhi dIkSAM dadau / anyeyuH
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH sudharmasvAmigaNadharasya campAyAmAgamanam ekadA gaNadharaH zrIsudharmA jambUsvAmyAdiziSyayuto bhuvi viharaMzcampAnagarI jagAma / udbhUtadharmakalpatarusamaH paramezvaro gaNadharaH sa nagaraparisarArAme samavAsarat / tatastaM vandituM nagaralokA bhaktyA harSitahRdayA gantuM prAvRtan / jhaNajhaNazabdayutanUpurA kAzcit nAryaH pAdacAreNa zlathadhammillasthapuSpamAlyAH jagmuH / kAzcicca nAryaH patibhiH saha rathamAruhya zIghraM zIghraM rathAn cAlayAmAsuH / kAzcicchrAvikAstyaktAnyakarmANo kapiyutavRkSA iva kaTyAropitabAlA gRhAd nirjagmuH / ke'pi mahebhyAzcalatkuNDalA azvArUDhA dhavalacchatraidivaM puNDarIkiNIM kurvANA nirjagmuH / zIghraM gacchatAM zrImatAM parasparasaGgharSatADanAd nipatitairhAramuktAphalairmArgabhUmirdanturA'bhUt / tadA tasyAM nagaryAM kUNiko nAma rAjA gacchato lokAn dRSTvA vetradharaM papraccha kUNikanRpasya vandanArthaM gamanam "adya kiM kasyAzcid devyA yAtrA purasamIpe vartate ? kasyA'pi vA mahAzreSThina udyApanikotsavo'sti ? kiM kaumudIsamAna: ko'pi mahAnutsavaH samAgataH ? athavodyAnacaitye pUjAvizeSo vartate ? pariziSTaparva - caturthaH sargaH 105 kiM vA ko'pi mahAtmA jainamuniH samAgamat ? yadeSo'khilanagarIjana: zIghraM gacchati" / tadaiva vetradhArI vijJAya tavRttaM rAjAnaM vyajijJapat-"he rAjan ! iha zrIsudharmasvAmI gaNadharavaraH samavasRto virAjate, ayaM sarvaH purajanastatpadAn vandituM yAti, tavaikAtapatrAddharmarAjyaM vijayate" / rAjovAca-"he vetrin ! ayaM purajano dhanyo'sti, ya: zrIsudharmasvAmivandane evaM tvarate / aho ! ahaM jAgradavastho'pi suSuptAvasthatAM prApam / yato'haM gaNadharadevamapi nA'jJAsiSaM, tasmAdahamapi gaNabhRccaraNAn zIghraM gatvA vande / yataste pavanavadapratibaddhA ekatra na tiSThanti, iti praphullakamalalocano rAjotthAya candrakiraNairiva nirmite dhavalavastre paryadhAt / atha karNatalayoH svacchamuktAkiraNasamUhapUrite sudhAkuNDe iva mauktikakuNDale dadhau / punarhadaye lAvaNyanadItIrasthAM phenarekhAmiva vimalamauktikaM hAramAlambayAmAsa / bhUbhAradharo'parakalpavRkSa iva sa rAjA'nyAnyapi sarvAGgaratnAlaGkaraNAni babhAra / pavanacaJcalAJcalamAkAzasphaTikadhavalaM tatsparzAd nRtyantamiva colakaM paryadhAt / sugandhipuSpamAlyagabhitaM kajjalakAnti grastacandravarSatumeghasamaM dhammillaM mastake babandha / zatruvAraNaH sa rAjA bhadrakAraNaM bhadravAraNaM siMha iva parvataM niHzreNita Arohat / sa bhUmivAsavo gagane vidyullekhAmiva karAbhyAM sRNiM nartayan pAdAbhyAM hastinaM prerayAmAsa / mama nibharaiH pAdaghAtaiH pRthvI bhagurA mA bhUditi sa hastI kRpayeva mandaM mandaM gantuM pracakrame / UrjitaM garjan madajalaM nirantaraM varSan sa hastI janena
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadhA pariziSTaparva - caturthaH sargaH 107 namannnnnnnnnna bhUmigato megha ivA'lakSi / tathA''rUDhasAdino nRtyanta iva valganto mukhAgraspRSTajAnavo lakSazo'zvAstaM gajaM prAvatuH / tatpuro vijayasUcakAni tUryavaryANyanekazo tadAyuktaiH puruSaiH parasparaM saMvalitazabdamavAdyanta / tUryANAmabhita: pratidhvanibhirapauruSeyaM zabdAyamAnamuddAmaM vAdyAntaraM nabho'bhavat / atha saparicchado rAjA zrIsudharmasvAmigaNadharacaraNakamalazobhitaM vanoddezaM prApa / rAjaziromaNiH kumbhopari sRNidaNDaprahAreNa upavezitAd gajAd rajju gRhItvA'vatatAra / tyaktapAduko dUrIkRtacchatracAmaro mahAbhujo bhUpo vetribAhumapi vihAya vandArUJchAvakAn pazyan udyadromAJcakaJcukaM svaM bhaktyA sAdhAraNajanasamaM manyamAnaH zrIsudharmasvAminaM dRSTvA baddhenA'JjalinA mukuTopari mukuTIkurvANa: dUrAdapi vavande / bhaktAgragaNyo rAjA taM natvA tatpuratastanmukhadattadRSTistacchiSyaparamANurivopaviveza / tataH prANikAruNiko gaNadharaH zrotRzrotrAmRtaprapAM dharmadezanAmakarot / dezanAvasAne gaNabhRcchiSyAn pazyan rAjA jambUsvAminamuddizya paramezvaraM papraccha-"he bhagavan ! etasya maharSe rUpaM saubhAgyaM tejazca sarvamapyadbhutaM dRzyate; tathAhi asya kezA yamunAtaraGgakuTilazyAmalAH, netre zravaNAntavizrAnte, nAsA nAlakamale iva, zravaNe netrasarastIrasthe zuktike iva, kaNThaH kambusamaH, vakSasthalaM kapATopamaM, bAhudaNDau saralAvAjAnulambinau dI?, madhyadezo muSTigrAhyaH, jAnuyugalaM gajabandhanakASThamiva, jaGke hariNIjaDyAsame, pANipAdaM kamalamiva / etasya rUpasampadaM mAdRzo vaktuM kiM zaknoti ? asya mahAbhAgyasya saubhAgyaM vAggocaratAM naiti, yadenaM bandhuvat pazyato me manaH prIyate / ayaM mahAtejAH ko'sti ? tathA tejasA'sya yAdRzaM rUpamasti tad draSTuM na zakyate / asya mahAmuneradhRSyaM cA'bhigamyaM ca tejaH, kiM sUryAcandramasosteja ekatrA''kRSya piNDIkRtam ? asya taponidhesteja:puja: kiyat kathyate, yatpAdanakhakiraNAnAmapi vidyud dAsIva lakSyate" / zrIjJAtaputro yathA purA zreNikAyA''caSTe tathA sudharmasvAmI jambUprAgbhavavRttAntamasmai jagAda / "rAjan ! pUrvajanmatapasA'syaitAdRzAni rUpa-saubhAgya-tejAMsIkSyante" / sa eva paramezvara uvAca"rAjan ! ayamantimazarIrazcaramazca kevalI vartate / asminneva bhave setsyati" / puna: sudharmasvAminedamuktam-"jambUnAmni zivaM gate mana:paryAyo na bhAvI, paramAvadhizca na bhAvI, AhArakavapurlabdhirna, tathA jinakalpo na, pulAkalabdhina, kSapakazreNirohaNaM na, tathA kvacidapi uparitanaM saMyamatrayaM na, evamagre'pi hInahInataddhitA bhaviSyati" / rAjaivaM zrIsudharmasvAmivacanaM zrutvA taccaraNakamale vanditvA campApurIM yayau / sudharmA'pi saparicchadastatsthAnAcchrImahAvIraprabhupAdAntike jagAma, tatsamaM ca vijahAra / jambUsvAminaH kevalajJAnaM nirvANaM ca zrIsudharmasvAminA paJcAzadabdena vrataM gRhItam / caramArhataH zuzrUSA triMzadabdI cakre / zrImahAvIre mokSaM gate gaNadharavaraH zrIsudharmasvAmI chadmasthaH san dvAdaza varSANi tIrthaM pravartayaMstasthau / tato dvAnavatyabdIprAnte prAptakevalo bhavyaprANino bodhayannaSTavarSI pRthivIM vijahAra / nirvANasamaye prApte sati pUrNavarSazatAyuSA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH zrIsudharmasvAminA zrIjambUsvAmI gaNAdhipo'sthApi / tIvra tapastapyamAno jambUsvAmyapi kevalaM labdhvA sadyo bhavyabhavikAn pratibodhayAmAsa / zrImahAvIrasvAmimokSadinAdapi catuHSaSTivarSANi vyatItya jambUsvAmI kAtyAyanagotraM zrIprabhavaM svapade saMsthApya karmanirjarayA'vyayapadamApa // 4 // iti pariziSTaparvaNi jambUsvAmino nirvANavarNanAtmakaH caturthaH sargaH // 4 // paJcamaH sargaH zrIzayyambhavasUrivRtAntaH tataH kAtyAyanagotrotpannaH zrIprabhavasvAmI tIrthaprabhAvanAM kurvan pRthivItalaM pavitrIcakAra / ekadA nizIthe AvazyakakriyAzrAntAyAM suptAyAM ziSyaparSadi yoganidrAsthaH zrIprabhavasvAmyevaM cintayAmAsa"arhaddharmakamaladivAkaro me gaNadharaH ko bhAvI, ya: samasya bhavasAgare potasama: syAt" / etaccintAkrAntaH sa sve gaNe so ceSTajJeyAlokapradIpakamupayogaM cakAra / sa jJAnasUryeNa prasAriNA sUryatejasevA'vyucchittikaraM tAdRzaM naraM kamapi na dadarza / tAdRgnarArthI sa pareSAmapi darzane upayogaM dadau / yataH paGkAdapi kamalamupAdeyaM bhavati / tato rAjagRhanagare yajJaM kurvANamAsannabhavyaM vatsagotrajaM zayyambhavanAmakaM brAhmaNaM dadarza / anavasthitaiH zramaNairanyatrA'pi viharaNIyamiti prabhavasvAmI tatraiva nagare puravare jagAma / tatra dvau munI Adizat-"yajJazAlAyAM gamyatAM, tatra yuvAM bhikSArthinau dharmalAbhAziSa vadatam / tatra bhikSAdAnecchAvAdibhiryajJavATadvijAdibhiH prasthApyamAnAbhyAmapi yuvAbhyAmIdRzaM vaktavyam"aho kaSTam-aho kaSTaM, tattvaM vijJAyate na hi / aho kaSTamaho kaSTaM, tattvaM vijJAyate na hi" atha vandanamAlAGkadvAramuttambhitadhvajaM dvAradezamuktAcAmanAhAvamindhanavyApRtamANavaM yUpastambhabaddhacchAgaM vedImadhyapradIptavahnikaM
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 pariziSTaparva - paJcamaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm homadravyapUrNAnekapAtramRtviggaNAvRtaM sAmidhenyarpaNatatparAdhvaryu yajJavATa gurvanujJAtau tau munI jagmatuH / ___ atha tau munI bhikSAmaditsubhirviprairvisRSTau gurUpadiSTamaho kaSTamityAdi tArasvareNa peThatuH / tasmin yajJe dIkSita: zayyambhavAkhyo dvijo yajJavATadvAradezasthita: tayorvacanamidaM zuzrAva / so'cintayacca-"ime sAdhava upazamapradhAnAH santIti mithyAvAdino neti me manastattve zaMsete" iti sandehadolArUDhena manasA sudhIvaraH sa kiM tattvamityupAdhyAyaM papraccha / tata upAdhyAyastattvamuvAca-svargamokSadA vedAstattvaM, vedebhyo'nyat tattvaM nA'stIti tattvajJA viduH / tataH zayyambhavo'vocat-"yajJAdidakSiNAlobhAd vedAstattvamiti vadaMstvaM mAdRzAn nUnaM pratArayasi / ete maharSayo vItadveSA vItarAgA nirmamA niSparigrahAH zAntAzceti kvacid mithyA na vadanti / tvaM gururnA'si, yata etad vizvamAjanma tvayA vaJcitam / he durAzaya ! pratyuta tvamadya zikSaNIyo'si / bho evaMsthite'pi yathAsthitaM tattvaM pratipAdaya, no cet tava zirazchetsyAmi, duSTanigrahe hatyA na doSAya" iti sa kopAt khaDgamAcakarSa / tataH sa upAdhyAyamRtyuvAcanAyAttapatra: sAkSAd yama ivA'lakSyata / upAdhyAyo'pIdaM dadhyau-"eSa mAM jighAMsurasti, ato yathAsthitatattvakathane'yaM samaya upasthitaH / idamasmAkaM vedeSvapi paThyate, tathA'smAkamAmnAyo'pyayaM-"kathyaM yathAtathaM tattvaM ziracchede hi nA'nyathA" / tasmAdasmai yathAtathaM tattvaM zIghra prakAzayAmi; yathA'haM jIvAmi, yato-"jIvannaro bhadrANi pazyati" / iti svabhadraM dhyAyannupAdhyAyaH provAca-"asya yUpasyA'dhastAdarhataH pratimA nyastA vartate / atrA'dhaH sthitaivA'rhataH pratimA pracchannaM pUjyate / tatprabhAveNA 'smAkamidaM yajJAdikarma nirvighnaM sampadyate / arhatpratimAM vinA mahAtapAH siddhaputraH paramArhato nArado yajJamavazyaM vinAzayati / tata upAdhyAyo yUpamutpATya yathAsthitAM tAmahatpratimAM darzayitvedamuvAca-"yasya zrImadarhata iyaM pratimA, tatkathito dharmastattvaM, yajJAdi tu viDambanA vartate / zrImadarhatpraNIto jIvadayArUpo dharmaH, pazu-hiMsAtmake yajJe kA dharmasambhAvanA ? evaM vayaM mahIyasA dambhena jIvAmaH / tvaM tattvaM viddhi / mAM maJca; tvaM paramAhato bhava / mayA svodarapUrtaye ciraM pratArito'si / he'nagha ! ataH paraM tavopAdhyAyo'haM nA'smi / zayyambhavo'pi taM yajJopAdhyAyaM praNamyovAca-tvaM mama yathArthatattvaprakAzanAdupAdhyAyo'syeva, iti paramasantuSTaH zayyambhavastasmai svarNa-tAmrapAtrAdiyajJopakaraNaM dadau / svayaM tau maharSI gaveSayan zIghraM nirjagAma / tatpadaireva zrIprabhavasvAmisamIpaM yayau / sa prabhavasvAmipAdAn sarvAn munIMzca vavande / taizca dharmalAbhAziSA'bhinanditaH sa upAvizat / kRtAJjaliH zayyambhavaH zrIprabhavasvAmyAcAryacaraNAnidaM vyajijJapat-"bhavanto me mokSahetuM dharmatattvaM kthyntu"| prabhavasvAmyuvAca-"Adimo dharmo'hiMsA, yathA''tmani tathA'parasminnapi zubhodarkazcintanIyaH, yat priyaM mitaM tathyaM parasyA'bAdhakaM tad vAcyaM, yataH parabAdhA bhavet tat tathyamapi na vaktavyam / adattamarthaM na gRhNIyAd nityaM santuSyet / santoSI jano mokSasukhabhAgivA'sminnapi loke sukhI / sarvato maithunaM tyajan prAjJa UrdhvaretA bhavet / maithunaM tvatra saMsAraviSavRkSasya dohadaH / sarvaparigrahaM muktvA
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hamannmannnnnnnnnnnmmmmmmmmmmmmmmmm triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH svazarIre'pi niHspRho vidvAn yadyapunarbhavamicchedAtmArAmo bhavet / ahiMsA-sUnRtA-'steya-brahmacaryA-'kiJcanya[aparigraha] rUpaiH paJcabhivratairbhavAdAtmAnamuddharet / zayyambhavastattvaM jJAtvA sadyo bhavodvigno'bhUt / tata: sa prabhavasvAmipAdAn natvaivaM vijJapayAJcakAra / mamA'sadguruvacanenA'tattve tattvabuddhizciramabhUt / yataH pItonmatto mRtpiNDamapi svarNameva pazyati, tasmAjjJAtatattvasya me bhavakape nipatato hastAvalambanasamA dIkSA dIyatAm / tataH prabhavasvAmI saMsArazatrubhItaM taM zayyambhavadvijottamaM parivrAjayAmAsa / sa mahAzayastapasyan parISahebhyo nA'bhaiSIt, pratyuta diSTyA karma kSipAmIti paramotsAhI babhUva / sa turya-SaSThA-'STamAdIni duSkarANi tapAMsi tapanavat tejobhiratibhAsurastepetarAm / sa guruzuzrUSAM kurvANo guruprasAdata: krameNa caturdazapUrvadharo'bhUt / tataH prabhavasvAmI zrutajJAnAdinA svatulyaM rUpAntaramiva taM svapade saMsthApya paralokaM sAdhayAmAsa / * * * zayyambhavo yadA paryavrAjIt tadA sarvo lokastatpatnIM yuvati dRSTvA'nuzocannidamuvAca-"aho ! zayyambhavo bhaTTo niSThuraziromaNiH, yaH svAM bhAryAM yuvati suzIlAmapi tatyAja, strIgaNaH pati vinA putrAzayaiva jIvati, asyAH putro'pi nA'jani, tatkathamiyaM nirvakSyati" / lokastAmapRcchat-"he zayyambhavapriye ! tavodare kA'pi garbhasambhAvanA'sti ? sA'pi 'manAk' iti kathanIye 'maNayaM' iti prAkRtabhASayA jagAda / tadA hi sA'lpagarbhA''sIt / tasyA garbhaH pariziSTaparva - paJcamaH sargaH pratyAzeva zanaiH zanairvavRdhe / pUrNe samaye tanmAnasasamudracandraH putro'jani / tadAnIM brAhmaNyA 'maNayaM' ityuttaraM kRtamiti tasyA'pi sutasya nAma 'maNaka' ityabhUt / svayaM mAtrA svayaM dhAtryA brAhmaNyA pAlyamAnaH sa bAlakaH krameNa pAdacaGkramaNasamartho babhUva / so'tIte'STamavarSe mAtaraM papraccha-"he mAtarmama pitA kva nAmA'sti ? yatastvaM veSeNA'vidhavA'si" | mAtA'pi kathayAmAsa"he'rbhaka ! tava pitA yadA pravavrAja tadA tvamudarastha AsI: / mayA pAlito'si / he AyuSman ! tvaM yathA'dRSTapUrvI pitaramasi, tathA tava pitA'pi tvAmadRSTapUrvI vidyate kila / tava pitA yAjJika: zayyambhavanAmA'bhavat / sa kairapi dhUrtazramaNaiH pratArya paryavrAjyata" / tataH zayyambhavarSeH piturdarzanAyotkaNThito'sau bAlako nijajananI chalayitvA gRhAd nirjagAma / tadA zayyambhavAcAryo viharan campAyAmAsIt / bAlo'pi puNyarAzinA''kRSTa iva tatraiva yayau / kAyacintAdinA puraparisare gacchan sUrirdUrAdAyAntaM kamalanayanaM bAlamapazyat / taM bAlaM pazyataH zayyambhavasya candraM samudrasyeva snehAtizayenA'dhikatara ullAso babhUva / bAlako'pi taM municandra dUrAd dRSTvA sadyaH kumudakoSavat praphullamukho'bhUt / ___AcAryo'pi paramaharSitastaM bAlaM papraccha-"tvaM ko'si ? kuta AyAsi ? kasya vA putraH ? kasya vA pautro'si ? sa bAlo'bhidadhe-"ahaM rAjagRhAdAgato'smi, vatsagotrabrAhmaNasya zayyambhavasya putro'smi, mama garbhasthitasya pitA prAvrAjIt / tamanveSayituM purAt puraM bambhramImi, yadi zayyambhavaM me pitaraM bhavanto jAnate tarhi pUjyapAdAH prasadya sa kvA'sti? iti vadantu / yadyahaM pitaraM drakSyAmi tadA tatpAdapArzve'hamapi parivrajiSyAmi / tasya yA gatiH sA me'pi /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - paJcamaH sargaH 115 PARMARArmananmannamanAAAAAAAAAAnan triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tataH sUriruvAca-"ahaM tava pitaraM jAnAmi, sa me mitraM vartate / he AyuSman ! zarIreNA'pyabhinnaM tamiva mAM jAnIhi / he zubhAzaya ! tasmAt tvaM mama sakAze parivrajyAM gRhANa / pitRpitRvyayoH ko nAmabhedo bhavati ? tataH sUristaM bAlamAdAyopAzrayaM jagAma / adya sacitto lAbho'bhUditi svayamAlocayat / sUristaM bAlaM sarvasAvadyaviratipurassaraM vratamajigrahat / sUrirasya kiyadAyurityupayogaM dadau / tata: SaNmAsAn yAvadastIti sadyo'jJAsIt / tadA evaM zayyambhavamunizcintayAmAsa-"ayaM bAlo'tyalpAyurasti tatkathaM zrutadharo bhavitumarhati ? "apazcimo dazapUrvI caturdazapUrvadharo vA kenA'pi kAraNena zrutasAraM samuddharet" / maNakapratibodhe'smin kAraNa upasthite'hamapi siddhAntArthasamuccayaM tasmAduddharAmi / tadA zayyambhavAcAryaH siddhAntasAramuddhatya dazavaikAlikaM nAma zrutaskandhamuvAca / vikAlasamaye dazAdhyayanayuktaM zAstraM kRtamata eva taddazavaikAlikamiti nAmnA prasiddham / nirgranthazreSTho dayAluziromaNiH zrIzayyambhavAcAryavaryastaM maNakaM taM granthamadhyApayAmAsa / sUribhirArAdhanAdikaM kRtyaM svayaM kArito'sau maNakaH SaNmAsAnantaraM kAlaM kRtvA divaM jagAma / maNake paJcatvaM gate zrIzayyambhavAcAryaH zAradameghavad nayanAbhyAmazrujalamavarSat / tadA du:khitavismitA yazobhadrAdayaH ziSyAH sUri vijJapayAmAsuH-bhagavan ! kimidaM yogyaM vaH ? ko'tra hetuH? tataH sUristebhyaH ziSyebhyaH putrasambandhabandhuraM maNakavRttAntaM janmata Arabhya maraNaparyantaM provAca / uvAca ca sUririti"bAlo'yamalpIyasA kAlenA'pi pAlitavimalacAritraH samAdhinA kAlamakarot / ayaM bAlo'pi cAritreNA'bAlo'bhUditi harSAdasmAkamazrupAto'bhUt, yataH putrasneho'tidustyajo bhavati / tato yazobhadrAdayaH ziSyA namadgrIvA UcuH"pUjyavarairAdAvapatyasambandhaH kiM nA'smAkaM jJApita: ? he guro ! yadyayaM maNakakSullako'smAkaM putra iti gurupAdA alpamapyajJApayiSyaMstadA 'guruvad guruputre'pi varteteti nItivacanaM vayaM tadIyasevanAt satyamakariSyAmaH" / prahRSTaH sUriruvAca-"yuSmAsu tapovRddheSu vaiyAvRttyA zreSThaM tapaH tasya sugatipradamabhUt / yadA jJAtAsmatputrasambandhA yUyamupAsanAM maNakAnnA'kArayiSyata, tadA sa svArthaM vyamokSyata / mayA'muM svalpAyuSaM jJAtvA zrutadharaM kartuM siddhAntasAramuddhatya dazavaikAlikaM vyaraci / mayA maNakArthaM granthaH kRtastena nistAritazca, tasmAdimaM granthaM yathAsthAne nivezAdadya saMvRNomi / tadA yazobhadrAdimunayaH savAyeti nyavedayan-"sUripAdA dazavakAlikaM granthaM saMvariSyanti" / saGgho'pi pramuditaH sUripAdAnabhyarthayAmAsa-"bhagavan ! maNakArtho'pyayaM granthaH sarvaM jagadanugRhNAtu / prANino'ta: paramalpamedhaso bhaviSyanti, ataste tvatprasAdAd maNakavat kRtArthA bhvntu| ado dazavaikAlikaM zrutakamalasya parAgo vartate, tadanagArabhRGgA AsvAdamAsvAdaM pramodantAm" / iti saGghoparodhena mahAtmabhiH zrIzayyambhavasUribhirdazavaikAlikagrantho na saMvane / zrImAn zayyambhavaH sUrirmahAmuni zrutasamudrapAraGgataM zrIyazobhadraM svapade pratiSThApayAmAsa / atha zrIzayyambhavAcAryaH samAdhinA kAlaM kRtvordhvaloka magAt / jagatpradIpasamAnAH zrutakevalina: svakIye'pi kArye kiM muhyanti ? // 5 // iti pariziSTaparvaNi prabhavadevatva-zayyambhavacaritravarNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH zrIyazobhadrAdisUrivarANAM vRttAntaH atha pUritadigyazAH zrImAn yazobhadrasUrirupavAsAdyairvihitAhAro dharaNIM vijahAra / caturdazapUrvadharaH so'rhatpraNItena dharmeNa vizvamanvaraJjayat / tasya medhAvinau bhadrabAhu sambhUtavijayau munI caturdazapUrvadharau ziSyau babhUvatuH / zrImAn yazobhadraH sUriH zrutanidhyostayoH svamAcAryatvamAropya paralokaM sAdhayAmAsa / atha jagadbhadraGkaro bhadrabAhusUrirbhuvi viharan kSamAzramaNasaGghena zobhamAno rAjagRhaM yayau / tasmin pure samAnAvasthA udyAnavRkSA sahaiva vRddhi prAptAzcatvAro vaNijo'bhavan / te bhadrabAhusUrisannidhau jainadharmaM zuzruvuH / kaSAyavahnijalAsAraM pratibodhaM ca lebhire / te dAntAtmAno gRhavAsaparAGmukhA zrIbhadrabAhupAdAnte sahaiva prAvrAjiSuH / tIvraM tapastapyamAnA upArjitabahuzrutA mahItale yugamAtradattadRSTayo viharantaH priyAM tathyAM mitAM vAcaM vadantaH kukSipAtheyA ni nirmamAH sAmyazAlinaH santuSTA dharmopadezatatparAH karuNArasasAgarAste sarasi haMsA iva guruhRdi vivizuH / gurvanujJayaikAkivihArapratimAdharAste bhUyo rAjagRhanagaraM prApuH / tadA tatra himarturbhRzamabhavat / atha tatra tRtIye dinaprahare bhikSAM kRtvA nivRttAste vaibhAraparvatasamIpaM gantumupacakramire / gacchatAM teSAM parvataguhAdvAre nagarArAme pariziSTaparva SaSThaH sargaH 117 ArAmAntike purasamIpe ca kramAccaturtha: praharo'bhUt / bhikSAM gamanaM vA tRtIyayAme kurvIta' iti hetoste turyayAme pratimAdharAstatraiva tasthuH / yo giriguhAdvAre'tiSThat tasyA'tyantaM zItamajAyata / ya udyAne tasthau tasya tadapekSayA kiJcid mandaM zItamabhUt / ya udyAnasamIpe tasthau tasya tadapekSayA mandaM zItamabhUt / yastu purasamIpe'sthAt tasya tu puroSmaNA'tyalpataraM zItamabhUt / catvAro'pi zramaNAH kramAt prathama-dvitIya-tRtIya- caturthaprahareSu zItena vipadya svargaM yayuH / udAyInRpavRttAntaH itazca campAnagaryAM zreNikAtmaje kUNike rAjJi paJcatvaM gate tatsuta udAyI nAma rAjA'bhUt / durdinena candra iva nigUDhatejA pitRmaraNazokenA''krAntaH sa rAjye'pi pramodaM na prApa / sa kulAmAtyAnuvAca - " atra samaste pure pitRkrIDAsthAnAni pazyato me mano vyathate / saiveyaM sabhA, yasyAM me pitA kSaNe kSaNe mAM kroDAdaparityajan siMhAsanamadhyAsta / ihA'krIDat, ihA'raMsta, ihA'zeta mama piteti sarvatra jalacandravat pazyAmi / tAtapAdAnagre sthitAniva pazyato rAjacihnadharasya me sukhamapi sadA'stokazokaH zalyamiva duHkhAkaroti ca / bahudRSTA bahuzrutA amAtyAsta api tu vAcaMyamA iva zokazaGkucchidA vAcA procuH- "iSTaviyogena kasya zoko na syAt" / bhavatA sa zoko bhuktAnnavajjaraNIyaH, anyathA te lajjA syAt / yaha pure vasataste zokaH syAdeva, tasmAdanyad nagaraM he rAjaMstvaM nivezaya / tava pitA kUNiko'pi prAg rAjagRhaM puraM vihAya pitRzokenemAM campAnagarImakArayat " / tata udAyI rAjA'pi naimittikavarAnAhUya puranivezayogyaM sthAnamanveSayitumAdideza /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 pariziSTaparva - SaSThaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH te'pyuttarottarAn pradezAn sarvatra pazyanto netravizrAmasthAne sundaragaGgAtIre yayuH / te'pi tatra gaGgAtaTe puSpAruNaM sapatraM ghanacchAyaM pATalivRkSaM pRthivyAcchatramivA'pazyat / aho ! udyAnabAhyo'pyayaM vRkSaH sakalApo'sti / itthaM camatkRte tatra cASapakSiNaM dadRzuH / vRkSazAkhopaviSTaH sa khago mukhaM muhuAdAt / vyAdatte tanmukhe kITikAH kavalIbhavituM svayamAgatya nirantaraM nipetuH / te cintayan yathA'tra pradeze'sya khagasya mukhe kITikA svayamAgatya nirantaraM nipatanti tathA'trottame sthAne nagare'pi nivezite puNyAtmano'muSya rAjJaH sampadaH svayamAgamiSyanti / iti nizcitya rAjJastatsthAnaM nagaranivezayogyaM cASalakSaNaM nimittaM vivRNvantaste vyajijJapan / vadatAM vara eko vRddhanaimittika uvAca-"jJAninA purA kathiteyaM pATalA na sAmAnyA / annikAputracaritram tathAhi-dakSiNottare samAnasaundaryaguNe yugmaje bhaginyAviva dve mathure nagaryo staH / tatrottaramathurAyAM devadattAbhidho vaNikputro dakSiNasyAM mathurAyAM digyAtrArthaM jagAma / tasya vaNikputrajayasiMhena maitrI babhUva / tau parasparaM rahasyaikanidhAnatAM prApatuH / jayasiMhasya bhaginI anikAnAmnI kumArI rUpasampadA bhUgatA svargAGganeva babhUva / anyadA jayasiMho'nnikAM svabhaginIM samAdideza-he bhagini ! adya samitro'haM bhokSye, tato divyAM rasavatI sampAdaya / ityuktvA jayasiMhena devadattasuhRnnimantritaH tadgRhe bhoktumAgamat / tato dvAvapi nissedtuH| tato'nikA suveSadharA dvayorapyaSTAdaza bhakSyabhedAn SaDrasAsvAdasundarAn pariveSayAmAsa / tau pavanena prINayituM makSikA dUrIkartuM ca vyajanaM dhunvatI vyarthakAri karma cakre / tato devadatto vyajanaM dolayantIM candramukhIM tAM pazyan kAmavazo'bhUt / sa lAvaNyajaladIrghikAM tAM bAlAM pazyaMstathA rirNsubhojyaasvaadN nA'jJAsIt / tasya dRSTistasyAmApAdatalamastakamArohAvarohI latAyAM vAnarIva cakAra / asyAM nayanamitratApratyUho mA bhUditi vijJaH sa sthiro'pi gajendralIlayA sthirataraM bubhuje / bhojanaM kRtvA sa tAM smaran svasthAnaM yayau / devadatto'pi dvitIyadine'nnikAM yAcituM jayasiMhasamIpe sevakAn preSayAmAsa / te gatvocuH-"amUmannikAM yasmai kasmaicid yadi dAsyasi tahi devadattAya dehi / yAdRzo'styeSa iti tvaM jAnAsi / sa uvAca-"ayaM kulIna: kalAjJa: sudhIzca yuvA cA'sti / ki bahUktena ? iha sarve varaguNAH santi / kintvahaM tasmai svabhaginIM dAsyAmi yo madgRhAt kvacid na gamiSyati / atra sthitaM tamAtmavad drakSyAmi / kintu sambhAvyate yadayaM sundaro'pyadya zvo vA yAsyati, 'videzasthaH prAyeNa gamiSyatIti bhavantaH kiM na shushruvuH'| mameyaM bhaginI prANapriyA lakSmIriva madgRhe vartate / tasmAdimAM vivoDhurapi gRhe na preSayiSyAmi / yadi devadatto'patyajanmaparyantamevaM kartuM samarthastademAM me'nnikAM bhaginIM pariNetumarhatu / te devadattAnujJayA omiti svIcakruH / devadatto'pi zubhadine tAM kanyAM prinninye| ekadA tatrA'nikApremarajjubaddhasya tiSThatastasya samIpe tadIyapitRbhyAmudagmathurAsthAbhyAmIdRzo lekha: preSayAJcakre- "he AyuSman ! netrahInau caturindriyatAM gatau jarAjarjarasarvAGgAvAsannayamazAsanau AvAM yadi jIvantau didRkSase taharaihi rudtoraavyonetre zItalIkuru c| sa
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - SaSThaH sargaH 121 mnannnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn 120 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH snehasAgaracandraM taM lekhamavAcayat / nirantarakSarannetrajalenA''siJcadacintayacca-'mAM dhigdhik, pitarau me vismRtau, ahaM viSayamagno'smi / punarmama pitrorIdRzI dazA'sti ? ahaM kiM karomi, kathaM yAmi ? mama patnyapatyadRzvarI na / nijavAkpAzabaddhasya me kA gatirbhaviSyati ? taduHkhaduHkhitA'nikA'pi bhavantI tannayanapramArjanena svavastraM kledayantI sadya evaM jagAda-"kena prahito'yaM lekhastvannetracandrakAntayorduriM jalaM drAvayaMzcAndrIM kalAM kalayati / tava niSkalApaM mukhaM gaganenduvad dRSTvA'zrupUro'yaM duHkhajo na tu harSaja ityahaM nizcinomi / tataH svakIyaduHkhanivedanena mAmapi tat sambhAvaya / bhavadduHkhavibhAgadhurINatA mamA'pyastu / paraM cA'nikApatirduHkhI san kimapyuttaraM na dadau, api tu taM lekhaM svanetrajalaiH snapayanneva tsthau| annikA'pi taM lekhamAdAya svayamavAcayat / taduHkhakAraNaM sadyo'jJAsIt, nyagadacca-"he Aryaputra ! sarvathA duHkhaM mA kArSIH, zIghramahaM bhrAtaraM bodhayiSyAmi tvadIpsitaM kArayiSye ca / / sA nitarAM kupiteva svabhrAtaraM gatvovAca-"he bhrAtavivekin ! idaM tvayA kimakAri ? tava bhaginIpatiH svakuTumbaviyogena klizyate / ahamapi zvazrU-zvazurapAdAnAM darzanAyotkaNThitA'smi / tasmAt tvaM matpattiM svasthAnaM gantumAdiza / ahamapi tamanugamiSyAmi; yato me prANAstvadadhInAH santi / ayaM vAgbaddhaH sthAsyatyeva, ahaM tu zvazurau praNantumekAkinyapi yAsyAmi / tadanena kiM kAryam," ityAgrahapUrvakaM muhurmuhurukto jayasiMho devadattamuttaramathurAM prati prayAtumanvamanyata / tata: sa vaNikputrastasyA nagaryA niryayau / annikA'pi taM rAtrizcandramivA'nvagacchat / tadA'nnikA'tinikaTaprasavA gurvI babhUva, iti sA mArge eva sulakSaNaM putramasUta / asya sutasya nAma sthavirau pitarau kariSyata iti tau dampatI svamanISayA naiva cakruH / tadanugAmI parijanastaM bAlaM mudA lAlayannannikAputra iti pathi samullApanena jgau| athA'nikApatiruttarAM mathurAM jagAma, tau pitarau vavande ca / tAbhyAM mUni so'cumbi ca / mama dezAntaropArjaneyamupAdIyatAmiti kathyamAnaH sa hRSTayoH pitrorbAlakaM samarpayAmAsa / iyaM vadhUryuSmAkam, ayaM ca matputro vadhUkukSijAtaH" iti bhaktibandhurayA vAcA sambandhaM nyavedayat / tasya putrasya nAma pitarau sandhIraNeti cakratuH, annikAputra iti tu lokanAmnA sa prasiddho'bhUt / kuTumbena lAlyamAno vardhamAno'nikAputrazcaturvargArjanasukhaM madhyamaM vayaH prApa / dhIdhanaH sa yauvane'pi tRNamiva bhogAnapAsya jayasiMhAcAryapAdhai parivrajyAmagrahIt / sa vrativaraH khaDgadhArAtIkSNavratena nijAn dAruNakarmakaNTakAn dArayAmAsa / so'titIvreNa tapovahninA karmamahAmalaM dagdhvA vahnizaucAMzukamivA''tmAnamazodhayat / krameNa pariNatacAritra-jJAnadarzana: sa svagacchakamalasUrya AcAryavaryadhuryo'bhUt / sa munirvRddhatve saparivAro viharan gaGgAtIrAlaGkAraM puSpabhadranAma puraM yayau / tatra pure puSpaketunAmA rAjA'bhUt / tasya patnI puSpavatI nAmnI kAmasya ratiriva babhUva / puSpavatyA yugmajI
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 triSaSTizalAkApuruSacaritam -gadyAtmakasAroddhAraH putraH putrI cA'bhUtAm / tayornAma puSpacUlaH puSpacUlA cetyabhUt / sahaiva vardhamAnau sahaiva krIDantau tau parasparaM prItimantau babhUvatuH / rAjA dadhyau - " yadyetau bAlau mithaH snehalau viyujyeyAtAM tarhi nUnaM manAgapi na jIvetAm / ahamapyanayorviyogaM soDhumazakto'smi / tasmAdanayorvivAhamaGgalamucitam " // atha rAjA mitrANi mantriNaH paurAMzca papraccha - "antaHpure yad ratnamutpannaM tasyezvaraH ko bhavitumarhati ?" te jagaduH - "dezamadhye'pi yad ratnamutpadyate tasyezvaro rAjA bhavati, antaHpura utpannasya tasya kA kathA ? svadeze yad yad ratnamutpadyate tad tad rAjA viniyuJjIta / tasya ko bAdhako'stu" / nRpo bhAvAnabhijJAnAM teSAM vacanamAlambya tayoH svabAlayoH sambandhaM cakre / tasya rAjJI puSpavatInAmnI zrAvikA'bhUt / tayA tathA kurvan sa vAryamANo'pi tAmapi na gaNayAmAsa / tataH puSpacUlaH puSpacUlA ca dampatI nitAntamanurAgiNau gRhidharmaM siSevAte / krameNa puSpaketau rAjJi mRte sati vimalaguNai rAjamAnaH puSpacUlo rAjA'bhUt / tadA tadakAryaM nivArayantI puSpavatI rAjJI patyA'pamAnitA satI viraktA vratamagrahIt / sA vrataprabhAvAd devo'bhUt / yataH pravrajyA yadi mokSAya na bhavati svargAya bhavatyevetyatra sandeho nA'sti / sa devo'vadhinA'kRtyaviniyojitAM tAM svakanyAmadrAkSIt / tatsnehAdityacintayat-"iyaM kanyA mama pUrvajanmani prANapriyA duhitA'bhUt, tasmAt tathA'haM karavai yatheyaM ghoranarake na patet" / sa devaH tasyAH svapnamadhye narakAvAsadAruNAMzchedabhedAdiduHkhapIDitasaMraTannArakikAkulAn pAtakenA'ndhakArApadezataH saMruddhAniva durdazAn sarvAn narakAnadarzayat / zyenamuktA vartikeva, davanirgatA hariNIva, parapuruSa pariziSTaparva SaSThaH sargaH karasparzapalAyitA satIva, AyAtatapo'ticAravidhurIkRtA susAdhvIva, dRSTanarakA sA bhayena prabuddhA'pyakampata / sA narakadarzanAd narakaM gateva bibhyatI sarvaM taM svapnaM patyagre'kathayat / puSpacUlo'pi puSpacUlAyA: kSemecchuH zAntiH zAntikaM karma samyak kArayAmAsa / saH puSpavatIjIvastatkalyANakAmanayA pratirAtri tAdRzAneva narakAnadarzayat / 123 atha rAjA sarvAn pAkhaNDina Ahvayat, apRcchacca- "narakA: kIdRzA iti yUyaM kathayata" / te'lpamatayo garbhavAso, guptivAso, dAridyaM, parAdhInatA, ete sAkSAd narakA ityakathayan / sA durgandhamAghrAyeva mukhamoTanaM kurvANA svasvapnaviruddhavAdinastAnatyajat / tato rAjA'nnikAputramAhUyA'pRcchat narakAn / sa yathA tayA dRSTAstathaiva kathayAmAsa / rAjJyuvAca- 'bhagavan ! bhavadbhirapi kiM mayeva svapno dRSTaH ? anyathA kathamitthaM jAnItha / tataH sUriruvAca - "he bhadre ! svapnadarzanaM vinA'pi tad nA'sti yajjinAgamAd na jJAyeta" / puSpacUlA'pi papraccha- "bhagavan ! prANinaH kena karmaNedRgghorAn narakAn prApnuvanti / annikAputra uvAca-mahArambhaparigrahairgurudrohAt paJcendriyAdivadhAd mAMsAhArAcca prANinaH pApaM kRtvA eSu narakeSu yAnti, tatra duHkhAnyanubhavanti ca / tatastasyA jananIjIvadevastatprabhRti svapne narakAniva pracurasaukhyAn svargAn darzayAmAsa / prabuddhA sA svapnadarzanaM patiM prati nivedayAmAsa / atha rAjA pAkhaNDino'pRcchad - brUtha kiM svargalakSaNam ? teSvekaH kazciduvAca-"svargasvarUpaM priyasaGgamaH" / anye tu
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 pariziSTaparva - SaSThaH sargaH 125 Anamnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnine mnnnnnnnnnnnnnnnnnnnar triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kathayAmAsuH-"yadyat sukhakAraNaM sa svarga iti" / evaM pAkhaNDikathitaM svargasvarUpaM puSpacUlikA nA'manyata, yataH sA svapnadRSTasvargasvarUpA'bhUt / tato rAjJA pRSTo'nikAputro devasthitimuvAca"manazcintitakAryANi sidhyantyeva, ArAmAH kalpavRkSabhUSitAH, vApyaH svargapaGkajazobhitAH, devyazcittAnuvartinyo rUpavatya: kalAvijJAH, yathAdiSTakAriNa AbhiyogikA devAH / tathecchAmAtreNa manoharasaGgItanATakAbhinayotsavAH / zAzvatavimAnAni ca sundararatnagRhANi / devAzca sadA sarvazaktidhAriNaH / itthaM vyantarapurAdArabhyA''nuttaravimAnaparyantasthAnAM devAnAM sukhAni na varNayituM zakyAni / ___ tacchrutvA puSpacUlovAca-"yUyaM yadIdRzaM jAnIdhve, tat kiM sarve svargAH svapne dadRzire bhavadbhiH ?" muniruvAca-"kalyANi ! jinAgamAmRtapAnaprabhAvAd vayaM svargasukhAni jJeyAntarANi ca vidmH"| tacchrutvA rAjJI 'jainaM vacanaM pramANamiti nizcitya punarmuni papraccha"bhagavan ! kena karmaNA svargaH prApyate ?" sUriruvAca-"bhadre ! yasya saMsAriNo'rhati deve gurau sAdhau ca zraddhAtizaya: tasya svargaprAptiratyantaM sulabhA" / punarmuninA cAritradharme kathite sati sA rAjJI laghukarmatvAd bhavodvignaivamuvAca-"bhagavan ! svapati pRSTvA tavaiva pAdamUle naradehataruphalaM vrataM grahISyAmi" ityuktvA tamRrSi natvA visRjya ca rAjAnamApRcchat / rAjA'pIdamuvAca-"varavaNini ! tvAM vratArthaM tadA'numanye, yadi vrataM gRhItvA madgRha eva bhikSAmAdatse" / tatheti svIkRtya strIcUDAmaNirmahAzayA sA puSpacUlA yAcakebhyaH kalpalateva dAnaM dadatI rAjJA kRtaniSkramaNotsavA'nnikAputrapAdAnte dIkSAmagrahIt / gurvAjJAvazaMvadA ca sA sarvAM zikSAmagrahIt / yataH zuddhAtmanAmapi tapaH sAmAcArIpradhAnaM bhavati / anyadA'nnikAputro bhaviSyadurbhikSaM jJAtvA gacchaM dezAntare preSayat / yataH sa eva dezo yatra jIvikA labhyate / gaccho'pi dvAdazAbdakamazivaM bhAvIti zAstrAd gurUpadezAcca jJAtvA'nyatrA'gamat / sUrayazca jaDyAbalasya parikSINatvAt parivAraM vinA'pi tatraivA'GgIkRtaparISahA asthuH / puSpacUlA ca pratidinaM bhakta-pAnAdikamanta:purAdAnIya pitre putrIva gurave bhaktyA dadau / anyedhurananyamanasaH sadA saMsArani:sAratAM bhAvayantyAstasyAH puSpacUlAyA apUrvakaraNakramAd guruzuzrUSAprabhAvAd muktisampattinidAnaM kevalaM samudapadyata / evaM satyapi sA vizeSato gurorvaiyAvRttyaM cakAraiva / uktazcA'yamartha Agame"yaH purA yasya kRtyaM prayuJjAno'bhUt, sa kevalyapi tasya tatkRtyaM prayuJjIta, yAvat sa na jJAto bhavati" / kiM ca puSpacUlA sUricintitaM sarvaM kevalajJAnasampadA vijJAya samapAdayat / tena ca jAtavismayaH sUristAmapRcchat-"vatse ! tvaM mamA'bhiprAyaM kathaM jAnAsi, yad maccintitaM sarvaM sampAdayasi ?" puSpacUlovAca-"bhavadIyaprakRtimahaM jAne, yato yo yasya samIpe tiSThati sa tasya prakRti jAnAti" / anyadA sA''ryikA medhe varSatyapi piNDamAnaiSIt / tata: sUriH papraccha-"tvaM zrutajJA'si, tarhi vRSTau kimidamucitamasti ?" sovAca-"yatra mArge'citta evA'pkAyo'bhUt, tenaivA'hamagamam / tasmAdatra viSaye mama kRte prAyazcittaprAptirnA'sti" / tataH sUriNA 'acittApkAyaM mArga tvaM kathaM vetsI'ti pRSTA puSpacUlovAca- bhagavan ! kevalamutpannamasti /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - SaSThaH sargaH 127 126 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha "mithyA me duSkRtam" / "AzAtitaH kevalI"ti vadannAcAryo'cintayat-"ahaM setsyAmi na vA ?" kevalyUce"munivarA: ! yUyaM mA'dhRti kRSIDhvaM, yuSmAkaM gaGgAnadImuttaratAM kevalaM bhaviSyati" / tata: sUrayo lokena saha gaGgAnadImuttarItuM nAvamAruruhuH, yata: ke naraH svArthaM tyajanti ? sa AcAryo nAva: yatra yatra pradeze upaviveza, nAva: sa sa pradezo maktumArebhe, tasminnAcAryavare naumadhyamadhyAsite ca naukA lauhavajjale samantAd maGktumArebhe / tata: sa sUrirlokena gaGgAjale nyakSepi / ___ tatazca taM pravacanapratyanIkAmarI zUle nyadhAt / gaGgAmadhye zUlaproto'pi ca sa sUrirevamacintayat-"aho ! mama zarIramaneka prANyupadravanimittaM jAtam" / tadevamapkAyAdidayAsAraM bhRzaM bhAvayan sa sUriH kSapakazreNimArUDho'ntakRt kevalI babhUva / caturthazukladhyAnasthitazca sadyo mokSamApa / tatazca tatsamIpasthA devAstasya nirvANamahotsavamakArSuH / devaizca tatra tannirvANamaho vyadhAyIti tat tIrthaM tribhuvane "prayAga" iti nAmnA paprathe / athA'nnikAputrasya muNDaM makarAdijalajantubhistroTayamAnaM jalataraGgairnadItaTamAnIyata / zuktikevetastato luThattanmuNDaM kvA'pi gupte viSamapradeze vilagya tasthau / tanmuNDamadhye ca kadAcit kenacid daivayogena pATalAbIjaM nyapatat / kAlakramAcca tasya dakSiNacibukAt karparaM bhindan pATalAvRkSa udapadyata / kramAdayaM vizAlo'bhUt / mahAmunimuNDakapare'yamutpannaH, mUlajIvazcA'syaikAvatAra iti vizeSataH pavitro'yaM pATalAvRkSaH, tasmAdatrA'sya vRkSasya prabhAvamAzritya cASanimittaM ca dRSTvA nagaraM nivezyatAmiti nRpaH samAdizat / tadA sarvanaimittikAjJayA eko naimittika uvAca-"puranivezane upakrAnte yatreyaM zivA rauti tadavadhisUtraM dAtavyam" / 'yUyaM pramANami'tyuktavAn nRpaH tAn naimittikAn nagaraniveze sUtrapAtArthamAdizat / tatazca te naimittikA: pATalAvRkSaM pUrvataH kRtvA tataH pazcimAM, tata uttarAM, tataH puna: pUrvAM, tataH zivAzabdAvadhi dakSiNAM gatvA sUtramapAtayan / tatazca tadA nagarasya caturasraH sannivezo'bhUt / pATaliputravRttAntaH tatrAGkite bhUpradeze rAjA nagaramaracayat / tat pATalAvRkSanAmnA pATaliputranAmakamabhUt / rAjA tasya purasya madhye zAzvatAyatanatulyaM zreSThaM jinamandiramakArayat / zubhadine ca mahotsavapUrvakaM hastyazvazAlAbahulaM rAjaprAsAdasundaraM vizAlazAlamuddAmagopurahAdibandhuraM paNyasatrapauSadhAdizAlAbhUSitaM tad nagaramalaJcakre / tatra lakSmyodayabhAgudAyI rAjA svaM vikramamakhaNDaM kurvANa iva jainaM dharmaM vitanvan rAjyamakarot / tasya hRdaye devo'rhan, guruH sAdhuH, dharmazcA''rhata iti devatattvaM gurutattvaM dharmatatvaM cA'bhUt / mahAzayaH sa catuSpA caturthAditapasA''tmAnaM pavitrIkurvan pauSadhazAlAyAM pauSadhamagrahIt / tathA dharmAbAdhena kSAtraM tejaH prabhAvayan caturthopAyena pratipakSanRpatIn svasevakAnakArSIt / atha te sarve rAjAno'tyantamAkrAntA aharaharevamacintayanayamudAyI yAvajjIvati, tAvadasmAkaM rAjyasukhaM na bhaviSyati / itazcaikadA kasyacit rAjJo'parAdhe jAte mahApratApinodAyinA tasya rAjyamudacchedi / sa ca rAjA chinnarAjyo nazyanneva vipede / tatputrazcaika: itastataH paribhramannujjayinIM yayau /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAra: tatra gatazca so'vantInarezamasevat / avantIpatirapi udAyino nityamasahano'bhUt / sevakaH sa rAjaputrastamavantIpatimuvAca - "deva ! ahamudAyinaM tavA''jJayA sAdhayiSyAmi / tvayA mamA'vyabhicAriNA sahAyakena bhAvyam / yataH ko nijaprANAMstRNIkRtya vyarthaM sAhasaM kuryAt", tatheti svIkRtavatyavantInAthe sa rAjaputraH pATaliputramupetyodAyinaH sevako'bhUt / sa durAtmA nityaM pazyannapi udAyinRpasya chidraM mAntrikaM vyantara iva na prApa / sa paramArhatasyodAyino gRhe sadA'skhaladgamanAn jainamunIneva dadarza / 128 atha sa udAyino rAjakule pravezamAkAGkSan ekasya sUre: sannidhau parivrajyAmagrahIt / sakapaTaM cA'natIcAraM vrataM pAlayan munIMstathA''rAdhayAJcakre yathA te munayastanmayatAM prApuH / tasya dambhapradhAnaM zrAmaNyaM nA'lakSi / yataH suprayuktasya kapaTasyA''ntaM brahmA'pi na gacchati / athodAyI pratyaSTamI - caturdazyAM pauSadhaM gRhNAti sma / sUrayazca tatsamIpe dharmakathArthaM nivasanti sm| ekadA pauSadhadivase vikAle sUrayo rAjakulaM praticeluH / sa kapaTazramaNazcA'pi prAptavizvAsAnAM sUrINAmAjJayA tadupakaraNAni gRhItvA bhaktinATitakaM kurvan chalaM manasi sandhAya saha calitavAn / udAyinaM jighAMsuzca ciragopitAM kaGkamaya karttarikAM gRhItvA pracchannaM dhArayAmAsa / cirapravrajitasyA'sya zamaH paripakvo bhavediti vizvastaH sUristenaiva saha rAjakulaM yayau / tatra rAjakule ca sUrirdharmaM vyAkhyAyA'svapat / rAjA'pi svAdhyAyakhinno mahItalaM pratilikhyA'svapat / sa punardurAtmA pariziSTaparva SaSThaH sargaH 129 mAyAzramaNaH jAgradeva tasthau / yato raudradhyAnavatAM nRNAM bhIteva nidrA naa''gcchti| prAptAvasarazca sa kapaTasAdhuH suptasya rAjJo galakandale lohamayIM yamajihvAsamAM tAM karttarikAM nicikSepa / tayA ca karttarikayA kadalIkANDakomalo rAjJaH kaNTho'kartti / tato ghaTakaNThAjjalamiva raktaM niryayau / sa ca pApIyAn kAyacintAcchalena tadaiva tato nirjagAma / yAmikairapi yatiriti na jalpitaH / itazca rAjJastena zoNitena siktAH prabuddhAH sUrayo'pi nirnAlakamalamiva kRttaM rAjamUrdhAnamadrAkSuH / tacca kapaTa zramaNama pazyannidamacintayan-"tasyaiva kapaTavratina idaM karma bhavet, yato'tra samprati sa na dRzyate / re duSTa ! kimakAryamakArSIH ? yadayaM dharmAdhAro nRpatistvayA nihataH atha ca pravacanasyA'pi mAlinyamadhAH / yasmAdayaM duSTo mayA dIkSitaH svena sahA''nItastasmAd matkRtaM pravacanamAlinyamAgamat / tasmAdahaM darzanamlAniM svaghAtAd apanudAmi / rAjA guruzca kenA'pi hatAviti lokavAg loke prathatAm " / tadevaM nizcitya sUrirbhavacaramapratyAkhyAnaM kRtvA tAM karttarikAM kaNThe nyasya paJcatvamagamat / atha prAtaHkAle'ntaH purazayyApAlikAstatrA''gatA: tadamaGgalaM dRSTvA vakSastADayantyaH pUccakruH / tadA sarvo rAjapuruSAdirmilito'cintayat-"rAjA guruzca kSullakena nihatAvatra na sandehaH / hantA'nyo yadi, tarhi sa kSullaka eva prathamaM kathayet ? ata eva mahAsAhasaM kRtvA sa palAyAJcakre / vairI vA vairiputro vA vairiNA preSito vA ko'pi kapaTavratIbhUya vizvastaM rAjAnamavadhIt / sUrirnRpasya pitA iva, rAjA'pi sUreH putra ivA''sIditi sUriNA sa
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 pariziSTaparva - SaSThaH sargaH 131 mnnnnnnnnnnnnnnnnnnnar triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dhartuM vArayituM vA pracakrame, ata eva tapa:kSAmazarIraH sUrirdurAtmanA tena tathA kurvan bhUtale nRpa iva nipAtitaH / vinayacchalena sa sUrirapi tenA'vaJci / tata eva sa sUristasmai duSTAya dIkSAM dadau / yato dhUtaiH ko na vaJcyate ? ke'pi nRpabhaTA: nizi naSTaM taM na prApuH / yata:-'ya: krameNA'pi tyaktaH sa kramazatenA'pi tyaktaH' / tadanantaraM pradhAnapuruSA azrUNi muJcanto rAja-sUryoH zarIrasaMskAra ckruH| itazca sa duSTa udAyighAtaka ujjayinI purIM prAptavAn / yathA codAyinRpatirhatastathaiva rAje nyavedayacca / tacchrutvA'vantIpatiruvAca-"re pApa ! yastvamiyatA kAlena parivrajyAM gRhItvA'pi muninikaTe sthitvA'pi aharnizaM dharmopadezAn zrutvA'pi duSTadhIrIdRzaM karmA'kArSIH ? sa tvaM me hitaH kathaM bhaveH ? tvamadraSTavyamukho'si, zIghramito'pasara" ityevaM rAjA taM bahu nirbhaya' svanagarAd niravAsayat / tatprabhRtyevA'bhavyaziromaNiH sa jagatyudAyimAraka iti khyAto'bhUt / nandasya rAjyAbhiSekaH atha tasminneva nagare ekasya nApitasya vezyAkukSijAto nandAbhidhAnaH putro'jani / sa nApitakumAraH prAta: svapne svairantraiH pariveSTitaM pATaliputraM dadarza / tad dRSTvA prabuddhaH sa nanda upAdhyAya taM svapnaM papraccha / tadvijJaH upAdhyAyo'pi taM svagRhe ninAya / sa prasanno nandaM bhUSaNAdibhirbhUSayAmAsa / svakanyAM tena pariNAyayAJcakAra ca / upAdhyAyo navInaM jAmAtaraM taM nandaM zibikAyAmadhiropya pure paribhramayitumArebhe / atrA'ntare mantribhi"rudAyI putragotrahIna: paralokamagAdi"ti tatsthAne ko rAjA bhavediti parIkSaNArtham paJcadivyAni abhiSiktAni / eka: paTTahastI, dvitIyaH pradhAnAzvastRtIyaM chatraM, caturthaH kumbhaH, paJcamaM cAmaradvayamimAni paJcaratnAni divyAni akhile rAjakule bhremuH / tatastAni divyAni rAjakulAd bahirjagmuH / taizca zibikAstho'sau nando'darzi / tadA zAradameghavad garjitaH paTTahastI zuNDamutthApya pUrNakumbhena nandaM sadyo'bhyaSiJcat / tamutthApya ca sadyaH svaskandhe'dhyaropayat / azvo harSAd maGgalaM prstuvnnivaa'hesst| chatraM ca prabhAte kamalamiva sadyo vikasitamabhUt / sphurAyamANau cAmarau nRtyantAvivA'luThatAm / tataH pradhAnapuruSaiH pauraiH janapadena ca nandasyA'bhiSekamahotsavaH sAnandaM cakre / vardhamAnasvAminirvANadinAt SaSTivatsaryAM vyatItAyAM nando rAjA'bhUt / / tataH kecit sAmantA gandhitabuddhayo "asau nando nApitaputra" iti hetostaM na nemuH / nando'pi teSAM manobhAvaM parIkSitumaprakaTitasvAbhiprAya: san rAjasabhAto bahibhari zAlAyA hastIva niryayau / mAtA dhAtrI bAlabhRd vA bAlena sahA'pi gacchatyeva, nandena samaM tu ko'pi nA'gAt / te sAmantAH yathAvasthitameva tasthuH / punA rAjasabhAyAmAgatya siMhAsane samupavizya ca nandaH svArakSakAn jagAda-"he ArakSakAH ! yuSmAbhiramI nihanyantAmi"ti / kintu te ArakSakA api parasparaM cakSureva dadRzuH, bhUtAviSTasyA'valokanAdiva sopekSaM smitaM nATayAmAsuzca / nandazca ArakSakAnapi tatsambandhino vijJAya sabhAdvAradvA:sthau puttalako zIghraM dadarza / kayAcid nandapuNyAkRSTadevyA'dhiSThitau tau
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH lepyamayAvapi pratIhArikAvAkRSTakhaDgau dadhAvatuH / tAbhyAM duvinItAste kecana sAmantA nijaghnire / ke'pyanAzyanta / tadanantaraM nando'pratihatazAsano babhUva / yaduktaM-prAya: zlAdhye'pi vaMze klIbaM janma bhavati / ata: puNyaM parAkramazca pramANaM, na kulInatA // 6 // iti pariziSTaparvaNi yazobhadrasvargagamana-bhadrabAhuannikAputravRttAnta-pATalIputrapraveza-udAyinRpamAraka nandarAjyalAbhavarNanAtmakaH SaSThaH sargaH // 6 // saptamaH sargaH kalpakavRtAntaH atha tasminneva nandanRpapAlite pATaliputrapure bahirbhUmAvekaH kapilanAmA brAhmaNo nyavasat / ekadA tadgRhaprAnte saMsAragajasiMhaH kazcidAcAryaH saparivAra Ayayau / tadA samastagaganollaGghanakhedAdiva sUryaH pazcimasAgarataraGgajalahastitAmagamat / tatazca pazcimadik navavikasitadADimIpuSpavarNavaibhavamanoharaiH sAyaMmeghaiH parihitakosumbhavastrevA'lakSi / sthAne sthAne gRhATTadIpasamUhairbhUmirAkAzaspardhayA tArakitevA'bhUt / pakSiNo viSvagAlokajanakaM sUryaM 'kadA punardrakSyAmI'ti kolAhalavyAjAdUcuriva / astaM gatena raviNA svatejo vahnau nyastamiti manye / kathamanyathA sUryAstamanAnantaraM vahniratiprakAzazIlo bhavet ? aJjanAbhena nIrandhreNA'ndhakAreNa tadA''kAzaM pAtAlavivaramivA'bhUt / tadA rAtrau nagarapravezo durlabha iti sUrayastasya brAhmaNasya gRhAGgaNaM svapAdaiH pavitrayAmAsuH / tathA nizi taM brAhmaNamanujJApya tadIyayajJazAlAyAM nyavAtsuH / sa kapila "ima AcAryAH kimapi jAnanti na veti" viparItadhIrAcAryasamIpaM nizi yayau / tata: sUrirhadayAnta:samullasitazrutasAgarataraGgopamairvacanaistasyA'gre dharma dideza / tena ca
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 pariziSTaparva - saptamaH sargaH 135 Anmunnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnilnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnina triSaSTizalAkApuruSacaritam-ga mAkapacaritama-gadyAtmakasAroddhAraH prabhAvitaH sa kapilastasyAmeva rAtrau zrAvako'bhUt / athA''cAryAH svairavRttitayA'nyatra vijahuH / ___anyadA varSAkAle jainIbhUtena tena brAhmaNenA'nujJAtAH tadgRhe kecidAcAryAH tasthuH / anyedyuH kapilasya brAhmaNasya putramutpede / sa jAtamAtra eva vyantarIbhirAkrAntaH / munibhiH kalpamAnapAtrANAmadhobhAge zraddhAlunA tena brAhmaNena sa putro dadhe / teSAM mahAprabhAvANAmRSINAM pAtrajalenA'bhiSiktaM bAlaM vyantaryaH zIghraM mumucuH / tadA kapilaH zrAvako munipAtrajalasiktasya nIrogasya bAlakasya 'kalpaka' iti nAma cakAra / tatprabhRti tadgRhe vyantarIdoSaH kadA'pi nA'bhUt / tatazca kapilaH putrasantAnasamRddho'bhUt / kramayogena mRtapitRka: kalpakaH pure ekaH samastavidyAsthAnajJaH kIrtipAtramabhUt / sa garbhazrAvakatvena sarvadA santoSyadhikaparigrahecchAmapi na cakAra / kulInA rUpa-lAvaNyavatIrapi kanyA: prArthya dIyamAnA api na pariNinAya / kalpako vaTuvRtaH pure paribhraman paurajanAnAmAdaraNIyo'bhavat / yato 'vidvAn sarvatra pUjyate' / itazca tasya kalpakasya gamanA-'gamanamArge eko brAhmaNo nyavasat / tasyaikA kanyA'jani / atyantarUpavatImapi tAM na ko'pyupAyaMsta / yatastasyA rUpalakSmIrjalodararogeNa dUSitA''sIt / tena hi rogena jalabhRtadRtiprAyaM tasyA udaramajani / tena sA kanyA'pi garbhiNIvetastatazcakramaNe'pyakSamA jAtA / tAdRzyapi ca sA lateva samaye puSpavatyabhUt / tatazca viSaNNA tanmAtA tatpituH kathayAmAsa / tacchrutvA brAhmaNo bhAryAmUce-"ayamAvayordoSo yataH sA nodvAhitA" / kanyA'pyeSata'matyabhUt / asyAH pariNetrabhAvAd rajodharme vyarthIbhUte AvayobhrUNahatyApApamupasthitamiti kiM kurmaH ? imAM jalodariNI ko'pi na vRNute / tasmAd vAkchalena mohayitvA kasmaicideSA kanyA dAtavyA / vAkchalenA'pi kalpakaM vihAyA'nyaH ko'pi naro na grAhyaH / sa ekaH satyapratijJo'sti, atastadarthameva prayatAmahe / tatastena brAhmaNena svagRhAgre ekA kUpikA'khAni / kalpakAgamanakAle ca sA kanyA tatra nyakSepi / punaH kalpakamAgacchantaM dRSTvA sa brAhmaNo pUccakAra-"yo me putrI kUpikAta uddhariSyati, tasmAyeva varAya kanyAmahaM dAsyAmI"ti / dayAluH kalpako'pi tatpituruttarAM vAcamazrutvaiva zIghrameva tAM kanyAM kUpikAta AcakarSa / tatastatpitovAca-"tvamimAM kanyAM pariNaya / yataH kUpikAta uddhArakAya mayaiSoccaiH prAkkalpitA, tvaM caitasyAH tadaniSedhenaivoddhAre pravRtta iti tavaitadanumatameva, yato "aniSiddhaM vastvanumataM bhavatI"ti nyAyo vartate / vidyAsthAnAnAM vidhAteva tvaM, nyAyavijJaziromaNirasi / punazca satyapratijJo'pyasi / ato he bhrAtar ! yaducitaM tat kuru iti / kalpako'cintayat-'anena buddhiprabhAveNa chalito'hamasmi, ki karomi ?' iti / evaM bahu vicintya striyaM pariNetumakAmayamAno'pi tAmudvoDhuM svIcakAra / atha kalAkalApasamudrAgastiH sa kalpakaH AyurvedoktauSadhaistAM nIrujaM kRtvA pariNinye / ___atha nandanRpaH kalpakaM paNDitaM matimantaM zrutvA tamAhUya "mamA'mAtyo bhave"ti prArthayAmAsa / kalpako rAjAnamuvAca"rAjan ! grAmavastrAdadhikamanyatparigrahamahaM necchAmi / kiM ca
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - saptamaH sargaH 137 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dhArmikANAM dayAlUnAmamAtyavyavahAro na nirvahati, tasmAd me'mAtyatvenA'lam", ityuktvA kalpakastAM rAjAjJAmavajJAyaiva tato jagAma / tatprabhRti rAjA tacchidrANyanveSayitumudayatata / nandastacchidraM nityamanveSayannapi manAgapi na prApa / yato nirIhANAM mahAtmanAM chidraM durlabhaM bhavati / __ anyadA dhIdhano rAjA kalpakagRhadvAravIthIvAsinaM svarajaka mAhUya papraccha "he rajaka ! yastava prAtivezmikaH kalpako brAhmaNo'sti, tasya vastraM tvaM prakSAlayasi na vA?" prakSAlayAmIti rajakenokte nRpastamuvAca-"tadAnIM tAni tvayA dhartavyAni, kalpakAya punarnA'rpaya" / rajaka "AdezaH pramANa"mityuktvA yayau / itazca kaumudyutsavasamaya Ayayau / tataH kalpakastrI kalpaka muvAca-"he manorama ! imAni suvastrANi rAjarajakenA'dya prakSAlaya, yathA'haM kaumudyutsavadine'tizayitadhavalAni sacchAyAni tAni vastrANi dhUpayitvA paridadhe" / tataH kalpako'cintayat-"atinikaTe parvadine rAjaprAptabalo rajako'nyasya bhATilobhena varavastrANyarpayet, mama punastAni sa nA'rpayiSyati, tasmAd mahAkaSTaM parAbhavaM svahastena na kreSye" iti / evaM vicintya prekSAvatAM varaH sa kalpakaH strIvacanamupaikSiSTa / yato vidvAMsaH strIpradhAnA na bhavanti / kintu striyA'tyAgRhIta: kalpakastasyA vastrANi rajakasyA'rpayat / yata: stryAgraho balavAn bhavatyeva / atha parvadine samAgate upasthitasya kalpakasya vastrANi rAjazAsanAt rajako nA''rpayat / adya tvaM yAhi, prAtarAgacchetyevaM muhastaM pratArayAmAsa / yata: sa rajako rAjaniyogAdabhaya AsIt / tatprabhRti kalpako'nudinaM vastrArthaM tasya rajakasya gRhamuttamarNasyA'dhamarNa ivA'gAt / evaM vastrANi mArgayamANasya kalpakasya dve varSe vyatIyatuH / yato'tyantadarzitA kSamA'bhibhavAyaiva bhavati / tatastRtIye varSe pravRtte kalpako'vadat-"are ! tvaM mama vastraM jIrNavAn, ata: mahAn cauro'si, re ! rajakAdhama ! yadyahaM svavastrANi tvacchoNitena raJjayitvA na gRhNAmi, tadA'haM kalpako na bhavAmi" / anyadA kalpako nizi rajakagRhaM gantuM svagRhAd vidyAM sAdhayituM sAhasIva niryayau / caNDikA-bhRguvetAlAdyakhilamatanipuNa: sa yamasya devatAmiva kSurikAM dadhAra / tatazcA'tikupitaH phAlodgato vyAghra iva bhRkuTIkuTilabhUbhISaNamukho gatvA rajakamuvAca-"re duSTa ! tava gRhe'haM dve varSe sevaka iva samAgAm, idAnImapi mama vastrANi dadAsi na veti brUhi" / rajakastaM kSudhitaM brahmarAkSasamivA''lokya kSobhamupAgataH svastriyamuvAca-"asya vastrANi dehi" / rajakyapi tathA cakAra / atha kalpakaH kSurikAM prakaTIkRtya siMho lAGgulamiva tAM nartayAmAsa / anantaraM ca sa kalpakaH phAlena kSetramiva tayA kSurikayA caTaccaTeti kurvANaM rajakasyodaraM vidadAra / satyapratijJazca sa kalpako nirjharAjjaleneva rajakatundAd niHsaratA zoNitena svavastrANi raJjayAmAsa / rajakI rudatI jagAda-"niraparAdhamimaM kathaM haMsi, ayaM rAjAjJayaiva tava vastrANi gRhe ciramadhArayat" / kalpakastadAkarNya sambhrAnta: samacintayat-"aho ! rAjJo'yaM prapaJco'sti, yatastadvaco mayA nA'kAri", tasmAdadyA'haM yAvad rajakavadhAparAdhAd rAjapuruSairna
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 pariziSTaparva - saptamaH sargaH 139 minanninnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nigRhye, tAvat svayameva rAjasamIpaM yAmi" / evaM vicintya sa zIghraM nandasamIpaM yayau / nando'pi sAnandastaM gauravAspadaM cakAra / iGgitajJaziromaNizca sa nando'pi sAkAkSaM kalpakaM jJAtvA taM bhRzamabhyarthyovAca-"mamA'mAtyapadamAdatsve"ti / kAlavit sudhI: kalpakaH svAparAdhapratIkAraM cikIrSu rAjavacaH svIcakAra / pramudito nando'pi svamAtmAnaM kRtakRtyaM manyamAnaH svamanomayUramegha kalpakaM kalpayAmAsa / hRdayasya zalyabhUtAMzca svArthasaMzayAnAgataM vidyAgurumiveSTaM kalpakaM papraccha / mahAbuddhiH kalpako'pi tatkRtasandehaloSTapeSaNamudrairvAkyainandaM prINayAmAsa / tadA'nyAyaM pUtkartumAgato rajakasayo rAjJA pradattagurugauravaM kalpaka dadarza / rajakAstathAsthitaM kalpakaM dRSTvA bhayAt nivRtya yayuH / yato'narthasya pratIkAro rAjamAnyatA / mahIpatizca prAktanAmAtyamapasArya yathocitaM mudrAkareNvAdi kalpakAya dadau / tata: sa sakalanRpebhya Asamudramapi lakSmIrupAyahastairAkRSya nandAdhInA akarot / lakSmIvazIkAramAntrike tasminnevA'mAtye nandanRpasya lakSmInirjharavArivadakSayA'bhUt / tasya buddhijalena sikto rAjavikramavRkSaH surabhIkRtabhuvanaM yazaHpuSpaM suSuve / nandarAjapratApAgne: parAM vRddhimutpAdayan sacivasya buddhiprapaJco mahApavano'nudinaM vavau / ___itazca paribhraSTaH purAtanamantrI taTastho'pi bhUta iva kalpakasya chidraM gaveSayAmAsa / sa duSTastatpravRttijijJAsayA kalpakaceTI vastrA''bharaNAdibhirAvarjayitumArebhe / sA'pi lobhAbhibhUtAtmA kalpakagRhe pratidinaM kriyamANaM kathyamAnaM ca purAtanamantriNaH kathayAmAsa / kalpakasya bahavaH putrA babhUvuH / yata: paramArhatAH prAyeNa putravanto bhavanti / ekadA sa ekasya putrasya vivAhamaGgalamArebhe / tadA tatra sAnta:puraM rAjAnaM nimantrayitumicchan sa rAjJaH svAgatacikIrSayA tadyogyAn mukuTa-cchatra-cAmarAn kArayitumArebhe / tat sarvaM tathaiva kalpakaceTI sthAnacyutAmAtyAya kathayAmAsa / "mayA'vasaro labdha" iti vicArya so'pi bhUpaM zIghraM vyajijJapat / tathAhi-"he rAjan ! ahaM sAmpratamamAtyo nA'smi, nA'pi ca tava mAnyo'smi, tathA'pyahaM kulIno'smi, ataH svAmino hitaM vacmi, yat tvatpriyamantriNA kalpakena yadArabdhaM tacchRNu / adhunA sa chatrAdIn rAjAlaGkArAn kArayati / prabhuH svayaM mamaitatkathanena tadAzayaM jAnItAm / yata ekakaNenA'pi buddhimanto droNaparimitataNDulAdeH pAkaM jAnanti / svAmidattena grAsena vardhito'smIti tava hitamidaM vacmi / na punaH kalpake sthAnApaharaNaprayuktA zatrutA'sti / ahaM kadAcid matsareNA'satyamapi kathayAmi, tathA'pi satyaM mithyA vA taditi carairviddhi, yato rAjAnazcaradRSTayo bhavanti" iti / tato rAjJA preSitAzcarAH kalpakagRhe gatvA taduditaM dRSTvA ca rAje'kathayan / tato nandanRpeNa sakuTumbo'pi kalpako'ndhakUpakArAyAM satiraskAraM sadyazcikSipe / bhojanArthaM ca saparivArAya kalpakAya prasRtidvayaparimitaM kodravaudanaM paya:kamaNDaluM ca kUpe'kSepayat / kalpako'tyalpamannaM dRSTvA kuttumbmidmuvaac| asyA'nnasya kaNazo'pi vibhAgo duSkaraH, kavalAnAM tu kA kathA ? yataH udarapUrtiH kavalazatena bhavet, tatkaNamAtrANi bhuJjAnA yUyaM sarve
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - saptamaH sargaH 141 140 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mariSyatha / tasmAt sa evaikaH samastaM kodravaudanaM bhuktAM, yo bhraSTamantriNo vairazodhanAya samartho bhavet" / kuTumbo militvovAca"tvaM bhuDkSva, tava kSemamastu / he pitaH ! asmAsu vairaniryAtanaM kartuM ko'pi samartho nA'sti" / tataH kalpakastadannaM pratidinamabhukta / anye tvanazanaM kRtvA svargaM yayuH / / tato jJAtakalpakamaraNAH sAmantanRpA nandonmUlanecchayA pATaliputraM rurudhuH / pratidinaM ruddhadvAre pATaliputranagare bhItAnAM paurANAM bhANDena bhANDaM pusphoTa / teSAM zatrUNAM zAsane'zakto nando dAhajvarAta ivA''sane zayane'pi vA nirvRti na lebhe / so'cintayat"yAvad mama mantrI kalpaka AsIt tAvat siMhaguheva puraM kenacidapi nA''krAntamabhUt / kalpakaM vinA nagarasyedRzI dazA'bhUt, yato vinA rakSakamupavanaM pathikairapyupajIvyate / sa jIvati yadi tadA tenaiva puraM naSTaveSTanaM kriyate, yato hastibhAro hastibhireva prAyeNa kRssyte"| rAjJA kArAdhikAriNaH pRSTA evaM vijJApayAmAsuH-"ko'pyandhakUpasthito'dyA'pi kodravAn gRhNAti" / nandaH kUpe maJcikAM kSiptvA tatra kalpakamAropya tadaiva svanidhimiva tamAkarSayat / pakvatarupatrasadRzamapi taM zibikAyAmAropya puradevatAmiva vaprasyopari nando'bhramayat / vairiNastaM dRSTvA'cintayan-"nandaH prAyeNA'balo'bhUt, yata eSa kalpitakalpakaM sampratyasmAn darzayan bhISayate / tataste zatravo'nutpannabhayA yantra-pratiyantrAdikalpanainandamatyantamupadrotuM prAvRtan / tata: kalpako dUtaM preSya tAJchatrUnevaM provAca-"yuSmAkaM ko'pyabhimato gaGgAmadhye naukAstha Agacchatu, yathA'hamapi nauyAnastena dhImatA saha vArtA kRtvA kathayitvA sandhi karomi, yadvA yadanyadabhilaSitaM tat karomi" / teSAM zatrUNAM sAndhivigrahika: kalpakazca dvau nausthitAvAbhimukhyena vakrA-'vakragrahAviva militau / tatra kalpako mantrI kasyacidekasya karasthitamikSupujaM dRSTvA'GguliceSTayA tamuvAca-"yadyasyekSubhArasya mUlaM prAntazca kartyate tadaitanmadhyapradezasya kiM tiSThati ? atha vidvAnapi sudhIrapi sa sAndhivigrahikastadAzayaM nA'jJAsIt / tadAzaya IdRzo hi-ikSuyaSTiryathA mUlena prAntena ca vivardhate, kSatriyasantatistathA dvAbhyAM sandhibhyAM vivardhate / tatraika: satyasandhiryatroktamanyathA na bhavet / dvitIyazca prapaJcasandhiH, yo mAyayA pratanyate / nande'vizvAsena yuSmAkaM satyasandheviSayo nA'sti / prapaJcasandhiryuSmAkaM kathaMbhAvI tadvidi mayi / tasmAd yUyaM niHsandhibandhA nandabhUpatenikRttamUlaprAntekSudaNDavadupajIvyA bhaviSyatha / punazca kalpako hastaceSTayA tatpradezasthagopAlikAmUrdhani daNDAhatAM dadhisthAlI darzayAmAsa / sa rAjapuruSaH prAgvat tadbhAvArthaM nA'jJAsIt / punaH kalpakamantrihRdayabhAvArtho'yamAsIt, tathAhi-"yadi tvatpakSasaMhatisthAlI maddordaNDahatA bhavet, tadA vo balaM dadhivajjArapuruSarUpakAkayogyaM vikIrNaM bhavet" / puna: kalpakaH svanAvA tadIyanAvaM triH pradakSiNAM cakAra / tatrA'pi sa tadabhiprAyaM nA'jJAsIt / tadbhAvArtho'yamAsIt-"yathA mannAvA tvannaurAvRtA, tathA'smattejasA bhavatAM teja AvariSyate" / sa kalpakasya saMjJAtraye'pi bhAvArthamajAnAna UhApohaparaH kAkapotavad vyAttamukhastasthau /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha kalpakaH svasthAnamagAt / sa sAndhivigrahikastu tadbhAvamavidan vilakSaH svazibiraM yayau / sa sAndhivigrahikaH svaiH pRSTo vyaSIdat avocacca-kalpakadvijo'sambaddhapralApI vartate / taiH punaH punaH pRSTaH sa na kiJcidapi jagAda / tadbhAvaM nA'jJAsiSamiti bruvan sa jihAya / kalpakenA'yaM me sAndhivigrahiko milito'stIti nizcitya te sAmanta-bhUpatayo dizo dizaM palAyanta / tataH palAyamAnAnAM teSAM hastyazva-ratnakozAdi kalpakazAsanAd nandarAja Acchidya jagrAha / nando'pi prAktanaM duSTamantriNaM bhaktasya kalpakasyA'yamanarthakArIti krodhena nijagrAha / / nandazriyAM pAlane'ntaHpurarakSaka iva sudhIrnayopAyanadIsamudro mantrivaraH kalpakaH pRthivIM nandanRpAjJAniyantritAM cakAra / / 7 / / iti pariziSTaparvaNi kalpakAmAtyavarNanAtmakaH saptamaH srgH||7|| aSTamaH sargaH zakaTAlamantriNaH zrIsthUlabhadrasya ca vRttAntaH dhInidhiH punarutpannAnekaputraH sa kalpako nandanRpasya mudrAvyApAraM suciramanvazAt / kAlakrameNa nandavaMze sapta nandA rAjAno'bhUvan / teSAM mantriNaH kalpakavaMzodbhavA babhUvuH / tatastrikhaNDapRthivIpatiH zrIpatirivonmUlitadviSatkando nando navamo rAjA babhUva / vizAla: zrImAn saGkaTarahito dhImAn kalpakavaMzotpannaH zakaTAla iti navamanandarAjasya mantrI babhUva / tasya lakSmIriva vapuSmatI zIlAlaGkAradhAriNI lakSmIvatInAmnI patnI babhUva, tayoH vinayI sUkSmabuddhizcandra iva sthUlabhadranAmA jyeSThaH putro'bhUt / tathA tayorbhakto nandanRpahRdayAmandAnandagozIrSacandanaH zrIyako nAma kaniSTho nandano'bhUt / tatra pura ekA vezyA rUpazriyorvazIva vazIkRtajagaccetA jIvanauSadhi: kozAnAmnI babhUva / tasyA gRhe tanmanA: sthUlabhadro dvAdazavarSANi divAnizaM vividhAn bhogAn bhuJjAno nyavAtsIt / nandarAjasya dvitIyahRdayamiva vizvAsapAtraM zrIyako'GgarakSako babhUva / tatra kavInAM vAdinAM vaiyAkaraNAnAM ca ziromaNirvararucinAmA brAhmaNa AsIt / sa sudhI rAjAnuraJjane'nudinaM svakRtairnavana
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vairaSTottarazatena vRttaiH pravavRte, mithyAdRSTiriti mantrI taM kadApi na prazazaMsa / tatastuSTo'pi rAjA'smai tuSTidAnaM na dadau / tatra vararucirdAnAprApaNakAraNaM jJAtvA tasya mantriNaH striyamArAdhayituM prArebhe / anyadine santuSTayA tayA kAryaM pRSTo vararuciruvAca - " tava svAmI rAjasamIpe mama kAvyaM prazaMsatu" / tadanurodhena tayA vijJaptaH patiruvAca -"mithyAdRSTerasya vacanaM kathamahaM prazaMsAmi ? tayA sAgrahamukto mantrI tadvacastathA svIcakAra / yato'ndha - strI - bAlamUrkhANAmAgraho'tizayito balavAn bhavati / 144 tato rAjJo'gre kAvyaM paThato vararucermantrivaro'ho subhASitamiti prazazaMsa / tato narezo'STottarazataM dInAramasmai ddau| yato rAjamAnyasyA'nukUlayA vAcA'pi jIvyate / pratidinamaSTottarazate dInAre dIyamAne kimetaddIyata iti mantrI rAjAnaM vijJApayAmAsa / rAjovAca - "he mantrin ! ahaM ca tvatprazaMsayA'smai dadAmi yadyahaM svayaM dadAmi tarhi purA kathaM na dadAmi ? mantryuvAca - "he deva ! mayA'sya prazaMsA na kRtA / tadA'haM parakAvyAni prAzaMsiSam / ayaM parakAvyAnyasmAkamagre svIkRtya paThati" / tato rAjA kimetat satyamiti papraccha / etatpaThitakAvyAni paThantIH kanyA api vaH prAtardarzayiSyAmi " iti mantrI jagAda / atha mantriNaH sapta kanyA Asan-yakSA 1 yakSadattA 2 bhUtA 3 bhUtadattA 4 eNikA 5 veNA 6 reNA 7 etA sarvA viduSya Asan / tAsAM sarvajyeSThA sakRduktaM dhArayati sma, itarA yathAkramaM dvitrAdivArakramAd gRhNanti sma / mantrI tAH kanyA rAjasamIpaM dvitIyadine ninAya / sa tAzca javanikAntaritAstatra samupAvezayat / pariziSTaparva aSTamaH sargaH 145 tato vararucirnityamivA'STottarazataM zlokAn viracayya rAjAgre jagAda / tAstu kanyAstAn yathA jyeSThamanvavAdiSuH / tato vararuce ruSTo rAjA dAnaM nyavArayat / yata: sacivAnAmupAyA nigrahAnugrahasamarthA bhavanti / tato vararucirgaGgAtaTe gatvA tajjale yantraM vyadhAt / tanmadhye'STottarazataM dInAraM vastrabaddhamasthApayat / asau prAta:kAle gaGgAM stutvA pAdena yantramAkrAmyat / tataste dInArAstatpANau samutpatya nyapatan / sa evaM nityaM cakAra tena loko vismayaM prApa / tacca rAjA janazrutyA zrutvA mantriNe kathayAmAsa / " yadIdaM satyamasti tarhi prAtarvayaM svayaM pazyAmaH" iti mantriNokto rAjA tattathA svIcakAra / mantriNA cara: zikSayitvA preSitastatra / sa zarastambavilInaH pakSIvA'nupalakSito'sthAt / tadA vararucirgaGgAjale pracchannIbhUya gatvA dInArASTottarazatagranthi nidhAya gRhaM yayau / tatazca carastadAdAya varamantriNe pracchanaM samarpayAmAsa / atha mantrI rAtrau vyatItAyAM guptagRhItadInAragranthirbhUpena saha gaGgAM yayau / tadA vararucirapi gaGgAmAgacchat / tato mUDho vararucirdraSTukAmaM rAjAnaM dRSTvotkRSTamAnI gaGgAM savistaraM stotuM prAvartata / yadA vararuciH stavAnte pAdena yantramacAlayat tadA tadaJjalau dInAragranthirutpatya nA''patat / tataH sa gaGgAjale kareNa granthimanveSayAmAsa / sa taM granthimapazyaMstUSNIko'sthAt / yato dhRSTo dhUrto maunabhAg bhavati / tadA mantrItyuvAca - " kiM te'dya jAhnavI nyAsIkRtamapi dravyaM na dadAti punaH punaranveSayasi upalakSyedaM svadravyaM gRhANa " iti kathayan sa vararucihaste dInAragranthimarpayA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 147 146 mmmmmmmmmmmmmmmmmmpASTazalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mAsa / tena dInAragranthinotsarpaddhRdayagranthineva sa maraNAdapi duHsahAM dazAM prApa / asau lokaM pratArayituM sAyaM dravyaM tatra kSipati, prAtargRhNAtIti mantrI rAjAnamuvAca / rAjA-'idaM chadma sAdhu jAta miti mantrivaraM nigadan vismayasmeranetraH svagRhaM yayau / / amarSaNo vararuciH pratIkAraM vicintayan ceTikAdikaM mantriNo gRhasvarUpaM papraccha / ceTI tasyedaM provAca-"zrIyakavivAhe rAjA mantrigRhe bhokSyate / mantriNA nandAya dAtumatra zastrAdi sajjyate, yata: zastrapriyANAM rAjJAM zastramAdyamupAyanaM bhavati / tatazchalajJo vararucizchalaM samAsAdya caNakAdi dattvA''vayaM DimbhAni tvapAThayat-"rAjA tad na jAnAti yat zakaTAla: kariSyati / nandaM hatvA tadrAjye zrIyakaM sthApayiSyati" / sthAne sthAne pratidinamevaM bAlakAH peThuH / janazrutyA rAjedamazrauSIt, acintayacca-"yad bAlakA bhASante, yacca striyo bhASante, yA cotpAtikI bhASA, sA'nyathA na bhavati" / atha rAjJA tatpratyayArthaM rAjapuruSa: preSitastadgRhe gatvA yathA dRSTaM sarvaM tat samAgatya rAjJe vyajijJapat / tata: sevAvasare samAgatasya praNAmaM kurvato mantriNo rAjA parAGmukhastasthau / atha tadbhAvajJo'mAtyo gRhametya zrIyakamuvAca-"rAjJaH kenA'pi vidviSanniva abhaktaH jJApito'smi, asmAkamakasmAt kulakSaya upasthitaH / he vatsa ! madIyaM mamA''dezaM tvaM kuruSe tadA'yaM kulakSayo nivAryate / ahaM yadA rAjJe ziro namayAmi tadA tvaM me ziraH khaDgena chindyAH, tatastvaM svAmyabhaktaH pitA'pi vadhya" iti vadeH / tataH tvaM jarasA paralokaM jigamiSau mayi mRte ciraM matkulagRhastambho bhaviSyasi" / zrIyako'pi rudannevaM gadgadasvaramuvAca-"he pitar ! idaM ghoraM karma zvapaco'pi kiM karoti ?" mantryapyevamuvAca-"evaM vicArayaMstvaM zatrUNAmeva kevalaM manorathAn pUrayasi / yama ivoddaNDo rAjA yAvat sakuTumbaM mAM hanti, tAvad mamaikasya nAzAt kuTumbaM tvaM rakSa / ahaM tAlapuTaM viSaM mukhe nyasya bhUpatiM nasyAmi parAsorme zirastvaM chindyAstataH pitRhatyA te na bhaviSyati" / tatastAtenaivaM bodhita: sa tat svIcakAra, cakAra ca / dhImanto hi zubhapariNAmAya dAruNamiva lakSyamANamapi karma kurvanti / he vatsa ! "tvayA kimidaM ghoraM karma vyadhAyi" iti nRpeNa sasambhramaM proktaH zrIyaka uvAca-"yadaivA'yaM svAminA drohI jJAtastadaiva sa nihataH, yato bhRtyAnAM svAmicittAnusAreNa pravartanaM bhavati / bhRtyAnAM doSe svayaM jJAte vicAro yujyate; svAminA jJAte tu na vicAra ucitaH" / tato nandarAjaH kRtatAtaudehikaM zrIyakamuvAca-sarvavyApArayuteyaM mudrA tvayA gRhyatAm / atha zrIyako rAjAnaM praNamyovAca-"mama jyeSThabhrAtA pitRsamaH sthUlabhadranAmA'sti / kozAyA gRhe pitRprasAdAd nirbAdhaM bhogAnupabhuJAnasya tasya dvAdaza varSANi vytiiyuH| rAjJA''hUya sa sthUlabhadra AdiSTo'mumarthaM paryAlocya kariSyAmI'tyuvAca / rAjJA'dyaiva paryAlocayetyuktaH sthUlabhadro'zokavanikAM gatvA cetaseti vyamRzat, niyogibhirjanai rakairiva zayanaM, bhojanaM, snAnamanye'pi sukhahetava ucitasamaye nA'nubhUyante / niyoginAM svapararAjyacintAkulacetasi pUrNaghaTe jalAnAmiva priyANAmavakAzo na bhavet / sarvamapi svArthaM tyaktvA rAjArthaM kurvatAmapi udghaddhAnAM
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 149 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kAkA iva pizunA upadravanti / yathA rAjArthe svadehadravyavyayenA'pi prayatyate, tathA dhImatA svArthe kiM na prayatyate ? evaM vicintya sa paJcamuSTibhiH kezotpATanaM cakAra / atha ratnakambaladazAbhI rajoharaNamapi cakAra / tataH sa mahAbhAgaH sabhAyAM rAjAnamupagamyA''locitamidamityuktvA"dharmalAbho'stu" ityuvAca / tato guhAyA: siMha iva mahAsAraH saMsAragajaroSaNaH sa rAjagRhAd ni:sasAra / kimeSa cchalaM vidhAya vezyAgRhaM yAtIti apratyayAd rAjA gavAkSeNA'pazyat / zavadurgandhe'pi pradeze'nAcchAditanAsikaM yAntaM sthUlabhadraM dRSTvA rAjA ziro'dhUnayat / aho ! ayaM bhagavAn vItarAgo'sti, mAM dhig yadasmin mayA kucintitam / nandastamabhinandayan svamuccairnininda / sthUlabhadro'pi zrIsambhUtivijayapAdhai gatvA sAmAyikoccArapurassaraM dIkSAmagrahIt / tato nando rAjA zrIyakaM haste gRhItvA niHzeSavyApAre mudrAdhikAre sagauravaM sthApayAmAsa / zrIyako'pi sAvadhAna: prakRSTanayapATavAt sAkSAcchakaTAla iva sadA rAjyacintAM cakAra / vinIta: sa kozAyA vezyAyA gRhe nityamapi yayau / kulInairdhAtuH snehAt tatpriyA'pi bahu manyate / sthUlabhadraviyogapIDitA sA zrIyakaM dRSTvA ruroda, yata iSTajane dRSTe sati duHkhapIDitA duHkhaM dhartuM na shknuvnti| tataH zrIyakastAmuvAca-"he Arye ! vayaM kiM kurmaH ? asau pApo vararucirasmAkaM pitaramaghAtayat, samayotpannavajrAgnipradIpanavat tata sthUlabhadraviyogaM ca sampAdayAmAsa / he manasvini ! asau khalo yAvat tava bhaginyAmupakozAyAmanurakto'sti tAvat kaJcitpratIkAraM tvaM cintaya / tasmAt tvaM tAmAdiza yat kathamapyasau vararucirmadyapAnarucistvayA vidhIyatAmiti / tataH sA'tipriyaviyogAd vairAd devarasya cAturyAt tatpratijJAyopakozAM samAdideza / kozAnidezenopakozA taM tathA'kathayat yathA'sau surAM papau / strIparAdhInaiH kiM na kriyate ? vararucirbhaTTo'tha madyapAnaM svairaM kAritaH" ityupakozA rAtryatigame kozAyai kathayAmAsa / atha zrIyako'pi tat kozAmukhAt sarvamazRNot, amanyata ca "pitRvairasya pratIkAro vihita" iti / zakaTAlamahAsacivamaraNAt prabhRti so'pi vararucirbhaTTo rAjasevAvasaratatparo babhUva / sa pratidinaM rAjakule sevAsamaye gacchan rAjJA rAjapuruSAdibhizca sagauravamadRzyata / ___ anyadA nandanRpo mantriguNasmaraNavihvala: sabhAyAM zrIyakasacivaM sagadgadamevamuvAca-"indrasya bRhaspatiriva bhaktimAn zaktimAn dhImAn zakaTAlo me mantrIbabhUva / asau daivAd mRtaH, ahaM kiM karomi ? tena vinA svasthAnaM zUnyamivA'haM manye / zrIyako'pyevamavocat-"he rAjan ! iha kiM vidadhmahe ? madyapAyI vararuciridaM sarvamakArSIt / satyameva vararucirmadyaM pibatIti rAjJokte zrIyako'muM zvo darzayitA'smIti pratyuvAca / zrIyako dvitIyadine sabhAM gatAnAM sarveSAM zikSitena svapuruSeNottamamekaikaM kamalamarpayAmAsa / tadA madanaphalarasabhAvitaM kamalaM duSTavararucerarpayAmAsa / kutastyaM vilakSaNAmodamiti varNayanto rAjAdayaH svaM svaM kamalaM ghrAtuM nAsAgre ninyuH /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 MAMAnnanoonamnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 150 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sa bhaTTo'pi svakamalaM ghrAtuM nAsAgre'naiSIt / tato rAtripItAM candrahAsasurAM sa sadyo'vamat / amuM madyapaM brAhmaNAdhama bandhavadhayogya dhik iti sarvairAkruzyamAno vararuciH sabhAto niHsasAra / tena yAcitA brAhmaNA tApitatrapuNaH pAnaM madyapAnapApanAzakaM prAyazcittamupAdizan / vararucirmUSayA tApitaM vapu papau, tatastatpradAhabhayAdiva sa prANaiH sadyo'mucyata / zrutasAgarapAraGgataH sthUlabhadro'pi sambhUtavijayAcAryapArzve pravrajyAM pAlayAmAsa / anyadA varSAsamaye samAgate munayaH sambhUtavijayaM guruM mastakena praNamyetyabhigrahAnagrahISuH / tatraiko muni:"ahaM siMhaguhAdvAre kRtakAyotsarga upoSitazcaturmAsImavasthAsye, dvitIyo muni:-ahaM dRSTiviSasarpabiladvAre kRtakAyotsarga upoSitazcaturmAsI yAvat sthAsyAmi," tRtIyo muni:-"kRtakAyotsarga upoSita: kUpamaNDUkAsane caturmAsI sthAsyAmIti svIcakAra / gururyAvad yogyAMstAnmunInanumene tAvat sthUlabhadro gurumupetya natvaivamuvAca-"he prabho ! kozAvezyAgRhe yA vicitrakAmazAstroktakaraNAlekhyavatI citrazAlA'sti tatra kRtatapaHkarmavizeSa: SaDrasAn bhuJjAnazcaturo mAsAnahaM sthAsyAmItyabhigraho me" | gururupayogAt taM yogyaM matvA'numene / tataH sarve sAdhavaH pratijJAtaM svaM svaM sthAnaM jagmuH / trayo'mI siMhasarpAraghaTTakA: zAntAMstIvrataponiSThAMstAn munivarAn dRSTvA zAntimazizriyan / sthUlabhadro'pi kozAvezyAlayaM jagAma / kozA'pi tadagrataH kRtAJjalirabhyudasthAt / asau prakRtyA rambhAstambha iva sukumAra uruNA vratabhAreNa khinno'trA''gacchaditi vicintya sA jagAda-"svAmin ! tava svAgatamastu, samAdiza, tava kRte'haM ki karomi ? yato mama zarIraM dhanaM parijanaH sarvametat tavaiva" / tataH sthUlabhadro'pi caturmAsI nivAsAyeyaM citrazAlA me'rpyatAm" ityuvAca / sA'pyUce-"gRhyatAmiti, bhagavAnapi svabalavattayA kAmasthAne dharma iva tathA pariSkRtAyAM citrazAlAyAM prAvizat / atha sA SaDrasAhArabhojanAnantaraM muneH kSobhAya kRtavilakSaNazRGgArA samupAyayau / tasyAgra upaviSTA sA kAcidapsarA iva muhurhAvabhAvAdikaM samyak cakAra / punaH sA prAktanAni tAni tAni karaNAnubhavakrIDoddAmAni suratAni vAraM vAraM smArayAmAsa / tayA tasmin munivare kSobhAya yad yad vidadhau tat tad vaje nakhavilekhanamiva vyarthamabhUt / sA pratidinaM taM muni kSobhayituM prAyatiSTa / kintu mahAmanAH sa munivaro manAgapi nA'kSubhyat, pratyutopasargakAriNyA tayA mahAmuneAnAnalo jalena meghavahniriva prAdIpyata / tato-"he prabho ! tvayi pUrvamiva rantukAmAM mAM dhik" ityAtmAnaM nindantI sA tasya caraNakamalayorapatat / sA tasya munerindriyavijayaprakarSeNa camatkRtA zrAvakatvaM prapede, imamabhigraha cA'grahIt-"rAjA yadi mAM tuSTaH san kasmaicid dadAti tadA tamekaM puruSaM vinA'nyaM na seviSya, iti me niyamaH" / __ atha varSAsamaye vyatIte trayo'pi sAdhavo niDhAbhigrahAH kramAd gurupAdasamIpaM samupAgaman / siMhaguhAsAdhurAgacchan 'aho duSkarakAraka' iti sUriNA kiJcidutthAya svAgatamUce / tathA'nyAvapi samAyAntau sUriNoktau, pratijJAnirvAhe samAnau staH, svAmisatkAro'pi tulya evA'sti / atha sthUlabhadraM samAyAntaM
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 153 152 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dRSTvA gururutthAyA'bravIt-"he duSkaraduSkarakArin ! tava svAgatamastu" / atha te sAdhavaH sAsUyA ityacintayan-"guroridamAmantraNaM mantriputratAhetukaM pratibhAti / yadyasau SaDrasAhArAt kRtaduSkaraduSkaro gIyate, tarhi vayaM dvitIyavarSe vezyAgRhe'vasthAnaM pratijJAsyAmahe" / sAmarSAste maharSaya evaM hRdi saMsthApya saMyamaM kurvANAH kramAdaSTau mAsAnayApayan / uttamarNa iva kAle prApte guroragre hRSTaH siMhaguhAvAsI sAdhuriti pratijJAmakArSIt-"he bhagavan ! imAM caturmAsImahaM kozAvezyAgRhe nityaM SaDvidhAhAraM bhujAnaH samavasthAsye / gururupayogena sthUlabhadreNa mAtsaryAdetat svIkarotyayam" ityavagamya samAdizat-"he bhadra ! atiduSkaraduSkaramabhigrahaM na kuru, girirAja iva sthiraH sthUlabhadrastu tat kartuM samartho'sti" / tato nahi me duSkaro'pyeSo'sti tarhi kathaM duSkaraduSkaro bhavitumarhati tadahamavazyaM kariSyAmi" iti sa guruM pratyuvAca / gururuvAca-"anenA'bhigraheNa prAktanasyA'pi tapasaste bhraMzo bhaviSyati" / yata Aropito'tibhAro dehabhaGgAya jAyate" / sa munirguruvacanamanAdRtya vIraMmanya: kozAvezyAyA kAmakalAparipUrNaM tad niketanaM jagAma / asau tapasvI sthUlabhadraspardhayA'trA'gacchatIti matvA bhave patannayaM mayA rakSaNIya ityutthAya sA nanAma / sA vezyA tena muninA nivAsAya prArthitAM citrazAlAM tasmai dadau / sa ca munistatra prAvizat / lAvaNyakozabhUtA kozA'pi madhyAhne bhuktaSasAhAraM taM parIkSituM samAyayau / sa kamalAkSI kozAM dRSTvA zIghraM cukSobha / tAdRzI strI, bhojanaM ca tAdRzaM kiM vikArAya na bhavet ? kozA'pi kAmapIDayA yAcamAnaM tamevamuvAca-"he bhagavan ! vayaM vezyA dhanadAnato vazyAH smaH / munirapyevamuvAca-"he mRganetre ! prasIda, vAlukAsu tailamivA'smAsu kiM dravyaM bhavati ? tataH sA navInAya sAdhave nepAlabhUpAlo ratnakambala vitarati, 'tamAnaya' iti muni nirvedaM prApayitumuvAca / tataH sa muniH nijavratamiva skhalan prAvRTkAle'pi paGkilAyAM bhUmau bAlavat cacAla / tatra gatvA ca rAjJo ratnakambalaM prApya valitaH / tasmin mArge dasyava Asan / tato dasyUnAM zakunirityuvAca'lakSamAyAti' / dasyurAjaH kimAyAtIti vRkSasthitaM naramapRcchat / sa drumArUDho naraH-'eko bhikSuka Agacchannasti' kazcit tAdRzo'nyo nA'stIti caurasenApatyagre jagAda / / atha sAdhustatra samprAptaH, taizcauraividhRtya nirUpitaH, kimapi dhanaM tatsAdhupArzve na dRSTvA sAdhustairmumuce / pakSI punaretallakSaM prayAtIti vyAjahAra / tatazcaurapatiruvAca-"sAdho ! tvaM satyaM brUhi, kimapi te pArzve dhanamasti ? tata: sAdhu:-"vezyArtho'yaM ratnakambalo vaMzamadhye nikSipto'sti" ityuvAca / tata: sa caurarAjena mumuce / sa sAdhustataH samAgatya kozAyai taM ratnakambalaM dadau / sA gRhasrotaHpaGke taM niHzaGkaM nyakSipat / munirapyevamuvAca-"he kambukaNThi ! mahAmUlyo'sau ratnakambalaH kimazucikardame tvayA'kSepi ? atha kozA'pyuvAca"he mUDha ! tvaM kambalaM zocasi kintu guNaratnamayamAtmAnaM narake patantaM na zocasi" / munistacchrutvA jAtavairAgya ityavocata-"he bhadre ! tvayA'haM sAdhu bodhito'smi; saMsArAcca sAdhu rakSito'smi / he'naghe ! atIcArabhavAni svAni pApAni nAzayituM gurupAdapArzve'haM yAsyAmi, tava dharmalAbho'stu" / vezyA'pi sAdhumevamuvAca-"he mune ! tvayi me duSkRtaM mithyA, yato brahmavratasthayA'pi mayA tvaM khedito'si;
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 pariziSTaparva - aSTamaH sargaH MAnnanoranAnamnnnnnnnnnnnnnnnnnnnni nounnanonmainamaAAAAAA mmannmannmannanamannamannannnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yuSmAkaM bodhArthaM mayeyamAzAtanA kRtA / sA tvayA kSantavyA / guruvacanamAzraya, zIghraM yAhi / tataH sa sAdhuricchAmIti vadan sambhUtavijayapArzve gatvA''locanAM gRhItvA punaH zIghraM tapazcakAra / paredhuH samAdhimantaH sambhUtavijayAcAryapAdA maraNaM sAdhayitvA svarga yayuH / ___ anyadA tuSTena rAjJA kozA'pi rathine dattA / rAjAdhIneti sA rAgaM vinA'pi taM rathinamAzrayat / sA varavarNinI sthUlabhadraM vihAya ko'pi puruSo nAstIti divAnizaM tasya rathino nikaTe varNayAmAsa / rathI gRhodyAne gatvA paryaGke samupavizya kozAmano raJjayituM vakSyamANaM svavijJAnaM tAmadarzayat ? tathAhi-bANenA''mralumbI vivyAdha / tamapi punarbANena tamapi puDkhe'nyena bANene ti hastaparyantaM bANapaGktirabhUt / kSurapreNa vRntaM chittvA kareNa bANazreNimukhasthitAM lumbImAkRSya kozAyai dadau / sA'pi samprati mama vijJAnaM pazyetyuktvA sarSaparAziM vidhAya tadupari nanarta / tadrAzau sUcI kSiptA, tAM sUcI puSpapatrairAcchAdya tadupari sA'nRtyat / sA vezyA na sUcyA viddhA, na ca sarSaparAziH kSato'bhUditi camatkArastayA darzitaH / ___ tato rathI jagAda-"anena duSkareNA'haM tavopari tuSTo'smi, tvaM mAM yAcasva, yanmamA'dhInaM vastvasti tadahaM nizcitaM te dadAmi" / sovAca-"mayA kiM duSkaramakAri? yena tvaM raJjito jAtaH, idamapi nA'dhikam asmAdapyadhikamabhyAsena kiM duSkaraM bhavati ? ki cA''mralumbIcchedo'yaM na duSkaraH, nRttamapi na duSkaraM, sthUlabhadro yadazikSitaM cakAra tattu duSkaraM pratibhAti / tathAhi-yatra mayA saha dvAdazavarSANi bhogAnabhukta; tatraiva citrazAlAyAM so'khaNDitabrahmavratastasthau / sthUlabhadramuni vinA yoginAM cittaM nakulasaJcArAd dugdhamiva strIsaJcArAd duSyati / sthUlabhadro'khaNDitavratazcaturmAsI strInikaTe yathA tasthau tathaikamapi dinaM kaH sthAtuM zaknoti ? lauhazarIrasyA'pyanyasya strInikaTe SaDrasa AhArazcitrazAlAvAsa, ekamapi vratabhaGgAya paryAptam / variva striyA: pArzve dhAtumayA vilIyante; sa sthUlabhadramahAmunivajramayo'stIti manye / mahAsattvaM kRtaduSkaraduSkaraM sthUlabhadramuni vyAvarNya tadanyaM varNayituM mukhamudraiva smucitaa| atha rathikaH papraccha-"he priye ! tvayA yo varNyate sa ko'yaM sthUlabhadranAmA mahAsattvaziromaNirasti ? sA'pyUce-Aryaputra ! tavA'gre yamahaM varNayAmi sa nandanRpamantrizakaTAlaputraH sthUlabhadrAkhyo munirasti" / etacchrutvA sambhrAntaH kRtAJjalirityuvAca-"tasya sthUlabhadramahAmunerahamadhunA kiGkaro'smi / atha sA kozA viraktaM jJAtvA dharmadezanAM cakAra / sa sanmatirmohanidrAM tyaktvA pratyabudhyata / sA taM pratibuddhaM budhavA svAbhigrahamakathayat / sa tacchrutvA vismayotphullanayana idamuvAca"he bhadre ! sthUlabhadraguNavarNanena tvayA'haM pratibodhito bhavatyaiva darzitaM tasya mArgamadya gamiSyAmi / he bhadre ! tasya kalyANamastu, tvaM svamabhigrahaM pAlaya" / sa evamuktvA saguroH pArzve gatvA dIkSAM jagrAha / bhagavAn sthUlabhadro'pi tIkSNaM vratamapAlayat / tadA dvAdazavarSapramANo duSkAla: samabhUt /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 157 mmannmannmannanamannamannannnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH cANakya-candraguptayovRttAntaH itazca golladeze caNakanAmani grAme caNI nAma brAhmaNo babhUva / tadbhAryA ca caNezvarI / caNI janmaprabhRti kuzala zrAvako'bhUt / tadgRhe jJAnino jainamunayo nyavAtsuH / anyadA caNezvaryA udgatadantaH putro'jani / taM putraM caNI tebhyo munibhyo namo'kArayat / caNI taM jAtadantaM jAtaM sutaM munibhyo'kathayat / jJAnimunayo'pyeSa bAlako rAjA bhAvItyuvAca / caNI matputro rAjyArambheNa narakabhAG mA bhUditi tasya pIDAmagaNayan dantAnagharSayat, sa tadapi munibhyo'kathayat / munayo'pyevaM babhASire"eSa dantagharSaNAd rAjAnaM svAjJAvazaMvadaM kariSyati" / caNI tasya 'cANakya iti nAma cakAra / cANakyo'pi sarvavidyApAraGgataH zrAvako babhUva / sa zramaNopAsakatvena sadA santoSadhana ekasya kulInasya brAhmaNasya kanyAM paryaNaiSIt / / anyedhuzcANakyasya patnI mAtRgRhaM yayau / tatra tadA tadbhrAtuvivAhotsavo'bhUt / tasmin mahotsave tasyA anyA bhaginya AyayuH / tA vastrA-'laGkAravatyo mahAdhanikasvAmikA Asan / tAH sarvA adbhutavAhanAH dAsIbhiH samanvitA: zobhanacchavADambarA mAlyabhUSitamaulikA AgatA Asan / tAH sarvA divyAGgarAgiNyastAmbUlakarA: zriyo devyA vaikriyA mUrtaya ivA''san / cANakyastrI tu dine rAtrau caikasthUlavastrA, vizuddhazuddhakASThahArAlaGkArA, jIrNakaJcukA, jIrNakausumbhottarIyA, tAmbUlarahitamukhI, vapurmalaikasaJjAtAGgarAgA, trapukuNDalA, karmaNA karkazakarI, sadA malinakezI tAbhirdhanika pariNItAbhirbhaginIbhirupAhasyata / vivAhotsavaM draSTumAgataH sarvo'pi janastAmupajahAsa / sA tu lajjamAnA koNapraviSTA vivAhotsavamapi na dadarza / atha sA viSaNNavadanA sAjanairazrubhirbhUmi tilakayantI cANakyagRhe gatA / cANakyo'pi tAM prAta:kairaviNImiva mlAnamukhIM dRSTvA taduHkhaduHkhI madhurAkSaramuvAca-"he priye ! tava ki matkRto'parAdho'thavA prativezmikRto'parAdho yad vA pitRgRhakRto'parAdho yadevaM viSIdasi ?" yadyapi sA'pamAnaduHkhitA kathayitumasamarthA''sIt / tathA'pi patyAgrahavazAt tduvaac| vijJAtastrIduHkhahetucANakyo'pi dravyamupArjayituM nirapAyamupAyaM vyacintayat / pATalIputranagare nandarAjo brAhmaNAnAM viziSTAM dakSiNAM dadAti / tato'haM tatra tadarthaM yAmi, iti nizcitya sa tatrA'gamat / tatra rAjasadmanyagre datteSvAsaneSu prathamAsane sa upAvizat / cANakyena tadAsanamAkrAntaM yasminnAsane rAjaiva pratyahaM sadopavizannAsIt / yatastad bhadrAsanamAsIt / tadA nandanRpeNa sahA''gato nandarAjaputra uvAca-eSa brAhmaNo rAjJaH prabhAvamAkramyopaviveza / tato rAjJa ekayA dAsyA sAmapUrvakamUce-"he dvija ! asmin dvitIyAsane tvamupaviza" / sa "mama kamaNDaluratra sthAsyati" ityuktvA tatra kamaNDaluM nyadhAt / evaM daNDena tRtIyaM, japamAlayA caturtham, upavItena paJcamaM cA'sanamutthApyamAnaH sa rurodha / tato dAsyuvAcaayaM vizeSo dhRSTa AdyamAsanaM na muJcati, anyAnyAsanAni sa ruNaddhi, tat kimetena dhRSTena vAtulena brAhmaNena ? iti sA cANakyaM pAdenA''hatyotthApayAmAsa / cANakyastatkSaNAd daNDaspRSTa uraga iva ruSTaH pazyataH sarvalokasya samakSamimAM pratijJAM prakAra-"ahaM sakoza-bhUtyaM
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 158 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sasuhRtputraM sabalavAhanaM nandaM mahAvAyustarumivonmUlayiSyAmi / AdhmAtatAmratAmramukhaH krudhAgniriva jvalaMzcANakyaH sabhrUkSepaM zIghraM nagarAd niHsasAra / dhImacchiromaNizcANakya evaM cintayAmAsayad bimbAntarito rAjA'haM bhaviSyAmi, 'rAjyayogyaM kaJcinnaraM pazyAmi' ityabhimAnAt sa bhUmau babhrAma / yato'bhimAnino'pamAnaM na vismaranti / ___anyadA caNezvarIkukSijanmA sa brAhmaNo nandarAjasya mayUrapoSakA yatra nyavAtsustatra yayau / cANakyaH parivrAjakaveSadhArI saMstasmin mayUrapoSakagrAme bhikSArthaM prAvizat / tadA mayUrapoSakavarasyA''pannasattvAyAH kanyAyAzcandrapAnAya dohado'bhUt, tatkuTumbena sa dohadazcANakyAya kathitaH / kathamasau pUraNIya iti pRSTazcANakya uvAca-"yadyetasyA jAtamAtraM bAlakaM mama dattha, tadA'hamasyAzcandrapAnadohadaM pUrayAmyeva" / asyA apUrNe dohade garbhanAzo mA bhUditi tanmAtA-pitarau cANakyavacanaM svIcakratuH / atha cANakyaH sacchidraM tRNamaNDapaM vyaracayat / tadUrve pidhAnadhAriNaM naraM guptamamucat / tasyA'dhaH payasA bhRtaM sthAlaM racayAmAsa / kArtikapUrNimAmadhyarAtrau tatra candraH pratyabimbata / tatra saGkrAntaM taM pUrNacandraM gurviNyA adarzayat / pibetyuktA sA vismeramukhI taM pAtumArebhe / sA yathA yathA'pibat tathA tathA guptapuruSastRNamaNDapagataM tacchidraM pidhAnena pyadhAt / evaM dohade pUrite samaye sA putramajIjanat / pitarau tasya nAma 'candragupta' iti cakratuH / mayUrapoSakakulakairaviNIcandraH sa candragupto dine dine candra iva vyavardhata, cANakyo'pi suvarNopArjanabuddhyA paribhraman dhAtuvAdavizAradAnanveSayituM prArebhe / ___itazca candragupto bAlakaiH saha pratyahaM krIDaMstebhyo grAmAdikaM bhUpa iva sadA prApa / bAlakAn hastIkRtyA'zvIkRtya cA''ruroha / prAyobhAvinI lakSmIriGgitairapi sUcyate / krameNa cANakyaH paribhramaMstatraivA'gAt / candraguptaM tAdRzaceSTaM dRSTvA vismito'bhUt / cANakyastaM parIkSitumevamuvAca-"he rAjan ! tvayA mahyamapi kiJcana dIyatAm" / candragupto'pyuvAca-"he brAhmaNa ! tvaM imA grAmagavIryathAruci gRhANa, maddattAH ko niSetsyati ?" cANakyaH smitvovAca-"imA gAH kathaM gRhNAmi ? ahaM gosvAmibhyaH paraM bibhimi, yataste mAM mArayiSyanti" / candragupto'pyuvAca-"tvaM mA bhaiSIH, tubhyaM mayA gAva: pradattA gRhyantAM, yataH pRthivI vIrabhogyA'sti" / vijJAnavAnapi cANakyo'cintayat-"aho ! asau vijJAnavAnasti / atastatsamIpasthAn bAlakAn papraccha-"asau bAlakaH ko'sti ?" te bAlA UcuH"parivrAjakaputro'sau, mAtrA nijodarastha eva privraajkaadhiiniikRtH"| cANakyo'pi svayaM labdhaM taM jJAtvA bAlakamuvAca"yadIyastvaM sa eSo'hamasmi, tvamAgaccha, tubhyaM rAjyaM dadAmi" / candragupto'pi rAjyalAbhAya tadaGgulau lalAga / cANakyo'pi tamAdAya caura iva zIghraM palAyAJcakre / tatazcANakyo dhAtuvAdopArjitena dravyeNa nandamunmUlayituM pattyAdisAmagrI saGkalayya pattyAdisarvabalena pATalIputranagaraM caturdizamaveSTayat / tato nirgatya nandarAjastadA'lpasAraM sarvaM cANakyazibiramajamAraNalIlayA kuTTayAmAsa / tataH samayavidau cANakya-candraguptau palAyAJcakrAte / yato 'naMSTvA'pi prANAn rakSet, Atmani sati lakSya: punarAgacchanti' iti nItirasti /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 161 160 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nando'pi candraguptaM grahItuM varasAdina Adizat / 'yato rAjAno rAjyakAkSiNaM na sahante' / jitazatrau nande punarnagaraM prApte sati nAgarAH svasvasampadanurUpamutsavaM cakruH / teSAM sAdinAmeka: sAdI capalenA'zvenA'tinikaTe deze gacchatazcandraguptasya prAptaH / pratyutpannabuddhizcANakyo'pi taM sAdinaM dUrAd dRSTvA candraguptAyaivamAdizat,-"padminISaNDamaNDitasyA'sya saraso jale krIDAyAmiva majjonmajjezca madvacanena / atha dhIrazcandragupto'pi sAdhitajalastambhanavidya ivA'gAdhe'pi jale mamajja / cANakyaH svayaM tu sarastaTe susthirAsano nirmamo yogIva samAdhinATanaM kRtvA'sthAt / atha pRthvyAtodyakoNAghAtasadRzapAdapAtazAlinA vAyuvegenA'zvena sa nandasAdI samAgamat / sa cANakyaM papraccha-"he bhadanta / tvayA'dya kiM ko'pi nUtanatarayauvanaH puruSo dRSTaH ? cANakyaH samAdhibhaGgabhIrutvAbhinayenA'GguliceSTyA huM kurvaM. stasya jalamadarzayat / sa sAdI candraguptaM jalAdAkraSTuM zIghraM jale matuM nartakI calanImiva parihitavastrAdikaM moktumArebhe / atha cANakyastasyaiva khaDgaM gRhItvA nirdayo jaladevyA balIkartumiva tanmastakaM ciccheda / "Agaccha vatsa ! Agaccha vatsa !" iti cANakyenokte kSaNAccandraguptazcandrasAgarAd iva sarovarAd niryayau / cANakyazcandraguptaM tasminnazve samAropyovAca-"yadA'haM sAdine tvAmAkhyaM tadA tvayA kiM cintitam ? candragupta uvAca-"he Arya ! tadA mayaitaccintitam-"idameva zreya AryoM jAnAti na tvaham" / cANakyo'cintayat-"avazyamayaM sarvadA'dhIno'sti, ayaM yanturme bhadragaja iva vyabhicArI na bhavati / gacchatostayoH pRSTe yamadUta ivodbhaTo'nyo nandasAdI vAyuvegenA'zvena punarAyayau / cANakyena tamAyAntaM dRSTvA punaruktazcandraguptaH saromadhye haMsa iva nimamajja / cANakyo jalataTasthaM rajakamuvAca-"rAjA rajakebhyo ruSitaH, yadi tvaM na mumUrSasi tadA nazya" / rajako'pi tamazvavAramudAyudhaM dUrAd dRSTvA satyameveti nizcitya jIvitapriyatvAt palAyiSTa / vastrakSAlane'pi kRtazramazcANakyastadvastrANi svayaM vRhatIkSAlanaiH zodhayitumArebhe / tamAyAntaM pUrvavat pRcchantaM sAdinaM kuzAgrabuddhicANakyastathaiva jaghAna / cANakya-candraguptau tasmAt sthAnAt prajagmatuH / gacchaMzcandragupto bubhukSayA kSAmakukSizcikhide / cANakyazcandraguptaM grAmAd bahirmuktvA grAmAbhimukhaM bhaktamAnetuM cacAla / yato grAmaM vinA bhaktaM na labhyate / sa cANakyo grAmAd nirgacchantaM tatkAlakRtabhojanaM mandamandapadaM tundaparimArja bhaTTamapazyat / taM sa papraccha tatra brAhmaNasya pAlirlagati na vA ? bhaTTo'pyuvAca-"labhatyeva yato mama samprati lagnA" / punazcANakyastaM papraccha-"he bhaTTa ! tvayA kiM bhuktam ?" sa uvAca-"sarasadanA kRtazAlikarambakaM bhuktm"| cANakyo'cintayat-"grAme bhaktArthaM bhramatA mama vilambaH syAt, tatkathaM mAM vinA candragupto bhaviSyati ? ekAkI candragupto durvAravikramainandasAdibhiH zvabhiH sUkara iva grahISyate / yadi candraguptakumAro nandasAdibhirgRhyeta mama tadA manorathaH svapnarAjyatulyo bhavet / tasmAdasya bhaTTasyodarAt karambakamAkRSya candraguptAya dadAmi / tasya prANA yathA tathA rakSaNIyAH santi" / iti vicintya cANakyastasya bhaTTasyodaraM vidArayAmAsa / cANakyo'pi pAtrAdiva bhaTTodarAt karambaM sadyaH svayamAkRSya candraguptamabhojayat /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 163 mnamansamannnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn 162 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato bhramaMzcANakyaH sAyaMkAle khago nIDamivaikaM grAmaM prApa / tadA bhikSArthe tatra grAme praviSTaH sa paribhraman kasyAzciddInAyA: vRddhAyAH gRhe yayau / tadA bAlakAnAmuSNA rabbA pariveSitA'bhUt / tatraiko bAlako'tibubhukSita: karaM madhye cikSepa / tataH sthavirA dagdhAGgulikaM rudantaM bAlamuvAca-"he bAlaka ! cANakya iva tvaM kiJcidapi na jAnAsi" | cANakyastadvacaH zrutvA tadgRhe pravizya vRddhAM papraccha-"asmin bAlake ko'yaM cANakyadRSTAntastvayA dattaH ?" sthavirovAca-"Adau bahirdezamasAdhayaMzcANakyo'lpamatirnandapuraM rundhan vaiphalyaM prApa, tathA'yaM bAla: zanaiH pArzveSvabhuJjAno madhya eva hastaM kSipannuSNarabbayA'GguliSu dagdho'bhUt / tatazcANakyaH-"aho ! asyAH striyA api buddhimattA" iti cintayan himavatkUTaM nAma nagaraM yayau / tatra cANakyaH parvatAkhyena rAjJA saha tatsahAyatAkAmyayA maitrI cakAra / anyadovAca ca-"he parvatarAja ! nandarAjamunmUlya tadrAjyaM saMvibhajyA''vAM bhrAtarAviva gRhNIva / tata: parvatarAjastadvacanaM svIcakAra / cANakyayutaH sa hi kesarIva sannaddho'bhUt / atha cANakya-candragupta-parvatA nandadezaM sAdhayituM bahirupacakramire / tairekaM nagaraM ruddhamapi bhaktuM naa'shki| cANakyo bhikSuveSeNa bhiSArthaM tatra prAvizat / tatra tridaNDI cANakyaH puramadhye paribhramannanAdikAH sakalAH sapta mAtRdevatA apazyat / tatazcANakyo'cintayat-"imAH sakalA devatA idaM nagaraM nUnaM rakSanti / ata etatpuraM na bhajyate / imA mAtaraH kathamutthApanIyA iti cANakyo yAvaccintayAmAsa tAvat purarodhanapIDitai garikairapRcchayata-"he bhagavan! etannagaraM kadA rodharahitaM bhaviSyati ? iti brUhi, prAyo bhavAdRzAH sarvaM khalu jAnanti / cANakya uvAca-"yAvadimA mAtara iha santi tAvadasya purasya rodhamuktiH kutaH syAt ?" tataH paurA mAtRmaNDalaM zIghramutpATayAmAsuH / ArtastathA vizeSato dhUrtavazyazca kiM na kurute ? tadA cANakyadattasaGketau candragupta-parvatau palAyiSAtAm / te nAgarAzcA'tyantaM jahaSuH / sAgaraveleva durdharau tau punaH parAvRttyA'cintitau tatra pure pravivizatuH / / tatazcANakyasahAyau mahArathau tau dvAvapi tatpuraM bhaktvA nandanRpadezaM sAdhayAmAsatuH / cANakyabuddhyA mahAparAkramau tau senAbhiH pATalIputranagaraM parito'rudhatAm / nandarAja: puNyakSayeNa kSINakozaH kSINabalaH kSINabuddhiH kSINaparAkramo'bhUt / yato yAvat puNyaM tiSThati tAvadevarddhayaH santi / anantaraM cANakyasamIpe nAsikAgataprANo nando jIvitaM yAcitavAn / kasya jIvanaM na preyaH / punazcANakyo'jJApayat, tvam ekena rathena niryAhi, tatra ca sveSTaM vastu saMsthApayeH / yata ekena rathena gacchataste ko'pi nopadrotA, na ca brAhmaNa iva hanyase, ataH samAzvasihi, mA bhaiSIH / tadA nandarAD dve bhArye, kanyAmekAM yathAzakti vasUni ca rathamAropya nagarAd niragamat / tadA rathasthA nandaduhitA AyAntaM candraguptaM dRSTvA zIghrotpannAnurAgA devIva ninimeSanetrA'bhavat / nandanandinI hAvabhAvaizcandraguptasya sambhogasvIkRtiM ca prAdAdiva / nandaH tAM prAha-he vatse ! svairaM svayaMvarA bhava / kanyAnAM svayaMvaraH prazasyate / he AyuSyamati ! tubhyaM svasti, rathAduttara, mAM
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH muJca / tava pariNayanazalyaM tvayA saha yAtu, evamAdiSTA sA zIghraM rathAduttIrya yAvaccandraguptasya rathavaramAroDhuM prakrAntavatI candraguptarathasya navArakA yantrakSiptekSuvadabhajyanta / asAvamaGgalakarI keyaM madrathamAyAti ? iti rathamArurukSaM tAM candragupto nivArayAmAsa / cANakyo'pyuvAca - "he candragupta ! imAM mA nivAraya, idaM zakunaM zubhAya, anyathA tvaM mA maMsthAH / he vatsa ! anena zakunena tava vaMzo nava puruSayugAni yAvadadhikAdhikAM vRddhimeva gamiSyati" / 164 tatazca nandagRhe candragupta - parvatau praviSTau vipulAM nandasampattiM saMvibhaktumArebhAte / tatraikA kanyA sarvasvamiva rkssitaa'bhuut| nandabhUpastAM viSeNopAjIvat / parvatakasya tasyAmanurAgastathA babhUva yathA tAM hRdaye dhyAtavyadevatAvadasthApayat / cANakyastAM parvatAyaiva dadau / tadaiva ca vivAhamaGgalamArebhe / tadA homAgnitApotpannatatsvedajalasaGgamAt parvatake'pi tasyA viSaM saJcakrAma / tadA parvatakaH saGkrAntaviSavegArtaH zithilIbhUtasarvAGgaH saMzcandraguptamuvAca-ahaM pItaviSa iva vaktumapi notsahe; he vatsa ! mAM paritrAyasva, ahaM mriye nA'tra saMzayaH " / mAntrikA mAntrikA vaidyA vaidyA ityanubhASiNaM candraguptaM cANakyaH karNe bhUtvaivamanvazAt - "auSadhaM vinaiSa te vyAdhiryAti tahi yAtu, maunaM kuru, imamupekSasva, amuM vinA te kalyANaM bhavatAt / ardharAjyaharaM mitraM yo na hanyAt sa hanyate iti hetorayaM mAraNIyaH, yadi svayamayaM mriyate tarhi tvaM puNyavAnasi " / buddhimadagresarazcANakya utkSiptabhRkuTIbhaGgazceSTayaivamanuziSya candraguptaM vArayAmAsa / tatazca parvatakaH paJcatvaM prApa / tadA samastaM tadrAjyaM candraguptasyaivA pariziSTaparva aSTamaH sargaH 'bhavat / evaM ca zrImahAvIranirvANAt paJcapaJcAzadadhike varSa vyatIte candragupto rAjA'bhUt / **** 165 ekadA ke'pi nandAnujIvino gupte pradeze sthitAH puruSAzcandraguptarAjye cauryaM cakruH / atha cANakyaH kaJcit purarakSAkSamaM puruSaM pazyannekasya kaulikasya gRhamagacchat / tadA sa matkoTakadarISu vahni kSipannAsIt / cANakyastaM papraccha kiM karoSi ? tadA sa uvAcamatputropadravakarAn duSTAnimAn mUlAdunmUlayAmi / duSTAnAmanyannocitam / aho ! dhIvyavasAyAbhyAmayaM kaulikaH prakRSTo'sti" iti cintayaMcANakyazcandraguptamupayayau / zikSAvicakSaNazcANakyaH kaulikamAhvAyya candraguptAd nagarAdhyakSaM kArayAmAsa / te caurA nandapuruSAstena vividhairbhojanAdibhirvizvAsya jaghnire, cANakyasya buddhirvRthA na bhavati sma / itazca cANakyo yasmin grAme purA bhikSAM na prApa, tadvAsinaH kuTumbina Ahvayat / tadA teSAM kSudrabuddhayotpannakopazcANakya"AmrANAM vaMzAnAM vRtiM kuruta" ityAdideza / tatazcANakyanirdezena taistadgrAmakuTumbibhirAmrANAM tarUNAM vaMzIzchittvA vRtizcakre / tatazcANakyo - " re re mUrkhAH ! mayA vaMzInAmAmrairvRtiH kriyatAmityAdezi " iti vadaMzcukrodha / kRtrimamimaM doSamutpAdya teSAM kuTumbinAM sabAlavRddhaM grAmaM ruSA'jvAlayacca / anyedyuzcandraguptasya kozo nAstIti cintayA cANakyo dInArai: sthAlamApUrya lokaM pratyuvAca - "aho janAH ! mayA sahA'kSairdIvyantu", yo mAM jeSyati sa dInArapUritamidaM sthAlaM paNaM
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH labhate; yadyahaM yaM jeSyAmi tatpAdekaM dInAraM grahISyAmi; iyaM me vAk zilArekhAvad nizcalA'sti" / tatazcANakyo janaiH saha divAnizaM rantuM prArebhe, kUTapAzakaistAn jigAya ca / tathaiSa dhanopArjanopAyaH savilambaH svalpo'pItyanyamupAyaM kartuM sarvAn paurAnAhvayat / tatastAn bhojayitvA varavAruNImapAyayat / pAnagoSThyAmatibahulAnuccatAlAnavAdayacca / tathA dhanopArjanadakSaH sa hasana-nartana-gAnAdipramattaceSTitamabhinayannuvAca-"mama dhAturakte dve vastre, tridaNDaM svarNakuNDikA, vazavartI rAjA ca vartate, tasmAd yUyaM jhumbarI vaadyt"| tatazca kaulikaijhumbarIvAdye vAdite sati paro matto nAgaro hastamutthApyovAca-"yojanasahasrayAne hastino yAni padAni tAni pratyekaM suvarNasahasreNA'haM pUjayAmi" / prAgvad vAditAyAM jhumbaryAmanyo nAgarika uvAca-"tilAnAmADhaka upta utpanne bhRzaM phalite yAvantastilA bhavanti, tAvanti mama gRhe svarNasahasrANi santi, teSAM saGkhyA nA'sti / pUrvavad vAditAyAM jhumbaryAmanya uvAca-"ahaM bahutareNa jalapUreNa pravahantyA girinadyAH payovegamekadinotpannena gonavanItena pAli kRtvA niruNadhmi / pUrvavad vAditajhumbaryAmanyo'vadat-"ahaM jAtyanavAzvabAlAnAmekadinotpannAnAM samutpATitaiH skandhakezaiH pATalIputranagaraM samantata: taruM tantubhilUMteva veSTayAmi" / prAgvad vAditajhumbaryAmanya uvAca-"mama gRha ekaH zAlibhinnabhinnazAlibIjotpAdakaH, anyo gardabhikAzAliH sa punarlana: lUnaH punaH punaH phalatItyetad ratnadvayaM mama vartate / pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 167 prAgvad vAditajhumbaryAmanyo madamatta Aha sma-"mama gRhe sahasrasaGkhyakaM dravyamasti, ahamanRNo'smi, sugandhizcA'smi zreSTha candanaliptAGgaH, mama strI sadA'dhInA'sti, mama tulya: sukhI ko'pi nA'sti, prAgvad vAditajhumbayA~ matijJAnamahAsamudrazcANakya evaM sarveSAM dhaninAM dhanamajJAsIt / ekayojanagAmihastipadapramitisuvarNaM tathaikatilotpannatilapramitA: svarNasahasrakAH, pratimAsaM caikadinanavanItabhavaM ghRtam, ekasmin dine jAtA jAtyakizorAH, koSThAgArANAM bharaNapramANA: zAlayo'pi taiH pauraizcANakyAya dadire / yatazcANakyasteSAM marmajJo'bhUt / cANakyastena dhanena candraguptaM samarthaM cakAra yato rAjJAM dhInidhiH saciva: kAmadhenurbhavati / itazca tasmin karAle dvAdazAbdake duSkAle candraguptapure susthitanAmA''cAryo'vasat / annadaulabhyenA'nirvAhAt svagaNaM so'nyatra deze prAhiNot, sa tu svayaM tatraiva tasthau / dvau kSullako [munI] punaH parAvRtya tatraivA''jagmatuH / AcAryaiH kimAgatAviti pRSTau tAvucatu:-"gurupAdAnAM viyogaM soDhumAvAM na zaknuvaH / tasmAd va: pArve nau maraNa-jIvane shubhe"| AcArya uvAca-"atra yuvAbhyAM sAdhu na kRtaM, yato mugdhatvAd yuvAmagAdhaklezasamudre ptissyth:"| ityuktvA guruNA'nujJAtau tau bhaktyA guruM zuzrUSamANau taccaraNakamalamilindau tatraivA'sthAtAm / tato durbhikSaprabhAvAdalpalabdhayA bhikSayA gurUn sArayitvA tau svayaM bhuJjAnAvatyasIdatAm / apUryamANAhArau bubhukSayA kSIyamANau tau munI rahasi parasparaM mantrayAmAsatu:-"guruNA gItArthamunIn prati prakAzyamAnamadRzyatvakArakaM divyamaJjanamazrauSva / tasmAdayaM prayoga
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - aSTamaH sargaH 169 168 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH AvAbhyAM kukSibharaNAya prayoktavyaH / punaH pUrNakukSI nizcintau gurupaadaanupaasvhe"| atha tau dvau militvA adRzyIbhUya tasminneva dine bhojanAvasare candraguptasya nikaTaM jagmatuH / adRzyamAnau tau munI candraguptapAtre prANapriyau bandhU iva bubhujAte / evaM pratidinaM bhuJjAnAbhyAM tAbhyAM rAjonodaratvena jitendriyastapasvIvodasthAt / zanaiH zanaistAbhyAM hRtabhojanazcandraguptaH kRSNapakSacandra iva kSINo babhUva / tathA'pi sa nijAmatRpti kamapi nA'vocat / madavAn hastIva nityaM kSutpIDito'pyasthAt / ekadA sudhIzcANakya ekAnte tamapRcchat-"he vatsa ! kSayarogeNeva kiM pratyahaM kSIyamANastvamasi ? candragupta uvAca-"mama nyUnaM na pariveSyate, kintu ko'pi preta iva mama bhojanamAcchinatti / mAM pUrNAhArabhojanaM taTasthitA AryA jAnanti / ahamarddhamapi na bhuje / ata: kiJcidapyahaM na jAne / cANakya uvAca-"adyA'pi tvaM kimevaM mugdhadhIrasi? yadatattvajJena mumukSuNevA''tmA ciraM kheditaH, bhavatvidAnImapi tvaM yuktamAkhyAtavAn / tava bhojanaluNTAkamahaM zIghraM grhiissyaami"| ityuktvA cANakyaH prAtaHsamaye candraguptabhojanasthAnabhUtale komalAdapi komalaM loSTacUrNaM nyakSipat / bhoktumupaviSTe candraguptanRpe bhoktumAgatayostayoradRzyamAnayostatra sacUrNe bhUtale padacihnAni jAtAni / cANakyo rAjJi bhuktotthite tatra tayozcaraNapaGkti dRSTvA manasyacintayat-"ko'pi bhUnyastapAdaH siddhAJjano naro'dRzyIbhUya sthAlAllIlayA bhojanaM pratyahaM harati" / iti cANakyo dvitIyadine bhojanAlaye bhojanasamaye gADhaM dhUmamakArayat / pUrvavaccandraguptena sahaikatra sthAle bhuJjAnayostayoH prasaratA dhUmasamUhena netrANyabASpAyanta / tatastayoradRzyIkaraNaM sarvaM netrAJjanaM bASpajalairatizIghraM paGkavad dUrIbabhUva / tatastau netrAJjanarahitau tatra bhAjane bhuJjAnau kopAd bhRkuTikAriNA nRpalokenA'darziSAtAm / tayoryakkArakRdvacaH ko'pi cANakyabhiyA novAca / parantu cANakyaH pravacanoDDAhabhIruridamuvAca-"yuvAmRSirUpeNa pitarau paramezvarAvasmAsu prasAdaM kRtvA svasthAnAya gacchatam" / __tayorgatayo rAjA saviSAdamidamuvAca-"ahamanayorucchiSTabhojanena dUSito'smi" / tatazcANakya uvAca-"rAjan ! sa dhanyo'sti yo viraktAya bhikSAM dadAti / tvaM tvekasthAlAtithIbhUtamuniko'si tahi kimucyate?" candraguptamevaM saMbodhyA''cAryapArzva gatvA kSullAnyAyaM pradarzayannupAlambhaM dadau / AcArya uvAca-"anayoH kSullayoH ko doSaH ? yad bhavAdRzAH sayapuruSAH svakukSimbharaya: santi" / cANakyo'pi tamAcArya mithyAduSkRtapUrvakaM vanditvovAca-"tvayA'haM pramAdI sAdhu zikSito'smi, adyA'rabhya pratyahaM yadbhakta-pAnopakaraNAdikaM sAdhUpakArakaM tanmama gRhe grahItavyam" / ityabhigrahamAdAya dRDhanizcayazcANakyastadAdi nijagArhasthyaM saphalIkurvan taM pAlayAmAsa / atha tasya piteva hita: sa cANakyaH pASaNDimatabhAvitaM mithyAdRSTiM candraguptamanuzAsitumArebhe-"yato'mI pApA asaMyatAH
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH strISu lampaTAH saMbhASitumapi na yogyAstarhi tatpUjAyAM tu kathaiva kA ? kaSAyapakSivRkSeSu kRtaghneSu durAtmasveteSu dAnam - USareSu jalavRSTivad vyarthaM bhavati / he rAjan ! AtmAnamAzritaM ca lohanaukAvad bhavasAgare pAtayatsu teSu bhaktiM na kuru" / candragupta uvAca - "idaM tvadvacanaM me gurusammataM, tathA'pi te saMyamino na santIti mAM pratyAyaya / tatazcANakyo nagara evaM praghoSaNAmakArayat - " rAjA sarveSAM pASaNDinAM dharmaM zroSyati" / tato vicakSaNaH sa sarvAMstAnAhUya nRpAntaHpurasamIpatara ekAnte deze nivezayAmAsa / tadA cANakyenA'grato'pi hi zuddhAntAsannadigbhAge'lakSyaM sUkSmaM loSTacUrNamakSepi / tatra cANakyenopadezanArthaM pravezitAH pASaNDino vijanaM sthAnaM jJAtvA rAjAntaH purAbhimukhaM yayuH / tataH svabhAvena strIlolA asaMyatA rAjAGganAsamUhaM gavAkSavivarairdraSTumArebhire / te durAzayA rAjastriyaH pazyantastAvat tasthuH yAvad rAjA nA''yayau / rAjJi samAgate tUpavivizuH / tataste candraguptAya dharmamupadizya punaranta:puradidRkSayA''gamanamicchanto jagmuH / teSu gateSu cANakyazcandraguptamuvAca - " he vatsa ! tvamiha pASaNDinAM strIlampaTatAlakSaNaM pazya / gavAkSavivarakSiptalocanairajitendriyaistaistvadAgamanaparyantaM tvadantaHpuramadarzi / tvaM teSAM gavAkSavivarAdhastAt spaSTaM pratibimbitAmimAM pAdapaGkta dRSTvA pratIhi " / tatazcANakyo rAjJi saJjAtapratyaye sati dvitIyadine tatra dharmamupadeSTuM jainamunInapyAhvayat / atha te sAdhavaH svAdhyAyAvazyakena nRpAgamanamapAlayan / prathamata AsaneSvevopAvizan / tatazca te sAdhavo dharmamupadizyeryAsamititatparatvAd bhUmimeva pazyanta upAzrayaM yayuH / 171 pariziSTaparva aSTamaH sargaH tatazcANakyo gavAkSavivarAdhobhAge taM loSTacUrNaM yathAsthaM dRSTvA taccandraguptamadarzayaduvAca ca "ete munayaH pASaNDivad nA'trA''jagmuH, anyathA tadIyacaraNapratibimbAni kuto na dRzyante ? atha candraguptarAjaH samutpannavizvAsa: sAdhUn gurUn mene / viSayeSu yogavidiva pASaNDiSu virakto babhUva / prasiddhadhIguNazcandraguptalakSmIlatAmaNDapazcANakya evaM nAnAprakAraizcintayAmAsa / ahaM zanaiH zanaizcandraguptaM viSAhAraM sAdhayAmi, yathA'sya rasAyanaM syAt, viSadazca na prabhavet / atha mahAbuddhyA bRhaspatiriva cANakyaH pratidinamadhikAdhikaM viSAhAramabhojayat / tatazcA'nyedyuzcandraguptena saha tasya gurviNI durdharAnAmnI rAjI rAgotkarSeNa bhoktumArebhe / cANakyo viSAnnaM bhuJjAnAM tAM dRSTvA garbhavinAzazaGkayA tvayA kiM kRtamiti zIghramuvAca / rAjJI viSabhojanamAtreNa paJcatvaM prApa / tatazcANakyo dadhyau - "asyA garbho na nazyatu" iti tasyA mRtAyAstadAnImudaramadArayat / tasmAd garbhAcchuktipuTAd muktAmiva garbhamAcakarSa / tasya bAlasya mUrdhani viSabinduH saGkrAntazcANakyena bindusAra ityabhidhAyi / bindusAre tAruNyaM vayaH prApte sati candraguptaH samAdhinA maraNaM prApya divaM jagAma / atha matimAMzcANakyastadrAjye bindusAramasthApayat / sacivAdhInasiddhiH sa cANakyAjJAkaro'bhUt / itazca cANakyaH pUrvaM bindusAramAjJApya caturaM subandhunAmAnaM sacivaM kArayAmAsa / sa cANakye svatantratAmantritAbhilASI matsarI cANakyocchedAyaikAnte bindusAraM pratIdamuvAca - "he rAjan ! ahaM yadyapi tava pramANabhUto nA'sti tathA'pi tava pariNAmahitaM kathayAmi,
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH yataH kulInAnAmayaM kramo'sti / vizvAsaghAtakasyA'sya cANakyasya tvaM vizvAsaM mA kArSIH / eSa durAtmA tava mAturudaraM khalu vyadArayat" / tadaiva sa bindusAro dhAtrIrAhUya tat papraccha / tAbhirapi tathaiva kathite sa cANakyAyA'kupyat / 172 cANakyo rAjAnaM kupitaM dRSTvA svayamacintayat- " kRtaghnena subandhunA mayi rAjA'nyathA'kAri / ayaM mayaiva prAk sacivapade nyavezi / tanmama pratyupakArAya, asya kulocitaM yuktam / tasmAdAsannamRtyorme rAjyacintayA kim ? tathA'pyahaM praticikI: svabuddhi prayokSye / madbuddhipizAcikAgrastaH so'pi rAjyaM mA aznutAm " / iti tasyA'pakAreNa samayocitaM kariSye" / atha sa ugrabuddhiH samudgake yogamantrAdyairvaragandhAn saMyojya likhitAkSara bhUrjena saha prAkSipat / sa sudhIH samudgakaM jatunA vilipya peTAyAM nidadhau / tAM peTAM tAlazatena tAlayAmAsa / tAM ca gRhasarvasvamiva gRhamadhye saMsthApya dInA - 'nAthapAtrebhyo dhanaM dadau / tato nagarasamIpazuSkagomayarAzizirasi samupavizya nirjarodyato'nazanaM cakAra / tato bindusAro yathAviSAnnamRtamAtRsamAcAraM dhAtrImukhAt jJAtvA pazcAttApaM kurvANastatrA''jagAma / cANakyaM kSamayitvovAca"he Arya ! tvaM me rAjyaM punarvartaya, ahaM tavA''jJAkaro'smi" / cANakya uvAca- he rAjan ! adhunA'nayA prArthanayA'lam / ahaM zarIre'pi niHspRho'smi / tvayA kiM me ? tato bindusAraH pratijJAyA maryAdAyA acalantaM sAgaramiva cANakyaM jJAtvA svagRhaM yayau / bindusAro gatamAtraH subandhumantriNe'kupyat / pariziSTaparva aSTamaH sargaH subandhurapi zItArta iva kampamAna uvAca - "he rAjan ! mayA samyagavijJAya cANakyo dUSitaH / ahaM gatvA'dya cANakyaM kSamayAmi yAvat tAvat taM prasIda" / iti subandhurgatvA taM kapaTena kSamayAmAsa / acintayaccA'yaM punarnagaraM na gacchatu / so'nena kuvikalpena rAjAnaM vijJapayAmAsa -"cANakyamahaM tadapakArI pUjayiSyAmi " / rAjJA'nujJAtaH subandhuzcANakyasyA'nazanasthasya pUjAM kartumArebhe / subandhurApAtasundarAM pUjAM kRtvA'nyairalakSitaH karISamadhye dhUpAgni cikSepa | pavanavistAritena dhUpavahninA zIghraM prodyajjvAle karISasthale sati cANakyo'kampo dAruvad dahyamAnastatra paJcatvaM prApya devo'jani // 8 // iti pariziSTaparvaNi zakaTAlamaraNAdi bindusArajanmarAjyAntarvarNanAtmakaH aSTamaH sargaH // 8 // Fei Long 173
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH sargaH azokazrI-kuNAla- sampratInAM vRttAntaH atha sambhAvyaM cANakyadravyaM lipsuH subandhurbindusArAccANakyagRhe vAsaM yayAce / rAjJA''diSTaH subandhuzcANakyagRhe praviSTastAlakazataistAlitAM tAM peTikAM dadarza acintayacca'"cANakyasyA'tra peTAyAM sarvasvaM vidyate, anyathA tAlakazatenedRzI niyantraNA na syAt / tataH subandhuH peTAyAstAni tAlakAni kArAgRhAkRSTabandI caraNazRGkhalA ivA'troTayat / tataH peTAmadhye taM samudgaM dRSTvA manasi cintayAmAsa - "nUnaM ratnakozo'yaM yasya rakSedRzI vartate, sa tamapi samudgaM nAlikeramiva sphoTayAmAsa / tataH samudgamadhye lokottaramahAgandhAn sa dadarza / sa gandhalubdho bhramara iva sugandhIn gandhAnaghrAt / vismitaH zira uccairvyadhUnayacca / atha sa tatrA'kSarAGkitaM bhUrjamapazyat / etadravyabIjakaM syAditi sa svayaM vAcayAmAsa / tadbhUrjapatre vakSyamANaviSayo likhita AsIt, yathA-"ya imAn gandhAnAghrAya municaryayA na tiSThet sa sadyo yamasyA'tithirbhaviSyati" / etAnyakSarANi vAcayitvA subandhuratIva vyaSIdat / ayaM cANakyasya prayogo'nyathA na bhAvIti nizcikye / tathA'pi subandhurbhUrjaproktArthavizvAsAya tAn gandhAnAmrApya kamapi divyAhAramabhojayat / AghrAtagandhe puruSe zIghraM mRte sati tatra pariziSTaparva navamaH sargaH 175 subandhurmuniriva viSayAsvAdaM manasA'pi naicchat / abhavya ivA'virato jIvitAzayA naTito bandhuhInaH subandhurbhuvaM vyahArSIt / bindusArasya putro'zokazrInAmA bindusAre mRte pRthvIzAsako babhUva / azokasyA'pi kuNAlanAmA putro'jani rAjA kumAra bhuktAvajjayinIM purIM dadau / sa kuNAla ujjayinyAM sthito rAjaniyuktaiH zizupAlakaiH jIvitavat sa pAlyamAno'STavarSato'dhiko babhUva / bAladhArakA aSTavarSAdhiko bAlo jAta iti rAjJe kathayAmAsuH / rAjA'pi hRSTo dadhyAvayaM kumAro'dhyanayogyo jAta iti / tato rAjA kumArAya 'prAkRtaM sukhabodhAyeti kumAro adhIyau' evaM lekhe'likhat / kumArasya sapatnI mAtA tatropaviSTemaM lekha rAjapArzvAdupAdAyA'vAcayat / mama putrasyaiva rAjyaM syAt, na kuNAlasyeti anyamanaske rAjJIdRzaM kUTaM cakAra / sA niSThIvanArdIkRtayA nayanAJjanazalAkayA netrAt kajjalamAkRSyA'kAre binduM dadau / tena 'kumAro aMdhIyau' ityakSaraM jAtam / azoko'pi pramAdena tatpatramavAcitameva mudrayAmAsojjayinyAM prAhiNocca / pitRnAmAGkitaM taM mudrAlaGkRtaM lekhaM kumAro hastAbhyAmagrahIt / mUrdhni ca nyadhAt / tato lekhakAt taM lekhaM vAcayAmAsa / lekhako vAcayitvA viSaNNastUSNIko babhUva / tatazca kumAro lekhaka udazrunetre lekhArthaM vaktumazakte lekhakahastAllekha svayamagrahIt / darzanotprekSaNairvarNAnapi vAcayituM zaktaH kuNAla : svayaM taM lekhaM vAcayAmAsa / 'aMdhIyau' ityakSarANyavalokya cintayAmAsa ca - "mauryavaMze gurvAjJAlayakaH ko'pi nA'sti yadyahameva prathamaM rAjAjJAM lopsyAmi tadA'nyeSAmapi tadAjJAlopamArgo matkRta eva bhaviSyati" /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 pariziSTaparva- navamaH sargaH 177 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatazca sAhasanidhiauryavaMzasAgaracandraH kuNAlastaptazalAkayA svayameva netre AjIt / tato'zokazrImahAsAhasakArakaM taM jJAtvA dhik kUTalekhako'smIti svaM nininda, acintayacca-"durdaivAdhiSThito hatAzayo'hamasmi, yato me pramAdalikhitena kumAro'ndho'bhUt / ayaM bAlo'dya rAjyaM vA maNDalitvaM nA'rhati / yasya bhaktirmayIdRzI tasyedRzamApatitam / asau yauvarAjyaM bhuktvA rAjA bhaviSyati, iti me manorathenA'dhunA'lam / atha azokazrIH kuNAlAya mahaddhikaM grAmaM tatsApatnakumArAya cojjayinI dadau / paredyavi taM grAmaM bhuJjAnasya kuNAlasya zaracchrInAmnyAM striyAM sampUrNalakSaNaH putro'bhUt / kumAro vardhApikAbhyo dAsIbhyaH pAritoSikaM dattvA putrajanmaprayuktaM mahotsavaM cakAra / labbyA mAturmanorathaM vRthaivA'dya karomIti rAjyaM lipsuH sa pATalIputranagaraM jagAma / tata: sa tatra pure gItavinodena svecchayA paribhraman gAndharveNa zAstreNa sAkSAt tumbururiva purajanasyA'tipriyo babhUva / pATalIputranagare yatra yatra so'gAyat tatra tatra paurA hariNA iva gItAkRSTA bbhuuvuH| pRthivIpatirgAndharveNA'dbhutaM taM zrutvA so'ndha iti tamAhUya javanikAntaritaM kRtvA gAtumAdideza / sa yathAsthAnaM mandramadhyatAraiH SaDjAdibhiH svarai rAgaM poSayannIdRzaM padyaprabandhamagAyata-"candraguptaprapautro bindusArapautro'zokazrIputra eSa suto'ndhIbhUtaH kAkiNI mArgati" / rAjA'ndhena padyaprabandhaM gIyamAnaM zrutvA'pRcchat- "he gAyana ! tvaM ko'si ?" iti brUhi sa uvAca-"he rAjan ! ahaM tavaiva kuNAlanAmA putro'smi, tvadAjJAlekhaM dRSTvA yaH svayamandho'bhUt" / tato rAjA javanikAM vegenA'pasArya dRSTvA svaputramupalakSya bAhubhyAmAliliGga / sa rAjovAca ca-"he vatsa ! ahaM tvayi saMtuSTo'smi, tubhyamahaM kiM dadAmi ?" kumAro'pyuvAca-"he rAjan ! ahaM kAkiNI yAce" / kimetad yAcitamiti rAjJi vadati sati mantriNa Ucu:-"rAjaputrANAM kAkiNI rAjyaM bhaNyate" / rAjovAca"he vatsa ! tvaM rAjyena kiM kariSyasi ? daivApahRtanetrasya te tadrAjyamanyAdhInaM syAt" / kumAro'pi vijJApayAmAsa-"he pitaH ! mama putro bhAgyena jAta: sa rAjye'bhiSicyatAm" / azokanRpaH papraccha-"kadA te putro'jani" / kuNAlo'pi kRtAJjaliH san provAca-"rAjan ! sampratyeva me putro'jani" / azokazrIstadaiva taM zizumanAyayat; tasya nAma kRtotsavaH sa sampratiriti cakAra / amoghavAgazokazrIstaM bAlakaM stanandhayamapi dazadinAnantaraM svakIyarAjye'sthApayat / Ajanma paramArhataH sampratikumAro vayasA vikrameNa lakSmyA ca vavRdhe / sa krameNa sadakSiNaM bharatArddha sAdhayAmAsa / pracaNDazAsana: sa indratulyo babhUva / * ** ita: kAlarAtrivat karAle tasmin duSkAle sAdhusaDyo nirvAhArthaM samudrataTaM yayau / tadA sAdhUnAmAvRttihInaM zAstraM vismRtamabhUt; yato dhImatAmapi vinA'bhyAsenA'dhItaM nazyati / atha saDyaH sarvo duSkAlavyatigame pATaliputre'milat / yasya tadaGgAdhyayanodezAdi babhUva sa tadAdade / tatastadA zrIsaya ekAdazA'GgAnyamelayat / dRSTivAdanimittaM ca kiJcid vicintayan tasthau / tata: sayo
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nepAlamArgasthaM bhadrabAhuM pUrvadharaM jJAtvA tamAhvAtuM dvau munI praiSIt / tau munI tatra gatvA kRtAJjalI ityUcatuH - "he mahArAjA: ! yuSmAn saGghastatrA''gamanahetave samAdizati" / 178 so'pyuvAca - "he munI ! mayA yasmAd mahAprANaM dhyAnamArabdhamasti tad dvAdazabhirvarSaiH sAdhyamityahaM nA''gamiSyAmi / mahAprANe niSpanne'nyasmin kArye kasmizcidAgate sati muhUrtamAtreNa sUtrA'rthAbhyAM sampUrNAni pUrvANi guNyante / atha tau munI tato nivRtya gatvA bhadrabAhUktaM saGghAyocatuH / saGgho'pyanyau dvau munI AhUyA - ''dizat - " he munI ! yuvAbhyAM tatra gatvA''cAryo vAcyaH- "yaH zrIsaGghasya zAsanaM na karoti tasya ko daNDo bhavediti" / yadA sa 'saGghabAhyaH sa kartavya' iti vadet tadA 'tvaM taddaNDayogyo'sI'- ti uccaiH sa vAcyaH" | tAbhyAM munibhyAM gatvA tathaiva nivedita AcArya uvAca"bhagavAn saGgho maivaM kArSIt kintu adaH karotu, zrIsaGgho mayi prasAdaM kRtvA medhAvinaH ziSyAn mama samIpaM preSayatu / tebhyo'haM sapta vAcanA: pradAsyAmi / tatraikAM vAcanAM bhikSAcaryAta Agato'haM dAsyAmi / tathA tisRSu kAlavelAsvanyAstisro vAcanA: pradAsyAmi / sAyAhnapratikramaNe sampanne'nyAstisro vAcanA: punardAsyAmi evaM matkAryAbAdhayA saGghakAryaM setsyati / tAbhyAM munibhyAM gatvA tathokte zrIsayo'pi prasannaH sthUlabhadrAdisAdhupaJcazatIM tatra preSayAmAsa / sUristAn munIn prati pratijJAtA vAcanA vAcayAmAsa / munayo'lpA vAcanA bhavantIti tata udvijya svasthAnaM prApuH / sthUlabhadrastu tatraiva tasthau / mahAmatiH sa zrIbhadrabAhupAdapArzve pariziSTaparva navamaH sargaH 179 'STabhirvarSairaSTapUrvI bhRzamapAThIt / tvamudvignaH kim ? iti sUriNoktaH sa uvAca-"he bhagavan ! ahaM nodvije, kintu mama kRte vAcanA alpA eva bhavanti" / tataH sUriruvAca - " mama dhyAnaM sampannaprAyamasti tadante tubhyaM tvadicchayA vAcanA: pradAsyAmi" / tataH sthUlabhadra uvAca - "he bhagavan ! mamA'dhItazeSaM samprati kiyadasti ?" tataH sUriruvAca"sAgarabindUpamitA saGkhyA vartate " / tato mahAprANe dhyAne pUrNe mahAmuniH sthUlabhadro dvivastUnAni daza pUrvANi yAvat samApayAmAsa / atha zrIbhadrabAhurvihArakramayogena pATalIputranagaramAgatya bAhyodyAnamAzrayat / tatra tasya yakSAdayo'pi bhaginyaH sAdhvyaH sthUlabhadraM vandituM samAyayuH / tAH zrIbhadrabAhuM guruM vanditvA papracchuH - "he prabho ! samprati sthUlabhadraH kva vartate ?" sa laghudevakule'dhunA'stIti tAH pratyuvAca / tatastAstamabhiceluH / sthUlabhadrastAH samAgacchantIrdRSTvA''zcaryadarzanAya siMharUpaM vicakAra / tA: siMharUpaM dRSTvA bhItA satyo guruvaryaM zrIbhadrabAhumajijJapan- "he bhagavan ! siMho jyeSThArthaM jagrAsa, so'dyA'pi tatra tiSThati / AcAryo'pyupayogAt tadvRttaM jJAtvA''dideza - "yUyaM gacchata, taM vandadhvaM tatra yuSmAkaM sa jyeSThAryo vartate, siMho nA'sti" / tatastAH punastatra yayustatra svarUpasthaM taM dRSTvA'vandanta / jyeSThA ca sthUlabhadraM prati svakathAmuvAca - " zrIyako'smAbhiH saha dIkSAmagrahIt, kintvasau kSudhita ekabhaktamapi kartuM na zaknoti / samayokto'dya paryuSaNAyAM pauruSIM pratyAkhyAhi", sa pratyAkhyAtavAn / punarmayA pUrNe'vadhau nirdiSTaH, pUrvAddhaM pratyAkhyAhIdaM parvA - 'tidurlabham, iyAn kAlazcaityavandanAdi paripATyA'pi sukhaM vyatyeSyati tathaivA'sau pratyapAdi /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___punaH samaye'bhihito'sau tathaivokta:-"idAnIM tiSTha apArddhamiti sa tathaiva cakAra / adhunA rAtrinikaTA'sti sA suptasya tava sukhaM vyatigamiSyati, tasmAt tvamabhaktArthaM pratyAkhyAhItyukta: sa tathA cakAra tato nizIthe samprApte'sau deva-gurUn smaran pravardhamAnakSutpipAsAbhyAM pIDito mRtvA svargaM yayau / RSighAto mayA'kArIti viSIdantI prAyazcittArthaM zramaNasavasya samIpamAgatA / savo'pIdamuvAca-"tvayA zuddhabhAvanayedamakAri, tasmAt te kiJcidapi prAyazcittaM na kartavyamasti" / tato'hamityavocam-"yadi jinaH sAkSAd vakti tato me mana:samAdhirjAyate, anyathA na / atha sakalasaDyo'smin viSaye kAyotsargamadAt / tataH zAsanadevyA''gatyoktaM-"kAryaM brUta, ahaM kiM karomi ?" saGgho'pyevamuvAca-"imAM jinapArvaM naya" / sA''khyat-"nirvighnagatyarthaM kAyotsarga kRtvA tiSThata", iti saGgha tat svIkRtavati sati sA mAM jinapArzvamanaiSIt / tato mayA bhagavAn sImandharaH svAmI vanditaH / tato jino-"bharatAdAgatA nirdoSeyamasti" ityavadat / tato'haM chinnasaMzayA satI zAsanadevyA nijAvAsamAnItA / tataH zrImAn sImandharasvAmI prasannaH san manmukhena zrIsaGghAya catvAryadhyayanAnyupAyanaM preSayAmAsa / tAnyadhyayanAni nAmnA-"bhAvanA, vimuktiH, ratikalpaM vicitracaryA" iti prasiddhAni jinAgame santi / tAni mayaikayA vAcanayA dhRtAni / udgItAni ca tathAkhyAnapUrvakaM saGghAya / tatrA''dye dve adhyayane AcArAGgasya dve cUle staH / atha saGghanA'nye dve adhyayane dazavaikAlikasya cUle yojite", ityuktvA sthUlabhadrAnujJAtA: svAzrayaM tA jagmuH / pariziSTaparva - navamaH sargaH 181 ___ayaM sthUlabhadro'pi vAcanArthaM gurumupajagAma / gurustasmai vAcanAM na dadau / tvamayogyo'sItyAdizat / eSa dIkSAdinAdArabhya svAparAdhAn vyacintayat / sa cintayitvA'parAdhaM na smarAmIti guruM pratyuvAca / pApaM kRtvA na manyase pApaM zAntamiti gururuvAca / tataH sthUlabhadraH siMharUpavikaraNapApaM smRtvA gurucaraNakamalayoH papAta / ahamevaM punarna kariSyAmIti pratijJAyedaM mama kSamyatAmiti guruM pratyuvAca / punarna kariSyasi, yadidaM punarakArSIstena vAcanAM tubhyaM na dAsyAmIti guravo'vocan / tata: sthUlabhadro guruM sarvasaGghanA'mAnayat / yataH kupitAnAM mahatAM prasAdane mahAnta eva samarthA bhavanti / ___ atha sUriH saGgha babhASe-"yathA'dhunA'yaM siMha vicakAra tathA'nye'pyalpaparAkramA ataH paraM vikariSyanti / avaziSTAni pUrvANi matpArzva eva santu, anyazikSAkRte'pi hi asyA'yaM doSadaNDo'stu" / sa saGghanA''grahAt prArthita upayogato'jJAsIt, yat-"matta: zeSapUrvANAmucchedo na bhAvIti" / he sthUlabhadra ! tvayA'nyasmai zeSapUrvANi na deyAnItyabhigrAhya bhagavAnAcAryaH sthUlabhadramavAcayat / atha mahAmuniH sthUlabhadraH sarvapUrvadharo babhUva / taM zrIbhadrabAhurAcAryapade pratiSThApayAmAsa / zrImahAvIranirvANAt saptatyuttaravarSazate vyatIte sati bhadrabAhusvAmyapi samAdhinA svargaM yayau / tataH sarvazrutaskandhanidhAnakoza: zrIsthUlabhadro nIlakamalAnAM candra iva janAnAM prabodhaM janayan bhuvi vijahAra // 9 // iti pariziSTaparvaNi azokazrIkuNAlAdijanmAdizrIbhadrabAhusvargagamanAntavarNanAtmakaH navamaH srgH||9||
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dazamaH sargaH 183 dazamaH sargaH sthUlabhadra-dhanadevayovRttAntaH athA'nyadA sthUlabhadrAcAryaH zrAvastyAM nagaryAM yayau / RSibhirAvRta: sa bAhyodyAne samavasasAra / tasminnudyAne zrAvastIsthaH sarvo lokastaM vivandiSurharSotsAhayuta Ayayau / tadA jaganmaGgalakaro bhagavAn sthUlabhadro'pi sudhAsAramadhurAM dharmadezanAM cakAra / tatratyaM dhanadevanAmAnaM svasuhRdamanAgataM vijJAyaivaM dadhyau-"mama priyamitraM dhanadevo'tra nA'sti, anyathA sarvaH pauro loka Agamat, sa puna: snehyapi nA''gamat / sa dezAntaraM gato glAno vA bhavediti svayaM tadgRhaM yAmi / sa vizeSato'nukampanIyo vartate" / iti nizcitya tasmAdudyAnAt dhanadevasya gRhe'bhimukhairvandArubhirvandhamAnacaraNakamalaH, saharSa nAgarAGganAgIyamAnatapoguNaH, zrImatAM bhaktAnAM chatraimaNDapAdha:sthita iva, udghATikavRntakamalavad vivalatkandharamukhairagragAmibhiH zrAddhajanairdRzyamAnamukhakamalaH, pade pade nagarImadhyasthacaityAni vandamAno jagAma / jaGgamakalpavRkSa iva bhagavAMstatra praviveza / dhanadevagRhanivAsinyA dhanezvaryA sa dRSTaH / prazastabuddhirdhanezvarI sadya AsanAdutthAya bhUtalanyastamastakA sthUlabhadramunivaraM vavande / tataH sA tasmai zreSThAsanamadApayat / yataH satAM bhaktyanusAreNa gurau pratipattayaH sajAyante / bhagavAnapi tadAsanaM pratilikhyA'laJcakAra / atha sa dhanezvarIM dharmakSaNanirvAhavRttAntenA'nukampayAmAsa / tataH pratipravAsaduHkhitAM dhanezvarIM sa papraccha- "he bhAvasAre ! kiM te patirdhanadevo na dRzyate?" tato dhanezvarIdamuvAca-"he bhagavan ! mama patirgRhasthitaM bahiHsthitaM ca sarvaM dhanaM vyayate sma / so'rthahIno'sminneva pure tRNAdapi laghurabhUt, yataH zarIriNAmAH sarvatra pUjyante, kintu zarIrANi na / sa pUrvapuruSanidhInanveSayannapi na prApa / yato bhAgyahInasya samIpasthA'pi lakSmI-pAntarastheva bhavati / sa vaNig vyApAreNa dravyopArjanecchayA dezAntaraM jagAma; yato vyavasAyinAM ko videzo bhavati ?" atha kRpAnidhiH sUriH zrutabalena tadgRhe nidhisthAnaM jJAtvA tasyai vaktuM cintayAmAsa / dharmopadezacchalena ca hastaceSTayA'dha:sthitanidhi stambhaM tasyai pradarzayan provAca-"ayi ! saMsArasvarUpaM pazya kIdRzaM, tava gRhamIdRk, tacca bharturvANijyaM tAdRzamasti" / bhagavAn dhanezvaryA muhurmuhurevaM kathayitvA''rhataM dharmaM prabhAvayannanyatra vihartuM jagAma / tato dhanadevo lAbhodayakarmahIno yAdRg gatastAdRgeva vastraiH punarAgamat / dhanezvarI sthUlabhadrAgamanavRttAntaM tamakathayat / so'pi saharSaM tAM papraccha "bhagavAn kimakathayat ?" sA'pyuvAca"asya stambhasyA'bhimukhahastAbhinayapUrvakaM sthUlabhadreNa dharmadezanA vihitA / dhanadevo'pIdaM dadhyau-"jJAnasAgarasya tasyA'bhiprAyarahitA ceSTA kadA'pi na bhavati-'yat stambhamuddizya hastAbhinayo muhurvidadhe
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 Anamnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tasmAd nUnamasya stambhasyA'dho nidhi: sambhAvyate' iti matvA stambhamUlaM khAnayAmAsa / tatra puSkalaM tatpuNyamiva dravyamAvirbabhUva / tena dhanena ca sa kuberatulyo'bhUt / sthUlabhadraprasAdo'yamiti ca na vyasmarat / anyadA sa vandanIyasyopakAriNo mitrasya sthUlabhadramunIzvarasya vandanAya pATalIputranagaraM yayau / tatra copAzraye gatvA saparIvAraM mahAmuni sthUlabhadraM vavande / kRtAJjaliruvAca ca-"he bhagavan ! tvatprasAdenA'haM dAridryasAgaraM tIrNavAnasmi, tvatprasAdasyA'nRNo na bhavAmi; tvaM me guruH svAmI ca, tadAdiza kiM karomi ?" tvamArhato bhUyA iti sthUlabhadreNoktaH "om" ityuktvA sa puna: svasthAnamAjagAma / tena ca mahAmuninA dvau ziSyau dIkSitau-eka AryamahAgirinAmA, dvitIyazcA''ryasuhastinAmA ca, yakSAryayA bAlyAt pAlitAvityAryopapadau jAtau / tau khaDgadhAreva tIvramatIcAravarjitaM vrataM parISahebhyo nirbhIko pAlayAmAsatuH / tau mahAprajJau sthUlabhadrapAdakamalasevAbhRGgau sAGgAni daza pUrvANyadhijagAte / tataH sthUlabhadrAcAryaH zAntau dAntau labdhimantAvAyuSmantau vAgminI dRDhabhaktI ca tau svAcAryapade nyasya kAlaM kRtvA devatvaM prApa / / 10 // iti pariziSTaparvaNi AryamahAgiryAryasuhastidIkSAsthUlabhadrasvargagamanavarNanAtmakaH dazamaH sargaH // 10 // ekAdazaH sargaH AryamahAgiryAryasuhastinovRttAntaH atha mahAgiri-suhastinau bhavikAn janAnanugRhNantau dharma dizantau bhuvaM vijahUtuH / tatra jagadvandhurmahAgiribhagavAn kAlakrameNa vAcanAbhiranekAJchiSyAnakArSIt / anyadA saH svagacchaM suhastine samArpayat, svayaM tu jinakalpena vihartumekacitto babhUva / tadAnIM jinakalpasya vyucchedAd gacchanizrAsthito'pi sa jinakalpocitayA vRttyA vyahArSIt / anyadA te mahAzayA dharmadezanAjalaM meghA iva varSanta: pATalIputranagaraM yayuH / tatra vasubhUtinAmA zreSThI zrImatA suhastinA bodhitaH san jIvA-'jIvAditattvavid zrAvako babhUva / vasubhUtirahorAtraM suhastyupadiSTadharmAnuvAdena svaparivArAnapi prabodhayitumArabhata / vasubhUtinA sAdaraM prabodhyamAnA api te mandamatayo dharmAcArya vinA na bubudhire / tato vasubhUtirgurumuvAca-"he bhagavan ! mayA svajanA bodhayituM na pAritA atastvameva tAn bodhayitumarhasi" iti suhastisvAmI tAn bodhayituM vasubhUtigRhaM jagAma / tatra sudhAnadIsamAnAM dharmadezanAM prArebhe / tadA''ryamahAgiristatra bhikSArthaM prAvizat / suhastyAcAryastamabhyutthAyA'vandata / tato vasubhUtizreSThI jagAda- "he bhagavantaH
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - ekAdazaH sargaH 187 186 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yuSmAkamapi ko'pi kiM gururvirAjate ? yato vizvavandanIyairyuSmAbhirAgato'yaM vandyate" / tata: suhastI provAca-"he zreSThin ! ete mahAzayA mama guravaH santi / sadA tyAjyabhakta-pAnAdibhikSAM gRhNanti, yata eta IdRzabhikSAM bhujate, anyathopavAsaM kurvanti / eSAM nAma sugRhItaM, caraNareNurapi vandanIyo'sti" / bhagavAn zrIsuhastyAcArya evaM mahAgiriM stutvA sarvAMstAn pratibodhya punareva svasthAnaM yayau / dRDhabhaktiH zreSThyapi vizeSataH svajanAnuvAca-"yadA bhikSArthamAgatamIdRzaM muni yUyaM pazyatha tadA tyajyamAnaM bhakta-pAnAdikaM tasmai darzayitvA deyaM, tat tadgRhItaM yuSmAkaM mahAphalaM syAt" / vasubhUtestadvacanaM tadIyasvajanaiH svIkRtam / mahAgiridvitIyadine bhikSArthaM teSAmeva gRhamagAt / tataste zreSThibandhavo mahAgirimAyAntaM dRSTvA tasmai kalpamAnaM dAtumicchatastathaiva kartumArabhanta / mahAgirirupayogena tadazuddhaM jJAtvoce-tvayA mahatyaneSaNA'kAri, yataste tvadupadezena mahyaM bhikSAmasajjayan" / suhastyAcAryo'pyahaM punarevaM na kariSyAmIti vadan pAdAgre luThan zrImahAgiri kSamayAmAsa / itazca sampratinAmA rAjojjayinI nagarI jagAma, yato rAjAnaH kadA'pi kvacit svabhUbhau tiSThanti / anyadA mahAgirisuhastinau jIvantasvAmipratimArathayAtrAM draSTumavantyAmAjagmatuH / tau saparicchadau pRthak pRthagupAzraye tasthatuH, yatastayorgaccho vipulo'taH ekatra samAvezo bhavituM nA'zakat ? bhaktAnAM paurANAM manomayUrajaladaH jIvantasvAmirathaH sotsavaM niHsasAra / tAbhyAmAcAryavaryAbhyAM sarveNa zrIsaGghana cA'nugamyamAnaH sa ratho nagaryAmaskhalan paryaTati sma / atha rathe rAjakuladvAraM gate sati rAjA suhastinaM gavAkSasthitaH san dUrAd dadarza, evaM dadhyau ca-ayaM munivaro manmanaHkumudacandraH kvA'pi dRSTa ivA''bhAti, kintvidaM na smarAmi" / rAjaivaM vicArayan mUrcchitau nipapAta, tadA 'AH kimetaditi vadan paricchado'dhAvat / rAjA vyajanairvIjyamAnazcandanaiH sicyamAno jAtismaraNaM prApyodatiSThat / sa jAtismaraNena suhastinaM pUrvajanmaguruM jJAtvA tadaivA'nyatprayojanaM tyaktvA vanditumagamat / sa AryasuhastinaM sapaJcAGga vanditvA jinadharmasya kIdRzaM phalamiti papraccha / bhagavAn suhastI pratyuvAca-"jinadharmaphalaM mokSaH svargazca" / "sAmAyikasya kiM phala"miti rAjJA punaH pRSTe'vyaktasya sAmAyikasya rAjyAdikaM phalamastyevaM suhastinA''cAryeNokte pratIto rAjA vizvAsasUcikAM nakhAcchoTanikAM muhuH kRtvA "etadevaM nA'tra saMzaya" ityuvAca / praNamya punaH papraccha ca- "yUyaM mAmupalakSayadhve'thavA na" / AcAryo'pyupayogena pUrvabhavavRttaM jJAtvovAca-"he rAjan ! ahaM tvAM samyagupalakSaye / tvaM pUrvajanmakathAM zRNu; tathAhi he rAjan ! vayaM purA mahAgiryAcAryaissaha viharanto gacchena saha kauzAmbyAmAgacchAma / tatra vasateH saMkIrNatayA''vAM pRthak pRthagavasthitau, yata AvayoH parivAro mahAnAsIt / tatrA'tidurbhikSamabhUt, tathA'pi loko'smAsu bhaktimAn bhaktAdikaM vizeSato dAtumArebhe / anyeyuH sAdhava ekasya zreSThino gRhe pravivizuH / teSAM sAdhUnAM pRSThata eko daridro'pi prAvizat / tatra te sAdhavo modakAdibhibhikSAM tasya pazyata eva lebhire / gRhItabhikSANAM sAdhUnAM vasati pratigacchatAM pazcAd gacchan sa dIno'bravIt-"mama bhojanaM dIyatA"miti te
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - ekAdazaH sargaH 189 nRNAM paraloke svargo'pavargo vA bhavet / iha loke punaH hastighoTaka-kozAdaya uttarottarAH sampadaH syuH / 188 triSaSTiAlAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sAdhava UcuH-"guravaH khalu jAnanti, vayaM guruparAdhInA kiJcidapi dAtuM na zaknumaH" / __tataH sa raGkaH sAdhUnAM pazcAdeva vasati jagAma / tatra dInAtmA'smAn dRSTvA bhojanamayAcata / sAdhava Ucu:-"bhagavan ! anena dInamUrtinA mArge vayamuccairbhojanaM yAcitAH / upayogaparAyaNairasmAbhirevaM jJAtaM yadayaM raGko bhavAntare pravacanAdhAro bhAvI / tata: sa raGko'smAbhiH saprema kathita:-"yadi parivrajyAM gRhNAsi tadA bhojanaM lbhse"| rako'pi cintayAmAsa-"ahamagre'pi sarvakaSTamayo'bhUvaM, tasmAcchreya iSTabhojanalAbhakaraM vratajaM kaSTam" / tataH parivrajyAM svIkRtavantaM rakSaM tadaiva pravrAjyeSTaM modakAdi yathArucyabhojayam / sa svAdumAhAraM svAdaM svAda tathA bubhuje yathA zvAsapavanasyA'pi mArgo duHsaJcaro'bhUt / sa taddinasyaiva rAtrau tenA'tipuSkalenA''hAreNa ruddhazvAso vipannaH, yataH prANinaH zvAsajIvA bhavanti / sa raGkasAdhurmadhyasthabhAvena sthito mRtvA'vantirAjasya kuNAlasya putrastvamudapadyathAH" / rAjA puna: suhastinaM vijJapayAmAsa-"he bhagavan ! ahaM tvatprasAdenemAM padavI prApto'smi / yadi tvayA'haM pravAjito na syAM tadA'spRSTajinadharmasya me kA gati: syAt ? tasmAdAdiza, kimahaM karomi, pUrvajanmopakAriNAM yuSmAkamahamanRNo na bhavAmi / asminnapi janmani pUrvajanmanIva yUyaM me guravaH santi / ato dharmaputraM mAM kartavyazikSayA'nRgRhNIta / kRpAlurAryasuhastI bhagavAn nRpamAdizat"rAjan ! iha paratra ca kalyANAya jinadharma svIkuru, arhaddharmavatAM atha rAjA suhastyAjJayA tadagre'bhyagrahIt-"arhan devaH, sAdhurguruH, arhato vacanaM pramANam" / sampratistatprabhRti aNuvrataguNavrata-zikSAvratapavitrita: pradhAnazrAvako babhUva / avandhyazrIH sa trisandhyamapi jinamAnarca / sAdharmikeSu bandhuSviva vAtsalyaM cakAra / jIvadayAtaraGgitamanAH sa sudhIravadAnarato dInebhyo'bhyadhikaM dAnaM dadau / AvaitADhyaM pratApI nirvikAradhIH sa trikhaNDaM bharatakSetraM jinamandirabhUSitaM cakAra / anyasmin varSe'vantyAmeva vasatAM suhastyAcAryapAdAnAM satAM caityayAtrotsavaM saGghazcakAra / bhagavAn suhastyAcAryaH saGghasahitazcaityayAtrAyAM maNDapaM nityamalaJcakAra / sa sampratirAjaH kRtAJjaliH suhastisvAminaH ziSyaparamANurivA'gre nityamupaviveza / saGgho yAtrotsavAvasAne rathayAtrAM prArebhe / yato yAtrotsavo rathayAtrayA sampUrNo bhavati / atha svarNa-mANikyadyutidyotitadiGmukho ratho divAkararatha iva rathazAlAto niHsasAra / vidhijJaiH zrAvakai rathasthAyA arhatpratimAyA mahaddhibhiH snAtrapUjAdi prArebhe / arhata: snAtre sati snAtrajalaM rathAt pUrvaM janmakalyANake sumeruzikharAdiva nipapAta / vaktrAhitavastraiH zrAddhaiH sugandhibhirdravyaiH pratimAyA vilepanaM svAmivijJIpsubhiriva cakre / arhataH pratimA mAlatI-kamalAdimAlAbhiH pUjitA satI zAradamedhairvRtA indukalevA'bhAt ? punararhataH pratimA dahyamAnAgarUtthAbhidhUmarAjibhirAvRtA nIlavastraiH pUjiteva zuzubhe / jinapUjAyA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - ekAdazaH sargaH 190 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ArAtrikaM jvalacchikhaM dIpyamAnauSadhIsamUhazailazRGgaviDambakaM shraaddhaishckre| atha taiH paramArhataiH zrImantamarhantaM vanditvA rathyairivA'gratobhUya rathaH svayamAcakRSe / nAgarIbhirArabdhasahallIsakarAsakazcaturvidhAtodyavAdAbhirAmaprekSaNIyakaH, paritaH zrAvikAjanagIyamAnabahumaGgalaH, pratyaDheM pratimandiraM vividhapUjAM gRhNan, vividhaiH kuGkamajalairabhiSiktAgrabhUtalo ratha: zanaiH zanaiH sampratirAjasya gRhadvAramAjagAma / atha sampratirAjo'pi rathapUjanArthamutsukaH panasaphalavat sarvAGgotpannakaNTaka AjagAma / navInAnandasarohaMso rAjA rathAbhirUDhAM jinapratimAmaSTavidhapUjayA'pUjayat / tadaiva ca sarvAn sAmantAnAhUyasamyaktvaM grAhayitvaivamAdizat-"he sAmantAH ! yUyaM yadimAM svAminaM manyadhve tahi suvihitazramaNAnAmupAsakA bhavata / he sAmantAH ! yuSmaddattairdravyairapi me kimapi prayojanaM nA'sti / evaM kRte sati mama priyaM bhavati / sa evamAdizya sAmantAn svasvadeze vyasarjayat / te gatvA svAmibhaktyA zramaNAnupAsata / rathayAtrAM prAvartayan, tathA tatrA'nugamanaM rathAgre puSpavarSaNaM caityapUjAM ca te vyadhuH / ityAdi zrAvakAcAraM te sarve tathA cakrustathA prAntadezA api sAdhuvihArayogyA bbhuuvuH| anyadA nizIthe sampratinRpazcintayAmAsa-"ahamanAryeSvapi dezeSu sAdhUnAM vihAraM pravartayAmi" | tasmAdanAryAn rAjA''dideza"asmatpuruSA yathA yathA mArgayanti tathA tathA mama karaM daddhvam" / tato rAjA'nAryeSu sAdhuveSiNo narAn preSayAmAsa / sampratyAjJayA te'nAryAnevaM bhRzamanvaziSan-"aho ! ebhirebhirdvicatvAriMzatA doSai rahitaM vastra-pAnAdikamasmabhyaM dAtavyam, idamidamadhyetavyaM ca / tato yuSmAsu sampratirAjaH santuSTo bhaviSyati, anyathA kopiSyati" / tataH sampratinRpasya tuSTyarthamutsukAste tatpuruSAdiSTaM dine dine'kAryuH / evamanAryeSu sAdhuyogyAcAradakSeSu kRteSu satsu sampratinRpo guruM vijJapayAmAsa-"he bhagavan ! ete zramaNA AryadezeSvivA'nAryadezeSu kuto na viharanti ?" tata: sUraya Ucu:-"rAjan ! jJAna-darzana-cAritrANyanAryadezeSu na prasaranti" / rAjovAca-"bhagavan ! sAmpratamanAryeSvapi zramaNAn preSya teSAmAcArakuzalatAM jAnIdhvam / evaM rAjJo'tyAgrahavazAdAcArya: kAMzcit sAdhUn andha-dramilAdiSu dezeSu vihartumAjJApayAmAsa / anAryAstAn sAdhUn dRSTvA sampratinRpasyeme puruSA iti jJAtvA pUrvazikSayA tebhyo munikalpyaM bhakta-pAnAdikaM daduH / sAdhavo'nAryeSvapi niravadyaM zrAvakatvaM dRSTvA vismitAH santa: svagurave punarUcuH / ___ evaM sampratinRpo buddhigarbhayA svazaktyA'nAryAnapi dezAn sAdhuvihArayogyAnakarot / rAjA bIbhatsaM svapUrvajanmaraGkatvaM smaran caturvapi puradvAreSu mahAsatrANi kArayAmAsa / ayaM nijo'yaM para ityapekSAvivarjitaM sarve bhojanArthinastatrA'nivAritaM bhojanaM lebhire / bubhukSuSu bhuktavastu yadannAdyavaziSTamabhUt tat pAcakA vibhajyA'grahISuH / rAjJA ko'vaziSTAnnAdi gRhNAtIti pRSTA: pAcakA UcuH-rAjan ! vayaM gRhNImaH" / rAjA tAnAdizat-"yadannamavaziSyate tadakRtAkAritAthibhyaH sAdhubhyo yuSmAbhirdeyam / ahaM yuSmabhyaM dravyaM dAsyAmi, tena yUyaM
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nirvAhaM kariSyatha / yato dravyavAn janaH keSvapi kAryeSu na sIdati" / te taddinAdArabhya rAjAdezAdavaziSTAnna pAnAdi tAdRzebhyaH sAdhubhyo daduH / te'pi zuddhaM dRSTvA svIcakruH / atha zramaNopAsako rAjA kAndavikAMstathA taila-ghRtadadhivikretRRn vastravikrayakAnapyAdizat - "sAdhUnAM yatkiJcidupakArakaM bhavati tadavazyaM deyaM, yuSmabhyaM tanmUlyaM dAsyAmi, yUyamanyathA na zaGkadhvam / te hRSTAstathA kartumArabhanta yato vaNijAM paNye vikrIyamANe sati mahAnutsavo bhavati / AryasuhastI taddoSayuktaM jAnannapi prabalena ziSyAnurAgeNa liptacittaH sehe / ita AryamahAgiriH suhastinamuvAca - "tvamaneSaNIyaM rAjAnnaM jAnannapi kiM gRhNAsi ?" suhastyuvAca - "he bhagavan ! yathA rAjA tathA prajAH, rAjAnuvartanaparAH paurA idaM dadati" / tato mahAgirirmAyeyamiti kupita uvAca - "pApaM zAntaM khalu / ataH paraM visambhogaH kilA''vayoH syAt, yataH sAmAcArIsamAnaiH sAdhubhiH saGgataM sAdhu bhavati, sAmAcArIvibhinnasya tavA'taH paraM mArgo bhinno jAtaH" / bhaktaH suhastyapi bAla iva bhiyA kampamAna AryamahAgiripAdAn vanditvA kRtAJjaliruvAca - "he bhagavan ! ahamapyaparAdhyasmi, mama mithyA pApamastu / ayamaparAdhaH kSamyatAmahaM punarIdRzaM na kariSye' / atha mahAgiriruvAca - "tava ko nAma doSaH ? athavA purA zrIvIrasvAminA hyetaduktaM - " mama ziSyasantAne sthUlabhadramuneH paraM sAdhUnAM sAmAcArI luptaprakarSA bhaviSyati / sthUlabhadramuneH pazcAdAvAM tIrthapravartaka abhUva / tvayA tadidaM svAmivacanaM satyApitam / atha AryamahAgirirasambhogikalpaM sthApayitvA zrIjIvantasvAmipratimAM vanditvA'vantyA nirjagAma / pUrvaM zrImato mahAvIrasya pariziSTaparva ekAdazaH sargaH 193 samavasaraNe dazArNabhadrasambodhasamaye zakre samAgate yAni gajendrasyA'grapadAni jAtAni tatra tIrtha AryamahAgirirgatvA tasthau / mahAgiristasmin gajendrapadAkhye mahAtIrthe'nazanena zarIraM tyaktvA svargaM yayau / sampratirAjA'pi zrAvakavrataM pAlayan pUrNAyuH suratvaM prApa, krameNa sa siddhiM gamiSyati / athA'ryasuhastyanyatra vihRtya punaH zrIjIvantasvAmipratimAM vanditumujjayinIM samAyayau / bAhyodyAne samavasasAra ca / sa puramadhye vasatiM yAcituM dvau munI praiSIt / tau tu bhadrAkhyAyAH zreSThinyA gRhaM jagmatuH / sA'pi tau natvA'pRcchat-"yuvAM kimAdizathaH" / tAvUcatu:-"AvAmAryasuhastinaH ziSyau svaH, he kalyANi ! tadAjJayA''vAM nivAsaM prArthayAvahe " / tataH sA vizAlAM vAjizAlAM vasatimarpayAmAsa / tatazca saparIvAraH suhastyAcAryastAmalaJcakAra / als at als anyadA pradoSasamaya AcAryairvaraM nalinIgulmAkhyamadhyayanamAvartitumArebhe / tadA devatulyo bhadrAputro'vantisukumAlaH saptabhUmiprAsAde virAjamAna AsIt / svargAGganAsadRzIbhirdvAtriMzatstrIbhiH krIDan sa karNarasAyane tasminnadhyayane karNaM dadau / samyak zrotuM ca prAsAdAduttIrya zIghraM vasatidvAramAyayau / mayedaM kutrA'nubhUtamiti cintayan sa saJjAtajAtismaraNa AcAryasamIpamAyayau, uvAca ca-he bhagavan ! ahaM bhadrAyAH suto'smi, prAgahaM nalinIgulmavimAne devo'bhavam / mayA nalinIgulmaM vimAnaM jAtismRtyA smRtam / adya punarahaM tatraiva gantuM parivivrajiSAmi / tasmAt taM vimAnaM prArthayamAnaM mAM parivrAjaya" /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH AryamizrA UcuH - "he bAlaka ! tvaM sukumAro'si, yato lohacaNakAH sukhadA, vahnayo'pi susparzAH paraM ca jinapraNItamatIcAravarjitaM tapo duSkaramasti" / bhadrAputro'pyuvAca - "ahamatizayitaM pravrajyotkaNThito'smi / sAmAcArIM cirataraM pAlayituM na zaknomi, tasmAdAdAvevA'nazanapurassaraM sattvamAlambya parivrajyAM grahISyAmi / idaM kaSTamalpaM khalu" / gururuvAca "he mahAbhAga ! yadi tvaM parivrajyAM jighRkSasi taha karmaNi svabandhUnanujJApaya" / tataH sa gRhaM gatvA kRtAJjalirnijAn bandhUn papraccha, paraM ca te nA''jJApayan / 194 tato bhadrAsutaH svayaM kezAMstatraivodakhanat gRhaparAGmukhaH sa sAdhuliGgaM ca jagrAha / atha svazarIre'pi nirmamastAdRgrUpaH sa suhastyAcAryapArzvaM jagAma / suhastyapi svayameva gRhItasAdhuliGgo mA bhUditi pravrajyAvidhimuccaraMstaM parivrAjayAmAsa / cirakAlaM tapa:kaSTanirjarAM kartumasamarthaH sa gurUn pRSTvA'nazanaM cikIrSuranyatra yayau / gacchan ca saH sukumAlapadadvayAd niHsaracchoNitabindubhiH pRthvIM sendragopAmiva cakAra / sa sthAne sthAne citAbhasma dhUsarIkRtadharAtalaM yamasya krIDAsthAnamiva zmazAnaM yayau / sa samAhitaH paJcaparameSThinamaskAraM smarannanazanena kanthArikAkuDaGgasya madhye'tiSThat / zoNitasrAvayutAni tasya padAni lihAnA kA'pi sabAlA jambukI tasmin pradeze samAjagAma / atha sazizurjambukI mahatA tatpAdaprakSaracchoNitapaGkagandhena kanthArikAvanamadhye prAvizat / zodhayantI ca sA rAtreH prathamaprahare tatpAdaM zoNitapicchalaM prApa / yamasodareva taM bhoktumArebhe, sA caTaccaTiti carma traTanaTiti mAMsaM dhagaddhagiti medaH kaTakkaTityasthi pariziSTaparva ekAdazaH sargaH bhakSayantI tasyaikaM pAdaM nirazeSayat / aparaM pAdaM ca jambukIzizavazcakhAduH / tathA'pi sa nA'kampata, pratyuta sAttvikaH sa tAM pAdabhoktrIM jambukIM pAdasaMvAhikAmivA'manyata / evaM sA rAtridvitIyaprahare tasyorU akhAdat / sa jIvo'yaM samyak tRpyatviti dayAM cakAra / sA jambukI rAtritRtIyayAme tasya tundaM cakhAda / sa vyacArayat" eSA tundaM na mathati, kintu mama karma" / rAtrezcaturthe prahare sa mahAsattva mRtvA nalinIgulme vimAne maharddhirdevo babhUva / 195 atha suragaNo'yaM mahAsattvo mahAnubhAvo vandanIyo'stIti taccharIrasya tadA mahimAnaM cakAra / avantisukumAlamapazyantyastadbhAryAH suhastinaM papracchu:- "he bhagavan ! asmatpatiH kathamabhUt tadAkhyAhi" / tadA suhastyapyupayogena tasya tathAbhUtaM jJAtvA tAbhyo madhuravAcovAca / atha tA gRhaM gatvA bhadrAyAH pArzve sarvaM taM vRttAntamUcuH / atha sA bhadrA tanmAtA rAtryatigame kanthArIvanayukte zmazAne yayau / sA naiRtyAM dizyAkRSTaM putrazarIraM dRSTvA bASpacchalato jaladAnodyateva ruroda / snuSAbhiH sahitA rudatI bhadrA vilalApa" kimasmAniva prANAnapi kiM tatyajitha ? he vatsa ! pravrajito'pi tvamekasminnapi dine vihAreNa mama gRhAGgaNaM kiM na bhUSayAmAsitha ? ataH paraM kA kalyANI rAtrirbhaviSyati yA tvAM svapne darzayitvA'smAn saJjIvayiSyati / yadi vratecchayA nirmohIbhUyA'smAnatyajastatkiM guruSvapi nirmoho'bhUH, yatte'pi tvayA tyaktAH " / bhadraivaM bahutaraM vilapya rudatI ziprAnadItIre tasya samayocitamaurdhvadehikaM karma cakAra / tasya striyo'pi vilApaM ziprAnadyAM klinnavastrAH zaGGkhoddharaNaM cakrire /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tadA bhadrA putramaraNazokavahnikarAlitA satI zAntisudhAnadI pravrajyAM grahItumaicchat / atha gRhaM gatvaikAM garbhiNI snuSAM tyaktvA'nyasnuSAbhiH saha parivrajyAM jagrAha / kAlakrameNa gurvI prasUtaputreNA'vantisukumAlasya citAbhUmitale vizAlaM devamandiraM vyaracayat / avantibhUSaNaM taddevakulamadyA'pi mahAkAlAbhidhAnena loke'tiprasiddhamasti / bhagavAnAryasuhastyapi samaye gacchaM pradhAnaziSyAya samA'nazanaM kRtvA dehaM tyaktvA devalokaM yayau // 11 // iti pariziSTaparvaNi sampratirAjacaritrAdisuhastisvargagamanAntavarNanAtmakaH ekAdazaH sargaH // 11 // dvAdazaH sargaH dhanagirivRttAntaH atha suhastyAcAryavaMze kramAt pravacanAdhAro vajrasvAmI babhUva / tasya kathA vistAryate tathAhi asminneva jambUdvIpe dakSiNabharatA laGkAra RddhibhiH svargopamo'vantinAmA dezo'sti / tatra tumbavananAma sannivezamasti / tacca lakSmInivAsasthAnamiva devAnAM harSadamasti / tatra lakSmIdevIputra iva parvatIkRtadhanarAzirdhanagirinAmA zreSThiputro babhUva / tAruNyabhUSitadehasyA'pi tasya prazamadvArapAlarakSite hRdi kAmo na prAvizat / nItau dharmAdartho bhavatIti paThyate, parantu sa pAtrebhyo'rthaM niyojayannAdapi dharmaM cakAra / so'rhaddharmatatparo brahmacaryapariNAma svargA-'pavargaphalaM jAnan kanyAM pariNetuM naicchat / tadvivAhotsavakAkSiNau tasya pitarau dhanagirikRte kanyAM yatra yatra kule prArthayAmAsatustatra tatra dhanagirirgatvA svayamakathayat-"ahaM pravrajiSyAmi" kathayato mama doSaH ko'pi nA'sti / itazca dhanapAlazreSThina: sunandAnAmnI kanyovAca-"mAM dhanagiraye dadAtu, sa me varo bhavatu / dhanapAlazreSThyapi svayaMvaratatparAM sunandAM dIkSAM jighRkSave'pi dhanagiraye dadau / sunandAyA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 Annannnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH AryazamitanAmA bhrAtA siMhagirisUripAdapAveM prAgeva parivrajyAmagrahIt / anyadA brahmabuddhirapi dhanagiri RtusnAtAM sunandAmupabubhuje, yato bhogaphalaM karmA'nyathA na bhavati / itazca gautamasvAminA'STApadagirau prarUpitaM puNDarIkAdhyayanaM yena vaizramaNasAmAnikadevenA'vadhAritaM sa eva devastadA sunandodare svargAt pracyutyA'vAtarat / vimalamatirdhanagiristAM garbhavatIM jJAtvA"eSa te garbho'nupamo bhavitA, ahaM pravrajAmi, tvayA saha mamA'nabhimata eva sambandho'bhavat, ataH paraM parivrajyaiva mamA'tipriyA, tava punaH kalyANaM bhUyAt" / ityuktvA bhATakagRhItakuTIramiva tAM vihAya siMhagirigurupAyeM parivrajyAmagrahIt / atha sa dvAviMzati pariSahAn sahamAnaH svadehe'pi nirIho'tidustapaM tapazcakAra; sa sthairyA-''rjavavinayAdiziSyaguNayuto gurupArthAt kUpAjjalamiva zAstratattvaM jagrAha / tataH sunandA'pi navamAsyAM vyatItAyAM satyAM janAnandaM putraM sarasI kamalamiva janayAmAsa / sUtikAgAre pratijAgaraNArthamAgatAH sunandAyAH priyAH striyastaM bAlamidamUcuH-"he jAta ! yadi tava pitotkaNThitaH san na prAvrajiSyat tadA jAtakarmotsavo'timahAnabhaviSyat khalu / strIjane satyapi pati vinA gRhaM na zobhate, yathA bahvIbhistArAbhizcandraM vinA''kAzamaNDalaM na rAjate" / sa bAlo'pi jJAnAvaraNalAghavAt saMjJAvAMstAsAM saMlApaM samAhitaH zuzrAva, acintayacca-"mama pitA parivrajyAM jagrAha" / evaM cintayanneva sa bAlo jAtismaraNaM prApa / sajAtajAtismaraNaH sa bAla: saMsArasya ni:sAratAM jAnan kSIrakaNTho'pi pitRmArge pathikatAmaicchat / mama mAtA kathamudvijya mAM tyakSyatIti vicintya pariziSTaparva - dvAdazaH sargaH mAtRkroDastho'pi rAtrindivaM mahAtArasvareNa ruroda / rAgamadhuragAnaiH krIDanakadarzanairvastradolAndolanAbhizcATuvacanaiH kroDanRtyalIlAbhimukhAtodyavAdanaiH zirazcumbanenA'pi ca sa rodanAd na vizazrAma / evaM rudatastasya SaNmAsI vyatigatA / sunandA'pi tena putreNa vairAgyamApa / anyadA dhanagiryAryazamitAdiziSyayutaH siMhagiristasyAH sunandAyAH pure samAyAt / tato dhanagiryAryazamitau sthitaM siMhagiri guruM natvA vijJApayAmAsatuH-"he bhagavan ! asmin saMnivezane AvayoH svajanAH santi, tadbhavatAM niyogena tAn vandayituM prerayAvaH" / tayorevaM pRcchatostattvavidAM varaH siMhagiriH zubhasUcakaM zakunaM dRSTvovAca / adya yuvayomahAllAbho bhAvI, adya yuvAM munI sacittamacittaM vA prApnuyAtaM tanmamA''jJayA gRhNIyAtam" / atha tau zramaNau sunandAgRhaM jagmatuH / anyastrIbhistadvAri samAyAtau tau munI sunandAyA niveditau / sarvAH striya UcuH-"he sunande ! tvayA'yaM putro dhanagireH samarpaNIyaH, 'eSa kva neSyati' iti dRzyatAm" / duHkhitA sA sunandA'pi taM stanandhayaM bAlaM gRhItvA tena putreNa nirveditA dhanagiri pratyuvAca-"he bhagavan ! etAvatkAlaparyantamayaM bAlaka Atmavad mayA rakSitaH, anenA'haM tu naTitA'smi, ayaM divAnizamuccai roditi / yadyapi tvaM pravrajito'si tathA'pyenaM svaputraM gRhANa / mAmivainaM samprati na tyaja" / vadatAM varo dhanagirirapi smitvovAca-"he kalyANi ! ahaM tava putra rakSiSyAmi parantu tvaM pazcAttApaM prApsyasi, evaM sarvathA na kuru, yadi karoSi tahi vicArya sAkSiNAM samakSaM kuru / punastvamimaM bAlakaM na prApsyasi" / tata: sunandA sAkSiNaH kRtvA saviSAdaM dhanagiraye putraM samarpayAmAsa / so'pi taM jagrAha / sa bAlako dhanagiriNA pAtrabandhe
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sthApito gRhItasaGketa iva rodanAd vyaramat / tatastAvRSI gurvAjJApAlakau sunandAgRhAd gRhItazizU punargurupArzvamAjagmatuH / tato gururmahAsArasya tasya putraratnasya bhAreNa namadbhujaM dhanagirimavalokyo - vAca - " tvaM bhikSAbhAreNA''yAsita iva vartase, taM mamA'rpaya, tava bhujo vizrAmyatu" / 200 sAdhuH zrIpAtraM taM bAlakaM kAntyA surakumAramiva guro: samarpayAmAsa / tejasAmadhipamiva tejobhiH prakAzamAnaM taM zizumAcAryo hastAbhyAM svayaM jagrAha / siMhagirergurorbhUpIThaM tasya zizoratibhAreNa jalaM jighRkSoraJjalirivA'namat / tadbhArabhaGgurahasto guruH savismaya uvAca-"aho puruSarUpadharamidaM vajraM dhartumahaM na zaknomi, ayaM puruSo mahApuNyaH pravacanAdhAro bhAvI yatnena rakSaNIyo'yaM yato ratnaM prAyeNA'pAyapriyaM bhavati" / iti guruH pAlanAya sAdhvInAM pArzve samarpayAmAsa / tasya vajrasArasya 'vajra' iti nAma cakAra / athA''ryikA bhakte zayyAtarakule gatvA taM bAlaM svAtmAnamiva pAlayituM kathayitvA dadau / kumArabharaNanipuNAH zayyAtaryo'pi taM bAlakaM prItyA svasvaputrAdhikaM pazyantyaH pAlayAJcakruH / tAsAM saubhAgyanidhanabhUH sa zizuH kroDAt koDaM kamalAt kamalaM haMsa iva saJcacAra / cittollAsapurassaraM taM bAlamullApayantyazca tA harSavAtulatAM prApuH / parasparaM spardhamAnA iva ca vajraM saccakruH / bAlo'pi vajraH saMyamAd vRddha iva tAsAM duHkhajanakaM kiJcidapi bAlacApalyaM nA'karSIt / prANarakSaNArthaM prAsukaM bubhuje, yataH sa jAtismaraNasaJjAtaviveka AsIt / yadA ca nIhArAdi cikIrSAJcakAra tadA bAladhAriSu sadA spaSTAM ceSTAM cakAra / samAnaM pariziSTaparva dvAdazaH sargaH prItiguNaM darzayan vajraH sarveSAM zayyAtarakumArANAM janmabhUrivA'bhUt / jJAnopakaraNapATyAdyAdAnena ca sa vajraH prativAsaraM bAlakrIDanenAssyikAH prINayAmAsa / sunandA'pi zIlavantaM surUpaM vajramavalokya matputra iti vAdinI zayyAtarebhyo yayAce / te "tavA'sya bAlasya mAtRputrasambandhaM vayaM na jAnImaH kintvasau gurUNAM nyAso vidyata" ityUcuH / evamuktvA zayyAtarAstasyai putraM na samarpayAmAsuH / sA paradhanamiva dUrasthaiva vajramapazyat / sA mahatoparodhena teSAmeva gRhe taM putraM dugdhapAnAdinA dhAtrIva lAlayAmAsa / *** 201 ito'pi cAcalapuraviSayalakSmIvibhUSaNe kanyA pUrNA ceti dve nadyau prasiddhasaMjJe staH, tayornadyormadhye ke'pi tApasA nyavAtsuH teSAM madhye ekastApasaH pAdalepajJo'bhavat / sa pAdalepaM kRtvA pAduke paridhAya jale'pi sthala iva pAdau nyasya saJcacAra / evaM ca sa nityaM pAdukArUDho jalamArgeNa nagare jane vismayaM janayan gatAgataM cakAra / sa tApasaH zrAvakAn pratyevaM prajahAsa - " yuSmAkaM darzane'smAkamiva kasyA'pi ko'pi prabhAvo nA'sti" / athaikadA yogasiddho mahAtapA vajramAtulaH zamitAcAryastatra vihArakramayogenA'' jagAma / tata ArhatAstasmA AcAryavaryAya tApasakRtaM mahAntaM svadarzanopahAsaM kathayAmAsuH / tadAkarNya zrutajJAne sphuratyapi matibalena jJAtvA sa AcArya uvAca - "asya tapasvinastApasasya na kA'pi tapaH zaktiH, kintu sa kenA'pi prayogeNa yuSmAn sarvAn pratArayati / yathA kautukAvahamakAlapuSpAdi darzyate
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvAdazaH sargaH 203 202 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tathaitadapi vijJAnamasti, kintvIdRzI tapa:zaktirnA'sti / upadezamAtrasiddhe yuSmAdRzAmapi sAdhye vijJAne vismayaM kRtvA tApasAn mA zraddhatta / yadi yuSmAkaM vizvAso nA'sti tarhi sa tApasa AhUyatAm / gRhAgatasya pAdau prakSAlanIyau pAduke api prakSAlye" / tataH zrAvakA mAyAM kRtvA tApasaM nimantrayAmAsuH / sa tApasa ekasya zrAvakasya gRhe janaiH parivRtaH samAyayau / tadA sakuTumbo'pi zrAvako bhaktinATakaM darzayan gRhadvAramupAgataM taM tApasamuvAca-"he bhagavan ! bhavataH pAdAvahaM prakSAlayAmi, yato ye tvatpAdau kSAlayanti te AtmAnaM kSAlayanti / tasmAdasmAnanukampya tvameva nistArayitumarhasi, yato mahAtmAno bhaktizAlinAM bhaktiM na skhalayanti" / atha sa zrAvako'nicchato'pi tasya tApasasyoSNajalena pAdau pAduke ca prAkSAlayat / sa zrAvakastasya tApasasya pAda-pAdukAzaucaM tathA cakAra yathA lepalezo'pi nIce'nurAga iva na tasthau / sa zrAvakaziromaNirmahatyA sAmagyA taM tApasamabhojayat, yato mithyAdRSTayo'pi kAryavazAt pUjanIyA bhavanti / tena lepadUrIkaraNena durmanAyitastApaso bhojanAsvAdaM vigopAgamazaGkayA nA'jJAsIt / jalastambhakutUhaladidRkSulokairvRtaH kRtabhojana: sa tApasa: punarapi nadItIraM yayau / alpabuddhiH sa ko'pi lepAzrayaH syAditi mithyAsAhasaM kRtvA jale praviveza / ___ tata: sa tApasakumAraH kamaNDaluriva buDabuDazabdaM kurvan nadIjale'brUDat" / anena mAyAvinA vayaM kiyacciraM mohitAH sma:iti mithyAdRSTInAmapi tadA mano malinIbabhUva / tadA jane dattatAle tumulakAriNi ca sati zrutaskandhapAraGgatA AcAryA api tatra smaajgmuH| tataH svasya darzanasya prabhAvanAM cikIrSava AcAryA nadImadhye yogavizeSa nyakSipan / mahAtmanAM dhurya AcAryavoM he putra ! tvamehi yathA vayaM tava parataTe yAmaH" ityuvAca / tatastasyA nadyAstaTadvaye milite saparivAra AcAryaH paratIrabhUmiM jagAma / tataH sarve tApasA AcAryadarzitaM tamatizayaM dRSTvA vairAgyaM prApuH / tathA sarvo janastadbhakto babhUva / atha mathitamithyAtvAH sarve tApasA AryazamitAcAryasya pArve pravavrajuH / te brahmadvIpavAstavyatayA tadanvaye brahmadvIpikanAmAna AgamoditAH zramaNA ajAyanta / itazca tatrastho vajro yadA trivarSo'bhUt tadA tatra dhanagiryAdayaH sAdhava Agaman / "yadA dhanagirirAgamiSyati tadA svaM putramahaM grahISyAmi" iti cintayantI sunandA teSu samAgateSu mumude / sunandA'pi maharSibhya: svaputraM yayAce, te punarna daduH, pratyutedRzaM pratyUcuH-"he mugdhe ! ayaM bAlakastvayA'smabhyamayAcito'dAyi / tadA dattaM vAntAnnamiva kaH punargrahItuM kAGkSati ? datteSu vastuSu vikrIteSviva svAmitvamagacchati / atastvaM sutaM dattvA na yAcasva, yatastvayA'yaM bAlaH parAdhInIkRtaH" / ubhayoH pakSayorevamuccairvivadamAnayorloka evamavAdIt-"amuM vivAdaM rAjA nizceSyati" / ___ tata: sunandA lokayutA rAjasabhAyAM jagAma / te zramaNA api saGgrena saha yayuH / tatra sunandA rAjJo vAmabhAgenopaviveza / zrImAn sarvaH saGgho rAjJo dakSiNapArve nyasIdat / apare'pi yathAsthAnamasthuH / rAjA dvayorvacanaM paribhAvya jagAda-"ayaM bAlo yenA''hUto yasya pArve samAyAti tasyA'sau bhavatu" / taM nirNayamubhAvapi pakSau svIca
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvAdazaH sargaH 205 204 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyA caritama-gadyAtmakasAroddhAraH kraturiti ca jagadatuH-Adau kaH putramAhvAtumarhati ?" strIpakSAvalambinaH puravAsina UcuH-"vratinAmevA'yaM zizuzcirasaMghaTitasnehastadvacanaM nollaGghayati, duSkarakAriNIyaM mAtaiva prathamamAhvayatu; yata iyaM nAryato'nUkampanIyA'sti, anyathA na" / tataH sunandA bahUni bAlakakrIDanakAni nAnAvidhAni bhakSyANi ca darzayantyevamuvAca-"he bAlaka ! tava krIDArthamamI hastino'mI azvA, amI rathA mayA''nItAstasmAt tAn gRhANa, tadgrahaNArthaM tvamAgaccha / he dAraka ! modakA maNDakA drAkSAH zarkarA anyaccA'do vastu, yadicchasi tadasti tvamAgaccha, gRhANa / he AyuSman ! tava janane mama sarvAGgaM kRzamabhUt, tvaM ciraM jIva, ciraM nanda, mAM sunandAM modaya / tvaM mama devo'si, mama tvameva putra AtmA jIvanaM cA'si, ato mAM dInAM pariSvaGgeNa jIvaya / he vatsa ! tvaM pazyato lokasya madhye mAM vilakSAM na kuru, anyathA'sya lokasya samakSaM me hRdayaM pakvavAluGkavad dvidhA bhaviSyati / he haMsagamana ! vatsa ! tvaM mama kroDamAgaccha bhUSaya ca / mama kimiyAnapi kukSinivAsAvakrayo na labhyaH ?" evaM krIDanakairbhakSyaprakArairapi vajraH sunandAsamIpaM manAgapi nA''gacchat / / mAturupakArANAM ko'pi puruSo'nRNo na syAditi jAnanapi sudhIrvajra evaM vicArayAmAsa-"yadyahaM mAtari kRpAM kRtvA saGghamupekSiSye tadA mamA'tidIrghataraH saMsAro bhavet khalu / iyaM me mAtA dhanyA'lpakarmA pravrajiSyati, ato'syA idamApAtamAtrajaM duHkhamapyupekSaNIyam" / dIrghadarzI vajradRDhAzayo vajraH pratimAstha iva svasthAnAd manAgapi nA'calat / tato rAjovAca-"he sunande ! tvamapasara, asAvAhUyamAno bAlastvAM mAtaramajAnanniva nA''gacchat / tato rAjA'vasaraM prApya dhanagiriM pratyuvAca "he bhagavan ! atha tvametaM bAlamAhvaya" / tato'sau rajoharaNamutthApyaivaM mitAkSaramuvAca-"he anagha ! yadi tava vrate vyavasAya:, yadi ca tvaM tattvajJo'si, tadA dharmadhvajaM rajoharaNaM gRhANa" / tato vajrastadaivotkSiptakaro hastizizuriva prakvaNatpAdanUpuro dhanagiryabhimukhaM zIghramadhAvat / gatvA pituH kroDamAruhya lIlAkamalavat tadrajoharaNamagrahIt / vajreNa karakamalAbhyAmuddhRtaM rajoharaNaM pravacanalakSmyAzcamara iva zuzubhe / sa zobhamAnakundakalikopamadazanakAntismito rajoharaNAdanyatra dRSTi svalpamapi na dadau / sunandA dinAvasAne kamalinIva sadyo glAni prAptA hastavinyastacibukaivaM cintayAmAsa-"mama bhrAtA pravrajitaH,bhartA ca prAvAjIt, putro'pi pravrajiSyati / ato'hamapi pravrajiSyAmi / sunandA svayameveti nizcitya gRhaM jagAma / te munayo'pi vajramAdAya vasati jagmuH / vajrastadvayasko'pi vratAbhilASI stanyaM nA'pibat' ityAcAryAstaM parivrAjya punaH sAdhvInAM samarpayAmAsuH / sunandA'pyudyadbhAgyavizeSeNa bhRzaM vairAgyabhRt tadgacchAcAryapAi~ prAvrAjIt / dhInidhirbhagavAn vajraH padAnusArI paThadAryAmukhAdekAdazA'pyaGgAni papATha / vajra AryopAzraye yAvadaSTavarSo'bhUt, tato hRSTA maharSayastaM svavasatimAnaiSuH / anyadA vajraguravo'vantarInagarI prati prayayuH / mArgamadhye megho'khaNDadhAraM vavarSa / te vajragurava AcAryAH saparivArA yakSamaNDapikopame'sravajjale kvacit sthAne tasthuH / tadA vajrasya pUrvajanma
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvAdazaH sargaH 207 206 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH suhRdo jRmbhakA devAH sattvaM parIkSituM tatra vaNigrUpANi taducitAvAsAMzca vicakruH / te devA meghe virataprAye tAnAcAryAn laghuvandanapurassaraM bhikSArthaM nyamantrayan / AcAryavaryA vRSTiM nivRttAmiva jJAtvA bhikSAmAnetuM vinayojjvalaM vajramAdizan, vajro'pyAvazyakI kriyAM vidhAya dvitIyamuninA sArdhaM mArge IryAzuddhi cintayan bhikSArthaM niryayau / vajrastrasareNutulyAnapi jalabindUn patato dRSTvA'pkAyavirAdhanAd bhIta: zIghraM nyavartata / devAstrasareNumAtrAmapi tAM jalavRSTiM nirudhya vRSTirnAstItibhASiNo vajramuni punarAhvayan / vajramunistadanurodhena vRSTau nivRttAyAmacalad bhakta-pAnAdizobhitaM ca devAvAsaM yayau / teSu deveSu sasambhrameSu bhakta-pAnAdi ditsuSu satsu vajramunirdravya-kSetra-kAlabhAvairupayogaM dadau / asambhavi kUSmANDakAdikaM dravyaM kuto rAddham ? yata idamujjayinIkSetraM svabhAvAdeva kaThoramasti / prathamavarSAsvasya dravyasya kathA'pi kA ? dAtAro'pyanimeSanetrA abhUmispRkpAdA iti devapiNDo'yaM niyataM vartate'to'yaM sAdhUnAM na kalpate, tasmAdagRhItapiNDo'pyahaM gurusamIpaM gacchAmi" / iti hetorvajrasvAmI devabhikSAmagRhItvaiva tadAvAsAd nivavRte / __ atha devA vismitAH pratyakSIbhUyocuH-"he vajrasvAmin ! vayaM jRmbhakA devAstava pUvabhavasuhRdaH smaH, vayaM tvAM draSTumihA''gatAH smaH / tvamasmAkamadyA'pi mitramasi / atha tuSTA devA vajrasvAmine vihitamAyAyA niSkrayamiva vaikriyalabdhyAkhyAM vidyAM daduH / anyadA jyeSThe mAsi bahirbhUmau viharantaM vajrasvAminaM devA naigamIbhUya ghRtapUraiya'mantrayan / vajrastadAvAse gatvA pUrvavad devapiNDaM jJAtvA nA'grahIt, yataH sa upayogajJAtA''sIt / atha punastuSTadevA: pUrvamitrAya vajrAyA''kAzagAminI vidyAM dattvA svasthAnaM jammuH / tato gacchamadhye viharato vajrasya padAnusArilabdhyA''ttaikAdazAGgayapi susthirA'bhUt / bhagavAn medhAviziromaNirvajro yadyatpUrvagatAdyapyadhIyamAnaM zuzrAva tattadagrahIt / yadA sthavirA vajraM prati paTheti jagadustadA sa nidrAluriva kiJcidguNaguNazabdaM cakAra / sa sthavirAjJAbhaGgabhIruH svazaktimaprakAzayannavyaktaM kiJcidudgirannanyAn paThataH zuzrAva / anyedhurmadhyAhne sAdhavo bhikSArthaM jagmuH / ta AcAryamizrA api bahirbhUmau niryayuH, tadA vajra ekAkI vasatirakSakastasthau / sa sAdhUnAM maNDalavat veSTikAH saMnivezayAmAsa / sa tAsAM ziSyANAM madhya AcArya ivopavizya varSAmeghazabdo vAcanAM dAtumArabhata / punarAgacchan gururekAdazAnAmapyaGgAnAM pUrvagatasya ca vAcanAM dUrato'zRNot / vasatidvAramAgata AcAryo gahagahazabdaM zrutvA sAdhavaH ki zIghramAgatA ? ityacintayat / asmadAgamanaM pAlayanto'mI maharSayo bhikSAM gRhItvA samAgatAH svAdhyAyaM kurvanti / AcAryAzca kSaNaM sthitvA cA'jJAsiSuryat-"eSa zabdo vAcanAM dadato vajrabAlamunerasti / asau pUrvagatasyaikAdazAGgayA api vAcanAM yasmAddhetordadAti tasmAd vayaM vismayAmahe kimasau garbhastho'dhyagISTa ? ato'yaM sthavirairadhyApyamAno'lasAyate vA bAlyAt pAThAlasa, iti jJAtvA tatpaThanakAle vayamazikSayAma / asAvasmadAkarNanAzaGkI lajjito na bhavatu iti buddhyA ziSyaguNairharSapulakitAGgastato'pasasAra /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAra: athA''cAryA uccaiHzabdena naiSedhikIM cakruH / vajro'pi gurUNAM zabdaM zrutvA''sanAdudatiSThat, skhalitagatirgururyAvatA''yAti tAvatA vajra upadhIn svasvasthAne'sthApayat / punarabhyetya gurordaNDamagrahIt pAdau ca mamArja, tadrajovandanena svaM bhAlamuccairavaguNThayan Asanasthasya guroH prAsukajalena pAdau prakSAlayAmAsa, pAdodakaM zirasA'vandata ca / 208 AcAryAzcintayAmAsuH- "asau bAlako'pi mahAtmA zrutasamudrapAraGgato vajrAspadIbhavan rakSaNIyaH / asya bAlasyA'pi prabhAvamajAnanto'nyasAdhavo yathA'vajJAM na kuryustathA vayaM prayatiSyAmahe" / ityAlocyA''cAryA rAtrau ziSyebhya Ucuridam - "vayamamukaM grAmaM yAsyAmaH asmAkaM sthitistatra dvitradinAni syAt" / yogapratipannAH sAdhavo guruM vijJApayAmAsuH - "he bhagavan ! tadA'smAkaM vAcanAcAryaH ko bhaviSyati ?" yuSmAkaM vAcanAcAryo vajro bhaviteti gururAdizat / te bhaktatvAdavicAryaiva tathA svIcakruH / atha te sAdhavaH prAtaH kRtyaM kAyotsargavAcanAgrahaNAdikaM kartuM vajraM niSadyAyAmupAvezayan / vajro'pi gurvAjJA'stIti niSadyAyAmupaviveza, sAdhavastasya guroriva vinayaM cakruH / atha vajraH sarveSAmapi sAdhUnAmAnupUrvyA parisphuTAn saGkrAntyA vajralepopamAnAlApakAn dadau / ye'lpamedhaso'pi sAdhavo'dhyetumAgamaMste vajrAd vAcanAmAdAyAssdAya prArebhire / vajro'tijaDeSvapyamoghavAcano babhUva / tataH sarvo gacchastadadbhutaM navInaM dRSTvA vismayaM yayau / sAdhavaH pUrvamadhItAn susphuTAnapyAlApAn saMvAdArthaM vajramapRcchan / vajro'pi tathaiva tAnuvAca / maharSayo gurusaMnidhAvanekAbhirapi vAcanAbhirna yAvat pariziSTaparva dvAdazaH sargaH peThustAvad vajrAdekayaiva vAcanayA peThuH / tato vismitAH sAdhavaH parasparamUcuH, yadi guruvilambate tadA vajrapArzve zrutaskandhaH zIghraM samApyate" / munayo guNairgurubhyo'pyadhikaM vajraM menire, yata ekagurudIkSite suguNe gaNo modate / 209 AcAryAzcintayAmAsuretAvadbhirdinairvajro'smatparivArasya jJAtaguNaH khalu bhAvI / atha yadyadasyA'nadhItaM tattad vajraM pAThayAmaH, yato nirmalairguNaiH ziSya upetya pAThanIyatAM yAti / AcAryA evaM cintayitvA kathitadine samAyayuH / tatpAdAn munayo vajreNa saha vavandire / tato guravo'pRcchan- kiM yuSmAkaM svAdhyAyanirvAho bhavati ? sAdhava Ucu:- "deva- guruprasAdAditi, sarve ziSyA AcAryAn punarvanditvA vijJApayAmAsuH asmAkaM vAcanAcAryo bhavadAdezena vajro'bhUt / asmAbhirajJAtatadguNairvajrazciramavAjJAyi, idAnIM bAlo'yaM bhavatpAdA ivA'smAkaM santoSaprado'sti / bAlo'pi guruguNayuta eva gacchasya gururastu / kundakalikAmAtro'pi pradIpo gRhaM prakAzayatyeva / AcAryA Ucu:- " he tapodhanAH / kintvasau bAlako'pi vidyAvRddho'stIti nA'vamantavyaH / vayaM grAmamagamAma, yuSmabhyamayaM bAlo'pyAcAryatvena samarpitaH / ata eva yUyamasyedRzAn guNAn jAnItha, anyathA vAcanAcAryapadavImayaM nA'rhati yato'yaM gurvadattaM zrutaM karNazrutyA jagrAha; he saMyatAH ! asya saMkSepAnuSThAnarUpotsArakalpaH kartavyaH, tata eSa AcAryapadavIyogyo bhavet" / tata udAradhIrguruH prAgapaThitaM zrutamarthayutaM vajraM zIghramadhyApayAmAsa / sAkSimAtrIkRtagururvajro gurupAThitaM zrutaM darpaNa: pratibimbamiva sarvamanAyAsena jagrAha / tadA vajrastathA zrutajJo'bhUt yathA tasya
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 pariziSTaparva - dvAdazaH sargaH 211 mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH gurorapi durbhedacirasandehaloSTamudgarIbabhUva / gurorhadi dRSTivAdo'pi yAvanmAtro'bhUt tAvantaM vajro jalaculukalIlayA jagrAha / anyadA saparicchadAsta AcAryA grAmAd grAmaM purAt puraM viharanto dazapuraM nAma puraM jagmuH / tadojjayinInagaryAM sampUrNadazapUrvabhRdAcAryo'bhUt / atha tasmAd dazapUrvyapi grAhyA'sti / kintu yeSAmekAdazAGgIpATho'pi bhRzaM kaSTAyate te ziSyA dazapUrvagrahaNe kathaM zaknuvantu / athavA vajro'styevA'nayA cintayA'laM, yataH sa padAnusArilabdhyA dRSTapratyayo'sti, iti gururvajramAdizat-"he vatsa ! tvamujjayinI gaccha, tatra bhadraguptagurumukhAd dazapUrvI ptth| alpamedhasaH sarve, na samAH, ato'tra na samarthAH santi / atrA'hamapi kuNThadhIrbhavAmi, tvaM daza pUrvANi paThitvA madAjJayA zIghramatrA''gaccha / saumyazAsanadevatAstava sannihitAH santu / he vatsa ! yathA kUpAjjalamupavanasAleSu prasarati tathA dazapUrvI tvanmukhAd maharSiSu prasaratu / evaM siMhagirirvajramavantIM gantuM sthavirakalpatayarSidvayena sahA''dizat / vajraH siMhagiregurorAjJAM zeSAmiva mUrjA''dAya bhadraguptapAdapUtAmujjayinI purIM kyau / vajra ujjayinI purIM prApte bhadraguptAcAryaH zubhe kSaNe svapnaM dadarza yat-"mama karAt kSIrapUrNapAtramAdAya kazcidAgantuko'pibat sa paramAM tRptiM prApe"ti / guruH prabhAte taM svapnaM ziSyebhya uvAca / te'pi yathAprajJaM vividhamarthaM vicArayAmAsuH / gururuvAca-"yUyaM na jAnItha, ko'pyatithirAgamiSyati sudhIH so'rthasahitaM sarvaM zrutamasmattaH grahISyati" / vajro'pi nagarIdvAre rAtrimativAhya prAtaHkAle bhadraguptAcAryavaryapratizrayaM yayau / gururdUrato vajraM dRSTvA samudrazcandramiva paramayA mudollAsaM paraM prApa / AcAryo'pyacintayat-"aho ! mama saubhAgyenA'sya sannidhirabhUt, kimenamahamAliGgAmi ? kiM vA'GkamAropayAmi ?" mahAmunirbhadraguptaH prasiddhAnurUpAM vajrasyA''kRti paribhAvya vajro'yamiti nizcikAya / atha bhadragupto vandanAbhimukhaM pariSasvaje, yato balIyasyutkaNThA vinayaM na pratIkSate / vajramukhapadme svanayane bhramarIkurvan bhadraguptAcAryo vajramake samAropyovAca-"tava sukhavihAraH kaccit ? hitaM vA'GgamanAmayaM kaccit ? tava tapo nirvighnaM kaccit ? tava guruH kuzalI kaccit ? athavA tvaM kiJcit kAryamuddizya vihArakramata ihA''gato'si ? he vajramune ! ityasmAn kathaya pramodaya ca" / vajraH kRtAJjalirbhadraguptarSi vanditvA mukhakamalanyastamukhavastrika uvAca-"he maharSayaH ! pUjyapAdairyadyat sukhavihArAdikamapRcchyata tattad devAnAM gurUNAM ca prasAdAt tathaivA'sti / he bhagavan ! ahaM gurvAdezena daza pUrvANi paThituM tvAmAgama, tanmAM vAcanApradAnenA'nugRhANa" / tato bhadraguptastaM dazapUrvImapAThayat / atha vajro gurorajanitaklezaH san dazapUrvI papATha / yatrA'dhyetumArabdhaM tatraivA'nujJA'pi grAhyeti siMhagireH sakAze gantuM vajrazcintayAmAsa / bhadraguptaM pRSTvA vajraH punaradhItadazapUrvo gRhItajalo megha iva dazapuraM jagAma / tadA siMhagirirgururdazapUrvasamudrAgastimabhyAgataM vajramuni pUrvamanvajJApayat / vajrasya pUrvAnujJAyAM jRmbhakadevA divyapuSpavRSTibhiradbhutaM mahimAnaM cakruH / tataH siMhagiryAcAryo gaNaM vajramunerarpayitvA'nna-pAnAdikaM pratyAkhyAya kAlaM kRtvA devo babhUva /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhagavAn vajrasvAmyapi paJcazatasaGkhyamunivRtto bhavyajanakumudacandro bhuvaM vyahArSIt / mahAmunirvajrasvAmI vihAreNa bhuvaM punAno yatra yatra jagAma tatra tatreyaM khyAtirabhUt- "aho ! asya zIlamujjvalamasti, aho ! asya zrutaM lokottaramasti, aho ! asya saubhAgyaM nirmalasti, aho ! asya lAvaNyamadbhutamasti" / *** 212 itazca pATalIputre mahAdhano guNagaNa zreSTho bhuvi prakhyAto dhano nAma zreSThI babhUva / tasya rUpavatI rukmiNInAmnI kanyA rUpAntaradhAriNI rukmiNIva babhUva / tasya zreSThino yAnazAlAyAM mahAmuneH zrIvajrasya vimalAzayAH sAdhvyo nyavasan / tA vratinyo vajrasya guNAnakIrtayan, yato gurUNAM guNakIrtanaM svAdhyAyAvazyakatulyaM bhavati / tatra rukmiNI vajramunestAM tAM saubhAgyakathAM zrutvA vajrameva bhartAramicchantI saivaM pratyajJAsIt - "yadi mama bhartA vajraH syAt tadA'haM bhogAn bhokSye, anyathA bhogairalam" / patiM vinA bhogaiH kim ?" tasyA varayitAro ye kecidupatasthire, sA tAn sarvAn mukhaparAvartananATakena pratyaSedhat / pravrajitAstAmUcuH - " he rukmaNi yadi tvaM vItarAgaM pravrajitaM vajraM varItumicchasi tadA tvaM mugdhA'si / rukmiNyuvAca - "he sAdhvyaH ! yadi vajraH pravrajitastadA'hamapi pravrajiSyAmi, tasya yA gatirmamA'pi saiva gatirbhaviSyati" / itazca dharmadezanAjalajaladharo bhagavAn vajramuniH pATalIputranagaraM vihAreNa yayau / tadA pATalIputrarAja AyAntaM vajramuniM zrutvA tatkAlaM saparivAro mahIyasyaddhaya'bhiyayau / rAjetazcetazca vajrarSevRndIbhUtAMstapa:zriyA zobhamAnAn mahAmunInAgacchato'pazyat / tAn pariziSTaparva dvAdazaH sargaH dRSTvA ca vyacintayat-"sarve'mI kAntimantaH sarve'pi sundarAkArAH, sarve'pi vikasanmukhAH sarve'pi priyaMvadAH sarve'pi karuNArasasAgarAH sarve'pi samatAzAlinaH sarve'pi nirmamAH, tadeteSu ko nAma vajrasvAmI ityahaM na jAnAmi cet tarhi kiM karomi ? sa eva bhagavAn gacchasya nAyakatvAt prathamato vandanIyaH " / 213 rAjA kSaNaM sthitvA maharSIn papraccha- "he maharSayaH / bhavantaH kathayantu kiM vajrasvAmyayam ? vA kimeSaH ? kimasau vA virAjate ?" munaya Ucu:- "he rAjan ! vayaM tu vajrasya ziSyAH smaH tvamasmAsu taM mA cintaya ? kva sUryaH kva ca khadyotA, evaM sarveSu munisamAjeSu pRcchan rAjA gaNasya pazcAt sthitaM mohagirivajraM vajraM dadarza / atha rAjA kirITaratnakiraNajAlaistatpAdau snapayanniva vajrAcAryabhaTTAkaraM vavande / atha vajrAcAryaH saparivAro vRkSacchAyApratizrayamAzrityodyAne samavasasAra / rAjA'pi niSadyAyAmupaviSTasya vajramunezcaraNayugalaM sugandhinA yakSakardamenA'carcayat / tato bhagavAn vajrasvAmI sudhAmAdhurImadharayantyA vAcA mohadhvAntadhvaMsaikadIpikAM dezanAmakarot / kSIrAsravalabdhimataH zrIvajrasvAminastayA dharmadezanayA rAjA'pahRtacitto dezanAvasAne vajramuniM natvA svagRhaM gatvA rAjJIrakathayat-"he subhruvaH ! ahamadya bAhyodyAne sthitaM dharmadezanAkSIrasamudraM vajrasvAminaM vavanda / taM vanditvA tasya dharmaM zrutvA ca mama zarIraM nayanayugalaM zravaNayugmaM ca kRtArthatAM prApuH / he sulocanA: ! idameva dinaM sudinaM manye, yasmin vajramunerjJAnasUryasya darzanamabhUt /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 mnnnnnnnnnnnnnn triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH etAvatA'pyahaM dhanyo'smi, yad mayA vajramunirdRSTaH, kiM punastanmukhAdArhataM dharmamazrauSam ? he rAjya: ! tabyamapi varSi draSTumarhatha zIghraM gacchata, yata RSayo vAyuvadekatra na tiSThanti" / rAjya UcuH-vayaM svayamapi taM vanditumicchAmaH, yadatra tavA''jJAbhUt tattRSitainaMdI prAptA" / tato rAjAjJayA rAjyo yApyayAnAdhirUDhA vajrasvAmipAdAlaGkRtaM bAhyodyAnavaraM jgmuH| rukmiNyapi janoktibhirvajrasvAminamAgataM zrutvA tamevA''tmAnaM yoginIva cintayantI tasthau / dvitIyadine rukmiNI svapitaramuvAca-"he pitaH ! yamahaM sadA vuvUrSAmi sa vajrasvAmI samAgato'tra vartate / he tAta ! tanmAM vajrakumArAya dehi, anyathA mama maraNaM zaraNam / iyaM me vANI zilAlekheva nizcalA'sti / yadAbhijAtyasahacarI lajjAM vihAyaivaM vadAmi, tatrA'yaM heturvajro'yaM mama puNyairAgataH / prAyeNA'yaM neha sthAsnuH, yadyadyaiva gacchati ki jJAyate ? kadA punaruDDInapakSivadAgacchati ? he pitastasmAdalaM vilambena, vajrAya zIghraM dehi cirakaumAradInAM mAM pazyan kiM na paritapyase? dhano'pyevamAgrahAt sadyo vivAhayogyavastrAlaGkArabhUSitAM kRtvA tAM rukmiNIM vajrasamIpamanaiSIt / varayituryathA pralobhanaM syAditi jAtadhIrdhana: kanyayA sahA'nekazaH koTIrdhanAnAmanaiSIt / taddinAd gatadine vaje dezanAM kurvati sati bhaktimAn nAgaralokaH parasparamidamuvAca-"aho ! vajrasya kIdRzaM susvaratvaM yadIyadezanAM zrutvA''nandamagnAnAM janAnAM mokSAvastheva jAyate / sarvaguNaratnasAgarasya zrIvajrasvAmino yadi guNAnurUpaM rUpaM ced bhavet tarhi kimucyeta ? pariziSTaparva - dvAdazaH sargaH yata: nagarapraveze purakSobhazaGkayA''tmano rUpaM svazaktyA vajrarSiNA saMkSiptameva kRtamAsIt" / bhagavAn vajrasvAmI ca vipulena jJAnabalena teSAM manogataM bhAvaM jJAtvA dvitIyadine'nekalabdhinA lakSmyAsanatulyaM sahasradalakamalaM vyakarot / svAbhAvikamadbhutaM rUpaM kRtvA tatkamalopari rAjahaMsa ivopAvizacca / jano jitadevakumArakaM vajrasvAmirUpaM dRSTvA saGgItAbhyAsaM kurvanniva zirAMsi kampayAmAsa tathovAca-"vajrasvAminaH svAbhAvika rUpamado vartate, guNAnAM rUpasya cA'dya tulya: samAgamo'jani / ahaM lokasya prArthanIyo mA bhUvamiti zaGkayA hyastanaM rUpaM punaH svazaktyA cakAra khalu / _ vismayasmeramanA rAjA'pyevamuvAca-"vajramuniH khalu yatheSTarUpakaraNalabdhirvartate" / vajrasvAminastadrUpaM pazyan dhanazreSThyapi tatsvayaMvare sAgrahAM svaputrIM varNayAmAsa / svArthaM prArthayitukAmasya dhanasya hRdi atyuttAne jalamiva vajrasvAmidezanArtho na tasthau / dhanazreSThI dezanAnte kRtAJjalirvajramuvAca-"he mAnada ! mayi prasAdaM kRtvemAM matputrIM pariNaya / kva bhavAn devasvarUpaH, kveyaM mAnuSakoTikA matkanyA, tathA'pi tvamenAM svIkuru / yato mahatsu janeSvabhyarthanA vRthA na bhavati / he vajrasvAmin ! vivAhAnantaraM hastamocanAvasare'saGkhyAtA dravyakoTIstubhyamahaM dAsyAmyata idaM bhavatu / dayAparo vajrasvAmI tamajJaM vijJAyovAca-"tava dravyakoTIbhiralaM, tava kanyayA cA'laM, yataH striyo hi viSayAste punarviSatulyA, ApAtamAtramadhurAH, pariNAme paramadAruNA bhavanti / viSayA
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva- dvAdazaH sargaH 217 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vicAryamANA viSAdapi viziSTA bhavanti / viSaM tu bhuktavato'nAya, viSayAstu smRtAH santo'pi prANinAM janmAntare''pyanarthAya jAyate / ahaM pariNAmaduHkhadAn viSayAn jJAtvA'mUn kathaM svIkaromi ? yato nirdhano'pi 'ayaM caura' iti jJAtvA taM tyajatyeva yadi mahAnubhAvA tvatkanyA mayyanurAgiNyasti, tarhi mayA svIkRtAM pravrajyAmasAvapi gRhNAtu / kulInA'sau yadi manasA'pi mAmevaicchat, tadA paralokakalyANecchayaivaM kartumucitam / athavA mamA''jJayA'pi svavivekapUrvakaM mokSArpaNalagnikAM pravrajyAmeSA gRhNAtu / tvatkanyA bibhItakavRkSacchAyAmivA'narthapradAyinI viSayAsakti mA kArSIt / tasyA hitamidaM vadAmi" / tadA pUrvoktAbhirbhagavato vajrasvAmina: kuzaloktibhiH pratibuddhA'lpakarmA rukmiNI pravavrAja" | "ayameva dharmaH zreyAn, yatredRzI nirlobhtaa"| evaM vicArya bahavo janAH pratibodhaM prApuH / tayA rukmiNyA zrIvajrasvAmipArthAt pravrajyA'grAhi / munivaro'pi tasmAt sthAnAd vijahAra / *** __ anyadA bhagavataH saGghasyopacikIrSurjanmasaMsiddhapadAnusArilabdhirbhagavAn vajrasvAmI mahAparijJAdhyayanAdAcArAGgAntarasthAmA kAzagAminI vidyAmuddhRtya kathayAmAsa / anayA vidyayA mama jambUdvIpAdAmAnuSottaraM bhramaNe zaktirasti / mameyaM vidyA rakSaNIyA / kasyacid na dAtavyA / yato'taH paramanye janA alparddhayo'lpasattvAzca bhaviSyanti / ___ anyadA mahAmuniH zrIvajrasvAmI pUrvadigbhAgAt sUryo makarasaGkrAntau dakSiNata ivottaradizaM jagAma / tadA tatrA'tibhISaNaM dubhikSaM prAvarttata / jano bhojanena zraddhayA ca vikalo'bhUt / gRhiNAmannAbhAvAdalpabhojanakaraNena yatInAmiva nityamUnodaratA babhUva / dhanikA api gRhasthAH satrazAlA: zizriyuH / pRthvI sarvatraiva nirantaraM ralarolAkulA babhUva / dInAzcatvare vikrIyamANAni dadhibhANDAni sphoTaM sphoTaM taddadhIni kukkurA ivA'lihan / punA raGkA asthicarmAvazeSAGgAH suspaSTasnAyumaNDalA bhayaGkarAH pretA iva sarvatra saJceruH / anagAreSu bhikSArthamAgateSu zrAvakA apyannatRSNayA bhikSAdoSAnadarzayan / zUnyeSu parito nirdhUmagRheSu grAmeSu pAdasaJcArA mArgA api saJcArAyogyA babhUvuH / tato duSkAlapIDitaH sarvaH saGgho dIno vajrAcArya vijJapayAmAsa-"bhagavan ! tvamasmAnasmAd duHkhAt kathamapyuddhAraya, saGghaprayojane vidyopayogo'pi na duSyati" / tato bhagavAn vajrasvAmI garIyasyA vidyAzaktyA cakrabhRccarmaratnavad vipulaM paTaM vicakAra / tatra ca tena nirdiSTaH sarvaH saGgho naukAyAM sArthavAha ivA'dhiruroha" / tathA kRte sati sa paTo bhagavatA vajramuninA prayuktyA vidyAzaktyA pavanotkSiptatUlavadAkAze samuDDiDaye / tadA dattanAmA vajramahAmuneH zayyAtaraH sahacArigrahaNArthaM gatastatrA''yayau / sa saGghana sahitaM svargayAyinaM vajrasvAminaM dRSTvA kezAJchIghramutpATyovAca-"he bhagavan ! ahaM purA vaH zayyAtaro'bhavam, adhunA sAdharmiko'pyasmi, mAM kiM na nistArayasi ?" tato vajrasvAmI zayyAtarasyopAlambhagarbhitavacaH zrutvA lUnakezaM taM dRSTvA-"ye sAdharmikavAtsalye svAdhyAye caraNe'pi vA tIrthaprabhAvanAyAM vodyuktAstAn munistAraye"dityAgamArthaM smRtvA so'pi paTe'dhyaropi / vidyApaTopaviSTA gacchantaste sarve saparvata
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nadI-purAM pRthvI karAmalakavad dadRzuH / AkAze mArgasthavyantaradevairbhaktyA pUjyamAnaH, bhaktairkotiSikadevaiH pradIyamAnArthyaH, zakti sampaccamatkRtairvidyAdharairvarNyamAno'nukUlena pavanena suhRdevA''liDgyamAno mahIspRzAM paTacchAyAdarzitAmracchAyAsaukhya AkAzastho'pyanekazo mArgacaityAni vandamAnaH, paTastho'pi paTasthebhyo dharmadezanAM kurvANo varSirmahApurIM nAma purIM prApa / dhanakaNayutAyAM tasyAM nagaryAM sadA subhikSamAsIt / __tatra prAyeNa zrAvako loka AsIt, rAjA tu buddhabhakta AsIt / tasyAM puri jainA bauddhAzca parasparaM spardhamAnA devapUjAdi cakruH / jainAstu bauddhAnajaiSuH, jainAstatra pure yadyat puSpAdipUjopakaraNaM dadRzustattadadhikamUlyaM dattvA'krINan / tena bauddhAH puSpAdi grahItuM nA'zakan / tatazca buddhamandireSu pUjA'lpIyasI babhUva / tato lajjitAste buddhabhaktA rAjAnaM vijJapya jainAnAM sarvaM puSpAdi nivArayAmAsuH / tato'rhadbhaktAH sarveSu puSpApaNeSu bahumUlyadAnenA'pi puSpavRntAnyapi na prApuH / tataH paryuSaNAparvaNyupasthite rudanto dInAsyA ArhatA varSimupatasthuH / te zrAvakA netrajalairmahItalaM siJcanto vajrasvAminaM natvA khedagadgadayA vANyA vijJapayAJcakru:-"he bhagavan ! arhaccaityeSu pratidinaM pUjAdi draSTumazaktaibauddhairdurAtmabhirbhUtairiva parAbhUtAH smaH, bauddhalokena vijJapto bauddho rAjA'smAkaM puSpANi dadataH sarvAn mAlAkAran nyavArayat / he nAtha ! vayamagastipuSpANyapi na prApnumaH / dravyavanto'pi vayaM kiM kurma: ? rAjAjJAmullaGghayituM kaH zaknoti / hahA ! jinabimbAni grAmayakSavat tulasIbarbarIpUjApAtratAM gacchanti, asmAkaM jIvitenA'lam / ete chalenA''rhatsu nA'ropayantviti pariziSTaparva - dvAdazaH sargaH 219 zaGkitaibauddhairasmAkaM kezavAsArthamapi puSpaM niSiddham / kiM cA'GgulIranizaM gaNayatAmasmAkaM dinazreSThaM paryuSaNAparvadinamAgacchat / asmin parvaNyAgate'pi vayaM yativajjinAnAM pUjAM puSpasampattyabhAvAd bhAvena kariSyAmaH / he svAmin ! tvayi satyapi durbuddhibhibauddhaiH parAbhUya parAbhUya jIvanmRtA iva kRtAH smaH / he bhagavan ! abhibhUtasyA'sya jinapravacanasya prabhAvanAM kRtvA'smAn saJjIvayitumarhasi" / tato bhagavAn vajrasvAmI- "he zrAddhA yUyaM samAzvasita, yuSmAkaM sutejase'haM yatiSye", ityuktvA garuDa ivA''kAza utpapAta / atha svAmI nimeSamAtreNa mAhezvarIM purIM jagAma / ekasmin vismayakAraka upavane'vAtArIt / tadudyAnaM hutAzananAmno devasyA''sIt / tatra ya upavanapAlaH sa dhanagireH zreSThino mitramAsIt / sa taDitAkhya ArAmikaH prabhAte'kasmAd meghavRSTivadAgataM zrIvanasvAminaM dRSTvA harSeNa sadyo'vAdIt-"tithiSu dhanyeyaM tithiryasyAM tvaM mamA'tithirabhUH / ahamadhunA svaM dhanyaM manye, yatastvayA'haM smRto'smi / tvayA'haM bhAgyena susvapnavaccittAd na dUrIkRtaH, yasmAt tvaM mamA'tithirAgAH / tava kimAtithyaM karomi ?" tato vajrasvAmyuvAca-"he udyAnapAlaka ! mama puSpaiH prayojanamasti" / tAni tvaM dAtumarhasi / tato mAlAkAra uvAca"bhagavan ! puSpagrahaNena mAmanugRhANa, yato'tra viMzatiH puSpalakSANAM pratidinaM bhavati / bhagavAnAdizat- "he udyAnarakSaka ! tahi puSpANi praguNIkuru, yAvadito gatvA''gacchAmaH" / evamuktvA vAyurivotpatya gaganena vajramuniH kSudrahimavagiri yayau / sarid-vana-gaja-kinnaragahvarazikharAdizobhitaM taM himagiri sa vyomastho'nyaH sUrya ivA
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - dvAdazaH sargaH 221 evaM vadatAM teSAM vimAnairgandharvanagarazobhAM darzayan vajramunirahanmandiraM yayau / maSIdhautamukhairiva bauddhaiH punarUce-aho ! arhaddarzana iyaM daivI prabhAvanA'bhUt, asmAbhiranyathA cintitamidamanyathopasthitam / dRSTiH prasAritA'pyasthAt tathA'pyaJjanaM pavanena nItam / tato devaiH paryuSaNAparvaNi arhanmandire mahIyAn mahimA'kAri, yo mAnAM gocaro na bhavitumarhati / tato rAjA jRmbhakadevakRtAM bhagavato'rhata: prabhAvanAM dRSTvA prajAbhiH saha paramArhato babhUva / / 12 // iti pariziSTaparvaNi vajrasvAmiprabhAvavarNanAtmakaH dvAdazaH sargaH // 12 // 220 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pazyat / vidyAdharakumArairvandyamAnacaraNaH sa siddhAyatanasthAH zAzvatAhatpratimA vvnde| __ atha sa AkAzamArgeNa zrIdevImandiramanoharaM kamalAkara devatAgArapragAyaddevIjanaM pAhUdaM jagAma / tadA devapUjArthamekaM kamalamavacitya devatAmandiraM gacchantyA zrIdevyA vajrarSiradRzyata / zrIdevI dRSTamAnaM taM munivaraM raktamukuTaprabhAjalaistaccaraNau snapayantIva vavande / dharmalAbhAziSaM dattvopaviSTaM taM muni zrIdevI baddhAJjaliruvAca"AjJApaya kiM karomi ? bhagavAn vajra uvAca-"tavedamevA''diSTam / he lakSmi ! karakamalasthamidaM kamalaM mamA'rpyatAm" / svAmin ! kimetadAdiSTam ! indropavanajAni puSpANyapyAnetuM zaktA'smi" ityuktvA sA tasmai padmamArpayat / lakSyA vandito vajramuniH zIghra tenaiva pathA hutAzanavanaM jagAma / atha vidyAzaktyA vividdhibhiH zobhamAnaM pAlakasyA'nujanmeva vimAnaM vicakAra / tanmadhye zrIdevyarpitakamalaM sthApayAmAsa / tasya pArzve viMzatiM puSpalakSANi nidadhau / tadA vajrasvAmI jRmbhakadevAnasmarat-"te indramiva vajramuni tatkSaNAdupatasthire / dhanagirisuto municchatrasyevA'mbujasyA'dha upavizyA''kAzagamanAya vimAnavaramAdideza / tasmin vimAne calite jRmbhakA devA api vimAnArUDhA gItavAdyAdipUrvakaM celuH / vimAnasthairvaimAnikaivimAnastho vajraH pariveSTito bhUtvA bauddhadUSitAM mahApurIM nAma purIM prApa / tatpurIvAstavyA bauddhA AkAze vimAnAni dRSTvotplavitumudyatA ivotpazyA evamUcuH-"aho ! devAH saprabhAvaM bauddhadarzanaM dRSTvA buddha pUjayitumAgacchanti, zrIbuddhAya namo namo'stu /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - trayodazaH sargaH 223 mnnnnnnnnnnnnnine trayodazaH sargaH AryarakSitavRttAntaH itazca dazapuranAmapure odrAyaNanAmA rAjA'jani / somadevanAmA vipro'bhUt / tasya strI rudrasomAnAmnI paramAhatI dharmadrumabIjairdayAdibhirguNairalaGkRtA babhUva / tayorAryarakSita-phalgurakSitanAmAnau nItimantau dvau putrAvabhUtAm / tatrA''ryarakSito maujIbandhanAdapyanantaraM pitureva sakAze sa yad viveda tat papATha / tato'dhikAdhikamadhyetukAmaH pitarAvanujJApyA''ryarakSita: pATalIputranagaraM yayau / viziSTadhIH sa tatrA'GgAni caturo vedAn mImAMsA-nyAyavistaraM purANaM dharmazAstraM cA'pAThIt / caturdazA'pi vidyAsthAnAni svanAmavat kaNThasthAni kRtvA punardazapuraM nAma nijaM puraM samAyayau / caturvedo'yaM pUjya: samAgata iti rAjJA hastiskandhe'dhirohya nagare prAvezyata / lokA api nAnopAyanapANayaH tamabhyaguH, yato yo rAjabhiH pUjyate sa kasya pUjyo na bhavati ? AryarakSita upadAmiva kuTumbe navamAnandaM prayacchan gRhasya bAhyazAlAyAM nyavAtsIt / taM brahmacaryadhanavantaM rAjJaH pUjyamAnaM dRSTvA tadvandhavaH svagotraM pavitramamanyanta / tadgRhadvAre svajanaizcireSTAyA AgamiSyantyA lakSmyA lIlAdolAtulyaM sundaraM toraNaM babandhe / tadIyagRhe striyastagRhAkhyAnaprazastivarNasamAn kalyANakArakAn svastikAn lilikhuH / bAhya zAlAsthito'pyAryarakSito'lpaireva dinairbahutarairAgacchadbhirupAyanairlakSmIvAnabhUt / anyadA vimalamatirAryarakSitazcintayAmAsa-"aho ! mamedRzaH pramAdo yadahamadyA'pi mAtaraM nA'bhivAdaye / strINAM putrA bAhyAH prANA bhavanti; yataH putrasya pravAsajaM duHkhaM strINAM duHsahaM bhavati / matpravAsena manmAtA kathaM bhaviSyati ? yA nidrAyAmapi nityaM mama nAmAkSaravAgminI bhavati; aho ! manmAturidameva dhIratvaM vicitraM yad mAM sA maddhitakAmyayA dezAntare preSIt / tasmAd guNopArjanAnimittaM svavittaM darzayannutkaNThAjalanadI svamAtaramahamAnandayAmi" / iti dhyAtvA''ryarakSitaH sadyo divye vastre paridhAya kazmIrajAGgarAgeNa viliptadehakAntiH sugandhipuSpamAlyagarbhitAbaddhakezaH kaNTha-hastapAdavinyastasvarNAlaGkAraH karpUrakhaNDayutatAmbUlasundaramukhaH zvetacchatrazobhamAnazIrSaH san svagRhaM jagAma / vinayI sa prathamaM galAvalambikAJcanamekhalAliGgitabhUtalaH san mAtRcaraNau vavande / "he putra ! dIrghAyurakSayo'pi tvaM bhUyAH; tava svAgatamastu" ityuktvA sA prAtivezmikIvadanyad novAca / sa mAtuH premabharocitasaMlAparUpaM prasAdaM pUrvavadapazyannuvAca-"ahamadhItasarvavidyastvaccaraNAn draSTumAgamaM; bhaktimaryAdAsAgaraM mAM tvaM ki nA''lapasi ? rAjA rAjaguroriva mama pUjAM karoti, putrasya me mahimAnaM dRSTvA tvaM kiM na hRSyasi ? tato rudrasomA tanmAtA jagAda-he putra ! tava vidyopArjanena kim ? yaddhisopadezakaM narakapradametacchAstraM tvayA'dhItam / narakapAtAbhimukhaM kukSisambhavaM tvAM dRSTvA kathaM prasIdAmi? api tu kardame gauriva khede magnA viSIdAmi / yadi tvaM mayi bhakto'si, yadi
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - trayodazaH sargaH 225 wwmanoranAmAnanamannanAnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn 224 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tvaM mAM hitAM manyase, tarhi svargA-'pavargayoH kAraNaM dRSTivAdaM paTha" / ityAryarakSito vyacintayat-mayedaM kimadhItam ? yanmama mAtuH pramodAya na jAyate / tadudbhavena dhanenA'pi kim ?" evaM vicAryA''ryadhIrAryarakSito mAtaramavocat-"he mAtarahaM dRSTivAdaM paThiSyAmi, tadguruM tvaM kathaya" / rudrasomA'vadat-"he vatsa ! tvaM zramaNopAsako bhava, dRSTivAdasya guravaH zramaNA eva santi, anye na santi" / dRSTivAdo hi darzanavicAra iti sundaramasya nAmA'pi hRdyAryarakSitaH zraddadhau uvAca ca-"mAturAdezaH pramANam" / te guravaH kva darzanIyAH ? yathA'haM tatpArzve dRSTivAdaM paThAmi / rudrasomA'pi putravinayocchasitA satI prasannA svAJcalaM bhramayantI tamuvAca-"he putra ! tvayA putreNA'hamadhunA na lajje yad madAjJAM kartuM manmanorathamakArSIH / he AryarakSita tosaliputranAmAna AcAryA ito mamaivekSuvATe svIkRtAvAsAH santi, taccaraNakamalopAsanahaMso bhava / he putra ! te tvAM dRSTivAdaM pAThayiSyanti" / AryarakSita evaM prAtaH kariSyAmItyuktvA dRSTivAdanAma smaran rAtrAvapi na zizye / prAta:kAle mAtaraM pRSTvA''ryarakSitAgastirdRSTivAdasamudraM gaNDUSalIlayA prajJayA pAtuM svagRhAccacAla / ita AryarakSitasya pitRmitraM mahAdvijaH purasamIpe grAme pitevA'tyantavatsala AsIt ? sa dadhyau-"mayA hya AryarakSito na vyaloki, tadadyA'pyAyuSmantaM taM mitraputraM pazyAmi" / iti vimRzya sa brAhmaNaH sakalAn navekSudaNDAn tatkhaNDamekaM ca gRhItvA''ryarakSitagRhaM yayau / eSa zreSThaM somadevaputraM gRhAd nirgacchantaM dadarza / paraM ca vibhAtatvAt taM nA'lakSayat / sa AryarakSitamuccaiH papraccha "ko nAma tvamasi ?" tata AryarakSita uvAca-"ahameSa AryarakSitanAmA'smi" / dvija uvAca-"he bhrAtRputra ! hyastane dine kuTumbakRtyakaraNapramAdAd mayA tvaM na dRSTo'si / ekenA'pi vyatItena dinenA'haM dinazataM vyatItaM manye, yatra hRdayakumudacandraM tvAM nA'hamapazyam" / iti sa brAhmaNa AryarakSitaM premNA''liDgyovAca-"he vatsa ! mayA tvadarthameta ikSava AnIyanta" / somaputra uvAca-"he tAta ! ithUn manmAtustvaM dadyAH, yataH sampratyahaM zarIracintArthaM bAhyabhUmi gacchAmi / tvaM mama mAtaraM pratIdaM kathayeryadAryarakSito mAmikSuhastamapazyadadhunA" / AryarakSitenetyukto brAhmaNastathA'karot / caturA''ryarakSitamAtaivaM dadhyau-"mama putrasyedaM zreSThataraM zakunamabhUt, ataH sudhI: so'vazyaM nava pUrvANi khaNDaM ca grhiissyti"| somaputro mArge gacchanniti dadhyau-ahaM dRSTivAdasya nava pUrvANyadhyayanAni vA dazamaM khaNDaM ca paThiSyAmi" / sthirabuddhirAryarakSita ikSugRhadvAre gatvA vyacArayat-"ahamaparijJAto'ntaH kathaM pravizAmi? yato rAjJAmiva gurUNAM sannidhAne paricito'pi yatastato nopagacchet, ahaM tu paricito'pi nA'smi / tasmAdahamatraiva kSaNaM sthitvA prAtarvandanArthamAgatazrAvakaiH saha vasatimadhye pravizAmi" / ityAryarakSito dvAre'pi dvArapAla iva tasthau / yato viduSAM rabhasA''rambhe viveko'rgalAyate / sa sAdhUnAM mAlavakauzikIprabhRtirAgavatA svAdhyAyenA'pi mRga iva lInatAM prApa / tataH prabhAte DhaDDaranAmA zramaNopAsako harSeNa vikasitanetro maharSIn vandituM tatrA''gAt / sa naiSedhikIM triH kurvan pratizrayaM
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 pariziSTaparva - trayodazaH sargaH 227 svazizau prasAdaM kurvadbhirvihArakramajaM kaSTaM svIkRtyA'nyatra gamyatAm / yato'tra sthitaM mAM rAjA purajano'pi gADhAnurAgeNa pravrajyAM tyAjayedapi" / tadanurodhenA''cAryA api saparivArA anyatra vijahuH / so'pyagre sthito dAsavaccacAla / tadA zrIvardhamAnasya tIrthe'nagAriNAM ziSyacauryavyavahAraH prathamo'yaM prAvartat / tadA''cAryA AryarakSitaM bhaTTa paryavrAjayan / so'cirAdeva sAkSIkRtagururgItArtho babhUva / sa tIvra tapastapyamAno duHsahAn parISahAn sahamAna ekAdazA'pyaGgAni mAtRkAvat papATha / teSAmAcAryamizrANAM yAvAn dRSTivAdaH parisphuTa AsIt tAvantamAryarakSito jagrAha / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prAvizat / atha ai-pathikImuccastarasvaraM pratyakrAmat / tataH sa AcAryAn sAdhUzcaM yathAvidhi vanditvA'gra AsanaM pratilikhyopAvizat / atha dhImAnAryarakSitastena saha pratizrayaM pravizya tasmAcchrataM vandanairyApathikyAdi dhArayAmAsa / AryarakSitastaddarzitavidhi paThanapurassaramabhinayannAcAryapAdAn sAdhUMzca vavande / AryarakSito DhaDDarazrAvakaM tu nA'vandata / sudhIrapi sa vinA''mnAyaM kiyad vijJAtuM zaknuyAt ? AcAryA avanditaDhaDDaraM niSaNNaM somaputraM vyajJAsiSuryat ko'pi prAyo navIna: zrAvako'sti / zarajjalanirmalAzayA AcAryA dharmalAbhAziSaM datvA taM papracchu:-"tava kuto dharmAgamaH" / rudrasomAnandano yathAtathamevovAcaasmAcchramaNopAsakAt prAptadharmo'smi, anyasmAd na" / sAdhavo'pyevamUcuH-he bhagavan ! rudrasomAyAH putro'yamAryarakSito vedAbdhipArago vidvAnasti / rAjJA'yaM caturdazavidyAsthAnopAdhyAyo hastiskandhAdhirUDho'sminnagare pravezito'smi, zarIriNAM bhAvapariNAma: kiM navo na bhavet ? tata: sa kRtAJjalirAcAryAn vijJapayAmAsa-"he bhagavan ! tvaM dRSTivAdAdhyApanena mAmanugRhANa / ahaM vivekazUnyo durAtmonmatta iva hiMsopadezakaM narakAvahaM sarva paThitavAn" / AcAryA api taM zAntaM yogyaM jJAtvaivamUcuH- "yadi tvaM dRSTivAdaM pipaThiSasi tarhi parivraja, kiM ca he brAhmaNa ! pravajyAyAM gRhItAyAM satyAmanyadapi krameNa dRSTivAdaM ca tvAmahamadhyApayiSyAmi" / so'pyuvAca-"he bhagavan ! ta_dAnImapi parivrajyAM me dehi yato mamaiSA na duSkarA, kintu manmanorathakAmadhugasti / kintu athA''ryarakSito vRddhajanoktyaivamazrauSIt, yad vajrarSedRSTivAdo'dhunA bhUyAn parisphuTo'sti / tadA vajramuniH mahApuryA nagaryAM samavasRta AsIt, iti somaputro'pi munistatra gantuM pratasthe / ujjayinImadhye bhadraguptAcAryANAM pratizrayaM jagAma ca / AcAryA guNavantaM taporAzi pUrvAvasthAkutIthikaM tamupalakSya mudA''liliGgaH, Ucuzca-"he vatsa ! tvaM dhanyaH kRtArthaH sudhIzcA'si, yato yastvaM brAhmaNatAM tyaktvA zrAvakatAM svIcakartha / he anagha ! ahamadya kSINazeSAyu:karmA tvAM prArthaye, ahamanazanaM kartukAmo'smIti, tvamatra mama niryAmako bhava" / tatheti svIkRtavantaM raudrasomeyaM muni bhadraguptAcAryo vihitAnazano'pi samupadideza-"he vatsa ! tvaM vajrasvAminA sahakapratizraye na nivaseH, kintvanyatra sthitvA paTheH, yato yaH sopa
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam -gadyAtmakasAroddhAraH kramAyuSko vajreNa sahaikAmapi rAtriM vaset so'vazyaM tamanumriyate, atra na sandeho'sti / AryarakSita evaM kariSyAmItyaGgIkRtya teSAM niryAmaNAM vidhAya vajrasvAmibhUSitAM nagarIM yayau / AryarakSitastAM rAtriM nagaryA bahireva tasthau / 228 vajrasvAmI rAtryavasAne'muM svapnaM dadarza yadadya payasA pUrNo' smatpatadgrahaH kenA'pyAgantunA bhUryapAyi kiJcinmAtraM cA'sthAt / prAtaHkAle vajrasvAmI maharSINAmagre svapnArthaM prAkAzayat- "ko'pi bahuzrutagrAhI mamA'tithirAgamiSyati, sa sudhIrasmatto bahu pUrvazrutaM grahISyati, pUrvazrutAvazeSaM tu matpArzve'pi sthAsyatI" ti / AryarakSitamunirvajramunisamIpamAyayau taM guruM ca dvAdazAvartavandanenA'vandata / vajrarSistamapRcchat - " tvaM kuta Agama: ?" sa covAca - "tosaliputrAcAryANAM pAdamUlAdihA''gamam" / vajrasvAmyapRcchat-"kiM tvaM nAmnA''ryarakSito'si ?" sa punarvandanapUrvakamevamityuvAca / vajrasvAmyapi taM prasannaM jJAtvovAca- "tava svAgatamastu" tvaM kasmin pratizraye nyavAtsIH ?" bahirAvAsito'smIti tenokte svAmIdamuvAca - "he mahAtman ! tvaM na jAnAsi kim ? bahisthaH kathaM paThiSyasi ?" somaputra uvAca - "he svAmin ! bhinne pratizraya AryabhadraguptanidezAdudataram" / vajrarSirupayogenedaM jJAtvovAca" etaducitaM, te sthavirA: pUjyA anyathA na vadanti" / atha vajrarSiH pRthagAvAsasthitamAryarakSitaM pratidinaM pUrvANi pAThayitumArebhe / apUrvapratibhaH somaputro muniralpakAlenaivA'nAyAsena nava pUrvANi papATha / gururdazamaM pUrvaM paThituM pravRttamAryarakSitaM dazama pariziSTaparva trayodazaH sargaH 229 pUrvayamakAni paThetyAdideza / tata AryarakSitarSirdazamapUrvasya bahUni viSamANi yamakAni paThitumArebhe / itazca pitarAvAryarakSitaM sandidizatu :- " kimadyA'pi nA''gacchasi ? kimasmAn vyasmArSIH ?" tvamasmAkamudyotaM kariSyasIti vayamAzAsmahi, tavA'nAgamane sarvaM tamomayaM pazyAmaH" / tayorevaM sandezavacanairAhUyamAno'pyAryarakSito'dhyayanAsakto na parAvavRte, tAvat tamAhvAtumanobhyAM tAbhyAM paramapriyastadanujaH phalgurakSita: bodhayitvA praiSi / sa ca drutaM gatvA tamAryarakSitaM natvA ca jagAda - "tvamevaM kaThino'bhUH, yatkuTumbake'nutkaNThito'si / yadyapi tvayA vairAgyakuThAreNa premabandhanaM chinnaM, tathA'pi tava kalyANanimittaM kAruNyamasti / samprati bandhuvargaH zokapaGkanimagno'sti; tasmAttatrA''gatya tamuddhartuM tavocitam / tenA'nujenetyukta AryarakSitastatra gantuM zrIvajrasvAminaM svacchena manasA natvA'pRcchat / tatastena paThetyuktaH sa punaradhIyAnaH phalgurakSitena kiM te vismRto'smItyajalpyata / bAndhavAzca parivrajyAmanoratharathArUDhAstvAM sArathinaM vinA kutrA'pi na pravartante, tasmAt tvamAgaccha, svagotriNAM jagatpUjanIyAM pravrajyAM dehi / zreyasyapi sakarNo'pi tvamadyA'pi kiM pramAdyasi ? athA''ryarakSita uvAca-" yadIdaM satyamasti tarhi he vatsa ! tvaM tAvat prANihitaM vrataM gRhANa / tatastenaivamuktaH sa zraddhAnidhatacitta uvAca-"he bhagavan ! mahyaM vrataM dehi, yataH ko mUDhaH pIyUSapAnAt parAGmukhaH syAt ?" athA''ryarakSitaH prasannaH sannamRtavarSiNyA vANyA dIkSayA zikSayA'pi ca tamanujamanvagrahIt /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - trayodazaH sargaH 231 dharma zrotumicchAM jJAtvA meghagambhIrayA girA dezanAmakArSIt / vismitA: santaste rAjAdayo janA: zravaNapuTapItadezanAtivimalajalairmanomalaM tatkAlaM kSAlayAJcakruH / atha rAjA''ryarakSitapArve samyaktvaM jagrAha / tata: sapaurastaM natvA svagRhaM yayau / rudrasomA'pi somena bahubhirbandhubhizca saha saMsAranArakAvAsaviraktA satI vratamagrahIt / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH anyadA phalgurakSitena gantumukta AryarakSito'dhItAzeSayamakaH punarguruM vyajijJapat / guruNA prAgvad nivAritaH sa khedAdityacintayat-"hA ! svajanApana-gurvAjJAsaGkaTe'haM patito'smi" / punaradhIyAnaH prAgvad yamakena parAjita AryarakSitaH kRtAJjalipuTo gurUn natvovAca-"dazamasyA'sya pUrvasya mayA kiyadadhItaM kiyaccA'vaziSTamiti he prabho ! tvaM saprasAdaM kathaya" / smitavikasitAdharo gururevamuvAca- "he vatsa ! tvayA bindumAtramadhItam / idAnIM samudratulyamavaziSTamasti" / iti guruvacanamAkA''ryarakSito jagAda-"he prabho ! ahamadhyetuM parizrAnto'taH paramadhyetuM na samartho'smi" / zeSamapi zrutaM tvamacireNA'pyAgamayasi; he dhIman ! tvaM dhIro'pyanavasare kiM viSIdasi ? karuNAparAyaNena tena guruNaivamAzvAsita AryarakSito bhagnotsAho'pi bhaktibhAk punaradhyetuM prAvRtat / ___AryarakSito'nyedhurmUrtimadvandhuvAcikaM phalgurakSitaM darzayan gantumutkaNThito vajrasvAminaM punarjagAda / ___ tadA "hanta ! ayamutsAhyamAno'pi kathaM gantumanA asti ?" evaM vicintayan vajrasvAmyupayogamakarot / atha sa ityamanyata"ito gRhaM gato'yaM punarnA''gamiSyatyeva, mamA''yuralpamasti, dazamaM pUrvaM mayyeva sthAsyati / tenA''ryarakSito gamanAyA'nujJAtaH san phalgurakSitasahito dazapuraM nAma puraM zIghraM yayau / sapauro rAjA tatrA''gataM taM jJAtvA tathA rudrasomAyutaH somazca bhaktyA vanditumAgamat / te praharSAzrujalapUrNanayanAstaM muni mUrta dharmamiva praNamya yathAsthAnamupavivizuH / kAruNyasAgaraH so'pi teSAM itazca kSoNitale kramAd viharan vajrasvAmI saMyamakramacArI dakSiNApathaM yayau / AnandamahAkandakandalaprarohameghaM taM dRSTvA dAkSiNAtyo loko mayUra ivA'haSyat / tatratyA janAstadvIkSaNAnandanimagnA evaM jagaduH, tathAhi-vastutattvAni prakAzayannayaM muniH kiM sUryo'sti ? athavA kiM cakoracakSuH prINayaMzcandramA asti ? athavA kimasmatkarmaprabhavAd dattadarzano dharmo'sti ?" iti / anyedhurvajrasvAmino bhRzaM zleSmabAdhA'bhUt / tataH kaJcana sAdhuM zuNThI samAnetumAdizat / svacchamanasA sAdhunA''nIya dattA kintu bhojanAnte svAdhyAyadhyAnAsaktacittatayA tAM visasmAra / zuNThI bhojanAntaramenAM bhokSya iti sa karNe sthApayAmAsa / tata: pradoSe tasya pratikramaNakarmaNi mukhavastrikayA kAyaM pratyapekSayata: karNasthA zuNThI papAta / khATkRtya patitAM tAM vajraH sasmAra | "hA hA dhigdhika mamA'yaM pramAda" iti svaM nininda ca / pramAde saMyamaH kathaJcana niSkalaGko na syAt, taM vinA mAnuSaM janma jIvitaM ca nirarthakaM syAt / tato vajrasvAmI dadhyau-"vayaM zarIraM tyajAmaH" / tadA samantAd dvAdazAbdakaM durbhikSamabhUt / "yasmin dine tvaM
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - trayodazaH sargaH 233 232 .. triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH lakSamUlyaudanAd bhikSAM prApnuyAH, taduttaradinaprAta:kAle subhikSaM jAnIyAH, evamAdi vanasenamuni svaziSyaM samAdizya sa anyatra vihartumuvAca / tato munizreSTho vajraseno'pi grAmA-''kara-puravanavatIM vasumatI vihartuM pravavRte / punaH zrIvajrasvAmipArzvavartino vratino gRhe gRhe bhrAmyanto'pi bhikSAM kvacidapi na lebhire / bhikSAM vinA te kSudhAkSAmakukSayo nirannajIvanAH pratidinaM gurubhirdattaM vidyApiNDaM bubhujire / yuSmAbhirayaM vidyApiNDo dvAdaza varSANi bhoktavyaH / tato yadi saMyamabAdhA nA'sti, tadA tamAhRtyA'haM yuSmabhyaM dadAmi, anyathA'nnena saha vayaM zarIraM tyajAmaH" / gurubhirityuktA dharmamatayo yatayo jagaduH"poSaNamimaM piNDaM dhik / poSyamidaM zarIraM ca dhik" / he prabho ! tvaM prasIda, vayaM piNDaM zarIraM ceti dvitayaM tyajAmaH" / atha bhuvanasUryo vajramuniH ziSyAnAdAya lokAntaraM prakAzayituM vegavAn giriM prati cacAla / tatraikaH kSullako vAryamANo'pi yadA na tasthau tadA gurustaM kasmiMzcid grAme pratArya giriM samArohat / gurormanasi prItyabhAvo mA bhUditi vicintayan kSullako bhaktaM dehaM ca tyaktvA gireradhastAdasthAt / madhyAhnasUryapracaNDoSNakiraNatapte zilAtale navanItapiNDavat tatkSaNAdeva vilIno'bhUt / zubhadhyAnaniSThaH sa zaktizAlI yogIva zarIraM tyaktvA devamandiramadhye tanvantaraM parijagrAha / tasmin devavanitAsaGgasukhAsakte sati prahRSTA devAstasya zarIraM zIghraM pUjayAmAsuH / ___ avatarato devAn dRSTvA yatayaH zrIvajrasvAminamavocan-"he prabho ! sarvarddhaya ete devA atra kimavataranti ?" so'pyuvAca"kSullaka idAnIM nijasAdhyamasAdhayat / tatastasya mahimAnaM devAH prakurvanti / tataste munayo dadhyuH-"yadi bAlenA'pyamunA svakAryamasAdhi tadA vayaM vRddhAH kiM na svakAryaM sAdhayAma: ? atha saMveginazcAritra-jJAnayoginaH sAdhUMstatra mithyAdRSTidevatA zrAvakIbhUyaivamuvAca-"he bhagavanto ! bhavatAmadya pAraNaM, tatrA'smAkaM zarkarAcUrNamodakaM pAnaM ca prasadya gRhNIta" / etasyA ayamavagrahaH prItiheturneti vayamanyatra gacchAma iti dhyAtvA te sAdhava Asannamanyagiri jagmuH / sAdhavastatratyadevatAM manasi nidhAya kAyotsarga cakruH / tato devatA samAgatya tAn sAdhUn natvetyuvAca"asmAkamupari yuSmAkamayamanugraho'sti, yato yUyamihA''gamata / maruSu kadA'pi kalpavRkSo na jAyate / evaM devatAvAcA prasannAH satkarmANaste sAdhavaH zrIvajrasvAminA saha kRtAnazanakarmANa: svarga yayuH / athendra iti jJAtvA rathena taM girimupetya vajrasvAmyAdimunInAM zarIrANi harSeNa pUjayAmAsuH / tata indraH saratho bhaktyA svadehamiva vRkSAdInuccairnamayaMstaM giriM pradakSiNIcakAra / tasmin parvate zakranamitAste vRkSA adyA'pi vinamrA eva yato vartante, tasmAt tasya rathAvarta iti nAma pRthivyAmajani / duSkarmaparvatavajra zrIvajrasvAmini svargaM gate sati dazamaM pUrvaM caturthaM saMhananaM ca vicchinnamabhUt / itazca zrIvajrarSeH ziSyaH zrIvajrasena: paribhramannapAralakSmIyutaM sopAranAmakaM nagaraM jagAma / tatra yathArthanAmA jitazatrunRpa AsIt / tasya sakalaguNadhAriNI dhAriNInAmnI priyA''sIt / tatra jinadattanAmA dhanI zrAvaka AsIt / tasya zivasyeva dayitezvarI nAmnI bhuvi vikhyAtA''sIt / sA candradhavalaM tacchIlamazIlayat, yattasyAH pRthivyAzca vibhUSaNaM babhUva /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTaparva - trayodazaH sargaH 235 234 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___ tadA durbhikSadoSAt sakalaM bhUmaNDalaM dhAnyavinA jalaivinA matsyA iva duHkhasaGkalIbabhUva / dharmapradhAnA sA nijabandhUnevamuvAca"adya yAvadamI vayaM sukhaM jIvitA: smaH, dhAnyakrayaNaM vinA vayaM kiyacciraM duHkhaM jIvitA smaH / tasmAd varaM saviSamannaM bhuktvA samAhitAH smRtapaJcanamaskArAH kRtAnazanavRttayaH duHkhagehadehaM sadyastyajAmaH / bandhava itthamUcuH-"sAmpratamevaM hanta bhavatu, yato gacchato'sya zarIrasyA'daH prAptakAlaM phlm"| atha lakSamUlyamannaM paktvA sA yAvad viSaM tatra nA'kSipat, tAvat tajjIvaprada iva vajrasenamunirAyayau / sA'pi taM muniM dRSTvA hRSTaivaM vyacintayat-"cittaM vittaM pAtraM ceti trayaM bhAgyena pUrNaM jAtam" / tasmAdadya pAtrAya dattvA svajanmedaM saphalIkaromi, yata IdRkpAtrasya saGgamo daivayogena kadAcid bhavati / ___atha sA prasannA satI praphullanayanA tasmai munaye bhikSAM dadau, lakSamUlyasya pAkasya vRttAntaM ca nivedayAmAsa / vajraseno'pi jagAda-"he bhadre ! tvamevaM mA sma kArSIH, yataH prAtareva subhikSaM bhaviSyati, atra sandeho nA'sti / sA papraccha-"etadbhavatA svayamajJAyi, athavA'nyasmAt ? atha sa meghagajitorjitayA vAcA'do jagAda-"ahaM zrIvajrasvAminokto'smi-"yadA tvaM lakSapAkaudanAd bhikSAM prApnuyAstadA tatprAta: subhikSaM bhaviteti" / evaM zravaNAmRtaM zrutvA sA zrAvikA taddinaM kSaNamAtramiva lIlayA sudubhikSaM yApayAmAsa / atha prabhAte prabhAjAlaiH sUryasya maNDalamiva dhAnyaiH pUrNaM naukAsamudAyaM dUrAdAgacchat / tato janaH sA ca sadyaH prAsIdat / zrIvajraseno'pi kaJcana samayaM tatraiva tasthau / tato jinadattaH svakalatravaraputrasahito'rhantaM pUjayAmAsa / jinArcAyAM yAcakebhyo dhanaM ca dadau / anyadine te zAntacittA mahotsavena zrIvajrasenamuneH pArve lokadvayahitaM vrataM laluH / __ evaM zrIvajrasvAmino vaMza: zAkhA-prazAkhAbhirvaTavRkSa iva ziSya-praziSyAdibhirvistaran diGmaNDalaM vyApat / sAdhupatra: suparvayukto muktAvAsanibandhanaM zrIvajramunivaMzaH kasya manoraJjako nA''sIt / ye kecid vaMzA dRSTA, ye vA zrutAsteSu sarveSu vaMzeSvagraM tanutvaM mUlaM ca sthUlatAmabhajat / dazapUrviNo munirAjasya zrIvajrasUrerasau vaMzaH ko'pi navyo ya Adau svalpataro'pi pazcAdatitarAM vavRdhe / iti pariziSTaparvaNi AryarakSitavratAdAna-pUrvAdhigamavajasvAmisvargagamana-tadvaMzavistAravarNanAtmakaH trayodazaH sargaH // 13 // jambUmuniprabhRtivajragaNAdhinAthaparyantasAdhujanacitracaritrapuSpaiH / sragdAmagumphitamidaM pariziSTaparva ziSTAtmanAM luThatu kaNThataTAvanISu // 1 // iti kalikAlasarvazazrIhemacandrAcAryaviracita sthavirAvalIsvarUpa-pariziSTaparvaNa: tapogacchAdhipati-zAsanasamrAT-bAlabrahmacAri-zrIkadambagiritAladhvaja-rANakapura-kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkArasamayajJa-zAntamUrtyAcAryavaryazrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi-prAkRtavizAradAcAryavaryazrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAtR-kaviratnazrIvijayayazobhadrasUrIzvaraziSyarala zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre samAptaM jambUmuniprabhRti-AryarakSitamuniparyanta municaritapratibaddhaM pariziSTaparva //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazastiH 237 nanamnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn // prazastiH // zrImatastIrthanAthasya mahAvIrasya sadyazAH / zrIsudharmAgaNadharaH ziSyo'bhUttatvadRgvaraH // 1 // adyA'pi yadgIrgIrvANasariddhArA vilakSaNA / svAcAmAd yatsudhAsvAdaM samukti dadate nRNAm // 2 // adbhuto'sya jagaccandro jAtaH paTTakramAmbare / yatkairavatapogacchaH prAkAzi pratibhAMzubhiH // 3 // tatpaTTasantatau hIraH sUriratneSu hIrakaH / jAto'kabbarabhUpaM yo bodhayAmAsa satpatham // 4 // guru-ziSyau sena-devau tatpaTTe'bhavatAM kramAt / prativAdivijetArau kIrtivyAptadigantarau // 5 // tadantevAsivaMze'bhUt zrInemiH sUrizekharaH / kadambAdimahAtIrthoddhArakhyAtAbhidho bhuvi // 6 // tadIyapaTTAlaGkAro guNagauraH pratApavAn / zrIvijJAno jJAnavRddho bhUribhavyaprabodhakaH // 7 // tasya paTTadharo jAta: kastUraH sUripuGgavaH / samRddhyai prAkRtasya svapratibhAyA niyojakaH // 8 // tasya ziSyo yazobhadraH paMnyAsapadabhUSitaH / dharmavyAkhyAsudhAsyandairjanatAnandana: sudhIH // 9 // tasyA'ntevAsitAlAbhasadbhAgyodayayogavAn / zubhakaro'haM viduSAmArAdhanakRtArthadhIH // 10 // hemacandrAcAryavaryanirmite sAravattare / pariziSTaparvagranthe padyabandhe'lpamedhasAm // 11 / / darza darzaM gatiM mandAM tasya cA'tyupayogitAm / saukaryArthaM gadyabandhairanvavAdiSamAdarAt // 12 // yugmam tadetasyA'nuvAdasya gurave karuNAbdhaye / yena prAptaM zubhaM jJAnaM tasmAyastu samarpaNam // 13 // gUrjare vejalapure suzrAvakagaNAnvite / jinacaityAJcite grAme nivasan zramaNAzraye // 14 // vasvAkAzaviyannetre vaikrame vatsare zucau / ajasaivaitakaM granthaM pUrNatAmahamAnayam // 15 // yugmam yadImamupayokSyanti zraddhAvantaH sadAgrahAt / syuzcedupakRtAste ca zramaM manye phalojjvalam // 16 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ goSTham kuNDonI marIciH prAkAraH harmyam sudhA suvratA purandaraH plavamAnaH panasaphalam kuJjaraH jighRkSuH prathama: sarvAM: stanandhayaH sannaddhaH urvarA vApikA gavAkSAsInaH nApaH kaThinazabdArthaH pariziSTaparva gAya rAkhavAno vADo kuMDA jevA AuvALI gAya kiraNa koTa, vADa mahela amRta sukhe dohI zakAya indra doDato, kUdakA mArato phaNasanuM phaLa hAthI grahaNa karavAnI IcchAvALo dhAvaNo bALaka taiyAra rasayukta vAva jharukhAmAM beThela samUha paGkeruhaH palitam palAzapatram prapA igudaphalam valkalam nIvAraH rasavatI marAlaH niveza: bilvaphalam vyAdhaH draviNam avakrayaH uTajaH urNApiNDaH kaGkataH AtodyAni murajadhvani: kamaLa saphedavALa navI kuMpaLanA pAMdaDAM paraba IMgoriyA jhADanuM phaLa jhADanI chAlano pozAka sAmAnya ghAsa rasoI haMsa hukama, Adeza bIlInA jhADanuM phaLa zikArI dhana mUlya, bhADuM jhUMpaDI Unano jaththo mAthuM oLavAnI kAMsakI vAjiMtro mRdaMgano avAja kaThinazabdArthaH mu: mahaH kareNuH didRkSA yAnam mRgArbhakaH milindaH kavoSNa: kaniSThaH pAtheyam satyaGkAraH AlAnam sArikA UrNanAbhaH vAna: zoNitam anaDvAhI parikarita AkarNya naukaH sakAza: AcAmlam pAtrakesarikA hathoDo mahotsava hAthaNI jovAnI IcchA karoLiyo vAdiSThAmAtram koDItulya kacUrNam vAhana mukhaNuM mRdvIkA bhamaro colaka: thoDA garama sparzavALuM | muninaH nAno sAcuM, kharuM hAthIne bAMdhavAno staMbha menA UlaTI, vamela lohI, rudhira gAya vIMTaLAyela sAMbhaLIne mALo pAsethI AyaMbila pUMjaNI dvitIyaH sargaH salilam rahaH vAhyAlI mAtuliGgI dADimI nirmaLI nAmanA jhADanuM cUrNa kaNDUSakalpA nisyandanamAnA syandanam caturikA prabhaJjanaH nyAsIkRtaH alloca: varNana: dhammillaH vadhUTI zarAvasampuTa : udvAhaH kam kULamokSaLam khAtrakhananam prAghUrNakaH yAmikaH sarSapaH vanavAraNa: kAndizIka: pANI ekAnta azvanI krIDAbhUmi bIjorAnuM jhADa dADamanuM jhADa drAkSa coLI moTI phAMdavALo kogaLA tulya nIkaLatI tha corI bhAre pavana 239 NA thApaNarUpe mUkela caMdaravo haratAla coTalo, aMboDo juvAna strI be koDiyA vivAha, lagna paherAmaNI hAthanuM ghareNuM choDavuM khAtara pADavuM atithi paheragIra sarasava hAthI nAsI javuM
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zuNDatuSAra: avaTataTaH dantakrakacaH tomarAnanA saliladhAnI kIkasam sUkarI UrmikA auramaputraH pravartinI pitRvya: pitAmahaH avakaraH puMzcalI lubdhakaH bhallUkaH kUrca: gujjahAra: kaGgukodraka vArddhakam guDamaNDakaH godhUmaH zallakI karNikAra: kSAmakukSiH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH hAthInI sUMDhamAMthI | asthimatrA nIkaLatA biMduo jambUkaH kUvAno kAMTho nakulaH dAMtarUpI karavata zApavA bhAlA jevA mukhavALI karaNDakaH pANI rAkhavAnuM bhAjana hADakuM kuMDaLa, rI vIMTI oramAnaputra sAdhvI kAkA dAdA kacaro vyabhicArI strI zikArI rIMcha dADhI caNoThIno hAra eka jAtanA dhAnyanA kodarA vRddhatva goLano mAMDavo ghauM zeDhAI - eka vRkSa kareNanuM jhADa durbala peTavALo culukam tA: gomAyuH kaJcukaH va riraMsuH aritradaNDam na upAyanam pravahaNam mA! magaramaccha vAyasaH kAgaDo prekSaNIyakam nATaka khobo noi: maSI snuSA dAruphalakam hastipakaH udaJcitA ghoTaka: hADakAno thelo ziyALa noLiyo hiMsaka pazu, vAgha karaMDiyo kuhakArAva: adhamarNaH magaramaccha bhaga vahANa taLAva ziyALa harakoI vastra stana ramavAnI IcchAvALo vahANa calAvavA mATe halesA mAravAno daMDa DhekuM, patthara meSa va lAkaDAnuM pATiyuM mahAvata UMce gayelI ghoDo mAyAvI avAja devAdAra kaThinazabdArthaH kulapAMsinI kucita grI nAonijA capaTI vagADavI AdhoraNa: zarastambaH mahAvata ghAsa vizeSano samUha grIvA, Doka caMDAla rUnI vATa 111111 111111 111 111 tRtIyaH sargaH pUtaLI nadIno madhyano taTa dvIpa cATavA ane cUsavA yogya paMkho, vIMjhaNo rAsa-garabA napuMsaka dIThuM yurosina sevaka bhAthuM adhittvI vApa: dorI upara caDhAvela bALavALo pAtharaNuM koLuM AvedIA zikArI ramata mojaDI ghuvaDa maDaduM parikhA alAbuphalam sRNi: danturA vedhara: vandAru: khAI tuMbaDAnuM phaLa caturthaH sargaH 5Ekkt[}} in! aMkuza moTA dAMtavALI chaDIdAra vaMdana karavAnA svabhAvavALo paJcamaH sargaH sabhA haNavAnI IcchAvALo yajJa mATeno staMbha 8: sarvAM: bAjapakSI vATa gulAbanA phulanuM bIja dADhI, haDapacI ThIkaruM vizALa nagarano daravAjo 241 kAtara saptamaH sarvAM: guphA, dara garbhavatI zreNi, paMkti dhobI
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 mammunnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnellinsunnnnnnnninnnnnnnnnnnnnnnnnina triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prAtivezmikaH pAzI ekAdazaH sargaH lAGglam pUMchI ArAtrikaH peTa tundam bhAratI mahAsatram dAnazALA aSTamaH sargaH kAndavikA javanikA ho pratyayaH vizvAsa dvAdazaH sargaH aurdhvadehikam bharekhAnI bhATakaH bhADuAta maraNatithie apAtuM upahAsa: mazkarI piMDadAna krIDanakam ramakaDuM sAdI ghoDe savAra gaI kAla pariSvaGgaH bheTavuM pareyuH calanI ghAgharI nupUram paganAM jhAMjhara udAyudham zastra UMcA karavA ghRtapUraH ghebara tundaparimArjam mANasu veSTikA vITIyo (mozI) karambakaH karaMbo kundakalikA bhoganA AnI rabbA rAbaDI kaLI pariveSaNam pIrasavuM bibhItakavRkSaH pArnu ADa ArurukSuH caDavAnI IcchAvALo upAlambhaH 640 samudka: DAbhaDo ArAmikaH udyAnapAlaka lAkha navamaH sargaH trayodazaH sargaH lipsuH vAnI chApAmo | upadA bheTanuM vardhApikA vadhAmaNA ApanArI ikSuvATa: zeraDInuM khetara dazamaH sargaH gaNDUSaH pratizrayaH upAzraya vAgmI vAcALa, bolavAmAM pradoSaH rAtrino prathama prahara jatu kogaLo kuzaLa