Book Title: Trishashti Shalaka Purush Charitrasya Gadyatmaka Saroddhar Part 04
Author(s): Shubhankarsuri, Dharmkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009894/1
JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH / / kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH SaSThaM saptamaM ca parva kartA - A. zrIvijayazubhaGkarasUriH sampAdaka: - munidharmakIrtivijayaH :: prakAzaka : kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdIsmRti-zikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNam kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryaviracitasya triSaSTizalAkApuruSacaritasya gadyAtmakasAroddhAraH 4 (SaSThaM saptamaM ca parva) Trishashti-Shalakaa-Purusha-Charitam (c) sarve'dhikArAH svAyattAH kartA : A. zrIvijayazubhaGkarasUriH sampAdakaH : munidharmakIrtivijayaH prakAzakaH : kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcAryanavamajanmazatAbdI smRti-zikSaNasaMskAranidhiH - amadAvAda dvitIyasaMskaraNam : vi.saM. 2068 I0saM0 2012 pratayaH : 500 mUlyam : ru. 125-00 pRSThAni :18 + 234 = 252 prAptisthAnam 1 zrIvijayanemisUrIzvarajI jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, ANandajI kalyANajInI peDhI samIpe, navA zAradAmandira roDa, pAlaDI, amadAvAda - 380007. phona : 26622465 dUrabhASa : 09808637714 2 sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001. phona : 25356692 bAlAnAmiva mAtA ca saritAmiva sAgaraH / durbalAnAmanAthAnAM kRte caikAzrayAspada ! // 1 // nigUDhamatra-tavajJa ! jyotirvijJAnakovida ! / / munisaMmelanastambha ! zAsanodyotatatpara ! // 2 // prabalasattvasaMpanna ! ziSyotthAne kRtodyama ! / labdhanandanasUryAzIH ! pravacanakalAdhara ! // 3 // zuddhacAritrasaMniSTha ! sarvasUriziromaNe ! / tathA vAtsalyapAthodhe ! nirmalabrahmapAlaka ! // 4 // sUryasadRzatejasvin ! mRgezopamanirbhaya ! / candrasaMkAzasaMdIpta ! ratnAkaragabhIra ! ca // 5 // sadAgrahyapi satye hi sadA niyagrahin ! mudA / sva-paramohadurbheda-granthivicchedakRt ! khalu // 6 // nemi- vijJAna- kastUra- yazobhadra- zubhaGkarAH / sUrIzA guravo yasya prabalamahimAnvitAH // 7 // paThana-pAThanaprANa ! sevAtatpara ! sAdhurAT ! / audAryAdiguNopeta ! sUryodayaguro ! aho // 8 // jJAnAdikaM mayA'vAptaM prabhAveNa prabho ! tava / sarvaM puNyasmRtau tatte tvadIyaM tubhyamarpaye // 9 // mudraNam : kirITa grAphIksa 416, vRndAvana zopIMga senTara, ratanapoLa, amadAvAda. dUrabhASa : 09898490091 - dharmakIrtivijayaH
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya nivedana kiJcit prAstAvikam kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI janmazatAbdI (vi.saM. 1145-2045)nA maMgala avasare pUjya AcArya zrIvijayasUryodayasUrIzvarajI tathA pUjya AcAryazrIvijayazIlacandrasUrIzvarajInI zubhapreraNAthI amArA A TrasTanI sthApanA thaI hatI. prAcIna granthonuM saMzodhana-sampAdanapUrvaka prakAzana, aneka vidvajjanonuM sanmAna, 'anusaMdhAna'nAmanI zodhapatrikAnuM prakAzana-ityAdi sAhityika pravRttio A TrasTano mukhya uddeza che. te anusAra kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanI navamI sUripada zatAbdI (vi.saM. 1166-2066)nA upalakSyamAM teonA dvArA viracita triSaSTizalAkApuruSacaritano pUjya A.zrIvijayazubhaMkarasUrijI racita gadyAtmakasAroddhAra pragaTa karatAM amo Ananda anubhavIe chIe. A gadyAtmakasAroddhAranI racanA pUjya A.zrIvijayazubhaMkarasUrijIe pUrve vi.saM. 2016nA varSe karI hatI. Aje 50 varSa pachI pUjya zrI vijayasUryodayasUrIzvarajInA ziSya munizrIdharmakIrtivijayajI dvArA punaH sampAdita-saMzodhita karela A granthanA prakAzanano lAbha amArA TrasTane malyo, te badala amo teonA RNI chIe. suviditamevedaM viduSAM yat kalikAlasarvajJetibirudadhAriNA paramaviduSA jainAcAryeNa zrImatA hemacandrAcAryeNa bhagavatA gUrjaranarezadvayaM siddharAjajayasiMhakumArapAlacaulukyeti saMjJaM pratibodhitaM; gUrjararASTre suvizAle'mAriH pravartitA; anekazatasaGkhyA jinAlayA nirmApitAH; somanAthamahAdevAbhidhazivatIrthasyoddhArakArye rAjA preritastattIrthapunaHsthApanAvasare svayamupasthitaM ca / yugaprabhAvakenA'nena sUripAdena sarvajanatAyA hitakarANi muka-pazUnAmabhayadAni jainadharmasyodyotakArINi ca naikAni mahAnti kAryANi yathA kRtAni, tathaiva tena bhagavatA nAnAvidhazAstranirmANakAryamapi vidvazcetazcamatkRtikArakaM vihitameva / tadviraciteSu grantheSu siddhahemacandrAbhidhaM zabdAnuzAsanaM, kAvyAnuzAsanaM, chandonuzAsanaM, liGgAnuzAsanaM, vAdAnuzAsanaM, zabdakoSadvayaM, saMskRtavyAzrayamahAkAvyaM prAkRtavyAzrayakAvyaM, stutikAvyAni, yogazAstram-ityAdayo granthAH pramukhAH prasiddhAzca vidyAkSetre / tadviracita eko mahAn grantho'yamapyasti-triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvyam / prAyaH 36000 zlokamito grantho'yaM jainapurANaprabandhasannibho mahAkAvyalakSaNopetazca / granthe'tra jainadharmasvIkRtatIrthaGkara-cakravarti-vAsudevabaladeva-nAradAdInAM zalAkApuruSANAM caritavarNanaM vizadaM vihitamasti / jainasaMghe etadadhyayanAdhyApanapracAro'virataM bahuzatavarSebhyaH pracalati / saMskRtAdhyayanakartRNAM vidyArthinAM bodhavezadyArthametasya kAvyagranthasyA'dhyayanaM nitarAmAvazyakam / jainasiddhAntAnAM sukhabodhArtha jainetihAsasya ca jJAnArthamapyetadadhyayanamatIvopayogi / parantu mahAkAvyasyA'syA'dhyayane sarve janA na samarthA bhaveyuH / mandabodhAnAM sAralyotsukAnAM cA'bhyAsinAmetasyA'dhyayanaM bahudhA durUhamapi syAdeva / etAdRgjanAn manasi nidhAya AcAryapAdazrIvijayazubharasUrivaryeNa granthasyaitasya saralIkaraNAya tadarthaM cA'sya vi. saM. 2067 li. kalikAlasarvajJa-zrIhemacandrAcArya navamajanmazatAbdIsmRtizikSaNasaMskAranidhiH amadAvAda.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ padyAtmakaM mahAkAvyaprauDhisamalaGkRtaM ca svarUpaM gadyAtmakaM varNanAdibAhulyamuktaM ca nirmitaM kRpAparItacetasA'smatpraguruvareNa / grantho'yaM paJcAzadvarSebhyaH pUrvaM mudrita AsIt / paramasya na saJjAtastAdRk pracAro yena sarve'bhyAsotsukA janA lAbhAnvitAH syuH / samprati cA'prApyo'yaM granthaH / ataH zrIhemacandrAcAryapAdAnAM sUripadanavamazatAbdhA varSa vi.saM. 2066tamaM yadA''gataM tadA teSAM smaraNAJjalirUpeNa grantho'yaM punaH sampAdanaviSayIkRtya mudrApaNIya iti saGkalpa udito'smazcitte / sAdhavaH preritA etadartham / pUjyapAda zrIguru bhagavadbhiH zrIvijayasUryodayasUribhirapi sAnandamanujJAtametadarthe / tato munizrIdharmakIrtivijayena sambhAlitametatkAryam / tasya bhaktibhAvitamAnasasya parizrama idAnIM phalAnyAvahatIti mahAnAnandaviSayaH / grantho'yaM saMskRtAbhyAsinAM yathopakArakaH, tathaiva jainadharmaviSayakaM samyag jJAnaM prAptumicchukAnAM jinAdimahApuruSacaritAnAM jijJAsUnAM ca kRte'pi nitAntamupayogI syAdeveti nizcapracam / granthasampAdanakArye yadi kA'pi skhalanA'sti tadarthamasmAkaM pramAda evopAlambhArhaH / zrIhemacandrAcAryabhagavatAM gadyAtmakasAroddhArakartRRNAM cA''zayato viparItaM cet kimapyAgataM syAdatra, tadarthaM mithyAduSkRtaM dattvA kSamAprArthino vayamiti zam / saM. 2067 Azvina zudi - 1, surendranagare - zIlacandravijayaH 7 viSayAnukramaH SaSThaM parva prathamaH sargaH (zrI kunthujinacaritam ) viSayaH siMhAvahanRpavRttAnta:. kunthujinajanma........ kunthujinasya cakritvAbhiSekaH kunthujinasya dIkSAgrahaNam. kunthuprabhoH kevalotpattirdezanA ca. zAsanadevatayoH kunthujinasannidhAnam .. kunthuprabhoH parivAreyattAkathanam . kunthuprabhornirvANam dvitIyaH sargaH (zrIaranAthacaritam ) dhanapatimunestIrthakRnnAmakarmopArjanam . arajinasya janmArabhya dIkSAntavRttAntaH aranAthasya kevalotpattirdezanA ca zAsanadevatayoH prabhusannidhAnam.. kumbhagaNadharAt sAgaradattasya jAmAtRviSayaH praznaH vIrabhadrasya gRhAnniSkramaNam. vIrabhadrasya zaGkhazreSThigRhavAsa: anaGgasundaryA vIrabhadre'nurAgaH ratnAkaranRpasya putrIvivAhacintA. vIrabhadrasyA'naGgasundaryA pariNayaH anaGgasundaryA suvratopAzrayaprAptiH vIrabhadrasya ratnaprabhayA vivAhastasyAH suvratopAzrayaprAptizca vAmanavIrabhadrasya prAptirbhAryAbhissaMgamazca vIrabhadrasya prAgbhavaH pR. 1 2 2 3 5. 9 9 10 11 12 13 14 15 16 18 18
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH ....................... viSayaH arajinasya parivAraH .... arajinasya nirvANam ..................... .................. tRtIyaH sargaH (zrIAnandapuruSa-puNDarIka-balicaritam) priyamitranRpasya devatvam AnandapuruSa-puNDarIkayorbaladeva-vAsudevayorjanma puruSapuNDarIkeNa balivadhazca. caturthaH sargaH (zrIsubhUmacakravarticaritam) bhUpAlanRpasya devabhavAptiH ...... agnikasya jamadagninAmnA khyAtiH ...... vaizvAnara-dhanvantaridevatayovivAdaH ............... ............... vaizvAnara-dhanvantaridevAbhyAM padmaratha-jamadagnyoH parIkSaNam .. jamadagninA jitazatrukanyA kubjIkaraNam .. jamadagne reNukayA vivAhaH. parazurAma-kRtavIryayorjanma . parazurAmeNa reNukA-'nantavIryayorvadhaH kRtavIryeNa jamadagnivadhaH parazurAmeNa kRtavIryavadhazca . subhUmacakrijanma ....... parazurAmeNa satrAgAranirmANam .......... ........ subhUmena parazurAmavadhaH .... paJcamaH sargaH (zrIdatta-nandana-prahlAdacaritam) vasundharanRpasya devalokAptiH ............ prativiSNoH prahlAdasya janma. nandana-dattayorbaladeva-vAsudevayorjanma...................................... dattena prahlAdavadhaH SaSThaH sargaH (zrImallinAthacaritam) balanRpasya mokSaH mahAbalasya rAjyAbhiSekastanmitrANi ca ............. mahAbalasya samitrasya pravrajyA devatvaM ca malliprabhorjanma .................... pratibuddhinRpasya kumbhanRpAntike dUtapreSaNam .. malliprabhorahannayadvArAdivyakuNDaladvayaprAptizcandracchAyasya kumbhanRpaM prati dUtapreSaNaM ca . candracchAyasya kumbhaM prati dUtapreSaNam ............... rukminRpasya kumbhaM prati dUtapreSaNam .. ............ mallena citrakarakarakarttanamadInazatrunRpasya kumbhaM prati dUtapreSaNaM ca.......... cokSAparivrAjikAyA mallayA parAbhavo, jitazatroH kumbhaM prati dUtapreSaNaM ca ..34 malle: SaNNAM rAjJAM prabodhanam ... ................ mallenUpaprabodhAya svasuvarNapratimAnirmApanam ........... mallerdIkSAgrahaNaM kaivalyaM ca..... mallerdezanA. malle: zAsanadevate malle: parivAraH.. mallenirvANam.... mallerAyuHkAlAdi... saptamaH sargaH (zrImunisuvratanAthacaritam) surazreSThanRpacaritam . sumukhanRpasya vanamAlayA sukhAnubhava: ... ............. sumukha-vanamAlayoryugalikabhavaH .......... vIrakuvindasya devatvaM prApya yugalikaparAbhavo harivaMzavarNanazca munisuvratasya janmAdi.. munisuvratasya dIkSA .. ............. munisuvratasya kevalotpattirdezanA ca.. munisuvratasya zAsanadevate....... munisuvratasyA'zvaprabodho'zvapUrvabhavavarNanaM ca.. kArtikazreSThi-bhAgavatavratayozcaritam . munisuvratasya parivAro nirvANaM ca. ................ munisuvratasyA''yuHkAlAdi.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH aSTamaH sargaH (zrImahApadmacakricaritam) prajApAlanRpacaritam ......... zramaNena namucisacivaparAjayaH... namucinA siMhalanRpasAdhanam ................ mahApadmasya tApasAzramagamanam.. mahApadyasya madanAvalyAmanurAgo, gajasAdhanaM, kanyAbhiH pariNayazca ..........51 padmasya jayacandrayA pariNayaH padmasya cakritvaM, madanAvalyA pariNayazca .................. padyottarasya muktirviSNukumArasya labdhiprAptizca .. namuceH krodhaH... viSNukumArasya namuciprabodhanam ....... viSNukumArasya mokSo namucinigRhazca .................. padyasya mokSaH ...... ..................57 saptamaM parva (jainarAmAyaNa) prathamaH sargaH kIrtidhavala-devyoH zrIkaNTha-padmayozca vivAha:, zrIkaNThena vAnarAkhyarAjyasthApanaM ca... .................. zrIkaNThasya mokSaH......... taDitkezavRtAntaH.......... deva-taDitkezayoH pUrvabhavavRtAntaH taDitkezaghanodadhyoH paramapadaprAptizca . zrImAlI-kiSkindhyovivAho vijayasiMhA-'ndhakayorvadhaM nirdhAtasya laGkArAjyaM cA'zanivegasya pravrajyA ca... indrasya janma rAjyaM ca ............... mAlIndrayoyuddha mAlivadho vaizramaNasya rAjyaM ca............ ratnazravaso vidyAsAdhanaM kaikasyA pariNayazca dazamukha-kumbhakarNa-vibhISaNAnAM janma ......... viSayaH dvitIyaH sargaH mAtrA rAvaNasya svapUrvapurIharaNakathanam .... rAvaNAdInAM vidyAsAdhananizcayazca . rAvaNAdInAM vidyAsAdhanam ............................. rAvaNena candrahAsAsisAdhanam ..................... rAvaNa-mandodaryovivAhaH ................... rAvaNasya padyAvatyAdiSaTsahasrakanyakApariNayanam ......... kumbhakarNa-vibhISaNayovivAhaH ................... mandodaryA indrajinmeghavAhananAmaputradvayam ................ rAvaNena laGkAjayo vaizramaNasya pravrajyA ca.. rAvaNasya bhuvanAlaGkAragajaprAptizca ............... rAvaNena yamanRpagRhagamanam ... vAlino rAjyaM, sugrIvasya yauvarAjyaM ca...... khara-candraNakhayovivAho virAdhajanma ca..... vAli-rAvaNayoryuddha, rAvaNaparAjayaH, sugrIvasya rAjyaM, vAlina: pravrajyA ca...... rAvaNa-zrIprabhayovivAhaH rAvaNasya vAlikRto mAnabhaGgo, rAvaNasya tatkSamApana rAvaNAya dharaNendrakRtavarapradAnaM, ratnAvalIpariNayazca vAlina: kaivalyaM mokSazca, sAhasagatevidyAsAdhanArthagamanaM, tArA-sugrIvayovivAhAdikaM ca ....... rAvaNa-sahasrAMzuyuddhaM, sahasrAMzoranaraNyanRpasya ca pravrajyA ................... nAradapreritarAvaNAjJayA maruttanRpasya kratutyAga: abhicandrasya kSIrakadambasya ca pravrajyA, nArada-parvatakavasUnAmadhyayanAdivRttAntazca... ........... vasorAkAzasphaTikavedyAdivRttAntaH ............... nArada-parvatakayorajapadArthavivAdaH. vasusAkSyeNa nAradasya vAde parAjayo, vasornarakaprAptizva ..........
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 viSayaH vasuputrANAM keSAJcit devatAbhirvadho'nyeSAmanyatra gamanaM ca......... sagareNa kUTena pariNayanam ............... parvata-zANDilyayorlokavaJcanam ... parvatasyA'surasahAyenA'sadupadezAdinA loke yajJapravarttanam ............. asureNa sulasA-sagarayovinAzaH .......... nAradajanmAdivRttAnto, rAvaNena kanakaprabhApariNayanaM ca ......... sumitra-prabhava-madhu-camarendrANAM kathA ....... nalakubareNa kumbhakarNAdiparAjayaH.... rAvaNena nalakubaranigrahaH ................. rAvaNenendranRpanigrahaH .............................. sahasrAraprArthanayendrasya rAvaNAnmuktiH............... indrasya parAjayahetuH pUrvabhavavRttAnto mokSazca .. tRtIyaH sargaH pavanaJjayA'JjanAsundaryorjanmAdivRttAntaH ..... pavanaJjayA'janAsundovivAhanizcayaH. pavanaJjayA'janAsundovivAhaH ................ rAvaNenA''hUtasya prasthitasya pavanaJjayasya cirAttyaktAJjanAsamAgamaH .... 101 aJjanAyA garbhadhAraNaM, nirvAsanaM, vane muniprAptizca ... aJjanApUrvabhavavRttAntaH ... aJjanAyAH siMhAt trANam . hanumato janmavRttAntaH ............... hanumataH zrIzailanAmakaraNam . pavanavegasyA'janAnveSaNaM, citApravezAdvAreNA'jjanAsamAgamo, hanumato yauvanaM ca...... rAvaNena varuNaparAjayaH ... caturthaH sargaH vajrabrAhoH pravrajyA ................ kIrtidharasya pravrajyA...................... ................ 110 viSayaH sukozalasya pravrajyA .......... kIrtidhara-sukozalayormuktiH sodAsajanma, mAMsabhakSaNapravRttiH, zrAvakatvaM ca..... sodAsavaMzavarNane dazarathavRttAntaH ............ dazaratha-kaikeyorvivAhaH ............. dazarathasya rAvaNapreritavibhISaNAt trANam .. rAmAdInAM janma.............. bhAmaNDalajanmAdivRttAntaH. rAmasyA'yodhyAgamanaM, rAma-sItayovivAhazca .............. sItApamAnItanAradapreritena candragatinA janakanigrahaH ........... rAma-sItAdInAM dhanurbhaGgAdinAM vivAhavRttAntaH .......... dazarathasya vairAgyam ............................ satyabhUtimuninA bhAmaNDalavRttAntakathanam .. dazarathapUrvabhavavRttAntaH..... rAmAdInAM vanagamanavRttAntaH .......................... bharatena prArthitasyA'pi rAmasya vanAdaparAvRttiH paJcamaH sargaH vajrakarNasyA'bhigrahagrahaNavRttAntaH ............ vajrakaNe siMhodarakopaH ...... siMhodareNa vajrakarNapurarodhaH ............ lakSmaNena siMhodaranigrahaH, kanyAzatatrayapariNayanaM ca ................... puMveSakalyANamAlAvRttAntaH lakSmaNena kAkamlecchanigraho, vAlikhilyamocanaM ca................... lakSmaNena dvijanigrahaH. gokarNayakSanirmitapure rAmAdInAM nivAsa: rAmasya kapilAnugrahaH, kapilasya pravrajyA ca ......................... varSApagame rAmAdInAM prasthAnam . .......................... lakSmaNena vanamAlAtrANam .................. ............. ................109
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 viSayaH rAmAdInAM vanamAlApitRgRhagamanaM ativIryeNa rAmAdInAM yuddhe lakSmaNenA'tivIryaparAjayo'tivIryasya pravrajyA ca.. vanamAlayA lakSmaNasya zapathagrahaNam ................ jitapadmayA saha lakSmaNasya vivAhaH ... vaMzazailaparvate munidvayasya kaivalyotpattiH ....... upasargakAraNe kulabhUSaNamunikathito nijavRttAntaH, jaTAyuvRttAntastatsambandhe ca skandakamunivRttAntaH . lakSmaNena zambUkavadhaH.... candraNakhAyA rAma-lakSmaNayovivAhaprArthanaM, tAbhyAM kRto niSedhazca ........ tayA kharAdibhyaH putravadhakathanaM, teSAM ca yuddhArthamAgamanam ............... siMhanAdakaraNena rAvaNena sItApaharaNam ............. sItAvilApazravaNenA''gatasya ratnajaTino vidyAnAzanam ... ................ rAvaNena sItAprArthanam .. SaSThaH sargaH rAmasya lakSmaNena punaH preSaNam ......... lakSmaNakRtasviziraso vadhaH .... rAmasya mUrchanam ............... virAdhasevakaiH sItAzodhanaM niSphalatA ca............ sAhasagatinA pratAraNIvidyAsAdhanaM, sugrIvarUpaM dhRtvA tadantaHpurapravezanaM ca. satya-viTasugrIvayoryuddham . sAhasagate: vadhaH ............... candraNakhAvilApo, rAvaNadattamAzvAsanaM ca.... mandodaryAH sItAkRtastiraskAraH .......... rAvaNapratibodhane vibhISaNasya naiSphalyam ...... sagrIvasya ratnajaridvArA sItAzuddhiH... sAbhijJAnadAnaM hanUmato laGkApreSaNam.... viSayaH hanUmatA mahendrapuri mAtAmaha-mAtulAbhyAM yuddhaM jayazca ................... hanUmatA laGkAprAkArabhaJjanam..... sItApArzve gatvA rAmAgulIyakapAtanam ...... hanUmatA sItAyai rAmasandezakathanam.... hanUmatA kRtaM devaramaNodyAnabhaJjanam ......... indrajitA hanUmato bandhanam ....... hanUmatA rAvaNamukuTabhajanaM laGkAbhajanaM ca.. saptamaH sargaH rAmAdInAM laGkAvijayAya prayANam ............ vibhISaNena sItAmokSAya rAvaNasya bodhanaM, kruddhena ca rAvaNena tasya nirvAsanam ... vibhISaNasya rAmazaraNagamanam ..... rAma-rAvaNasainyayoyuddham ......... rAvaNasya raNapravezaH .. sugrIva-bhAmaNDalayorbandhanam ............. rAma-lakSmaNAbhyAM mahAlocanadevasmaraNam sugrIva-bhAmaNDalayo gapAzato mocanam rAvaNa-vibhISaNayoryuddham . indrajit-kumbhakarNayorbandhanam ..... rAvaNena saha rAmasya yuddha rAvaNasya ca laGkAgamanam .. lakSmaNasya pratijAgaraNopAyasya cintanam vidyAdharokto vizalyAsnapanodakasecanarUpo lakSmaNatrANopAyaH .... vizalyAsparzena lakSmaNadehataH zaktinirgamanam ... bandhuvargavimocanArtha rAvaNena dUtapreSaNam . rAvaNasya bahurUpAvidyAsAdhanam ..... aGgadakRtopasarge'pi rAvaNasya nizcalatvam ....... sItAyA anazanAbhigrahaNam ........ .............. ..........
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH yuddhe rAvaNena cakramocanam . lakSmaNakRto rAvaNavadha:. 16 aSTamaH sargaH rAkSasAnAM rAmazaraNagamanam. vibhISaNAdyaiH rAvaNAGgasaMskaraNam. indrajidAdInAM pUrvabhavavyatikarakathanam .. kumbhakarNAdInAM dIkSA.. sItAmelanam ...... vibhISaNasya rAjyAbhiSekaH rAma-lakSmaNamAtRbhyAM nAradAya svaduHkhanivedanam . rAmasyA'yodhyAgamanotsAha: ayodhyAyAM mahotsavaH . munikathito bharatasya hastinaJca pUrvavRttAntaH bharatasya kaikeyyAzca dIkSA mokSazca. rAma-lakSmaNayorbaladevatva - vAsudevatvAbhiSekaH zatrughnasya mathurArAjyecchA yuktipUrvaM ca mathurezasya parAbhavo vadhazca zatrughnasya mathurAyA Agrahitve munikathitaH pUrvabhavavRttAntaH maharSINAM prabhAvato devakRtarogAdInAM zAnti:. rAma-lakSmaNayoH paTTamahiSyAdiparivAra: sItAyAH svapnadarzanaM garbhadhAraNaM ca sItAdUSitatvam. rAmasya nizAbhramaNaM janavAdazravaNaM ca araNye sItAtyAgaH rAmakRte sItApradattaH sandeza:. navamaH sargaH araNye sItayA sainyadarzanam... vajrajaGghanRpeNa tasyAH svagRhe nayanam sItAsandezaM zrutvA rAmasya vilApaH pR. 178 . 178 179 179 179 180 . 180 181 181 182 183 184 186 ------ 186 186 188 190 191 . 191 . 192 193 . 193 194 . 195 195 196 viSayaH anaGgalavaNa-madanAGkuzayorjanma lavaNasya vividhakanyAbhiH pariNayaH. aGkuzavivAhanimittaM pRthunRpeNa yuddham . lavaNA-'GkuzayorayodhyAM prati prayANamayodhyApurIrodhanaM ca. bhAmaNDalasya sItApArzve gamanam ... lavaNA-'GkuzAbhyAM rAma- - lakSmaNayoryuddhAyA''hvAnaM ca lakSmaNasya mUrcchA...... lakSmaNenA'kuzala 17 nAradena putradvayavRttAntakathanam .. saputrasya rAmasyA'yodhyApravezaH rAmasya sItAzuddhayarthaM divyakaraNasyA''grahaH sugrIvAdyaiH sItAnayanam ... sItayA divyapaJcasvIkaraNaM, rAmasya cA'gnipravezAjJA. sItAsAnnidhyArthamindrasya svasenAdhipataye AjJA. sItAyA agnipravezaH. sItAzIlaprabhAvAdagnividhyApanam sItAyAH dIkSA -------- dazamaH sargaH rAmasya vihvalatA dezAnAnte rAmasya nijabhavyatve prazna uttarazca. rAvaNa - vibhISaNAdInAM pUrvabhavavRttAntaH rAmAdInAM sItAyai vandanam . sItAyA acyutendratvam.. lavaNA-'GkuzAbhyAM lakSmaNaputrANAM pratibodhanaM teSAM ca dIkSA. hanUmato dIkSA mokSaca ... lakSmaNasya parIkSaNaM lakSmaNamRtizca lavaNA- -'GkuzayordIkSA mokSazca... rAmasyA'samaJjasaceSTitaM, devadvayena ca pratibodhanam . pR. . 196 . 197 197 198 199 199 200 . 200 200 . 201 . 201 202 202 . 203 . 203 . 203 204 205 205 . 205 210 210 . 210 . 211 211 . 212 .212
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayaH rAma-zatrughnAdInAM dIkSA rAmasyA'vadhijJAnotpattiH rAmasyA'bhigrahaH ... ................. sItendrakRta upasargaH ................. rAmasya kevalajJAnotpattiH. rAmeNa rAvaNa-lakSmaNayorgativiSayakakathanam ... sItendreNa narakabhUmiM gatvA pratibodhanam ...................... rAmasya mokSaH ..................... ekAdazaH sargaH naminAthabhagavataH pUrvajanmasambandhaH .............. naminAthasya janma............... prabhorjanmotsavo nAmasthApanaM ca ....... bhagavato rAjyAbhiSekaH bhagavato vArSikadAnaM dIkSA ca ................... prabhodharmadezanA gaNadharasthApanA ca...................... zAsanadevatayoH prabhoH parivArasya ca varNanam .. prabhonirvANam . dvAdazaH sargaH hariSeNacakriNa: pUrvabhavasambandhaH ........ cakrijanma .............. cakraratnotpattiH SaTakhaNDasAdhanA ca.. cakriNo dIkSA mokSazca ..... trayodazaH sargaH jayacakriNa: pUrvabhavasambandhaH ..... jayacakriNo janma............. cakraratnotpatti: SaTkhaNDasAdhanA ca.... jayacakriNo dIkSA mokSazca.. kaThinazabdArthaH.......
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ // arham // // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH zrIkunthunAtha-aranAthAdicaritapratibaddhaM SaSThaM parva zrIkunthujinacaritam prathamaH sargaH cakrI ca dharmacakrI ca zrI-zUratanayo jinaH / manaHzudbhayA zriyo vRddhayai kunthurhadi nidhIyate // 1 // athA'syaiva jambUdvIpasya prAgvideheSu AvartanAmni vijaye khaDginAmnyAM mahApUryAM sakalaguNabhAjanaM dharmadhurandharo nItiparAyaNaH siMhAvaho nAma nRpo babhUva / so'nAsaktyA bhogAn bhuJjAna: kamapi kAlaM gamayitvA sAtizayavairAgya: saMvarAcAryapAdAnte dIkSAmagrahIt / tIvra vrataM pAlayazcA'rhadArAdhanAdibhiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArjayat / kAlayogena vipadya ca sarvArthasiddhe vimAne mahaddhikaH suro'bhavat / itazcA'syaiva jambUdvIpasya bhAratakSetre caitya-prAsAdAdisuzobhite hastinApure pure tejasA zUra iva zUro nAma nRpo babhUva / dayAdAkSiNyAdiguNAlaGkatasya tasya rUpa-lAvaNyasamanvitA zIlavatI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaM parva - prathama: sargaH vaitADhyamupetya taccheNidvayavattinAM vidyAdharendrANAmupAyanAni pUjAzca svIkRtya svayaM gaGgAdevI nATyamAlaM ca senAnyA mlecchasaGkulaM gaGgAniSkuTaM cA'sAdhayat / senAnyodghATitadvArAM khaNDaprapAtAguhAM pravizya tato nirgatya ca saparicchado vaitADhyAd nirgacchan gaGgAmukhanivAsinaH svayaM siddhAn naisarpapramukhAn navanidhIn dhArayat / tata: senAnyA dvitIyaM gaGgAniSkuTaM sAdhayitvA sampUrNacakrabhRd narA-'maraniSevito hstinaapurmaayyau| tatra ca prabhordevairnarendrazca cakravartitvAbhiSekazcakre / tadAnIM ca dvAdazAbdI yAvat tasmin pure mahotsavaH smjaayt| tadevaM kunthuprabhozcakritve'pi varSANAM trayoviMzatisahasrANi sArdhASTamazatAni vytiiyuH| triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH zrInAmnI palyabhUt / tasyAzca kukSau sarvArthasiddhatastrayastriMzatsAgaropamamAyuH pUrayitvA siMhAvahajIvastatazcyutvA zrAvaNakRSNanavamyAM kRttikAsthe candre'vAtarat / tadAnIM ca nizAzeSe sukhasuptA zrIdevI gajAdIMzcaturdaza mahAsvapnAnapazyat / tayA ca pramuditayA kathitasya svapnasya 'tava putrazcakrI tIrthakRcca bhAvI'ti phalaM nRpo'kathayat / tata: pUrNe samaye sA devI zubhe lagne vaizAkhakRSNacaturdazyAM kRttikAsthe candre sarvalakSaNasampUrNa chAgAvaM kAJcanavarNaM sutaM sussuve| tataH SaTpaJcAzaddikkumAryyastadAnIM sUtikAgRhametya yathAvidhi sUtikarma cakruH / zakrazca sametya prabhuM meruM nItvA tatra sarvairindrairdevAdibhizca samaM snAtraM vidhAya bhaktyA stutvA ca punaH prabhumAdAya hastinApurametya zrIdevyA: pArzvato'muJcat / zUranRpazca prabhAte putrajanmotsavaM cakAra / asmin garbhasthe jananyA 'kunthvAkhyo ratnasaJcayo dRSTa' iti svAmina: kunthurityAkhyAM cakAra / prabhuzca zakrasaMkramitAmRtAGgaSThaM piban vardhamAnaH paJcatriMzaddhanUnnato yauvanaM prpede| kAle ca pitrAjJayA karmaphalasyA'vazyabhoktavyatayA rAjakanyakA: pariNinye / janmatazcA'bdAnAM trayoviMzatisahasreSu sArdhASTamazateSu gateSu pitrAjJayA rAjyamagrahIt / __mANDalikasthitau tAvatsu sahasreSu gateSu ca bharturastrAgAre cakraratnaM samudapadyata / tataH prabhuzcakrapUjAM vidhivad vidhAya cakrAnugo mAgadhezaM varadAma-prabhAsezau ca krameNa sAdhayitvA sindhudevIM vaitADhyAdrikumAraM kRtamAladevaM ca svayaM senAnyA ca sindhuniSkuTaM ca sAdhayitvA senAnyodghATitadvArAM tamistrAguhAM prAvizat / tato nirgatya cA''pAtAkhyamlecchAna sAdhayitvA senAnyA ca dvitIyaM sindhuniSkuTaM sAdhayitvA tata: sthAnAd vavale cakrAnugaH / tato tato lokAntikAmaraistIrthapravarttanAya prArthito rAjyaM putrAya dattvA vArSikadAnaM pradadau / devairnRpaizca kRtaniSkramaNotsavo vibhuvijayAkhyAM zibikAmArUDhaH sahasrAmravaNamupetya zibikAyAH samuttIrya tyaktAlaGkArAdivaizAkhakRSNapaJcamyAM kRttikAsthe candre'parAhne kRtaSaSTho nRpasahasreNa samaM pravavrAja / tadAnImeva ca prabhozcaturthajJAnamutpede / dvitIye'hni ca cakrapure vyAghrasiMhanRpagRhe paramAnnena pAraNaM vyadhAt / tatra ca devairvasudhArAdipaJcakaM vyAghrasiMhanRpeNa ca prabhupAdasthAne ratnapIThaM ca viddhe| prabhuzca niHsaGgazchadmasthaH SoDaza varSANi vasundharAM vijahAra / ___athaikadA prabhurviharan sahasrAmravaNamAgatya kRtaSaSThastilakadrau pratimAdharastasthau / tataH prabhozcaitrazuklatRtIyAyAM kRttikAsthe candre ghAtikarmakSayAt kevalaM saJjajJe / senTraizca devaistadAnImAgatya tatkSaNaM kRte prAkArAdisamanvite samavasaraNe pUrvadvAreNa pravizya prabhuviMzatyagra
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH caturdhanvazatoccaM caityapAdapaM pradakSiNIkRtya yathopacAraM ratnasiMhAsanaM pUrvAbhimukho'dhitaSThau / surAdayazca sarve yathopacAraM yathAvidhi yathAsthAnaM nivivizire / prabhuM samavasRtaM jJAtvA kurunRpazcA'pyAgatya prabhuM namaskRtyA'nuzakraM kRtAJjaliniSasAda / tataH zakra-kururAjayoH stutvA viratayoH satoH zrIkunthunAtho dharmadezanAM vidadhe "ayaM bhavAmbhodhionilakSacaturazItyAvartabhISaNo mahAduHkhanibandhanam / asya taraNe cendriyormijayorjitA manaHzuddhireva yAnapAtram / sA hi jvalantI dIpikeva nirvANapathapradarzinI / tasyAM hi satyAM sarve guNAH santi / tasyAmasatyAM ca ke'pi guNA na santyeva / ato budhaiH saiva kAryA / manaHzuddhi vihAya muktaye tapazcaraNaM nAvaM vihAya bhujAbhyAM samadrataraNavada jJeyam / andhasya darpaNa iva manaHzuddhi vinA dhyAnaM mudhaa| caJcalaM ceto hi muktaye tapyamAnAn dehino vAtyevA'nyatra kutracit kSipati / manorAkSaso hi jagattrayIM saMsArAvartagarte pAtayati / manovRttinirodhe karmANi nirudhyante / tadanirodhe ca tAni prasaranti / tasmAd muktimicchatA mana:zuddhiravazyaM vidheyA / anyathA tapa:-zrutAdayaH kAyaklezamAtraphalA eva bhavanti / rAga-dveSajayazca manazaddhyaiva kartavyaH / yenA''tmA kAluSyaM hitvA svsvruupe'vtisstthte"| evaM prabhordezanAM zrutvA prabuddhA bahavo janAH prAvrajan / svayambhUpramukhAH paJcatriMzacca gaNadharA abhUvan / prathamapauruSyAM vyatItAyAM prabhau dezanAvirate svayambhUrgaNadharaH svAmipAdapIThastho dezanAmakarot / so'pi dvitIyapauruSyAM vyatItAyAM dezanAM pAritavAn / tataH surAdayaH prabhuM natvA svaM svaM sthAnamaguH / SaSThaM parva - prathamaH sargaH tattIrthe samutpanne ca haMsarathaH kRSNavarNo dakSiNAbhyAM bAhubhyAM varada-pAzadharo vAmAbhyAM ca mAtuliGgA-'Gkuzadharo gandharvayakSaH, kekivAhanA gaurAGgI dakSiNAbhyAM bAhubhyAM bIjapUra-zUladharA vAmAbhyAM ca muSaNDhI-paGkajadharA balAdevI ca zAsanadevate prabhoH sadA sannihite abhUtAm / tato'nyato viharata: prabhoH parivAre ca sAdhUnAM SaSTisahasrI, sAdhvInAM saSaTzatI SaSTisahastrI, caturdazapUrvabhRtAM saptatyadhikaSaTzatI, avadhijJAninAM ca sArdhaM sahasradvitayaM, manaHparyayiNAM catvAriMzadadhikA trayastriMzacchatI, kevalinAM trINi sahasrANi zatadvayaM ca, vaikriyalabdhimatAM zatAnyekapaJcAzacca, jAtavAdalabdhInAM sahasradvitayaM, zrAvakANAM nyUnAzItisahasrayug lakSamekaM, zrAvikANAM trINi lakSANyekAzItisahasrI cA'bhavan / kevalAt trayoviMzatyabdasahasreSu catustriMzatsahiteSu saptasu zateSu gateSu nirvANasamayaM jJAtvA sammetAdrimupetya prabhurmunisahasreNa samamanazanaM prapannavAn / mAsAnte ca vaizAkhakRSNapratipattithau kRttikAsthe candre prabhustairmunibhiH samamavyayaM padaM prApa / tadevaM prabhoH kaumAra-rAjya cakravartitva-vrateSa samabhAgakaM paJcanavatyabdasahasramAyurabhavat / zrIzAntijinanirvANAdardhapalyopame gate zrIkunthunAthajinanirvANamabhUt / sadevairdevendraizca prabhonirvANamahimA vidadhe / prabhordaSTrAdi ca pUjayituM yathAvad nijanijagRheSu ninye // 1 // iti zrIkunthunAthacaritavarNanAtmakaH prathamaH sargaH // 1 //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH sargaH zrIaranAthajinacaritam devI-sudarzanAnandavardhano'ro jinezvaraH / sudarzanapradaH pAyAdapAyAdvaH sudarzanaH // 1 // athA'syaiva jambUdvIpasya prAgvideheSu sItAnadyA uttarataTe vatsAkhye vijaye susImAnAmnyAM mahApuryAM zUro yazodhano dhanapatirnAma nRpo'bhavat / sa tathA medinI zazAsa yathA tadrAjye kasyA'pi bandhana-tADanAdi nA'bhUt / jinoktadharmapraNayI sa virakta: saMvaramunerantike prAvrAjIt / sa ca tIvra vrataM pAlayan tapAMsi tapyamAno vividhAbhigrahaparo mahIM vijahAra / cAturmAsikopavAsAntapAraNe ca taM mahAmuni zreSThiputro jinadAsaH zraddhayA pratyalAbhayat / tathA sa dhanapatirmunirahaMdArAdhanAdisthAnakaistIrthakRnnAmakarmA''rjayat / samAhitamanAzca kAlena vipadya navamagraiveyake mahaddhiko'maro'bhavat / ___ itazcA'syaiva jambUdvIpasya bhArate kSetre sarvasampatsamanvite parikhAdizobhite hema-sphaTikAdicaityaivirAjite hastinApure pure dharmiSThaH pratApI sudarzana: sudarzano nAma nRpapraSTho babhUva / tasya cA'ntaHpuraziroratnaM devI nAma mahAdevyAsIt / pativratayA zIlaguNasampannayA tayA saha bhogAn bhuJjAnaH sa nRpaH kiyantaM kAlaM vyatIyAya / tasyAzca devIdevyAH kukSau dhanapatijIvo nijamAyu: pUrayitvA graiveyakAcvyutvA phAlgunazukladvitIyAyAM revatIsthe candre'vAtarat / tadAnIM sA SaSThaM parva - dvitIyaH sargaH mahAdevI sukhasuptA nizAzeSe tIrthakRjjanmasUcakAMzcaturdaza mahAsvapnAn dadarza / pUrNe ca samaye sA mArgazIrSazukladazamyAM revatIsthe candre kanakavarNaM nandyAvartAkaM sampUrNalakSaNaM sutamasUta / tataH SaTpaJcAzaddikkumAryaH sametya yathAvidhi sUtikarma cakruH / zakrazca prabhuM merau nItvA tatra sarvairindrAdibhiH saha yathAkalpaM snAtrAdi vidhAya stutvA punardevIsvAminyAH pArzvato'mucat / sudarzano nRpazca samahotsavaM tasya devyAH svapne'radarzanAdara iti nAma cakre / sa cAuraH surastrIbhirdhAtrIbhirlAlyamAnaH kramAd vardhamAno bAlyamatItya yauvanaM prapannastriMzaddhanuHsamunnataH pitrAjJayA rAjakanyA: pariNinAya / tathA janmato'bdasahasrANAM viMzatau gatAyAM pitrAjJayA rAjyadhurAM dadhAra / tataH prabhormANDalikatve'pi tAvati kAle gate zastrAgAre cakraratnaM samutpannam / anyaizcA'pi trayodazabhiH sadratnaiH samanvitaH prabhuzcakrAnugazcaturvarSazatyA bharatakSetraM SaTkhaNDamasAdhayat / cakriNazca tasya prabhostAvatyeva kAle gate ca lokAntikAmaraiH sametya tIrthaM pravartayetyUce / tataH prabhurvArSikadAnaM pradAyA'ravindAya sutAya rAjyaM dattvA vaijayantyA zibikayA sahasrAmravaNaM prApya mArgazIkAdazIdine zuklapakSe revatIsthe candre'parAhne kRtaSaSTho rAjasahasreNa samaM praavraajiit| dvitIye'hni ca rAjapure'parAjitanRpagRhe paramAnnena pAraNaM cakAra / tatra ca devairvasudhArAdipaJcakaM nRpeNa ca prabhupAdasthAne ratnapIThaM vidadhe / tataH prabhuvividhAbhigrahaparazchadmasthastrINi varSANi yAvadvasundharAM vijahAra / athA'nyedyuviharan sahasrAmravaNametya sahakAratarormUle pratimayA prabhurasthAt / kArtikazukladvAdazyAM revatIsthe candre ca ghAtikarma
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kSayAt prabhoH kevalamutpannam / sadyazca devairvihite samavasaraNe yathAkalpaM pravizya SaSTyagradhanustrizatyunnataM caityavRkSaM pradakSiNIkRtya prabhuH prAGmukho ratnasiMhAsane samupAvizat / tato devAdiSu yathAsthAnamupaviSTeSu zakrA-'ravindAbhyAM stutaH prabhurdharmadezanAM prArebhe 8 'caturvargeSvekAntasukhasAgaro mokSaH pradhAnam / tatra sAdhakatamaM dhyAnaM, tacca manaso'dhInam / manazcA''tmAdhInamapi kurvatAM yoginAM rAgAdibhiH samAkramya parAyattaM vidhIyate / rAgAdyAH pizAcA iva manAgapi miSaM prApya rakSyamANamapi mAnasaM muhurmuhuzchalayanti / tathA rAgAdiviluptajJAnena manasA jano'ndhenA'ndha iva narakagarte pAtyate / rAgazca dravyAdiSu rati-prItI / teSvevA'ratyaprItI ca dveSaH / etAvubhau dRDhatarau sarvaprANinAM bandhane sarvaduHkhavRkSANAM mUlakandau ca / yadi rAga-dveSau na syAtAM tarhi sukhe ko vismayeta duHkhe kaH kRpaNo bhavet mokSaM ko vA nA''pnuyAt ? rAga-dveSayozca parasparamavinAbhAvitvam / tayorekataratyAge dvayamapi tyaktaM bhavati / kAmAdayazca rAgasya sevakAH, mithyAbhimAnapramukhAzca dveSasya / tayozca mohaH pitA / evamete traya eva doSAH, taizca jantavo bhavavAridhau bhramyante / jIvaH svabhAvataH sphaTikavad nirmalaH etairupAdhibhUtaistAdAtmyenA'vabhAsate / etairhi doSairjIvAnAM svarUpaM jJAnameva hriyate / nigodAdita ArabhyA'sannamuktijIvaparyantameteSAM prasaraH / etaizca vairAdiva muktyA mumukSuyogaH pratiSidhyate / munirvyAdhAdibhyo'pi tathA na bibheti yathA rAgAdibhyaH / yoginAM vartma hi pArzvasthAbhyAM rAgadveSAbhyAmatisaMkaTam / ato mumukSubhiranalasaiH samatayA rAga-dveSajayo vidhAtavyaH' / prabhorevaM dezanayA prabuddhA bahavo janA: prAvrajan / kumbhAdayastrayastriMzad gaNabhRtazca jjnyire| prathamapauruSyAM pUrNAyAM prabhau SaSThaM parva dvitIyaH sargaH dezanAvirate dvitIyapauruSyAM pUrNAyAM ca kumbhe gaNadhare dezanAvara zakrAdyAH prabhuM natvA svaM svaM sthAnaM yayuH / tattIrthe samutpanne ca zyAmavarNastryakSaH zaGkharatho dakSiNaiH SaDbhirbhujairmAtuliGga-bANa- khaDga mudgara- pAzA - 'bhayadharo vAmaizca nakulA-'si-carma-zUlA-'GkuzA - 'kSasUtradharo yakSendraH, nIlAGgI kamalAsanA dakSiNAbhyAM bAhubhyAM mAtuliGgotpaladharA vAmAbhyAM ca padmA'kSasUtradharA dhAriNI nAma devI ca zAsanadevate aranAthaprabhoH sadA sannihite abhUtAm / *** athA'nyadA prabhurmedinIM viharan padminIkhaNDapattane samavAsArSIt / tatrA'pi ca dezanAM kRtvA virate prabhau kumbhe gaNadhare ca saMzayacchidaM dezanAM kRtvA virate eko vAmano'bhyetya dharmaM zrotumupAvizat / tataH zreSThI sAgaradattaH kumbhaM gaNadharaM natvA'bravIt - 'bhagavan ! bhavinaH sarve bhavaprakRtyA duHkhinaH / teSvahaM vizeSato duHkhito'smi, yato mama sukhalezo'pi nA'sti / nitya bhAryAyAM me nAmataH priyadarzanA rUpavatI duhitotpannA | kalAkuzalA ca sA yauvanaM prapede / tasyA anurUpaM varamapazyan duHkhito jinamatyA kiM cintAmApnosIti pRSTazcintAkAraNamakathayam / tatastayoktam - 'zreSThin ! tvayA zreSTho varo grAhyaH, yenA''vayoranutApo na bhavet' / mayoktaM- 'bhAgyAdhInametat sarve'pi hi svahitamicchanti' / tAmevamuktvA vipaNau gacchan tAmraliptyAH puryAH samAgatamRSabhadattasArthavAhamadrAkSam / tena saha ca sAdharmikatvAt sasnehAH pUrvasuhRdeva vANijyAdivArtA: samabhUvan / ekadA ca sa mama gRhamAgataH priyadarzanAM suciramadrAkSIt / kasya kanyeyamiti pRSTo'haM 'mameyaM, kena hetunA tvayA suciraM vIkSyate'
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ityabravam / so'vocat-"zreSThin ! vIrabhadranAmA samprAptayauvano rUpavAn kavirjJAnI saGgItAdikalAkuzalo guTikAdiprayogataH kAmarUpI cA'sti / tasyA'nurUpeyaM kanyakA dRzyate' / mayA'pyuktaM'mamaiSA kanyakA kalAkuzalA, asyA anurUpavarArthaM cirAccintAgrasto'smi / daivAnukUlyAt tadayaM saGgama AvayoH, tadvayostanayau vadhUvaratvena ghaTetAm' / tataH sahRSTo nijAM purIM gatvA mahatyA janyayAtrayA vIrabhadraM prAhiNot / sa ca mama kanyAM pariNIya katicidahAni sthitvA sadAraH svapurIM yayau / anyadA cA' zrauSaM yad vIrabhadro nizAzeSe mama tanayAM suptAM muktvaikAkI kvacidapyagAt / samprati ca ko'pi vAmanastatpravRttimAnaiSIt , kintu sa vyaktaM nA''khyAti / tataH prabho ! sphuTamAkhyAhi' / evaM sAgaradattena vijJaptaH kumbho gaNadharaH prAha- 'tasyAM rAtrau tava jAmAtaivamacintayat-yat kalAkuzalo yantranipuNaH siddhamantro jJAtadivyaguTikAprayoga: sarvavijJAnapaTuzcA'smi / kintvaprakAzanAt sarvamapi nirarthakam / iha ca gurulajjayA niyantrito'smi / iha kUpamaNDUkavat tiSThan kApuruSo'smi / tadanyadezeSu gatvA nijAn guNAn prakAzayAmi' / evaM vicintya samutthAya bhUyaH so'cintayatyadi mama priyA kRtakasuptA, tarhi sA gativighnAya bhavet' / tataH sa kAmakrIDAkRte tAM samudasthApayat / sovAca-zirotirmA bAdhate, tataH kiM kadarthayasi / kasya doSeNa tava zirotiriti tena pRSTA sA tvaddoSeNeti jagAda / tataH kIdRzena doSeNeti punastena pRSTA sA-atrA'pi samaye yattava vaidagdhyavAk, tenaivetyudatarat / tata: so'vocat-mA kupaH, punarne dRzaM kariSye' / tAM sAbhiprAyamevamuktvA'dhikaM ramayAmAsa / sA'pi SaSThaM parva - dvitIyaH sargaH ratizrAntA tAM vakroktimajAnatI sukhamasvApsIt / tatastAM satyasupteti muktvA vIrabhadro nijAd gRhAd nirjagAma / tathA sa guTikAprayogeNa svaM zyAmavarNaM cakAra / tathA svakalApATavaM darzayan grAma-purAdiSu vidyAdhara iva svairamabhrAmyat / sA priyadarzanA ca zvasurAvApRcchaya pitRgRhamagAt / vIrabhadrazcaikadA'Tan siMhaladvIpe ratnAkarAkhyanRpAdhiSThitaM ratnapuraM nAma puramagAt / tatra zaGkhasya zreSThino haTTe niSaNNastena kuta Agata iti pRSTastAmraliptyAH svavezmato ruSitvA niHsRto bhramannihA''gamamityavocat / tataH zaGkho'vocat-tvayA na sAdhukRtaM, tadevaM vakramapi karma daivena saralIkRtaM, yadakSatAGgo mama sannidhAvatrA''gAH / evamuktvA taM svagRhaM nItvA snAna-bhojanAdi kArayitvA sasnehamuvAca-'mamA'nutpannaputrasya tvameva putraH, tatsvAmI bhUtvA madvibhavamupabhukSva, dAnadharmAdikaM kuruSva ca / madRzoH prIti kuruSva / dhanaM hi sulabhaM, kintu tadbhoktA suto durlabhaH' / tato vIrabhadro'pi savinayamuvAca-'piturgehAd niSkrAnto'pi piturgeha evA'hamAgamam / tavA''jJAvazaMvado'smi, tathA sarvadA tava ziSyo'smi / ahaM tava dharmaputro'smi' / tataH zaGkhasya zreSThino gRhe paurAn kalAkauzalairvismApayan sukhamasthAt / tatra ca ratnAkaranRpasya vizvasundarI puruSadveSiNyanaGgasundarI nAma sutA''sIt / zaGkhazreSThisutA ca vinayavatI nAma tasyAH pArzve pratidinaM yAti sma / saikadA kva yAsIti vIrabhadreNa pRSTA yathAtathamAkhyat / sA te sakhI kaivinodaiH kAlaM gamayatIti tena pRSTA sA vINAdyairityavocat / tato'hamapi yAsyAmIti tenoktA sA-tatra puMso bAlakasyA'pi na pravezaH, tava kuta ityukto vadhUrUpaM vidhAya yAsmAmItyabhidhAya sa strIveSamAsAdya tayA samamagAt / anaGga
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sundaryA ca keyamiti pRSTA sA vinayavatI matsvaseti jagAda / tadA ca tayA'naGgasundaryA phalake virahArtA haMsI lekhitumupacakrame / tatastAM vIrabhadra Uce- tvayA virahapIDiteyaM lekhitumArebhe, kintu dRSTyAdi na tAdRzam' / tatastvamAlikhetyuktvA sA tasmai phalakamarpayat / vIrabhadro'pi tAdRzIM haMsI likhitvA tasyai smrpyaamaas| sA ca tannirUpyA'bravIt-aho ! antarbhAvaprakAzakamAlekhyanaipuNyam / IdRzI kalAvidiyatkAlaM kiM nA''nItA ? tato vIrabhadro'vocat-gurUNAmabhizaGkayA nA'hamihA''nItA, anyat kimapi kAraNaM na / tatastayA pratyahamAgantavyamityUce, nAma ca pRSTam / vIrabhadrazca jhaTiti vIramatIti svaM nAmoktavAn / tato'nyA api kalA vetsi kimiti tayA bhUyaH pRSTA vinayavatyuvAca-'svayamacirAjjJAsyasi' / tata evamastvityuktvA'naGgasundarI satkRtya tadanvitAM vinayavatIM visasarja / tato vIrabhadro gRhe vadhUveSaM muktvA''paNe zreSThinaH pArzve yayau / zreSThinA ceyacciraM kvA'sthA iti pRSTacodyAnAya gato'smItyudatarat / tathaiva dvitIyadine'pi sa tatra gato'naGgasundarI vINAM vAdayantIM dadarza / tadA sa uvAca- 'eSA tantrI na susvarA, yato'syAM manuSyakezo'nusyUto'sti' / tvayA kathaM jJAyata iti tayA pRSTazca- 'tvadupakrAntarAganirvAha dRSTvA jJAyata' ityuktavAn / tatazca sa tayA'pitAM vallakI tatkSaNamutkIlayAmAsa / tanmadhyAcca manuSyakezamAkRSya tasyA vismayamAdadhad darzayAmAsa / tathA tattantrIM bhUyaH sajjayitvA vAdayaMzca zravaNAmRtaM rAgaM prapaJcayAmAsa / tatkauzalena ca sA'naGgasundarI sA parSaccA'tivismitA jAtA / tadvINAgItamAkarNya ca rAjakanyA tasmin nitarAM sasnehA jAtA / sa ca vIrabhadrastAmavasaraprAptamanyAsvapi kalAsu prAvINyaM SaSThaM parva - dvitIyaH sargaH darzayAmAsa / tataH svAnuraktAM tAM jJAtvA'nyadA rahasi zaGkhamavocat'tAta ! vinayavatyAH pRSThato yuvativeSaM vidhAya pratyahamahamanaGgasundaryAH pArzve gacchAmi / tadyuSmAbhirna bhetavyam / ahaM tathA kariSyAmi, yathA na ko'pyanartho bhavet / pratyuta gauravameva bhavet / yadi nRpo mahyaM nijAM kanyAM dAtuM va: prArthayate, tadA bhavatA''dau nA'numantavyam / tataH zreSThyuvAca-'tvaM vijJo'si, tathA'pi svakuzalaM kAryamiti bravImi' / vIrabhadra uvAca- 'mA vimanA sma bhUH, svasUnoH zubhaparimANaM kauzalamacirAdeva pazya' / tatastvaM vetsItyuktvA zreSThI maunaM samAzrayat / tadAnIM ca ratnAkaranRpasabhAyAM vArtA jAtA-'tAmraliptyAH kazcid yuvA zaGkhazreSThigRhe samAgato'nvahaM pure citrAbhiH kalAbhiracitrIyata / kintu vaidezikatvAt tasya jJAtirna jJAyate / AkRtyA tu mahAkulotpanna iva pratibhAti' / tato nRpatizcintayAmAsa-'ayaM yuvA ced matputryai rocate, tadA zobhanam' / ekadA ca vIrabhadreNa 'bhogasAmagyAM satyAmapi kiM bhogavimukhA'sIti pRSTA'naGgasundaryavocat-'bhogAH kasya na vallabhAH? kintvanurUpo vallabho durlabhaH / anUDhA nArI varaM, kintvakulInena patyA viDambitA na / iyatkAlamanurUpaM varaM nA'drAkSam, alpaguNaM varaM kRtvA'lam' / tato vIrabhadraH punaravocat-'mamA'nurUpo varo nA'stIti mA vocaH, yata iyaM vasundharA bahuratnA / ko'nurUpo varastava, tat kathaya, adyaivA'haM tat sampAdayAmi' / tacchrutvA'naGga sundaryavadat-'evamAzApradAnataH kiM mAM kadarthayasi / ado mithyA vadasi / yadi satyaM, tarjhanurUpaM varaM darzaya, yena mama kalA-rUpayauvanAdi kRtArthaM bhavet' / tayetthamukto vIrabhadraH svaM ruupmdrshyt| tataH soce-'ahaM tvadadhInA'smi, tvaM mama patiH' /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tataH so'vocat- 'astvevaM kintvapavAdo mA bhUdityataH paramiha nA''gamiSyAmi, tvayA nRpo vijJApyaH' / tayA tatsvIkRte vIrabhadro nijagRhaM yayau / sA'pi jananImAhUyA'vocat - 'mayA'nurUpo varo nirUpito'sti, zaGkhazreSThisUnurvIrabhadraH kalA-rUpAdibhiH pUrNo'sti / adyaiva tasmai mAM dehi / tAto madarthe yathA zreSThinaM svayamarthayate, tathA kuru / tacchrutvA muditA rAjJI rAjJe sarvaM vRttAntamavocat / tataH prasanno rAjA zreSThinamAhUyA'naGgasundarIvIrabhadrayorvivAhaM sthirIkRtya zubhe dine zubhe lagne samahotsava tau paryaNAyayat / tayozca dine dine prItiravardhata / vIrabhadrazca jainaM dharmamupadizan tAM zrAvikAM vyadhAt / paTe'rhatpratimAM caturvidhaM saGgha ca svayaM likhitvA tasyai samArpayat / 14 anyadA ca vIrabhadro dadhyau - 'mayi snigdheyamIkSyate, kintu prakRtilolAnAM strINAM sthairye na nizcayaH / ata etasyA AzayaM jAnAmi' / evaM vimRzya so'naGgasundarImavocat - ' tvatto'nyad na me kiJcit priyatamaM, tathA'pyahaM svadezagamanAya tvAmApRcche, ciraM madviyogakadarthitau matpitarau gatvA''zvAsayAmi, tvamihaiva tiSTha, ahaM drutaM bhUyo'pyAgamiSyAmi / tvAM vinA'hamanyatra sthAtuM nezvaraH ' / tacchrutvA mlAnamukhI sovAca- tvayA sAdhu jalpitaM, yacchravaNamAtreNa mesavo yiyAsantIva / tvamIdRzaH kaThinacitto'sItyevamadyaiva jJAtam' / tato vIrabhadro'vocat priye ! mA kupaH, tvAM sahaiva neSyAmi' / tataH so'naGgasundaryA sahaiva svadezagamanAya nRpaM sanirbandhamapRcchat / nRpazca kathaJcit priyAnvitaM vIrabhadraM gamanAyA'nujJAtavAn / tatastau potArUDhau jalavartmanA celatuH / pote ca kiyantamadhvAnaM gate mahAvAyurvAtumArabdhavAn / uttAlataraGgavazAducchalitazca potastrivAsarIM SaSThaM parva dvitIyaH sargaH bhrAmaM bhrAmaM grAvopari prasphuTitavAn / sphuTite ca pote tadIyamekaM phalakaM samprApya paJcarAtreNa kathaJcidekaM vanAkulaM taTaM prApa / tatra ca mUcchitA sA'naGgasundarI kenacit tApasakumAreNa dRSTvotthApyA''zramapadaM nItA / tatra 'putri ! vizrabdhA tiSThe 'ti kulapatinoktA tApasIbhiH pAlyamAnA katipayairdivasaiH svasthA'jAyata / tataH kulapatistasyA rUpAtizayAt tApasAnAM samAdhicchedazaGkayA tAmUce'vatse ! ito'dUrata eva padminIkhaNDapattanamasti / tatra te bhartrA saha saGgamo'vazyambhAvI, tajjaradbhistApasaiH saha tvaM tatraiva gaccha' / itthaM kulapatyAjJayA sA tApasaiH saha tatpattanamagAt / tApasAzca purapravezo nA'smAkamarha iti procya purAd bahistAM tyaktvA vyAvRttya jagmuH / tatra setastata IkSamANA kAyacintArthamAyAntIM suvratAnAmnIM vratinIM vratinIbhiH samanvitAmapazyat / tA dRSTvA ca- 'mama patyA paTe likhitvaitA darzitA' iti smRtvA drutamupetya pUrvAbhyastena vidhinA suvratAM vratinIzca vavande / tathA racitAJjaliH siMhaladvIpacaityAni magirA vandasveti tAmuvAca ca / tataH suvratayA siMhalAt kathamekAkinI niSparicchadA samAgatA'sIti pRSTA susthA sarvaM kathayiSyAmItyuktvA tayA saha tasyAH pratizrayaM zIghraM jagAma / tatra ca bhaktyA sAdhvIrvandamAnA sA tava sutayA priyadarzanayA dRSTvA pRSTA ca suvratAdarzanAntaM sarvamAtmano vRttAntamacakathat / tataH priyadarzanayA soce-'sundari ! madbharturvIrabhadrasya tvayA varNitaM sarvaM kalAdi samvAdi / kintvekaH zyAmo varNo visamvadati' / tato gaNinyA suvratayA 'iyaM priyadarzanA te dharmasvasetyanayA saha dharmAnuSThAnatatparA tiSThetyuktA tayA saha sA'naGgasundarI tatra tasthau / itazca vIrabhadro'pi pravahaNe bhagne ekasmin phalake lagnaH saptame divase rativallabhanAmnA vidyAdhareNa dRSTo vaitADhyamUni nItazca /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ .....17 16 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tathA svapalyA madanamaJjakAkhyAyAstenA'putreNa putratvena so'rpitazca / tAbhyAM pRSTazca sa vIrabhadraH sarvamAtmanaH sakalatrasya vRttAntamAkhyat / tataH sa vidyAdhara AbhoginyA vidyayA sarvaM jJAtvA tava vallabhe anaGgasundarI-priyadarzane padminIkhaNDe pattane suvratAyAH pratizraye dharmAnuSThAnanirate bhaginyAviva tiSThata ityuktavAn / tayoH patnyozca kalyANavArttayA sudhayA sikta iva sa zvasiti sma / tathA so'bdheruttIrNamAtra eva zyAmikAkarI guTikAmapanIya sahajaM gauraM varNamAdade / rativallabhazca vajravegavatIkukSibhavAM nijAM kanyAM ratnaprabhAkhyAM tenodavAhayat / sa vIrabhadrazca tatrA''tmIyaM buddhadAseti nAma kathayastayA ratnaprabhayA saha vaiSayikaM sukhamanvabhUt / anyadA ca sambhUya gacchato vidyAdharAn dRSTvA kvaite vegena gacchantIti pRSTayA ratnaprabhayA'trA'drau zAzvatArhatAM yAtrAM kartumete prayAntItyuktassaH / tatassa tayA saha vaitADhyazikharamAruhya caityAni bhaktyA vanditvA tayA saha vicitrakrIDAbhiH krIDan ratisAgaramagna: kiyantaM kAlaM gamayAmAsa / ekadA ca nizAzeSe'dya dakSiNe bharatArdhe krIDituM gacchAma iti priyAmuktvA tayA saha vidyayA padminIkhaNDe suvratAyAH pratizrayaM jagmatuH / tatra dvAri sthitvA yAvadAcamyA''yAmi, tAvadatraiva tiSThe'ti ratnaprabhAmuktvA'lpAM bhuvaM gatvA tadrakSaNakRte tatraiva nilIya tasthau / sA ca ratnaprabhA kSaNAdUrdhvamekAkinI tAraM roditumArebhe / tatchrutvA ca gaNinI svayaM dvAramudghATayAmAsa, tAM dadarza ca / tayA ca-vatse ! kA tvaM, kuta AgAH, kathamekAkinyasi, kutazca heto rodiSI'ti pRSTA sA 'vaitADhyAt patyA sahehA''gama, sa cA''camanAya gatazcirayatyeva / sa ca muhUrtamapi mAM vinA sthAtuM na sahate, tena sumahatkAraNamAzaGke' ityuvAca / SaSThaM parva - dvitIyaH sargaH tataH sAnukampaM suvratovAca-'mA sma bhaiSIH, yAvat te patirAyAti, tAvadatraiva pratizraye svasthA tiSTha' / tayA cetthaM bodhitA sA pratizrayaM praviveza / vIrabhadro'pi ca jAyAM sthAne gatAM dRSTvA tato'pAsarat / tataH svecchAvAmanarUpaH pure paryaTan vicitrAH kalA darzayan paurANAM mano jahAra / tatratyaM rAjAnamIzAnacandramapyatyarajayat / ratnaprabhA cA'naGgasundaryA priyadarzanayA ca pRSTA sarvaM svapativRttAntamakathayat / tataH priyadarzanayoce- 'tvaduktaM sarvaM matpatilakSaNaM, kevalaM siMhalavAsitvaM buddhidAsAbhidhA ca visamvadati' / anaGgasundaryA coce- 'varNaH siMhalavAsitA buddhidAsAbhidhA ca matpatevisamvadati' / tatastAstisro'pi bhaginya iva tapa:svAdhyAyatatparAstatpratizraye tiSThanti sma / sa ca mAyAvAmanastisro'pi preyasIstatrA'nvahaM nirIkSate modate ca / anyadezAnacandrasya parSadi kathA jAtA yat, suvratAyAH pratizraye rUpavatyastisro yuvatayaH santi / tAzca ko'pi pumAn bhASituM nA'lambhUSNuH / tataH sa mAyAvAmana Uce- 'ahaM kramAd bhASayiSyAmi, mama sAmarthyaM pazyata ' / tataH sa pradhAnaiH kapitayai rAjapuruSaizca pauraizcA'nvIyamAno gaNinyAH pratizrayaM prApya dvAre sthitvA sahacarAnazAd-yad yuSmAbhiH kAmapi kathAM kathayeti praSTavyam' / tataH sa ekAkyeva pratizrayaM pravizya gaNinIrvanditvA nirgatya dvAramaNDapa upAvizat / tatra ca tadarzanakautukAt tAstisro'pi savratinyaH samAyayuH / tataH sa vAmana Uce-'yAvad rAjJo nA'vasarastAvadatraiva sthAsyAmi' / tato rAjapuruSeNa kAmapi sakautukAM kathAM zaMseti pRSTaH svasya priyadarzanAsaGgamAdi ratnaprabhayA saha tatpratizrayaprAptiparyantaM
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Manormanner SaSThaM parva - dvitIyaH sargaH bhogAn bhukte / jinezvara evamAkhyAya bahUn janAn pratibodhya viharannanyato yayau / vIrabhadrazca bhogAMzciraM bhuktvA pravrajya kramAd vipadya devalokaM jagAma / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sarvaM vRttAntamakathayat / tAzca tisro'pyekapatisamvAdAduccairudazvasan / ityevamabhidhAya gaNadharaH punaH prAha-'zreSThin ! sa eSa vAmanastava jAmAtA, yaH krIDayA tAsAM tisRNAM virahaM dadau / tacchrutvA vAmano gaNadharaM vanditvA jagAda-'bhavadbhirjJAnadRzaivametad dRSTaM, nA'nyathA'tra' / tato dvitIyapauruSyAM pUrNAyAM gaNadharo dezanAM visasarja / zreSThI ca gaNadharaM vanditvA mudito vAmanena saha prtishrymgaat| tAzca tisro vAmanamAyAntaM prekSya zIghraM tatropAjagmuH / sAgaradattazca yuSmAkaM tisRNAmasau patirityuktvA sarvaM vRttAntamakathayat / tena ca gaNinyA samameva tAstisro'pi vismayaM prApuH / so'pi ca vAmanatvaM muktvA purA'naGgasundaryA dRSTavad bhUtvA pazcAd gauratvaM pratyapadyata / tatassaH sarvAbhizca tAbhiH sotkaNThAbhiH pratyabhijJAta: samAdRtazca / suvratayA kimevaM bhavatA kRtamiti pRSTazca krIDayetyavocat / tata: suvratA punaruvAca-'dharmiNaH kvA'pi duHkhapade'pyatulaM saukhyameva labhante, satpAtradAnAnubhAvAt teSAM sarvatra bhogA eva bhavantItyArhataM vacaH, tadanena kasmai dattamityarajinaM pRcchAmaH' / tataH sA gaNinI sAgaradatto vIrabhadraH priyadarzanAdayazcA'ranAthamupetya yathAvidhi praNemuH / ___tato vIrabhadraH prAgbhave kiM vyadhAditi suvratayA pRSTo jinezvaro jagAda-'itastRtIye me bhave rAjyaM tyaktvA vrataM gRhItvA viharatazcAturmAsopavAsAnte ratnapure pure zreSThiputro'sau vIrabhadro jinadAsAkhyo bhaktyA bhikSAM dadau / tena puNyenA'sau brahmaloke devo'bhUt / tatazcyutvA jambUdvIpasyairavate varSe kAmpIlye pure paramaddhiH zrAvakatvaM paripAlya mRtvA'cyute kalpe devo'bhavat / punastatazcyutvA vIrabhadro'bhUt / tena puNyAnubandhipuNyenA'sau arajinasya ca kevalAdArabhya trivarSonAbdasahasrakaviMzati vasundharAM viharata: parivAre zramaNAnAM paJcAzatsahasrANi, sAdhvInAM SaSTisahasrI, caturdazapUrvabhRtAM dazAgrANi SaTzatAni, avadhijJAninAM saSaTzate dve sahasre, manaHparyayiNAM sArdhe sahasra dve ekapaJcAzacca, kevalinAM sASTazate dve sahasra, jAtavaikriyalabdhInAM trisaptatizatI saJjAtavAdalabdhInAM sahasraM SaT zatAni ca, zrAvakANAmubhe lakSe SoDazasahasroneH, zrAvikANAM trINi lakSANi dvAsaptatisahasrI cA'bhavan / atha nirvANakAlaM jJAtvA prabhuH sammetAdrimupetya munisahasreNa samamanazanaM prapadya mAsAnte mArgazIrSazukladazamyAM revatIsthe candre tairmunibhiH samamavyayaM padaM jagAma / / tadevaM prabhoH kaumAra-rAjya-cakravartitva-vrateSu caturazItyabdasahasrANyAyurabhavat / zrIkunthunAthanirvANAcca varSakoTisahasrone palyopamacaturthAMze gate zrImato'ranAthasya mokSo'bhUt / indrAzca sametya bhaktyA'ranAthasya tairmunibhiH samaM zivamupeyuSaH zarIrasaMskArapUrvaka nirvANakalyANakamakArSuH // 2 // iti zrIaranAthacaritavarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH Ananda-puruSapuNDarIka-balicaritam atha vijayapure pure candra iva sudarzana: sudarzano nAma nRpo babhUva / sa damadharAd munerdharmaM zrutvA viraktaH pravrajya tapastaptvA sahasrAre kalpe suro'bhavat / tathA potanapure priyamitro nAma nRpo babhUva / suketuzca tatpriyAM jahAra / tatparAbhavAd viraktaH priyamitro vasubhUtimuneH pArzve pravrajyAmupAdAya dustapaM tapastapan palyapahArakavadhaM prati nidAnaM cakAra / tannidAnamanAlocyaiva cA'nazanena vipadya mAhendre kalpe mahaddhiko devo'bhavat / / ____ itazca vaitAdayagirAvariJjayapure subhUmacakriNA prAptazreNidvitayavaibhavastasyaiva cakriNaH padmazrInAmnyAH palyAH pitA meghanAdanAmA vidyAdharanRpo'bhavat / suketorjIvazca bhavaM bhrAntvA meghanAdAnvaye bali: prativiSNurabhavat / sa ca paJcAzadvarSasahasrAyuH kRSNavarNaH SaDvizadhanUttuGgatrikhaNDapRthivIzo jjnye| athA'sya jambUdvIpasya dakSiNabharatArdhe cakrapure mahAzirA iti khyAto'paro lokapAla iva bhUpAlo'bhavat / tasya ca nRpasya vaijayantI lakSmIvatI ca dve patnyAvAstAm / tatra vaijayantyA udare sahasrArAt sudarzanajIvazcyutvA samavAtarat / balajanmasUcakena mahAsvapnacatuSTayena haSTA sA devI garbha dadhau / pUrNe samaye ca pUrNacandramivA'malamekonatriMzaddhanvoccamAnandAkhyaM sutamasUta / SaSThaM parva - tRtIyaH sargaH priyamitrasya jIvazca turyakalpAt paricyutya lakSmIvatyAH kukSau samavatIrNavAn / viSNujanmasUcakaiH saptabhirmahAsvapnairhaSTA sA garbha dhArayAmAsa / kAle caikonatriMzaddhanUnnataM kRSNavarNaM puruSapuNDarIkAkhyaM sutamasUta / tau ca bhrAtarau pitrormanorathaiH saha vardhamAnau tArkSya-tAladhvajau nIla-pItAmbaradharau samastakalAkuzalau krameNa yauvanaM prpedaate| rAjendrapuranRpa upendrasena: puNDarIkAya padmAvatI nAma nijakanyakAM dadau / tAM ca rUpavatIM zrutvA prativiSNurbalistatra samAyayau / Ananda-puNDarIkau ca devArpitazAGga-lAGgalaprabhRtizastrI balinA saha yuyudhAte / tatazca balino balerbalena tayorbalamabhajyata / tatazcA''nandaH puNDarIkazca rathasthau raNAya DuDhaukAte / puNDarIkadhmAtena pAJcajanyazaGkhazabdena ca balisainyaM naSTam / tataH kupito baliH zarairvarSan yoddhamupatasthe / tayoH zastrAzastri yuddhe pravRtte ca prativiSNurbalizcakraM bhramayitvA puNDarIkAyA'muJcat / tattumbaprahArAcca kSaNaM mUcchito labdhasaMjJastameva cakramAdAya viSNurdhamayitvA muktvA ca baleH zirazciccheda / tatazcA''nandasahito'hitanRpAn mathnan viSNudigyAtrAM vidhAyA'rdhacakrI babhUva / tathA magadhAntaravasthitAM koTinarotpATyAM mahAzilA lIlayotpATayAmAsa / varSANAM paJcaSaSTisahasrANi nijamAyurativAhya ca sa svograkarmabhiH SaSThaM narakaM yayau / puNDarIkasya ca kaumAre sArdhaM varSazatadvayaM, tAvadeva maNDalitve, digvijaye ca SaSTivatsarI, rAjye ca varSANAM catuSSaSTisahasrI catvAri zatAni catvAriMzaccA'gAt / AnandazcA'nujaM vinA viSaNNa: sumitramunerdIkSAmupAdAya paJcAzItivarSasahasrAyuH kevalamavApyA'vyayaM padaM prApa // 3 // iti Ananda-puNDarIka-balicaritavarNanAtmakaH tRtIyaH sargaH // 3 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH sargaH subhUmacakravartticaritam atheha bharatakSetre vizAlanagare bhUpAlo nAma bhUpAlo babhUva / sa ekadA raNe bahubhi: pratipakSanRpairmilitvA parAjigye / vairibhiH parAbhUtazca sa virajya sambhUtamunipAdAnte parivrajyAmAdade / tathA sa tapasaH prabhutvabhogaviSayaM nidAnaM kRtvA vipadya mahAzukre suro 'bhavat / itazca RSabhanAthasya kurunAmA suto'bhavat / yasya nAmnA kurudeza: prasiddhaH / tatsutazca hastinAmA, yasya nAmnA hastinApuraM tIrthakRccakrijanmabhUrasti / tasya vaMze cA'nantavIryo nAma nRpo babhUva / tathA vasantapure ucchinnavaMzo'gniko nAma bAlako babhUva / sa cA'gnikastasmAt sthAnAd dezAntaraM prati calitaH sArthAddhInaH paribhrAmyan kaJcittApasAzrayamagAt / taM cA'gnikaM jamaH kulapatistanayatvenA'grahIt / tatra ca sa jamadagninAmnA khyAto'bhUt / tIvraM tapazca tapyamAno'sau duHsahena tejasA bhUmau paprathe / tadA ca zrAddhaH pUrvajanmanAmnA vaizvAnaraH surastApasabhakto dhanvantarizca vyavadAtAm / tayoreka ArhataM dharmamitarazca tApasAnAM dharmaM pramANamAha / tadA ca tayornirNayo jAto - yadArhateSu jaghanyastApaseSu ca prakRSTaH, AvAbhyAM ko guNairatiricyata iti parIkSaNIyam / SaSThaM parva caturthaH sargaH tadAnIM ca mithilApuryAM navadharmapariSkRtaH padmaratho nAma nRpo vAsupUjyajinAntikaM dIkSAM grahItuM gacchan bhAvato yatistAbhyAM devAbhyAM pathi dadRze / tAbhyAM ca parIkSAkAGkSayA pAnA-'nne Dhaukite, nRpastRSitaH kSudhito'pi tad nA'grahIt / tatastau devau karkarakaNTakairnRpasya padoH pIDAM cakrAte / tathA'pi so'nAkula eva prasravadraktadhArAbhyAM pAdAbhyAM tAdRze pathi saJcacAra / tathA tAbhyAM bhUpateH kSobhAya gIta-nRttAdi nirmame / tadapi tasmin moghamabhavat / tatastau siddhaputrarUpeNa purobhUyocatuH - 'mahAbhAga ! tavA'dyA'pi mahadAyuH, yuvA cA'si, tadbhogAn svacchandaM bhuGkSva / yauvane tapodhIH kA ? ka udyamI nizIthakRtyaM prAtaH kuryAt ? tadyauvane'tikrAnte tapo gRhNIyA:' / tadA nRpa Uce - 'yadi bahvAyustadA bahu puNyaM bhaviSyati, yato jalamAnena kamalanAlaM vardhate / capalendriye yauvane yat tapastadeva tapaH / raNe yaH zUraH sa eva zUraH ' / tatastasmin satvAdacalite sAdhu sAdhviti vAdinau tau tApasotkRSTaM jamadagni parIkSituM jagmatuH / taM jamadagni vistArijaTAsaMspRSTabhUtalaM valmIkAkIrNapAdAntaM dAntaM dRSTvA tatzmazrulatAjAle mAyayA nIDaM nirmAya tau devau caTakamithunIbhUya tasthatuH / tatazcaTakaJcaTakAmUce - 'himavadgirau yAsyAmi' / soce- 'anyAsaktastvaM na sameSyasi, ato'haM nA'numantuM zaknomi / tatazcaTakaJcaTakAmabravIt- 'yadyahaM na sameSyAmi tadA goghAtapAtakena gRhye' / tatazcaTakovAca- 'yadyasya muneH pApena gRhye iti zapathaM karoSi tadaiva tvAM visRjAmi' / tacchrutvA ca kruddho jamadagnirubhAbhyAmapi hastAbhyAM gRhItvovAca-'mayi duSkaraM tapaH kurvANe kIdRzaM pApam ?'
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatazcaTakovAca-'RSe ! mA kupaH, tava tapo vRthA, yato'putrasya gatirnAstIti zrutiH kiM tvayA na zrutA ?' tatastatheti manyamAnaH sa munirdadhyau-'mamA'kalatraputrasya tapo vyartham' / taM kSubhitaM dRSTvA tApasairahaM bhramita iti cintayitvA dhanvantariH zrAddho jAtaH / tatastau devAvadRzyau jAtau / jamadagnizca nemikakoSTakaM puraM prApya bhUyiSThakanyakaM jitazatru mahIpAlamekAM kanyakAM prepsurupAgataH / sa ca nRpastaM satkRtya 'kimarthamAgatAH, ahaM kiM karavANi, tad brUtetyavocat / kanyArthamAgato'smIti tenokte nRpaH 'zatasya kanyAnAM madhye yecchati tvAM, tAM gRhANetyuktassa kanyAyA antapuraM gatvA 'bhavatIbhyaH kAcid mama dharmapatnI bhavatvi'tyavocat / tAzca 'jaTila: palitaH kSAmo bhikSAjIvi cetthaM vadanna lajjase' ityucuH / tatazca kruddho munistAH kanyAH kubjiickaar| ___atha prAGgaNe reNupuje ramamANAM reNukAM nRpaputrImicchasItyuktvA mAtuliGgamadarzayat / tayA ca pANigrahaNasUcakaH pANi: prasAritaH / munizca tAM parijagrAha / nRpazca gavAdibhiH sArdhaM tasmai tAM dadau / tato muni: snehasambandhAt zyAlIstapa:zaktyA sajjIcakre / tAM ca reNukAmAzramapadaM nItvA premNA'vardhayat / yauvanaM prAptAM ca tAmagni sAkSIkRtya munistAmupayeme / RtukAle ca sa tAmUce-'ahaM te caruM sAdhayAmi, yathA brAhmaNamUrdhanyo dhanyaH suta utpadyate' / tataH soce- 'hastinApure'nantavIryasya patnI matsvasA'sti, tasyai kSAtro'pi caru: sAdhyatAm' / tataH sa muniH panyai brAhma tatsvasra kSAtraM ca carumasAdhayat / SaSThaM parva - caturthaH sarga: tato reNukA'cintayat-'yadahaM tAvadaTavImRgIva jAtA, matsuto'pi mAg mA bhUt' / evaM vicintya sA kSAtraM crumbhkssyt| brAhmaM caruM ca svastre prAdAt / kAle ca tayostanayo jAtau / reNakAyA rAmastatsvasuzca kRtavIryaH / anyadA ca tatra ko'pyatisArarogAkrAnto vidyAdharaH samAgAt / tadrogeNa ca tasyA''kAzagAminI vidyA vismRtA / rAmeNa ca bheSajAdyaiH svabandhuvadupacaritaH sa tasmai pArazavIM vidyAM dadau / sa ca rAmo madhyezaravaNaM gatvA tAM vidyAmasAdhayat / tataH prabhRti sa parazurAma iti vizruto'bhUt / ekadA ca reNukA patimApRcchya hastinApure svasAramupajagAma / anantavIryazca tAM zyAlIti lAlayannaramayat / tatazcA'nantavIryAd reNukAyAM tanayo'jAyata / munizca tena putreNA'pi saha reNukAmAnayat / parazurAmazca sajAtakopaH putrasahitAM tAM pazunA'cchidat / tadbhaginyA zaMsitaH kruddho'nantavIryo jamadagnyAzramaM gatvA tamabhAGkSIt / tathA sa tApasAnAM kRtatrAso gavAdi samAdAya mandaM mandaM parikrAmyannyavartata / parazurAmazca trasyattapasvitumulaM zrutvA tAM vArtA ca jJAtvA kruddho'ntaka ivA'dhAvat / tathA'nantavIryaM pazunA khaNDazazcakre / tato'mAtyAdibhirvayasA laghurapi kRtavIryoM rAjye nivezayAJcakre / tasya ca tArAnAmnI mahiSyabhavat / tasyAzca kukSau bhUpAlanRpajIvo mahAzukrAccyutvA'vAtarat / anyadA kRtavIryo mAturmukhAt pituH kathAM zrutvA'gatya jamadagnimamArayat / pitRvadhakruddho rAmazca drAg hastinApuraM gatvA kRtavIryamamArayat / tasya rAjye ca svayaM nyavizat / / kRtavIryasya gurviNI rAjJI ca bhayAt palAyya tApasAzrayamagAt / kRpAlubhizca tApasaiH sA bhUgRhAntaH sthApayitvA krUrAt parazurAmAdanidhAnavad gopyate sma / tatastasyAzcaturdazamahA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH svapnasUcito bhUmigrahaNAt subhUmo nAma suto'bhavat / parazurAmasya parzuzca yatra yatra kSatriya AsIt tatra tatra mUrttimAn kopAgnirivA'dIpyata / 26 anyadA ca sa parazurAmastatrA'' zrame samAgAt / tatparzuzcA'jvalat / tataH kimatra kSatriyo'stIti pRSTAstapasvino vayaM tApasIbhUtAH kSatriyA Asmahe ityUcuH / tato'marSAd rAmaH saptakRtvo vasundharAM ni:kSatriyAM cakAra / ekadA ca rAmo me kuto vadha iti naimittikAnapRcchat / te ca ya iha siMhAsane sthite'mUH pAyasIbhUtA daMSTrA bhokSyate, tena tava vadho bhAvI' tyabruvan / tato rAmo'vAritaM satrAgAraM kArayAmAsa / tatra siMhAsanaM sthAlaM cA'grato'sthApayat / subhUmazca tatrA''zrame svarNavarNo'STAviMzatidhanUnnato'dbhutAM vRddhimagAt / meghanAdo vidyAdharazca naimittikAn pRSTvA taduktyanusAreNa subhUmAya nijAM kanyAM padmazriyaM pradAya tasyaiva sevko'bhuut| anyadA ca subhUmo mAtaramapRcchat- 'kimayaM loka iyAnevA'dhiko'pi vA ?' tatastanmAtovAca- 'vatsa ! loko'nantaH, tanmadhye'yamAzramo makSikApadamAtram / asmin loke vikhyAtaM hastinApuraM ngrmsti| tatra kRtavIryo nAma tava pitA nRpo'bhUt / rAmazca taM hatvA rAjyaM svayamazizriyat / pRthivIM ca niHkSatriyAM cakre / tadbhayAdiha tiSThAmi' / tacchrutvA kruddhaH subhUmastatkAlaM hastinApuramagAt / tatra satre ca gatvA siMhAsana upavizya pAyasIbhUtAstA daMSTrA bubhuje / tatra rakSakA brAhmaNAzca yuddhAyottiSThamAnA meghanAdena jaghnire / rAmazca krudhA samAyAtaH subhUmAya parzu muktavAn / subhUmazca zastrAbhAvAddaMSTrAsthAlamevodakSipat / tatsthAlaM ca puNyavazAt sadyazcakrIbabhUva / SaSThaM parva caturthaH sargaH sa cA'STamazcakravarttI subhUmastena parazurAmasya ziro'cchidat / tatazca samastAM pRthivIM triHsaptakRtvo nirbrAhmaNAM vyadhAt / tathA SaTkhaNDAM pRthivIM krameNa sAdhayitvA meghanAdAya vaitADhyagirizreNyordvayorapi vidyAdharendrapadavIM pradattavAn / evaM SaSTivarSasahasrAyuH sa kAlapariNAmavazena vipadya saptamIM narakabhUmimagAt / tasya ca kumArabhAve'bdasahasrapaJcakaM maNDalitve ca paJcazatAni jaye cakritve cA'bdapaJcazatyUnamardhalakSamajani ||4|| iti subhUmacakricaritavarNanAtmakazcaturthaH sargaH // 4 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH sargaH datta-nandana- prahlAdacaritam asyaiva jambUdvIpasya prAgvidehabhUSaNe susImAnagaryAM vasundharo nAma bhUpAlo babhUva / sa ca ciraM mahIM pAlayitvA sudharmamunisannidhau vratamAdAya kAlena vipadya brahmalokamupayayau / itazca jambUdvIpasyaiva bharatArthe dakSiNe zIlapure mandaradhIro nAma nRpo babhUva / tasya ca lalitamitro nAma putro'bhavat / taM ca dRpta iti jJApayitvA pratyAkhyAya khalo mantrI bhUpaterbhrAtaraM yuvarAjatve nyavezayat / tatazca virakto lalitamitro ghoSasenamuneH pArzve parivrajyAmupAdade / tapyamAnazca sa durmanA 'anena tapasA tasya khalamantriNo vadhAya syAmi'ti nidAnaM kRtvA tadanAlocyaiva vipannaH saudharme suro'bhavat / sa khalAkhyaH sacivazca ciraM bhavaM bhrAntvA jambUdvIpasya vaitADhye girAvuttara zreNyAM siMhapure vidyAdharendraH prahlAdaH prativiSNurajAyata / itazcA'smin jambUdvIpe dakSiNabharatArthe vArANasyAM gaGgayA sakhyeva zritAyAmikSvAkuvaMze'gnisiMhanAmA nRpo babhUva / tasya ca jayantI zeSavatI ceti dve patnyAvabhUtAm / tatra jayantyA udare vasundharajIvaH paJcamakalpatazcyutvA samavAtarat / caturmahAsvapnasUcitabaladevAvatArazca tasyAH samaye nandanAbhidhaH putro'jani / zeSavatyAzca kukSau lalitajIvazcyutvA'vatIrNaH saptamahAsvapna SaSThaM parva paJcamaH sargaH sUcitavAsudevAvatAraH samaye dattasaMjJayA putro'jani / krameNa ca tAvubhau SaDvizatidhanvoccau zveta-zyAmau nIla- pItAmbaradharau tAlatArkSyadhvajau yauvanaM prapedAte / ekadA ca prativiSNustAvairAvaNasaGkAzaM gajendramayAcata / tAbhyAM ca tasmin kuJjarottame'datte ca kupitaH prahlAdo yoddhumupatasthe / prahlAdasainyena bhagnaM svasainyamavalokya tau dvau bala - viSNU rathArUDha cetuH / viSNuzca pAJcajanyazaGkhadhvaninA dviSadvalaM nAzayAmAsa / tatazca viSNu - prativiSNU mithaH zastrAzastri yuddhaM vyaticakrAte / kruddhazca prahlAdazcakraM bhramayitvA dattaM prati mumoca / dattazca moghIbhUtaM samIpasthaM taccakramevA''dAya muktvA prahlAdasya zirazciccheda / tathA digyAtrAM kRtvA bharatArdhaM sAdhayitvA magadhe koTizilAmuddhRtya cA'rdhacakrayabhavat / tasya ca viSNoH kaumAre dve varSazate, maNDalitve dizAM jaye ca pratyekamabdapaJcAzadabhUt / evamabdAnAM SaTpaJcAzataM sahasrANyativAhya sa karmavazAt paJcamIM narakAvanimagamat / dattasyA'vasAne jAte ca nandanaH kathaJcit paJcaSaSTyabdasahasrAyurativAhya bhrAtRmaraNena viSaNNo bhUrivairAgyavAn bhuvanazobhimunipArzve gRhItadIkSo niraticAraM tIvraM vrataM pAlayitvA siddhipadapratiSThAmagAt // 5 // iti nandana-datta-prahlAdacaritavarNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 //
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH zrImallinAthacaritam prabhAvatikukSijAtaM kumbhAi~ kumbhanandanam / samatAdazinaM mahilajinaM nAthaM prapadyatAm // 1 // atha jambUdvIpe'paravideheSu salilAvatyAM vijaye vItazokAyAM puryAM balAkhyo nAma nRpo'bhavat / tasya nRpasya dhAriNyAM panyAM siMhasvapnasUcito mahAbalo nAma putro'bhavat / sa ca yauvanaM prapanna ekadine kamalazrIprabhRtI: paJcazatAni rAjakanyA: pariNinAya / tathA tasya mahAbalasyA'cala-dharaNa-pUraNa-vasu-vaizravaNA-'bhicandrAkhyA bAlasuhRdaH Asan / ekadA ca balo nRpastasyAH puryA bahiraizAnyAmindrakubjAkhya udyAne samAgatAnAM munInAmantike dharma zrutvA jAtavairAgyo rAjye mahAbalaM nyasya pravrajya ca zivaM yayau / itazca mahAbalasya kamalazriyAM panyAM siMhasvapnasUcito balabhadro nAma putro'bhavat / prAptayauvanaM ca taM mahAbalo yauvarAjye nivezayAmAsa / tathA sa SaDbhiH bAlasuhRdbhiH sahA''rhataM dharma zrutavAn / tena jAtavairAgyAste sarve'pi svaM svaM sutaM rAjye nivezya varadharmamunipAdamUle pravrajyAmagrahISuH / tathaiko yat tapaH kartA'parairapi tadeva kAryamiti teSAM saptAnAmapi pratijJA'bhUt / evaM kRtapratijJAste sarve samameva caturthAdi tapazcakruH / kintu mahAbalaH svasyA'dhikaphalecchayA''dya me ziro duSyati, adyodaraM duSyati, adya SaSTha parva - SaSThaH sargaH nAsti kSudi'tyAdi vyapadizya pAraNAhe'pi bhojanaviratastAn mAyayA vaJcayitvA'dhikaM tapo vidadhe / evaM mAyAmizreNa tapasA sa strIvedakarmA'rhadbhaktyAdibhiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarma cA'badhnAt / te sarve ca pUrvalakSacaturazItyAyuSkAzcaturazItyabdasahasrIM vrataM pAlayitvA''yuSaH kSaye dvidhA saMlekhanAM kRtvA'nazanaM prapadya vipadya vaijayantyAkhye vimAne surA jajJire / itaca jambUdvIpe dakSiNabharatArdhe mithilAnaga-mikSvAkuvaMze kumbho nAma nRpo babhUva / tasya ca prabhAvatInAmnI mahAdevyAsIt / tasyAH kukSau ca mahAbalajIva: pUrNAyurvaijayantatazcyutvA phAlgunazuklacaturthyAmazvinyAM caturdazamahAsvapnasUcitArhadavatAro'vatatAra / asmin garbhasthite ca devyA mAlyazayanadohado devatAbhiH pUritaH / pUrNe ca samaye mArgazuklaikAdazyAmazvinyAM nakSatre sA prAgjanmamAyAjanitastrIkarmaprabhAvAt kumbhalAJchanAM nIlakAnti sarvazubhalakSaNAmekonaviMzamarhantaM kanyakA suSuve / tadAnIM ca dikkumArya upetya sUtikarmANi cakrire / zakrazca meUM nItvA tatra sarvairindrAdibhiH saha yathAvidhi snAtrAdi vidhAya stutvA punarmAtRsannidhau tAmamuJcat / tasyAM garbhasthAyAM mAturmAlyazayanadohado'bhUditi nRpastasyAH samahotsavaM 'mallI 'ti nAmA'karot / zakraniyuktAbhirdhAtrIbhiAlyamAnA sA kramAd vRddhimApa / itazcA'calajIvo vaijayantAccyutvA bharate sAketapure pratibuddhirnAma nRpo babhUva / tasya ca padmAvatI nAma patnyAsIt / tasminneva nagare caizAnyAM nAgavezmani manorathapUrikA nAgapratimA''sIt / ekadA ca tasyA yAtrAyai rAjJA'numatA sA puSpAdi sampAdya
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nRpeNa sahaiva yAtrAdivase nAgapratimAgRhaM jagAma / tatra ca puSpamaNDapikAM puSpagucchaM svAM priyAM ca prekSya nRpaH svabuddhiM nAma saciva papraccha- 'tvaM mayA preSito'nekazo rAjJAM gRheSvagAH, kiM kvA'pIdRk strIratnaM puSpagucchazcA'valokita: ?' tataH svabuddhiruvAca- 'tvadAdezAt kumbhabhUpAntikamupeyuSA mayA mallI nAma tatsutA dRSTA / tasyA: strIratnamukhyAyA Ayurgranthau ya: puSpaguccha H, sa svarge'pyasambhavI / tAmekavAramapi yaH pazyet sa tAM kadA'pi na vismaret' / tacchrutvA pratibuddhiH pUrvajanmAnurAgatastAM varItuM kumbharAjAntike sadyo dUtaM praiSIt / itazca dharaNajIvo vaijayantAt paricyutya campApuryAM candracchAyo nAma nRpo babhUva / tatpurIvAstavyazca zrAvako'rhannayAbhidhaH potArUDho'mbhodhiyAtrAmakarot / tadAnIM ca madhyesabhaM zakro'nnayasamaH zrAvako nA'stIti prazaMsAM vidadhe / tacchrutvA ca matsarI ko'pi devaH kSaNAt sAgarametyautpAtikamarunmeghAmbaraM vidadhe / sAMyAtrikAzca potabhaGgabhayAt kSubhyanto'bhISTadevebhya upayAcitakAni cakruH / arhannayazca 'ito vighnAd meM mRtizcet tadA'nazanama' stviti pratyAkhyAya samAdhisthastasthau / tataH sa devo rakSorUpaM vikRtya nabhastha uvAca- 'arhannaya! ArhataM dharmaM jahIhi madvacaH kuru, no cedamuM sphoTayitvA tvAM saparicchadaM samudrasAt kariSye' / tathA'pi dharmAdacalite tasmin vismitaH sa devaH kSamaNAM cakAra, tAM zakraprazaMsAM taM jagAda ca / tathA tasmai divye kuNDaladvandve datvA ghoraM megha- vAtAdi saMhRtya ca tirodadhe / arhannayo'pi kramAdabdhestIrorvyAmuttatAra / azeSaM bhANDaM cA''dAya mithilApurIM yayau / tatra ca vidhijJa: sa kumbharAjasyopAyane ekaM kuNDaladvayamadAt / kumbharAjazca SaSThaM parva SaSThaH sargaH taduhitre mallaye dadau, taM satkRtya visasarja ca / tataH so'rhannayo vikrItakrItabhANDazcampApurImagAt / tatra ca candracchAyAya dvitIyaM kuNDaladvayamadAt / rAjJA ca kuto'daH kuNDaladvayamiti pRSTazca sa yathAyathaM kuNDalaprAptivRttAntaM zazaMsa / tAdRzAparakuNDaladvayadAnaprasaGgAcca mallyA rUpotkarSaM vizeSato varNayAmAsa saH / candracchAyanarendro'pi ca prAgjanmasnehatastAM varItuM kumbhAya dUtaM prAhiNot / itazca pUraNajIvo vaijayantAt paricyutya zrAvastyAM puryAM rukmInAma nRpo babhUva tasya ca dhAraNyAkhyAM patnyAM rUpalAvaNyavatI subAhurnAma kanyakA''sIt / nRpasya cA'tipriyatvAt sA cAturmAsyAM sAdaraM parivAreNa vizeSamajjanavidhimakAryata / kRtasnAnA dhRtadivyAlaGkArA ca saikadA pitaraM nantuM yayau / nRpazca tAmutsaGgamAropya sauvidallamIdRGmajjanavidhiH kvA'pIkSita ityapRcchat / tataH sauvidalla uvAca- 'bhavadAdezAd mithilAM gatena mayA kumbhaputryA Ayurgranthau vizeSo'valokitaH / tacchrutvA jAtAnurAgeNa rukmiNA mallimArgaNAya kumbhaM prati dUtaH praiSIt / itazca vasujIvo'pi vaijayantAt paricyutya vArANasIpuryAM zaGkho nAma nRpo babhUva / ekadA ca mallestatkuNDaladvaye vighaTite tatsaGghaTTanAyA''diSTaiH svarNakAraiH 'divyamidaM vayaM saMghaTTayituM na kSamA' ityuktena nRpeNa krudhA te svarNakArAH puryA nirvAsitA vArANasImetya zaGkhAya tadvRttAntamAcakhyuH / kuNDalaprasaGgAd malle rUpaM ca vrnnyaamaas| tacchrutvA zaGkho'pi ca kumbhAt tAmupayAcituM dUtaM praiSIt / itazca malleranujo mallo nAma kutUhalAccitrakaraizcitritAM citrazAlAmakArayat / teSu citrakareSvekAGgadarzanAt tAdRksarvAGgAlekhya
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH labdhimAn kazciccitrakaro'ntarjavanikaM malleH pAdAGguSThaM nirIkSya sarvAGgopAGgasahitaM yathAvadrUpamAlikhat / tatra ca krIDituM gato mallazcitragatAM malliM prekSya sAkSAd manyamAno lajjayA drutamapAsarat / dhAtryA kimetaditi pRSTazcA'tra 'mallI vartata iti kathamatra krIDyata' ityavocat / tayA ca samyaG nirUpya 'neyaM sAkSAd mallI, kintu citram, ato nA'pasarttavya'mityuktazca mallaH krudhA citralekhaka dakSiNakaraM nikartya niravAsayat / sa citrakarazca hastinApure sametyA'dInazatrornRpasya svavRttAntamAcakhyau, mallimavarNayacca / tathA citraphalakaM niSkAsya citrasthAM mallimadarzayat / tAM dRSTvA vismita: pUrvasnehAjjAtAnurAgazca sa nRpa upakumbhaM malliyAcanAya dUtaM preSIt / ___ itazcA'bhicandrajIvo vaijayantAt paricyutya kAmpIlyanagare jitazatrunAmA nRpo'bhavat / tasya ca dhAriNIpramukhaM rAjIsahasramabhavat / tathA mithilApuryAM cokSA nAmaikA parivrAjikA rAjJAmADhayAnAM ca gRheSu dAnamUlastIrthAbhiSekajazca dharmaH svargA-'pavargayorheturiti nastattvato vaca ityupadizantI paurAn janapadAMzca dharme pravartayantI viharamANA mallyadhiSThitaM sadanaM samabhyAgAt / tatra ca tridaNDapANiH kASAyavasanA sA sadabhaiH kuNDikAjalairbhuvamabhyukSya svavRSyAM niSasAd / tathA'nyajanavad mallerapi taM dharmaM jagau / tato mallistrijJAnadharA'vocat-'dAnamAtraM dharmAya na, anyathA tu kurkuTAdInAmapi poSaNaM tatkRte syAt / kiM ca prANAtipAtamUlaistIrthAbhiSekaiH ko'pi kathaM zucirbhavet ? tasmAd dharmo vivekamUlaH / nirvivekasya tapAMsyapi kevalaM klezAya / tayA ca yuktiyuktamitthamuktA sA vilakSA'dhomukhI parivrAjikA dAsyAdibhiH 'pAkhaNDini ! kuzAsanena tvayA kiyacciramidaM vizvaM vaJcitami'ti nirabhasi / SaSThaM parva - SaSThaH sargaH tatazcokSA'cintayat-'rAjyasampadunmattayA'nayA tadanuvarttinA paricchadenA'pi ca yat svairaM tarjitA'smi, tadenAM svabuddhito bahvISu sapatnISu vairAnRNyahetave kSepyAmi' / evaM vicintya nirgatya sAmarSA sA kAmpIlyapure jitazatrunRpAntike gatvA tena mahatyA pratipattyA dRSTA sA''zIrvAda pradAya svavRSyAmupAvizat / rAjAntaHpureNA'pi vandyamAnA dAna-tIrthAbhiSekajaM dharmaM zazaMsa / tato bhUpatistAmuvAca'akhilAM mahIM bhrAmyantyA bhavatyA mamA'ntaHpurastraiNasadRzaM varamanyatrA'pi kutrA'pi dRSTam ?' tatazcokSA smeramukhI jagAda-'rAjan ! mithilApure kumbhasya rAjJo mallIti nAma kanyAratnaM vidyate / sA hi mRgIdRzAM cuuddaarlm'| tacchrutvA pUrvasnehena jAtAnurAgaH sa kumbhasamIpaM drutaM dUtaM preSIt / mallica prAgjanmasuhRdAM teSAM SaNNAmapi mahIbhujAmavadhinA bodhaM pazyantyazokavanikAntare saudharmagRhe ratnapIThe Atmano haimI pratimAmAtAluzuSirodarAM tAluni sacchidrasvarNAmbhojapidhAnikAsahitAM kArayitvA nyavezayat / pratimApavarakasya purato bhittau ca sajAlakakapATAni SaD dvArANi ca kArayAmAsa / teSAM dvArANAM puratazca SaT husvApavarakANi pratimApRSThabhittAvekaM dvAraM cA'kArayat / tataH sarvAhArapiNDI pratimAyAstAluni kSiptvA svarNAmbujena pidhAya ca sA'nvahaM bubhuje| itazca teSAM SaNNAmapi nRpANAM dUtA yugapat kumbhsnnidhaavaayyuH| te sarve ca svasvAmiguNAn varNayantaH svasvAmiprArthanAM nivedayAmAsuH / tataH kumbharAjo jagAda-'devAdInAmapyayogyA mama kanyA na tebhyaH kebhyo'pi nRpebhyaH pradAtavyA / tadyUyamita: zIghraM yAta, mama nagarAd niryaat'| evaM rAjJA nirAkRtAste SaDapi dUtA drutaM gatvA svasvAminaM tat sarvaM vRttAntamavocan / tataH samAnaparAbhavAste
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 SaSThaM parva - SaSThaH sargaH tataH samaye pravrajyA grAhyeti / tAnudIrya tAn SaDapi mllivissrj| te ca svaM svaM puraM jgmuH| triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH SaDapi rAjAnaH parasparaM dUtAn preSya kumbhanRpeNa saha vigrahaM nizcikyuH / sasainyaM prasthitAzca te SaDapi mithilApurIM prApya tAM paritaH paryaveSTayan / kumbho'pi tena rodhena khinnaH katipayaidinaizcintApannastasthau / tato malliH samAgatyodvegakAraNaM pRSTavatI / kumbhazca sarvaM yathAsthitamavocat / tato malliruvAca-'tAta ! gUDhapuruSaiH pratyekaM tubhyaM pradAsyAmItyuktvA SaDapi nRpAn bodhaya, tasyA mama pratimAyAH puro'pavarakeSu sAyaM zvetavAsasA pracchannAste krameNa samAneyAH' / rAjA ca tathaiva vidadhe / te'pi tathaivA''jagmuH / kapATajAlakaistAM mallipratimAM dadRzuzca / mallyapi ca tatra pratimApRSThadvAreNa pravizya pratimAntaritA tAlupidhAnAbjamapAnayat / tatazca sadyaH prakSiptakuthitAhAragandhaH zakadgandha ivA'sahyo niryayo / tataste tadanagandhamasahamAnA vAsasA nAsikAM pidhAya tataH parAGmukhA ajAyanta / tato bhoH ! ki yUyaM parAGmukhA iti mallyA pRSTA amuM durgandhaM soDhuM na zaknuma ityabhyadhuH / mallistAn pratyuvAca-'iyaM sauvarNI pratimA, atra cA'nvahamAhAraprakSepAdIdRzo gandhaH, tathaiva viSThA-mUtrAdibhRte bahirantazca bIbhatse dehe vivekinaH kathamanurAgaM kurvantu ? itastRtIye bhave bhavadbhirmayA saha tapazcakre pravrajitaiH, tat kiM na smarata' / tato mallIvaco vimazatAM teSAM jAtismaraNamutpede / tato mallirjAlakapATAnyudaghATayat / prabuddhAste cA'bhyupetyA'bruvan-'smarAmaH, yad bhave pUrve saptA'pi vayaM sambhUya kRtasaGketAstIvaM tapo'kAma' / tvayA sAdhu bodhitA: smaH, narakAcca rakSitAH, ataH paraM kRtyamAdiza, tvaM no gurursi'| tato lokAntikAmaraistIrthaM pravarttayeti prArthitA malliArSika dAnaM pradadau / janmato'bdazate pUrNe paJcaviMzatidhanUnnatA kumbharAjasurendrAdyaiH kRtaniSkramaNotsavA jaratInAmazibikAratnamArUDhA sahasrAmravaNaM prApa / mArgazuklaikAdazyAmazvinIsthe candre kRtASTamA pUrvAhne bahi:paricchadArhANAM nRNAM dazabhiH zatairantaH paricchadArhANAM strINAM tribhiH zataizca samaM prvvraaj| tadaiva ca tasyA manaHparyayajJAnamutpede / tasminneva dine'zokamUle tasyAH kevalamapyutpannam / tataH zakrAdibhiH kRte samavasaraNe dhanuHzatatrayottuGgacaityapAdapazobhite prAradvArA pravizya yathopacAraM prabhumalliH ratnasiMhAsanaM prAGmukhyadhyatiSThat / tato yathA sthAnaM surAdiSu kumbhAdinRpeSUpaviSTeSu ca devarAja-kumbharAjAbhyAM stutA dharmadezanAM vyadhAt / tathAhi- 'saMsAra: svato'pyapAraH, sa ca pUrNamAsIdinenA'bdhiriva rAgAdinA vizeSato vardhate / na ca vinA samatAjalaM nRNAM rAgadveSamalakSayaH kartuM zakyaH, yajjanmakoTibhirapi tIvratapasA karma na hanyate, tatsAmyAvalambena kSaNArdhena hanyate / AtmajJAnI sAdhuzca sAmAyikazalAkayA saMzliSTaM karmajIvaM vibhinnIkurute / yoginazca sAmAyikAMzunA rAgAdidhvAntavidhvaMse kRte svasmin svarUpaM pazyanti / samatAbhAjazca sAdhoH prabhAvato nityavairiNo'pi jantavaH parasparaM snihyanti / samatA ceSTA-'niSTaizcetanA-'cetanairbhAvairmanaso'mohaH / bAhvorgozIrSacandanAlepe vAsicchede vA'bhinnA cittavRttizcet tadA'nuttamaM sAmyaM jJeyam / 'stotari zaptari ca yasya cetastulyaM sa
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH smtaadhisstthitH| vinA havana-japa-dAnAdi sAmyamAtreNA'mUlyakrItI nirvRtirjAyate / tata: kliSTAn rAgAdIn vihAyA'yatnalabhyaM hRdyaM sukhAvahaM ca sAmyameva dhAryam / nAstiko'pi sAmyajanitaM sukhaM svasamvedyaM nA'palapati / khAdya-lehyAdibhyo viraktA api yatayaH svairaM sAmyAmRtarasaM muhuH pibanti / yasya ca kaNThe sarpo muktAdAma ca nA'prItyai na vA prItya, sa eva samatApatiH / sAmyaM hi bAlAnAM sudhiyAM ca nirupAdhikaM bhavarujauSadham / yoginazcA'tikrUrataramapi karma sAmyazastreNa sukhaM ghnanti / samatAyA ayaM prabhAvo'vazyaM pratyetavyo yata: pApino'pi kSaNArdhena zAzvataM padamicchanti / yasmin sati ratnatrayaM saphalaM tasmai samatvAya svasti / upasarge mRtyukAle vA sAmyAd nA'nya uttama upaayH'| prabhorevaM dezanAM zrutvA te SaD bhUpA anye'pi ca prabuddhAH prvvrjuH| kumbhAdayazca zrAvakatvaM prapedire / bhiSagAdiSvaSTAviMzatau gaNadhareSu bhiSaggaNadharo dezanAM vyadhAt / dvitIyadine ca tatraiva vane malliprabhovizvasenanRpAt paramAnnena pAraNaM jajJe / devarAjAdayaH kumbhAdayo nRpAzca mallipAdau namaskRtya svaM svaM sthAnaM yayuH / *** tattIrthe samutpanne indrAyudhadhutizcaturmukho gajaratho dakSiNairbhujairvaradapazu-zUlA-'bhayadharo vAmaizca bIjapUra-zakti-mudgarA-'kSasUtradharaH kuberayakSaH, kRSNAGgI kamalAsanA dakSiNAbhyAM bAhubhyAM varadA'kSasUtradharA vAmAbhyAM ca mAtuliGga-zaktidharA vairoTyAdevI ca zrImallerarhataH zAsanadevate abhUtAm / tataH prabhustataH sthAnAd bhavyalokAvabodhAya grAma-purAdiSu vijahAra / SaSThaM parva - prathamaH sargaH malliprabhoH parivAre ca zramaNAnAM catvAriMzatsahasrANi, AryikANAMzca paJcapaJcAzatsahasrAH, mana:paryayiNAM paJcAzadanvitA saptadazazatI, caturdazapUrvabhRtAM sASTaSaSTiH SaTzatI, avadhijJAninAM dvAviMzatizatI, kevalajJAninAM dvAviMzatIzatI, jAtavaikriyalabdhInAM zatonAM trisahasrI, utpannavAdalabdhInAM caturdaza zatAni, zrAvakANAM satryazItisahasrakaM lakSamekaM, zrAvikANAM sasaptatisahasrikA trilakSI cA'bhavan / malliprabhuzcaitaiH parivAraiH pariveSTitaH saMvatsarazatanyUnAM paJcapaJcAzataM samAsahastrAn vijahAra / atha nirvANasamayaM jJAtvA sammetAdrimupetyA'nazanaM sAdhvInAM sAdhUnAM ca pRthak pRthak paJcazatyA samaM prapadya mAsAnte phAlgunazukladvAdazyAM yAmyabhe taiH sAdhubhi: sAdhvIbhizca sArdhaM nirvANamAsadat malliprabhuH / tadevaM malliprabhoH kaumAre vrataparyAye ca varSANAM paJcapaJcAzatsahasrANyabhavan / aranAthasya nirvANAcca varSANAM koTisahastre samatikrAnte mallijinanirvRtirabhUt / indrAdayazca tatkAlamupetya zrImalliprabhonirvANamahotsavaM yathAvidhi cakruH // 6 // iti zrImallijinacaritavarNanAtmakaH SaSThaH sargaH // 6 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH munisuvratanAthacaritam jinaH sUnuH sumitrasya padmAvatyAzca kukSijaH / saddharmadezakaH pAyAdapAyAnmunisuvrataH // 1 // athA'traiva jambUdvIpe'paravideheSu bhAratAkhye vijaye campApuryAM nagaryAM surazreSTho nAma mahIpatirAsIt / caturdhA'pi vIro vinayI jinadharmadhurandharaH sa ekadodyAne samavasRtaM nandanaM nAma muniM bhaktyA vavande / taddezanayA prabuddhazca bhavaviraktastasyaiva muneH pArzve pravrajyAM prapadya yathAvad vrataM pAlayitvA'rhadbhaktyAdibhiH sthAnakaistIrthakRnnAmakarmopArNya vipadya prANate surottamo'bhUt / itazcA'traiva jambUdvIpe bharate vatsamaNDale kauzAmbyAM puryAM sumukho nAma bhUpatirAsIt / ekadA sa vasantartau krIDArthamudyAnaM gacchan gajArUDho vIrakuvindasya bhAryAM rUpa lAvaNyavatIM dRSTvA kAmArto'cintayat- 'kimiyaM zApena divo bhraSTA'psarAH, vasantazrIrvA ratirvA, yad vA brahmaNA kautukAt kimapi strIratnaM kRtam ? ' evaM vicintayaMstatraiva gajamagamayat, na tvanyato yayau / 'svAmin ! sarvaM balaM prAptaM, kimadyA'pi vilambyate' ? iti sacivenoktazca kathamapi cetaH saMsthApya yamunodvarttaM mahodyAnaM jagAma / tatra ca tayA hRtamanAH kvA'pi rati na prApa nRpaH / SaSThaM parva saptamaH sargaH sumatirnAma sacivazca bhAvajJo'pyajJa iva tamudvignamAnasaM mahIpatimuvAca- 'rAjJAM mAnaso vikAro vA zatrusambhavaM bhayaM vA mohAya, na tRtIyaM kimapi / tatra vikramAkrAntajagataste zatrubhayaM nAsti, yadi manovikAraH ko'pi tarhyagopyazced vada / tato rAjovAca-'tvayA satyamuktaM, na tvattaH kimapi gopyam / AgacchatA mayA pathi kAcidaGganA nirIkSitA, tayA hRtaM mama cetaH smarAturamasti, tena tAmyAmi' / tataH saciva uvAca- 'sA mayA jJAtA'sti, sA vIrakuvindasya bhAryA vanamAlA / eSo'haM tavA'bhISTaM sampAdayiSyAmi, saparivAraH svamAlayaM yAtu bhavAn' / sacivenetthamukto nRpaH zibikArUDho vanamAlAM tAM cintayan svaM sthAnamagAt / sacivazca vicitropAyapaNDitAmAtreyikAM nAma parivrAjikAM vanamAlAyai prAhiNot / sA ca vanamAlAyA vezma gatA, tayA vanditA sAzI:pUrvamuvAca-'tvamadya kuto mlAnavadanA dRzyase ?' tato vanamAlovAca- 'mayA'dya pathi gajArUDho nRpo vIkSitaH / taM dRSTvA'pahatamAnasA smarArttA'smi, kintu kvA'haM kuvindI ? kva nRpaH ? svapne'pyAvayoH saGgamo'sambhavI' / tata AtreyyuvAca- 'mA viSIda, prAtaH rAjJA saha tava yogaM kariSyAmi' / evamAzvAsya sA gatA nRpArthaM siddhaprAyaM mantriNe samAkhyat / prAtazca parivrAjikA gatvA vanamAlAmavocat- 'mayA sumukho nRpastava premAbhimukhaH kRto'sti uttiSTha, nRpasadmani gacchAvaH, rAjapatnIva rAjJA saha yathA sukhaM ramaSva' / tato vanamAlA tayA sArdhaM nRpagRhaM yayau / rAjJA ca sA'varodhe nidadhe / tathA tayA sahodyAnAdiSu bhogasukhamanvabhUt / itazca vIrakuvindo vanamAlayA viyukta unmatta iva bhraman vivarNavadano'saMskRtAGgaH paurabAlakairupadrUyamANo 'vanamAle ! kvA'si,
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH darzanaM dehI' tyAdi vilapan puryAM catvarAdiSu kAlamativAhayati sma / ekadA ca bAlakairAvRtastathaiva pralapan rAjagRhAGgaNe samAgataH kautukAd rAjalokena so'veSTyata / sumukho nRpazca kolAhalaM zrutvA kimetaditi jijJAsurvanamAlayA sahaiva tatrA''gatastaM vikRtAkAraM lokenA''kruzyamAnaM vanamAle ! kvA''sItyAdi vilapantaM dRSTvA rAjA vanamAlA ca dadhyatuH - 'aho ! asmAbhirnirghRNaM karma vidadhe / duHzIlaireSa vizvasto vaJcitaH / ataH paraM nA'nyat kiJcit pApaM prakRSyate / prakRSTapApinAM madhye vayameva dhaureyAH / imaM varAkaM jIvantameva mRtamivA'kArSma / viSayalAmpaTyaM dhik / anena pApena narake'pi khalu naH sthAnaM na / ye jitendriyAste dhanyAH / vaiSayikaM hi sukhaM vipAke duHkhakAraNameva / ye jinadharmamahorAtramapi zrRNvantyAcaranti ca ye ca vizvopakAriNaH, te dhanyAH / evaM svaM vinindatordharmAnuraktAMzcA'bhinandatostayorupari tadaiva vidyut papAta prANAnapajahAra ca / tatastau harivarSe varSe mithunarUpiNau jajJAte / pitRbhyAM harizca hariNI ceti kRtanAmAnau prAgjanmavad dampatI divAnizamaviyuktau kalpadrumaiH sampAditArthau vilasantau sukhena tasthatuH / itazca vIrakuvindo'pi sudustapaM bAlatapazcakre / mRtvA ca saudharmakalpe kilbiSika: suro'bhavat / tatra cA'vadhinA svaM prAgjanma hariNI - harI cA'pazyat / tataH kruddhaH sa harivarSaM gata 'ihA'vadhyAvimau mRtvA kSetraprabhAvato'vazyaM svargaM yAsyataH, tadurgatInAM nirbandhena mRtipade sthAne imau nayAmi' iti nizcitya sa suraH kalpatarubhiH saha tau bharate campApuryAmanaiSIt / tatra ca tadAnImikSvAkuvaMzajazcandrakIrtirnAma nRpo'bhavat / sa cA'putra eva paJcatvaM praap| tatastasya prakRtayo rAjyArhamaparaM naramanveSTuM prAvarttanta / SaSThaM parva saptamaH sargaH sa devazca tadA devaddhardhyA sarvAn janAn vismApayan nabhaHstha uvAca-'bhoH ! sacivAdyAH ! yuSmAkaM rAjA'putro mRta iti yUyaM rAjecchavaH, ahamadyaiva harivarSAd hariM yugmarUpiNaM rAjyArhamanaiSam / asyeyaM hariNI sahajA patnI ca / anayorAhArArthamamI kalpadrumAzcAssnItAH / tadayamadya vo rAjA bhavatu / anayozca kalpadrumaphalAviddhaM pazu-pakSiNAM mAMsaM madyaM cA''hAre deyam' / te caivamastviti procya taM devaM praNamya mithunaM rathamAropya rAjavezmani nItvA hariM rAjye'bhiSiSicuH / sa devazca svazaktyA tayorhasvamAyustuGgatve dhanuzataM ca vidhAya kRtArtho tirodadhe / sa ca harinRpaH zItalasvAmitIrthe'bhUt / tataH prabhRti tannAmnA bhuvi harivaMzo'bhavat / sa ca harI rAjA vasudhAM sAdhayitvA'nekazo rAjakanyAH pariNItavAn / tasya ca hariNyAM kiyatyapi kAle gate pRthulora:sthalaH pRthivIpatinAmA putro'bhavat / hariNI-harI ca kramAd - vipedAte / tayoH sUnuH pRthivIpatizca ciraM rAjyaM pAlayitvA putraM mahAgiriM tatrA'bhiSicya tapastaptvA divaM pratyapadyata / mahAgirizcA'pi sutaM himagiriM rAjye'bhiSicya pravrajyAM prapadyA'punarbhavamavrAjIt / himagirizca jyeSThaM sutaM vasugiriM rAjye nyasya pravrajyA'vyayaM padaM prApa / vasugirirapi giriM nAma sutaM girizca mitragiriM nAma sutaM, kramazo rAjye nidhAya pravrajyottamaM padaM prApa / evaM harivaMze jAtA nRpAH kecana tapasA nirvANaM kecana svargaM ca prAptAH / itazcA'traiva bharate magadheSu rAjagRhe nagare harivaMzIyaH sumitro nAma bhUpatirabhUt / tasya ca padmAvatI nAma palyAsIt / tasyAzca kukSau prANatakalpAt surazreSThajIvo nijamAyuH pUrayitvA cyutvA zrAvaNapUrNimAyAM zravaNAsthe candre'vatatAra / tadAnIM nizAzeSe
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sukhasuptA padmAvatI devI ca tIrthakRjjanmasUcakAMzcaturdaza mahAsvapnAn dadarza / pUrNe ca samaye tamAlavaNaM kUrmacihna jyeSThakRSNASTamyAM zravaNasthe candre sukhaM sutamasUta / ___ dikkumArikAbhizcA''gatya bhaktyA sUtikarmaNi vihite prabhurindreNa merAvupanIya snAtraM vidhAya stutvA''dAya puna: padmAvatIpArve'mucyata / prabhAte sumitranRpazca samahotsava'masmin garbhasthe mAtA munivat suvratA jAteti prabhormunisuvratetyAkhyAM vidadhe / jJAnatrayapavitrAtmA ca prabhuH krameNa vardhamAno yauvanaM prapadya viMzatidhanvasamunnatiH prabhAvatIprabhRtikA rAjaputrI: paryaNaiSIt / prabhozca prabhAvatyAM suvrato nAma putro'bhavat / athA'rdhASTameSu varSANAM sahasreSu gateSu pitrA'dhyAropitaM rAjyabhAraM gRhItvA paJcadazasahasrAbdI mAM pAlayan tIrthaM pravarttayeti lokAntikAmaraiH prArthito vArSikadAnaM pradadau / tataH putra suvrataM rAjye nivezya devaiH suvratAdibhirnRpaizca kRtaniSkramaNotsavo'parAjitAM zibikAmadhyAruhya nIlaguhAM nAmodyAnaM prApa prabhuH / phAlgunazukladvAdazyAM zravaNasthe candre'parAhne kRtaSaSTho nRpasahasreNa samaM pravrajya dvitIye'hni rAjagRhe brahmadattanRpagRhe pAyasena pAraNaM vidhAya prabhurmunisuvrata ekAdazamAsAn chadmastho vijahAra / tato viharannIlaguhodyAnaM prApya campakataroradhaH pratimAdharastasthau / phAlgunakRSNadvAdazyAM zravaNasthe candre ca ghAtikarmakSayAtprabhoramalaM kevalamutpannam / tadAnIM ca zakrAdibhiH kRte samavasaraNe catvAriMzeSvAsazatadvayoccAzokapAdape yathopacAraM pravizya siMhAsana upAvizat / deveSu saGgreSu ca yathAsthAnaM sthiteSu zakra-suvratAbhyAM stuto munisuvrataprabhurvizvavibodhAya dezanAM dadau / SaSThaM parva - saptamaH sargaH tathAhi-'kSArasamudrAt sadratnamivA'sArAt saMsArAd dharma matimAnAdadIta / sa ca saMyama-sunRtAdirdazavidhaH / nijadehe'pi nirIha, Atmanyapi nirmamo, namaskurvatyapakurvatyapi samAzaya, upasargaparISahAn soDhuM zakto, maitryAdibhAvanAbhirbhAvitamAnasaH, kSamAvAn, vinayI, dAnto, guruzAsane zraddhAlurjAtyAdiguNasampanno jano yatidharmAya kalpate / gRhamedhinAM ca samyaktvamUlAni paJcA'NuvratAni trayo guNAzcatvAri zikSApadAni ca dharmaH / nyAyalabdhavibhavaH, ziSTAcArAnurAgavAn, kula-zIlatulyairanyagotrajaiH kRtodvAhaH, pApabhIruH, prasiddha dezAcAra samAcaran, kvA'pyavarNavAdavajito'nativyaktagupte sthAne suprAtivezmike'nekanirgamadvAravarjitagRhaH, sadAcAraiH kRtasaGgo, mAtApitroH pUjaka, upaplutaM sthAnaM tyajan, garhite'pravRtta, AyocitaM vyayaM kurvan, vittAnusArivezavAn, dhIguNairaSTabhiryukto'nvahaM dharma zrRNvAno'jINe bhojanatyAgI kAle ca mitapathyabhoktA, parasparAbAdhayA trivarga sAdhayan, atithau dIne sAdhau ca yathAvat pratipattikRd, anAgrahI, guNeSu pakSapAtI, balAbalaM jAnan, adezakAlocitAM cA~ tyajan, vRttasthajJAnavRddhAnAM pUjakaH, poSyapoSako, dIrghadarzI, vizeSajJaH, kRtajJo, lokapriyaH, salajjaH, sadayaH, saumyaH, paropakAraparAyaNa, AntaravijayapravRtto, jitendriyo jano gRhidharmAya kalpate / yatidharmAkSameNa tu manuSyeNa janmasAphalyamicchatA zrAvakadharmo'pi sevyaH' / prabhoramUM dezanAM zrutvA prabuddhA bahavo janAH prAvrajan / aneke ca zrAvakA jAtAH / svAminazca ye indrAdayo'STAdaza gaNadharA Asan, teSvindraH prabhau dezanAvirate dezanAM cakAra / tatrA'pi dezanAvirate zakra-suvratAdayaH prabhuM praNamya svaM svaM sthAnaM yayuH /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 SaSThaM parva - saptamaH sargaH sAgaradattastacchikSArthaM tadAcAryamukhaM prekSata / tasmiMzca tatpApamupekSamANe sAgaradattazcintayAmAsa-'aho ? nighRNA amI, dhik / ime dAruNAzayA gurubuddhyA kathaM pUjyante ? ime hyAtmAnaM yajamAnaM ca durgatau pAtayanti' / evaM vicintya sa AgrahAt tatkarma kRtvA'nAsAdita samyaktvo'pi dAna-zIlasvabhAvata: kAlena vipadya mahArambhAjitadhanatrANaparAyaNatvAdayaM tava jAtyo'zvo'bhUt / tadbodhAyA'hamihA''gamam / prAgjanmakAritajinapratimAyAH prabhAvato'yaM no dharmopadezaM zrutvA kSaNAdapi smbuddhH| bhagavataivamAkhyAte nRpeNa so'zvaH kSamayitvA svatantraH kRtaH / tataH prabhRti loke tad bhRgukacchapuramazvabodhAkhyaM tIrthaM khyAtamabhUt / 46 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tattIrthe ca samutpanne caturmukhastryakSa: zvetavarNo jaTI vRSAsyo dakSiNairbAhubhirmAtuliGga-gadA-bANa-zaktibhRd vAmaizca nakulA-'kSadhanu:-pazudhAribhiH zobhito varuNayakSaH, bhadrAsanasthitA gauravarNA dakSiNAbhyAM bAhubhyAM varadA-'kSasUtradharA vAmAbhyAM ca mAtuliGgazUladharA naradattA devI ca prabhoH munisuvratasya zAsanadevate abhuutaam| tAbhyAM sahitazca prabhurmedinI viharan bhRgukacche mahApure samavAsArSIt / tatra ca hayArUDho nRpo jitazatrurAgatya vanditvA prabhordezanAM zuzrAva / tasya nRpasya hayazcA'pyutkarNaH pulakita: sthiraH svAmidezanAmazrauSIt / samaye ca labdhAvasaro gaNadharaH svAminaM papraccha-'atra samavasaraNe ko dharma prapede ?' svAmyUce-'jitazatruhayaM vinA nA'nyaH ko'pi' / tataH savismayo jitazatruH svAminamapRcchat-'ko'yamazvaH, yo dharma pratyapadyata ?' tato bhagavAnAha-'purA padminIkhaNDapattane jinadharmanAmA zrAvako'bhUt / tasya ca mitraM sAgaradatta AsIt / sa tena samamanvahaM caityeSu yayau / anyadA ca sa sAdhubhyo'zrauSIt-'yo'rhadvimbAni kArayet so'nyabhave dharmamApnuyAt' / tacchrutvA ca sAgaradattaH sauvarNamAhataM bimbaM kArayitvA samahotsavaM sAdhubhiH pratyatiSThipat / uttarAyaNe sa ca nagarAd bAhiH svayaM kAritaM samuttuGga zivAyatanamagAt / tatra ca zivArcakaighRtabhakSaNAya kRtatvaraiH prAksaJcitapratizInaghRtakumbhAH kraSTumArebhire / teSAM ghaTAnAmadhazca piNDIbhUya lagnA upadehikA bhUpasya vartmani petuH / sAgaradattaH saJcaradbhiH pUjakaicUrNyamANAstA: samIkSya kRpayA vastreNA'panetuM pracakrame / ki zvetabhikSubhiH zikSito'sIti sopahAsaM jalpatA kenacit pUjakenA'GmighAtena tAzcUrNitAH / tatazca tatkSaNaM vilakSIbhUya prabhuzca dezanAM pArayitvA bhuvanasyopacikIrSayA viharan hastinApure samavAsArSIt / tasminnagare ca jitazatrunAmA nRpo vaNiksahastrezaH zreSThI kArtikanAmA zrAvakazcA'bhUt / tasmina pure kaSAyavasano bhAgavatavrato mAsaM mAsaM copavAsI paure shmpuujyt| tathA samyaktvavatA kArtikena vinA pAraNe pAraNe paureya'mantryata ca / sa ca bhAgavatavrato bhUtavacchreSThichidrAnveSaNatatpara ekadA pAraNe jitazatruNA nyamantri / tataH sa parivrAjako 'yadi kArtikaH me pariveSaNaM karoti, tadA tava gRhe bhuJje' ityUce / narendrazcA''mityuktvA tadgRhaM gatvA 'tvayA bhAgavatavratasya pariveSaNIyamiti yayAce / 'svAmin ! asmAkaM pAkhaNDadhAriSvidaM na yujyate, tathA'pi tavA''jJayA kArya'metadityuktvA svIkRtavAn / purA'pi cet prAvrajiSyaM tadA nA'kariSyamidamiti vicintayan khedAcchreSThI rAjakulaM yayau / pariveSayatazca tasya sa parivrAjakastarjanI
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH darzanairmuhustiraskAraM darzayAmAsa / sa ca zreSThyanicchayA'pi pariveSya niviNNaH svAmipAdAnte vaNiksahasreNa samaM prAvrAjIt / tathA dvAdazAGgadharo dvAdazAbdI paraM vrataM kRtvA mRtvA saudharme tatkalpendraH samajAyata / sa parivrAjako'pi mRtvA''bhiyogyena karmaNA tasyaiva vAhanamairAvaNo dvipo'bhUt / taM ca zakraM prekSya sAmarSaH palAyituM pravRttaH prasahya dhRtvA''ruroha zakraH / tataH sa dve zIrSe cakAra / indro'pi yAvacchIrSoM gajastAvacchIrSo bbhuuv| bhUyaH palAyamAnaH sa zakreNa vajreNA''hatya prAgjanmavairI vazaMvadazcakre / / suvratasvAminazcA''kevalAd viharata ekAdazamAsanyUnASTimAbdasahasyagAt / tadAnIM prabhoH parivAre ca zramaNAnAM triMzatsahasrANi, sAdhvInAM paJcAzatsahasrANi, caturdazapUrviNAM sahastrArdham, avadhijJAninAmaSTAdazazatAni, mana:paryayiNAM paJcadazazatAni. kevalinAmaSTAdazazatAni, jAtavaikriyalabdhInAM sahasradvitayam, utpannavAdalabdhInAM sahasraM dve zate. zrAvakANAM lakSamekaM dvAsaptatisahasrI ca, zrAvikANAM sArdhA trilakSI cA'bhavan / nirvANakAle ca munisuvratanAthaH sammetAdi gatvA munisahasreNa samamanazanaM prapadya mAsAnte jyeSThakRSNanavamyAM zravaNasthe candre taimunibhiH samamavyayaM padaM prApa / tadevaM munisuvratanAthasya kaumAra-vratayoH pRthak sArdhAH saptAbdasahasrAH, rAjye paJcadaza, evaM triMzadvarSasahasrANyAyuH / zrImallisvAminirvANAcca catuSpaJcAzadabdalakSeSu gateSu munisuvratanAthanirvRtirabhUt / surendrAzca samupetya tairmunibhiH samamavyayaM padaM gatavato munisuvratanAthasya mokSamahimAnaM vidadhuH // 7 // iti zrImunisuvratajinacaritavarNanAtmakaH saptamaH sargaH // 7 // aSTamaH sargaH zrImahApadmacakricaritam atha jinendre munisuvrate viharatyeva mahApadmacakrI babhUva / taccaritaM yathA-iha jambUdvIpe prAgvideheSu sukacchavijaye zrInagare pure prajApAlo nAma rAjA babhUva / ekadA sa AkasmikaM vidyutpAtaM dRSTvA viraktabuddhiH samAdhiguptamuneH samIpe vratamAdAya ciraM pAlayitvA vipadyA'cyutendro'bhUt / itazca jambUdvIpe bharate hastinApure ikSvAkuvaMze padmottaro nAma nRpo babhUva / tasya ca jvAlAnAmnI mahiSyAsIt / tasyAM ca tasya kesarisvapnasUcito viSNukumAro nAma prathamaH putro jajJe / tathA prajApAlajIvo'cyutAccyutvA jvAlAdevyA udare samavatIrNazcaturdazamahAsvapnasUcito mahApadmo nAma suto'bhavat / tAvubhAvapi kumArau krameNa vardhamAnau sarvAH kalA AcAryAjjagRhatuH / tayozca mahApadmakumAro jigISuriti jJAtvA padmottaranRpeNa yauvarAjye nidadhe / itazcojjayinInagare zrIvarmA nAma nRpastadamAtyo namucizcA'bhUtAm / ekadA ca viharan munisuvratadIkSitaH suvrato nAmA''cAryaH tatra pure samavAsarat / tadvandanAya gacchato nAgarAn janAn dRSTvA kveme gacchantIti nRpo namuciM pRSTavAn / namucinA ca zramaNavandanAya gacchantItyuktazca nRpo vayamapi yAma ityavocat / tato
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH namucinA yadi vo dharmazuzrUSA, tamuhameva vakSye ityukto'vazyaM gamiSyAmItyuktavAn nRpaH / 'svAminA madhyasthavRttinA stheyam, ahaM tAn vAde jeSyAmI'ti mantryUce' / tato nRpaH saparivArastatra yayau / tatra ca te munibhyo dharmaM papracchuH / te munayazca teSAM vividhoktibhiaunenaiva tasthuH / tataH kruddho namucirAhataM zAsanaM nindyaamaas| tata: kasmiMzcinmunau tatprativAdAyodyate sa namuci razaucA: pAkhaNDinatrayIbAhyAzca yUyaM svamaNDale saMvAsayituM na yuktA' iti svapakSamasthApayat / ___tato muniruvAca-'suratamazaucaM viduH, tatsevakazca pAkhaNDI, sa eva ca trayIbAhyaH / yata 'udakumbhaH kaNDanI peSaNI cullI pramArjanI ceti paJca sUnA gehinAM pApAyeti trayyAmarthaH / ato ye imA: sUnA: sevante ta eva trayIbAhyAH / vayaM sUnApaJcakahInA na nAma trayIbAhyAH' / evaM tena muninA sayuktikaM nirastaH sa mantrI rAjA paurajanazca svaM svaM sthAnaM yayuH / nizi ca namucirutthAya kruddho nizAcara iva tanmunivadhAya samAyAtaH zAsanadevyA stambhitaH prabhAte vismitairjanairdadRze / nRpAdayazca dharmaM zrutvopAzAmyan / namucizca tadapamAnAt tannagaraM tyaktvA hastinApuramagAt / mahApadmazca taM svasAcivye cakAra / itazca prAntavAstavyo durgastho'tibalI siMhabalo nAma nRpo mahApadmasya maNDalamavaskandamavaskandaM puna: svaM durgaM prAvizat / taM dhartuM ko'pi kSamo na babhUva / tataH kruddho mahApadmo namucimantriNamUce-'siMhabalagrahe kvacit kaJcidupAyaM vetsi ?' tataH sa uvAca-'deva ! vedmIti vacaH kathamahaM vacmi, gRhe vadatAM hi gehenardItyapavAdaH sulabhaH, ata upAyaM kRtvA phalenaiva taM darzayAmi, SaSThaM parva - aSTamaH sargaH vacasopAyaM vaktuM kAtarA api paNDitA bhavanti' / tato hRSTacittena mahApadmanA''diSTaH sa vAyurivA'pratihata: siMhabalasya durgaM gatvA tIkSNopAyastadurgaM bhaGktvA siMhabalaM ca siMho mRgamivA''dAya mahApadmamupAyayau / tato varaM vRNISveti mahApadmanA'bhihita: sa samaye varamAdAsya ityavocat / evaM kRtArthaH sa mahApadmo namucinA kRtasAcivyaM yauvarAjyamapAlayat / atha mahApadmamAtrA jvAlayA'rhatpratimAratho'kAri, mithyAdRSTyA sapatnImAtrA lakSmyabhidhAnayA tadviruddhavidhitsayA brahmaratho'kAryata / tathA tayA'yaM brahmarathaH pUrvaM pattane bhramatu, pazcAdarhadratha iti bhUpatirayAcyata / tato jvAloce-'yadyarhadrathaH prAk pattane yAtrAM na kariSyati, tadA mamA'nazanaM bhAvi' / tatazca saMzayApanno nRpa ubhayo rathayoryAtrAmaruNat / tathA mAtRduHkhenA'tipIDita: sa nRpo nizi lokeSu supteSu hastinApurAd nirgatya svairamunmukho gacchannekAM mahATavIM prApya tatra paryaTannekaM tApasAzramamapazyat / tApasaiH kRtasatkAraH sa nRpaH svavezmavat tatra tasthau / itazca campApuryAM nRpo janamejayaH kAlanarendreNa ruddho yuyudhe mRtazca / tatastasmin pure bhajyamAne'ntaHpurastriyo nezuH / campezasya priyA nAgavatI ca svasutayA madanAvalyA saha praNaSTvA tattApasAzramamagAt / tatra ca mahApadma-madanAvalyoranyonyadarzanamanurAgazca jajJe / tato jAtAnurAgAM jJAtvA jananyavocata-'putri ! cApalaM mA kArSIH, naimittikavaca: smara, tvaM cakriNa: patnI bhaviSyasIti purA naimittikenA''khyAtam / tato yatra tatrA'pi puruSe'nurAgaM mA kRthAH / saMyatA tiSTha, tvAM cakrI pariNeSyati' /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kulapatizca tadviplavabhayAt padmamUce-'yatrA'cAlIstatra gaccha, tubhyaM svasti' / tataH padmo dadhyau-'yugapad dvau cakriNau ca bhavataH, ahameveha cakrI bhAvI, tadasau mamaiva patnI' / evaM nizcitya sa tApasAzramAd nirgatya paryaTan sindhusadanaM nAma pattanamagAt / tadA ca pauranAryo madhUtsave kAmavazaMvadA udyAne vividhaM cikrIDuH / tatkelitumulaM zrutvA ca kSubdhaH karI mahAsenamahIpate: stambhamunmUlayAmAsa / tathA''rohako nipAtya pratIkAramavagaNayya jhagiti pauranArInikaSA samAyayau / tAzca nAryo'tisAdhvasAt palAyitumazaktAstatraiva tasthustAratAraM cukruzuzca / tataH sa padmastAH prekSya sAnukrozaMstamabhidhAvya gajaM tatarja / tena kruddho gaja: padmAbhimukhaM vavale / tatazca tAH striyo'smadrakSAkRte ko'pi mahAtmA''tmAnaM kariNaH puro'kSipaditi cukruzuH / padmazca kSaNena samIpamAgatasya mattagajasya sammukhamUrdhvavastramudakSipat / gajazca kumArabuddhyA tadvAso muhuvidArayAmAsa / tadAnImeva ca nAgarA: sAmantAdiparivRto nRpazca mahAsenastatra tumulenA'milan / mahAsenazcA-''kAlamRtyutulyenA'nena krodhitena gajenA'lami'ti tvamapasaraiti padmamuvAca / padmazcovAca-'tvayA yuktamuktaM, kintvArabdhasya tyAgo me paraM vrIDAkaram / tvamimaM mattagajaM mayA badhyamAnaM vazIkRtaM pazya, saujanyakAtaro mA bhU:' / evamuktvA kumAreNa muSTinA vastravidAraNAyA'dhomukho gajastADito yAvat kumAragrahaNAyottasthau, tAvad vidyudgatyA sa padmastamAruroha / tathA maNDUkAsanAdibhiragrataH pArzvatazcA'pi vicaraMstamakhedayat / tathA kumbhadeze capeTAbhiH kaNThe'GgaSThatAraNaiH pRSThe pAdanyAsena ca sa gaja: padmanA''kulIkRtaH / sa padmaH sAdhu sAdhviti vAdibhiH pauraiH SaSThaM parva - aSTamaH sargaH savismayaM vIkSyamANo nRpeNa bandhubuddhyA varNyamAnastaM gajaM svairaM krIDAM kArayan bhramayAmAsa / tathA'parasmA ArohakAya samarpya kakSA gRhItvA tato'vAtarat / tato mahAsenastaM vikrama-rUpAbhyAM kulIna iti vitayaM nijavezmani ninye / tathA nijaM kanyAzataM tena pariNinye / tAbhizca samaM bhogAn bhuJjAnasyA'pi tasya padmasya madanAvalyAH smaraNaM nityamevA'bhavat / anyadA ca nizi paryaGke suptaH sa padmo vidyAdharyA vegavatyA vAyuvegayA'pajahe / nidrAcchede ca 'kSudre ! kiM mAM harase' ? iti bruvan muSTimutpATayAmAsa / tataH soce-'mA kupaH, zrRNu, vaitADhyaparvate sUrodayapure indradhanurnAma vidyAdharaH, zrIkAntA nAma tatpatnI, jayacandrA nAma tatsutA ca santi / sA ca jayacandrA'nurUpavarAprAptyA puruSadveSiNI jAtA / tasyai ca nRpANAM rUpANi paTeSvAlikhya mayA darzitAni, parantu tasyai na kimpyruct| anyadA ca paTe tvadrUpaM mayA likhitaM dRSTvA sA kAmavazaMvadA jAtA, sedAnIM tvAM prANapriyaM manyate / sA hi 'me padmaH patirbhavatu, anyathA mama maraNaM zaraNami'ti pratijJAmakarot / pitRbhyAM ca mayA kRtvA tasyAstvayyanurAgaM jJAtvA tvadAnayanahetave'hamAdiSTA'smi / vegavatI cA'hamadyaiva tamAnayiSyAmi, vahnipravezaM mA kurviti tAmAzvAsya tvAM nayAmi / tato mA kup:'| tataH padmanA'nujJAtA sA taM sUrodayapure'nayat / prabhAte cendradhanunRpeNa pUjitazcandro rohiNImiva sa jayacandrAmupAyaMsta / tato jayacandrAmAtuleyau gaGgAdhara-mahIdharau vidyAdharau tadvivAhaM samAkarNya kupitau sarvAbhisAreNa sUrodayapure padmana yoddhaM samAyayatuH /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH padmo'pi raNadurmado vidyAdharaparivArairanvito nagarAd niragAt / tathA kAMzcit trAsayan, kAMzcid nighnan, kAMzcit tADayaMzca harirdvipAniva vairisainyAnayodhayat / tataH svasainyabhaGgamAlokya tau vidyAdharau gaGgAdhara - mahIdharau jIvagrAhaM praNezatuH / 54 tatazcotpannacakrAdiratnaH padmaH SaTkhaNDabharata kSetravijayaM vidhAya strIratnaM madanAvalIM smaraMstadAzramapadaM yayau / tApasaiH kRtAtithyaH padmo janamejayarAjena kanyAdAnapUrvakaM madanAvalIM prApya hastinApurametya pitarau nanAma / pitarau ca svasUnozcaritamAkarNya siktau dumAviva socchvAsAvabhUtAm / *** tadAnIM ca munisuvratadIkSitaH suvrato nAma munirviharaMstatrAss gatya samavAsarat / padmottarazca saparivAro gatvA natvA dezanAM ca zuzrAva / jAtavairAgyo gRhamAgatya viSNukumArasya parivrajyAjighRkSAM jJAtvA padmaM rAjye cakritvAbhiSekeNa sahA'bhiSicya niSkramaNotsavapUrvakaM suvratamunerviSNukumAreNa saha dIkSAmAdade / tataH padmo'pi sarvairjanaiH pUjyamAnaM mAtRkamArhataM rathaM pure'bhamayat / padamottarAdibhiH saha suvratasUrayo'pi rathabhramaNakAlaM yAvat tatraiva tasthuH / tathA padmacakriNA jinazAsanasyonnatizcakre / grAma- purAdiSu koTiza uccakaizcaityAni kArayAmAsa / padmottarazca gurubhiH sArdhaM vihRtya vrataM pAlayitvotpannakevalaH paramaM padaM prApa / viSNukumAro'pi cA'dbhutaM tapastapyamAno'nekalabdhisampanno jAta: / anyadA ca suvratAcAryAH sAdhubhiH parivAritA varSarttuyApanAya hastinApuraM samAgatya nyavasan / namucimantrI cA''cAryAgamanaM zrutvA prAgvairapratiyAtanAM cikIrSurmahApadmaM vyajijJapat- 'nRpa ! prAkpratipanno SaSThaM parva aSTamaH sargaH me varo dIyatAm' / yAcasveti tenoktazca 'yajJamahaM kariSyAmi, tatsamApti yAvad nijaM rAjyaM dehI' tyuktavAn / nRpazca satyapratijJo namuciM rAjye nivezyA'ntaHpuraM prAvizat / namucizca purAd nirgatya yajJamaNDape dIkSito'bhavat / tadA tasyA'bhiSekakalyANaM kartuM sarvAH prajAH zvetabhikSUn vinA sarve sAdhavazca samAyayuH / sarve samAgatAH, kintu zvetabhikSavo nA''gatA iti mAtsaryAt sa tacchidramagre cakre / tathA sa gatvA suvratAcAryamabravIt - 'yo yadA nRpastadA liGginastaM zrayanti, rAjarakSyANi tapovanAnIti tapodhanai rAjAbhigamya: kriyate tapaH SaSThAMzabhAk ca kriyate, yUyaM ca mannindakAH pAkhaNDino lokarAjyaviruddhAcArAH, tadyuSmAbhirme rAjye na sthAtavyam / yaH sthAsyati sa khalAzayo me vadhyo bhavet' / tataH sUrirUce- 'eSa kalpo neti tvayyabhiSikte vayaM na prAptAH tvAM ca kiJcanA'pi na nindAmaH' / tataH kruddhaH sa punaruvAca- 'vistaraiH kRtaM, saptAhAdhikamatra tiSThanto yUyaM dasyuvad mayA nigrAhyAH' / evamuktvA sa svaM sthAnaM jagAma / sUrizca munInapRcchat- 'iha kiM karttavyamiti yathAzakti yathAmati brUta' / tatraikaH sAdhurUce - 'viSNukumAraH SaSTivarSazatIM tapastaptavAn, sa samprati mandare'sti sa ca padmarAjasyA'graja iti tadvacanAdasau zAntiM yAsyati, yataH padmavat so'pi namuceH svAmI / tato yo vidyAlabdhimAn sa sAdhustamAnetuM prayAtu / saGghakArye labdhyupayogo na doSAya' / tata ekaH sAdhuruvAca- 'vihAyasA tatra gantuM zakto'smi, na tvAgantumiti yadatra kRtyaM tad brUta' / tatastvAM viSNureva samAneSyatIti guruNokte sa tArkSyavadutpatya viSNuM prAptavAn /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH viSNuzca taM dRSTvA dadhyau-'kimapi saGghakArya, tadvegAdasAvAyAti, anyathA prAvRTkAle sAdhUnAM vihAro na bhavet / tato'nyathA te labdhInAmupayogaM na kuryuH' / tataH sa taM munimabhinandya tadAgamakAraNaM jJAtvA taM muni gRhItvA vihAyasA hastinAparametya garuM vanditvA sasAdhuparivAro namucimupetya dharmakathApUrvamavocat-'ime munayo yAvat prAvRSamihaiva tiSThantu, svayamapyete ciramekatra na tiSThanti, kintu varSAsu jantubAhulyAd vihAro na kalpate, asmAbhirbhekSavRttibhizca mahati pure vasadbhirna te kA'pi hAni:' / tato mantrI kupita: prAha-'tava vacanairalam, iha vo vastuM na dadAmi' / tato viSNuH punaruvAca-'ime nagarAd bahiH sthitA udyAna eva vasantu' / tatazcA'tikruddhaH sacivastamabravIt-'ahaM vo gandhamapi na sahe, alaM prArthanaiH, purasyA'ntarbahirvA'pi dasyUnAmiva maryAdAhInAnAM zvetavAsasAM vAso na bhaviSyati / yadi vaH prANA: priyAH tadA drutamapasarata, anyathA tAyaH sAniva vo hnissyaami'| evaM taduktyoddIpito viSNumino balimiva sthAtuM tripadImayAcata / tato namucinA 'dattA vatripadI, yastato bahiH syAt taM haniSyAmI'tyukto viSNurdehItyuktvA vardhamAnaH kirITAdibhUSito, vajrAvastrabhRt, khecarAn bhraMzayan, padAghAtairmahIM kampayan, jalanidhInuttAlayan, ApagA: kurvANo, jyotizcakrANi paryasyan, parvatavarAnapi dArayan, mahAtejA, mahaujAH, sarvabhayaGkaro, nAnArUpo merusamo'bhavat / tatastrijagatkSobhamAlokya zakrastaM prasAdayitamapsarasaH samAdizat / tAzca tasya karNamUle jaguH-'kopAjjanA ihA'pi SaSThaM parva - prathamaH sargaH dahyante'sakRd muhyanti ca, vipadya cA'nantadukhaM narakaM yAnti' / evaM kopaM zamayituM kinnarAdistriyo'pi jagurnanRtuzca / tatazca viSNurnamuciM dharaNyAM kSiptvA madhyepUrvAparAmbudhi pAdaM dadau / padmazcA'pi jJAtavRttAntaH sasambhramaH samupetya svapramAdena tena mantridoSeNa ca cakita: svamagrajaM taM muni namaskRtya racitAJjaliravadat-'svAmin ! tvayi vijayini sati cetasA tAta: padmottaro'dyA'pi tiSThati, amunA mantriNA kriyamANAM zrIsaGghAzAtanAM na jAnAmi, tathA'pyaparAdhyasmi, svAmino hi bhRtyadoSeNa gRhyante, ahaM bhRtyastvaM ca mama svAmIti kopaM saMhara, trailokyaM prANazaMsaye samArUDhaM trAyasva' / evamanye'pi surA-'surAdayaH zrIsaGghazca taM muni sAntvayAmAsuH / kintu so'tizabdapathAM vRddhi prApto nA'zRNot, ata: sarve'pi bhaktitastasya pAdasparza vyadhuH / pAdasparzena ca so'dhastAn nijaM bhrAtaraM saGgha-surAdIMzcA'pi dRSTvA dadhyau-'ayaM zrIsaGgho'yaM me dIno bhrAtA, ete ca surAdaya: kopopasaMhArakRte mAM yugapat sAntvayanti tataH saGgho mAnya: padmAdayazcA'nukampyAH / evaM vimRzya vapurvRddhiM saMhRtya prakRtyavasthAyAM tasthau / saGghAnurodhAcca namuciM muktavAn padmazca taM niravAsayat / tayA tripadyA ca sa munistatprabhRti jagattraye trivikrama iti khyAtimAsasAda / tataH sa saGghakAryaM kRtvA paraM tapastaptvA viSNukumAra utpannakevalaH paramaM padaM prApa / padmo'pi bhavodvigno rAjyaM tyaktvA sadgurorante prvrjyaamaadde| tasya ca kaumAre'bdapaJcazatI, maNDalitve ca tAvatI, digjaye tryabdazatI, cakritve ca saptazatIyutA'STAdazasahasrAbdI, vrate ca dazasahasrItyevaM triMzadvarSasahasrANyAyuH / tataH sa nAnAvidhA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhigrahapUrvakaM tIvra tapastapyamAna: padmaH utpannakevalo'vyayaM padaM prApa // 8 // iti SaSThe parvaNi zrIpadmacakricaritavarNanAtmako'STamaH sargaH // 8 // iti kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati-zAsanasamrATa-bAlabrahmacAri-kadambagiritAladhvaja-rANakapura-kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkArasamayajJa-zAntamUrtyAcAryavaryazrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi-prAkRtavizAradAcAryavaryazrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAta-kaviratna zrIvijayayazobhadrasUrIzvaraziSyaratna zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre SaSThe parvaNi samAptaM zrIkunthunAthAdicaturdazazalAkApuruSacaritapratibaddhaM SaSThaM parva // 6 // // aham // // zrInemi-vijJAna-kastUra-yazobhadrasUrisadguruvarebhyo namaH // triSaSTizalAkApuruSacaritam gadyAtmakasAroddhAraH rAma-lakSmaNa-rAvaNacaritapratibaddhaM saptamaM parva prathamaH sargaH athA'tra bharate rakSodvIpe'rhato'jitasya kAle laGkAnagA~ rakSovaMzyo ghanavAhano nAma nRpo babhUva / sa svaputrAya mahArakSase rAjyaM dattvA'jitasvAmipAdAnte parivrajya zivaM yayau / mahArakSA api ciraM rAjyaM bhuktvA svaputrAya devarakSase rAjyaM datvA pravrajya cA'vyayaM padaM prApa / evamasaGkhyAteSu rakSodvIpAdhipeSu gateSu zreyAMsajinatIrthe kIrtidhavalo nAma rAkSasezvaro babhUva / tadAnIM ca vaitADhyagirau meghapure nagare'tIndro nAma vizruto vidyAdharendro'bhUt / tasya ca zrImatyAM kAntAyAM zrIkaNTho nAma putro devInAmnI putrI cA'bhUt / cArunetrAM tAM ca devIM ralapurezvaraH puSpottaro nAma vidyAdharaH svaputrasya padmottarasyA'rthe yayAce / atIndrazca daivaniyogAt guNine zrImate cA'smA adattvA tAM
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kIrtidhavalAya dadau / tAM kIrtidhavalenoDhAM zrutvA puSpottaranRpo'tIndreNa zrIkaNThena ca saha vairAyate sma / ___ ekadA ca meronivRttena zrIkaNThena puSyottarasya duhitA rUpataH padmava padmA dadRze / anyonyadarzanAcca tayoH sadya evA'nyonyamanurAgo'bhUt / sA padmA zrIkaNThAyonmukhAmbujA snigdhayA dRzA tiSThate sma / zrIkaNThazcA'pi tadabhiprAyaM vijJAya kAmAturastAmAdAya vyomamArgeNa drutaM gantuM pravavRte / tatazceTikAH 'ko'pi padmAM haratI'ti pUtkurvanti sma / puSyottarazca tajjJAtvA sannA sabalo'nvadhAvat / tataH zrIkaNTho drutaM kIrtidhavalaM zaraNaM gatvA sarvaM padmAharaNavRttAntaM kathayAmAsa / puSpottarazca sainyaistatra prApta: kIrtidhavalena dUtena 'vo'yamavimRzya yuddhaprayAso vRthA, kanyA hyavazyaM kasmaicana dAtavyA, tatra yadi tayA'sau zrIkaNThaH svayaM vRtastadA'sau nA'parAdhyati / ata: svaputrImano budhvA bhavato vadhU-varayovivAhakRtyameva kartuM sAmpratamiti niveditaH / padmA'pi dUtImukhena 'mayA svayamasau vRtaH, tadasau nA'parAdhyati, nA'munA'haM hate'ti vyajijJapat / tacchrutvA ca kSaNAcchAntakopaH puSyottarastatraivotsavena mahIyasA tayovivAha sampAdya yathAgataM nijapuraM yayau / tataH kIrtidhavalaH zrIkaNThamavocat-'atraiva tiSTha, yad vaitADhye yuSmAkaM bhUyAMso vidviSo vartante / asyaiva rAkSasadvIpasyottaradizi yojanatrizatImAno'dUreNaiva vAnaradvIpo'sti / anye'pi barbarakUla-siMhalapramuravAH svargakhaNDatulyA mama dvIpA: santi / teSAmekatra kutrA'pi rAjadhAnI nivezya mama samIpasthaH sukhamAssva / yadyapi te zatrubhyo manAgapi bhayaM nA'sti, tathA'pyasmadvirahabhayAd gantuM nA'rhasi' / saptamaM parva - prathamaH sargaH tena sasnehamevamuktaH zrIkaNThastadviyogakAtaro vAnaradvIpaM nivAsaM pratipadya tatra kiSkindhAdrau kiSkindhAM nAma mahApurI nivezya kIrtidhavalena tadrAjye nivezitastatra bhrAmyato mahAdehAn phalAzino ramyAn bhUyaso vAnarAnapazyat / tatazca sa teSAmamArimAdhoSyA'nna-pAnAdyadApayat / yathA rAjA tathA prati tAnanye'pi saccakruH / tatprabhRti ca kautukAd vidyAdharAzcitre lepye dhvaja-cchatrAdicinheSu ca vAnarAneva cakruH / vAnaradvIparAjyena vAnaracinhaizca te vidyAdharA api vAnarAH kIrtyante / atha zrIkaNThasyA'pratihataparAkramo vajrakaNTho nAma suto jajJe / ekadA ca zrIzrIkaNThaH zAzvatArhatAM yAtrAyai nandIzvaraM gacchato'marAnadrAkSIt / tataH so'pi ca bhaktyA teSAmanvacAlIt / tasya ca gacchato vimAnaM mAnuSottare mArgasthaparvate nadIvega iva skhalitam / tato 'mayA pUrvajanmanyalpaM tapastepe, tena nandIzvarArhadyAtrAyAM mama manoratho nA'pUryate'ti niviNNaH sadya eva pravrajya tIvra tapastaptvA siddhi praap| ____ atha zrIkaNThato vajrakaNThAdiSvanekazo'tIteSu munisuvratatIrthe ghanodadhirnAma nRpo'bhavat / laGkApuryAmapi tadA taDitkezo rAkSasezvaro'bhUt / tayordvayozca sneho jajJe / ekadA ca taDitkezaH sAnta:puravadhUjanaH krIDituM nandanodyAnaM yayau / tasmin krIDAsakte ca ko'pi kapirdumAduttIrya tanmahiSyA: zrIcandrAyAH kucau nakhaivililekha / tato'tikruddhastaDitkeza ekena bANena taM kapi jaghAna / bANaprahArapIDitazca sa kapiH kiJcid gatvaikasya pratimAsthasya sAdhoragre papAta / sa sAdhuzca tasmai namaskAramantramadAt / yatprabhAveNa mRtvA so'bdhikumAro'bhavat / avadhezca prAgjanmopakAriNaM jJAtvA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH so'bhyetya taM muni vavande / tathA tatrA'nyAnapi kapIn taDitkezabhaTairhanyamAnAn dRSTvA kopajvalito mahAkapirUpANyanekazo vikRtya taru-zilAdikaM varSan rAkSasAnupadudrAva / taDitkezazca taM divyaprayogaM jJAtvA pUjayitvA 'ko'si, kimupadravaM karoSI'tyapRcchat / tato'rcayA zAntakopo'bdhikumAraH svavadhaM namaskAraprabhAvaM ca zazaMsa / tato laGkezastena devena sahaivopetya taM munimapRcchatsvAmin ! mama kapinA saha ko vairahetuH ?' tato munirAcakhyau-'tvaM purA zrAvastyAM datto nAma mantriputro'bhUH / eSa ca kAzyAM lubdhakaH / tvaM copAttapravrajyo vArANasI gato'nena dRSTazcA'pazakunamityAhatya nipAtitaH / tatastvaM mAhendrakalpe devo bhUtvA tatazcyutvehA'bhavaH / eSo'pi narakaM bhrAntvA kapirabhavat, tadetad vairakAraNam' / tataH sa devastaM muni vanditvA lakezamanujJApya ca tirodadhe / taDitkezazca tanaye sukeze rAjyaM nyasya pravrajya paramaM padaM praap| ghanodadhirapi ca kiSkindhinAmni putre rAjyamAdhAya pravrajya shivmaap| saptamaM parva - prathamaH sargaH pazUnivaitAn nihanmi' / evamuktvA mahAvIryaH sa utthAya kiSkindhivadhAyA''yudhamudakSipat / tata: kiSkindhita: sukezAdyA vijayasiMhatazcA'nye vidyAdharA yuddhAyodatiSThanta / tatazca dAruNe yuddhe pravRtte kiSkindhyanujo'ndhako bANena taroH phalavad vijayasiMhasya ziro'pAtayat / tataH kiSkindhiH zrImAlA jayazriyamivA''dAyotpatya kiSkindhAM yayau / azanivegazca putravadhodantaM zrutvA vegena kiSkindhiparvataM gatvA kiSkindhAM nagarI sainyairaveSTayat / tato guhAyA: siMhau ivA'ndhakena sahitau sukeza-kiSkindhI api nirIyatuH / tayozca tumule yuddhe pravRtte'zanivego roSAndho'ndhakasya vijayasiMhasyeva ziro'cchidat / tato vAnarasainyAni sadaityAni dizodize dudruvuH / laGkA-kiSkindhinAyakau ca sAnta:puraparivArau pAtAlalaGkAmIyatuH / azanivegazca sutahantAraM nihatya zAntakopo nirghAtaM nAma khecaraM laGkArAjye nivezya nivRttya svapuraM rathanUpuramagAt / anyadA ca jAtavairAgyo'zanivegaH putre sahasrAre rAjyaM nivezya dIkSAmupAdade / pAtAlalaGkAyAM puryAM ca sukezasyendrANyAM mAlI sumAlI mAlavAMzca putrA abhavan / kiSkindhezca zrImAlAyAmAdityarajArukSarajAca putrAvabhUtAm / aparedhuzca kiSkindhiH sumerau zAzvatArhatAM yAtrAM kRtvA nivRtto madhuparvatamadrAkSIt / tatra ca manorame udyAne rantumanasA sa tasyopari kiSkindhapuraM vidhAya saparivAro nyavAtsIt / sukezasya putrAzca rAjyamaribhirhataM zrutvA krudhA'gnaya iva prajvalitAstrayo'pi samAgatya laGkAyAM nirghAtaM itazca vaitADhyagirau rathanUpure pure tadAnImazanivego nAma vidyAdharendro'bhavat / tasya ca vijayasiMha-vidyudvegau putraavbhuutaam| tatraiva girau cA''dityapure mandiramAlI vidyAdharanRpa AsIt / tasya kanyA zrImAlA'bhUt / tasyAH svayaMvare samAhUtA vidyAdharendrA maJceSUpAvizan / zrImAlI cA'nyavidyAdharAn vihAya kiSkindhikaNThe varamAlAM nicikSepa / tataH kruddho vijayasiMho'vocat-'ete durnayakAriNo dasyava iva purA nirvAsitAH, tatkenA'dyehA''nItA:?' tadadyA'punarAvRttyai
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH khecaraM nigRhItavantaH / tatazca laGkAyAM mAlI kiSkindhAyAM ca kiSkindhigirA''dityarajA nRpo babhUva / / ____ itazca vaitADhye rathanUpure pure'zanivegaputrasya sahasrArasya citrasundaryA bhAryAyA garne pracyutya kazcit surottamo'vAtarat / tayA ca susvapnamaGgale dRSTe / kAle ca tasyAH zakrasambhogarUpo duSpUro durvacazca dehadaurbalyakAraNaM dohado jajJe / AgraheNa ca pRSTA sA lajjAnamramukhI patye kathaJcit taM dohadaM kathayAmAsa / sahastrArazca vidyayA sahasrAkSarUpaM nirmAya tayA zakra iti jJAto dohadaM puuryaamaas| pUNe sa samaye sA parAkramiNamindrasambhogadohadAdindranAmAnaM sutaM sukhamasUta / sahasrArazca samprAptayauvanAya tasmai rAjyaM datvA svayaM dharmarato'bhavat / sa cendra indrammanyaH sarvAn vidyAdharanRpAn sAdhayAmAsa / sa caturo dikpAlAn, saptA'nIkAni, saptAnIka pAn, tisraH pariSado, vajramastramairAvaNaM dvipaM, rambhAdikA vAravadhUvRhaspati mantriNaM naigameSinAmAnAM pattyanIkanAyakaM ca cakre / evaM vidyAdharairindraparivAranAmadheyairindro'hameveti dhiyA so'khaNDaM rAjyamanvazAt / makaradhvajasya putra AdityakIrtikukSijanmA jyotiHpurezvaraH somaH prAcyAM, varuNA-megharathayo: putro meghapurezvaro vidyAdharo vAruNaH pazcimadizi, sUra-kanakAvalyostanayaH kAJcanapurezvaraH kubera uttarasyAM, kAlAgni-zrIprabhAputraH kiSkindhanagarAdhipo yamanAmA dakSiNasyAM dikpAlo'bhavat / tamindrAbhimAninamindraM gandhagajo'nyagajamiva mAlibhUpatirna sehe / tataH sa bhrAtRbhirmantribhizca mitraizca sahendrayuddhAya cacAla / siMhAdiyAnairanye'pi savAnarA rakSovIrAH saptamaM parva - prathamaH sargaH praceluH / tadAnIM ca kharAdayo dakSiNasthA vavAzire / anyAnyapazakunAni durnimittAni cA'bhavan / tataH sumAlI taM mAlinaM prayANAdavArayat / mAlI ca tadvaco dorbalagavito'vajJAya vaitADhyamapyendraM yuddhAyA''hvAsta / indro'pi cairAvaNArUDho vagaM pANinollAlayan, naigameSiprabhRtaizcamapatibhiH parivAritaH, somAdyairlokapAlairanyaizca vidyAdharabhaTaiH sahito rnnkssetrmupaayyau| tayoH sainyAnAM tumule dAruNe yuddhe pravRtte cendrasainyena mAlisainyamabhajyata / tato mAlI sumAlipramukhairvRtaH sasaMrambho'bhyadhAvata / indro'pi lokapAlAdisahita airAvaNArUDho raNAya DuDhauke / tatazciraM yuddhe pravRtte mAlIndreNa vajreNa hataH / mAlini hate ca rAkSasA vAnarAzca vitrasya sumAlyadhiSThitA: pAtAlalaGkAmIyuH / indrazca kauzikAkukSijanmane vizravaHputrAya vaizramaNAya laGkAM datvA nijaM puraM yayau / pAtAlalaGkAyAM puryAM tiSThataH sumAlinazca prItimatyAM patnyAM ratnazravA nAma putro jajJe / samprAptayauvanazca ratnazravA vidyAsAdhanAya ramyaM kusumodyAnaM yayau / tatraikatra vijane sthAne so'kSamAlAdharo nAsAgranyastadRg japannAlekhita iva sthirastasthau / tatsamIpe ca kumArI rUpavatI kA'pi vidyAdharI pitrAjJayA tasthau / tadAnIM ca nAmnA mAnavasundarI mahAvidyA 'tava siddhA'smI'ti ratnazravasamuccairabhyadhAt / ratnazravAzca siddhavidyo japamAlAM muktvA tAM puraHsthAM vidyAdharakumArikAM dRSTvA 'kA'si, kasya sutA'si, kena hetunehA''gA' iti papraccha / tata: sA'pyUce kautukamaGgale pure vyomabindu ma vizruto vidyAdharapatirasti, tasya jyAyasI putrI mama svasA kauzikA yakSapurezena vizravasoDhA / tasyA vaizravaNo
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 saptamaM parva - prathamaH sargaH tAtena sumAlinA ko'pi muniH pRSTa uvAca-'tvadvaMze yo navamANikyahAraM voDhA so'rdhacakrI bhaviSyati' / evaM kaikasI bhAnusvapnena sUcitaM kumbhakarNAparAbhidhaM sutamapi suSuve / kiyatyapi kAle gate ca punaH sA kaikasI candrasvapnasUcitaM vibhISaNaM nAma sutamasUta / te trayo'pi sahodarA: sArdhaSoDazadhanuHsamunnatA nirbhayAH zizavo'nurUpayA krIDayA yathAsukhaM remire // 1 // iti rakSasavaMza-vAnaravaMzotpatti-rAvaNajanmavarNanAtmakaH prathamaH sargaH // 1 // triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nAma tanayo'dhunA laGkAyAM zakrAjJayA rAjyaM kroti| kauzikAyAH kanIyasI kaikasI cA'haM naimittikagirA tubhyaM dattehA''gamam / tata: sumAliputro bandhumAhUya tatraiva tAM pariNIya puSpAntakaM puraM sthApayitvA tayA saha krIDannasthAt / anyadA ca kaikasI nizi svapne svamukhe vizantaM gajakumbhavidAraNaprasaktaM siMhamaikSata / prabhAte tajjJAtvA ca 'vizvaparAkramI te putro bhaviSyatI'ti ratnazravA uvAca / tataH sA svapnAdanantaraM caityapUjAM ca cakAra / mahAsAraM garbhaM ca babhAra / tadgarbhasambhavAdArabhya ca kaikasyA vANI nitAntaniSThurA'GgaM ca zramAzrAntaM babhUva / darpaNe vidyamAne'pi ca sA khaDge svamukhamapazyat / surarAjye'pyAjJAM dAtumaicchat / vinA'pi hetuM tasyA mukhaM huGkAramukharamabhUt / guruSvapi mUrdhAnaM na namayati sma / zatrumUrdhasu pAdaM dAtumiyeSa / evaM prabhRti dAruNAn bhAvAn sA garbhaprabhAvato dadhe / pUNe ca samaye sA sAdhikadvAdazavarSasahasrAyuSkaM sutamasUta / sa jAtakazca sUtikAtalpe'nalpaujA uddAmapAdakamalo bhImendreNa purA dattaM navabhirmANikyairnirmitahAraM pArzvasthakaraNDakAt pANinA cakarSa / sahajacApalAcca taM hAraM svakaNThe cikSepa / tena kaikasI saparicchadA vismayaM prAptA / ratnazravase ca sA''cakhyau'purA rAkSasendreNa tava pUrvajAya meghavAhanarAjAya yo dattaH, yo'dya yAvad devatAvadapUji, yo'nyairvoDhumazakyaH, yazca nAgasahasreNa nidhAnamivaM rakSyate, sa hArastava zizunA''kRSya kaNThe'kSepi / ratnazravAzca navamANikyasaGkrAntamukhatvAt tasya tatkSaNaM dazamukha iti nAmA'karot / tathA jagAda ca-'merau caityavandanArthaM gatena
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 dvitIyaH sargaH athaikadA dazamukhaH sAnujo gagane vimAnArUDhamAyAntaM vaizravaNaM nRpamapazyat / tataH ko'yamiti tena pRSTA mAtA'bravIt'mama jyeSThabhaginyAM kauzikAyAM jAto vizravonAmno vidyAdharendrasya putraH sarvavidyAdharendrasyendrasyA'grasubhaTo'yaM vaizravaNaH / indro bhavatpitAmahajyeSThaM mAlinaM raNe hatvA sarAkSasadvIpAM laGkA purImasmai dadau / tataH prabhRti laGkAyAH prAptau kRtamanorathaste pitehA'sti / zakte dviSye tadeva yuktam / rAkSasendro bhImo vidviSAM pratIkArAya pUrvajanmaputrAya rakSovaMzasthApakAya meghavAhananRpAya pAtAlalayA saha sarAkSasadvIpAM laGkAM rAkSasI vidyAM ca dadau / tasyAM puryA zatrubhirhatAyAM paramparAyAtAyAmetasyAM rAjadhAnyAM te pitAmahaH pitA'pi ca mRtavat tiSThati / arakSake kSetre vRSabhA iva tasyAM zatravaH svacchandAzcaranti / vatsa ! mayA mandabhAgyayA sAnujastatra gatvA paitAmahAsanaM samAsIno drakSyase? laGkAluNTAkAMstvatkArAgAre baddhAn dRSTvA kadA putravatISu ziromaNirbhaviSyAmi ? etairmanorathairmarau marAlIvA'harahaH kSAmIbhavAmi' / / tacchrutvA vibhISaNo'vadat-'mAtaH! viSAdenA'laM, sutavikrama na vetsi, Aryasya dazakaNThasya purata indro vaizravaNo'nye vidyAdharA saptamaM parva - dvitIyaH sargaH vA ke ? ajJAnAdadya yAvadidaM soDham / AstAmAryo dazamukhaH, kumbhakarNa eva zatrUn niHzeSIkartumIzvaraH / rAvaNo'pyUce-'mAtaH ! tvaM vajrakaThinA'si, yad duHzalyaM ciramadhAH / ekabAhubalenaivendrAdikAn dviSo hanyAm / tathA'pyatra kramAgatA vidyAzaktireva prayojyA / tattA vidyAH sAdhayiSyAmi, anujAnIhi, sAnujastatsiddhyai yAsyAmi' / evamuktvA pitarau namaskRtya sAnuja: sa bhImAraNyamupAyayau / atha bhrAtRbhyAM sahitazca tadaraNyaM pravizya tapasviveSadharAste trayo'pi yAmadvitayena sarvakAmapradAmaSTAkSarI vidyAmasAdhayan / tathA yasya dazakoTIsahasrANi japaH phalapradastaM SoDazAkSaraM mantraM japitumArebhire / tadAnIM cA'nAdUto nAma jambUdvIpapatiH surastatra sAnta:puraH krIDituM samAyAtastAn dadarza / sa yakSAdhipasteSAM vighnAyopasargAya ca svayoSitaH preSayAmAsa / kintu teSAM kSobhArthamAyAtAstAsteSAmatisundarai rUpaiH svayameva svAmizAsanaM vismRtya kSobhamAyAtAH / tAn nirvikArAnAlokya smarAturAstA babhASire-'bho bho dhyAnajaDAH ! agrataH pazyata, devyo'pi vo vazIbhUtAH, ata: parA kA siddhiH? kiM vidyAsiddhaye klezaH? amunA yatnenA'laM, vidyAbhiH kiM kariSyatha ? yato vayaM devyo vaH siddhAH / asmAbhistrayANAM jagatAM ramyapradezeSu svairaM ramadhvam' / sakAmamevaM jalpantyastAnavicalitadhairyAnAlokya tA vilakSA jajJire / tato jambUdvIpapatistAnabravIt-'mugdhairyuSmAbhiH kimetat kaSTaceSTitamArabdham ? manye kenA'pi durAtmanA pAkhaNDinA mRtyuhetave yUyaM zikSitAH / adhunA'pyetaM durAgrahaM muktvA yAta, brUta, ahamapi kRpAparo vo vAJchitaM yacchAmi' / evamapi tAMstUSNIkAn dRSTvA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 saptamaM parva - dvitIyaH sargaH prajJaptyAdayo mahAvidyAH pUrvasukRtakarmaNA dazamukhasya svalpaireva dinaiH siddhA abhUvan / saMvRddhayAdayaH paJcavidyAH kumbhakarNasya siddhArthAdayazcatastrazca vidyA vibhISaNasyA'sidhan / atha jambUdvIpapatiH sa devo rAvaNaM kSamayAmAsa / tathA tatraiva rAvaNasya kRte sa devaH svayaMprabhaM puraM cakAra / teSAM vidyAsiddhiM zrutvA ca teSAM pitarau svasA ca tatrA''yAtAstaiH satkRtAzca / te trayo'pi ca pitrordRkprINakA: bandhUnAmutsavapradAstatraiva tasthuH / tato rAvaNa: SaDbhirupavAsaidizAM jaye upayoginaM candrahAsamasiM sAdhayAmAsa / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kruddhaH so'bravIt-'mAM pratyakSadevaM muktvA kimanyaM dhyAyatha?' evaM proktvA sa yakSastatparikSobhAya bhrUsaMjJayA kiGkarAn vyantarAn samAdizat / te ca kilakilArAvakAriNo bahurUpiNo girizRGgANyutpATya teSAM puratazcikSipuH / ke'pi sIbhUya tAnaveSTayan, ke'pi siMhIbhUya dAruNaM pUccakruH / evaM nAnArUpaiste tatra bibhISikAM ckruH| tathA'pi te manAgapi nA'kSubhyan / ___tataste kaikasI ratnazravasaM candraNakhAM ca vikRtya baddhavA teSAM purazcikSipuH / vikRtAzca ratnazravaHprabhRtayaH udazrunayanAH karuNasvaramevaM cakranduH-'lubdhakaistiryaJca iva yuSmAkaM pazyatAmapi vayaM gataghRNairebhirbaddhvA hanyAmahe / vatsa ! dazamukha ! uttiSThottiSTha, trAyasva / tvamekAntabhakta: kathamasmAnupekSase ?' yastvaM jAta eva mahAhAraM kaNThe nyadhAH, tasya bAhubalamahaGkArazca kva gataH ? kumbhakarNa ! kiM tvamapi madvaco nA''karNayasi ? yadevamasmAnudAsInAnivopekSase ? vibhISaNa ! tvaM kSaNamapi bhaktivimukho nA'bhaH, kimadya parAvartita iva lakSase? evaM vilapatsvapi teSu te samAdhito na celuH / tataste yakSakiGkarAstadane teSAM mauliiNshcicchiduH| taddAruNaM karmA'pazyanta iva te samAdhisthA manAgapi na cukSubhuH / tataste rAvaNAgre tadanujayostayoragre ca rAvaNasya mUrdhAnaM mAyayA pAtayAmAsuH / tato gurubhaktyA kumbhakarNa-vibhISaNau kiJciccukSubhatuH / kintu paramArthajJo rAvaNastamarthamacintayan giririva nizcalo vizeSeNa dhyAnaniSTho'bhUt / tato'mbare devAnAM sAdhu sAdhviti vANI samudbhUtA / yakSakiGkarAzca cakitA drutamapAsarpan / sahasraM vidyAzca 'tava vazavarttinyaH sma' ityuccairbhASamANA dazamukhamabhyeyuH / evaM itazca vaitADhye dakSiNazreNyAM surasaGgIte pure mayo nAma vidyAdharezvaro'bhUt / tasya ca guNanidhibhUtAyAM haimavatInAmnyAM patnyAM mandodarI nAma duhitA babhUva / tAM putrI prAptayauvanAM prekSya tadvarArthI tadanurUpaM varamapazyaMzcintito 'rAvaNa acinto vara' iti mantriNA proktaH sRSTazca mayo mandodarImupAdAya bAndhavAdibhiH saha svayaMprabhapuraM yyau| sumAlipramukhAzca gotravRddhA dazamukhAya mandodarIM grahItuM prapedire / tato mayAdyAH sumAlyAdyAzca zubhe dine tayovivAha kArayAmAsuH / mayAdyAzca tataH svapuraM yayuH / rAvaNo'pi tayA ramaNIzreSThayA ciraM reme / anyedhuzca rAvaNaH krIDayA megharathagiriM gatastatra sarasi SaT sahasrANi khecarakanyakA majjantIrapazyat / tA api ca taM padminya iva vikasitalocanapaGkajA: sAnurAgA: prekSya smarAta lajjAM vihAya tvaM no bhartA bhaveti svayaM prArthayAJcakrire / tato rAvaNena sarvazrIsurasundaraputrI padmAvatI manovegA-budhasutA-'zokalatA kanaka
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....73 72 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sandhyayoH sutA vidyutprabhA prakhyAtakulaprasUtA anyAzca sarAgAstAH sarvA gAndharveNa vivAhena pariNitAH / tatastAsAM sauvidAstAsAM pitRNAmetya 'yuSmAkaM kanyA: pariNIyA'dya ko'pyeSa gacchatI'ti vyajijJapan / tataH kruddho'marasundaro'nyairapi vidyAdharaiH saha rAvaNaM jighAMsuranvadhAvat / tato navoDhAstA rAvaNaH 'tvaritaM vimAnaM preraya, mA vilambaya, eko'pi surasundaro'jayyaH, kiM punaH kanaka-budhAdibhiH parivArita' iti procuH / tato rAvaNaH smitvA tA vyAjahAra- mA bhaiSISTa, garuDasya sapairiva mamaibhiyuddhaM pazyata' / evaM bubANameva rAvaNaM vidyAdharAH zastrairdurdinaM kurvANA: saMveSTayAmAsuH / tato rAvaNo'strairastrANi khaNDayitvA prasvApanAstreNa tAnamohayat / nAgapAzaiH pazUniva tAn babandha ca / preyasIbhiH pitRbhikSAM yAcitastAn mumoca ca / tataste svapuraM yayuH / rAvaNo'pi ca tAbhiH saha svayaMprabhapuraM prApa / muditairjanaiH pUjitazca / atha kumbhakarNaH kumbhapurezasya mahodaramahIpateH surUpanayanAdevIkukSijAM navayauvanAM nAmnA taDinmAlAM sutAmupAyata / vibhISaNazca vaitADhye dakSiNazreNyAM jyotiSpurapureziturvIrasya nandavatIkukSisamudbhavAM paGkajazriyaM nAma kanyAM paryaNaiSIt / atha mandodarI devI devendratejasamadbhutavikramamindrajitaM nAma sutaM suSuve / kiyatyapi kAle gate ca meghavad nayanAnandaM dvitIyamapi meghavAhanaM nAma tanayaM suSuve / kumbhakarNa-vibhISaNau ca pitRvairamAkarNya vaizravaNAzritAM laGkAM sadaivopadudruvatuH / tato vaizravaNo dUtena sumAlinamavocat'imau rAvaNAvarajau sutau zAdhi, vIramAninau durmadau pAtAla saptamaM parva - dvitIyaH sargaH laGkAsthau kUpamaNDUkakalpAnavivekinAvasmatpuryAM chalakarmaNA'vaskandaM dadAte, mayA jetumicchayA mattAviti ciramupekSitau / tvaM cedimau na zikSayasi, tarhi tvayA sahaivemAvapi mAlivama'nA neSyAmi, tvamasmadalaM na vetsi?' tajjJAtvA ca kruddho rAvaNo'bhyadhAt-'ka eSa parasya karado vaizravaNa: ? anyasya zAsanAllaGkAM zAsanna lajjate vadan ? dUto'sIti tvAM na hanmi, yAhi' / evaM rAvaNenokto nivRtya sa dUto vaizravaNaM gatvA yathAtathamazaMsat / dUtasyA'nupadameva ca rAvaNaH sasahodaro sasainyo garIyasA'marSeNa laGkA yayau / vaizravaNazca dUtAkhyAtavRttAntaH sasainyaH puryA yuddhAya niryayau / tato rAvaNo mahAvAto vanyAmiva kSaNAt tadakSauhiNIM senAmabhAGkSIt / bale bhagne ca bhagnammanyo vaizravaNaH upazAntakopo dadhyau-'paraizca bhagnamAnasya mAnino nRpasya gatacandrikasya candrasyevA'vasthitaM dhik / muktaye eva yatanIyam / stokaM vihAya bahvicchorna kimapi lajjAspadam / tanmama rAjyenA'laM, muktivezmano dvAraM parivrajyAmupAdAsye / apakartArAvapyetau kumbhakarNa-vibhISaNau mamopakartArAvevedRkpathanidarzanAjjAtau / rAvaNazcA'gre'pi mama bandhuH, samprati karmato'pi bandhuH / yato'syemamupakramaM vinA mameyaM dhIna syAt' / evaM vicintya zastrAdikaM tyaktvA tattvaniSTho vaizravaNa: svayameva parivrajyAM samAdade / rAvaNo'pi taM natvA racitAaliruvAca-'tvaM mama jyeSTho bhrAtA'si, anujanmano me'parAdhaM sahasva, niHzaGkAM laGkAyAM rAjyaM kuruSva, vayamanyatra yAsyAmaH, medinI na hIyate' / rAvaNe evaM bruvANe'pi sa pratimAsthito mahAtmA tadbhava eva zivaMgamI na kiJcidUce / tato rAvaNastamanIhaM jJAtvA vaizravaNaM kSamayitvA praNamya ca layA saha tasya puSpaka vimAnamagrahIt /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha sa rAvaNo vimAnaM puSpakamadhiruhya sammetAdrAvarhatpratimA vandituM gatavAn / pratimA vanditvA zailAdavarohatazca tasyaiko vanakuJjaro jagarja / tato hastiratnamasau devasya yAtanAmarhatIti pratihAreNa prahastenokto dazamukhaH piGgottuGgadantaM madhupiGgalalocanaM madasrAviNaM saptahastasamucchrAyaM navahastAyataM taM gajaM krIDayA vazIkRtyA'dhyAruroha ! bhuvanAlaGkAra iti ca tasya nAma vidadhe / tato gajaM mAlAnvitaM kRtvA tAM nizAM tatraivoSitvA prAtaH saparicchadaH AsthAnImadhiSThito rAvaNaH / atha pratIhAravijJaptena praviSTena ghAtajarjareNa pavanavegena vidyAdhareNa natvA vijJapta:-'deva ! kiSkindhanRpanandanau sUryarajA RkSarajA api ca pAtAlalaGkAyA: kiSkindhAyAM gatau tatra ca tayoryamanRpeNa yuddhamabhUt / ciraM yuddhvA yamena baddhvA tau dvAvapi dasyuvat kArAgRhe kSiptau / tathA tena vaitaraNIyutAn narakAvAsAn vidhAya tau saparicchadaM cheda-bhedAdiduHkhaM prApyate / tau ca kramAyAtau tava sevako, tattau mocaya, bhRtyaparAbhavo hi svAmiparAbhava eva' / tato rAvaNo jagAda-'evametat, yadanena dudhiyA'sadRzamAcaritam, eSa tatphalaM yacchAmi' / evamuktvA sa sasainya: kiSkindhAM gatvA saptA'pi narakAMstatra klizyamAnAn nijAn pattIMzca dRSTvA kruddhaH paramAdhArmikAM trAsayitvA nijapattInaparAMzca tatra sthitAnamocayat / narakArakSaitivRttAntazcA'paro yamo yamanRpo'tikruddho yoddhu nagarAd niryayau / tayozca sasainyayozciraM yuddhe pravRtte rAvaNo bANavaSairyamaM jrjryaanyckre| tato yamaH saGgrAmAt praNazya rathanUpuranetAramindramupagamya praNamya kRtAJjaliruvAca-'prabho ! mayA'dhunA yamatvAya saptamaM parva - dvitIyaH sargaH jalAJjalirdattaH, ruSya vA tuSya vA, ahaM yamatAM na kariSye / adhunA hi dazamukho yamasyA'pi yama utthitaH / tena hi narakArakSAn vidrAvya nArakA mocitAH, AhavAcca kathaJcijjIvanmukto'smi / tena hi vaizravaNaM jitvA laGkAM puSpakaM ca gRhIte / surasundaro'pi ca tena jitaH' / tataH kruddhaH zakro yuddhecchuryamAya surasaGgItapuraM pradAya svayaM rathanUpura eva tasthau / itazca dazamukha Adityarajase kiSkindhAmRkSarajase ca RkSapuraM puraM pradAya laGkAM gatvA bandhubhirnAgaraizca stUyamAnastatrA'vasthitaH paitAmahaM mahadrAjyaM prazazAsa / yathecchaM mandodaryA saha viSayasukhamanvabhUcca / athA''dityarajasa: kapirAjasyendumAlinyAM mahiSyAM vAlI nAma balI suto jAtaH / sa hi samudrAntaM jambUdvIpaM nityaM pradakSiNIkurvan sarvacaityAnyavandata / tathA''dityarajaso'paraH putraH sugrIvaH kanyA ca suprabhA nAmnyabhUtAm / tathA'mRtarajaso harikAntAyAM patnyAM bhuvanavizrutau nala-nIlAbhidhau dvau putrau jAtau / AdityarajAzca vAline rAjyaM dattvA pravrajya tapastaptvA ca zivaM yayau / vAlI ca dayA-dAkSiNyAdiguNasamanvitaM svAnurUpaM sugrIvaM rAjye nyadhAt / athA'nyadA dazamukhazcaityavandanArthaM gajArUDho meruparvataM gataH / tasminneva samaye ca meghaprabhAtmajaH kharanAmA khecarazcandraNakhAM sAnurAgAM vilokya jAtarAgo'pajahAra / tAmAdAya pAtAlalaGkAM gatvA ca tatratyamAdityarajasaH sUnuM candrodaraM nRpaM nirvAsya tAM nagarI svayamAdatta / dazamukhazca kSaNena merorlaGkAmAgatazcandraNakhAharaNamAkarNya kupitaH kharaghAtAya calito mandodaryA nivedita:ko'yamasthAne saMrambhaH ? manAg vimRza, kanyA hyavazyaM kasmaicid
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dAtavyA, sa cet svayaM varaM vRNIte, tat sAdhu / dUSaNAgrajaH kharazcandraNakhAyA anurUpo varaH, sa hi vikramI tava pattibhiradUSaNo bhvissyti| tatpradhAnapuruSAn preSya tayA saha tamudvAhya tasmai pAtAlalaGkAM dehi, prasannatAM dhehi' / evamavarajAbhyAmapyukto yuktavicArakRt sa maya-mArIcau preSayitvA tena tAM paryaNAyayat / tataH sa kharo rAvaNazAsanaM dadhat pAtAlalaGkAyAM candraNakhayA samaM nirvighnaM bhogAn bubhuje / khareNa nirvAsite candrodare kAlAd mRte cA'nurAdhA nAma tatpatnI naMSTvA garbhiNI vanamagAt / vane ca sA siMhI siMhamiva nayAdiguNayutaM virAdhaM nAma sutamasUta / sarvakalAkuzalaH samprAptayauvanaH so'pratihatagati: pRthivIM vijahAra / saptamaM parva - dvitIyaH sargaH tacchRtvA krUddho'pi mahAmanA vAlI svastho gambhIragirA vyAjahAra-'adya yAvad rakSo-vAnarakulayorakhaNDitaM snehasambandhaM jAnAmi / yacca pUrve sampadyApadi cA'nyonyaM sAhAyakaM vyadhastatra sneho nimittaM, na tu sevya-sevakabhAvaH / ahaM ca devaM sarvajJama rhantaM suguruM sAdhaM ca vinA nA'nyaM sevyaM jAnAmi / tataH tvatsvAmina eSa moha eva / adya hi tena svaMsevyamasmAMzca sevakAna manyamAnena kulakramAgataH snehasambandhaH khaNDitaH / tasya mitrakulotpannatvAd na kimapi karomi / yadi sa kimapi vipriyaM kariSyati tadA tatpratikriyAM kariSyAmi / kintu pUrvasnehadrumakhaNDane'gregUrna bhaviSyAmi / yathAzakti tava svAmI karotu, vraja' / tato dUtaH sa gatvA dazamukhAya sarvamAkhyat / tatazcA'tikruddho dazamukhaH sasainya: kiSkindhAM drutamAyayau / vAlyapi ca sannahya tamabhyagAt / tatazca dvayoH sainyayordAruNe yuddhe prANisaMhAraM prekSya sadayo vAlI satvaraM dazamukhamabhyetya jagAda-'prANimAtrasyaiva vadho'nucitaH / paJcendriyANAM tu kathaiva kA / zatrujayAya yadyapyetadyuktam / tathA'pi svabAhubalaivijigISo.tad yuktam / tataH sainyayuddhaM vimuJca / yatastadanekaprANisaMhArAccirAya narakAya bhavet / tato dazamukho'pi sarvayuddhavizAradastena svata eva yoddhamArebhe / tadA ca yad yadastraM dazamukho'kSipat tattat kapIzvaro nijAsvaizciccheda / tato viphalaparAkramo'tikruddho rAvaNazcandrahAsAsimAkRSya vAline'dhAviSTa / sa vAlI candrahAsaM rAvaNaM ca lIlayaiva vAmena bAhunA''dAya kandukamiva ca kakSAyAM nikSipyA'vyAkula: kSaNenA'pi catu:samudrI bbhraam| itazca sabhAyAM kathAprasaGgena vAnarezvaraM prauDhapratApaM vAlinaM zrutvA'nyapratApAsahano rAvaNa ekaM dUtamanuziSya tasmai pressyaamaas| dUtazca gatvA vAlinaM natvA''ha-'ahaM dazamukhasya dUto'smi, tadvAcikaM zrRNu-asmatpUrva kIrtidhavalaM tava pUrvaja: zrIkaNThaH zaraNAyA''yAt, taM zvazuryaM zatrubhyastrAtvA kIrtidhavala iha vAnaradvIpe nyadhAt / tatprabhRti cA''vayoH svAmi-bhRtyabhAvenobhayorapi pakSayorbahavo nRpA gatAH / tava pitAmahaH kiSkindho mama prapitAmahaH sukezazca parasparaM taM sambandhaM tathaiva niyU~DhavAn / tatastava pitA sUryarajA abhavat, taM ca yamAt trAtvA yathA'haM kiSkindhArAjye nyadhAM, tajjano vetti / adhunA ca tattanayo nayavAMstvaM prAgvat svasvAmisambandhAdasmatsevAM kuruSva' /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ___tadAnImeva ca tatraitya lajjAvanataM rAvaNaM muktvA'bravIt'vItarAgamarhantaM vinA na me kazcid namasyo'sti, mAnaM dhik, yena mohita imAmavasthAM prApto'si / pUrvopakArAn smaratA mayA samprati mukto'si, pRthivIrAjyaM ca te dattam / akhaNDAjastacchAdhi / mayi vijigISau sati taveyaM pRthivI naiva / tanmuktaye parivrajyAmAdAsye / kiSkindhAyAM tavA''jJAdharaH sugrIvo rAjA'stu' / evamuktvA nije rAjye sugrIvaM nyasya sa vAlI gaganacandramunipAveM dIkSAmagrahIt / vividhAbhigrahadharastapastatparaH pratimAstho nirmamazca vAlI muniravani vijahAra / viharatazca tasya kramAllabdhaya utpedire / tathA so'STApadAdau gatvA kAyotsarga gRhItvA mAsAnte tadutsRjya pAraNaM vidhAyaivameva bhUyo bhUyazcakAra / itazca dazamukhAya sugrIvaH snehadADhyAya zrIprabhAM dadau / tathA yauvarAjye vAliputraM mahaujasaM candrarazmi nyavIvizat / dazamukhazca sugrIvagRhItAjJastatsahodarAM zrIprabhAM pariNIya tAM gRhItvA ca laGkAM yayau / tathA sa rAvaNo'nyeSAmapi vidyAdharendrANAM rUpavatI: kanyakA balAdapi pariNinAya / anyadA ca sa nityAlokapure tadIzituH kanyAM ratnAvalImudvoDhuM cacAla / gacchatazca tasya vimAnamaSTApadAnerupari skhalitam / ruddhagatikaM vimAnaM prekSya kupitazca rAvaNaH ko mama vimAnapratirodhAd yamamukhaM vivikSatIti vadan samuttIrya vimAnasyA'dhaH pratimAdharaM vAlinaM prekSyovAca-'adyA'pi mayi viruddho'si, dambhena vrataM vahasi, kayA'pi mAyayA mAM vijitya matpratIkAraM vizaGkamAna: prAvAjI: khalu / adyA'pyahaM sa evA'smi / tatte prAptakAlaM kRtapratikRtaM kromi| yathA tvaM sacandrahAsaM gRhItvA'bdhiSvabhrAmyastathA tvAM saptamaM parva - dvitIyaH sargaH sAdrimutpATya lavaNArNave kSipAmi' / evamuktvA pRthivIM vidArya tadreistale pravizya vidyAsahasraM smRtvA durdharaM taM parvatamuddadhe / sa mahAmunirvAlI cA'vadhinA taM parvataM tenoddhRtaM jJAtvA dadhyau-'A: adyA'pyayaM durmatirmayi mAtsaryAdakANDe'nekaprANisaMhAraM tanutetarAm ? sampratyeSa bharatezvaracaityaM bhraMzayitvA tIrthamucchettuM yatate / rAga-dveSarahito'pyahaM caityarakSaNAya prANitrANAya cainaM rAga-dveSau vinaiva zikSayAmi' / evaM vimRzya sa munirlIlayA pAdAGguSThena tatparvatazikharaM kiJcidapIDayat / tatazca tatkSaNAdeva rAvaNaH saGkacadgAtro bhaGguradordaNDo mukhena rudhiraM vaman tAramarAvIt / tena rAvaNeti nAmnA prasiddho'bhUt / tasya ca dInamAraTanaM zrutvA dayAparo vAlI tamAzu mumoca / tato rAvaNo niHsRtyopetya natvA vAlinaM kRtAJjaliruvAca'nistrapo'haM bhUyo bhUyastavA'parAdhyAmi, tvaM zaktimAMzca kRpayA soDhA'si / manye, mayi kRpAM kRtvA prAgUrvImatyajo na tvasAmarthyAt, tadahaM na prAgajJAsiSam / nAtha! tenA'jJAnAdadrikSepe yatnaM kurvatA mayA svazaktistolitA / adya bhavata AtmanazcA'ntaraM jJAtam / mRtyukoTi yAtasya me tvayA prANA dattAH / yasyA'pakAriNyapIyaM matistasmai te namo'stu' / evaM dRDhabhaktyA bhASitvA vAlinaM kSamayitvA triHpradakSiNIkRtya namo'karot / tAdRGmAhAtmyamuditA devAzca sAdhu sAdhviti vAdino vAlimunerupariSTAt puSpavRSTi vyadhuH / / rAvaNazca bharatezvaranirmite caitye jagAma / tatra ca zastrAdIni muktvA sAntaHpuraH svayamRSabhAdInAmarhatAmaSTavidhAM pUjAM vyadhAt / tathA mahAsAhasikaH sa bhaktyA snAyumAkRSya pramRjya ca
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 saptamaM parva - dvitIyaH sargaH nA''pa / tArAyAM ramamANasya sugrIvasya cA'Ggada-jayAnandau dvau putrau babhUvatuH / tArAyAmanurAgavAn sAhasagatizca kAmArttazcintayAmAsa-'balenA'pi cchalenA'pi ca tAM hartA'smi' / evaM vicintya rUpaparivartinI zemuSI vidyAM sAdhayituM kSudrahimavagiriguhAntaraM gatvA tAM sAdhayitumArebhe / triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH bhujavINAmavAdayat / tasmin grAmarAgaramyamupavINayati saptasvaramanoramamantaHpure gAyati ca caityavandanayAtrAyai samAgato dharaNendro'rhatAM pUjAM vidhAyA'vandata / taM ca rAvaNaM vINayA zrutimadhuraM gAyantaM vIkSyA'vadat-'nanvarhadguNastutimayamidaM gItaM sAdhu nijabhAvAnurUpaM ca, tena te tuSTo'smi, yadyapya<
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH payastena strIsahasrayutena mucyamAnatvAdulluThitaM vegAt taTadvayaM plAvayitvA te devapUjAmiha plAvayAmAsa / tatstrINAmetAni nirmAlyAni revAtIre taranti, pazya' / ___ evaM tadgiramAkA'dhikamuddIpto dazAnano'vocat-'are ! tena mumUrSaNA svAGgadUSitairvAribhiraJjanairdevadUSyamiveyaM devapUjA dUSitA / rAkSasabhaTAH ! tadyAta, bhaTamAninaM taM pApaM matsyaM dhIvarA iva baddhvA samAnayata' / evamuccastenA''diSTA anucarA lakSazo rAkSasabhaTA dadhAvire / tIrasthitaiH sahasrAMzusainikaizca te yuddha cakruH / tairnabha:sthitaiH svAn sainikAnupadrutAn jJAtvA krodhAturaH svAH preyasIrAzvAsyA'dhijyadhanvA sahasrAMzurjalAd nirgatya bANaistRNapUlAnanala iva tAn vidrAvayAmAsa / tAMzca nizAcarAn raNAd vyAvRttAn nirIkSyA'tikruddho rAvaNaH svayamupasthAya sahasrAMzumabhi bANAnavarSat / ciraM ca vividhairAyudhairdvayoyuddhe pravRtte rAvaNo'jayyaM taM jJAtvA vidyayA mohayitvA jagrAha / jitvA'pi ca taM mahAvIryaM prazaMsan svaskandhAvAre smaanyt| yAvacca hRSTaH sabhAyAM tasthau tAvaccAraNazramaNaH zatabAhuH samAyayau / rAvaNazca siMhAsanAdutthAya tamabhyutthAya natvA svasamarpite Asane AsayitvA punaH praNamya svayamUrtyAmupAvizat / munizca tasmai dharmalAbhAziSaM pradAya rAvaNena samAgamanakAraNaM pRSTo'vocat-'ahaM zatabAhuH purA mAhiSmatyAM nRpo'bhavaM, pAvakAd vyAghra iva bhavavAsAd bhItaH sahasrAMzuM rAjye nivezya vratamAzizriyam' / evamardhokta eva rAvaNo namramukho'bravIt-'kimasau mahAbhujaH pUjyapAdAnAmaGgajaH' / munIndreNa 'om' ityukte ca sa punarAha-'ahaM digjayAya krameNA'trA''gato revAtaTe dattavAsaH sahasrAMzumukta saptamaM parva - dvitIyaH sargaH nijAGga kaluSAvilajalairjAtajinapUjAbhaGgaH 'krudhA'jJAnAdevamakArSa, tvatsUnurapyajJAnAdetat kRtavAniti manye' / evamuktvA sahastrAMzu natvA'naiSIt / so'pi lajjAnamramukho nijaM pitaraM nnaam| tato rAvaNastamuvAca-'tvamataH paraM mama bhrAtA'si, tavevA'yaM zatabAhumunirmamA'pi pitaa| gaccha, nijaM rAjyaM zAdhi, anyAmapi bhuvaM gRhANa, asmAkaM trayANAM tvaM caturthaH zriyoM'zabhAgasi' / tenaivamukto muktazca sahastrAMzuravadat-'ataH paraM mama rAjyena vapuSA vA na prayojanaM, saMsAranAzanaM vratameva zrayiSyAmi' / evamuktvA rAvaNAya nijaM tanayaM samarpya caramadehaH sa svapiturantike dIkSAmagrahIt / tathA sa tadaiva vAcikenA'naraNyanRpAya svayamAttAM parivrajyAM kathayAmAsa / tajjJAtvA ca so'yodhyAdhipo dadhyau-'mama tena priyamitreNaivaM saGketo'bhavad yad yugapad vrataM grAhyam' / tAM svapratijJA smRtvA ca sa svaputrAya dazarathAya rAjyaM datvA vratamupAdade / rAvaNazca zatabAhu-sahasrAMzumunI vanditvA sahasrAMzoH sutaM rAjye nivezyA'mbareNA'cAlIt / atha tadAnIM yaSTighAtAdijarjaro nAradamuniranyAya ityevaM pUtkurvan rAvaNamabhASiSTa-'rAjan rAjapure mithyAdRg marutto nAma nRpaH kratuM kurvannAste / tatra yajJe vadhAyA''nItAn pazUn pAzabaddhAnanAgasa AraTato dRSTvA vyomno'vatIrya kRpAparo brAhmaNA''vRttaM marutta'maho kimidamArabdhami'tyapRccham / tato marutta uvAca-'ayaM brAhmaNodito yajJaH, amI pazavo devatRptaye'tra hotavyAH, ayaM ca mahAdharma: svrghetuH'| tato'hamAkhyaM-'vapureva vediH, AtmA yaSTA, tapo vahniH, jJAnaM sarpiH, karmANi samidhaH, krodhAdayaH pazavaH, satyaM yUpaH,
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sarvaprANirakSaNaM dakSiNA, triratnI trivediri'ti vedoditaH kratuH kRto yogavizeSeNa muktisAdhanaM bhavati / ye kravyAdatulyAzchAgavadhAdinA yajJaM kuryuste ghore narake tiSTheyu: / tvamuttame vaMze samutpanno'si, buddhimAnuddhimAMzcA'si / tasmAd vyAdhocitAdasmAt pApAda nivrtsv| yadi prANivadhaiH svargo labhyate, tahalpaireva dinairayaM lokaH zUnyo bhavet' / evaM mama vacaH zrutvA kruddhA dvijA daNDapANaya uttasthuH / taistADyamAnena mayA nazyatA prApto'si, tvadavalokanAdahaM trAta eva, tAn nirAgasa: pazyan vadhyamAnAMsrAyasva' / tacchrutvA vimAnAdavatIrNo rAvaNastena nRpeNa pUjitaH kruddho maruttanRpamuvAca-'are ! narakAbhimukhaiH kimeSa kratuH kriyate ? ahiMsAto dharmaH proktaH / tasmAllokadvayAriM yajJaM mA kArSIH, yadi kariSyasi, tIha te vAso mama kArAgAre paratra ca narake' / tato maruttaH sadyo makhaM vissrj| tato'mI hyadhvaryavaH kuto jajJire iti rAvaNena pRSTazca nArado'bravIt-'zuktimatyAkhyayA nadyA zobhitA dikSu prasiddhA zuktimatI pUrasti / munisuvratAdanekeSu bhUpeSu gateSu tasyAmabhicandro nAma nRpo'bhavat / tasya cA'bhicandrasya putro vasunAmA satyavAdI kSIrakadambakasya guroH pArve tatsutaH parvatako'haM ca trayo'paThAma / pAThazramAd nizyasmAsu supteSu cAraNazramaNau vyomni yAntAvUcatuH-'eSAmekatamaH svargamaparau ca narakaM yAsyanti' / kSIrakadambakastacchrutvA dadhyau-'mayyapyadhyApake sati ziSyau narakaM yAsyataH ? mahAkhedakarametat / ebhyazca ko divaM kau ca narakaM yAsyanti ?' saptamaM parva - dvitIyaH sargaH evaM jijJAsuH so'smAMstrIn yugapadAhvayat / tathA'smAkamekaikaM piSTakukkuTaM samovAca-'yatra ko'pi na pazyati tatrA'mI vadhyA:" / tato vasu-parvatako zUnyapradezayorgatvA svahitAM gatimiva piSTakukkuTo jaghnatuH / ahaM tu nagarAd bahirdUrataraM pradeza gatvA vijane deze sthitvA dizaH prekSyA'tarkayam-'yathA ko'pi na pazyati tathA vadhya iti guruNopadiSTaH, kintvahaM pazyAmi, tathA'mI khecarA pazyanti, lokapAlA jJAninazca pazyanti / nAstyeva tAdRzaM sthAnaM yatra ko'pi na pazyati / tadgurugirAmetattAtparya yat kukkuTo na vadhya iti / yato gurupAdA dayAvantaH sadA hiMsAparAGmukhAzca / tadasmatprajJA prajJAtumevetthamupAdizana' / evaM vimazya kukkuTamAdAyA'hamAgamam / kukkuTAhanane hetuM ca gurorvyajJapayam / tato'yaM svarga yAsyatIti nizcitya gauravAd gurubhirahamAliGgitaH / vasu-parvatakau ca pazcAdAgatyocatuH-'yatra ko'pi na pazyati, tatra kukkuTau nihatau / tato gurU 're pApau ! yuvAmapazyataM khecarAdayo'pazyan, tatkathaM kukkuTau nihatAvityazapat / tatazca khedAdupAdhyAyo dadhyau-'vasu-parvatayorme'dhyApanaklezo mudhA'bhUt / gurUpadezo hi yathApAtraM pariNamet / priya: parvatakaH putrastato'pyadhiko vasuzca narakaM yAsyataH / tato mama gRhavAsenA'lam' / evaM nirvedAdupAdhyAyaH pravrajyAmagrahIt / vyAkhyAvicakSaNaH parvatakazca tatpadamadhyAsta / ahaM ca guruprasAdena sarvazAstravizArado bhUtvA nijaM sthAnamagamam / abhicandro nRpazca samaye vratamagrahIt / tatputro vasuzca rAjA'bhavat / sa ca pRthivyAM satyavAdIti prasiddhi prApa / sa tAM prasiddhi rakSituM satyameva jgaad|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ekadA ca vyAdhena mRgAya kSipto bANo'ntaraiva vindhyanitambe'savalat / bANasvalanahetuM jJAtuM ca tatra gataH pANinA spRzan sa AkAzasphaTikazilAmajJAsIt / tataH sa dadhyau-'manye, asyAM bhUmicchAyevA'nyatazcaran hariNaH saGkrAnto mayA dadRze / pANisparza vinA neyaM kathamapyupalakSyate / tadiyaM zilA'vazyaM vasopasya yogyA' / tataH sa vyAdho rahasi tAM zilAM rAjJe vyajJapayat / rAjA'pi ca hRSTastajjagrAha / tasmai vyAdhAya mahaddhanaM ca dadau / tathA sa guptarItyA tayA zilayA svAsanavedikAM ghaTayAmAsa / tathA tacchilpino'ghAtayat / tasya siMhAsanaM ca tasyAM vedau nivezitaM janaH satyaprabhAvAdAkAzasthitamabudhat / tathA'sya nRpasya satyena tuSTA devatAH sAnnidhyaM kurvantIti tasya prasiddhidigantaraM vyAptA / tayA prasiddhyA bhItAzca rAjAnastasya vazaM yayuH / anyadA cA'haM tatra gata: parvataM ziSyANAmRgvedaM vyAkhyAnayantamapazyam / ajairyaSTavyamityatra meSairityupadizantaM tamahamavocam'bhrAtaH ! bhrAntyA kimidamucyate ? trivArSikANi dhAnyAni na jAyante iti tAnyajapadena vyAkhyAtAnIti guruNopadiSTaM kena hetunA vyasmArSIH' / tataH parvatako'vAdIt-'tAtena tathA noditaM, kintvajA meSA ityevoditaM, nighaNTuSu ca tathaivoktam' / tato'hamavocam- 'zabdAnAM mukhyA gauNI cA'rthakalpanA, tatreha gururgauNImacakathat / tato gururdharmopadeSTA tvamanyathA kurvan pApaM nA'rjaya' / tata: parvata: sAkSepamuvAca-'gururmeSAnajAn jagAda, tvaM gurUpadiSTazabdArthollaGghanAt sAdhu dharmamarjayasi? nRNAM daNDabhayAd mithyAbhimAnavaco na syuriti svapakSasthApane no jihvAcchedapaNo'stu / atra cobhayoH sahAdhyAyI vasurnRpaH pramANam' / ahamapi ca tat prtyshraussm| saptamaM parva - dvitIyaH sargaH 87 atha jananI rahasi parvatakamUce-'ahaM gRhakarmaratA'pi tvatpiturajAstrivArSikaM dhAnyamitya zrauSam / tatpaNe jihvAcchedaM yadakArSIstadasAmpratam / avivekaH paramApadAM padaM bhavati' / tataH parvato'vadat-'mayA tAvadidaM kRtaM, kRtasya ca punaHkaraNaM bhavituM nA'rhati' / tata: sA parvatakApAyazaGkayodvignA vasumupeyAya 'vasunA ca-'amba ! yat tvamIkSitA'si tat kSIrakadambo'dya dRSTaH / ki karomi ? kiM vA prayacchAmI'tyabhidadhe / sA'vocata-'mahIpate ! putrabhikSAM mahyaM dIyatA, putreNa vinA'nyairdhana-dhAnyaiH kim' / tato vasuruvAca-'mama parvataH pAlya: pUjyazca, yato guruvad guruputre vattitavyamiti zrutiriti / kasmai yamo'dya kupitaH, ko me bhrAtaraM jighAMsuH, tvaM kimAturA'si, brUhi' / tataH sA'javyAkhyAnavRttAntaM svaputrasya taM paNaM ca tat prAmANyaM cA''khyAyA'rthayate sma / tvaM bhrAtU rakSaNaM kurvANo'jAn meSAn kathaya, mahAnto hi prANairapyupakurvanti kiM punargirA ?' tato vasuravocat-'mAtarmithyA kathaM vacmi ? satyabhASiNo hi prANasaMzaye'pyasatyaM na bhASante / pApabhIruNA cA'nyadapyasatyaM na vAcyam / guruvAco'nyathAkaraNe kUTasAkSye ca kathaiva kA ?' tatastayA saroSa guruputraM rakSa satyavratAgrahaM vetyukta: sa tadvaco'masta / tato muditA sA parvatamAtA gRhaM yayau / parvato'pi vasurAjasya parSadyAjagAma / tato vasurAje sabhAsadeSu ca yathAsthAnamupaviSTeSu satsvahaM parvatazca nijaM nijaM pakSamavocAva / tato vipravRddhairUce-'rAjan ! tvayi vivAdastiSThate, tvamanayoH pramANam / satyata eva ghaTaprabhRtidivyAni vartante / satyAdeva parjanyo varSati satyAdeva ca devatA: siddhayanti, tvayaiva cA'yaM lokaH satye sthApyate / ataH satyavratocitaM brUhIti tvAM brUmahe' / tadvacaH zrutvA
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ E 88 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH svAM satyaprasiddhimupekSya sa vasurajAn meSAn gururAkhyaditi sAkSya vyadhAt / tasyA'satyavacasA kruddhAzca devatAstadaiva tasyA''kAzasphaTikavedikAM cUrNayAmAsuH / vasuzca tataH sadyaH pRthivyAM papAta / ghoraM narakaM ca jagAma / vasoH sutAzca pRthuvasuzcitravasurvAsavaH zakro vibhAvasuvizvAvasuH sUro mahAzUrazcA'STau paitRke pade niSaNNAH devatAbhiH kopatastatkAlamahanyanta / tato navamaH suvasunaMSTvA nAgapuraM yayau / dazamazca vasuputro bRhaddhvajo mathurAM yayau / pauraizca bahudhA hasitvA nirvAsitaH sa mahAkAlAsureNa sajagRhe / tataH ko'yaM mahAkAla iti rAvaNena pRSTo nArado'bravIt'atra cAraNayugalaM puramasti / tatrA'yodhano nRpastatpatnI ditistayozca sutA sulasA babhUvuH / pitrA ca tasyAH svayaMvare samAhUtAH sarve pArthivAH samAyayuH / teSu sagaro'dhiko babhUva / sagarasyA''jJayA ca dvArapAlikA mandodarI pratidinamayodhananRpAvAsaM jgaam| ekadA ca sulasayA samaM ditigRhodyAne kadalIgRhamavizat / tadaiva tatra mandodarI cA'pi samAyayau / tayozca vacaH zrotukAmA sA latAntaritA tasthau / tadAnIM ca ditiH sulasAM jagau-'vatse ! asmin svayaMvare mama manaHzalyamasti, taduddhArazca tvadadhInaH, tanmUlataH zrRNu-RSabhasvAmino bharata-bAhubalI putrAvabhUtAm / tayozca sUrya-somau putrau / tatra somavaMze mama bhrAtA tRNabindurajAyata / sUryavaMze ca tava pitA'yodhano nRpaH / ayodhanasvasA ca satyayazA tRNabindo ryA'bhUt / tayoH sutazca madhupiGgaH / tasmai pradIyamAnAM tvAmicchAmi, tava pitA ca tvAM svayaMvaravarAya praditsate, na jAne tvaM kaM vRNoSi ? tadetad mama manaHzalyam / saptamaM parva - dvitIyaH sargaH tvayA rAjamadhye madbhAtRja eva varaNIyaH' / sulasA'pi ca tat pratyapadyata / mandodarI ca tacchrutvA sagarabhUpaterAkhyat / sagareNa samAdiSTastatpurodhA vizvabhUtiH sadya: kavipalakSaNasaMhitAM cakre / tatra ca sa tathoce-yena samastai rAjalakSaNairyukta: sagaro hInastu madhupiGgalo jAyate / tatpustakaM ca purANavat peTAyAM prakSipya rAjaparSadi nItam / tatrA''dau sagarastatpustake vAcyamAne'vocat-'yo lakSaNahIno bhavet so'khilairjanaistyAjyo vadhyazca' / tato yathA yathA purohitastatpustakamavAcayata tathA tathA'palakSaNaH sa madhupiGgalo'lajjata / lajjAmasahiSNuzca sa tato niryayau / sulasA ca sagaramavRNot / tayozca sadyo vivAhe jAte sarve svaM svaM sthAnaM yayuH / ___atha madhupiGgo'pamAnAd bAlatapo vidhAya mRto mahAkAlanAmA SaSTisahasrazo'suro'bhavat / avadhezca sagarasya sulasAyAH svayaMvare nijApamAnakAraNaM chalaM jJAtvA 'sagaramanyAMzca nRpAn hanmI'ti saGkalpya chidrAnveSI sa zuktimatInadyAM parvatakamaikSata / tato vipraveSo gatvA sa tamuvAca-'mahAmate ! ahaM zANDilyo nAma tvatpiturmitramasmi, ahaM kSIrakadambazca purA gautamopAdhyAt sahaivA'paThAva / janazrutyA nAradena tvAM tiraskRtaM shrutvaa''gto'smi| mantraiH sarvaM vimohayan tvatpakSaM samarthayiSyAmi' / evamuktvA sa parvatakena saha kudharmeNA'khilaM janaM durgatau pAtanAya mohayAmAsa / sa sarvatra loke vyAdhyAdidoSAnajanayat / parvatamatAnuyAyinaM ca nirdoSa cakAra / tasya zANDilyasyA''jJayA sa parvatazcA'pi lokAnAM vyAdhizAnti vyadhAt / evamupakRtyopakRtya sa janaM svamate'sthApayat / tathA so'suraH sagarasyA'pyantaHpure saparicchade
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 saptamaM parva - dvitIyaH sargaH triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dAruNAn bahUn rogAn vicakre / sagaro'pi ca lokavizvAsAt parvatamAzrayat / so'pi cA'sureNa saha sarveSAM vyAdhizAnti vyadhAt / ___atha so'suraH-'sotrAmaNyAM yajJe vidhipUrvakaM madirApAnaM na duSyati, gosavAkhye yajJe'gamyAgamanaM kAryam / mAtRmedhe mAtuH, pitRmedhe ca piturvadho vidhAtavyaH, tatra doSo na vidyate / agni sthApayitvA kUrmasya pRSThe juhvakahaviSA svAhetyuktvA prayatnataH tarpayet / yadA kUrma na prApnuyAt tadA zuddhaviprasya khalvATasya piGgavarNasya kriyArahitasya mukhaM yAvacchuddhajale'vatIrNasya kUrmAbhe mastake'gni pradIpya juhuyAt / bhUtaM bhaviSyacca sarvaM puruSa evedm| sa mokSasyezvaraH / evaM ca puruSa eka eveti na ko'pi kenA'pi hanyate / tasmAd yajJe yathA'bhISTaM prANivadhaH kuryAt / tathA yajJe mAMsasya bhakSaNaM karttavyam / evamAdi samupadizya ca sagaraM svamate sthApayitvA kurukSetrAdiSu sa yajJAnakArayat / tathA sa rAjasUyAdInapi yajJAnakArSIt / asurazca sa yajJahatAn vimAnasthAnadarzayat / tato jAtivizvAso lokaH parvatasya mate sthito niHzarSaM prANivadhAtmakAn yajJAnakarot / ___atha tat samprekSyA'haM divAkara vidyAdharamavocam-'tvayA yajJe sarve pazavo'paharttavyAH' / sa ca madvAcaM svIkRtya tathA cakre / paramAdhArmikazca so'surastajjJAtvA divAkaravidyAviphalIkaraNArthamRSabhapratimAM tatrA'sthApayat / tena ca sa vidyAdharastata uparatavAn / tato'hamapi nirupAyastUSNImanyatrA'gAm / so'surazca mAyayA sagaraM yajJeSu bhAvayitvA sulasAyuktaM taM yajJAnale hutvA kRtakRtyaH svaM sthAnaM jagAma / evaM parvatAda dvijaihiMsAtmakA yajJA akriyanta. te ca tvayaiva niSedhyAH' / atha rAvaNastadvAcaM svIkRtya nAradaM praNamya maruttAt kSamayitvA taM visasarja / maruttazca natvA rAvaNamavocat-'ko'yaM kRpAluryo'muSmAt pApAt tvayA kRtvA'smAnavArayat' / tato rAvaNo jagAda-'brahmarucirdvija AsIt / tasya ca tApasasya bhAryA kUrmI garbhavatI jAtA / tatraikadA samAgateSu sAdhuSveko'bravIt-'bhavabhItyA yadgRhavAsastyaktastat sAdhu sAdhu / punazca svadArasahitasya viSayAdhInasya tava vane vAso gRhavAsAt kathaM viziSyate ?' tacchrutvA brahmarucirjinazAsanaM prapadya tadaiva prAvrajat / sA ca kUrmI zrAvikA jAtA / Azrame vasantI ca sA rodanAdirahitaM nAradaM sutaM suSuve / ekadA tasyAmanyatra gatAyAM jRmbhakAmarAstaM jagRhuH / tataH sA putrazokAdindumAlApArve prAvrajat / te devAzca taM pAlayAmAsuH / zAstrANyadhyApayan / krameNa ca tasmA AkAzagAminI vidyAM daduH / sa nAradazcA'khaNDavratadharo, manoharaM yauvanaM prAptaH, zikhAdhAraNAt saMyatagRhasthobhayalakSaNahInaH, kalahaprekSaNotsuko, gIta-nRtyakutUhalI, kAmaceSTAdiSu vatsalo, vIrANAM kAmukAnAM ca sandhivigrahayonipuNacchatrAkSamAlAsanapANiH, pAdukArUDho, devapAlitatvAd devarSiriti prathitaH, prAyeNa brahmacArI, svecchAcArI nArada eSaH' / evamuktavantaM rAvaNaM sa marutto yajJasambhavamajJAnAt kRtaM nijamaparAdha kSamayAmAsa / tathA kanakaprabhA nAma nijAM kanyAM rAvaNAya dadau / ____ atha rAvaNastAmudvAhya mathurAM nagarI jagAma / tatra harivAdano nRpo madhunA putreNa saha tamupatasthe / tatazca prIto rAvaNastamapRcchat'bhavatputrasyedaM zUlamAyudhaM kutaH' / tata: pitrA bhUsaMjJayA''diSTo madhuruvAca-'idaM me prAgjanmasuhRdA camarendreNA'rpitam' / camarendrazca samarpayad mAmavocat-'dhAtakIkhaNDe airAvatakSetre zatadvArAkhye
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaM parva - dvitIyaH sargaH bhavaM bhrAntvA vizvAvasojyotiSmatyAM zrIkumAranAmA putro'bhavat / sanidAnaM ca tapa: kRtvA vipadya tava pUrvajanmasuhRdahaM camarendro'bhavam' / ityAkhyAya sa mahyaM zUlaM dadau / yadetadAyojanadvisahasyAH kAryaM kRtvA nivarttate / rAvaNazca tacchrutvA tasmai madhukumArAya manoramAM nAma kanyAM dadau / 92 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH mahApure rAjaputraH sumitraH kulaputrakaH prabhavazca vasantakAmadevAviva mitre abhUtAm / tau ca bAlye ekasya guroH pArve kalA jgRhtuH| azvinAviva saha cikrIDatuzca / yauvanaM prapannaH sumitrazca tannagare nRpo'bhavat / tena ca svamitraM prabhavo maharddhiko vidadhe / ekadA ca sa nRpasturaGgeNa hRto mahATavIM prAptaH pallIpatisutAM vanamAlAM pariNIya tAmAdAya svapuraM samAyAtavAn / rUpayauvanazAlinIM tAM prekSya ca prabhavaH kAmArttaH kRSNapakSe candra iva dine dine kRzo jajJe / nRpeNa sAgrahaM tatkAraNaM pRSTazca vanamAlAnurAgo me daurbalyakAraNamityavocat / tato rAjoce-'tvadarthe rAjyamapi santyajAmi, kiM punarvanamAlAm ? iyamadyaiva gRhyatAm' / ityuktvA taM visRjya tasyA'nupadameva tAM vanamAlAM rAtrau tadgRhe preSIt / sA tatra gatvA coce-'rAjJA tubhyaM dattA'smi, mama bharttA tvadarthe prANAnapi vimunycti'| tataH prabhava uvAca-'dhiG mAM nirlajjaM, sa khalu mahAsattvaH / yasya mayIdRzaM prema / parasmai prANA api dIyante na puna: priyA / tenA'dya matkRte duSkaraM kRtaM, tvaM mama mAtA'si, gaccha, nA'taH paraM pAparAzi mAM patyAjJayA'pi bhASasva' / rAjA ca guptaM tatrA''gatya tdvco'shRnnot| tathA suhRdo bhAvamAlokya jaharSa ca / prabhavazca vanamAlAM namaskRtya visRjya ca khaDgamAkRSya svazirazchettumArebhe / tataH sumitraH prakaTIbhUya sAhasaM mA kRthA iti vadan tasya karAt kRpANamapAhArSIt / lajjAnamramukhaH prabhavazca kathaJcana svasthatAmAnItaH / tatastau prAgvad maitrIparAyaNau ciraM rAjyaM cakratuH / sumitrazca mRtvezAnasuro'bhavat / tatazca sa cyutvA mathurezasya harivAhaNasya madhurnAma mAdhavIkukSijaH putro'bhUt / prabhavo'pi ca atha laGkAprayANadivasAdaSTAdazasu varSeSu sa rAvaNo merau pANDake caityAnyacitumagAt / tatra ca samahotsavaM caityaanybhyvndt| tadAjJayA ca kumbhakarNAdyA durlaGghanagare indradikpAlaM nalakubaraM grahItuM yayuH / sa nalakubarazcA''zAlIvidyayA svapure yojanazatapramANaM vahnimayaM prAkAraM vyadhAt / tathA tatrA'gnimayAnyeva yantrANi cakre / taM ca prAkAramAzritya vahnikumAravat kopAd dIpto bhaTaiH parivRto nalakubarastasthau / kumbhakarNAdyAzca tatraitya grISmamadhyAhnasUryamiva taM draSTumapi nA'zakan / tato durlaGghayametad durlaGghapuramiti nivRtya bhagnotsAhA rAvaNAya vyajijJapan / tatastatra svayamAgatya rAvaNastaM prAkAraM prekSya sabAndhavastadgrahaNopAyaM ciraM cintayAmAsa / atha nalakubarapatnI taM dRSTvA'nuraktoparambhA dUtIM preSIt / sA caitya rAvaNamabravIt-'mUrtI jayazrIrivoparambhA tvayyanuraktA'sti, sA tvadguNairhatacittA tvAmeva cintayati / sA vaprasya rakSikAmAzAlIvidyAmAtmAnamiva tvadadhInAM kariSyati / tathA tayA kRtvA nalakubarasahitamidaM puraM grahISyasi / sudarzanaM nAma daivaM cakramapi te'tra setsyati' / tataH sahAsaM rAvaNenA'valokito vibhISaNa evamastvityuktvA tAM visasarja /
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tena ca kruddho rAvaNo vibhISaNamuvAca-'tvayA kulaviruddhamidaM ki svIkRtam ? asmatkulabhavaiH parastrINAM dviSAM pRSThamiva kadA'pi hRdayaM nA'rpitam / tvayA'yaM navIna: kulakalaGkaH kRtaH / keyaM tava matirjAtA yenetthamabravIH' / tato vibhISaNa uvAca'Arya ! prasIda, vizuddhacittAnAM vAGmAtraM doSAya na bhavati, sA samAyAtu, tubhyaM vidyAM prayacchatu, zatruzyo'stu tAM na bhajethAH, vAcoyuktyA tAM parityaje:' / tadAnImeva coparambhA rAvaNaM tatsaGgamotkaNThitA samAgAt / tathA tasmai AzAlikAM vidyAmamoghAni vyantarAdhiSThitAni zastrANi ca dadau / rAvaNazca tayA vidyayA'gniprAkAraM taM saMhRtya sabalavAhano durlaGghapuraM pravizya raNAyotthitaM nalakubaraM vibhISaNena kRtvA vazagaM vidadhe / tathA sudarzanaM nAma cakraM tatra prApya punarnalakubarAya tatpuraM dattvoparambhAmuvAca-'bhadre ! nijaM pati mayi vinayinaM bhaja / tvaM vidyAdAnAd mama gururivA'si / ahaM cA'nyA api parastriyaH svasya mAtRvat pazyAmi / tvaM ca punaH kAmadhvajasya sundarIsambhavA putryasi, kuladvayakAluSyakarastava kalaGko mA'stu' / evamuktvA tAM nalakabarAya samarpayAmAsa / nalakubareNa ca pUjitaH sa rAvaNaH senAbhI rathanUpuraM nagaraM prati pratasthe / ____ atha tamAyAntaM zrutvA sahasrAraH sutamindraM sasnehamavocat'tvayA mahaujasA'nyavaMzotkarSamapahatyA'smAkaM vaMzaH parotkarSa prApitaH / tvayA caikenaiva vikrameNaivamanuSThitam / samprati ca nItyA tvayA varttitavyam / vikramo hi kvA'pi vipade kvA'pi ca nAzAyA'pi jAyate / vasundharA hi bahuratnA / tasmAdahamevaujasvItyahaGkAraM mA kRthAH / samprati jagati svaguNaiH khyAto rAvaNaH saparivAraH saptamaM parva - dvitIyaH sargaH sasainyazca samupasthito'sti / sa ca namratayA'nukUlanIyaH / tasmai imAM rUpavatIM sutAM prayaccha / tatsambandhAcca tenottamaH sandhirbhaviSyati' / ___ evaM pitRvacaH zrutvA kupyanniva so'vocat-nijA kanyA kathamasmai dIyate ? anena nA''dhunikaM vairaM kintu kulakramAgatam / tatpakSyahi tAto vijayasiMho hataH, tat smara / etatpitAmahasya mAlino yad mayA kRtaM tadasyA'pi kariSyAmi, eSa samAyAtu / snehAt kAtaro mA bhUH, dhairyamAzraya, kiM svasUnormama parAkramaM na vetsi'| tasyaivaM kathayata eva rAvaNaH sametya senAbhI rathanUpuraM pariveSTayAmAsa / tathA rAvaNena preSito dUta: sametyovAca-'parAkramazIlai: sarvaireva nRpai rAvaNaH pUjitaH / sAmprataM tava bhaktikAlaH / tadbhakti svazakti vA darzaya, anyathaivameva vinakSyasi / tata indra uvAca-'durbalai rAjabhiH pUjito matto rAvaNo matsakAzAdapi pUjAM vAJchati ? yAhi, svasvAmino bhakti zakti vA mayi darzaya, anyathaivameva vinakSyasi' / dUtena tajjJAtvA kruddho rAvaNaH sannahya samAyayau / indro'pi ca sannahya purAd niryayau / dvayoH sainyayozca dAruNe yuddhe pravRtte rAvaNa indreNairAvaNasthena yoddhaM prAvRtat / dvayozca tumule yuddhe pravRtte chalavid rAvaNo nijagajAdutplutyairAvaNaM prApya tanmahAmAtraM hatvendraM babandha / zakre ca gRhIte tatsainyaM sarvato vidudrAva / rAvaNazcendraM sairAvaNaM svazibire ninaay| svayaM ca dvayoH zreNyo yako jAtaH / atha rAvaNastato nivRttya laGkAmagAt / indraM ca zukaM paJjara iva kArAyAmakSipat / tata: sadikpAlaH sahasrAro laGkAyAmetya namaskRtya baddhAJjalirdazamukhamabhASiSTa-'ya: kailAsamapyuddadhAra, tato
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vijitastaM yAcamAnazca na lajje / tacchakaM muJca, me putrabhikSA prayaccha' / tato rAvaNa uvAca -'zakraM muJcAmi, yadyasau laGkAM paritaH kSaNe kSaNe vAsagRhamiva tRNAdirahitAM karoti / sa prAtaH prAta: purImimAM divyagandhairjalairabhito'bhiSiJcatu / mAlAkAra iva ca sadA svayamavacitya puSpANi grathitvA ca devapUjAdiSu samAnayatu / evaMvidhAni karmANi kurvanneSa tava sutaH punA rAjyaM gRhNAtu, matprAsAdAd nandatu ca' / tata evaM kariSyatIti sahasrAreNa svIkRte nijabandhuvat satkRtya kArAyA indraM mumoca / indrazca rathanUpurametyodvigna iva tasthau / athA'nyadA tatra nirvANasaGgamo nAma jJAnI muni: samavAsarat / indrazca tatra gatvA vanditvA-'kena karmaNA mama rAvaNakRtastiraskAra' iti pRSTavAn / tato munirabravIt-'purA'riJjayapure jvalanasiMho nAma vidyAdharendro'bhavat / tasya vegavatyAM patnyAM jAtAyA ahalyAyAH svayaMvare sarve vidyAdharendrAH sameyuH / tatra ca candrAvatapurezvara AnandamAlI sUryAvartapurezvarastaDitprabhazca tvaM samAgAH / ahalyA ca tvAM tyaktvA''nandamAlinaM vave / tena parAbhavena ca tvamAnandamAlinIAlurjAtaH / AnandamAlI ca kAlakrameNa nirvedAd vrataM gRhItvA tIvra tapastapyamAno munibhiH samaM vijahAra / ekadA ca sa rathAvartta giriM gatastvayA dadRze / ahalyAyAH svayaMvarazca tvayA smRtaH / tatastvayA sa dhyAnastho baddho'nekazastADitazca / tathA'pi sa dhyAnAd na cacAla / kintu kalyANaguNadharastabhrAtA munistat prekSya tvayi vRkSe vajramiva tejolezyAmamucat / tatastvatpanyA satyazriyA bhaktivacanaiH prasAditaH sa saptamaM parva - dvitIyaH sargaH munistejolezyAM saMjahAra / tena ca tvaM tadaiva na dagdhaH / munitiraskArapApAcca bahUn bhavAn bhrAntvA zubhaM karma vidhAya shsraarsutstvmindro'bhuvH| tanmunitiraskAraprahArajanyakarmaNa: phalaM ca tava rAvaNAt parAjayaH / kITAdindraM yAvaccirAdapi sarvasya karmANyavazyameva phalanti' / tacchrutvA sutaM dattavIryaM rAjye'bhiSicya pravrajya tIvra tapastaptvendraH zivaM yayau / athaikadA rAvaNo meruzikhare'nantavIryaM nAmarSi jAtakevalaM vandituM gataH / taM vanditvA yathAsthAnamupavizya dharmadezanAM zrutvA'nte 'kuto mama maraNami'ti maharSi pRSTavAn / tataH sa munIzvaro jagAda'prativiSNostava pAradArikadoSeNa vAsudevAd maraNaM bhavitA' / tata: so'nicchantIM parastriyaM na ramayiSyAmItyabhigrahaM tasyaiva muneH puro jagRhe / tatastaM muni natvA puSpakavimAnastha: svAM purIM rAvaNaH sameyAya // 2 // iti rAvaNadigvijayavarNanAtmako dvitIyaH sargaH // 2 //
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH sargaH atha vaitADhyaparvate Adityapuranagare prahlAdanAmanRpasya ketumatyAM bhAryAyAM pavana iva balavAn gaganagAmI ca paJja nAma putro babhUva / itazcA'traiva bharate upasamudraM dantiparvate mahendranagare mahendro nAma nRpo babhUva / tasya ca hRdayasundaryAM bhAryAyAmarindamAdayaH zataM putrA aJjanasundarI putrI ca babhUvuH / prAptayauvanAyAstasyA varArthaM cintitaM nRpaM mantriNo vidyAdharayUnAM rUpANi pRthak pRthak paTeSvAlikhyA''nAyya ca darzayAmAsuH / teSu vidyAdharendrasya hiraNyAbhasya sumanaH kukSijanmAnaM putraM vidyutprabhaM prahlAdaputraM pavanaJjayaM ca dRSTvA 'rUpavatoranayoH kulInayoH ka uttamo vara' iti rAjJA pRSTo'mAtya uvAca- 'eSa vidyutprabho'STAdazavarSAyurmokSaM gamI ti naimittikAH kathayanti sma, tathA pavanaJjayazca dIrghAyuH / tasmAdeSa eva varo yogya:' / atraivA'vasare sarve vidyAdharendrA yAtrAyai nandIzvaraM dvIpaM yayuH / tatra ca prahlAdo'JjanasundarIM prekSya 'matsutAya pavanaJjayAyaiSA pradIyatAmi'ti mahendramuvAca / mahendro'pi puraiva cintitaM tat svIkRtavAn / tatazcetastRtIye divase mAnasAkhye sarovare vivAhotsavaH sampAdya iti nizcitya tau svasvasthAnaM jagmatuH / saptamaM parva tRtIyaH sargaH tatastau mahendra - prahlAdau saparicchadau sAnandau mAnasaM prApyA''vAsaM cakratuH / tatra ca pavanaJjayo mitraM prahasitaM papraccha'kiM tvayA'JjanAsundarI dRSTA ? sA kIdRzI ? tad brUhi' / so'pi ceSad vihasyovAca- 'sA mayA dRSTA sA rambhAdibhyo'pyatizete / tasyA nirUpamaM rUpaM vaktuM na zakyate / tataH pavanaJjayastamuvAca'vivAhakAlo dUre, tarhi kathaM mayA'dya sa draSTavyA ? tAM draSTumahaM na kAlakSepaM soDhuM samartho'smi / tataH prahasita uvAca - 'zAnto bhava / tatra rAtrAvetyA'nupalakSitastAM drakSyasi / tataH prahasitena saha pavanaJjaya utpatyA'JjanAsundaryA adhiSThite saptabhUmike prAsAde cara iva gupto'JjanasundarIM draSTumArebhe / tadAnImeva ca vasantatilakA nAma sakhI tAmuvAca- 'tvaM dhanyA'si, yat pavanaJjayaM patiM praap'| tato mizrakA nAma sakhyuvAca'hale ! caramazarIraM vidyutprabhaM vihAya ko'nyo varaH zlAghyaH ?' tataH svalpAyurvaro na zlAghya' iti tayA pratyuktA sA punaruvAca'tvaM mandabuddhirasi, svalpamapyamRtameva zreyaH / na tu viSasya bhAro'pi ' / tayorevamAlApaM zrutvA pavanaJjayo dadhyau - 'nUnamasyA idaM priyaM kathamanyathA na niSedhati ?' tatazca kruddhaH so'simAkRSya prakaTIbhUya 'yayordvayorvidyutprabhaH priyastayoH zirazchidmIti manasikRtya calitaM taM bAhau gRhItvA prahasito'vadat- 'sA'parAdhA'pi strI gaurivA'vadhyA / iyaM cA'naparAdhA / yato hriyA naite niSedhati / evaM tena niSiddhaH sa nijAvAsamupetya duHkhitastasthau / prAtazca prahasitamuvAca-'mitra ! anayoDhayA'lam / yato bhRtyo'pi virakto na zreyase, priyAyA: kiM vaktavyam ? tadehi, svapurIM gacchAvaH' / evamuktvA yAvat sa pratasthe tAvat prahasitastaM dhRtvA'bodhayat
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH - 'aGgIkRtasyA'tikramo mahatAM na yujyate / kiM cA'JjanAsundarI niraparAdhA, tato virama' / tataH pavanaJjayo vimRzya kathamapi tatraivA'sthAt / tatastayonizcite zubhe lagne vivAhamahotsavo'bhavat / prahlAdazca pramudito mahendreNa satkRtastadvadhU-varamAdAya svAM purIM prati prasthitaH / purIM prApya ca prahlAdo'JjanAsundaryAH saptabhUmikaM prAsAdaM vAsAyA''rpayat / itazca pavanaJjayastAM vAcA'pi na satkRtavAn / tena ca sA candraM vinA rAtririva pavanaJjayaM vinA bASpAndhakArAvaliptamukhI duHkhitA tasthau / evaM kiyatyapi kAle gate rAkSasendrasya dUtaH samupetya prahlAdamabravIt-'varuNo rAvaNena saha vairAyate / tena ca kruddho rAvaNaH senayA tatpuramarautsIt / varuNazca purAd nirgatya rAjIva-puNDarIkAdyaiH putraiH samanvito'yudhyata / tasmizca raNe vIrairvaruNaputraiH khara-dUSaNau baddhvA'nIyetAm / tatazca rAkSasasainye bhagne varuNo nijAM nagarImavizat / tena rAvaNo vidyAdharendrAn pratyekamAkArayituM dUtAn preSitavAn / bhavate cA'haM preSito'smi' / ___ tacchrutvA tatsAhAyyArthaM prahlAdo yAvaccacAla tAvat pavanaJjayaH samupetya tamuvAca-'tAta ! tvamihaiva tiSTha, ahamapi rAvaNamanorathaM pUrayiSyAmi' evamuktvA sAgrahaM pitaraM niSidhya sa pratasthe / aJjanAsundarI ca patyuryAtrAM zrutvotsukA prAsAdAdavaruhya tamIkSituM stambhamavaSTabhya tasthau / pavanaJjayazca vrajan tAM sAzrunetrAM dRSTvA dadhyau-'iyaM mandamatirniIkA nirbhIkA ca / yad vA'syA viraktatvaM mayA purA'pi jJAtameva' / aJjanAsundarI ca tasya pAdayoH patitvA racitAJjalirUce-'tvayA sarvo'pi sambhASitaH, kintvahaM manAgapi na / tathA'pi prArthyase mayA-yat tvayA nA'haM vismarttavyA, te saptamaM parva - tRtIyaH sargaH panthAnaH zivAH santu' / evaM kathayantIM tAmaninditAmavagaNayyaiva sa jayAya yayau / patyuravajJayA viyogena ca duHkhitA sA gRhAntargatvA bhUtale nipapAta / pavanaJjayazcotpatya gacchan rAtrau mAnase sarasi tasthau / tatra ca vikRte prAsAde paryaGkamAsthitaH sarastIre pativiyogAtacakravAkIM krandantI prekSya dadhyau-'yA vivAhAt prabhRtyeva na kadA'pi bhASitA, AgamanakAle'pi yA mayA'vajJAtA, adRSTamatsaGgasukhA sedAnImaJjanA kathaM bhaviSyati ? dhiGmAmavivekinam' / evaM svacintitaM ca sarva sa prahasitAyA''khyat / tataH prahasita uvAca-'cirAdapyadya sAdhu tvayA jJAtam / nUnaM sA tvadviyogAda vipadyeta / tAmadyA'pyAzvAsayitumarhasi, gaccha, adyA'pi tAM samAzvAsya punarAgaccha' / evaM tena prabodhitaH sa utpatyA'JjanAgRhaM prApat / tatra ca sa dvAra eva tirohitastasthau / prahasitazcA'gre bhUtvA tadgRhe prAvizat / aJjanA ca virahArtA'pi taM dRSTvA 'kasmAd vyantara iva kaH samAyayoM / vasantatilake ! bahiH kurvetaM puruSaM, pavanaJjayaM vihAya na kasyA'pi madgRhe pravezAdhikAro'sti / nA'hamenaM draSTumapi kSame'tyabravIt / tatchrutvA natvA prahasita uvAca-'svAmini ! diSTyA vardhase / pavanaH sotkaNThita: samAyAto'sti / tasya mitraM prahasito'hamAyAto'smi' / tato'JjanA jagAda-'vidhinA karthitAM mAM mA kadarthaya / matpurAkRtAnAmeSa doSaH / kathamanyathA tAdRzaH kulIno bhartA mAM tyajet ? vivAhAt prabhRti bha; tyaktAyA mama dvAviMzatirvarSANi vyatIyuH / adyA'pi pApinyahaM jIvAmi' / tato duHkhitaH pavanaJjayo'ntaH pravizya sagadgadasvaramuvAca-'vivAhAt prabhRti nirdoSA'pi doSamAropya mayA'vajJAtA'si, tvaM madrAgyAdevA'dyA'pi jIvasi' /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH ityuktavantaM tamupalakSya trapAvatI namramukhI sottasthau / pavanaJjayazca tAM bAhunA gRhItvA paryaGke nyaSadat / tataH prahasito vasantatilakA ca gRhAd nirjagmatuH / 102 tatazca svairaM ramamANayostayorekayAmeva rAtriH samAptA / prabhAtakalpAM rAtriM jJAtvA ca pavanaJjayastAmUce- 'kAnte ! jayAya yAsyAmi / ataH paraM khedaM mA kArSIH / sakhIbhiH samaM sukhaM tiSTha, yAvad rAvaNakAryaM sampAdyA''gacchAmi' / sA'pyuvAca- 'tatkAryaM sampAdya zIghramAgaccheH, yadi mAM jIvantIM draSTumicchasi / kiM cA'dyaivA'hamRtusnAtA'smi / yadi me garbho bhavet tadA tvatparokSe lokA mAmapavadeyuH' / pavanaJjaya uvAca - 'sundari ! zIghramAgamiSyAmi / tadA ca tvayi na doSAvasaraH syAt / tathA madAgamanasUcakamidaM mannAmAGkitamaGgulIyaM gRhANa / avasare sati tat prakAzayeH' / evamuktvA'GgulIyaM datvotpattya sa mAnasasarastIrasthaM nijaM zibiraM jagAma / tato'pi ca sainyena saha sura ivA''kAzamArgeNa laGkAnagarI gatvA rAvaNaM praNAma / rAvaNo'pi ca senAsahitaH pAtAlaM pravizya varuNamabhiyayau / alsalts als itazcA'JjanA taddina eva garbhaM babhAra / tasyAH zarIre ca garbhalakSaNAni kramazaH prakaTitAni / tad dRSTvA zvazrUH ketumatI sAdhikSepamavadat - 'tvayA kimidaM kuladvayakalaGkakaramAcaritam ? yad videzasthe patyau grbhvtybhuuH'| zvazrvA nirbhatsatA sA'JjanA sAzrumukhI patyurAgamanacinhaM tadaGgulIyakamadarzayat / tathA'pi sovAca'kimaGgulIyakena mAM pratArayasi ? yastena nAmA'pi nA'grahIt, tena tava saGgamaH katham ? adyaiva madgRhAd nirgaccha piturgRhaM gaccha' / saptamaM parva tRtIyaH sargaH 103 evamaJjanAM nirbhartsya tAM pitRgRhaM netumArakSAnAdikSat / te'pi ca tAM yAnamAropya mahendranagaropAnte'muJcan / tAM namaskRtya kSamayitvA ca svasthAnaM yayuH / tadAnImeva ca ravirastamagAt / sA cA'JjanA bhItA jAgratyeva tAM nizAmanayat / prAtazcotthAya sA zanaiH pitRgRhadvAraM yayau / tAM dRSTvA sasambhramo dvArapAlaH dRSTvA sakhyA niveditAM tAdRzImavasthAM rAjJe vyajijJapat / rAjA ca lajjAnamramukho'cintayat'strINAM caritamacintyam / iyaM kulaTA kulakalaGkAya gRhamAgatA' / tamevaM cintAcAntasvAntaM nayajJaH prasannakIrtinAmA putro'vocat - 'eSA drutaM nirvAsyatAm / anayA hi kulaM dUSitam / tato mahotsAho nAma mantrI rAjAnamavocat - 'putrINAM zvazraduHkhe pitaiva zaraNam / kiM ca ketumatI krUrA nirdoSAmapyenAM doSamutpAdya nirvAsayet / tadyAvad doSA'doSayornirNayo na bhavet tAvadeSA svaputrIti kRpayA guptaM pAlyatAm' / tato nRpaH punaruvAca- 'zvazrUstathA bhavati, kintu vadhUrIdRzI na bhavati / kiM ca purA zrRNomi yadeSA pavanasya dveSyA / tat kathamasyAstato garbhaH sambhAvyate ? tadeSA sarvathA doSavatI tayA sAdhu nirvAsitA / ito'pi zIghraM nirvAsyatAM, tanmukhaM na pazyAmaH' / itthaM nRpAjJayA dvArapAlo'JjanAM niravAsayat / sA ca kSudhA tRSNayA cA''rttA zrAntA'zrUNi varSantI padordarbheNa viddhA zoNitairmahItalaM raJjayantI pade pade praskhalantI rudantI sakhyA sahA'cAlIt / yatra yatra cA'gacchat tatra tatra pUrvamevA''yAtai rAjapuruSaiH pratiSiddhA kutrApi sthiti na lebhe / itthaM paryaTantI sA kAmapyekAM mahATavIM prApya tarumUle upavizya ciraM vilalApa / sakhyA ca sambodhyA'grato nItA sA guhAntardhyAnasthamamitagatiM muniM dadarza / tataste dve api cAraNazramaNaM taM praNamya puro bhUmau samupaviSTavatyau / munirapi dhyAnamapArayat /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tathA dakSiNakaramunnamya dharmalAbhAziSaM dadau / tatastatsakhI vasantatilakA punarbhaktyA taM muniM praNamya mUlataH sarvamapyaJjanAduHkhamAcakhyau / tathA'syA garbha ko'bhavat ? kena karmaNaiSedRzIM dazAmApteti papraccha / ____ tato muniruvAca-'asyaiva jambUdvIpasya bharate kSetre mandaranAmni nagare priyanandI vaNigabhUt / tasya jayA nAmnyAM jAyAyAM kalAnidhirdamayanto nAma putro babhUva / sa ekadodyAne krIDan sAdhUn dRSTvA tebhyo dharmaM zrutvA samyaktvaM pratipadya tapa:saMyamaniSTho vipadya dvitIye kalpe devo'bhUt / tatazcyutvA jambUdvIpe mRgAGkanagare priyaGgalakSmyAM panyAM haricandranRpasya siMhacandranAmA putro bhUtvA jaina dharma prapadya kAlayogato vipadya devatvaM prAptavAn / tatazcyutvA ca vaitADhye vAraNe nagare sukaNThanRpasya kanakodA~ patnyAM siMhavAhano nAma putro babhUva / tatra ca suciraM rAjyaM bhuktvA zrIvimalaprabhostIrthe lakSmIdharamunevratamAdAya dustapaM tapastaptvA lAntake suro'bhavat / tatazcyutvA ca tvatsakhyA udare samavAtarat / asyAzca putro guNavAn parAkramI vidyAdharezvarazcaramadeho bhaviSyati / kanakapure nagare kanakarathanRpasya kanakodarI lakSmIvatI ca dve patnyAvabhUtAm / tayorlakSmIvatI zrAvikA''sIt / sA ca gRhacaitye ratnamayaM jinabimbaM vidhAya pratyahamapUjayat / kanakodaryA ca mAtsaryAt sA'rhatpratimA hRtvA'vakarasyA'ntazcikSepa / tadA ca jayazrI nAmnI gaNinI viharantI samAgatA tad dRSTvA 'kimidamakArSIH? atra bhagavatpratimAM prakSipantyA tvayA'nekabhavaduHkhamupArjitam' / tayaivamuktA sA sadu:khA pratimAM gRhItvA pramRjya kSamayitvA ca yathAsthAnaM nyavezayat / tatprabhRti ca samyaktvavatI jaina dharma prapAlya kAle saptamaM parva - tRtIyaH sargaH vipadya saudharme devI jAtA / tatazcyutvA ca mahendranRpasutA taveyaM sakhI jAtA / tadarhatpratimAyA duHsthAnakSepajamasyA IdRzaM phalam / tasmin bhave cA'syAstvaM jAmistatkarmA'numantrI cA''sIrityanayA saha duHkhamanubhavasi / kintvasyAstad duSkarmaphalaM bhuktaprAyamasti / bhave bhave zubho jino dharmo gRhyatAm / akasmAdAgato'syA mAtula enAM svavezmani neSyati / acirAdeva ca patyA'pi saGgamo bhaviSyati' / evamuktvA sa muniste dve Arhate dharme sthApayitvA nabhasotpapAta / atha te dve api kiJcitkrUraM bUtkAradAruNaM siMhaM samAyAntaM dRSTavatyau bhayArte kampamAnagAtre yAvadatiSThatAM, tAvad maNicUlanAmA tadguhAdhipo gandharvo'STApadarUpaM vikRtya taM siMhamavadhIt / punaH svaM rUpaM pratipadya tayormodAya sabhAryo'rhadguNastavanaM cakAra / tathA te dve tadgandharvasamIpe tadguhAyAmavasthite munisuvrataM pUjayAmAsatuH / athA'nyedhuraJjanA vajrA-'Gkaza-cakrAGkitapAdaM sutaM sussuve| vasantatilakA ca tasyAH sUtikarma saharSaM cakAra / aJjanA ca taM sutamaGkamAropya sAzrumukhI nitarAM ruroda / tAM ca rudatI prekSya vidyAdhara upetya madhuragirA duHkhakAraNamapRcchat / tatastatsakhI vivAhAdArabhya sutajanmAntaM sarvaM vRttAntaM kathitavatI / sa vidyAdharo'pi rudanavAdIt-'ahaM hanupurAdhipazcitrabhAnusutaH sundarImAlAkukSijAtastvajjananyA bhrAtA mAnasavego'smi / diSTyA tvAM jIvantI dRSTavAnasmi, samAzvasihi' / tatastaM mAtulaM jJAtvA sA'JjanA bADhaM ruroda / sa pratisUryo vidyAdharastAM rudatIM vArayitvA sArdhamAgataM daivajJaM tadbAlasya janmAdikamapRcchat / daivajJo jagAda-'ayaM bAlaH zubhe lagne jAto'sti / tenA'yaM mahArAjo bhaviSyati, tathA'sminneva bhave siddhimeSyati' /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 106 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha pratisUryo bhaginIputrI sasakhIM sasutAM ca tAmaJjanAM vimAnamAropya svapuraM prati prasthitavAn / sa bAlakazca vimAne lambamAnA ratnakiGkiNIrgrahItumicchurmAturutsaGgAdutpapAta / girizikhare ca vajramiva patitaH saH / tena ca sa giristatpAtaghAtavazAt kaNazo jAtaH / aJjanA ca vihvalA hRdayaM tADayantI karuNaM ruroda / pratisUryazca sadya eva nIcairAgatya taM bAlamakSatAGgamevopAdAyA'pitavAn / tathA tAM mudA svagRhe nivAsayAmAsa / tadantaHpuraM ca tAM cAru saccakAra / 'ayaM bAlo jAtamAtro hanupure samAyayAvityato mAtulastasya hanumAnityabhidheyamakarot / tathA sa patitaH zailaM cUrNIkRtavAnityata: zrIzaila iti dvitIyAkhyAmapyakarot / hanumAMzca yathA sukhaM krIDan vRddhimApa / aJjanA ca zvazvA''ropito doSaH kathamapagacchediti cintayantI hRdyatAmyat / itazca pavanavegaH sandhi vidhAya varuNAt khara-dUSaNau mocayitvA rAvaNaM toSayAmAsa / rAvaNazca saparivAro laGkAM jagAma / pavano'pi tamApRcchya svapuramAyayau / tatra ca pitarau praNamyA'JjanAvAsagRhaM gatastatrAJjanAmapazyan tatrasthAmekAM striyaM kvA'JjanetyapRcchat / sA'pi ca pavanavegayAtrAta ArabhyA'JjanAyA araNyamocanaparyantaM sarvaM vRttAntaM yathAtathamAkhyat / tacchrutvA ca pavanavegaH zvazurapuraM zIghraM gatvA priyAmanavalokamAnaH kutazcitstriyAstato'pyaJjanAnirvAsanaM zrutvA zailavanAdiSu tAmanveSayan babhrAma / kintu priyAyAH pravRttimaprApya viSaNNo mitraM prahasitaM jagAda-'mitra ! gatvA pitroH kathaya-'mayA'dya yAvat kvA'pyaJjanA na dRSTA / punastAmanveSayAmi / tAM drakSyAmi vA pAvakaM pravekSyAmi / saptamaM parva - tRtIyaH sargaH tata: prahasito drutamAdityapuraM gatvA prahlAda-ketumatyostavRttAntaM kathayAmAsa / tacchrutvA ca mUrcchitA ketumatI kathaJcillabdhasaMjJovAca-prahasita ! maraNe kRtanizcayaH pavana: ki vane ekAkI muktaH ? mayA vA'vimRzyakAriNyA nirdoSA sA ki niravAsyata?' evaM rudatIM tAM nivArya prahalAdaH sasainyaH putramanveSTaM cacAla / tathA'JjanA-pavanayoranveSaNAya sarvatra dUtaM preSayAmAsa / putraM putravadhU cA'navalokayan sa satvaraM bhrAmyan bhUtavanaM nAma vanamagAt / atrA'vasaraM ca pavanazcitAM viracayya tatrA'gni jvAlayAmAsa / prahalAdazca taM dadarza / pavanazca citAsamIpe sthitvA vanadevatAH samuddizya svaM vRttAntaM nivedya tvadviyogAt tava patizcitAM praviSTa iti vAcikaM dattvA ca citAyAM jhampAM dAtumutpapAta / prahlAdazcA'pi tacchrutvA sasambhramaM taM svabAhubhyAmadhArayat / tathA'JjanAnveSaNAya sahasrazo vidyAdharAH preSitAH santi mayA, tAnAgamayasvetyuvAca ca / ___ atraiva cA'ntare tena preSitAH kecid vidyAdharA hanupuraM yyuH| tatra pratisUryA-'JjanayoH pavanasyA'gnipravezapratijJAmAcakhyuH / aJjanA ca tacchrutvA hA hatA'smIti jalpantI mUrcchitA bhuvi papAta / zItopacArairlabdhasaMjJAM muhurmuhU rudatIM tAM bodhayitvA pratisUryaH saputrI vimAnamAropya pavanamanveSTuM yayau / bhrAmyaMzca tatraiva bhUtavane prahasitena dUrAdapi dadRze / tathA prahlAda-pavanayo: sAJjanaM samAyAtaM taM jypuurvkmaakhyt| tataH pratisUryo'JjanA'pi ca vimAnAdavatIrya prahlAdaM nematuH / __ prahlAdazca pratisUryamAliGgya pautramaGke sthApayitvA jAtaharSo jagAda-'tvameva bandhuryad vyasanAbdhau majjantaM sakuTumbaM mAmadya samuddhara' / pavano'pi ca zAntazoko nitarAM mumude / vidyAdharendrAzca tatra vidyAmAhAtmyAd mahotsavaM cakruH / tathA sarve te vimAnairhanupuraM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yayuH / tatra mAnasavegayA sArddha mahendraH ketumatyanye bAndhavAzca samAyayuH / tataH punareva tatra sarve mahotsavaM cakruH / svaM svaM paraM cA'nyonyamApRcchya yayuH / aJjanayA hanumatA ca saha pavanastatraiva tasthau / hanumAMzca vardhamAnaH sarvAH kalA jagRhe / vidyAzcA'sAdhayat / kramazo yauvanaM prpede| itazcA'sahano rAvaNaH sandhidoSamudbhAvya varuNaM jetuM prtsthe| dUtairAhUtAzca sarve vidyAdharAstasya sainyaM vardhayAmAsuH / pavana-pratisUryo ca prasthitau dRSTvA hanumAnUce-'bhavantAvihaiva tiSThatam, ahaM zatrUn jeSyAmi / nA'haM bAla ityanukampyaH / evamAbhASya sa kRtaprasthAnamaGgala: sAmantAdiparivRto rAvaNaskandhAvAraM yayau / rAvaNazca taM samAgataM praNamantaM mudA svAGke cakre / tathA yuddhAya varuNapuryAH samIpe prtsthau| varuNazcA'pi sasainya: purAd niryayau / varuNazca yuddhe rAvaNaM khedayAmAsa / tataH kruddho hanumAn vidyAsAmarthyAda varuNAtmajAna yuddhvA babandha / tad dRSTvA ca kruddho varuNo hanumantamadhAviSTa / rAvaNo'pi tamApatantaM dRSTvA bANavRSTiM kurvan madhya evA'varurodha / chalena ca varuNamAkulaM kRtvA babandha / tatazca sarvato jayajayArAvapUrvakaM rAvaNo nijaskandhAvAra prApa / varuNaM ca vazagaM vidhAya saputraM mumoca / varuNazca hanumate satyavatI nAma svaputrIM dadau / rAvaNazca hRSTazcandraNakhAputrImanaGgakusumAM hanumate dattvA laGkAM yayau / tathA sugrIvaH padmarAgAM nalo harimAlinImanye cA'pi svAH sutA hanumate pradaduH / hanumAMzca rAvaNena sAdaraM visRSTo hanupuraM jagAma / anye cA'pi vAnarendrA vidyAdharendrAzca svaM svaM puraM yayuH // 3 // iti hanumadutpatti-varuNasAdhano varNanAtmakaH tRtIyaH sargaH // 3 // caturthaH sargaH atha mithilAnagaryAM harivaMze vAsavaketunRpo babhUva / tasya vipulAkukSijo bhuvi khyAto janako nAma putra AsIt / ayodhyApuryAM cekSvAkusantAne sUryavaMzIyo viMzatitamAhatastIrthe vijayAkhyasya nRpasya himacUlAkukSijau vajrabAhu-purandarau dvau putrAvabhUtAm / nAgapure nagare cebhavAhananRpasya cUDAmaNikukSijA manoramA putryAsIt / vajrabAhuzca tAM pariNIyodayasundarAkhyena zyAlenA'nusriyamANo manoramAmAdAya svapurAya prasthitavAn / sa gacchaMzca mArge vasantAdrau jJAninaM tapasyantaM mahAmuni guNasAgaraM dRSTvA jAtaharSo vAhanaM dhRtvA''ha-'puNyena dRSTo'yaM mahAmunirmayA 'vazyavandyaH' / tacchrutvodayasundareNa parivrajyAmicchasIti pRSTastatheti samarthitavAn / 'yadi tathA, tadA vilambo na kAryaH, ahamapi te sahAyaH' ityudayasundareNa punaruktaH pratijJAya pratijJApya ca vAhanAduttIrya vasantAdrimudayasundarAdibhiH parivRta Aruroha / tatra udayasundaro vajrabAhumuvAca-'svAmin ! mA pravrAjI:, mama parihAsavAcaM dhik / narmoktivyatikrame na ko'pi doSaH' / tato vajrabAhuruvAca-'cAritraM martyajanmaphalaM, tatte narmoktirapi paramArthaphalA jAtA / pratijJAmanupAlayasva, kSatriyANAmeSa kuladharmaH' / evamudayasundaraM pratibodhya vajrabAhurguNasAgaramunimupetya tatpAdAnte
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 110 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH udayasundareNa manoramayA paJcaviMzatikumAraizca saha privrjyaamupaadde| vajrabAhuM pravrajitaM zrutvA ca vijayo nRpo'pi vairAgyamApannaH purandaraM rAjye nyasya nirvANamohamuneH pArzve vrataM jagrAha / purandaro'pi pRthvIkukSijaM kIrtidharaM putraM rAjye'bhiSicya kSemaGkaramunipArzve prAvAjIt / ___ kIrtidharazcA'pi sahadevyA samaM viSayAn bhuJjAno vrataM jighRkSurmantribhinivedita:-'aputrasya tava vratAdAnaM nA'rhati, tadyAvat putro notpadyate tAvat pratIkSasva' / tato gRhavAsinastasya yathAkAlaM sahadevIkukSijaH sukozalo nAma putro babhUva / 'jAtaM bAlaM zrutvA me patiH pravrajiSyatI'ti sahadevI taM putramagopayat / kintu nRpaH suguptamapi taM bAlaM jAnAti sma / tato rAjA sukozalaM rAjye nyasya vijayasenasUripAdAnte vrataM gRhItavAn / tIvra tapastapyamAnazcA'nyadA sa gurvanujJayA'nyato vijahAra / athaikadA mAsopavAsI bhikSArthaM sAketaM prApto madhyAhne tatra bhramati sma / prAsAdoparisthA sahadevI ca taM dRSTvA'cintayat'pitaraM dRSTvA sukozalo'pi yadi pravrajet, tadA nirvIrA syAmiti putrarAjyasthiratArthaM nirdoSo'pi patirnagarAd nirvAsyaH' / tato rAjJI tamanyavratibhiH saha nagarAd niravAsayat / kintu sukozalasya dhAtrI vratinaM svAminaM nirvAsitaM jJAtvA bhRzaM roditi sma / sukozalena ki rodiSIti pRSTA ca yathAtathaM vRttAntaM nivedayAmAsa / / tacchrutvA ca sa piturantikaM gatvA virakto baddhAJjalitagrahaNecchAM nivedyaamaas| sagarbhA ca tatpatnI citramAlA mantribhiH sahetyA'svAmikaM rAjyaM tyaktuM nA'rhasIti nivaaryaamaas| tato nRpo saptamaM parva - caturthaH sargaH jagAda-'garbhasthastava sUnureva mayA rAjye'bhiSiktaH' / tadanantaraM ca vrataM gRhItvA dustapaM tapastepe / nirmamau ca tau pitA-putrau sahaiva vihAraM cakratuH / sahadevI ca tanayaviyogakhinnA''rtadhyAnaparA mRtvA giriguhAyAM vyAghrI bbhuuv| ___atha tau kIrtidhara-sukozalamunI varSartucaturmAsI gamayitumekasyAM giriguhAyAM tasthatuH / kArtike mAsi samAyAte pAraNArthamaTantau tau tayA vyAghrayA mArge dRSTau / sA ca tau dRSTvA visphAritamukhA dadhAva / tau ca munI dharmadhyAnApannau tathaiva kAyotsargeNA'vikampitI tasthatuH / sA cA''dau prahAreNa sukozalaM bhUmau nipAtya nakhaistaccarma vidAryA'sRjamapibat / kintu karmakSayasahAyeyamityakhinno muni: zukladhyAnasthastatkAlotpannakevalo mokSamApa / kIrtidharo'pi kevalaM prApya mokSaM yayau / itazca sukozalanRpapriyA citramAlA hiraNyagarbha putra sussuve| hiraNyagarbhasya ca mRgAvatIkukSijo naghuSo nAma putro babhUva / hiraNyagarbhazca tRtIye vayasi naghuSaM rAjye nivezya vimalamunipAdAnte vratamagrahIt / naghuSazca siMhikayA viSayAn bhuJjAna uttarApathanRpAn jetumabhiyayau / siMhikAM ca sve rAjya eva muktavAn / tadA dakSiNApatharAja iha naghuSo nA'stIti cchalenA'yodhyAM rurudhire / tatazca kruddhA siMhikA tAn siMhI dvipAniva balena praabhuuyaa'naashyt| naghuSazcottarApathaM jitvA samAgata: patnyA jayavRttAntaM zrutvA dadhyau'duSkaramidaM karma strINAmayogyaM tadavazyamiyaM kulaTe'ti manasi nizcitya tAM siMhikAM priyAmapi tatyAja / ekadA cA'nyathA'zAntaM naghuSasya dAhajvaraM jJAtvA sA svasatItvajJApanAya patyustApacchedAya ca jalamAdAya naghuSa
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH samIpamAgatA / 'nAtha tvAM vinA paraH pumAn yadi mayA nA'valokitastadA tava jvaro'payAtviti satyazrAvaNaM kRtvA jalena patimabhiSiSeca / nRpazca tadaiva rogamuktastAM pUrvavadeva bahu mene / surAzca puSpavRSTiM cakruH / kiyatyapi kAle gate ca naghuSasya siMhikAkukSijaH sodAso nAma putro babhUva / naghuSazca sodAsaM rAjye nyasya parivrajyAmupAdade / sodAsanRpe zAsati cA'STAhnikotsave mantriNo'mAriM ghoSayAmAsuH / tathA sodAsaM tvatpUrvairmAMsaM nA'khAdIti tvamapi tanmA khAdIrityupAdizan / sodAsastu mAMsapriyaH 'tvayA'vazyaM guptaM mAMsaM deyamiti pAcakAnAdizat / amArighoSaNAyAzca sUdaH kvA'pi mAMsaM na prApa / tato rAjAjJAbhaGgabhiyA mAMsAprAptezca mRtabAlamAMsameva paktvA sodAsAya dadau / sa ca svAdu tanmAMsaM varNayitvA kasyedamiti sUdAnapRcchat / naramAMsamiti tenoktazcA'dyevaitad mahyaM deyamiti tAn samAdizat / tataste pratyahaM pure bAlAnahArSuH / mantriNastathograkarmANaM nRpaM jJAtvA dhRtvA vane tatyajuH / tatputraM siMharathaM rAjye'bhiSiSicuzca / sodAsastu mAMsaM khAdan pRthivyAM babhrAma / ekadA ca dakSiNApathe kamapi muniM dRSTvA dharmamapRcchat / munizca tasmA ArhatamahiMsApradhAnaM dharmaM samupadideza / sodAsastaM dharmaM zrutvA cakitaH pramuditaH paramazrAvako'bhavat / itazca mahApure nagare'putre rAjJi mRte paJcabhirdivyaiH sodAso nRpo babhUva / tataH sa mamA''jJAM kurviti siMharathaM prati dUtaM preSayat / tena tiraskRtazca dUtaH samAgatya sodAsAya yathAtathaM vRttamAkhyat / sodAsazca yuddhavA siMharathaM vijitya rAjyadvayaM tasmai dattvA svayaM prAvrAjIt / siMharathasya ca brahmarathastasya caturmukhastato hemaratha saptamaM parva caturthaH sargaH 113 stasya zatarathaH putro babhUva / tataH kramAdudayapRthurvAriratha induratha Adityaratho mAndhAtA vIrasenaH pratimanyuH pratibandhU ravimanyurvasantatilakaH kuberadattaH kunthuH zarabho dviradaH siMhadazano hiraNyakazipuH puJjasthalaH kakutstho raghuzcetyeteSu keSucid mukteSu keSucit svargeSu ca sAketapure'naraNyo nAma nRpo babhUva / tasya pRthvIkukSijau dvAvanantaratha dazarathAkhyau putrAvabhUtAm / itazcA'naraNyasya mitraM sahastrakiraNo nRpo yuddhe rAvaNena parAjito vairAgyamApanno vratamAdade / tatsauhArdAdanaraNyo'pi mAsajAte laghuputre rAjyaM nyasyA'nantarathena saha vrataM gRhItavAn / anaraNye mokSamApte'nantarathastapastapyamAno mahIM vijahAra / dazarathazca bAlo'pi kramAd vardhamAna ArhaddharmaparAyaNo dabhrasthalapurezituH sukozalasyA'mRtaprabhAkukSijAM rUpa lAvaNyasampannAmaparAjitAM nAma knyaamuduvaah| tathA kamalasaGkule pure subandhutilakanRpasya mitrAdevIkukSijAM sumitretyaparAbhidhAM kaikeyIM nAma kanyAmanyAMca suprabhAkhyAM rAjaputrIM pariNinAya / tAbhirvaiSayikaM sukhaM bhuJjAnazca sa dharmA'rthAnasAdhayat / itazca bharatArdhezvaro rAvaNaH sabhAmAsthAya naimittikamapRcchat'mama svataH parato vA mRtyurbhAvI ?' tato naimittiko 'vocat'bhAvinyA jAnakInAmanAryA hetordazarathaputrAt te mRtyurbhaviSyatI'ti / tacchrutvA vibhISaNa uvAca- 'naimittikasyA'sya vaco vitathI - kariSyAmi, anarthamUlaM janakaM dazarathaM ca tatkanyAtanayajanakaM sadya eva haniSyAmi, tadevaM cchitre mUle naimittikavaco'vazyameva mithyA
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH syAt' / tato rAvaNena tathA'stvityuktaH sa svagRhaM jagAma / tatsabhAstho nAradazca tacchrutvA dazarathasyA'ntikaM jagAma / tatra ca tenA'bhyutthAnAdinA satkRta: kuta AyAsIti pRSTazca sarvaM yathAtathaM nivedayAmAsa / rAjA dazaratho janakazca mantriNe sarvaM vRtaM samAkhyAya rAjyaM samarpya ca kAlayApanecchayA niryayau / mantriNazca zatrumohAyA'ndhakAre dazarathasya janakasya ca mRnmayI pratimAM nRpAlaye sthApayAmAsuH / dazaratha-janako cA'lakSyau mahImaTataH / vibhISaNazcaityA'ndhakAra eva dazarathamUrtermastakaM cakartta / tadAnIM ca nagare mahAn kolAhalo jajJe / antaHpure ca mahAnAkrandadhvaniruttasthau / aGgarakSakAzca sannahyA'dhAvan / mantriNazca mRtakAryANi vidadhuH / tato vibhISaNo dazarathaM mRtaM jJAtvA mithilezvaraM janakamekamakiJcitkaramahatvaiva laGkAM yayau / / bhrAmyantau mitho militau janaka-dazarathau mitre uttarApathaM prApatuH / tatra zubhamatinRpasya pure taduhiturdoNameghasodarAyAH kaikeyyAH svayaMvaraM zrutvA tanmaNDapamupeyatuH / harivAhaNamukhyAnAM nRpANAM madhye ca tau maJce niSedatuH / kaikeyI cA'laGkRtA sAkSAllakSmIriva svayaMvaramaNDapamupAgatA pratIhAryA dattahastA bhUyaso nRpAnatItya gaGgA sAgaramiva dazarathaM prApya tatraiva tasthau / sAtizayaM pramodamAptA ca dazarathakaNThe varamAlAM cikSepa / harivAhaNAdayazca nRpAstiraskRtaMmanyA bahu viruddhaM jalpantaH svazibiramAgatya sainyAni saMvarmayAmAsuH / dazarathasya pakSe zubhamatizcA'pi mahotsAhena caturaGgiNI saMvarmayAmAsa / saptamaM parva - caturthaH sargaH dazarathazca 'priye ! tvaM sArathikarma kuru, yathA zatrUn manAmI'ti kaikeyImuvAca / sakalakalAkauzalazAlinI kaikeyI cA'pi razmi gRhItvA mahArathamAruroha / dazarathazcA'pi sannaddha ekAkyeva rathamAruroha / tataH kaikeyI zatrurathaiH pratyekaM yugapadiva nijarathamayojayat / laghuhasto dazaratho'pi harivAhaNAdInAM rathAn pratyekaM cUrNayAmAsa / itthaM sarvAnapi bhUpAn vidrAvya sa kaikeyIM pariNinAya / 'tvatsArathyena prasanno'smi, varaM vRNvi'ti ca kaikeyImuvAca / tata: 'samaye varaM yAciSye, tannyAsIbhUto'stu me vara' iti kaikeyyoktazca nRpastadanumene / tato balAd hRtaiH parasainyaiH saha dazaratho lakSmyeva kaikeyyA samaM rAjagRhanagarI yayau / janakazcA'pi svAM nagarauM jagAma / atha dazarathastatraivA'parAjitAmukhyamantaHpuramAnAyayAmAsa / tatra rAjagRhe rAzIbhI ramamANazciramasthAt / kAle gacchati cA'parAjitA balabhadrajanmasUcakAn gaja-siMha-candra-sUryAn nizAzeSe svapne'pazyat / tadA mahaddhiko devo brahmalokAccyutvA tatkukSAvavAtarat / pUrNe samaye ca sampUrNalakSaNaM zuklavarNaM sutaM suSuve / nRpazca samahotsavaM tasya padma ityabhidhAmakarot / sa bAlo rAma ityapi prathito babhUva / sumitrA'pi ca viSNujanmasUcakAn gaja-siMhacandrA-'rka-vahni-zrI-samudrAn nizAzeSe svapne'pazyat / tadAnIM ca devalokAd mahaddhiko devazcyutvA tatkukSAvavAtarat / samaye ca ghanazyAmaM sarvalakSaNalakSitaM jaganmitraM putraratnaM suSuve / nRpazca samahotsavaM tasya 'nArAyaNa' iti nAmA'karot / sa lakSmaNa ityaparanAmnA bhuvi khyAto babhUva / nIla-pItAmbarau dhAtrIbhiAlyamAnau krameNa vardhamAnau tau krameNa sakalA: kalA jagRhatuH /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 mona triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH anyadA ca nRpastayoH kumArayovikrameNa vizvastaH svAmayodhyApurIM yayau / tatra ca sUrya iva pratApena bhAsamAnaH sa mahImanvazAt / tatra ca kaikeyI zubhasvapnasUcitaM bharataM nAma putramasUta / suprabhA ca zatrughnaM nAma kulanandanaM nandanamajIjanat / snehAcca bharata-zatrughnau baladeva-vAsudevAvivA'viyuktAvevA'nizaM tasthatuH / ___ itazcA'sminneva jambUdvIpe bharate kSetre dArugrAme vasubhUtirnAma dvijo babhUva / tasya cA'nukozAkukSijo'tibhUti ma putro bbhuuv| atibhUtezca sarasAkhyA patnyAsIt / sA ca jAtarAgeNa kayAnanAmnA vipreNa cchalAjjate / atibhUtizca tAmanveSTuM bhUtavad bhRzaM mahIM bbhraam| anukozA vasubhUtizcA'pi sutasnuSArthe mahIM ceratuH / tau ca sutasnuSe apazyantau paryaTantAvekaM sAdhaM dRSTvA bhaktito vanditvA dharma zrutvA tanmunipArzve vrataM jagRhatuH / anukozA ca gurorAjJayA kamalazriyaM nAmA''ryikAM yayau / kAle tau vipadya saudharme devatvamApatuH / vasubhUtizca tatazcyutvA vaitADhye candragatinAmA rathanUpurapurezo'bhUt / anukozA cA'pi tatazcyutvA tasya puSpavatI nAma bhAryA jAtA / sarasA ca kAmapyAyikAM dRSTvA pravrajya mRtvaizAne devI jAtA / sarasAvirahArto'tibhUtizca vipadya saMsAra ciraM bhrAntvA haMsapoto'bhavat / ekadA ca zyenena bhakSyamANa: sa sAdhusamIpaM papAta / kaNThagataprANasya tasya sa sAdhunamaskAramantraM dadau / anantaraM ca mRto namaskAraprabhAveNa sa dazavarSasahasrAyuH kinnareSu devo'bhvt| tatazcyutvA ca vidagdhe pure prakAzasiMhabhUpateH pravarAvallayAM patnyAM kuNDalamaNDitaH putro babhUva / kayAno'pi bhogAsaktazciraM bhavaM bhrAntvA cakrapure cakradhvajanRpapurohitasya dhUmakezasya svAhAkukSija: saptamaM parva - caturthaH sargaH piGgalo nAma suto babhUva / sa ca cakradhvajasya putryA'tisundaryA sahaikaguroH samIpe papATha / kAle gacchati ca parasparamanurAge jAte piGgalaH chalAt tAM hatvA vidagdhanagaraM yayau / tatra cA'jJAna: sa tRNa-kASThAdi vikrayAt kathaJcitkAlaM yApayAmAsa / kuNDalamaNDitazca tatrA'tisundarIM dRSTvA'nyonyamanurAge jAte tAmapahRtya piturbhiyA durgadeze pallIM kRtvA'vAsthita / piGgalazca tayA virahita unmatta iva mahImaTan kadAcidAryaguptamuni dRSTvA dharma zrutvA tatpAdye vrataM gRhItavAn / kintu so'tisundaryAH prema na mumoca / pallIsthitaH kuNDalamaNDitazca cchalAt sarvadA dazarathaprajAM luNTayAmAsa / tato dazarathAjJayA bAlacandrAkhyaH sAmanta: sauptikaM pradAya baddhvA taM dazarathasyA'ntikamanaiSIt / tato dazarathaH kAle gacchati zAntakopa: kuNDalamaNDitamamucat / tataH kuNDalamaNDitaH pitRrAjyArthaM mahImaTan municandramunerdharmaM zrutvA zrAvako'bhavata / rAjyakAma eva ca vipadya sa mithilAnagare janakabhAryAyA videhAyA: udare kuNDalamaNDitajIvayugmarUpeNa sutA jAtA / pUrNe kAle ca videhA yugapat putra-kanyake asUta / piGgalazca vipadya saudharme devo jAto'vadhinA prAgjanma pazyan zatru kuNDalamaNDitaM janakaputraM dRSTvA pUrvavairAjjAtakrodhastaM jAtamAtraM hatvA dadhyau-'kimenaM zilAtale AsphAlya nihanmi, athavA pUrvabhavaduSkarmaNa: phalaM bhUyassu bhaveSvanvabhavaM, tadenaM hatvA punaranantabhavaH kathaM syAmi'ti vicArya bhUSaNAdibhibhUSayitvA taM bAlaM patatpataGgapratima vaitADhyadakSiNazreNyAM rathanaparapattane nandanodyAne tUlikAyAmiva zanairamucat / candragatizca taM dRSTvA kimetaditi jAtasambhramastannipAtAnusAreNa nandanopavanaM gatastaM dRSTvA'putratvAt
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 118 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH putratvena svayamAdade / tathA puSpavattyAH samarpya 'devyadya putraM suSuve' iti puryaghoSayat / samahotsavaM ca tasya bhAmaNDalayogAd bhAmaNDala iti nAma cakAra / tataH sa bAlo vidyAdharIbhirlAlitaH kramAd vavRdhe / itazca videhA putre'pahate karuNasvaraM ruroda / janakazca pratidizaM dUtAn preSya tamanveSayAmAsa / kintu cirAdapi kvA'pi tatpravRtti nA''pa / anekaguNasasyAnAmatra prAdurbhAva iti mithilezo yugmajAtAyA: putryA: sIteti nAma cakAra / kAle gacchati ca tayoH zoko'stamiyAya / sItA ca kramAd vardhamAnA candralekheva kalApUrNA jAtA / tAM ca vayasthAM dRSTvA ko'syA anurUpo varo bhaviteti janako divAnizaM cintayAmAsa / caraizca rAjJAM kumArAn jJAtvA'mAtyairvicArayan na kvA'pi tutoSa / tadAnImeva cA'rdhabarbarairAtaraGgatamAdinRpairbahubhistasya bhUmirupadudruve / tAn vazIkartumakSamazca janako dazarathAhvAnAya dUtaM prAhiNot / nRpeNa satkRtya samAgamakAraNaM pRSTazca dUta uvAca-'tvaM janakasya mitramasti, tenA'dya vidhure samupasthite kuladevateva tena smRto'si / vaitADhyasya dakSiNataH kailAsasyottaratazca bhUyAMso'nAryA janapadAH santi / teSvardhabarbare nAma deze mayUramAlanagare AtaraGga tamo nAma mleccharAjo'sti / tasya tanayAzca zuka-maGkanakAmbojaprabhRtIn viSayAn bhuJjate / adhunA cA''taraGgo janaka bhUmimupAdravat / pratisthAnaM ca caityAni babhaH / tasmAd mitrasya dharmasya ca paritrANaM kuruSva' / tacchrutvA ca dazaratho yAtrAbherIma saptamaM parva - caturthaH sargaH vAdayat / tato rAma uvAca-'mlecchocchedAya svayaM cet tAto yAsyati tadA rAmaH sAnujaH kiM kariSyati ? tataH prasIda, virama, mAM samAdiza, acirAdeva jayavAn zroSyasi / itthaM rAjAnamanujJApya senAparivRtaH sAnujo rAmo mithilApurIM jagAma / tatra ca purIparisare mlecchabhaTAn dRSTavAn / mlecchAzca satvarameva rAmamupadrotuM prAvarttanta / tairyugapadevA'strai rAmasainyamandhIkRtam / tataH kruddho rAmo dhanuradhijyaM vidhAya mRgAn vyAdha iva tAnastraivivyAdha / AtaraGgAdayazca mlecchAH kupita-vismitA yugapadastrANi tato'bhirAmaM dadhAvuH / rAmazca zarabhaH kuJjarAniva tAn mlecchAnabhAGkSIt / tataste mlecchA: kAkanAzaM naSTA: kAndizIkAH palAyAmAsuH / janakazca svastho babhUva / tataH prasanno janako rAmAya svasutAM sItAM dadau / tadAnIM ca nArado jAnakIrUpamAkarNya kautukAt tAM draSTuM kanyAgRhaM niveza / taM ca bhISaNaM dRSTvA sItA bhItA kampamAnagAtrA hA mAtarityAkrozantI garbhagRhAntaravizat / tato nArado dAsIdvArapAlAdyaiH kaNThe zikhAdiSu ca dhRtaH kSubhitaH kathaJcana svaM vimocyotpattya vaitADhyaM gato'cintayat-'diSTyA vaitADhyaM prApto'smi' iha dakSiNazreNyAM candragatiputrastaruNaH parAkramI bhAmaNDalo'sti, tatsItAM paTe likhitvA'sya tadrUpaM darzayAmi / yenA'yaM haThAt tAmapaharati / evameSa kRte pratikaromi' / tatassadyastathA kRtvA bhAmaNDalasya sItArUpamadarzayat / bhAmaNDalazcA'dRSTapUrvaM tadrUpaM dRSTvA bhUteneva kAmenA''krAnto jAtucid nidrAM na lebhe / viSaNNaM taM dRSTvA candragatinA kAraNaM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pRSTazca hiyA so'dhomukho jAtaH / tato vayasyaiH kAraNaM jJAtvA sa nRpo nAradaM bhaktyA svagRhamAnItavAn / tataH sarvaM sItAvRttAntaM jJAtvA 'tavaivaiSA patnI bhaviSyati, mA khidyasve'ti putramAzvAsya nAradaM vyasRjat / tato janakamapahatyA''nayeti capalagatiM nAma vidyaadhrmaadidesh| so'pi rAtrAvanupalakSito janakaM hRtvA rAjJaH samarpayAmAsa / tatazcandragatibandhuvat snehAd janakaM samAzliSya samAzvAsya ca sasnehamavadat-'tava putrI sItA sarvaguNasampannA'sti, bhAmaNDalo mama putrazcA'pi tathA'sti, tadvayorvadhU-varatvena saMyogo'stu, AvayozcA'pi mitho maitrI sampadyatAm' / tato janaka uvAca-'mayA svasutA rAmAya dattA kathamanyasya dIyatAm ? kanyA hi sakRt pradIyate' / tatazcandragatiH prAha-'mama snehavRddhyarthamevA''nIya yAcito'si, tAmahaM hartumapi samarthaH / yadyapi tvayA sItA rAmAya dattA, tathA'pi rAmo na: parAjityaiva tAM pariNeSyati madgRhe devatAjJayA yakSasahasrAdhiSThite duHsahatejasI vajrAvartA-'rNavAvarte dve dhanuSI kuladevatAvat pUjye kRte balabhadra-vAsudevayorbhaviSyataH, te gRhANa / yadi dAzarathirAbhyAmekamapyadhijyaM karoti, tadA vayaM jitAH, rAmaH sItAmudvahatu' / janakamevamuktvA balAt pratijJApya saputraste dhanuSI janakaM ca mithilAmAnaiSIt / tatra ca candragatirjanakaM rAjasadmani mumoca, svayaM ca puryA bahirbhuvi saparivAro'vAtsIt / atha janako nizi tadvRttaM sarvaM devIM videhAM zazaMsa / tacchrutvA videhAM zokasantaptAM 'rAmaH khyAtaparAkrama' iti samAzvAsya prabhAte maJcopazobhite maNDape te cApe arcitvA sthApayAmAsa jnkH| saptamaM parva - caturthaH sargaH svayaMvarAyA''kAritA vidyAdharendrAzca maJceSUpAvizan / sItA ca sakhIbhistatraitya dhanuHpUjAM vidhAya rAmaM manasi kRtvA tatrA'tiSThat / bhAmaNDalakumArastu tAM yathA nAradoditaM dRSTvA kAmavihvalo jAtaH / samaye ca janakadvArapAlaH sarvAn vidyAdharendrAn sambodhyovAca-'bhavato janako nivedayati, yaH kazcidanayozcApayorekataramapi guNamAropayati, so'dyaiva me sutAmudvahatu' / tato rAjAnaH pratyekaM cApasamIpaM tadAropaNecchayA samAjagmuH / kintu pannagai rakSite te ugratejasI cApe spraSTumapi na zekuH / tato rAmasteSu lajjayA'dhomukhaM nivRtteSu tatropetya vajrAvarta taccApa pANinA''dAyA'dhijyaM vidhAya karNAntamAkRSya sphAlayAmAsa / sItA ca tatkSaNaM rAme svayaMvaramAlAM cikSepa / rAmazca dhanuSo guNamuttArayAmAsa / lakSmaNo'pi rAmAjJayA'rNavAvartta dvitIyaM kArmukaM sajyaM vidhAyA''sphAlya guNamuttArya yathAsthAnaM mumoca / tato vidyAdharA ativismitAH sarakanyA pratimA nijA aSTAdazakanyA lakSmaNAya daduH / bhAmaNDalasahitAzcAndragatyAdyA vidyAdharendrAzca mlAnamukhA nijanijaM nagaraM yayuH / atha dazaratho janakasandezamApya samAgataH / rAma-sItayovivAhazca samahotsava sampannaH / tadA janakabhrAtA kanakaH suprabhAkukSijAM nijAM bhadrAM nAma kanyakAM bharatAya dadau / tato dazarathaH sutairvadhUbhizca samanvito'yodhyAM yayau / athA'nyadA dazaratho mahatyA samRddhyA caityamahotsavaM zAntisnAtraM ca cakAra / tathA snAnajalaM kaJcukinA prathamamahiSyai pazcAcca dAsIbhiraparapatnIbhyaH preSayAmAsa / kintu taruNatvAd dAsyaH
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 puruSatam-gadyAtmakasAroddhAraH prathamameva gatvA rAjJInAmArpayat, tAzca tat snAnajalaM vavandire / sauvidallazca vRddhatvAd mandagatirityaprAptasnAnasalilA mahiSI dadhyau'rAjJA sarvAbhya eva rAjJIbhyaH snAnajalaM preSitaM kintu mahiSyai api mahyaM neti mAnabhaGge mama jIvanenA'lam' / tvayA evaM vimRzya vastreNA''tmAnaM maraNecchayodbandhumArebhe / tadaiva tadagAre samupasthito nRpastAM tadavasthAM dRSTvA tanmRtyubhItastAM svotsaGge nivezyovAca- 'kuto'parAdhAdidaM duHsAhasaM ''caritam ?' sA'pi gadgadakaNThovAca- 'mahyaM kuto na snAnapayaH preSitam ?' tAvadeva tatra kaJcukI samupetya rAjJA'rhatsnAtrajalaM preSitamiti vadan tena jalena rAjJIM mUrdhni siSeca / rAjJA vilambenA''gamanakAraNaM pRSTazca vArdhakyAdityudatarat / tatastaM vArdhakyajarjaratanuM dRSTvA rAjA'cintayat- 'yAvad vayamapi nedRzA jAtAstAvadAtmazreyase prayatAmahe / evaM vicintya viSayavirakto nRpaH kiyantaM kAlaM vyatIyAya / athA'nyedyustasyAmeva nagaryAM jJAnacatuSTayavirAjitaH satyabhUtirmahAmuniH saGghasamanvitaH samavAsarat / tacchrutvA ca dazaratho'pi saparivArastatropetya vanditvA dezanAM zuzrUSurniSasAda / tadAnImeva ca sItAprAptisaMtaptazcandragatirnRpo bhAmaNDalasamanvito rathAvarttAcale'rhato vanditvA nivRttastatropeto nabhasi sthitastaM muniM samavasRtaM dRSTvA'vatIrya vanditvA dharmaM zuzrUSurupaviveza / satyabhUtizca dezanAM prakramya bhAmaNDalasya sItAbhilASajaM tApaM jJAtvA candragati-puSpavatyorbhAmaNDala - sItayozca teSAM pApAd nivRttaye pUrvabhavavRttAntaM zazaMsa / saptamaM parva caturthaH sargaH tato bhAmaNDalakumAro jAtismaraNamApya mUcchito papAta / labdhasaMjJazca svayamapi svapUrvabhavaM yathAyathaM zazaMsa / tena candragatyAdayaH paramaM vairAgyaM prApuH / bhAmaNDalazca rAmaM svaseti vadan sItAM ca praNanAma / candragatizca dUtaM preSya videhayA samaM janakaM samAhUya jAtamAtra bhAmaNDalApahAravRttAntaM samAkhyAya tavA'sau putra iti jagAda / tacchrutvA janako videhA cA'tyantaM harSamAptau / bhAmaNDalazca pitarau namazcakre / tatazcandragatirbhAmaNDalaM rAjye nidhAya viraktaH pravavrAja / bhAmaNDalo'pi satyabhUtiM candragati pitarAvanaraNyajaM sItA rAmau ca praNamya nijaM nagaramagAt / *als at 123 atha dazarathaH satyabhUtiM praNamyA''tmanaH pUrvabhavAnapRcchat / tato mahAmuniruvAca- 'tvaM senApure bhAvanasya vaNijo dIpikAkukSijopAstirnAma kanyakA'bhUH / sA ca sAdhudveSiNI ciraM bhavaM bhrAntvA candrapure dhanasya sundarIkukSijo varuNo'bhUH / tatrodAraprakRtistvaM sAdhubhyaH zraddhayA dAnaM dadat kAladharmamAsadaH / tato dhAtakIkhaNDe yugmyuttarakuruSu bhUtvA mRtvA devatvamApya tatazcyutvA puSkalAvatyAM vijaye puSkalAyAM puri nandighoSanRpasya pRthvIkukSijo nandivardhanaH suto'bhUH / nandighoSazca putraM tvAM rAjye nyasya yazodharamunergRhItadIkSo graiveyakaM prAptavAn / tvaM nandivardhanazca zrAvakatvaM pAlayitvA vipadya brahmalokamApa / tatazcyutvA prAgvidehe vaitADhye uttara zreNyAM zazipure nagare ratnamAlino vidyAdharasya vidyullatAkukSijaH sUryaMjaya ityabhidhaH suto'bhUH /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH ekadA ca sa ratnamAlI vidyAdharendraM vajranayanaM jetuM siMhapuraM gatvA tatpuraM jvAlayituM prArebhe / tadaiva pUrvajanmapurodhasa upamanyorjIvo deva: sahastrArAdupetya tamuvAca- 'bho ! mahAnubhAva ! pApaM mA kRthAH, tvaM pUrvajanmani bhUrinandano nAma nRpo'bhUH / tadA tvaM mAMsanivRtti pratijJAtavAn / upamanyunA purohitenoktazca pratijJAmatyAkSIH / sa purohitazca skandAbhidhena kenA'pi puruSeNa nipAtito gajo jAtaH / sa ca bhUrinandananRpeNa gRhIto raNe hato bhUrinandananRpasya gandhArAkukSijo'risUdanaH putro'bhUt / jAtismaraNamApya ca pravrajya vipadya so'haM sahastrAre devo jAto'smi / bhUrinandanazca vipadya vane'jagaro bhUtvA tatra dAvAnale dagdho dvitIyAM narakAvaniM prApta snehAt pratibodhitastata uddhRtya tvaM ratnamAlI jAta: / tattadAnImiva mAMsapratyAkhyAnabhaGgaM mA kArSIH / puradAhAd nivarttasva' / 124 ratnamAlI ca tadvacaH samAkarNya yuddhAd nivRtto rAjye sUryaMjayaputraM kulanandanaM nivezya sUryaMjayena sahaiva tilakasundarAcAryasamIpe vratamAdAya vipadya mahAzukre devau jAtau / tatazcyutvA sUryaMjayajIvastvaM dazaratho'bhUH / ratnamAlI ca janaka, upamanyustu kanako'bhUt / te nandivardhanajanmani pitA nandighoSo'haM graiveyakAccyutvA satyabhUtirasmi / tacchrutvA jAtavairAgyo'naraNyajaH pravrajyecchU rAmaM rAjye'bhiSektukAmo gRhaM gatvA rAzI: sutAn mantriNazca samAhUyA''papraccha / tato bharato natvA'vocat - ' ahamapi tvayA samaM vrataM grahISyAmi' / tacchrutvA pati-putrayorubhayorvirahaM sambhAvya kaikeyyuvAca- 'smarasi svAmin ! yat tatra svayaMvarotsave matsArathyakarmaNA tuSTena tvayA svayaM varo dattaH / tamadhunA mahyaM prayaccha, yatastvaM styprtijnyo'si| tato 125 saptamaM parva caturthaH sargaH dazaratho jagAda - 'vrataniSedhaM vinA yad mamA'dhInamanyat tad yAcasva' / tacchrutvA kaikeyI jagau 'yadi svayaM pravrajasi, tarhi rAjyaM bharatAya yaccha' / tato dazaratha:- 'adyaiva madrAjyaM gRhyatAmiti tAmabhidhAya lakSmaNasahitaM rAmamAhUya 'yo mayA varo dattaH purA pratijJAtaH so'dhunA kaikeyyA bharatarAjyarUpeNa yAcitaH ' / tacchrutvA hRSTena rAmeNa 'bharatAya rAjyaM dIyatAM, mAtrA sAdhu yAcitam' / evaM rAmavacanaM zrutvA prIto nRpo yAvad mantriNo'dikSat tAvad bharato jagAda-'tAta ! mayA prAk sahaiva vratAdAnaM yAcitaM tad nA'nyathAkartumarhasi / tato rAjovAca- 'mama pratijJAM mudhA mA kuru, mama mAtuzcA''jJAmanyathA kartuM nA'rhasi / rAmo'pi bharataM 'pituH pratijJAM pAlayituM tvaM rAjyaM gRhANe' tyuvAca / tato bharataH sagadgadaM pAdayoH patitvA rAmamuvAca- 'tava pituzca me rAjyadAnamucitaM, kintu mama tadgrahaNaM nocitam' / tato rAmo nRpamuvAca - 'mayi satyayaM rAjyaM na grahISyati, tasmAdahaM vanavAsAya yAmi' / evamanujJApya rAjAnaM natvA bharatasya rudataH sa dhanurdharo niryayau / taM ca nirgacchantaM dRSTvA sutavatsalo dazarathaH punaH punarmUcchitaH / rAmazcA'parAjitAM devIM natvovAca'mAtaH ! yathA'haM tathA bharato'pi te putraH / pitA svAM pratijJAM pAlayituM bharatAya rAjyamadAt / tanmayi satyayaM na gRhNAti tato vanaM yAmi / madviyogena kAtarA mA bhU:' / aparAjitA ca tadvAcamAkarNya mUcchitA bhuvi papAta / labdhasaMjJA ca muhurmuhuH karuNaM vilalApa / rAmo madhurairvAkyaistAM bodhayitvA natvA'nyAzca jananI: praNamya niryayau / sItA'pi dUrAd dazarathaM natvA'parAjitAmupetya
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH rAmAnugamanaM yAcitavatI / 'tvamatyantaM sukumArazarIrA na vanavAsakaSTaM soDhumarhasI'ti tayA sasnehaM kroDamAropya bodhitA'pi sAgraha tAmanujJApya natvA rAmamanu niryayau sA sItA / aho asyAH patibhaktirityevaM paurastrIbhiH sA vanaM prati gacchantI sAzru dadRze / lakSmaNo'pi rAmaM vanAya nirgataM zrutvA kruddho hRdi dadhyau-'tAta: prakRtyA saralaH, striyazca kuTilA: / kathamanyathA cirAd varaM dhRtvA'dya yAcate ? bhavatu / bharatAya rAjyaM dattaM nRpeNeti svasya pituzca RNamapagatam / tadadya bharatAd rAjyaM hRtvA rAme nyasyAmi / athavA'yaM mahAsattvastRNavad rAjyaM tyaktavAniti punarna grahISyati / tAtasya duHkhaM ca bhaviSyati tasmAt padAtivadahamapi rAmamanugacchAmi' / evaM vicArya nRpamApRcchaya natvA sumitrAmupagamya natvovAca- 'rAmo vanaM gamiSyati, tamahamapyanugamiSyAmi' / tato dhairyamAlambya sumitrovAca-'rAmo mAM namaskRtya dUraM gataH, mA vilambasva' / tato lakSmaNa: saharSa mAtaraM stutvA natvA'parAjitAM nantumagacchat / tAM natvovAca ca-'rAma ekAkyeva ciramagAt / tamanujigamiSustvAmApraSTumAgato'smi' / tataH sAzru sovAca-'vatsa ! tvamapi mAM tyaktvA vanAya prasthito'si. mandabhAgyA'haM hatA'smi, mamA''zvAsanAya tvameko'tra tiSTha' / / tato lakSmaNaH pratyuvAca-'tvaM rAmasya mAtA'si, tadadhairyeNA'lam / mama bhrAtA dUre yAti, taM zIghramanuyAsyAmi, vighnaM mA kRthAH' / evamuktvA natvA ca sa sItA-rAmAvanudadhAva / tatastrayo'pi te prasannavadanA vanAya puryA niryayuH / nAgarAzca kaSTAM dazAM prApuH / kaikeyIM devaM cA''krozantaH premNA tAnanudadhAvuH / saptamaM parva - caturthaH sargaH .... 127 dazaratho'pi sAzru sAntaHpuraparicchadaH snehaguNairAkRSTo drutmnujgaam| tato rAmo'vasthAya pitaraM jananIrapi ca kathaJcit sambodhya visRjya ca sItA-lakSmaNAbhyAM saha tvaritaM viniryayau / sa grAme pure ca mArge grAmavRddhAdibhiravasthAtuM prArthyamAno'pi nA'vasthita / itazca bharato rAjyaM nA''datta, pratyuta svaM kaikeyIM cA''cukroza / nRpazca parivrajyotsuka: sAmantAdIn rAmamAnetuM preSayAmAsa / te ca rAmaM prApya rAjAjJAM nivedya nivRttaye praarthyaamaasuH| sa tu prArthyamAno'pi na nivavRte / tataste tena visRjyamAnA api tannivarttane kRtAzA: puna: puna: sahaiva celuH / tataH zvApadAdibhirgahanAM pAriyAtrATavIM prApya tatra gabhIrAM nadI dadRzuH / rAmazca tatra sthitvA sAmantAdInavocat-'ita: sthAnAd yUyaM nivartadhvam, asmAkaM kuzalavRttAntaM ca tAtasya nivedayata / madvAkyAd bharataM bhjdhvm'| tataste svaM nindanto rudantaH sAzru nyavarttanta / rAmo'pi sasItA-lakSmaNaH taistaTasthaiH sAzru dRzyamAnastAM dustarAM nadImuttatAra / tato rAmedRggocarAtIte te sAmantAdyAH kathaJcanAyodhyAmAgatya rAjJe sarvaM vRttAntaM zazaMsuH / tato nRpo bharatamuvAca-'rAmo nA''yAtaH, tadrAjyaM gRhANa / mama dIkSAvighnAya mA bhUH' / bharato'pi-'rAjyaM nA'haM grahISyAmi, svayameva gatvA kathaJcanA'pi rAmamAneSye ityuvAca / tadaiva ca kaikeyI samAgatya nRpamabravIt-'bharatAya tvayA rAjyaM dattaM, parameSa na gRhNAti / tathA'nyAsAM mAtRRNAM mama ca mahad duHkhamasti / pApayA mayA nRpe satyapi rAjyamarAjakaM kRtam / aparAjitAdInAM ruditaM zrutvA mama
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaM parva - caturthaH sargaH nidezAd rAjyadhuramUrIcakre / dazaratho'pi satyabhUtimuneH pArzve bhUyasA parivAreNa saha vrataM gRhItavAn / bharatazca bhrAtRvanavAsena hRdi duHkhito'rhatpUjAparAyaNo rAjyaM rarakSa / rAmAdayazca mArge gacchan citrakUTagirimatItya katipayaidinairavantidezaM prApa // 4 // iti rAmalakSmaNotpatti-pariNaya-vanavAsagamana varNanAtmakazcaturthaH sargaH // 4 // 128 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH hRdayaM bhidyate / tadbharatena samaM gatvA'nunIya tAnAneSyAmi mAmanujAnIhi' / tata: prahRSTena rAjJA samAdiSTA sA bharatAmAtyAdibhiH saha kRtatvarA rAmaM prati jagAma / SaDbhidinaistadvanaM prApya vRkSamUle tAn dRSTvA rathAdavatIrya vatsa ! vatseti bhASamANA praNamantaM rAmaM mUrdhni cucumba / sItA-lakSmaNAvapi ca bAhubhyAmupari samAkramya tAratAraM ruroda / bharato'pi rAmaM praNamya mUrchAmApannavAn / tato rAmeNa bodhito bharato jagAda-kathaM mAM tyaktvA'trA''gama: ? rAjyArthI bharata iti mAtRdoSeNa yo mamA'pavAdo jAtastaM mAM sahaiva nayan hara / yad vA nivRttyA'yodhyAyAM gatvA rAjyamudvaha / evaM kulanAzakaM mama zalyamapayAsyati / lakSmaNastavA'mAtyo'haM pratIhAraH zatrughnazca cchatraharo bhaviSyati' / tadA kaikeyyuvAca-'tvaM sadA mAtRvatsalo'si, tadbhrAtRvaca: pratipAlaya / atra na kasyA'pi doSaH, kintu mamaiva / svairitvaM vihAya striyAH sarva eva doSA mayi / mayA patyuH putrANAM tanmAtRvargasya ca duHkhadaM kRtam / tat sahasva, yataH suto'si / tAmevamudazru jalpantIM rAmo'vocat-'kathamahaM pratijJAtaM tyajAmi, rAjyaM tAtena bharatAya dattaM, mayA ca tadanumatam / tat tadvacaH kathaGkAramanyathA kriyate / tato bharato dvayorapi nidezato rAjA'stu / asyA'haM tAta ivA'nullayo'smi' / evamuktvotthAya sItAnItena jalena svayaM sarvasAmantAdisamakSa bharataM rAjye'bhiSiktavAn / tataH kaikeyIM praNamya bharataM ca samAzvAsya visRjya dakSiNAM prati pratasthe / bharato'pi sAketaM gatvA piturdhAtuzca
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 paJcamaH sargaH atha rAmo'dhvani zrAntAM jAnakI vizramayituM vaTasya mUle samupAvizat / taM dezaM parito'valokya ca lakSmaNamuvAca-'ayaM dezaH kasyA'pi bhItyA'cirAdeva vijano jAto'sti / yato'trodyAnAni sajalakalyAni khalAni sAnnAni ikSuvATAzca sekSava eva santi' / tadaiva ca tatra gacchantaM kaJcijjanaM 'kuto'yaM dezo nirjanaH, tvaM ca kutazcalito'sI'ti papraccha / tataH sa jana uvAca-'avantideze'vantyAM nagaryAM siMhodaro nAma nRpo'sti / tasya cA'smin deze vajrako nAma sAmanto dazAGgapuranAyako'sti / sa caikadA mRgayAyai gataH kAyotsargasthaM prItivardhanaM mahAmunimaikSiSTa / araNye druma iva kiM sthito'sIti tena pRSTa AtmahitArthamiti munirudtrt| tataH khAdyapeyAdirikte'sminnaraNye tava kimAtmahitaM sampadyate iti tena pRSTazca munistamadhikAriNaM matvA''tmahitaM dharmamupAdizat / so'pi zrAvakatvaM sadyaH svIkRtyA'rhantaM sAdhUMzca vihAya nA'nyaM praNaMsyAmItyabhigrahaM gRhItvA muni vanditvA dazAGgapuraM prAptaH zrAvakatvaM pAlayan dadhyau-'mayA nA'nyaH praNamya' iti madabhigraheNa madvairI siMhodaro'namaskRto bhaviSyati' / evaM vicArya sa nijAGgulIye munisuvratanAthasya maNimayI pratimAM nivezya taM naman siMhodaraM vaJcayate sma / saptamaM parva - paJcamaH sargaH tavRttAntaM ko'pi durjanaH siMhodarasyA''cakhyau / tena ca sadyaH kruddhaH siMhodaraH / tadapi ko'pi vajrakarNAyA''khyAtavAn / tasya mayi kopa: kathaM tvayA jJAta iti vajrakarNena pRSTazca sa pumAnAkhyat-kundapure nagare zrAvakaH samudrasaGgamo vaNigasti / tasya yamunAkukSijo'haM vidyudaGgAkhyaH putro'smi / kramAt tAruNyaM prApto bhANDamAdAyA'hamujjayinyAM krayavikrayArthaM samAgamam / tatra kAmalatAM vezyAM dRSTvA kAmavazago'haM nizAmekAM vasAmIti tAmupabhujya dRDhaM tadrAgabaddho matpitrA kaSTenA''janmopArjitaM dhanaM SaDbhirmAsairevA'pavyayiSTam / sA caikadA 'siMhodaramahiSyAH zrIdharAyAH kuNDalatulye kuNDale mahyaM dehI ti mAM yAcitavatI / ahaM ca dhanAbhAvAt zrIdharAkuNDalApajihIrSayA sAhasena rAtrau khAtreNa nRpagRha praviSTaH siMhodara-zrIdharayorAlApaM zrutavAn / kimityudvigno nidrAM na labhasa iti zrIdharayA pRSTaH 'praNAmavimukho vajrakoM yAvad nAzyate tAvat kuto mama nidrA ? amuM prAta: saputra-mitra-bAndhavaM haniSyAmI'ti siMhodaraH prAha / tacchrutvA tadAkhyAtuM kuNDalacaurikaM vihAya sArmikavAtsalyAt tvAM prApto'smi' / vajrakarNazca tacchrutvA sadya eva purIM tRNA-'nnAdisamRddhAM cakAra / ___tadaiva cA''kAze parasainyarajo dRSTavAn / siMhodareNa ca kSaNAdeva taddazAGgapuraM balairaveSTyata / dUtamukhena ca 'tvayA praNAmamAyayA cirAd vaJcito'smi, tadaGgulIyaM vihAyA''gatya mAM namaskuru / anyathA sakuTumbasya te vinAza iti vajrakarNamuktavAn / so'pi 'mamA'yamabhigrahaH, tannamaskAraM vinA mama sarvasvaM gRhANa,
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH mahyaM dharmadvAraM dehi, yenA'haM dharmAyA'nyatra gacchAmIti pratyudatarat / sa siMhodaro na tat tathA pratipannavAn / savajrakarNaM puraM ruddhvA ca sa bahiH sthito'sti / tenA'yaM deza udvaso jAto'sti / ahamapi ca sakuTumbo'tra naSTo'smi / saudhAni mama kuTI ca jIrNA'tra dagdhAni / krUragRhiNyA ca zUnyebhya ibhyagRhebhya upakaraNAnyAnetuM preSito yAmi / tasyA durvAkyasyA'pyetad mama zubhaM phalaM yadbhAgyAd devatulyastvaM dRSTo'si' / tato rAmastasya daridrasya ratnasvarNamayaM sUtramadatta / taM visRjya ca rAmro dazAGgapurametya bahizcaitye candraprabhaM natvA tatra sthitaH / rAmAjJayA ca lakSmaNaH kSaNAt tatpuraM pravizya vajrakarNamupagamya 'mama bhojanAtithyabhAg bhaveti tenokto mama svAmI bahirudyAne sthita iti tamAdau bhojayAmItyuktavAn / tato lakSmaNena saha vajrakarNo vividhaM bhojyaM rAmAntikamupanAyitavAn / bhojanAnantaraM ca rAmeNA'nuziSTaH preSitazca lakSmaNo'vantIzamupagamya rAjarAjo bharataste vajrakarNena virodhaM niSedhatItyuktavAn / tataH siMhodaraH prAha- bharato'pi bhaktAnAmeva bhRtyAnAM prasAdaM kurute / ayaM vajrakarNazca mama sAmanto durAzayo mAM na namatIti kathaM prasIdAmIti vada' / tato lakSmaNena 'nA'vinayAt kintu dharmAnurodhipratijJayA na namati / tadayaM na krodhapAtraM, tvayA bharatazAsanaM mAnyam / yataH sa AsamudramedinyA: zAsite' tyuktaH kruddho vajrakarNapakSapAtinaM bharataM na jAnAmItyavocat / tato'tikruddhaH saumitriH prAha- 're bharataM na jAnAsi ? sapadyeva taM jJApayAmi, yudhe sannaddho bhava, sadya eva tvAM nAzayAmi' / tataH siMhodaraH sasainyo lakSmaNaM hantumudyatastena saptamaM parva paJcamaH sargaH 133 gajAlAnamutpATya sainyAni vinAzyotpatyebhasthito nijavAsasA kaNThe'badhnAt / tato lakSmaNastaM dazAGgapuravAsinAM savismayaM pazyatAmeva rAmasamIpaM nItaH / tataH siMhodaro rAmaM dRSTvA natvA'bhASata - 'mayA tvamihA''gata iti na jJAtaH / mamA'jJAnadoSaM kSamasva, karttavyamAdiza, bhRtye zikSArthameva guroH ziSye iva svAminaH kopaH / tato vajrakarNena sandhi kurvityAdiSTo rAmeNa siMhodarastAM vAcaM tatheti pratipannavAn / vajrakarNo'pi ca tatrA''gato vinayena purobhUya baddhAJjaliruvAca-'svAminau vRSabhasvAmivaMzajau baladeva - vAsudeva mayA diSTyA dRSTau cirAjjJAtau / enaM siMhodaraM matprabhuM muJca / tathA tathainaM zAdhi yathA'yaM mamA'nyapraNAmAbhigrahaM sahate' / tato rAmabhrUsaMjJayA siMhodarastat pratipadya lakSmaNena mukto vajrakarNaM pariSaSvaje / tathA rAmasAkSikaM rAjyArdhaM paramayA mudA vajrakarNAya dattavAn / vajrakarNazca siMhodarAt zrIdharAkuNDale yAcitvA vidyudaGgAya dadau / tathA vajrakarNo'STau svakanyAH sasAmantaH siMhodarazca kanyAzatatrayaM lakSmaNAya dadau / tato lakSmaNaH provAca- 'etA: kanyA vaH pArzva eva samprati tiSThantu / yataH pitrA mama bhrAtA bharato rAjye nivezito'sti / samaye prAptarAjyo vaH sutAH pariNeSyAmi / idAnIM tu vayaM prasthAya malayAcale sthAsyAmaH / tata 'om' ityuktvA sthitau vajrakarNa-siMhodarau rAmeNa visRSTau nijanijaM puraM gacchatuH / *** rAmazca tatra rAtrimativAhya prabhAte sasItA-lakSmaNo gacchan krameNa kamapi nirjalaM dezaM samprApa / tatra tRSNAkulAyAM sItAyAM
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tarostale vizrAntAyAM rAmAjJayA lakSmaNo jalamAnetuM prayayau / gacchaMzca sa svacchasalilaM saro dRSTavAn / tadaiva ca tatra kUbarapurezaH kalyANamAlAbhidhaH krIDitumAgato lakSmaNaM dRSTvA kAmavazo mama bhojanAtithirbhaveti proktavAn / lakSmaNazca kAmavikAraM dehalakSaNAni ca dRSTvA dadhyau-'nUnamiyaM kenA'pi kAraNena puMveSA nArI / tataH prakaTamuvAca-'sabhAryo mama prabhurito'natidUre tiSThati,taM vinA na bhuJje / tatastena pradhAnapuruSaiH sasIto rAmo'bhyarthya tatrA''nIya natvA dvayoH kRte tatkAlaM paTakuTI niramAt / tatra kRtasnAnabhojanaM rAmamekamantriNA saha niSparicchadaH strIveza: samAyayau / tAM lajjAnatamukhI rAmaH prAha-'saumya ! puruSaveSeNa strItvaM kimiti nihanuSe ?' tata: kubarapatiH prAha-'mahApure'smin kUbarapure vAlikhilyo nAma nRpa: pRthvInAmnI tadbhAryA cA''stAm / anyadA tasyAM sagarbhAyAM sa vAlikhilyo mlecchamahAbhaTairavaskandaM dattvA baddhvA ninye / pazcAcca pRthvIdevI mAM tanayAmasUta / subuddhinA sacivena ca putro'janIti ghoSaNA kRtA / siMhodarazca tacchrutvA yAvad vAlikhilyaH samAgacchati tAvadayaM bAlo'pi rAjA'stvi'tyavadat / tadArabhya puMveSadhAriNyahaM mAtR-mantrijanaM muktvA'nyairanupalakSitA krameNa vardhamAnA kalyANamAlAkhyA rAjyaM karomi / tathA pitRmuktaye mlecchAnAM bhUri dravyaM yacchAmi,te ca dravyaM gRhNanti, kintu mama pitaraM na muJcanti / tat prasadya tebhyo mama pitaraM mocaya' / tato rAma uvAca-'tAvat puMveSaiva rAjyaM prazAsatI tiSTha, yAvad gatvA mlecchebhyastvatpitaraM na mocayAmi' / tataH sA mahAprasAda eSa ityuvAca / subuddhimantrI ca lakSmaNo'syA saptamaM parva - paJcama: sarga: varo'stviti prArthitavAn / tato rAmaH punaruvAca-'vayaM pitrAdezAd dezAntaraM yAsyAmaH / nivRtteSvasmAsu lakSmaNa enAM pariNeSyati' / evaM pratipadya tatra dinatrayaM sthitvA rAtrizeSe supte jane sa sasItAlakSmaNo yayau / sA'pi prabhAte tAnapazyantI vyAkulamanAH svaM puraM gatvA yathApUrvaM rAjyaM cakre / rAmo'pi krameNa narmadAmuttIrya pathikairvAryamANo'pi vindhyATavIM praviSTavAn / tatrA''dau ca dakSiNadizi kaNTakidrumasthitaH kAko virasaM kSIradrumasthitazca kAko madhuraM rurAva / kintu tena rAmasya harSo viSAdo vA na jAtaH / agre gacchaMzca dezaghAtAya nirgatamudAyudhamasaGkhyarathAdisamanvitaM mlecchasainyaM dadarza / teSa yavA senAnI: sItAM vilokya kAmArto mlecchAnAdizat-'etau pathiko vinAzya balAdetAM striyamapahRtya matkRte samAnayata' / te'pi ca mlecchAstathAjJaptAstena sahaiva zarAdibhiH praharanto rAmamabhyadhAvanta / tato lakSmaNo rAmaM prAha-'Arya ! ihaiva tiSTha sItayA saha / ahamamUn kukkurAniva vidrAvayAmi' / evamuktvA dhanuradhijyaM vidhAya tacchabdaimleMcchAnatrAsayat / cApazabdo'pyasAstatra bANavRSTeH kA katheti mleccharAjo rAmamupajagAma mleccharAjaH / tataH sa zastrANi tyaktvA rathAdavatIrya dInavadano lakSmaNena sakrodhamIkSyamANo natvA'vocat-'deva ! kauzAmbInagaryAM vaizvAnaradvijasya sAvitrIkukSijo rudradevAkhyaH suto'smi / Ajanma krUrakarmA'haM pAparata ekadA khAtramukha eva rAjapuruSairgRhIto nRpAjJayA zUlAM samAropayituM nIto dInamukhaH zrAvakavaNijA dRSTo daNDaM dattvA mocitaH / punazcaurikAM mA kArSIrityupadizya tena visRSTastaM dezaM tyaktvA bhramannimAM pallIM prApta:
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 puruSam gadyAtmakasAroddhAraH kAka ityaparAkhyayA khyAtaH kramAt pallIpatitvamApa / tata iha sthito luNTAkaiH purANi luNTayitvA nRpAnapi dhRtvA''nayAmi / kintu vyantara iva tava vazyo'smi / karttavyaM samAdiza, mamA'vinayaM kSamasva' | tato rAmeNa vAlikhilyaM muJcetyAdiSTaH sa mlecchrAT taM mumoca / vAlikhilyazca rAmaM nanAma rAmAjJayA ca kAkena sa punaH kUbarapuraM prApito nijAM kanyAM puMveSAM dRSTavAn / tato rAmalakSmaNavRttAntaM tau mitho'kurvatAm / kAkazca nijAM pallIM gataH / rAmo'pi tato nirgatya vindhyATavImatikramya mahAnadIM tApIM prApa / rAmaH tAmuttIryA'ruNagrAmaM prApya sItAyAM tRSArttAyAM salakSmaNaH kopanasya kapilasya dvijasya gRhaM prAptaH / tatra ca suzarmAkhyayA brAhmaNyA pRthagAsanaM pradAya svAdu zItalaM salilaM tayA dattaM papau / tadaivA''gatena pizAceneva dAruNena kapilena 'pApiSThe ! kimete malinA mama gehe pravezitAH ?' ityevaM nirbhartsyamAnAM tAM brAhmaNIM dRSTvA kruddho lakSmaNastamuddhRtya divi paryabhramayat / tato rAmeNa kITamAtre'smin kopenA'lam, amuM dvijabruvaM muJcetyAdiSTaH zanaistaM dvijamamuJcat / tatazca rAmastadgRhAd niryayau / atha te gacchantaH kramAdanyAM mahATavIM prAptAH / tadaiva ca varSartuH samupasthitaH / vAride varSati ca 'atraiva vaTe varSAkAlaM nayAma' iti vadan rAmazca tatraiva vaTatarostale tasthau / tadvaTasthazcebhakarNAkhyo yakSastadvaco nizamya bhIto gokarNaM svaprabhumupajagAma / taM praNamya 'nijAvAsAd vaTAdahaM kaizcid duHsahatejobhirudvAsitaH, tat trAyasva mAM, te hi yAvad varSarttuM madvaTa eva sthAsyanti' iti prArthitavAn saH / saptamaM parva paJcamaH sargaH 137 gokarNo'pyavadhinA sarvaM jJAtvA'vocat- 'gRhAyAtAvetAvRSabhau baladevavAsudevAvacya' / evamuktvA sa rAtrau tatropetya navayojanavistRtAM dvAdazayojanAyAmAM dhana-dhAnya- prAsAdAdisamRddhAM rAmapurIM nAma purIM niramAt / prAtazca maGgaladhvaninA prabuddho rAmastaM vINAdharaM yakSaM samRddhAM nagarIM ca dRSTvA vismitaH / tataH 'tvaM me svAmI cAtithizca, gokarNo nAma yakSo'haM tvatkRte purIM nirmitavAnasmi / mayA sevyamAnastvaM yathAkAlaM yathAruci tiSTheti gokarNena prArthitaH sasItA-lakSmaNastatraiva tasthau / itazca kapilo vipraH samidAdyarthaM bhraman parzupANistanmahAraNyaM prApya tAM purIM dRSTvA vismito dadhyau - 'iyaM mAyA vendrajAlaM vA gAndharvametad vA puram ?' tatra caikAM mAnuSIrUpAM yakSiNIM kasyeyaM purItyapRcchacca / soce-gokarNena kRteyaM rAmapurI rAmArtham / atra rAmo dInAdibhyo'rthaM dadAti / atra samAgataH sarva eva kRtArtho bhavatI' tyuktaH samidbhAraM tyaktvA sa vipro mayA kathaM rAmo draSTavya iti tAM prArthitavAn / tayA ca puna: 'asyAM puryAM yakSai rakSitaM dvAracatuSTayamasti, tadatra pravezo'tidurlabhaH / atra pUrvadvAre caityaM yathAvidhi vanditvA zrAvakIbhUya praveSTumarhasi / nA'nyathetyuktaH sa kapilo dhanArthI sAdhUnupagamya tebhyo dharmaM zrutvA'lpakarmatvAd vizuddhaH zrAvako'bhavat / tato gRhaM gatvA dharmamAkhyAya bhAryAmapi zrAvikAM vidhAya rAmapurImetya tayA bhAryayA saha caityaM vanditvA rAjagRhaM prAvizat / tatra sItA-rAma-lakSmaNAnupalakSya bhIto naMSTumanA lakSmaNena 'mA bhaiSIH, yatheSTaM dhanaM prArthayasve 'tyukto gatazaGko rAmAyA''ziSaM dattvA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yakSairdatte Asane samupAvizat / tataH kuta Agato'sIti rAmeNa pRSTaH sarvaM pUrvaM vRttaM samAkhyAtavAn / suzarmA cA'pi sItAmupagamya prAgvRttaM samAkhyAyA''ziSa dattvA dInavadanA samupAvizat / tato rAmeNa dhanaiH kRtArthI kRto visRSTazca nijaM grAmamupetya prabuddho brAhmaNo dInAya dAnaM yathAruci dattvA nandAvataMsasUripArzve vratamagrahIt / atha varSAkAle'tIte jigamiSu rAmaM prekSya gokarNo vinayAd baddhAJjaliruvAca-'mayi prasIda, bhaktiskhalitaM kSamasva' / tato rAmAya svayaMprabhaM nAma hAraM lakSmaNAya divyaratnanirmite tADake sItAyai cUDAmaNimipsitanAdinI vINAM ca dadau / rAmazca taM yakSaM sammAnya pratasthe / yakSo'pi tAM purImupasaMjahAra / saptamaM parva - paJcamaH sargaH lakSmaNo'pi kimiyaM karotIti tamAruroha / tataH sA prAJjalirvanadevatAdIn sambodhya 'neha janmani lakSmaNo mama bhartA'bhavat, kintu yadi madbhaktiH sunizcalA, tarhi sa bhavAntare bhartA bhUyAt' / ityuktvottaravastreNa galapAzaM vidhAya vaTazAkhAyAM baddhvA ca tvaritamevA''tmAnamalambayat / tato lakSmaNa: 'bhadre ! sAhasaM mA kArSIH / lakSmaNo'hamiti bruvan pAzamapAsya tAmAdAyottIrya rAtrizeSe prabuddhayo rAma-sItayorvanamAlAyA azeSaM vRttAntaM zazaMsa / lajjAvaguNThitamukhI vanamAlA'pi sadya eva jAnakI-rAmacaraNau nanAma / itazca mahIdharabhAryendrANI vanamAlAmapazyantI sakaruNaM pUccake / mahIdharazcA'nveSaNAya nirgata itastato bhrAmyan tatrasthAM tAM dRSTvA 'hata hataitAn kumArItaskarAni ti puruSAn samAdizat / tato lakSmaNa: kruddho dhanuSi jyAmAropya TaGkAramakArayat / taddhvaninA trasteSu sainyeSu mahIdharo lakSmaNaM dRSTvopalakSya 'saumitre ! dhanurvijyaM kuru, matsutAbhAgyAdeva tvamihA''gataH' ityavAdIt / tathA rAmaM prekSya rathAdavatIrya natvA 'tava bhrAtre somitraye mayA svayaM jAtAnurAgeyaM kalpitA purA / idAnI madbhAgyAdanayoH samAgamo jajJe', ityuktvA mahatyA pratipattyA tAn nijasadma ninAya / ___atha teSu tatra tiSThatsu kadAcana sabhAsthitaM mahIdharaM nRpamativIryanRpadUtaH samupetyoce-'nandyAvartapurAdhIzo'tivIryastvAM bharatavigrahe sAhAyyAyA''hvayati / bharatasya bale bhUyAMso bhUbhUjAH sameyuH / tat tvamapi mahAbalo'tivIryeNa samAhUyase' / tato lakSmeNana 'nandyAvarttanRpasya bharatena saha virodhe ko heturi'ti pRSTo dUta uvAca-'na: svAmI bharatAd bhaktimicchati, kintu sa na atha te ca rAmAdayo gacchanto'raNyAni tyaktvA sandhyAsamaye vijayapuraM prApya bahirudyAne vAyavyadizi vaTavRkSatale'vAtsuH / tatra pure ca mahIdharo nRpa indrANI tadbhAryA vanamAleti tatsutA cA''san / vanamAlA bAlya eva lakSmaNaguNAn zrutvA taM muktvA nA'nyaM varamiyeSa / tadA ca dazarathaM pravrajitaM rAma-lakSmaNau nirgatau ca zrutvA mahIdharo viSaNNo'bhavat / candranagare ca vRSabhanRpaputrAya surendrarUpAya sa vanamAlAM dadau / vanamAlA'pi ca tacchRtvA maraNe kRtanizcayA rAtrAvekikA taddyAnaM daivAt prApa / tatra vanadevatAM sampUjya janmAntare'pi lakSmaNo mama patirastviti samprArthya taM vaTaM prAptA suptasItA-rAmaprAharikeNa lakSmaNena dRSTA / tato lakSmaNo dadhyau-'kimiyaM vanadevatA, etasya vaTasyA'dhiSThAtrI yakSiNI vA ?' evaM cintayati tasmin sA tdvttdrummaaruuddhaa|
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH svIkarotIti vigrahahetuH' / tato rAmo dUtaM papraccha-'ativIryasya yuddhe bharataH samartho yat tatsevAM na manyate ?' tato dvAvaSyasAdhAraNAvityuktavantaM dUtaM satvaramAgacchAmIti visRjya mahIdharo rAmamuvAca-'ayamalpajJo yadasmAn bharatayuddhe samAhvayati / tatsenayA saha gatvA'nupalakSitazatrubhAvo'tivIryameva haniSyAmaH' / tato rAma uvAca-'tvaM tiSTha, sasainyaistatsutaiH saha'hameva tatra gatvA yathA yathocitaM kariSyAmi / evamastviti tenoktazca rAmaH sasainyaistatputraiH sahita: sasItA-lakSmaNo nandyAvartapuraM yayau / rAmo bahirudyAne kRtanivAsa: kimabhISTaM te karomIti kSetradevatayA prArthito na na: kimapi karttavyamityuktavAn / tathA'pi tavopakaromyetadyadativIryaH strIbhijita iti tasyA'yazase tasya sasainyasya strIrUpaM tava ca kAmikaM tat kariSyAmI'ti soce / tato mahIdharasainyaM strIrAjyamiva kSaNAt strIrUpamabhavat / rAma-lakSmaNau cA'pi strIrUpAvabhUtAm / ___ tato rAmastamativIrya mahIdhareNa svaM sainyaM tava sAhAyyakRte preSitamiti dvA:sthenA'jJApayat / tato'tivIryo jagAda-'yadi mahIdharaH svayaM nA''gAt tarhi tasya bahumAnino mumUrSoH sainyenaa'lm| eko'pi bharataM jeSyAmi / tatsainyaM drutaM nirvAsyatAm' / tatastatrA'nyaH kazcidUce-'kevalaM mahIdharaH svayaM nA''gAt, pratyutopahAsAya strIsainyaM prAhiNot / tacchrutvA'tyantaM kruddho jAto nandyAvartezaH / strIrUpadhAriNo rAmAdyAzca dvAramupAyayuH / tato'tivIryo dAsIvadimAH striyo galeSu gRhItvA purAd bahinirvAsyatAmityAdikSat / tataH sAmantAdyAH sasainyAstatstrIsainyamupadrotuM prAvarttanta / tato rAmo gajastambhamutpATyA''yudhIkRtya tAnapAtayat / tata: sainyabhaGge saptamaM parva - paJcamaH sargaH bhRzaM kupito'tivIryaH khaDgamAkRSya raNAya svayamuttasthau / lakSmaNazca tatkhaDgamAcchidya taM kezeSvAkRSya tadvastreNa baddhvA vyAghro mRgamiva tamAdAya cacAla / tataH karuNAvazAt sItA taM mocayAmAsa / lakSmaNazca bharatasevAmativIryaM pratyapAdayat / kSetradevatA ca sarveSAM strIveSaM saJjahAra / tadA'tivIryo'pi tau rAma-lakSmaNAvajJAsIt / tatastayoH pUjAM vidhAya mAnabhaGgena virakta: kimahamanyaM bhajiSyAmItyahaGkAravAn dIkSotsuko rAjye sutaM vijayarathaM nivezya rAmeNa niSiddho'pi prAvAjIt / tato vijayarathaH svasvasAraM ratimAlaM lakSmaNAya dadau / lakSmaNastAM svIcakAra / rAmo'pi sasainyo vijayapuraM vijayarathazca bharataM sevitumayodhyAM pratasthe / bharatazca tavRttAntaM jJAtvA taM vijayarathamAyAntaM saccakAra / vijayarathazca ratimAlAnujAM vijayasundarIM bharatAya dadau / tadA cA'tivIryo munirviharan tatra samAyayau / bharatena ca vanditvA kSamayAJcakre / vijayarathazca saprasAdaM bharatena visRSTo nandyAvartapuraM yayau / ___ atha mahIdharamanujJApya rAme gantumutsuke lakSmaNo vanamAlAmApapracche / tadA bASpArdramukhI vanamAloce-'yanmatprANatrANamakArSIstadadhunA mudhA / tvadvirahajaM hi duHkhamardhavadhatulyam / tato mRtyureva varam / tadadyaiva pariNIya mAM sahaiva naya' / tato lakSmaNo''bhIpsitaM sthAnaM rAmaM prApayya tvAM sameSyAmI'ti sazapathaM tAmAzvAsitavAn / rAtrizeSe ca sasItA-lakSmaNa: prasthAya kramAd vanAnyatikramya rAmaH kSemAJjali purIM prApa / tatra lakSmaNenA''nItaiH sItayA svakareNa saMskRtaiH phalAdibhirbahirudyAne varttayAmAsa /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 mom 142 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atha rAmamanujJApya kautukAt purIM pravizya 'yo'sya rAjJaH zaktiprahAraM sahate, tasmai svakanyakAmeva dadAtI'tyAghoSaNAM zrutvA taddhetuM kamapi janamapRcchat / sa jana uvAca-'atra nagare zatrudamano nRpo'sti / tasya kanakAdevIkukSijA jitapadmAkhyA sutA'sti / tadvarasya balaparIkSArthaM pratyahaM nRpo ghoSaNAmimAM kArayati, kintu ko'pi tAdRzaH puruSo naiti' / tacchrutvA lakSmaNa: sabhAsthitaM taM nRpamupagamya tena kuto hetoH kutastya iti pRSTo'haM bharatadUto'smi / prayojanena kenA'pi gacchan tavemAM kanyAM zrutvA pariNetumAgato'smi / mama zaktighAtaM sahiSyase iti rAjJA pRSTazca 'kimekena paJcA'pi sahiSye iti ca lakSmaNa udatarat / tadAnImeva ca tatrA''gatA jitapadmA lakSmaNaM prekSya kAmArtA jAtA / tayA vAryamANo'pi ca nRpo lakSmaNAya duHsahaM zaktipaJcakaM prAharat / lakSmaNazca dve karAbhyAM dve kakSAbhyAmekAM ca dantairagrahIt / tato jitapadmA svayaM tasmin varamAlAmakSipat / nRpo'pi ca kanyA tvayoduhyatAmityavocat / lakSmaNo'pi bahirudyAne mamA'grajo rAmo'sti, tena sarvadA paratantro'smItyavocat / tato nRpastau rAmalakSmaNau jJAtvA sadyo gatvA natvA svavezmA''nIya bhaktyA'pUjayacca / tatazcalite ca rAma lakSmaNaH parAvRttastvatsutAM pariNeSyAmIti nRpamuktavAn / atha nizAyAM tato nirgatya rAmaH sAyaM vaMzazailAkhyaparvatataTasthitaM vaMzasthalaM nAma nagaraM prApa / tatra sanRpaM lokaM bhayAkulaM prekSya kamapi janaM tadbhayakAraNamapRcchat / tataH sa puruSa uvAca-'adya tRtIyo divaso'sti, rAtrAvasmin parvate uccai raudro dhvnirjaayte| tadbhayAcca sakalo loko rAtrAvanyatra gacchati / prAtazca punarAyAti, saptamaM parva - paJcamaH sargaH nityamiyaM kaSTA sthiti:' / tatazca rAmaH kautukAlakSmaNena preritastamadrimAruhya kAyotsargasthitau munI dRSTvA sajAnakI-lakSmaNo vanditvA tadane gokarNadattavINAmavAdayat / lakSmaNazca grAmarAgamanoharaM gAtuM pravavRte / sItA ca nanarta / tadaiva ca ravirastamiyAya / rAtriH pravRttA, vividhAnekavetAlaparivato'nalaprabho devshcaa''gtH| sa ca svayaM vetAlarUpa: sATTahAsaM tau munI dRSTvopadrotuM prAvarttata / tato rAma-lakSmaNau sItAM sAdhusamIpe muktvA taM nihantuM snnddhaavuttsthaate| tataH sa devastayostejaH soDhumakSamo nijaM sthAnaM yayau / tau ca kevalamApatuH / tato devaiH kevalajJAnamahimni kRte rAmo natvopasargakAraNamapRcchat / tatastayoreko muniH kulabhUSaNo jagau-'padminyAM nagaryA vijayaparvato nRpo babhUva / tasya cA'mRtasvarAkhyo dUta AsIt / tasya dUtasyopayogAkukSijAvudito muditazca dvau putrAvAstAm / tathA tasya dUtasya vasubhUtidvijo mitramAsIt / upayogA ca tadanuraktA'mRtasvaraM hantumiyeSa / ekadA ca nRpAdezAya gacchannamRtasvaraH saha gacchatA vasubhUtinA hataH / purImAgatya cA'mRtasvareNa kAryavazAdahaM nivartita iti janAnavocat / upayogAM cA'mRtasvaro mArge chalaM prApya mayA hata ityavadat / tataH sA tamabhinandyemau putrAvapi jahi, yathA sarvathA vighnanAzaH syAdityuktavatI / so'pi tatheti pratipannavAn / daivAcca vasubhUtibhAryA tacchrutveya'yodita-muditayostadAkhyat / tena ca kruddhoditena vasubhUtirhataH / sa ca mRtvA nalapallyAM mleccho jAtaH / nRpazca maharSerdharmaM zrutvA bodhimApyodita-muditau cA'pi pravrajyAmagrahISuH /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ekadA ca sammete caityAni vandituM prasthitau tAvudita- muditau mArgabhraSTau tAM pallIM prApatuH / tatra vasubhUtijIvo mleccha: pUrvavairAt tau nirIkSya hantuM dhAvito mlecchAdhipatinA niSiddhaH / sa mleccharAjazca prAgbhave mRgaH karSakAbhyAmudita- muditajIvAbhyAM vyAdhAd mocitaH / tena mlecchezena rakSitau tau sammetametya caityAni vanditvA cirAya viharantAvanazanaM vidhAya vipadya mahAzukre sundara-sukezAkhyau devau babhUvatuH / vasubhUtijIvo mlecchca bhavAn bhrAntvA kathaJcid mAnuSaM prApya tApaso bhUtvA vipadya jyotiSkeSu sureSUtpanno mithyAdRSTidhUmaketunAmnA / udita - muditajIvau ca zukrAccyutvA bhArate'riSTapure priyamvadanRpasya padmAvatIkukSijau ratnarathacitrarathAkhyau sutau jAtau / dhUmaketurapi cyutvA tannRpasya kanakAbhAyAM patnyAmanudvaro nAma putro jajJe sa sadA ratnarathe citrarathe ca samatsaro babhUva / kintu tau tasmin mAtsaryaM na cakratuH / priyamvadazca ratnarathe rAjyaM citrakathA - 'nudvarayoryauvarAjyaM ca nyasya SaD divasAni prAyopavezanaM kRtvA vipadya devA babhUva / 144 atha kazcinnRpo'nudvare yAcamAne'pi zrIprabhAM nAma kanyAM ratnarathAya dadau / tena kruddho'nudvaro ratnarathasya mahImaluNTayat / ratnarathena ca raNe nipAtya gRhIto bahuzo viDambya muktastApaso bhUtvA strIsaGgAd nijaM tapo niSphalIcakre / tato mRtvA bhavAn bhrAntvA martyo bhUtvA punarapi tApasaH sannajJAnakaM tapazcakAra / so'yaM mRtvA jyotiSkeSvanalaprabho'yamupasargaM cakAra / ratnaratha - citrarathau ca dIkSAM gRhItvA'cyute'tibala - mahAbalau devau abhUtAm / tataH cyutvA siddhArthapure kSemaGkaranRpasya vimalAdevIkukSijAvahaM kulabhUSaNo'yaM dezabhUSaNazca putrau jAtau / saptamaM parva paJcamaH sargaH 145 ghoSopAdhyAyato dvAdazAbdIM yAvat sakalAH kalA gRhItvA trayodaze'bde ghoSeNa sahA''yAtau rAjJA'ntike rAjakule vAtAyanasthAM kanyAmapazyAva / tadA jAtAnurAgau sadya eva vimanAyitau rAjAnamupagamya kalA adarzayAva / nRpeNa satkRta upAdhyAyo nijAspadaM jagAma / AvAM ca rAjAjJayA mAtaraM nantumagacchAva / tatra mAtuH samIpe tAM kanyAmapazyAva I mAtA ca 'yuvayoH svasA kanakaprabheyamityakathayat / tathA ghoSopAdhyAyagRhe vasatoryuvayoriyaM jAteti yuvAM nopalakSayatha iti cA''khyAtavatI / tacchrutvA lajjitAvAvAmajJAnAt svasAraM kAmayamAnau kSaNAd viraktau prAvrAjiSva / tatastIvraM tapastapyamAnau atra prApya mahAgirau zarIre'pi niHspRhau kAyotsargeNASssthAva | Avayorviyogena pitA cA'nazanena vipadya mahAlocananAmA devo garuDeza AsanakampenA''vayorupasargaM vijJAya prAgjanmasnehAt sampratIhA''gataH / so'nalaprabhadevo devaiH saha kautukAdanantavIryamuniM kevalinamupagamya natvA dezanAmazrauSIt / dezanAnte ca kenacicchiSyeNA'smin munisuvratatIrthe tava pazcAt kaH kevalIti pRSTo munirAcakhyau - 'mama nirvANe kulabhUSaNo dezabhUSaNazca dvau bhrAtarau kevalinau bhvissytH'| tacchrutvA cA'nalaprabho nijaM sthAnaM prApya vibhaGgena kAyotsargasthitAvAvAM jJAtvA''nantavIryavacanamanyathA kartumazaktaH prAgjanmavairAd dAruNamupasargaM cakAra / tasyopasargaM kurvatazca catvAri dinAni vyatIyuH / adyA'tra yuvAmAgatau yuSmadbhItyA ca sa palAyAmAsa / Avayozca karmakSayAt kevalamutpannam / tadevamayamupasargaparo'pi nau karmakSaye sahAyo'bhUt / garuDezo mahAlocanadevo'pi rAmamUce'rAghava ! tvaM sAdhvakArSIH, te kiM pratyupakaromi ?' tato rAmeNa na
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ m 147 146 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kaJcit prayojanamastItyuktastathA'pyupakariSyAmItyuktvA tirohitavAn / atha vaMzasthalAdhIzaH suraprabhastatraitya natvA pUjayitvA rAmAjJayA tatra zaile'rhaccaityAnyakArayat / rAmanAmnA ca sa giristatprabhRti rAmagiririti khyAtaH / rAmazca suraprabhamApRcchya prasthAya gahanaM daNDakAraNyaM praviveza / tatra ca mahAgirikandare AvAsaM vidhAya nijagRha ivovAsa / athA'nyedhurbhojanasamaye trigupta-suguptau cAraNau munI nabhasA tatra samAyAtau kRtadvimAsopavAsau pAraNArthamupasthitau bhaktyA vanditavanta: sItA-rAma-lakSmaNAH / sItA ca yathocitairannapAnaistau pratyalAbhayat / tadA devai ratnagandhAmbuvRSTyo vidadhire / tadAnIM ca kambudvIpavidyAdharezvaro ratnajaTI dvau surau cA''gatya rAmAya sAzvaM rathaM daduH / tatra ca gandhAmbuvRSTigandhenA''kRSTo gandhanAmA khago rogI pAdapAduttIrya samAyAto munerdarzanamAtreNa samprAptajAtismaraNo mUrcchayA bhUmau papAtaH / sa: sItayA'mbubhiH sikto labdhasaMjJa: samutthAya sAdhupAdeSu patita: sAdhoH spauSadhIlabyA kSaNAd nIrogo'bhavat / tadAnIM ca tasya pakSau haimau, caJcU vidrumAbhA, pAdau padmarAgaprabhau, vapurnAnAratnaprabhaM jaTAzca zirasyabhavan / tadAdi tasya pakSiNo jaTAyuriti nAmA'bhavat / tato rAmo munI apRcchat-'kravyAdaH kudhIzcA'pi gRdhro'yaM vaH pAdayoH patitvA kasmAcchAnto jAtaH / tathA'tyantakurUpAGgaH kSaNAt kanakaratnadyutiH kathamabhavat ?' tataH suguptamunirAha saptamaM parva - paJcamaH sargaH iha purA kumbhakArakaTaM nAma puraM daNDako nAma rAjA cA''sIt / tadA ca zrAvastyAM jitazatrU rAjA dhAriNI ca tadbhAryA skandakazca tatputra Asan / tayozca purandarayazasaM nAma kanyAM daNDakaH paryaNaiSIt / ekadA ca kenacit prayojanena daNDako jitazatru prati pAlakaM nAma dvijaM dUtaM prAhiNot / tadAnIM ca jitazatrurarhaddharmagoSThIpara AsIt / kudhI: pAlakazca taM dharmaM dUSayituM prArebhe / tata: skandakena yuktyA sa nirUttarIcakre / tadA sabhyairupahasitaH skandakaH sAma! rAjJA visRSTaH kumbhakArakaTamupetavAn / skandakazcA'nyadA viraktaH paJcazatyA rAjapuruSANAM munisuvratapAdAnte vrataM gRhItvA purandarayazaHprabhRtikaM bodhayituM kumbhakArakaTaM yAmItyApapraccha prabhum / prabhuNA ca tatra gatasya te saparivArasya mAraNAntika upasargo bhAvItyuktam / tatra vayamArAdhakA bhAvino na veti punaH pRSTena bhagavatA tvAM vinA sarve'pyArAdhakA ityAkhyAtam / sarvametat sampUrNamityuktvA munipaJcazatyA parivRtazcalitaH skandakamuniH kumbhakArakaTaM prAptavAn / pAlakazca taM dRSTvA taM parAjayaM smarannudyAne zastrANyakhAnayat / tata ekasminnudyAne samavasRtaM skandakamuni vandituM daNDakaH saparivAra Ayayau / munerdezanAM zrutvA ca hRSTo gRhaM yayau / tata: pAlako rahasi daNDakamUce-'svAmin ! asau munirbakAcAra: pAkhaNDI sahasrayodhibhirmuniveSadharaiH pumbhistvAM hatvA rAjyaM grahItumihA''gato'sti / atrodyAne ca nijasthAne guptaM zastrANi nikhAtAni dRSTvA pratyayaM kuru' / tato nRpaH sarvato munisthAnAni nikhanya citrANyastrANi dRSTvA ca paraM viSaNNo'vicAryaiva pAlakamAdideza-'mantrin ! tvayA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zAkApuruSacaritam - gadyAtmakasAroddhAraH sAdhu jJAtam / asya durmaterucitaM kartuM tvameva jAnAsi tat kuruSva, punarna praSTavyo'ham / tataH pAlakaH zIghraM gatvA yantraM kArayitvA skandakasya purata eva sAdhUn pratyekaM nipIDitavAn / skandakazca nipIDyamAnAnetAn svayaM dezanApUrvakaM samyagArAdhanAvidhimakArayat / carame zizau munAvupayantraM nIte ca karuNAvazAt skandakaH pAlakamuvAca- 'Adau mAmeva pIlaya, mamaitad vacaH kuru, bAlaM muniM yathA pIlyamAnaM na pazyAmi' | pAlakastu skandakaM tatpIDApIDitaM jJAtvA tameva bAlamunimapIlayat / te munayazca sarve samutpannakevalA avyayapadamavApuH / skandakastu pratyAkhyAya nidAnaM cakAra daNDaka-pAlakakularASTravinAzAyA'sya tapasaH phalena bhUyAsam / evaM kRtanidAna: pAlakena pIlito vipadyA'gnikumAro devo'bhUt / zakunikayA ca purandarayazasA dattaM ratnakambalatantujaM raktAktaM tadrajoharaNamuddhRtaM yatnena dhRtamapi daivAt purandarayazodevyAH puraH papAta / sA ca bhrAturmunervipadaM jJAtvA daNDakamAkrozantI zokamagnA zAsanadevatayA munisuvratapAdAnte nItA prAvrAjIt / skandakA - 'gnikumArazca prAgjanmA'vadhinA jJAtvA sapAlakaM sanagaraM daNDakaM dadAha / tatprabhRtyudvasamidaM dAruNaM daNDakAraNyaM daNDakanAmnA bhuvi vikhyAtaM babhUva / daNDako'pi bhavAn bhrAntvA'yaM gandhAkhyaH svakarmabhirmahArogI pakSIjAto'smaddarzanAjjAtismaraNaM prApto'smatsparzoSadhIlabdhyA nIrogo jAtaH / tacchrutvA prasannaH sa pakSI punarapi munipAdayoH patitvA dharmaM zrutvA zrAvakatvamurIcakAra / munirapi tasyepsitaM jJAtvA jIvaghAtamAMsAhArarAtribhojanakarmaNAM pratyAkhyAnaM dadau / yuSmAkameSa sAdharmikaH / saptamaM parva paJcamaH sargaH 149 tasmin vAtsalyaM zreyaskaramuktaM jinezvarairiti rAmamuktvA tena cA'smAkameSa paramo bandhurityaGgIgArapUrvakaM vanditau tau munI nabhasotpatyA'nyato jagmatuH / rAmAdayazca jaTAyunA saha taM divyaM rathamAruhya krIDayA vijahuH / itazca pAtAlalaGkAyAM khara- candraNakhAtmajau zambUka - sundau taruNAvAstAm / pitRbhyAM niSidhyamAno'pi zambUkaH sUryahAsAsisAdhanArthaM daNDakAraNyamupetya krauJcaravAtIre vaMzagahvarAntaH sthitvA mAM yo vArayiSyati taM haniSyAmItyuktavAn / tataH sa ekAzano, vizuddho, brahmacAryadhomukho, vaTazAkhAyAM baddhapAdo, vidyAM saptAhAgradvAdazAbdyA siddhimupagantrIM japitumArebhe / evamadhomukhaM tasthuSastasya divasacatuSTyA'dhikadvAdazAbdI vyatikrAntA / tataH sedhukAmaH sUryahAsaH kozaguptastatra samAgataH / tadAnImeva krIDayetastato bhrAmyan lakSmaNastatropetya tamasiM dRSTvA hastenA''dAya kozAdAkRSya tattIkSNatvaparIkSArthaM samIpasthAM vaMzajAlIM lulAva / tena ca vaMzagahvarAntarasthasya zambUkasya ziraM kartitaM puraH patitaM dRSTam / 'ayudhyamAno'zastrazca mayA ko'pi hataH, mAM dhigi 'tyAtmAnaM nindayitvA gatvA rAmAyA'zeSaM vRttAntaM nivedyA'siM ca darzayAmAsa / tato rAma uvAca - 'sUryahAso'yamasiH asya sAdhakastvayA hataH asya ko'pyuttarasAdhako bhaviSyati' / atrAntara eva rAvaNasvasA candraNakhA matputrasyA'dya sUryahAsaH setsyatIti kRtatva pUjAsAmagrImAdAya muditA tatropasthitA putrasya cchitraM ziro dadarza ca / kvA'si vatsa ! zambUketi rudati lakSmaNasya manoharAM pAdanyAsapaGktimapazyat / matputraghAtakasyeyaM pAdapaGktiriti
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tAmanusarantyavidUra eva sasItA-lakSmaNamAsecanakaM rAmaM tarutale sthitamapazyat sA / riraMsAparavazA sundaraM kanyArUpaM vikRtya kampamAnagAtropatasthe sA / tato rAmeNa kuta ihA''gama iti pRSTovAca-'avantirAjasya kanyA'haM saudhatale suptA rAtrau kenA'pi hRtA / ihA'raNye ca sakhaDgena kenA'pi vidyAdhareNa dRSTaH sa strIratnamapahRtya na gantumarhasi mayi tiSThatIti tenoktaH / tato dvAvapi sAmarSoM yuddhvA vipedAte / ahaM caikAkinItastato bhrAmyantI daivAt tvAM prAptA'smi / tanmAM kulajAM kumArI pariNaya' / dhruvamiyaM kA'pi mAyAvinI mAM vaJcayitumihA''gateti cintayantau rAma-lakSmaNau smeranetrAvanyonyaM dadRzatuH / rAmastAmuvAca-'ahaM sabhAryaH, tallakSmaNamabhAyaM bhaja / tatastenaivamuktA lakSmaNena ca tathaivoktA prArthanAbhaGgAt putravadhAcca kruddhA gatvA kharAdInAM sarvaM putravadhAdivRttAntamAkhyat / tataste kharAdayaH kruddhAzcaturdazabhividyAdharasahanai rAmamupadrotumabhyAyayuH / tato mayi tiSThati tava yaddhenA'lamiti prArthayantaM lakSmaNaM-'jayAya gaccha, saGkaTe mamA''hvAnAya siMhanAdaM kuryA' iti rAmaH smaadisht| tato rAmeNA'nujJapto lakSmaNo dhanurAdAya gatvA tAn hantuM garuDaH sAniva pravavRte / yuddhe pravardhamAne ca svabhartuH sahAyArtha sA rAvaNasvasA gatvA rAvaNamUce-'daNDakAraNye samAyAtau manuSyau rAma-lakSmaNau te bhAgineyaM jaghnatuH / tajjJAtvA tatra gatvA te svasRpatiH sAnujaH sabalo lakSmaNena yudhyamAno'sti / rAmazcA'nyatra sItayA saha sthito'sti / sItA paramasundarI lokavilakSaNaivA'sti, yadi tatstrIratnaM na gRhNAsi, tad rAvaNo nA'si' / tato rAvaNaH puSpaka vimAnamAruhya taM yatra jAnakI tatra zIghra yAhItyAdizat / tatra vimAne samupasthite ca rAmamugratejasaM dRSTvA saptamaM parva - paJcamaH sargaH bhItastato vyAghro'gneriva dUre sthito'cintayat-'ito rAmo duSprApaH, itazca sItAharaNamiSTamitIto vyAghra itastaTI' / tadvicArya smRtimAtreNopasthitAmavalokanI vidyAM baddhAJjalirAdizat-'mama sItAharaNe sAhAyyaM kuru' / tataH sA vidyovAca-'rAmasamIpasthAyAH sItAyA haraNamasAdhyam / tatraiSa upAyo yad rAmo lakSmaNaM tatsaGketitasiMhanAdena yathA yAti tathA kuru' / tatastathA kurviti rAvaNenA''diSTA sA'nyatra gatvA lakSmaNasiMhanAdaM vicakAra / taM ca zrutvA lakSmaNo'pratimalla iti tasya kutaH saGkaTamiti cintayati rAme lakSmaNavAtsalyAt sItovAca-kiM vilambase ? zIghraM gatvA lakSmaNaM trAyasva' / tata: siMhanAdena sItAvacanena ca prerito'zakunAnyapyagaNayan drutaM jagAma / tato rAvaNo vimAnAduttIrya balAd rudatI sItAM vimAne samAropayitumArebhe / tad dRSTvA ca kruddho jaTAyurnakhacaJcubhirdazagrIvasyoro vidArayAmAsa / rAvaNo'pi khaDgamAkRSya taM khagaM pakSau chitvA bhUtale'pAtayat / tato niHzaGko rAvaNaH sItAM puSpake samAropya dutaM nabhasotpapAta / sItAruditaM zrutvA cA'rkajaTiputro ratnajaTirdadhyau-'samudrasyopari ruditaM zrUyate, tad nUnaM rAmapatnI rAvaNena hriyate / rAma-lakSmaNau ca cchalitau / tadadya svAmino bhAmaNDalasyopakaromI'ti vicintya khaDgamAkRSya rAvaNaM dadhAva / rAvaNazca yuddhAyA''hvayamAnaM taM hasitvA vidyAsAmarthyatastasyA'khilAM vidyAM jahAra / tena ca sa pakSahIna: pakSIva hatavidyaH patita: kambuddhIpe kambuzailamAruhya tasthau / rAvaNo'pi vimAnastho nabhasA gacchan kAmAtaH sItAM sAnunayamuvAca-'khecarabhUcarAdhIzasya me mahiSIpadamApya kiM rodiSi ? rAmastava nA'nurUpa: / mAM pati manyasva' / evaM kathayati rAvaNe
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH rAmaM smarantI sItA namramukhI tasthau / rAvaNazca kAmArttastasyAH pAdayoH papAta / sItA ca parapuruSasparzabhItA pAdAvapasArayat / nistrapa! parastrIlampaTa ! zIghrameva tava mRtyurbhaviteti rAvaNamAcukroza ca / tadAnIM ca samantAd rAvaNasya sAraNAdayo mantriNaH sAmantAdayazca saMmukhAH samAgatavantaH / rAvaNazca sotsAhaM mahotsavAM laGkApurImAgamat / sItA ca yAvad rAma-lakSmaNakuzalaM na prApnomi tAvad na bhokSye ityabhigrahaM gRhItavatI / tato rAvaNo laGkApUrvadizi sthite devaramaNodyAne raktAzokatarutale trijaTayA''rakSakaizcA''vRtAM jAnakIM muktvA pramuditaH svaM dhAma jagAma // 5 // iti sItAharaNavarNanAtmakaH paJcamaH sargaH // 5 //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH sargaH atha rAmo dhanurdharo drutameva zatrubhiH saGgrAmamArabhamANaM lakSmaNamupAjagAma / tamAgacchantaM dRSTvA kiM sItAmekAkinIM muktvA tvamihA''gama iti lakSmaNaH pRSTavAn / tava siMhanAdenA''yAto'smIti rAmeNa pratyuktazca lakSmaNaH punaruvAca- 'mayA na siMhanAdo vihito bhavatA ca zrutaH, tad nUnaM vayaM kenA'pi vaJcitAH / sItAmapahartuM kenA'pyanenopAyena dUramupanIto'si tadatra balavatkAraNaM zaGke / tataH sItAM paritrAtuM tvaritameva gaccha / ahamapyarIn hatvA drutameva pRSThataH samAgacchAmi' / "lakSmaNenaivamukto rAmaH svasthAnaM prApya sItAmanavalokya ca mUcchito bhuvi papAta / labdhasaMjJazcotthAya mumUrSu jaTAyuSaM dRSTvA ca dadhyau - 'kenA'pi cchalena me dayitA'pahatA, tenaiva cA'yaM yudhyamAno hataH " / tataH pratyupakArakAmo rAmaH tasya zrAvakasya jaTAyuSo namaskAramantraM dadau / sa ca vipadya mAhendre maharddhiko devo'bhavat / rAmazca sItAveSTumitastato'raNye babhrAma | itazca lakSmaNa eka eva khareNa yudhyamAna kharAnujaM trizirasaM kharaM nivArya yuddhodyataM rathasthaM jaghAna / tadAnImeva ca pAtAlalaGkezvaracandrodaranRpatanayo virAdhaH sabala: samupatya natvA lakSmaNamUce'tava bhRtyo'hameteSAM tava zatruNAM zatruH / ime rAvaNapattayo me pitaraM
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH candrodaraM nirvAsya pAtAlalaGkAM jagRhuH / yadyapi tava na matsAhAyyaprayojanaM tathA'pi mAM samAdiza" / tato vihasya lakSmaNa uvAcamayA hanyamAnAn zatrUn pazya, parAkramazAlinAmanyasAhAyyAd vijayastrapAkaraH / adyArabhya rAmaste svAmI, tvaM cA'dya mayA pAtAlalaGkArAjye sthApito'si" / tato virAdhaM tatra dRSTvA'dhikaM kruddho'bhyetya kharo jagAda-'vizvAsaghAtin / kva mama putra: zambUkaH ? virAdhena kimadhunA rakSyase ?" tato vihasya lakSmaNo jagAda-'tavA'nujastrizirA bhrAtupputrasya sotkaNThastamanupreSitaH, tvAmapi tatra netA'smi / mUrkha ! mayA pramAdena tava putro hataH, tatra me pauruSa nA'sti / kintu tvAM hatvA kInAzaM prINayAmi" / tadvacasA kruddhazca kharo lakSmaNaM prahartumArebhe / lakSmaNo'pi kSaNenA'pi bANairnabhacchAdayAmAsa / dvayorbhayaGkaro yuddha: prAvarttata / tadAnIM ca 'viSNunA'pi yuddhe yasyedRzI zaktiH sa kharaH prativiSNorapyadhika" iti nabhovANI prAdurbhUtA / lakSmaNazcA'sya vadhe'pi kAlavilamba ityamarSAllajjito bANena kharazirazciccheda / dUSaNo'pi ca yuddhAyodyataH sasainyo lakSmaNena vinAzitaH / tato virAdhena saha valito lakSmaNo dUraM gatvA sItAvirahitaM rAmaM dRSTvA paramaM viSAdaM prApa / rAmazca sItAvirahapIDitaH purasthamapi lakSmaNamapazyan nabho'bhimukhaM jagAda-"mayedaM vanaM bhrAntaM kintu sItA nA'valokitA / he vanadevatAH ! yuSmAbhiH sA na dRSTA kim ? asmin gahane vane ekAkinI sItAM muktvA lakSmaNAya gato'smi / lakSmaNaM ca rakSobhaTasahasrAgre muktvehA''gataH / mama dhiyaM dhik" / evaM bruvan rAmo mUrcchayA bhuvi papAta / tato lakSmaNa uvAca-'eSa tava bhrAtA saptamaM parva - SaSThaH sargaH lakSmaNo'rIn hatvA samupasthito'smi" / tadvacasA'mRteneva sikto labdhasaMjJo rAmo'gre lakSmaNaM dRSTvA''liliGga / tato lakSmaNa uvAca-"siMhanAdasya kAraNaM sItAharaNaM dhruvaM kasyA'pi cchalinaH / tattasya prANaiH sahaiva sItAmAneSyAmi / samprati tavRttAntaprAptaye yatAmahe / eSa virAdhazca paitRke pAtAlalaGkArAjye sthApyatAm / yad mayA kharayuddhe tat svIkRtam" / virAdhazca sItApravRttimAnetuM vidyAdharabhaTAn preSayAmAsa / rAma-lakSmaNau ca krudhA'dharaMnirdazantau zokamagnau tatra tasthatuH / vidyAdharAzca dUraM bhrAntvA'pi sItApravRttimaprApya tatraityA'dhomukhAstasthuH / tajjJAtvA rAmastAnabravIt-'svAmikArye yuSmAbhiryathAzakti sAdhu samudyoga: kRtaH / yadi sItApravRttirna prAptA, tatra na bhavato doSaH" / tato virAdho natvA'vadat-'zokaM mA kRthAH, pAtAlalaGkAyAM mAM nivezayitumadyA''gaccha, tatra sItApravRttirapi sulabhA syAt" / tato lakSmaNasahito rAmo virAdhena sabalena saha pAtAlalaGkAyA parisaraM prAptavAn / tatra ca kharaputraH sundo raNAya mahAsainyasamanvito'bhyAyayau / sa ca virAdhena samaM bhayaGkaraM yuddhaM cakAra / tato rAme raNaM prApte candraNakhAvacasA sundaH praNazya laGkAyAM rAvaNaM zaraNaM yayau / rAma-lakSmaNau ca pAtAlalaGkAM pravizya virAdhaM paitRke pade nivezayAmAsatuH / rAma-lakSmaNau ca kharasya prAsAde virAdhazca sundasya prAsAde tasthuH / itazciraM tArAbhilASiNaH sAhasagatehimavatkandare pratAriNI vidyA siddhA / sa ca tayA sugrIvarUpa: kiSkindhapure gatvA krIDArtha sugrIve bahirudyAne gate tArAvibhUSitaM tadantaHpuraM praviveza /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 156 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH satyasugrIvazcA'pi tadaivA''gato dvAri 'sugrIvo'gregata' iti vAdibhirapAlairniruddhaH / tato vAliputra: sugrIvadvayaM dRSTvA sandehAt zuddhAntopadravaM trAtuM zIghraM yayau / kapaTasugrIvazca tena zuddhAnte pravizanniruddhaH / tadAnIM ca sainikAnAM caturdazAkSauhiNyastatrA'milan / dvayorapi tayorbhedamajAnantaste'rdhe'rdhe satyasugrIvata: kapaTasugrIvatazca vibhaktAH / tato dvayorapi sainyayordAruNaM yuddhamajani / tatrA'ntare kapaTasugrIvo garjitaM kurvan yuddhodyato'bhavat / tau dvAvapi yuddhyamAnau cchinnAstrI mallayuddhena kRtaghAtAvanyonyaM jetumasamarthoM dUramapasRtya tasthatuH / tataH satyasugrIvo'JjanAsutaM sAhAyyArthaM samAhUya bhUyo'pi mAyAsugrIveNa yudhyamAno bhedamajAnato hanumataH pazyato'pi mAyAsugrIvaH satyasugrIvaM tADayAmAsa / tena khinnazca satyasugrIvaH kiSkindhapurAd bahirnirgatyA''vAsamagrahIt / mAyAsugrIvazca tatraiva sthito'pi vAlinandanAd niSiddho'ntaHpurapravezaM na lebhe / __ satyasugrIvazcA'dhomukho dadhyau-'aho ! ko'pi parastrIlampaTo mAyApaTureSa me zatruH / mAyA-parAkramAbhyAmutkRSTo'yaM mayA kathaM vadhyaH ? parAkramabhraSTaM mAM dhik / dhanyo vAlI, yo rAjyaM tRNavat tyaktvA paramaM padaM jagAma / mama kumArazcandrarazmirjagato'pi balIyAn / kintu dvayorbhedamajAnan sa kaM rakSatu kaM vA hantu ? kintu tenedaM sAdhu samAcAritaM yat tasyA'ntaHpurapravezo ruddhaH / asya pApIyaso vadhAya kaM balIyAMsaM zrayAmi ? kiM trilokIvIraM rAvaNaM devayajJabhaJjanaM zrayAmi ? kintvasau prakRtyA strIlampaTo mAM taM ca hatvA tArAM grahISyati / IdRze'vasare kharaH sAhAyyakara AsIt, saptamaM parva - SaSThaH sargaH so'pi rAmeNa hataH / tattAveva rAma-lakSmaNau virAdhasya rAjyapradau pAtAlalaGkAyAM sthitau gatvA mitrIkaromi" / evaM vicArya rahasi svayamanuziSya vizvAsapAtraM dUtaM pressitvaan| sa dUtazca gatvA pAtAlalaGkAyAM virAdhaM praNamyA'zeSaM vRttAntaM nivedyA'bravIt-'mama svAmI mahati vyasane patitaH, tvadvAreNa rAma-lakSmaNau zaraNIkartumicchati' / tatastena sugrIvo drutamAyAtvityukta ita: sametya sugrIvAya nivedayAmAsa / sugrIvazcA'pi drutameva sasainyaH prasthAya pAtAlalAM prApya virAdhamupasthAya tena sahaiva gatvA rAmaM natvA'vocat-'asmin vyasane tvaM me gatiH' / rAmo'pi svayaM daHkhyapi parakAryavyasanI taduHkhaM cchettuM smaajgaam| virAdhena sItAharaNavRttAntaM jJAtvA ca baddhAJjali: sugrIvo rAmaM nivedayAmAsa-'tvatprasAdAd vinaSTAriH sasainyaH zIghrameva sItAyAH pravRttimAneSyAmi' / tato rAmo virAdhaM visRjya sasugrIvaH kiSkindhAM prati pratasthe / tato rAme puradvAramadhiSThite sugrIvaH kapaTasugrIvaM raNAyA''hvAsta / mAyAsugrIvo'pi garjan zIghramevA'bhyAjagAma / dvAvapi ca mattau vanagajAvivA'yudhyetAm / rAmazca sarUpau tau dRSTvA saMzayAnaH kSaNamudAsIna iva tasthau / tataH kiJcid vicArya rAmo vajrAbhidhadhanuSTaGkAramakarot / taddhavanezca sAhasagateH pratAriNI vidyA kSaNAdeva palAyata / tato mAyayA sarvaM vimohya paradArai riraMsukAma ! pApa ! tiSThetyuktvA rAma ekenA'pi bANena tasya prANAnahArSIt / tata: sugrIvaM rAjye nyavezayat / sugrIvazca prAgvadeva nijairnamazcakre / tataH sugrIvastrayodazA'tyantasundarInijA: kanyA grahItuM prAJjalI rAmamayAciSTa / rAmazca sItAnveSaNArthaM prayatasva,
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH etAbhiH kimityuktvA bahirudyAne gatvA tasthau / sugrIvo'pi tadAjJayA purIM praviveza / itazca laGkAyAM puri rAvaNAntaHpurastriyo mandodaryAdayaH kharAdihananavRttAntaM zrutvA bhRzamarudan / sundena saha candraNakhA'pi rudatI rAvaNagRhe praviveza / rAvaNaM dRSTvA ca kaNThe lagitvA''rtasvaraM ruroda / tato rAvaNastvadbhartR-putrahantAramacirAdeva haniSyAmIti tAM prabodhya tena zokena sItAvirahapIDayA ca zayane nipatya tasthau / tato mandodarI tamupetyovAca-'svAmin / kiM prAkRtajanavad nizceSTastiSThasi ?' tato rAvaNa uvAca-'sItAvirahapIDayA'haM nizceSTo'smi, yadi mama jIvitena te prayojanaM tadA sItAM prabodhaya / anicchantImanyanArI jAtucid na bhuje iti gurusAkSiko mama niyamaH' / sA ca patyuH pIDayA pIDitA tatkSaNaM devaramaNodyAne samupetya sItAmuvAca- ahameSA mandodarI rAvaNamahiSI, tava dAsIbhAvaM svIkariSyAmi, rAvaNaM bhaja / tvaM dhanyA'si, yAM vizvavandyo mama pati: sevitumicchati / yadi rAvaNo labhyastarhi bhUcareNa rAmeNa tapasvinA kim" ? tataH kruddhA sItovAca-'kva siMhaH kva ca zRgAlaH ! kva mama patI rAmaH kva ca te patiH ! tava tasya ca dampatitvaM yuktam / yadeko'nyastrISu riraMsuraparA ca dUtI / tvaM draSTumapyanarhA, dUraM sambhASaNam / itaH sthAnAd dUramapasara, mama dRSTipathaM tyaja' / tadAnImeva ca rAvaNo'pi tatrA''gato jagAda-'sIte ! mA kupaH, mandodaryahaM ca tava dAsatAmApannau, prasAdaM kuru' / sItayA cA'nyato saptamaM parva - SaSThaH sargaH mukhIbhUya 'antakastavA'ntikamAgato mama haraNena, tavA''zA sarvadA niSphalaiva syAt' / ityevaM bahuza AkruzyamAno'pi kAmArttaH punaH punaH prArthayAmAsa / atrA'vasara eva sUryo'stamupAgataH / rAtri?rA prAvRtat / kAmakrodhAndho durbuddhI rAvaNaH sItAyArupasarga kartu pracakrame / bhayaGkarAH zvApada-pizAcAdayo rAvaNavikRtAH sItAsamIpamIyuH / tathA'pi sA paJcaparameSThinamaskAraM smarantI na bhItA na vA rAvaNaM bheje| atha vibhISaNaH prAtarnizAvRttAntaM sarvaM vijJAya rAvaNamupetya sItAM covAca-'tvaM sarvaM svavRttAntamAkhyAhi, mA bhaiSIH' / tataH sItA taM madhyasthaM parijJAya namramukhyeva pitrAdivRttAntamArabhya haraNAntaM sarvaM vRttaM niveditavatI / tannizamya rAvaNaM praNamya vibhISaNa uvAca-'tvayA katamidaM karma kuladoSAya / yAvacca rAmo no hantumiha na samAyAti tAvadeva sItAM tatra naya" / tena ca kruddho rAvaNo vikatthamAno vibhISaNena punaH punarbodhyamAno'pi tadanAdRtya puSpake sItAmAropya krIDAparvatakAdikamadarzayat / ratiM yAcamAno rAvaNastayA ca rAmacaraNAbjamarAlayA'vigaNito ramyasthAneSu bhrAntvA punastAmazokavanikAyAM muktavAn / vibhISaNazca rAvaNaM durbodhyaM vijJAya kulAmAtyAnAhUya laGkAyA bhAvibhayatrANamapRcchat / taiH kRtamantrazca sudhIvibhISaNaH sItAnimittaM rakSaHkulakSayaM rAmasya hanUmadAdisAhAyyaM ca taitviA puruSArthe kRtanizcayo durge yantrAdiropaNaM cakre / itazca kathamapi kAlaM gamayan virahArlo rAmo lakSmaNamanuziSya sugrIvamanupreSitavAn / lakSmaNaM ca cApAdisajjaM vezmanyupa
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH sthitaM vijJAya sugrIvo'ntaHpurAt sadya eva nirgatyopatasthe / lakSmaNena ca kuddhena 'niHzaGkaM sukhaM tiSThasi, pratizrutaM vismRtam ? adhunA'pi sItApravRttimAnetuM prayatasve'ti nirbhatsitaH pAdayoH patitvA pramAdaM me kSamasveti samprArthitavAn sugrIvaH / tato lakSmaNamagre kRtvopagamya natvA svAn sainyAnAdideza-'sarve'pi yUyaM gatvA sItAmanveSayata' / tathA''diSTAzca te dvIpAdiSu yayuH / virAdho bhAmaNDalo'pi ca sItAharaNavRttAntaM nizamya duHkhitaH sasainya Agatya rAmaM zuzrUSamANo'sthAt / sugrIvazca svayaM gacchan kambudvIpe rAvaNAt parAjayaM smRtvA bhItabhItaM ratnajaTinamupagamyovAca-"kiM nA'bhyutthAnaM karoSi ?" tato rAvaNena yuddhe svavidyAharaNavRttAntaM nivedayantaM tamuparAmaM nItavAn / tena ca sItAvRttAntaM jJAtvA muditastaM ratnajaTinamAzliSya rAmaH punaH punaH papraccha / tathA rAvaNahanane vihitasAhasaM lakSmaNaM nizamya jAmbavAnAha-'koTizilotpATI rAvaNahantetyanantavIryamuninA''khyAtaM, tatpratyayArthaM koTizilAmutpATaya" / tata evamastvityuktavantaM lakSmaNaM vimAnena yatra koTizilA'sti tatra nayanti sma te / tato devaiH kRtasAdhuvAdaM samuddhRtakoTizilaM dRSTvA saJjAtapratyayAH kiSkindhAyAmuparAmaM nItvocuH kapivRddhAH'yuSmatto rAvaNakSayaH, nItyanusAreNA''dau samartho dUtaH preSyaH / sa ca gahanAM laGkAM gatvA vibhISaNaM sItArpaNAya kathayiSyati, tena bodhitenA'pi rAvaNenA'vajJAto dUto drutaM tvAmupAgamiSyati' / rAmeNA'numate ca tadvacasi sugrIvaH zrIbhUtiM preSya hanUmantamAhUtavAn / hanUmAMzca sugrIvAdiparivRttaM rAmamupagamya natvA tsthau| rAmazca sugrIvavaNitaM svaM gava-gavAkSa-jAmbavadAdiSvAtmAna saptamaM parva - SaSThaH sargaH manyatamaM kathayantaM laGkAsamutpATane rAvaNAdihanane sItAsamAnayane ca vihitotsAhaM prazasya laGkAyAM sItAnveSyamANamAdizyA'bhijJAnAyormikAM dattvA cUDAmaNyabhijJAnAnayanAya cA'nuziSyA'haM tvadvirahArtastvAM kathamapi dhRtaprANAM rAvaNaM hataM darzayiSyAmIti sandiSTavAn / ___ hanUmAnapi laGkAto madAgamanaM yAvadbhavatA'traiva sthAtavyamiti rAmaM prArthya vimAnena saparicchado laGkAM pratyacAlId / tato gacchan mahendraparvate mAtAmahasya mahendrasya mahendrapuranagaraM dRSTvA'naparAdhamAtRnirvAsanaM smRtvA kruddho raNabherImavAdayat / tatazca nirgatena saputramahendrasainyena hanUmatsainyasya dAruNaM yuddhamajani / mahendraputraH prasannakItirhanUmatA'yudhyata / tataH svAmikAryavilambakRd yuddhaM nindayitvA prArabdhanirvAhArthaM jayaM manasi dhyAtvA rathAdIn vinAzya prasannakIrti mahendramapi ca gRhItvA natvA cA''khyat-'ahaM te dauhitro'JjanAsuto rAmakAryArtha yAmi, kintu prAkkRtAgasA yodhito'si, kSamasva, rAmamupagaccha' / mahendro'pi tamAzIrvacobhirabhinandya rAmamupajagAma / athA'gre gacchan hanUmAn dadhimukhAdrau kAyotsargasthitau mahAmunI tadanatidUra eva vidyAsAdhanatatparAzcatastraH kumArikAzca davasaGkaTe patitAn dRSTvA vidyayA sAgarajalena tat zamayAmAsa / tadaiva ca tAH sarvAH tau munI pradakSiNIkRtya hanUmantamAhu:-'tvayA sAdhava upasargAt sAdhu rakSitAH, tvatsAhAyyena na: kAlamaprAptA'pi vidyA siddhA' / tato hanUmatA kA yUyamiti pRSTAstA: kanyA abruvan"dadhimukhapurAdhIzasya gandharvarAjasya kusumamAlAkukSijA: kanyA vayam / matkRte vyagraM khecaramaGgArakamanyaM vA'vigaNayya muneH sAhasagaterhantA te jAmAtA bhAvIti vijJAtavAn matpitA na tAdRzaM
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kamapi prAptavAn / asmAbhistaM jJAtuM vidyAsAdhanamArabdham / aGgArakeNa ca tadasahamAnena vihita upasargastvayA zamitaH / SaDbhirmAsaiH siddhiyogyA ca vidyA tvatsAhAyyAt kSaNAt siddhA manogAminI nAma / tvaM niSkAraNabandhurasi" / tataH svakIyaM laGkApravezaM rAmAt sAhasagatervadhaM ca hanUmatkathitaM pratyAya muditAstA gatvA pitaraM kathayAmAsuH / so'pi tAbhiH saha drutameva sadyo rAmamupAjagAma / hanUmAMzca lAM prApya zAlikA vidyAM dRSTvA bhojanArtha vyAttamukhAstasyA mukhaM gadApANiH pravizya tAM vidArya niryayau / tayA vidyAzaktyA kRtaM prAkAraM karparavad bhaGktvA tatprAkArarakSaM kruddhaM vajramukhaM yuddhapravRttaM so'vadhIt / tataH kopAd vidyAbalamAdhAya tatputrIM laGkAsundarI praharantImanirastrAM vidhAya hanUmAMstayA kAmArttayA dRSTa uktazca-'mayA pitRvadhakrudhA mudhaiva yodhito'si, tvatpitRghAtakaste bhartA bhaviSyatIti munyuktyanusAreNa vazagAM mAM svIkuru' / tatastAM gAndharveNa vivAhena sa sAnurAgaM svIkRtavAn / tayA ramamANazca tAM rAtrimativAhya hanumAllaGkAsundarImApRcchaya laGkA prAvizat / tatra vibhISaNasya sadma prApya tena satkRta AgamakAraNaM pRSTazca 'sItAM muJca, rAmapatnIharaNaM hi vipattaye' ityuktavAn hanUmAn / ___puretthaM bodhito'pi rAvaNaH punarapi bodhayiSyate maye'ti vibhISaNenoktazca devaramaNodyAne jagAma saH / rAmadhyAnaparAyaNAM virahArtA sItAM dRSTvA tAM prazasya rAmavirahaM samarthya rAvaNamAkruzya vidyAtirohita: sItAkroDe'GgulIyaM pAtayAmAsa hanUmAn / tad dRSTvA ca sA'tyantaM mumude / trijaTA ca tadaiva viSaNNAyAH saptamaM parva - SaSThaH sargaH sItAyAH pramododgamaM rAvaNaM niveditavatI / rAvaNazca tAM vazagAmanumAya mandodarIM tAM bodhayituM preritavAn / mandodarI ca gatvA''varjayituM sItAmuktavatI-'rUpeNa tvamaizvarya-saundaryAbhyAM ca dazagrIvo'pratimau, tadrAvaNaM bhajasva' / tacchrutvA sItA'pyavocat'pApe ! kastvadbharturmukhaM vIkSeta ? rAmasya pArzve mAmihA''gataM lakSmaNaM ca kharAdIniva sakuTumbaM hataM rAvaNaM ca viddhi / uttiSTha, ataH paraM tvayA na vAcyam' / tayaivaM tajitA sA mandodarI sakopA nijasthAnaM yayau / atha hanUmAn prakaTIbhUya natvA kRtAJjali: sItAmabravIt'devi ! diSTyA rAmaH salakSmaNo jayati / tvatpravRttyarthaM rAmeNA''diSTo'hamihA''gamam / mayi tatra gate rAmaH saparicchada ihA''gamiSyati / tataH sAzrunetrA sItA tamapRcchat-tvaM ko'si durladdhyaM sAgaraM kathaM lacitavAnasi, mama dayito rAma salakSmaNaH prANiti kaccit, sa kvA''ste, kathaM kAlaM nayati ?' tato hanUmAnuvAca-'ahaM hanUmAn pavanA-'janayoH putro vidyayA vimAnena sAgaramulladhyehA''gato'smi / raamstvdviyogaato lakSmaNo'pi saukhyazUnya evA''ste / bhAmaNDalAdyAzca vidyaadhraastaavupaaste| sugrIvadarzito'haM tava pravRttimAnetuM rAmeNa svAGgulIyakaM samarpya preSito'smi / tvayA'rpitaM cUDAmaNyabhijJAnaM dRSTvA mAmatrA''yAtaM pratyeSyati prabhuH' / tato hanUmadAgraheNa rAmapravRttiharSeNa ca saikaviMzatyahorAtraprAnte bhojanaM cakAra / tathA cUDAmaNyabhijJAnaM gRhItvetaH zIghraM gaccha, anyathopadravo bhAvI / atra tvAmAgataM jJAtvA rAkSasA hantumAgamiSyantIti hanumantamavocacca /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaM parva - SaSThaH sargaH amannamanna tadvAcA kruddho dazAnana uvAca-'nUnaM martukAmo'si tvaM, kintu dUtatvAdavadhyo'si, samprati rAsabhe samAropya paJcazikho nagare pratipathaM bhrAmyase' / taduktyA kruddhaH pAvanirnAgapAzaM bhaktvotpatya rAvaNasya kirITaM padAghAtena kaNazazcUrNayAmAsa / hanyatAM gRhyatAmeSa iti vadati rAvaNe ca sa pAdaistatpurIM bhaGktvotpatya rAmamupetya cUDAmaNi samArpayat / rAmazca sItAmiva taccUDAmaNi muhurmuhurhadi spRzannAropayAmAsa / hanUmAMzca rAmeNA''liGgitaH sarvaM rAvaNasya sItAyAzca vRttAntaM zazaMsa // 6 // iti sItApravRtyAnayano varNanAtmakaH SaSThaH sargaH // 6 // 164 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato hanUmAn vihasya kRtAJjalirjagAda-'rAma-lakSmaNayoH pattiraha, mamA'grato rAvaNaH kaH? tvAmapi skandhamAropya rAvaNaM mathitvA svAmino'ntikaM nayAmi' / tato hasitvA sItA'pyuvAca'tvayi sarvaM sambhavati / kintu me parapuruSasparzo na yogyaH / tato gaccha, yatastvayi gate rAmo yuddhodyogaM kariSyati' / tato hanUmAnuvAca-'ahaM yAmi, kintu rakSasAM kiJcit svaparAkramaM darzayiSyAmi' / tata om ityuktvA sItA tasya nijaM cUDAmaNi dadau / so'pi natvA tata: prasthAya tadeva devaramaNodyAnaM bhaktuM pracakrame / tato raktAzokAdikaM vinAzayantaM hanUmantaM hantuM tadudyAne dvAracatuSTayArakSA adhAvan / kintu hanUmati teSAmastrANi na prasaranti sma / hanUmAMstadudyAnavRkSareva teSAM sarvamastraM saJjahAra / tAnArakSAMzca mamantha / tadA tairudyAnArakSasaMhAraM jJAtvA dazagrIveNa preSitaM sabalamakSakumAraM praharantaM ciraM yodhayitvA pAvanistaM pazumivA'vadhIt / tato bhrAtRvadhaM zrutvA''gataM kupitamindrajitaM zastrAzastri yodhayitvA hanUmAMstadbhaTAn vinAzayAmAsa / tata: sainyaM nijAstraM ca viphalaM dRSTvA sa rAvaNirhanUmate nAgapAzAstraM mumoca / tathA hRSTena tena hanUmantaM dRDhaM baddhavoparAvaNamupanItavAn / tato rAvaNo mArutimAha-'tvayA kimapriyaM kRtam / rAmalakSmaNau tu tapasvinAvAjanma mAmakInenA''zritau tubhyaM ki dAsyataH? tadvAcA cehA''gatamAtrastvaM kiM prANasaMzayaM prApto'si ? tvaM mama sevako'pi dUtabhAvAdavadhyo'si, zikSArthaM ca kiJcid viDambyase' / tacchrutvA hanUmAnuvAca-'na kadA'pi tavA'haM sevakaH, pratyuta mayaiva saGkaTe rakSito'si, na ko'pi tava tAdRzo yastvAM lakSmaNAt trAsyate, dUre rAmAt' /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH sargaH atha salakSmaNo rAmaH sugrIvAdyaiH parivRto laGkAvijayAya nabhasA pracacAla / bhAmaNDala-virAdha-hanUmadAdayo'pi koTizo vidyAdharendrAH svasvasainyai rAmaM parivRtya celuH / sasainyo gacchaMzca rAmo velandharaparvate velandharapuraM prApa / tatra ca samudra-setU dvau nRpau rAmAgrasainyenA'yudhyetAm / tato nalaH samudraM nIlazca setuM baddhvA rAmasyA'ntikamAnayetAm / rAmazca punarapi tau nije rAjye sthApayAmAsa / tataH samudrastisro nijakanyakA lakSmaNAya dadau / tatra nizAmativAhya rAmaH setu-samudrAnusRtaH prAtaH suvelAdi prApya tatra suvelaM nAma nRpaM jitvA nizAmuvAsa / prAta: puna: prasthAya laGkAsamIpe haMsadvIpe haMsarathaM nRpaM jitvA tatraiva kRtanivAsastasthau / laGkA ca rAme samIpasthe'niSTazaGkayA vikSobhaM prApa / hastaprahastAdayo rAvaNasya sahasrazaH sAmantA yuddhAya saMnayanti sma / rAvaNazca dAruNAni raNavAdyAni koTizaH kiGkarairvAdayAmAsa / tato vibhISaNo rAvaNaM samupetya natvA jagAda-'kSaNaM prasIda, mama vaco vicAraya, purA paradArApahAreNa lokadvayavirodhinA kulaM kalaGkitam / tadadya nijabhAyA~ mocayituM rAmaH samupasthitaH / tadAtithyAya sItAM samarpaya / rAmo hi sItAM grahiSyatyeva / rakSa:kulaM cA'zeSaM tvayA saha nigrahISyati / tatpattirhanUmAn saptamaM parva - saptamaH sargaH 167 dRSTaparAkramastvayA / sItAnimittaM lokotkRSTAM zriyaM mA parihArSIH' / tata indrajiduvAca-'tvamAjanmabhIruH, indrasyA'pi vijetAraM tAtamevaM sambhAvayan nUnaM mumUrSustvam / purA'pi tvayA dazarathavadhaM pratijJAya tadapratipAlya tAtastvayA chalitaH / ihA''gataM rAmaM ca bhayamutpAdya tAtAd rakSitumicchasi, tanmanye tvaM rAmapakSe'si / tatastvaM na manvayogyaH' / tacchrutvA vibhISaNa: punaruvAca-'nA'haM zatrupakSe, tvameva putrarUpeNa kulanAzanaH zatrurutpannaH / pitA tavaizvarya-kAmAndhaH, tvaM ca janmAndha iva na kimapi vetsi / nRpa ! anena putreNa nijena caritreNa cA'cirAdeva vinakSyasi, tvatkRte mudhaiva zocAmi' / tena cA'dhikaM kruddho rAvaNaH khaDgamAkRSya vibhISaNavadhAyodasthAt / vibhISaNo'pi krudhA dIrgha stambhamutpATaya yoddhamuttasthau / kumbhakarNa indrajicca madhye patitvA tau yuddhAd nivArya dvipau gajazAlAmiva svaM sthAnaM nItavAn / atha rAvaNenA'gnivadAzrayanAza iti matpuryA niryAhIti nirbhatsito vibhISaNa uparAmamagAt / rakSo-vidyAdharANAM triMzadakSauhiNyazcA'pi laDezaM vihAya vibhISaNamanujagmuH / tatastamAgacchantaM dRSTvA sugrIvAdyAH kSobhamupAyayuH / vibhISaNo'pi dUtaM preSya rAmAya svamajijJapat / rAmazca sugrIvamukhaM prekSata / tataH sugrIva uvAca-'yadyapyete Ajanma cchalinaH, tathA'pyasAvihA''yAtu, parairasya zubhA-'zubhaM bhAvaM jJAsyAmi' / tatastadabhijJo vizAlo nAma khecara uvAca-'vibhISaNo rAkSaseSveko mahAtmA dhArmikazca / sItArpaNAyopadizannayaM bhrAtrA
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH nirvAsitastvAM zaraNamAgAt' / tacchrutvA rAmo dvArapAlena vibhISaNaM pravezya praNamantaM ca sasambhramaM prissssvje| tato vibhISaNa uvAca'durnayaM bhrAtaraM tyaktvA tvAmupasthito'smi, sugrIvavad mAM bhaktaM viddhi' / tato rAmastasmai laGkArAjyaM pratipannavAn / haMsadvIpe ca dinAnyaSTAvativAhya sainyaiH parivRto rAmo laGkAM prati cacAla / tathA senayA viMzati yojanAni pRthivyA ruddhvA sajjo'vatasthe rAmaH / tato rAmasenA kalakalena rAvaNasenAnyo hasta-prahastAdyAH sannahya rAvaNaM parivaThaH / tato ratnazravasaH prathamaH putro bhAnukarNaH sannahya rathamAruhyopetya rAvaNasya pAripAzviko'bhavat / indrajidmeghavAhanau ca dazagrIvasya dvayoH pArzvayostasthatuH / anye'pi putrAH koTizaH sAmantA: zuka-mArIca-sundAdayo'bhyayuH / rAvaNazca yuddhacaturairakSauhiNInAmasaGkhyaiH sahasradizaH pracchAdayan puryAH pracacAla / nAnAzastrapraharaNAzca rAvaNabhaTA vipakSavIrAn nAmagrAhaM muhurmuhuH pRcchanto raNAya viceruH / tato rAvaNo raNAya paJcAzad yojanAnyAcchAdya tasthau / tatra ca svanAyakAn prazaMsantaH paranAyakAn nindanto mitho nAma kathayanto'strANyastrervAdayanto dvayoH sainyAH kAMsyatAlavad mimiluH / tato dvayoH sainyayoH zastrAzastri dAruNe yuddhe pravRtte vAnarai rAkSasasainyamabhaji / tato yodghamudyatau hasta-prahastau nala-nIlAbhyAM yuyudhAte / hasto nalazca prathamato yudhyamAnau bANAn vavRSatuH / tatra nalo hastaM nIlazca prahastamavadhIt / tato nala-nIlayorupariSTAd nabhasa: puSpavRSTirbabhUva / tataH krudhA mArIcAdyA: kapibhirayudhyanta / parasparaM praharatsu ca teSu ravirastaM yayau / tato dvayorapi sainyAni yuddhAd nivRttya svAn hatAnahatAMzcA'nveSayanto'sthuH / prAtazca punarapi saptamaM parva - saptamaH sargaH rAkSasabhaTA rAmasainyairyoddhamupasthitAH / rAvaNazca madhyesainyaM gajarathamAruhyA'rIn tRNAya manyamAno raNabhUmimagAt / rAmasainyAni ca nabhasi devairdRzyamAnAni raNAya samAjagmuH / atha rAvaNahuGkArapreritai rakSaHsainyaiH kapisainyAni bbhnyjire| tena ca kruddhaH sugrIvo dhanurAdAyA'dhijyaM vidhAya prabalaiH sainyairmahIM kampayan cacAla / tato mama vikramaM pazya, tvamihaiva tiSTheti sugrIvaM niSidhya hanUmAn prasthAya rAkSasasainyaM mandarAdriH sAgaramivA'manAt / tato meghavad garjan mAlI hanUmate'dhAvat / dvAvapi mitho'strANi praharantau cicchedAte / ciraM yuddhavA ca hanUmAn mAlinaM nirastraM cakre / tato vajrodaraH sametya hanUmantamavocat-'ehi, mayA yudhyasva, mA sma gA:' / tadvacaH zrutvA kruddho hanUmAn siMhanAdaM vidhAya zaraistaM chAdayAmAsa / deveSu prazaMsatsu ca hanUmAn yugapadastrANi muJcan vajrodaramavadhIt / tena ca kruddho rAvaNaputro jambumAlI yuddhAya hanUmantaM DuDhauke / kruddhazca hanUmAMstaM virathaM kRtvA gurutareNa mudgareNa tADayAmAsa / jambumAlI ca tena prahAreNa mUcchito bhuvi papAta / tato roSAd mahodaro'nye ca rAkSasabhaTA: jighAMsavo hanUmantaM zUkaraM zvAna iva veSTayAmAsuH / tairbhujAdiSu hanyamAnazca hanUmAn kSaNAdeva sUryastamAMsIva tAnabhAGkSIt / tata: kruddhaH kumbhakarNaH zUlamAdAya kapInamathnAt / taM ca dRSTvA sugrIva-bhAmaNDalAdyA dhAvitvA siMhaM vyAdhA iva ruddhavA'strANyamuJcan / tato munivAkyavadamoghaM svApanAstraM kumbhakarNasteSvamuJcat / sugrIvazca svaM sainyaM nidrAyamANaM dRSTvA prabodhinI mahAvidyAM sasmAra / vAnarabhaTAzcotthAya sugrIvAdhiSThitAH kumbhakarNamupAdravan / sugrIvazca gadayA kumbhakarNasya rathaM sArathiM vAhanAni ca
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 saptamaM parva - saptamaH sargaH dadhyatuH-'eSa pitRvyo'smAbhiryuddhAya svayamabhyeti, tAtakalpena tena saha yuddhamanucitamitIto'pasarAmi / imau ca zatrU pAzabaddhau nUnaM mariSyata itIhaivA''sAtAM, yathA no tAto nA'nveti', evaM vicintya neshtuH| 170 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dalayAmAsa / tato bhUmiSThaH kumbhakarNo hastena mudgaramudyamya sugrIvAyA'dhAvata / tasyA'GgavAtena ca katipaye kapayaH petuH / kapibhiraniruddhaH sa sugrIvarathaM mudgareNa cUrNayAmAsa / sugrIvazca nabhasyutpattya mahIyasImekAM zilAM vajrI vajramiva kumbhakarNAya mumoca / kumbhakarNazca mudgareNa tAM zilAM cUrNayAmAsa / tataH sugrIvo rAvaNAnujAya daNDAstraM mumoca / tena tADitazca kumbhakarNa uvyA papAta / bhrAtari mUcchite ca rAvaNo'tyantaM kruddhaH sAkSAdantaka iva svayamacAlIt / tata indrajid rAvaNaM niSidhya kapIn nighnan kapisainyaM praviveza / taM ca raNAya nimantrayantaM sugrIvo meghavAhanaM ca bhAmaNDalaH zarabhaH zarabhamivA''yodhayitumArebhAte / te catvArazca diggajA iva gatAgatairvasundharAM kampayanto bANAn vavRSuH / tata indrajid-meghavAhanau sugrIva-bhAmaNDalayornAgapAzaM mumucatuH / tato nAgapAzabaddhau tau ni:zvasitumapyazaktAvabhUtAm / itazca labdhasaMjJena kumbhakarNena roSAd gadayA tADitaH pAvanirmUcchito bhuvi nyapatat / taM ca doSNA''dAya kumbhakarNo'ntaHkakSaM nyadhatta / tato vibhISaNo rAmamuvAca-'tava sainye sArabhUtau bhAmaNDala-sugrIvau rAvaNaputrAbhyAM baddhau yAvad na laGkAM nIyete, tAvat tAvahaM mocayAmi / tathA kumbhakarNena doSNA baddho hanUmAn laGkAmaprApta eva mocanIyaH / tAn vinA naH sainyamavIramivetyanujAnIhi' / tasminnevaM vadatyevA'Ggado vegAd gatvA''kSipya kumbhakarNena yuyudhe / krodhAdutkSiptabAhau kumbhakarNe hanUmAn paJjarAt khaga ivotpatya yayau / vibhISaNazca rathastho bhAmaNDalasugrIvau mocayituM rAvaNaputrAbhyAM yuyudhe / tatastau rAvaNaputrau vibhISaNazca bhAmaNDala-kapIzvarau dRSTvA tatraivA'sthAt / rAma-lakSmaNau ca sacintau tasthatuH / tato rAmo garuDezaM pUrvapratipannavaraM mahAlocanaM devamasmArSIt / sa cA'vadhinA jJAtvA'bhyetya rAmAya siMhaninAdAkhyAM vidyAM musalaM halaM rathaM lakSmaNAya ca gAruDI vidyAM rathaM vidyudvadanAM gadAM vAruNAdIni divyAnyastrANyubhayozchatre ca dadau / lakSmaNavAhanIbhUtaM garuDaM dRSTvA ca sugrIva-bhAmaNDalayoH pAzanAgAstatkSaNaM praNezuH / rAmasainye ca sarvato jayajayArAvo jjnye| ravizcA'stamupeyAya / prAtazca rAma-rAvaNasainyAni samarAGgaNaM samIyuH / teSAM ca zastrAstrAdibhirmahAraNa: prAvarttata / tatra ca rkssoblairvaanrblmbhnyji| tad dRSTvA ca sugrIvAdyA rAkSasasainyeSu pravivizuH / taizcA''krAntA rAkSasA garuDai gA iva palAyAmAsuH / tena kruddho rAvaNo rathastha: svayaM dadhAve / tasya ca gacchato'gre ko'pi kapivIraH sthAtuM na zazAka / tadyuddhe prasthitaM rAmaM vibhISaNo niSidhya kSaNAdevaitya dazagrIvaM rurodha / taM dRSTvA rAvaNa uvAca-'tvayyadyA'pi mama snehaH, tad gaccha, adya sasainyau rAma-lakSmaNAveva haniSyAmi / mayA dattAbhayastvaM samupetya svasthAna eva tiSTha' / tato vibhISaNa uvAca-'tvAM pratyantaka iva svayaM calito rAmo mayA chalAd niSiddhaH, ahaM ca tvAM bodhayitukAmo
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yuddhavyAjAdihA''gataH / adhunA'pi sItAM samarpaya, prasIda, madvacaH kuru / ahaM mRtyubhayAd rAjyalobhAd vA na, kintvapavAdabhayAdeva rAmamupagato'smi / tatsItAmarpaya, yathA punarevA'haM tvAM zrayAmi' / tata: kruddho dazakandharastaM kaTuvAkyainirbhaya' dhanurAsphAlayAmAsa / vibhISaNo'pi pratyuktvA svaM dhanurAsphAlayAmAsa / tato vividhAnyastrANi varSantau tau mitho yuyudhAte / indrajitkumbhakarNAdyAzcA'pi svAmibhaktyA'dhAvanta / / tato rAmaH kumbhakarNaM lakSmaNa indrajitamapare cA'parAn ruddhavA sAgare naqarnakA ivA'yudhyanta / evamatidAruNe yuddhe pravarttamAne indrajilakSmaNAya tAmasAstramamuJcat / tacca lakSmaNastapanAstreNa vArayAmAsa / tato lakSmaNo nAgapAzAstraM muktvA indrajitamabadhnAt / tena cA''krAntasarvAGgaH sa bhUmau nipapAta / virAdhazca lakSmaNAjJayA taM svarathe nikSipya svazibiramanaiSIt / rAmeNa nAgapAzAstreNa baddhaM kumbhakarNaM ca bhAmaNDalo rAmAjJayA zibiramanaiSIt / anye'pi meghavAhanAdayo rAmasya sainikairbaddhA nije zibire ninyire / tad dRSTvA ca krodha-zokAbhyAmAkrAnto rAvaNo vibhISaNAya zUlaM mumoca / tacca lakSmaNo madhya eva bANaiH kaNazazcakAra / tato vijayArthI rAvaNo dharaNendrapradattAmamoghavijayAkhyAM mahAzakti sarvajagadbhayAvahAM smudddhe| tato rAmo lakSmaNamuvAca-'asmAkamatithireSa vibhISaNo hanyate, AzritaghAtino no dhik' / tacchrutvA ca lakSmaNo vibhISaNAgre gatvA sthitvA rAvaNamAkSipat / taM garuDasthaM dRSTvA rAvaNa uvAca-'tubhyaM zaktioMkSiptA, mA mRthAH, athavA mriyasva, yatastvameva me hantavyaH' ityuktvA tAM bhramayitvA lakSmaNAya saptamaM parva - saptamaH sargaH mumoca / tAM cA''patantI lakSmaNAdyAH svaiH svairaunivArayAmAsuH / kintu sA zaktirastrANi tAnyavigaNayya lakSmaNora:sthale papAta / tayA vibhinnazca saumitribhUmau papAta / kapisainye ca mahAn hAhAravo jajJe / tena cA'tikruddho rAmo rAvaNaM jightsurivaa''yodhyitumaarebhe| kSaNAcca sa taM rAvaNaM virathaM cakAra / rAvaNazca rathAntaramAruroha / evaM rAmo rAvaNaM paJca vArAn virathI cakAra / rAvaNazca hRdyacintayat-bhrAtRsnehAdayaM svayaM mariSyati, tadyuddhenA'lam / evaM vicArya sa drutaM laGkApurIM jagAma / ravizcA'stamupeyAya / *** tato rAvaNe gate rAmo lakSmaNamupetya taM bhuvi patitaM dRSTvA mUcchita: sugrIvAdikRtazItopacAreNa labdhasaMjJo rudan bahu villaap| krodhAd rAvaNaM prati dhAvamAnazca vinayAt sugrIvAdyaiH 'rAvaNo laGkAM gato lakSmaNazca vihvala iti dhairyamAdhehi, lakSmaNasya saMjJopAyaM cintaye'ti pratibodhito'pi bhUyo'pi vilalApa / tato vibhISaNa uvAca 'svAmin ! adhairyeNA'lam, anayA zaktyA hato'pi naro rAtri yAvajjIvati, tanmantra-tantrAdinA ghAtapratIkArAya yatanIyam' / tato rAmeNa tathAstvityukte sugrIvAdyA vidyayA saptaprAkArAn caturAn rAma-lakSmaNayoH parito vicakruH / tatra pUrvadvAre sugrIvAdyA, udIcyAmaGgadAdyAH, pratIcyAM nIlAdyA, dakSiNasyAM ca bhAmaNDalAdyA asthuH / evaM rAma-lakSmaNau madhye kRtvA sugrIvAdyAH prajAgaraparAstasthuH / kazcicca sItAyA: lakSmaNasya vipatiM prAtaH rAmasya ca bhrAtRsauhRdAd maraNamAcakhyau / tena ca vajreNeva hatA sA bhUmau mUcchitA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ me ...175 174 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH papAta / vidyAdharIbhiH kRtazItopacArA ca labdhasaMjJotthAya karuNasvaraM muhurmuhuvilalApa / tAM karuNaM rudatI ca kA'pi dayAvatI vidyAdharyA''lokinyA vidyayA'valokyovAca-'devi ! tava devaraH prabhAte svastho bhaviSyati, rAmeNa samametya ca tvAmAnandayiSyati' / tadvacasA svasthA ca sA sUryodayaM dhyAyantI jAgratI tasthau / itazca rAvaNo'pi lakSmaNo hata iti jaharSa / bhrAtR-putrAdibandhaM smRtvA ca bhRzaM ruroda mumUrcha ca / itazca rAmasainye prAgdvArarakSakaM bhAmaNDalamupetya ko'pi vidyAdharo'bravIt-'rAmaM darzaya', lakSmaNajIvanauSadhaM kathayiSyAmi, yuSmAkaM hito'smi' / tato bhAmaNDalena pANinA bAhau dhRtvA nIto rAmaM natvA'bravIt-ahaM saGgItapurezasya zazimaNDalanRpasya suprabhAkukSijaH putraH krIDArthaM sakalatrazcalito nabhasi sahasravijayanAmnA vidyAdhareNa dRSTaH / tena kAmavirodhAd yodhitazaktyA''hatya bhUtale pAtitaH sAketapuryAM mAhendrodayodyAne bhuvi luThan tvadbhrAtrA'tikRpAlunA bharatena dRSTo'ham / gandhAmbusekAcchaktyA trAtaH sadyo rUDhavraNo vismito gandhAmbumAhAtmyamapRccham / ____ tato bharata uvAca-'vindhyanAmA sArthavAho gajapurAdihA''gAt / tasya caiko mahiSo mArge bhAratruTito'patat / nAgarajanazca tacchirasi pAdaM nyasya gatAgataM cakAra / tadupadraveNa sa mahiSo vipanno'kAmanirjarAyogAt zvetaGkarapurezo nAmnA pavanaputro vAyukumAraH suro'bhUt / sa cA'vadhinA pUrvaM mRtyuM jJAtvA kruddho'smin pure janapade ca nAnAvidhAn vyAdhIn vyadhatta / kintu manmAtulasya droNameghanRpasya gRhe deze ca vyAdhirnA'bhUt / tatkAraNaM mayA pRSTazca droNamegho'vadat-'mama bhAryA priyaGkarA purA'tivyAdhipIDitA'bhUt / saptamaM parva - saptamaH sargaH jAte garbhe ca sA tatprabhAvAd vyAdhimuktA vizalyAM nAma putrIM suSuve / vizalyAsnAnajalena ca sikto loko nirvyAdhirabhUt / ekadA ca mayA pRSTaH satyabhUtizaraNo munirdizati sma yad'vizalyAyA: pUrvajanmasukRtaphalametad yadasyAH snAnajalena janAnAM kSatasaMropaNaM zalyopazamo vyAdhivinAzazca / tathA'syA bhartI lakSmaNo bhAvI / tatazca tena munivacasA samyagjJAnAdanubhavAcca vizalyA snAnajalasya prabhAvo mayA nizcitaH' / evamuktvA droNamegho vizalyAsnAnajalaM mamA''rpayad yena manmahI nirvyaadhirbhuut| tatsnAnajalena mayA siktastvamapi kSaNAdeva sarvapIDArahito'bhUH / evaM bharatasya mama vizvAso jAtaH / tad yAvad nodeti bhAskarastAvadeva tajjalamAnIyatAm' / tato rAmo bhAmaNDalAdIn tajjalAnayanAya bharataM prati preSitavAn / te ca vimAnena tvaritamayodhyAM prApya prAsAde bharataM suptaM dadRzuH / tato gItena taM prabodhya tena pRSTAH sarva vRttamAkhyAtavantaste / sa ca mayA tatra gatenaitatkArya setsyatIti tadvimAnamevA'dhiruhya kautukamaGgalaM puraM prApya droNaghanaM vizalyAM yAcitavAn / sa ca vizalyAmudvAhya strIsahasrasahitAmadatta / bhAmaNDalazca bharatamayodhyAyAM muktvA saparivAro vizalyA sahita: sametya vizalyAM lakSmaNAntikaM mumoca / tasyAzca pANisparzamApya lakSmaNAt sahasA mahAzaktinirgatA samutpantI zyenena vartikeva hanUmatA gRhItoce-'ahaM prajJaptibhaginI dharaNena rAvaNAya pradattA preSyatvamApannA'smi, mAM muJca, na me doSaH / vizalyAtapasteja: soDhumazaktA yAsyAmi' /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato hanUmatA muktA sA'ntardadhe / tathA vizalyA punarapi lakSmaNaM pANinA pasparza, gozIrSacandanena vililepa ca / tato rUDhavraNo lakSmaNastatkSaNaM prabuddho muditena rAmeNA''liGgitaH / tathA rAmo vizalyAvRttAntaM lakSmaNAya zasaMsa / tatsnAnavAriNA ca svAn parAMzca siktavAn / rAmAjJayA lakSmaNazca kanyAsahasrasahitAM vizalyAM tadAnImeva pariNItavAn / tathA vidyAdharezvaraiH sotsAhaM mhotsvshckre| *** atha lakSmaNo jIvita iti caraivijJAya rAvaNo mantribhirmanvayAJcakre-'daivavaiparItyAllakSmaNo jIvito mama manorathazca sarvo viluptaH / tadadhunA kumbhakarNAdayAH kathaM mocayitavyAH' / tato mantriNa UcuH-'sItArpaNaM vinA kumbhakarNAdInAM mokSo'sambhavaH, pratyutA'niSTameva bhAvi' / rAvaNazca tAnagaNayitvA sAmantaM dUtamanuziSyoparAmaM preSitavAn / sa ca gatvA dvArastho natvA sugrIvAdiparivRtaM rAghavamuvAca-'rAvaNo nivedayati yad madvandhuvarga muJca, sItAM tyaja, mama rAjyAdhaM ca gRhANa, anyAni trINi kanyAsahastrANi ca gahANa, tAvatA toSamehi / anyathA jIvitena saha sarvameva gamayiSyasi / __ tato rAghavo'bravIt- 'arthena parastrIbhizca na me prayojanaM, yadi rAvaNaH satkRtya vaidehIM preSayati, tadaiva tadvandhuvarga mokSyAmi, nA'nyathA' / tataH sAmantaH punaruvAca-'naitat tavocitaM, strImAtrakRte sarvavinAzo mUrkhataiva / ekavAraM jIvito'pi lakSmaNo'nye tvaM ca kathaM jIviSyasi ? eko'pi dazagrIvo vizvamapi hantumIzvaraH / tadAyati vicArya rAvaNavaco mAnyam' / tataH kruddho lakSmaNa uvAca-'yuddhAya rAvaNaM sannaddhaM kuru, eko rAvaNaH kiM kariSyati ? taM hantuM mama bhujaH kRtAnta ivodyato'sti' / lakSmaNenaivaM nibhitsito saptamaM parva - saptamaH sargaH 177 gaditumanAH sa dUto vAnarairgalahastena nirvAsito gatvA rAvaNAya sarva vRttAntaM niveditavAn / atha rAvaNo mantriNo'pRcchat-'adhunA kiM kAryaM tad bruut'| tato mantriNa UcuH-'sItArpaNamevocitaM, tathaiva bandhavo muktAH syuH / tadvacasA marmAhato dazagrIvazciraM vicArya bahurUpAyA vidyAyAH sAdhanaM hRdi nidhAya zAntijinacaityaM yayau / tatra sa upazAntakaSAyaH zAntisnAtraM yathAvidhi vidhAya bhaktyA stutvA ratnazilAsthito'kSamAlAM dhArayaMstAM vidyA sAdhayitumArebhe / itazca mandodarI yamadaNDaM dvArapAlaM samAdizat-'sarvo'pi nAgaro'STAhAni jinadharmarato'stu / AjJAvirAdhako vadhyaH syAditi laGkAyAM paTahaghoSaNAM kuru' / dvArapAlazca tadAdezaM pratipAlitavAn / sagrIvazca cAraistajjJAtvA 'yAvadeSa vidyAM na sAdhayati, tAvadeva hantavya' iti rAmamabravIt / tato dhyAnaparAyaNo rAvaNo nizchalena mayA kathaM nigrahItavya iti rAmavacaH zrutvA'GgadAdayo guptameva gatvA vividhAnupasargAn vyadhuH / kintu rAvaNo manAgapi dhyAnAd nA'cAlIt / tato'GgadaH-'tvayA parokSe sItA'pahatA,kintvahaM tava pazyata eva mandodarIM harAmI'tyuktvA rudatIM mandodarI kacaihItvA'karSat / rAvaNastadapi na gaNayAmAsa / tadaiva ca baharUpiNI vidyA prAdurbhUya-'tava vaze'smi, kiM karavANIti bahi, rAghavau kiyanmAtrau' ityavocat / tato rAvaNa uvAca-'tava sarvaM sAdhyaM, samprati svaM sthAnaM gaccha, smRtA kAle samAgaccheH' / evaM rAvaNena visRSTA sA tirobhUtA / vAnarAzca nijaM zibiraM jagmuH / atha rAvaNo mandodaryaGgadavRttAntaM vijJAya kruddhaH snAtvA bhuktvA ca devaramaNaM vanaM prApya sItAmavocat-'mayA ciramanunayaH kRtaH / adhunA tvatpati-devarau hatvA tvAM balAd ramayiSye' /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tacchrutvA ca mUcchitA sItA bhUmau nipapAta / kathaJcit saMjJAM labdhvA ca 'rAma-lakSmaNayormRtyuzced mamA'nazanamastvi'tyabhigrahamagrahIt / tacchrutvA rAvaNazcintayAmAsa-'asyA rAme svAbhAvikaH snehaH / tanmayA'dya yAvad na yuktaM kRtam / adya cedimAM muJcAmi tadA rAmabhItena rAvaNena sItA muktetyapayazo me bhavet / tato rAma-lakSmaNau baddhavehA''nIyainAmarpayiSyAmi / tadetad dharmya yazasyaM ca syAt' / evaM vicArya sa tAM rAtrimativAhyA'zakunAnyagaNayan yuddhArthaM cacAla / tato dvayoH sainyayore yuddhe pravRtte lakSmaNo rAkSasAn vidhUya bANa rAvaNaM vivyAgha / rAvaNazca tatparAkramaM dRSTvA sAzaGko bahurUpAM vidyAM smRtvA svAni rUpANyanekadhA bhayaGkarANi vicakre / lakSmaNazca sarvato rAvaNAneva dRSTvA smRtimAtreNopasthitairnArAyaNazaraistAn jaghAna / dazakandharazca taistADito'rdhacakritvaliGgaM cakraM smRtvA tad nabhasi bhramayitvA lakSmaNAya mumoca / taccakraM ca pradakSiNIkRtya lakSmaNasya dakSiNapANAvavatasthe / tato viSaNNo dazagrIvo dadhyau-'munervaca: satyaM jAtam / vibhISaNAdInAM ca nirNaya ucita iti jAne / vibhISaNazca taM tAdRzaM prekSyA'dyA'pi sItAM muJceti bodhayAmAsa / tataH kruddho rAvaNo'vocat-'ki re ! cakrameva me'sram ? muSTinA'pi sacakramenaM dviSaM haniSyAmi' / tadaiva ca lakSmaNastenaiva cakreNa kUSmANDavad rAvaNasya vakSo vidArayAmAsa / tadA ca jyeSThakRSNaikAdazyAmaparANe mRto rAvaNazcaturthaM narakaM yayau / divi ca devairjayajayArAvapUrvakaM puSpavRSTividadhe / kapayazca pramuditAstANDavaM cakruH // 7 // iti rAvaNavadhavarNanAtmakaH saptamaH sargaH // 7 // aSTamaH sargaH atha vibhISaNo bhayAt palAyitAn rAkSasAn jJAtisnehAdevamAzvAsayannAha-etau rAma-lakSmaNAvaSTamau balabhadra-vAsudevau zaraNaM niHzaGkaM bhajadhvam' / tataste to bhejuH / tau ca teSu prasAdaM ckrtuH| vibhISaNazca bhrAtaraM hataM dRSTvA zokasantapto maraNecchayA nijAM churikAM cakarSa / bhrAtarghAtariti karuNaM krandantaM svakukSicumbitacchurikaM taM rAmo dadhe / tathA mandodaryAdibhiH saha rAvaNasamIpe rudantaM taM salakSmaNo rAmo bodhayannAha-'rAvaNa IdRzaparAkramo na zocyaH, tena saha samare devA api nA'lam / vIramRtyuM gato'sau sukiirtipaatrmev| tadasyordhvadehikaM samAcarata, ruditaiH kRtam' / evaM tAn prabodhya sa rAmo baddhAn kumbhakarNAdIn mocitavAn / tato vibhISaNAdayaH sAzrunetrA: sambhUya dazakandharAGgAgnisaMskAraM vyadhuH / tato rAmaH salakSmaNaH kumbhakarNAdInAha-'vIrA: ! pUrvavat svasvarAjyaM kurudhvaM, bhavadrAjyenA'smAkaM na prayojanam / va: kSemamastu' tadA kumbhakarNAdyA jaguH / 'vayaM mokSasAmrAjyapradAM pravrajyAM grahISyAmaH' / atrA'vasara eva kusumAyudhodyAne caturjJAnyaprameyabalo muniH samavasasAra / tasya ca rAtrau kevalajJAne samutpanne devAstanmahimAnaM cakruH / prAtazca rAma-lakSmaNau kumbhakarNAdayazcopetya natvA dezanAM zuzruvuH / tacchrutvA ca paramaM vairAgyamApannAvindrajid-meghavAhanau
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 180 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dezanAnte nijAn pUrvabhavAn papracchatuH / tataH sa mahAmuniruvAca-'iha bhArate kauzAmbyAM nagaryAmutpannau daridrau bhrAtarau yuvAM nAmnA prathamapazcimau jAtau / anyadA bhavadattamunedharmaM zrutvA vrataM gRhItvA niSkaSAyau vijahUtustau / tato'nyedyuH kauzAmbyAmeva gatau nandighoSaM nRpaM vasantotsave bhAryayendumukhyA krIDantaM dadRzatuH / taM dRSTvA ca pazcimo nidAnamakArSIt-IdRktapasA'nayorahamIdRkkrIDAparaH putro bhUyAsami'ti / munibhiniSidhyamAno'pi ca sa nidAnAd na nyavarttata / vipadya ca sa pazcimastayo rativardhanaH putro babhUva / krameNa yauvanaM prAptaH sa rAjyamAsAdya ramaNIbhiH parivRtaH piteva reme / prathamamunistu nirnidAno vipadya paJcame kalpe paramaddhiko devo babhUva / sa cA'vadherdhAtaraM tatrotpannaM nRpaM jJAtvA taM bodhayituM munirUpadharaH sametya rativardhanenA'rpita Asane upavizya bhrAtRsnehAt tasya svasya ca prAgbhavaM kathayAmAsa / tena saJjAtajAtismaraNo rativardhanaH pravrajya kramAd vipadya brahmaloke devo'bhavat / tatazcyutvA ca videheSu vibuddhanagare yuvAM bhrAtarau jAtau pravrajyA'cyutakalpaM jagmathuH / tatazcA'pi cyutvA prativiSNo rAvaNasya putrAvindrajidmeghavAhanAvabhUtAm / rativardhanamAtA candramukhI vipadya yuvayoriyaM mAtA mandodarI jAtA / tad nizamya ca kumbhakarNAdayastadaiva vrataM jagRhu: / rAmAdayazca muni natvA samahotsavaM laGkAyAM pravivizuH / __ tatra ca puSpagirizikharasthodyAne hanUmatA yathAkhyAtAM sItAM dRSTvA dvitIyaM jIvitamiva nijotsaGge cakAra rAmaH / tadaiva cA''kAze pramodAt siddhagandharvAdaya iyaM mahAsatI sItA jayatviti jughuSuH / lakSmaNazca sAzrunetro maithilI nanAma / sItA cA''zIrvAdapUrvakaM lakSmaNaM zirasyAghrAtavatI / namaskurvantaM saptamaM parva - aSTamaH sargaH bhAmaNDalaM cA'pi sA'bhinananda / sugrIvAdayazcA'pi svanAmAkhyAnapUrvakaM sItAM praNemuH / tato rAmaH sasIto bhuvanAlaGkAragajamAruhya sugrIvAdyaiH parivRto rAvaNAvAsaM gatvA tadantaHsthaM maNistambhasahasramaNDitaM zrIzAntijinacaityaM praviveza / vibhISaNApitaiH puSpAdibhiH zAntijinamarcayitvA vibhISaNasya prArthanayA tadgRhametya tatra devArcana-snAna-bhojanAdi cakre / tato ratnasiMhAsanAsInaM rAmamubhe vastre paridhApya kRtAJjalivibhISaNa uvAca-'ahaM te pattirasmi, sarvamidaM ratnAdikaM rAkSasadvIpaM ca gRhANa / tvadAjJayA te rAjyAbhiSekaM kurmahe, prasIda, mAmanugRhANa' / tato rAma uvAca-'mayA purA laGkArAjyaM tubhyaM dattaM, tat kiM vismarasi ?' evaM nivArya rAmastaM tadaiva laGkArAjye'bhiSicya sItAdibhiranvito rAvaNagRhaM jagAma / tatra ca vidyAdharA rAmasyA''jJayA tenodvoDhuM prAgaGgIkRtAH siMhodarAdInAM kanyA AneSuH / tataH svasvAGgIkRtAH kumArIryathAvidhi samahotsavaM rAma-lakSmaNau parininyatuH / tathA tatra bhogAnupabhuJjAnau sugrIvAdyaiH sevyamAnau tau SaDabdI vyatIyatuH / atrA'ntare ca vindhyasthalyAmindrajid-meghavAhanau siddhi gcchtH| tacca megharathAkhyaM tIrthaM jajJe / narmadAyAM nadyAM ca kambhakarNaH siddhi prApa / tacca tIrthaM pRSTarakSitanAmnA khyAtamAsIt / itazcA'yodhyAyAM rAma-lakSmaNayorvArtAmapyajAnantyau tanmAtarau bhRzaM duHkhite tasthatuH / tadA ca dhAtakIkhaNDAdAgato nAradaH kuto duHkhite yuvAmiti te papraccha / tato'parAjitA vanagamanAdi
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 182 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vizalyAnayanAntaM vRttAntaM nivedya tadUrdhvavRttAjJAnAd hA vatsetyeva sumitrAmapi rodayantI karuNaM ruroda / tato nAradaste uvAca-'yuvAM susthite bhavataM, yuSmatputramupagamya tAvAneSyAmi' / tayorevaM pratijJAya kimvadantyA jJAtavRtto nArado nabhasA laGkAyAM rAmamupeyAya / satkRtya kimatrA''gA iti rAmeNa pRSTazca tanmAtRduHkhavRttAntamAkhyAtavAn / tena tatkSaNaM samutsuko rAmo vibhISaNamuvAca 'mAtRRNAM duHkhaM vismRtya tvadbhaktyehA'dhikamasthAm / adya tatra yAsyAmastadanumanyasva / tato vibhISaNo natvovAca-'SoDazAhAnyatra tiSTha, yAvat svaiH zilpibhI ramyAmayodhyAM karomi' / rAmeNaivamastviti proktazca so'yodhyAM svargapurInibhAM cakre / tadA rAmeNa satkRtya visRSTo nArado gatvA'parAjitAdInAM putrAgamanavRttAntamakathayat / rAmazca SoDaze'hni sAntaHpuraH salakSmaNaH puSpaka vimAnamAruhya vibhISaNAdibhiranutriyamANo'yodhyAM prApa / bharatazca dUrAdapi rAmAdIn dRSTvA gajArUDhaH sAnujo'bhyAjagAma / bharate Agacchati ca rAmAjJayA puSpakaM bhUmiM prApa / Adau ca bharataH sAnujo gajAduttatAra / rAma-lakSmaNAvapi ca sotkaNThau puSpakAduttaratuH / sAzrunetraM pAdayoH praNataM bharataM ca samutthApya mUni muhurmuhuzcumban samAliliGga / zatrughnamapi ca pAdayoH patitamutthApya svavAsasA parimRjya parirebhe / lakSmaNo'pi praNamantau bharata-zatrughnau-bhujau prasAryA''liliGga / kRtatvaro rAmazca tribhiranujaiH sArddha puSpakamAruhyA'yodhyApravezAya samAdideza / samahotsavaM purIM pravizya ca puSpakAduttIrya salakSmaNo rAmo mAtRsadanaM gatvA sarvA mAtRH praNanAma / tAbhizcA''zIrvacobhira saptamaM parva - aSTamaH sargaH bhinandyata / sItAdyAzcA'parAjitAmanyAH zvazrUzca praNemuH / tAzca zubhAziSaM daduH / athA'parAjitA lakSmaNaM muhurmuhuH pANinA spRzantI mUrti cumbantI caivamuvAca-'vatsa ! diSTyA dRSTo'si adhunA punarjAto'si, yad videzaM gatvA vijayaM prApyehA''gamaH / tavaiva paricaryayA rAmaH sItA ca vanavAsabhavAni kaSTAni vyatininyatuH / tato lakSmaNa uvAca-'tAteneva rAmeNa tvayeva sItayA ca lAlito'haM vane'pi sukhamasthAm / yuSmadAzIbhireva vairisAgaraM tI| saparivAro rAma ihA''yayau / atha bharato'yodhyAyAM mahotsavamakArayat / ekadA ca rAmaM praNamya so'vocat-'Arya ! tvadAjJayeyatkAlaM rAjyaM mayA dhRtaM, pitrA saha tadaivA'haM prAvrajiSyaM yadi bhavadAjJA'rgalA nA'bhaviSyat / tadidAnIM mAM vratAyA'numanyasva, svaM rAjyaM gRhANa, tvayi prApte bhavodvigno'hamataH paraM sthAtuM notsahe' / tato rAmaH sAzrustamAha'vatsa ! maivaM vocaH, tvameva rAjyaM kuru, vayamiha tvayyutsukA evA''gatAH / rAjyena sahA'smAkaM tyajan punarvirahavyathAM kiM dadAsi? tatastiSTha, mamA''jJAM pUrvavat pAlaya' / evamAgrahaparaM rAmaM jJAtvA natvA calito lakSmaNenotthAya pANinA dhRtaH / tathA sItAdyA api vratAya kRtanizcayaM yAntaM bharataM jJAtvA sasambhramaM tatrA''jagmuH / tathA vratAgrahaM vismArayitukAmAstA bharataM jalakrIDA) prArthayAmAsuH / sa ca virakto'pi tAsAmanurodhena sAntaHpuraH krIDAsarasi cikrIDa / jalAd nirgatya ca bharatastattIre'sthAt / bhavanAlAro gajazca stambhamRtpATya tatrA''yayau / bharatadarzanAd madAndho'pi so'mado'bhavat / bharato'pi taM dRSTvA paramAM prIti
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH yayau / rAma-lakSmaNau copadravakAriNastasya gajasya bandhanAya sasAmantau tatrA''zUpeyatuH / tathA sa karI rAmAjJayA stambhe'nIyata hastipakaiH / tadaiva cA''gatAvudyAne samavasRtau dezabhUSaNakulabhUSaNamunI vandituM saparicchadA rAmAdayastatropagatya nemuH / tathA rAmo mama gajo bhuvanAlaGkAro bharatadarzanAt kathamamado'janIti papraccha / atha kevalI dezabhUSaNo munirAkhyat-'purA RSabhaprabhuNA samaM catvAraH sahasrA rAjAnaH prAvrajan / te ca kRtamaune'nAhAre prabhau viharati niviNNA vanavAsinastApasA jAtAH / teSu prahlAdanasuprabhanRpaputrau tApasau candrodaya-sUrodayau bhavaM bhramatuH / candrodayo gajapure harimatezcandralekhAyAM bhAryAyAM kulaGkaraH putro'jani / sUrodayo'pi gajapura eva vizvabhUtiviprasyA'gnikuNDAyAM bhAryAyAM zrutiratistanayo jAtaH / kulaGkarazca nRpastApasAzramaM gacchanavadhijJAninA'bhinandanamuninokta:-'tatra paJcAgnitapastapyamAnena tapasvinA hotumAnItasya kASThasya madhye sarpastiSThati, sa ca pUrvabhave kSemaGkarastava pitAmahaH / tat kASThaM dArayitvA taM yatnAdAkRSya rakSa' / tacchrutvA vyAkulaH sa gatvA tat kASThaM dArayitvA tadantaHsthaM sarpa dRSTvA vismito yAvat pravrajyAmAditsate sma, tAvacchRtiratistamevamAha-'ayaM na vedavihito dharmaH, yadi tavA''grahastadA'ntime vayasi dIkSA''deyA / samprati khedenA'lam' / sa rAjA'pi tadvacasA bhagnadIkSotsAho mayA kimatra karttavyamiti cintayan sthitaH / tadrAjJI zrIdAmA ca purodho'nuraktA mAmeSa jJAtavAnityAzaGkata / tathA yAvadeva AvAM na hanti tAvadevainaM saptamaM parva - aSTamaH sargaH 185 hanmIti purodho'numatA viSaM dattvA kulaGkaramamArayat / zrutiratirapi ca mRtaH / tAvubhAvapi ciraM bhavaM bhramatuH / ____ anyadA ca rAjagRhe kapiladvijasya sAvitryAM patnyAM tau yugmato vinoda-ramaNAkhyau putrAvabhUtAm / ramaNazca vedamadhyetuM dezAntaraM gatvA'dhItavedo rAtrau rAjagRhamAgatyA'kAlo'sAviti buddhyA bahireva sthito yakSamandire sarvasAdhAraNo'svApsIt / tadAnIM ca tatra vinodabhAryA zAkhA dattena dvijena samaM kRtasaGketA''gAt / vinodo'pi ca tAmanu tatrA''gataH / sA ca dattaM mattvA ramaNamutthApya tena reme / vinodazcA'simAkRSya taM nirvizaGka jghaan| tadA zAkhayA ramaNacchurikayA vinodo'pi hataH / sa ca vinodajIvazciraM bhavaM bhrAntvA dhanAkhya ibhyaputro'bhavat / ramaNazcA'pi bhavaM bhrAntvA dhanasyaiva lakSmIkukSijanmA bhUSaNo nAma putro babhUva / sa ca dhanAjJayA dvAtriMzadibhyakanyA: pariNIya tAbhiH krIDan svasadmatale sthitazcaturthe prahare rAtrau zrIdharamunerutpanne kevale devairArabdhamutsavaM dadarza / tena sajAtadharmamatiH sadmana uttIrya muni vandituM calito mArge sarpaNa daSTaH / tataH sa zubhapariNAmAcchubhagatIrghAntvA'tra jambUdvIpe videhe ratnapure'calacakriNo hariNIkukSijo dharmarataH priyadarzanAkhyaH putro'bhUt / pravivrajiSurapi sa pitranurodhAt trINi kanyAsahasrANi pariNIyA'pi saMvigno gRhavAse'pi varSANAM catuSSaSTisahasrANi paraM tapazcaritvA brahmaloke devo'bhavat / dhano'pi saMsAraM bhrAntvA potanapure'gnimukhadvijasya zakunAkukSijo mRdumatiH putro'bhavat / sa duvinItatvAcca pitrA gRhAd nirvAsito dhUrto bhraman sarvakalAkuzalo bhUtvA punarapi gRhamagAt /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatra sa dyUtaparAyaNo devakebhyo dine dine bhUri dhanaM jitvA vasantasenayA vezyayA saha bhogAn bhuktvA'nte pravrajito brahmaloke'maro'bhavat / tatazcyutvA ca pUrvabhavamAyAdoSAd vaitADhye bhuvanAlaGkAro nAma gajo babhUva / priyadarzanajIvo'pi brahmalokAt paricyutya bhavato bhrAtA'yaM bharato babhUva / tadarzanAcca jAtajAtismRtirasau gaja: sadyo gatamado jajJe / evaM pUrvabhavAn zrutvA'dhikaM virakto bharato nRpasahasreNa samaM vratamAdAya mokSamiyAya / sahasraM te rAjAnazcA'pi ciraM vrataM pAlayitvA nAnAlabdhisampannA anurUpaM padaM prAptavantaH / sa gajo'pi vairAgyAd dvividhaM tapo vidhAyA'nazanaM prapadya vipadya brahmaloke devo'bhavat / kaikeyyapi vrataM gRhItvA ciraM niratIcAraM pAlayitvA'vyayaM padaM prApa / saptamaM parva - aSTamaH sargaH 187 zatrusainyaM vinAzya punastatkare samabhyeti' / tataH zatrughna uvAca'ahaM tava bhrAtA'smi, mayA yuddhe tasya kastrAtA ? tato mahyaM mathurAM purIM prayaccha / ahaM svayameva madhoH pratIkAraM kariSyAmi' / tato rAmastadAgrahaM jJAtvA'ziSat-'zUlarahita: pramattazca madhustvayA yodhanIyaH' / tathA'kSayyabANau tUNau datvA kRtAntavadanaM nAma senApati sahaivA'dizat / lakSmaNo'pi cA'gnimukhAn bANAn arNavAvarta dhanuzca tasya vijayamAzaMsan dadau / ___ atha zatrughnaH prasthAya nirantaraiH prayANairmadhumupetya nadItaTe'vAtsIt / tatra prathamaM preSitAzcarAzcaitya zatrughnamavocan-'yad mathurApUrvadiksthe kuberodyAne madhuH patnyA jayantyA saha krIDAparo'sti, tacchulaM cA'dhunA zastrAgAre'sti, tena yuddhasya samucito'yaM kAlaH / 'tatazchalajJaH zatrujo nizi mathurAM pravizan madhuM balairurudhe / tatra yuddhe ca zatrughnaH prathamaM madhuputraM lavaNaM jaghAna / tataH kruddho madhurdhAvitvA zatrughnena saha yuyudhe / tayoH zastrAzastri yuddhe pravRtte zatrughno lakSmaNapradatto'rNavAvarta dhanuragnimukhAn bANAMzcA'smArSIt / tena ca zArdUlaM vyAdha iva sa madhuM jaghAna / tadbANaprahAravihvalo madhuracintayat-'zUlaM mama pANau nA'gAt, zatrughnazca na hataH / tanmama janma mudhA gataM yajjinendro nA'citazcaityAni na kAritAni, pAtreSu ca na dattam / evaM dhyAyan bhAvadIkSito namaskAraparAyaNaH sa madhuvipadya sanatkumAre mahaddhiko devo'bhavat / tacchUlaM ca devatArUpaM camarAntikamupetya ca zatrughnAcchalapUrvakaM madhuhananaM zazaMsa / atha mitravadhAt kruddhaH svayaM calita: kva yAsIti garuDezena veNudAriNA pRSTaH svamitrahantAraM mathurAsthaM zatrughnaM hantuM yAsyAmIti camaro'vadat / tato veNudArI punaruvAca-lakSmaNenA'rdhacakriNA atha bharate pravrajite rAjAno bhaktito rAma lakSmaNo'yaM vAsudevo bhavadbhirabhiSicyatAmiti prArthayAmAsuH / rAmAdiSTAzca te tathaiva cakruH / rAmasyA'pi ca te balabhadratvAbhiSekaM cakruH / dvAvapi tAvaSTamau balabhadra-vAsudevau rAjyamapAtAm / tato rAmo vibhISaNAya kulakramAgataM rakSodvIpaM, sugrIvAya kapidvIpaM, hanUmate zrIpuraM, virAdhAya pAtAlalaGkA, nIlAya RkSapuraM, pratisUryAya hanupuraM, ratnajaTine devopagItapuraM, bhAmaNDalAya vaitADhye rathanUpuraM puramanyebhyo'pyanyad nagaraM ca pradAya zatrujamuvAca-'vatsa ! yad rocate taM dezamurarIkuru' / tato mathurAM me prayaccheti tena prArthito rAma uvAca-'vatsa ! sA purI duHsAdhyA, tatra madhonUpasya camareNa purA'pitaM zUlaM dUrAdeva
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dharaNendrAd rAvaNena labdhA zaktirnirjitA, rAvaNo'pi hataH, zatrughnazca lakSmaNAdezAd yuddhe madhuM jaghAna' / tatazcamarendra uvAca'lakSmaNena vizalyAprabhAveNa jitA zaktiH, tasyAzcA brahmacAriNyA vizalyAyAH sa prabhAvo'dhunA naSTaH / tatastaM mitraghAtakaM hantuM yAsyAmI'tyuktvA roSAcchtrughnamahIM gatvA tatra sarvaM lokaM susthaM dadarza / tata: sa prAk prajopadraveNaitaM madhuripumupadravAmIti vicArya tatprajAsu vividhAn vyAdhIn vyadhAt / kuladevatayA vyAdhikAraNaM jJAtvA ca zatrughno'yodhyAyAmuparAma-lakSmaNaM jagAma / tadAnIM cA''gatau dezabhUSaNa - kulabhUSaNamunI rAma-lakSmaNa - zatrughnA upetya vanditavantaH / 188 tadA kena hetunA zatrughno mathurAM pratyAgrahIti rAmeNa pRSTo dezabhUSaNo muniruvAca- 'mathurAyAM zatrughnajIvo'nekaza utpadya zrIdha nAma rUpavAn munisevako vipro'bhUt / sa cA'nyadA lalitAkhyayA rAjamahiSyA mArge dRSTo rantuM svAntike AnAyitaH / tadAnImeva cA'tarkito nRpaH samAjagAma / tadA kSubhitayA lalitayA cauro'sAviti pUccakre / nRpeNa ca sa vipro dhRtaH / nRpAdezAcca sa vadhasthAnaM nItaH pratijJAvrataH kalyANamuninA mocitaH pravrajya tapastaptvA divaM prApa / tatazcyutvA mathurAyAmeva candrabhadranRpasya kAJcanaprabhAkukSijo'calAkhyo nRpasyA'tivallabho babhUva / sa ca bhAnuprabhAdyaiH sapatnabhrAtRbhiraSTabhI rAjA'yaM mA bhUditi hantumArebhe / tato mantribhirvicArya naMSTvA'nyato gatvA bhraman vane mahatA kaNTakena viddhaH pathi krandan zrAvastivAsinA pitRnirvAsitenA'GkanAmnA kASThabhAriNA dRSTo'panItakaNTakaH kRtaH / saptamaM parva aSTamaH sargaH 189 tataH so'calo'GkaM kaNTakaM pradAyovAca- 'tvayA sAdhu kRtam / mathurApuryAM yadA'calaM nRpaM zrRNoSi tadA tatra samAgaccheH, tvaM paramopakAryasi' / tato'calaH kauzAmbyAM gataH siMhagurorindradattanRpaM dhanvAbhyAsaparaM dadarza / tataH siMhendradattayoH svadhAnuSkatvamadarzayat / tata indradattastasmai dattAM nAma kanyAM dezaM ca dadau / sa cA'calo'GgAdikAn dezAn sAdhayitvA mathurAM prApyA'grajAn bhAnuprabhAdInaSTau yuddhe baddhvA gRhItavAn / candrabhadrazca tanmuktyai mantriNo'calAntike praiSIt / te ca mantriNo'calavRttAntaM vijJAya gatvA zIghrameva candrabhadrAyA''cakhyuH / tena dRSTazcandrabhadro'calaM purIM pravezya taM krameNa laghIyAMsamapi nijarAjye nivezitavAn / pitrA nirvAsyamAnAMzca tAn bhAnuprabhAdikAn bhrAtRRn kathaJcidacalo rakSitvA guptasevakAMzcakAra / ekadA cA'calo naTaraGgastho'GkaM dvArapAlena hanyamAnaM nijAntikaM samAnIya tajjanmabhUmiM zrAvastIM tasmai dadau / tato dvAvapi tau sambhUya mitre rAjyaM cakrAte / ante samudrAcAryasamIpe pravrajya vipadya brahmaloke devottamau jAtau / tatazcyutvA'calajIvaH zatrughno'bhUt / tatprAgjanmamohavazAdayaM mathurAgrahI / aGkajIva tatazcyutvA'yaM senApatiH kRtAntavadano jAtaH / evamuktvA tau munI vijahutuH, rAmAdayazca svaM svaM sthAnaM jagmuH / itazca prabhApurapurezasya zrInandanasya dhAriNIkukSijAH suranandazrInanda-zrItilaka-sarvasundara - jayantA 'mara - jayamitrAH sapta putrAH kramAdabhavan / zrInandanazca mAsajAtaM sutaM rAjye nyasya prItikaragurostaiH sutaiH saha prAvAjIt / tatra zrInandano mokSamiyAya / suranandAdayazca tapaHprabhAvAjjaGghAcAraNalabdhayo viharanto mathurA
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH purIM jagmuH / tataste prAvRSi zailaguhAgRhamadhivAsya SaSThA'STamAditapa:parAyaNA utpatya dUradezeSu pAraNaM kurvanti sma / tatprabhAvAcca mathurAyAM camarakRtA vyAdhayaH zamaM jagmuH / anyadA ca te pAraNAyA'yodhyAM prApyA'rhaddatta zreSThino gRhe bhikSArthaM prAvizan / sa zreSThI ca tAn sAvajJaM natvA dadhyau - 'ime nehatyAH sAdhavaH, varSAsvapi viharamANAH ke'pyanye sAdhavaH, kimamUn pRcchAmi' ? tasyaivaM dhyAyatastadbadhvA te pratilambhitAH / tato dyuterAcAryasya vasatiM gatAstenA'bhyutthAya sagauravaM vanditAH / kintvakAlacAriNa iti matvA sAdhubhirna vanditA: / dyutinA ca dattAsanAste pAraNaM vyadhuH / mathurApuryA AyAtAH samprati tatra yAsyAma ityAkhyAya ca te samutpatya svaM sthAnaM yayuH / dyuti jaGghAcAraNAnAM teSAM guNastutiM zrutvA kRtAvajJAH sAdhava pazcAttApaM cakruH / tacchrutvA'rhaddatto'pi pazcAttApaM kurvan kArtikazuklasaptamyAM mathurAM gatvA caityAni vanditvA tAn saptarSInapi vanditvA svayaM kRtamavajJAdoSaM kSamayAmAsa / zatrughno'pi ca saptarSiprabhAvAcchAntavyAdhiM dezaM jJAtvA kArtikapUrNimAyAM mathurAmiyAya / tAn natvA madgRhe bhikSAM gRhyatAmiti prArthayAmAsa / rAjapiNDo na kalpate iti taiH pratyuktazca kiJcitkAlamatra sthIyatAmiti punaH prArthayAmAsa zatrughnaH / tataH prAvRTkAlo'yaM gataH, tattIrthayAtrayA vihariSyAmaH / tvaM gRhiNAM gRhe gRhe'rhadvimbaM kArayeH, tenA'syAM puryAM jAtucid na vyAdhirbhAvItyuktvA samutpatya te saptarSayo'nyatra yayuH / zatrughno'pi tathA'karot / loko'pi nirAmayo jAtaH / tathA sa teSAM saptarSINAM ratnanirmitAH pratimA mathurApuryAM catasRSvapi dikSu cakre / saptamaM parva aSTamaH sargaH itazca vaitADhye dakSiNazreNyAM ratnapure pure ratnarathanRpasya candramukhIkukSijA manoramAkhyA putrI prAptayauvanA jAtA / kasyeyaM kanyA dAtavyeti cintApare nRpe nArada Agatya lakSmaNayogyeyamityabravIt / tena ca gotravairataH kupitA manoramA bhrUsaMjJayA bhRtyAn nAradakuTanAyA''dizat / nAradazca tAn jighAMsUn vijJAya pakSIva samutpatya lakSmaNamupagamya paTe likhitvA tAM kanyAM darzayAmAsa, svavRttAntaM ca sarvaM zazaMsa / lakSmaNazca tadrUpadarzanAt kSaNAjjAtAnurAgo rAmeNa samaM rakSovidyAdharaiH parivRtastatrA''yayau / lakSmaNena parAjitazca ratnarathastasmai manoramAM rAmAya ca zrIdAmAM nAma kanyAM dadau / rAma-lakSmaNau ca sarvAM vaitADhyadakSiNazreNIM jitvA'yodhyAmAgatya mahIM pAlayantau tasthatuH / tadA lakSmaNasya SoDazAntaH purastrIsahasraM babhUva / tAsu ca vizalyA rUpavatIvanamAlAdayo'STau mahiSyo'bhavan / putrAzca tasya sArdhe dve zate abhUvan / teSvaSTau zrIdharAdayo mahiSIbhavA Asan / rAmasya ca catasraH sItAdyA mahiSyo'bhavan / *** 191 ekadA ca sItA RtusnAtA rAtrizeSe vimAnAccyutau zarabhau mukhe pravizantau svapnaM dadarza / tajjJAtvA ca rAmo'vadat- 'tava vIrau sutau bhAvinau, kintu vimAnAccharabhau cyutAviti na mama modAya' / tadA sItA dharmasya tava ca mAhAtmyAt sarvaM zubhaM bhAvItyuktvA garbhaM dadhAra / sA ca pUrvato'pi priyatamA sagarbhA rAmasyA'dhikaM priyA'bhUt / tenerSyAlavaH sapatnyazchalaparAyaNA UcuH - 'rAvaNaH kIdRzo'bhUditi likhitvA darzaya' /
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 manamannamanna triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato mayA rAvaNaH sarvAGgena na dRSTaH, kintu taccaraNAveva dRSTAviti kathaM taM likhAmItyuktavatI / tatastatpAdAvapyAlikheti tAbhiH kRtAgrahA rAvaNapAdAvAlilekha / tadavasare ca tatropasthito rAmastAbhirUce 'tava priyA sItA'dyA'pi rAvaNasya smarati, sItayA likhitametad rAvaNapadadvayaM pazya, sItA tasyaiva nAthata iti jAnIhi / tattathA dRSTvA'pi dhIro rAmo'nupalakSitaH sItAyAM tathaiva varttate sma / sapalyazca nijairdAsIjanaiH sItAyAstaM doSaM jane prAkAzayan / atha vasante rAmaH sItAmabravIt-'sIte ! garbhakheditAM tvAM vinodayitumiva madhulakSmIrihopasthitA / tato'dhunA mahendrodayodyAnaM rantuM vrajAmaH / sItA'pyudyAnabhavairnAnApuSparme devatArcanarUpo dohadaH pUryatAmityUce / tatastatkSaNameva rAmo devAnAM pUjAmakArayat / saparicchadazca mahendrodayodyAnaM jagAma / tatra cA'rhatpUjotsavamayaM madhUtsavaM sukhAsInA sItA dadarza / tadavasare ca sA sphuritaM dakSiNanetraM sAzaGkA rAghavAya nivedayAmAsa / nedaM sAdhviti rAmeNa kathite ca sItovAca'rakSodvIpavAsAdadyA'pi me duvidhirna tuSTaH, tvadviyogaduHkhAdadhika kimasau dAsyati, nimittaM hi nA'nyathA bhavati' / tato rAmastAmuvAca-'khedaM mA vaha, sukhA-'sukhe karmAdhIne avazyameva bhoktavye' / tato gaccha, mandire devArcanaM kuru, pAtrebhyo dAnaM prayaccha' / sItA'pi tacchrutvA sadanametya rAmeNa yathoktaM sarvaM tathaiva cakre / ___atha rAjadhAnImahattarA yathAbhUtapurIvRttAntanivedakA vijayAdaya upetya natvA kampamAnAstasthuH / na tu kimapi vijJApayAmAsuH / tato rAmastAnabhayaM pradAya nivedanAyA''dizat / tatasteSu mukhyo mahattaro vijayo vijJapayAmAsa-'deva ! devyAM pravAdo'sti, jAnakI saptamaM parva - aSTamaH sargaH kAmukena rAvaNena hRtvaikaiva nItA, tadgRhe ciramavAtsIcca / tatazca sItA raktA viraktA vA tenA'vazyaM dUSitA bhavet / tadetaM pravAdaM mA sahasva' / ___tato rAmaH kalaGkitAM sItAM nizcitya duHkhAt tUSNIko dhairyamAlambya tAnuvAca-'bhavadbhiH sAdhu vyajJapi, strImAtrakRte'hamayazo na sahiSye' / evaM pratijJAya tAn visRjya rAmo rAtrau pracchanno gRhAd bahirgatvA pade pade sItApavAdaM zrutvA gRhamAgatya bhUyo'pi tacchravaNArthaM carAnAdizya dadhyau-'mayA yatkRte rakSaHkulakSayaH kRtaH, tasyAH kimidamAgatam ? sItA mahAsatI, parastrIlampaTo rAvaNazceti jAne / kulaM ca me niSkalaGkam / hA ! rAma: kiM karotu ?' tadA carA bahirgatvA zrutvA sItApavAdaM rAmasya saparicchadasyA'bruvan / tena kruddho lakSmaNo'vocat-'ye hetubhirdoSAn kalpayitvA satI sItAM nindanti, teSAmahamantako'smi' / tato rAma uvAca-'purA mama mahattarairidaM niveditaM, svayaM ca zrutaM, carairapi samarthitam / sItAyAH svIkAravat tattyAgena jano mA'pavAdIt' / tato lakSmaNaH punaruvAca-'lokavacasA sItAM mA tyaja / aniruddhamukho hi jano yathA tathA'pavaditA' / tato rAmaH punaruvAca-'satyametat, lokaH sdaa'piidRshH| kintu sarvalokaviruddhaM tyAjyameva' / evamuktvA rAmaH senApati kRtAntavadanaM sagarbhA'pi sItA'raNye kvA'pi tyajyatAmityAdizat / sItAtyAgo nocita iti rudana nivedayan lakSmaNo rAmeNa nA'taH paraM tvayA vAcyamiti niSiddho nIraGgIcchannamukhaH svagRhaM jagAma / tato dohadAnusAreNa sammetayAtrAvyAjena sItAM nItvA'raNye tyajeti kRtAntavadanaM rAmo'nvazAt / senApatirapi sammetayAtrArtha
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH rAmAjJAM nivedya sItAM rathe samAropya drutaM prasthitavAn / zakuneSu dunimitteSvapi nirvizaGkA rathasthA sItA dUraM mAgaM jagAma / tato gaGgAsAgaramuttIrya siMhaninAdake vane gatvA kRtAntavadanaH kiJcid vicArayaMstasthau / taM ca sAzru khinnamukhaM prekSya kathamitthaM sazoka iva sthito'sIti sItA papraccha / tataH senApatiruvAca-'devi ! rAkSasagRhavAsApavAdAllokakRtAd bhItena rAmeNa vane tyAjitA'si / asmin zvApadAkIrNe vane mayA tyaktA svaprabhAveNaiva jIviSyasi / tacchrutvA mUcchitA sItA bhuvi papAta / senApatirapi sItA mRteti matvA ruroda / tato vanavAtena labdhasaMjJA seto'yodhyA kiyad dUre ? rAmaH kutra tiSThati ? iti senAnyamapRcchat / tataH senAnIruvAca-'dUre'yodhyA, anayA pRcchayA kim ? avyAhatAzasya rAmasya vArttayA'lam' / evaM zrutvA'pi rAmabhaktA sA senApatimuvAca-'bhadra ! rAmasyedaM madvAcikaM kathaye:-yadi mamA'pavAdabhItastvaM, tarhi parIkSA kathaM nA'kRthAH ? zaGkAsthAne hi sarvo'pi divyaM labhate / mandabhAgyA'haM vane svakarmANyanubhokSye / kintu tvaM vivekasya kulasya cA'nurUpaM nA'kArSIH / yathA durjanagirA mAmatyAkSIH, tathA mithyAdRzAM vAcA jinadharmaM mA tyAkSI:' / evamuktvA mUcchitA bhUmau patitotthAyA'vocat-'hA ! mayA vinA rAmaH kathaM jIviSyati ? hA hatA'smi, rAmAya svasti lakSmaNAya cA''ziSaM kathayeH / zivAste panthAna: santu / vatsa ! rAmamupaihi' / senAnIH kRtAntavadanazcaivaMvidhe viparItavRttau priye'pi yaivaMvidhA tadiyameva satIziromaNiriti cintayan praNipatya sItAM muktvA kathaJcit parAvRttavAn // 8 // iti sItAparityAgavarNanAtmako'STamaH sargaH // 8 // navamaH sargaH atha bhItA sItA vane itastato bhrAmyantI svaM nindantI rudatI pade pade skhalantI ca gacchantI purata Agacchad mahAsainyaM dRSTvA'bhItaiva namaskAraparAyaNA tasthau / sainikAzca pratyuta kA nAma divyarUpeyaM bhUsthiteti vadanto bibhayAJcakruH / sItAyA ruditaMzrutvA ca svarajastaccamUnRpa iyaM sagarbhA kA'pi mhaastiityvoct| tathA sItAyAH samIpaM gataH / sItA cA''zaGkitA svaM nepathyaM samarpitavatI / tato dayAluH sa nRpa uvAca-'tvaM manAgapi mA bhaiSIH, etAni bhUSaNAni tavA'Gga eva tiSThantu / kA tvaM kastvAmihA'tyAkSIt, tadAkhyAhi, mA sma zatiSThAH, tvaduHkhena duHkhito'smi' / tanmantrI sumatizcA'pi sItAmuvAca-'gajavAhananRpasya bandhudevIkukSijanmA tanayo vajrajayo'yaM puNDarIkapurezo mahArhato mahAsattva: parastrIsahodaraH / gajAn grahItumatraitya kRtaprayojanazca vrajannatrA'gAt / tannijaduHkhamAkhyAhi / tato vizvasya sItA'zeSataH svavRttAntaM niveditavatI / tato nizchalo nRpo jagAda-tvaM me svasA'si, yata ekaM dharmaM prapannA mitho bandhavaH syuH' / tanmama bhAmaNDalasya bhrAturiva gRhe samehi / strINAM hi patigRhAdanyad bhrAtRgRhameva sthAnam / rAmo'pi hi tvAM lokApavAdabhayAdevA'tyAkSId na tu svayam / virahAturaH sa
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tvAmacirAdevA'nveSayiSyati' / evaM nirvikAreNa tenoktA tathA'stvityuktvA tenA''nItAM zibikAM sItA samAruroha / puNDarIkapuraM gatvA ca taddarzite gRhe'harnizaM dharmazIlA tasthau / itazca senApatirgatvA rAmAya sItAtyAgavRttAntaM vAcikaM ca zazaMsa / tadAkarNya mUrcchayA bhuvi patitaM rAmaM lakSmaNaH sasambhramametya candanajalenA'bhyaSiJcat / utthAya vilapantaM ca taM lakSmaNa uvAca-'sA tasmin vane'dyA'pi svaprabhAvAdeva rakSitA bhavet, tatsvayaM gatvA tAmanviSyA''nIyatAM, yAvat sA tvadvirahe na vipadyate' / tacchrutvA tena senApatinA vidyAdharaizca saha vyomayAnena rAmastad vanaM prApa / sarvato'nviSyA'pi tAM sItAmaprApya vyAghrAdinA sA bhakSitA bhavediti cintayA du:khito nivRttya svapurImAgatavAn rAmaH / sItAguNagAnapUrvakaM nAgarainindyamAnastasyAH pretakAryANi vidhAya tAmevA'nizaM hRdi cintayaMstasthau / itazca sItA puNDarIkapure yugminau nAmnA'naGgalavaNaM madanAGkuzaM ca sutau suSuve / vajrajaGghazca pramuditastayorjanmamahotsavaM nAmakaraNaM ca cakAra / tau ca dhAtrIbhibalyamAnau krameNa vardhamAnau vidyAgrahaNayogyau jAtau / tadA ca siddhaputra: siddhArtho'NuvratI kalAkuzalastrisandhyamapi mervadrau caityayAtrAsu nabhogAmI bhikSArthaM sItAsadanamiyAya / tayA bhaktAdyairbhaktyA bhojitaH pRSTazca sukhavihArikamuktavAn / sItA cA'pi tena pRSTA putrajanma yAvat sarvavRttAntamAcakhyau / tato dayAlu nimittajJa: siddhArtha uvAca-'mudhA khedaM mA gAH, tava manorathaM zIghramevaitau lavaNA-'Gkuzau pUrayiSyataH / tenaivamAzvAsitA sItA sAnunayaM taM svaputrAdhyApanAya svagRha eva dhArayAmAsa / sa ca siddhArtho bhavyAviti sarvAH saptamaM parva - navamaH sargaH kalAstau tathA'dhyApayAmAsa yathA tau devAnAmapi durjayAvabhUtAm / evaM tAvadhItasakalakalau yauvanaM prapedAte / tato vajrajo lavaNena lakSmIvatIkukSijAM zazicUlAM putrI dvAtriMzatamanyA api ca kanyA udavAhayat / aGkuzAya ca sa pRthvIpurapateH pRthunRpAdamRtavatIkukSijAM kanakamAlikAM yayAce / kintvajJAtavaMzAya putrI kathaM dIyatAmiti tenoktaH krodhAt tamabhyaSeNayat / tataH tatpakSAzritaM vyAghrarathaM yuddhe baddhvA'grahIt / tataH pRthuH svamitraM potanapati sAhAyyAyA''juhAva / vajrajo'pi svapuruSairyudhi svaputrAnAnAyayat / tairvAryamANAvapi ca lavaNA'GkuzAvapi calitau / tato'nyedhurdvayoH sainyayoyuddhe pravRtte pRthusainyairvajrajaGghasainyaM parAjitam / tenA'tikruddhau lavaNA-'Gkuzau niraGkuzau gajAvivA'dhAvatAm / tAbhyAM caujasvibhyAM yAvat pRthuH sasainyo'pi nA'bhajyata tAvadevamUce-'aparijJAtavaMzAbhyAmapyAvAbhyAM khyAtavaMzA yUyaM kathaM palAyadhve ?' / ___tacchrutvA nivRttya pRthuruvAca-'anena vikrameNa mayA yuvayovaMzo vyajJAyi' / evamuktvA sa tadaivA'GkuzAya kanakamAlAM pradAya vajrajaGgrena saha sandhi cakAra / zibiraM nyasya tatra sthite vajrajaGgha ca nAradaH samAjagAma / tena satkRtya pRthupratijJAtamaGkuzAya kanyAdAnamUce ca / tathA lavaNA-'GkuzayorvaMzaM pRthutoSAyA''khyAhIti prArthitazca / tato nArado vihasya bhagavantamRSabhamArabhya lokApavAdAt sItAtyAgAntaM sarvamudantaM zazaMsa / tacchrutvA hasitvA'Gkuza uvAca-'ayodhyeta: kiyad dUre?' SaSTyadhikaM zatayojanamiti muninoktazca tatra gatvA rAma-lakSmaNau draSTuM vajrajaGghamuvAca /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH vajrajako'pi tadvAcaM pratipadya taM kanakamAlayA samahotsavaM paryaNAyayat / tato vajrajaGgha-pRthubhyAM samanvitau lavaNA-'Gkuzau bahUn dezAn sAdhayantau lokapuramIyatuH / tato yuddhe tannRpaM kuberakAntaM jitvA lampAkadezeSu tannRpamekakarNAkhyaM vijayasthalyAM bhrAtRzatAkhyaM ca nRpaM vazagaM vicakrAte / tato gaGgAmuttIrya kailAsasyottarAM dizaM gacchantau nandanacArUNAM dezAnAM jayaM vidhAya RSa-kuntalAdIMzca dezAnadhikRtya sindhoH parakUlaM prApyA''ryA-'nAryAMzca nRpAn sAdhayAmAsatuH / tato nivRttya puNDarIkapurametya svagRhaM nAgaraiH prazasyamAnau pravizya sItAyAzcaraNau praNematuH / sItA ca tayoH sAziSaM mUni cucumba / saptamaM parva - navamaH sargaH itazca bhAmaNDalo nAradAt tacchrutvA sItAmupetya sarvaM vRttaM vijJAya tvattyAgamiva rabhasA putrayorvadhaM rAghavau mA kArTAmityuktvA tAM svavimAne'dhiropya lavaNA-'GkuzayoH skandhAvAraM jagAma / tAbhyAM ca mAtulo'yamiti sItayA kAritaparicayAbhyAM namaskRtastau zirasi cumbitvA'Gkamadhiropya ca saharSamUce-'mama bhaginI vIrapatnI samprati yuvAbhyAM vIrasUrapi, vIraputrau vIrau yuvAM pitR-pitRvyAbhyAM yuddhaM mA kArTAm / rAvaNasyA'pi hantrIstayoryuvAbhyAM yuddhaM katham?' tacchrutvA tAvUcatuH-'svaseva kAtaraM vaco mA vocaH / tAtayorna ko'pi pratimalla ityAvAmapi vidvahe, tadyuddhaM tyaktvA tayohiye kathaM bhaviSyAva: ?' evaM bruvatoreva tayordvayoH sainyayoyuddhaM pravavRte / bhAmaNDalazca sugrIvAdyairvidyAdharairanayorbhUcaraM sainyaM hataM syAditi zaGkayA yudhi yayau / tau kumArAvapi ca yuddhAyottasthAte / sugrIvAdyA vidyAdharAzca yudhyamAnA yudhi bhAmaNDalaM dRSTvA kAvimAviti papracchu: / tato rAmaputrAvimAviti vijJAya gatvA sItAM praNamya bhuvi samupavivizuH / itazca vIrau lavaNA-'Gkuzau kSaNenA'pi rAmasainyaM hatavidrutaM vidhAya rAma lakSmaNaM ceyatuH / tau dRSTvA cA'nyonyamUcatu:'kAvimau ? nisargAdanayormana: snihyati' / evamuktavantaM rAmaM lavaNo lakSmaNaM cA'Gkuzo'vocatAm-'rAvaNasyA'pi jetAraM vIrayuddhazraddhAlurahaM tvAM diSTyA'drAkSam / rAvaNenA'pyapUritA te yuddhecchaiSa pUrayiSyAmi / tvaM ca mama tat pUrayiSyasi' / tato rAma-lakSmaNau lavaNA-'kuzau ca svaM svaM dhanurAsphAlayAmAsaH / tato rAmasya kRtAntavadano lavaNasya vajrajaGgho lakSmaNasya virAdho'Gkuzasya atha tau vajrajaGghamUcatuH-'tvayA sahA'yodhyA'bhiyAtavyA, tato'nutiSTha, tathA lampAka-RSAdinRpAn AjJApaya / yenA'dyA''vayormAtA tyaktA tasya vikramaH prekssnniiyH'| tacchrutvA rudatI vArayantI ca sItoce-rAvaNasya hantArau devairapi durjayo rAma-lakSmaNau pUjyau vinayAdevA'valokanIyau' / tatastAvUcatuH-'tvattyAgini zatrubhUte ko vinaya: ? tava putrAvAvAmiti lajjAkaraM vaco gatvA tasyA'gre kathaM svayaM kathayiSyAva: ? tasya piturapi kuladvayayazaskaraM yuddhAhyanameva yujyate' / evamuktvA tau sasainyAnupAyodhyaM yoddhukAmAvUSatuH / dviSabalaM purAd bahirAyAtaM zrutvA ca vismitI kRtasmitau ca rAma-lakSmaNau / tato lakSmaNa: keDamI martukAmAH samApeturityuktvA rAmeNa saha sugrIvAdibhiH parivRto yuddhe cacAla /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 200 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH ca pRthuH sArathayo rathaM caturaM bhramayAmAsuH / te ca catvAro dvandvayodhino vividhaM prajahuH / tatra rAmo vividhairAyudhairyuddhvA yuddhAntecchU rathamariM prati vAhyetyuktavAn / tato'zvo na zakto'hamapi ca dviSo bANAghAtairasamartha iti sArathinokto rAmo'pyabhASiSTa-'mamA'pi vajrAvataM dhanuH zithilAyate, muzalaratnaM halaratnaM cA'pi zatrudalane'kSamaM jAtam / sadA zatrunAzakAnAM mamA'strANAM keyaM duravasthA samprAptA ?' evamevA'Gkuzena yuddhyamAnasya lakSmaNasyA'pi moghAstratA jAtA / atrA'vasare ca lakSmaNo'Gkuzenorasi bANena tADito mUcchito rathe'patat / rathamAdAyA'yodhyAM prati calite virAdhe ca labdhasaMjJaH sAkSepamUce-'virAdha ! kiM navamakRthAH? vIrasyaitadanucitam / tadrathaM zIghraM tatraiva naya, yathA cakreNa dviSaH zirazchinadmi / evamukto virAdho'GkuzaM prati rathamAnaiSIt / ____ lakSmaNazca tiSTha tiSTheti vadan cakraM gRhItvA bhramayitvA cA'GkuzAya mumoca / astrairaGkuzenA'nekazastADitamapi sarvAtmanA'pratihataM taccakraM vegenA''patyA'Gkuzasya pradakSiNAM vidhAya pakSI svanIDamiva punarlakSmaNahastau samAgAt / tena punarmuktamapi taccakraM tathaiva punsttpaannimevaa''gmt| tato viSaNNau rAma-lakSmaNau'kimAvAM na, kintvimAveva balabhadra-vAsudevAvi'ti dadhyatuH / atrA'vasare nAradaH siddhArthena saha tatropetya khinnaM salakSmaNaM rAmamuvAca-'harSasthAne kimayaM viSAdaH ? putrAt parAjayo hi vaMzodyotanAya / imau na zatrU, kintu sItAkukSijanmAnau putrau lavaNA'kuzau tvAM draSTuM yuddhavyAjenA'trA''gatau / tatredamabhijJAnaM yaccakraM saptamaM parva - navamaH sargaH nA'nayoH prababhUva / purA bharatasya cakramapi bAhubalI mudhA'bhUt / tato nAradaH punaH sItAyAstyAgamArabhya putrayuddhAntaM sarvaM vRttamAzazaMsa / rAmazca tacchrutvA vismaya-lajjA-kheda-modasamAkulo mUcchitazcandanajalena sikto labdhasaMjJa udazrurlakSmaNena saha putravAtsalyAttayorantikaM jagAma / tau ca lavaNA-'Gkuzau vinItau sadyo rathAdavatIrya nirastrau pitR-pitRvyayoH pAdeSu petatuH / / rAmazca tAvAliGgya kroDe kRtvA zirasi cumban zokasnehasamAkula uccai ruroda / lakSmaNazcA'pi tau nijotsaGgamAropya zirasi cumban sAzrurbAhubhyAM parirebhe / evameva zatrughno'pare ca nRpAH pramodante sma / sItA tu putrayovikramaM pitrA saha tayoH saGgamaM ca dRSTvA hRSTA vimAnena puNDarIkapuraM yayau / vajrajaGghanapo'pi bhAmaNDalAkhyAto rAma-lakSmaNau pattiriva nanAma / rAmazca tvaM me bhAmaNDalasamo'si, yo me putrAvavardhayastvamimAmavasthAmanaiSIzcetyuktvA puSpakArUDhastAbhyAM putrAbhyAM saha purIM pravizya nAgarairdUzyamAnaH stUyamAnazca gRhaM gatvottatAra, mahAntamutsavaM ca kArayAmAsa / atha rAmaM lakSmaNa-sugrIvAdyA: sambhUya vyajijJapan-'tvayA virahitA paradeze sthitA sItA'mUbhyAM kumArAbhyAM vinA'tikaSTena jIvati, yadyAdizasi, tamudya tAmihA''nayAmaH, anyathA pati-putraviyuktA sA vipatsyate' / tato rAma: kiJcid vicAryovAca'sItAyA Anayane lokApavAdo mahAvighnaH / sItA satIti jaane| tatassA sarvalokasamakSaM divyaM karotu, zuddhyA ca tayA saha me punargRhavAso-'stu' / tata evamastvityuditvA puryA bahirmaNDapAn
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tadantarmaJcazreNIzca kArayAmAsuH / teSu ca bhUpA nAgarAdayazcopAvizan / sugrIvazca rAmAjJayotthAya svayaM puNDarIkapure gatvA natvA ca vaidehImuvAca-'tvatkRte rAmeNa preSitaM puSpakamadhiruhya rAmasamIpamupaihi' / tata: sItayA'raNyatyAgaduHkhaM me'dyA'pi na zAmyati, tat punarduHkhAntarapradaM rAmaM kathaM yAmItyuktaH punarnatvA tava zuddhaye paurAdibhiH saha rAghavo maJcAruDho'stItyuktavAn / tataH pUrvata eva zuddhikAGkSiNI jAnakI vimAnamAruhyA'yodhyAM jagAma / mAhendrodayodyAnaM prApya ca tata uttatAra / lakSmaNenopetya dattArghA ca nRpairapi namazcakre / tataH sanpo lakSmaNa uvAca-'devi ! nijAM parI nijaM gRhaM ca pravezAt pAvaya' / prAptazuddhirimAM purIM gRhaM ca pravekSyAmi, nA'nyathA'pavAdaH zAmyatIti sItApratijJAM bhUbhugbhirvijJAya rAmo'pyupetya jAnakI nyAyaniSThuramuvAca-'tadgRhe vasantyA rAvaNena ced na bhuktA tadA sarvalokAnAM samakSaM divyaM kuru' / tata: sItovAca-'tvattaH paro'paro na vijJaH / kintu me doSamajJAtvA mahAvane mAmatyajaH / pUrvaM daNDaM vidhAya pazcAt parIkSaNaM karoSi, tathA'pi tatrA''ruDhA'hama' / tena vilakSo rAma uvAca-'na te doSo'stIti jAne, kintu janApavAdanivAraNAyedamucyate' / tataH sItovAca-'mayA divyapaJcakaM vahnipraveza-mantritataNDulabhakSaNatulArohaNa-taptakozapAna-phAlagrahaNarUpaM svIkRtam' / atrA'vasare nabhaHstha: siddhArtho nArado lokzca tumulaM nivAryovAca-'bho ! rAma ! sIteyaM nizcayena mahAsatI / tadatra saMzayaM jAtucid nA'kArSIH' / tato rAma uvAca-'lokAH ! kA'pi maryAdA vo nA'sti, yaddoSamudbhAvya yuSmAbhireveyaM purA dUSitA, puratazcA'nyad saptamaM parva - navamaH sargaH 203 bruudhve| sa tadA kathaM sadoSA'dhunA ca nirdoSA jAtA ? tatpratyayAya sItA vahni pravizatu' / evamuktvA rAmo hastazatatrayaM gataM khAnayitvA puruSadvayadaghnaM candanendhanairapUrayat / / atrA'vasare ca vaitADhyottarazreNivartino harivikramanRpasya kumAro'STazatanArIpatirjayabhUSaNaH kiraNamaNDalAkhyAM patnI hemazikhAkhyena mAtulena samaM suptAM dRSTvA tAM nirvAsya svayaM prAvrajat / sA kiraNamaNDalA'pi vipadya vidyuiMSTreti rAkSasI jaataa| jayabhUSaNazcA'yodhyAyA bahiretya pratimayA tasthau / taM ca sA rAkSasyupAdravat / tanmuneH kevale samutpanne cotsavArthaM zakrAdayaH samAjagmuH / devAzca sItAyAstat prekSya zakramAhuH-'lokasya mudhA'pavAdenA'dya sItA vahnau pravekSyati' / tataH indraH pattyanIkaparti sItAsAmIpyAyA''dizya svayaM muneH kevalajJAnotsavaM cakAra / atha rAmasya nidezAd bhRtyAzcandanabhRtaM tadgatta~ parito jvAlayAmAsuH / tamagni dRSTvA rAmo dadhyau-'aho ! atyantaviSamaM mamedaM samupasthitaM yadiyaM mahAsatI niHzaGkA nUnamagni pravekSyati, bhAgyasyeva divyasya viSamAgatiH / mayA sahA'syA nirvAso, rAvaNena haraNaM, vane tyAgo bhUyazcaitad mayA kRtam' / evaM cintayati rAme sItopAgni sthitvA sarvajJaM smRtvA ca satyApanAM cakre-'sarve zrRNvantu, yadyahaM rAmAdanyamacIkame, tadA'yamagnirmI dahatu, anyathA tu jalamivA'yaM sukhasparzo bhavatu' / evamuktvA sA smRtanamaskArA tasmin vahrau jhampAM dadau / kintu yAvat sA pravizati tAvadagnividhyAtaH, gartazca svacchasalilasambhRto vApIbhAvamApannaH / sItA ca jale kamalopari siMhAsanasthitA lakSmIva devaprabhAvato babhau /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTikApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH atrA'vasare ca samudrajalamiva sarvataH sAvarttamucchalad vApyA jalamuJcAnapi maJcAnAplAvayitumArebhe / vidyAdharAzca bhayodbhrAntAH samutpatya nabhasIyuH / bhUcarAzca 'mahAsati sIte! pAhI 'ti cukuzuH / sItA cocchalitaM tadambhaH pANibhyAmavAlayat / tatprabhAvatazca tajjalaM punarvApIpramANamabhUt / sA vApI cotpalAdibhiH zobhitA maNisopAnamanoharA ratnabaddhobhayataTA ca jAtA / nAradAdyAzca nabhasi sItAzIlaprazaMzino nanRtuH puSpANi vavRSuzca / aho ! rAmapalyA yazaskaraM zIlamiti mahAn lokapraghoSo'bhUt / lavaNA-'Gkuzau ca mAtustatprabhAvaM dRSTvA pramuditau haMsAviva tarantau tatsamIpamAptau jAnakyA mUrtyAghrAya pArzvayorupavezitau / lakSmaNAdayazca gatvA sItAM sabhakti namazcakruH / 204 rAmazca sItAmupagamya pazcAttApa - lajjAnato racitAJjali - ruvAca-'svabhAvAdapyasaddoSodghoSakANAM nAgarANAmanurodhAt tyaktA'si, devi ! tat sahasva / vane tyaktA ca svaprabhAvata eva tvamajIvaH / ekaM divyamAsIt, tadapyahaM nA'jJAsiSam / mama tat sarvaM kSAntvA puSpakamadhyAsya vezma gatvA prAgvad mayA saha ramasva' / tataH sItoce- 'na te na vA lokasya kazcana doSa:, kintu matpUrvakarmaNAmeva / tattAdRzakarmocchedakAriNIM pravrajyAmeva nirviNNA grahISyAmi / evamuktvA sA svamuSTinA kezAnutkhAya jinezvaraH zakrasyeva rAmasyA'rpayAmAsa / tena mUcchitazca rAmo yAvad nottasthau tAvat sItA jayabhUSaNamunerantikaM yayau / sa munizca jAnakIM vidhivad dIkSitvA suprabhAkhyagaNinIparivAre tAM tapaH parAyaNAM cakAra / / 9 / / iti sItAzuddhi-vratagrahaNavarNanAtmako navamaH sargaH // 9 // Chi Long dazamaH sargaH atha rAmaM candanajalena siktaM labdhasaMjJaM 'kva nu sItA, luJcitakezAmapi tAM me priyAM darzayata yadi yUyaM na mumUrSavaH, duHsthite mayi kiM yUyaM susthitA' ityuktvA cApaM gRhNantaM taM natvA lakSmaNo'bravIt - 'Arya! kimidaM, lokaH khalu tava kiGkaraH / yathA tvaM doSabhItaH sItAmatyAkSIH, tadyathA sA bhavabhItA sarvamatyajat / bhavata: pratyakSamevaitat sA kezAn svayamutpATya jayabhUSaNamunisamIpe vidhivad dIkSAM jagrAha tasya munezcedAnImeva kevalamutpannam / tajjJAnamahimA tavA'pyavazyakarttavyo'sti / sItA'pi vratinI satImArgamiva muktimArgaM darzayantI tatraivA''ste' / tato rAmaH svasthaH sannuvAca- 'mama priyA parivrajyAmAdade tat saadhu'| evamuktvA saparivAra: kevalinaM jayabhUSaNamupagamya natvA dezanAM zrutvA'nte ca papraccha-'bhagavan ! ahamAtmAnaM bhavyabhavyaM vA na vedmi tadAkhyAhi, prasIda' / tataH kevalinA 'tvaM bhavyo'si, anenaiva janmanotpannakevalaH siddhiM yAsyasItyuktaH punarapi sa papraccha-'pravrajyayA mokSaH, sA ca sarvatyAgena, kintu lakSmaNo mama dustyaja:' / tato munirAha 'tava balasampado'vazyaM bhoktavyAH, ante ca saGgaM tyaktvA pravrajya mokSameSyasi / tato vibhISaNo natvA'pRcchat- 'kena karmaNA rAvaNaH sItAmapajahAra, lakSmaNazca taM
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 206 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH jaghAna / tathA sugrIva-bhAmaNDala-lavaNA-'GkuzAH ahaM ca kena karmaNA rAme'nuraktAH ?' tato muniH prAha___ atha bharatArdhe dakSiNe kSemapure nagare nayadattasya vaNijaH sunandAkukSijanmAnau dhanadatta-vasudattau putrAvabhUtAm / tayozca yAjJavalkyo dvijo mitramabhUt / tasminneva pure ca vaNija: sAgaradattasya guNadharaH putraH putrI ca guNavatyAstAm / sAgaradattena dhanadattAya dattA guNavatI / tanmAtrA ratnaprabhayA ca sA'rthalobhata: zrIkAntAyebhyAya guptaM dattA / yAjJavalkyasta tajjJAtvA svamitrayorAkhyat / tato vasudatto nizi gatvA zrIkAntamavadhIt / zrIkAntenA'pi ca khaDgena vasudatto hataH / tau ca vindhyATavyAM kuraGgau jAtau / guNavatyapi mRtvA tatra mRgI jAtA / tasyAH kRte tatrA'pi tau yadhvA vipadya parasparavaireNaivaM bahUn bhavAn bhramatuH / dhanadattazca bhrAtRvadhapIDito nirdharmo bhraman rAtrau kSudhita: sAdhUn dRSTvA bhojanaM yayAce / teSveko munirjagAda-divA'pi munInAM bhaktAdisaGgraho na bhavati, tavA'pi ca rAtrau bhojanAdikaM nocitm| IdRze'ndhakAre'nnAdau jIvasaMparka ko vetti ?' evaM tena bodhitaH sa zrAvako bhUtvA vipadya saudharme tridazo bhUtvA tatazcyutvA mahApuranagare mero-rdhAraNIkukSijanmA nAmnA padmaruciH zreSThI paramazrAvako'bhavat / sa caikadA'zvArUDho gokulaM gacchan jaravRSabhaM pathi patitaM mumUrSu dRSTvA kRpayottIrya tasya karNamUle paJcaparameSThinamaskAra dadau / sa vRSabhazca vipadya namaskAraprabhAvAt tatraiva chatracchAyanRpasya zrIdattAkukSijo vRSabhadhvajo nAma putro babhUva / svecchayA bhramaMzca tAM jaravRSabhabhUmiM gataH prAgjanmasthAnadarzanAjjAtismaraNamApya tatra caityamakArayat / tasyaikabhittau taM mumUrSu saptamaM parva - dazamaH sargaH jaragavaM tatkarNAnte namaskAradAyinaM taM puruSaM tatsamIpe saparyANaM hayaM ca lekhayitvA''rakSAnAdizat-'yaH paramArthatazcitraM vidan dRzyeta sa zIghraM mama jJApyaH' / evamuktvA sa svaM vezma yayau / tatra caikadA vandanAyA''gata: padmaruciH zreSThI jinaM vanditvA bhitticitraM dRSTvA sarvametad mama samvadatIti vismita uvAca / ArakSaistad vijJAya ca vRSabhadhvajastatropetya kiM citravRttAntaM vetsIti taM padmarucimapRcchat / sa ca purA gave'smai mumUrSave namaskAradAnaM, tatkenA'pyabhijJeneha likhito'smItyuvAca / tato vRSabhadhvajastaM natvovAca-'yo'yaM jaradgavaH so'haM namaskAraprabhAvato rAjaputro'bhavaM, tvamanena prakAreNa mahAn kRpAlurasi, anyathA tiryagyonermama kA gatirbhavet ? tatastvaM sarvathA me guruH svAmI daivataM cA'si, sarvamidaM mama prAjyaM rAjyaM bhukssv'| evamuktvA sa vRSabhadhvajaH padmarucinA sahaiva zrAvakavrataM pAlayan vijahAra / ciraM zrAvakatvaM pAlayitvA vipadya cezAnakalpe mahaddhiko devau jAtau / tatazcyutvA ca padmarucirmeroH pazcimato vaitADhye nandAvarte nagare kanakAbhAkukSijo nandIzvaratanayo nayanAnandanAmA'bhUt / tatra rAjyaM bhuktvA parivrajya mAhendre devo jAtaH / tatazcyutvA ca prAgvideheSu kSemApuryAM vipulavAhananRpasya padmAvatIkukSijanmA zrIcandro nAma tanayo jAtaH / rAjyaM bhuktvA'nte samAdhiguptasya munerantike pravrajya brahmalokendro jAtaH / tatazcyutvA cA'yaM rAmo balabhadro jAtaH / vRSabhadhvajajIvazcaiSa sugrIvaH / zrIkAntajIvazca mRNAlakandanagare zambhornRpasya hemavatIbhavo vajakaNTho nAma tanayo babhUva / vasudattajIvazca zambhunRpapurohitasya vijayasya ratnacUDAkukSijanmA zrIbhUtiH putro babhUva /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSa-gadyAtmakasAroddhAraH guNavatyapi tasya zrIbhUteH sarasvatIkukSibhavA vegavatI nAma tanayA jAtA / sA prAptayauvanA pratimAsthaM janairvandyamAnaM sudarzanaM muniM nirIkSya sopahAsamavadat - 'aho ! ayaM sAdhuH purA striyA saha krIDan dRSTaH, sA'nyatrA'nena preSitA, taM kathaM vandadhvam ? ' tacchrutvA ca sarvo'pi lokaH kalaGkodghoSapUrvakaM taM muniM viplAvayitumArebhe / sa munizca yAvadayaM kalaGko nottariSyati tAvat pratimAM na pArayiSyAmItyabhijagrAha / tatazca devatAroSAd vegavatyA mukhamucchUnaM (sazothaM) jAtam / sAdhuvRttAntaM jJAtvA ca pitrA'pi bhRzaM nirbhatsatA / sA ca pitU rogAcca bhItA tasya muneragre sarvalokasamakSamuccairuvAca'tvaM sarvathA nirdoSo'si, doSo'yamalIko mayaivA''ropitaH, tat kSamasva' / tacchrutvA ca lokastaM muniM punarapyAnarca / vegavatI ca tatprabhRti zrAvikA jAtA | zambhunRpazca tAM rUpavatIM dRSTvA yayAce / zrIbhUtizca mithyAdRze naiSA dAtavyeti taM pratyuvAca / zambhuzca taM nihatya tAM balAd bubhuje / sA ca bhavAntare te vadhAya bhUyAsamiti zApaM dattavatI / zambhunA vimuktA ca sA harikAntAvratinIpArzve pravrajya vipadya brahmalokaM yayau / 208 tatazcyutvA ca sA zambhujIvasya rAvaNasya vadhAya pUrvanidAnavazAjjAtA sIteyaM janakanandinI / tasyAH sudarzanamuneralIkadoSAropAllokena'lIko'yaM kalaGko'dhiropitaH / zambhujIvazca bhavaM bhrAntvA kuzadhvajadvijasya sAvitryAM prabhAso nAma nandano bhUtvA vijayasenamunerantike prAvrAjIt / ekadA ca sammetayAtrAM prasthitaM vidyAdharendraM paramarddhikaM kanakaprabhaM dRSTvA'nena tapasA'hamIdRk paramarddhirbhUyAsamiti nidAnaM vyadhAt / tato vipadya 209 saptamaM parva dazamaH sargaH tRtIyakalpe samutpadya tatazcyutvA vidyAdharendrastavA'grajo'bhUt / yAjJavalkyazca bhavaM bhrAntvA tvaM vibhISaNo'bhUH / zrIbhUtizca nRpeNa hato divaM gatvA cyutvA supratiSThapure vidyAdharaH punarvasurjAta: / sa ca kAmArttaH puNDarIkavijaye tribhuvanAnandacakriNaH kanyAmanaGgasundarImapajahAra / cakripreSitairvidyAdharairyudhyamAnasya tasya vimAnAdanaGgasundarI kvA'pi nikuJje papAta / punarvasuzca pravrajya tatprAptyai nidAnaM kRtvA vipadya divaM gatvA vA cA'yaM lakSmaNo jAtaH / anaGgasundarI ca vane sthitograM tapaH kurvantI vihitAnazanA'jagareNa jgrse| samAdhinA mRtvA sA dvitIye kalpe devIbhAvamApya tatazcyutvA vizalyA lakSmaNasya mahiSyabhUt / guNavatIbhrAtA guNadharazca bhavaM bhrAntvA kuNDalamaNDito rAjaputro bhUtvA cirAya zrAvakatvaM pAlayitvA vipadyaiSa bhAmaNDalo babhUva / itazca kAkandyAM vAmadevadvijasya zyAmalAkukSijAtau vasunanda sunandanau dvau putrAvabhUtAm / ekadA tayorgehe sthitayo - rmAsopavAsI munirAyayau / sa ca tAbhyAM bhaktitaH pratilambhitaH / taddAnadharmeNa sa vipanna uttarakuruSu yugminau bhUtvA vipadya saudharme surau jAtau / tataH cyutvA kAkandyAmeva rativardhananRpasya sudarzanAyAM priyaGkara - zubhaGkarau tanayau abhUtau / ciraM rAjyaM pAlayitvA vipadya graiveyake surau bhUtvA cyutvA cemau lavaNA-'Gkuzau jAtau / tayormAtA sudarzanA ca ciraM bhavaM bhrAntvA siddhArtha eSa tayoradhyApakaH' / evaM munivacaH zrutvA bahavaH saMvegaM yayuH / tadaiva ca rAmacamUpatiH kRtAntavadanaH prAvrAjIt / *Cha *
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ puruSatam-gadyAtmakasAroddhAraH atha rAmo jayabhUSaNaM praNamya sItAyAH samIpaM gatvA dadhyau'asau sukumArAGgI kathaM tapaHklezaM sahiSyate ? yad vA yasyAH satItvaM bhaGktuM rAvaNo'pi nA'laM sA vrate'pi dRDhapratijJA bhAvinI' / evaM vicArya sItAM vavande / anye'pi ca lakSmaNAdayastAM vavandire / tataH saparivAro rAmo'yodhyAM yayau / sItA - kRtAntavadanau cograM tapastepAte / kRtAntavadanazca vipadya brahmalokaM yayau / sItA ca SaSTiM varSANi vividhaM tapo vidhAya trayastriMzadahorAtrImanazanaM kRtvA mRtA ca dvAviMzatisAgaropamAyuracyutendro'jAyata / 210 itazca vaitADhye kAJcanapure nagare vidyAdharendraH kanakarathaH kanyayormandAkinI - candramukhyoH svayaMvare saputrAn rAma-lakSmaNAdInAhvayat / bhUpeSu tatrA''sIneSu ca mandAkinI svayaM lavaNaM candramukhI cA'GkuzaM vRtavatI / tena kruddhA lakSmaNasya putrAH sArdhe dve zate yuddhAyottasthire / tacchrutvA lavaNA-'GkuzAvUcatuH - ko nAmaibhiryotsyate ? bhrAtarau hyavadhyAH / yathA tAtayorna ko'pi bhedaH, tathA'smAkamapi ko'pi bhedo mA'stu' / lakSmaNaputrAzcarebhyastajjJAtvA vismitAH svaM nininduH / saMvegamAptAzca pitarAvApRcchya mahAbalamunerantike vrataM jagRhu: / tadAnIM kRtavivAhau lavaNA'Gkuzau ca rAma-lakSmaNAbhyAM sahA'yodhyAmAjagmatuH / itazca svapure harmyatale sthito bhAmaNDalazcintayAmAsa - 'zreNidvayaM vaze kRtvA''ttadIkSo'nte vihRtya pUrNamanorathaH syAm / evaM vicArayatazca tasya zirasi divo vidyut papAta / tena mRtvA ca sa devakuruSu yugaladharmiSu jAtaH / itazca hanUmAMzcaitre caityavandanAya meruM gatastato nivRttazcA'staM gacchantaM sUryaM dRSTvA dadhyau - 'yathodayastathA'stamapi bhavatyeva, tatrA'yaM saptamaM parva dazamaH sargaH sUrya eva dRSTAntaH / sarvameva nazvaram' / evaM vicintya svapuramAgatya rAjye putraM nyasya dharmaratnamunipArzve sArdhasaptazatanRpaiH saha prAvrAjIt / tatpalyazca lakSmIvatIvratinIpArzve dIkSitA asthuH / zrIzailazca dhyAnAgninA karmANi bhasmasAt kRtvA zailezIM prApyA'vyayaM padaM jagAma / 211 rAmazca hanUmantaM pravrajitaM jJAtvA dadhyau - 'bhogasukhaM hitvA kimayaM kaSTapradAM dIkSAmAdade' / saudharmendrazcA'vadhestajjJAtvA sabhAyAmUce- 'aho ! karmagatizcitrA, caramadeho'pi rAmaH svayaM dharmaM hasati, viSayajaM sukhaM ca prazaMsati / athavA jJAtaM yadanayo rAma-lakSmaNayoH ko'pi gADhataraH snehaH, yo bhavAnirvedakAraNam' / tata: kautukAd dvau devau tayoH snehaM parIkSitamayodhyAmAgatya lakSmaNasya sadmani mAyayA sarvamantaHpuraM karuNasvaramAkrandad darzayAmAsatuH / hA rAmetyAdi bahu vilapantIrantaHpuravadhUH prekSya viSaNNo lakSmaNo'vadat- 'mama jIvitasyA'pi jIvitaM bhrAtA mRtaH / chalaghAtinA kRtAntena kiM kRtam ? evaM vadatazca lakSmaNasya vacasA saha jIvitaM niryayau', taM ca mRtaM dRSTvA mithastau surau viSaNNAvUcatuH - 'aho ! AvAbhyAM kimidaM kRtam ! vizvAdhAro'sau naraH kimAvAbhyAM hataH' ! evaM svaM nindantau tau svaM kalpaM jagmatuH / lakSmaNaM ca mRtaM dRSTvA tadantaH purastriyaH saparIvArAzcakranduH / tacchrutvA ca rAmastatropetyovAca- 'ajJAnAt kimamaGgalamArabdham ? ahaM jIvannevA'smi, mamA'nujo'pyeSa jIvatyeva / ko'pi rogo'muM bAdhate, tatpratikriyA vidheyA' / evamuktvA sa vaidyAn nimittajJAMzcAsshUya mantra-tantrANAM prayogaM kArayAmAsa / tadvaiphalye ca mUccha prApya kathaJcillabdhasaMjJo rAma uccairvilalApa / vibhISaNAdyA api hatAH sma iti vadanto vimuktakaNThaM ruruduH / kauzalyAdyA mAtaro'pi vadhUbhiH saha bhUyo bhUyo'pi mUrcchA gacchantyaH karuNaM cakranduH /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 212 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tato rAmaM natvA lavaNA-'GkuzAvUcatuH-kanIyastAtamRtyunA'dya bhavAdatibhItau svaH / mRtyurakasmAdevA''patati, tat paralokAya mUlata eva yatanIyam / ato dIkSAyai anumanyasva, ata: paraM nastadeva yuktam' / evamuktvA rAmaM natvA'mRtaghoSamunestAvubhau dIkSAM gRhItvA kramAcchivapadamIyatuH / rAmazca bhrAtuH putrayozca viyogena mUrchAmApya labdhasaMjJo mohAd bahu vilalApa / tato vibhISaNAdyAH kathaJcana rAmametya gadgadasvaramUcuH-dhIreSu dhIro vIreSu ca vIrastvamadhairya muJca / lakSmaNasya samayocitamaGgasaMskArapUrvakauladehikaM kuru' / tena ca kupito rAmastAn nirbhatryonmattavat tadvirahaM bahUktvA lakSmaNamase samAropyA'nyatra jagAma / tasya ca viphalaM snAnAdikArayatastasya snehonmattasya vismatAnyakriyasya SaNmAsI vyatIyAya / taM tathAbhUtaM zrutvA ca vidviSa indrajit-sundaputrA anye ca jighAMsavaH sametya sainyairayodhyAM rurudhuH / rAmo'pi lakSmaNamaGke kRtvA vajrAvarta dhanurAsphAlayat / tadA cA''sanakampena mAhendrAd devaiH saha jaTAyU rAmamupAyayau / indrajitputrAdayazcA'pi devA rAmaM gRhyA iti vadanto dudruvuH / atra devaiH kRtasahAyaH savibhISaNo rAmo no hanteti bhItA lajjitAzca te paraM saMvegamApyA'tivegasya muneH pArzve prAvrajan / jaTAyuzca devo rAmasya puraH sthitvA zuSkaM tarumambhasA siSeca / azmani gomayAdi kSiptvA kamalinI ropayAmAsa / mRtavRSabheNa lAGgulena cA'kAle'pi bIjAnyuvApa / yantre ca tailArthaM vAlukA nidhAya pIlayAmAsa' / tato rAmastamuvAca-'kiM vRthA prayatase' / tata: smitvA jaTAyurapyuvAca-'yadyetAvad vetsi tarhi mRtakaM kiM skandhe vahasi ?' saptamaM parva - dazamaH sargaH tato lakSmaNazarIramAliGgaya rAmastamAha-'kimamaGgalaM bhASase, mama dRSTipathaM tyaja' / evaM vadati rAme kRtAntavadano devo'vadherjJAtvA rAmabodhArthaM samAyayau / saH skandhe strImRtakaM kRtvoparAmaM vicaran rAmeNa kimunmatta iva skandhe strImRtakaM vahasItyuktaH pratyuvAca-'kimamaGgalaM vadasi, mamaiSA preyasI, tvaM kiM svayaM mRtakaM vahasi ?' mayohyamAnAM me bhAryAM ced mRtAM jAnAsi tarhi nijaskandhasthitaM zavaM kiM na jAnAsi' / tenaivaM darzitaistaistairnimittairlabdhasvAsthyo rAmo dadhyau-'kiM satyaM mamA'najo na jIvati?' tatastau jaTAya-katAntI prAptabodhAya rAmAya svaM kathayitvA nijaM sthAnaM jagmatuH / rAmazca nijAnujasya pretakArya vidhAya dIkSecchu: zatrughnaM rAjyadAnAyA''dizat / zatrughnazca bhavodvigno'hamapi vrataM grahISyAmIti rAjyaM nA'GgIcakAra / tato rAmo lavaNasutAyA'naGgadevAya rAjyaM pradAya munisuvratavaMzasya suvratasya munerahaMdAsazrAvakopadiSTasya samIpaM gatvA zatrughna-sugrIva-vibhISaNa-virAdhAdibhiH sArdhaM vratamAdade / rAme ca nirgate nRpANAM SoDaza sahasrANi bhavavairAgyAd vratamAdadire / saptatriMzat sahasrANi striyazca zrImatyAH zramaNAyA vrataM jagRhatuH / rAmazca pUrvAGgazrutapavitrito guroH samIpe SaSThyabdI yAvad vividhAbhigraharatastapAMsi tepe / atha rAmo gurvanujJayA pracchakavihAro'TavyAM girikandare prayAtavAn / tasyAM rAtrau ca dhyAnamagnasya tasyA'vadhijJAnamutpede / tena ca vizvaM karAmalakavat pazyannanujaM devAbhyAM hataM narakaM prAptaM ca jJAtvA dadhyau-'ahaM pUrvajanmani dhanadatto lakSmaNastu vasudattaH /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 215 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tatrA'pyasAvakRtakRtyo vipadyA'smin bhave mamA'nujo jAtaH / atrA'pyasya kaumAre varSazataM, maNDalitve varSANi zatatrayaM catvAriMzacca, digvijaye sAdhaikAdaza sahasrAH. rAjye SaSTivarSANIti militvA dvAdazavarSasahasrANyAyuraviratasya narakAvahaM jAtam / atra devayorna doSaH / karmaNAM hi vipAka evedRzaH' / evaM cintayan rAmaH karmabhedAya vizeSatastapaH-samAdhiparAyaNo'bhUt / __ atha rAmaH SaSThopavAsAnte syandanasthale nagare pAraNAya yugamAtradattadRSTiH praviveza / paurerupaDhaukitAnAhArAnagRhNan dhAhArAsakto nRpagRhaM gatavAn / tatra pratinandinRpeNocitamannAdikaM pratilambhitaM bhuktavAn / devaizca tatra vasudhArAdipaJcakaM vidadhe / rAmazca punastadaraNyaM gatvA purakSobhaH svasya saMghaTTazca mA bhUdityabhigraho jagrAha-'bhikSAkAle'traiva vane ced bhikSA lapsyate, tadA pAraNaM kArya nA'nyathe'ti / tAdRzAbhigrahaparazca samAdhimApannaH pratimAdharastasthau / athaikadA duHzikSitenA'zvena javinA hriyamANaH pratinandinRpaH samAgatavAn / nandanapuNyAkhyasarasa: paGke cA'zvo magnaH / anupadaM tasya sainyaM cA''gatam / tamazvaM paGkAduddhRtya zibiraM vidhAya ca snAtvA saparicchado nRpo bhojanaM cakre / tadA ca pAritadhyAno rAmaH pAraNecchayA tatrA''gatavAn / nRpazcA'bhyutthAya bhaktapAnastaM pratyalAbhayat / kRtapAraNe ca rAme nabhaso ratnavRSTirabhUt / rAmasya dezanAM zrutvA ca te pratinandyAdayaH zrAvakA babhUvuH / tadArabhya rAmazciraM vanadevatAbhiH pUjyamAnastatraiva tasthau / bhavavicchedakAmazca mAsopavAsAdinirato nAnAsano dustapaM dhyAnasthastapastepe / anyadA ca rAmaH koTizilAM zilAM purA lakSmaNenottolitAM prApya tAmadhyAsya rAtrau pratimAdharaH zukladhyAnAntaraM prApa / avadhinA saptamaM parva - dazamaH sargaH tajjJAtvA ca sItendro dadhyau-'yadayaM bhavI bhavet tadA tena yogo bhavatu mama, tadasyopasarga vidadhAmi, yathA'yaM devo matsuhRt syAt' / evaM vicintyoparAmamAgatya RtusamuddhamudyAnaM sItArUpaM strIjanAnapi ca vikRtyoce-'priya ! tava priyA sItA'hamihopasthitA'smi, tvAmanuraktaM tyaktvA'haM prAvrajam / pazcAcca mamA'tyantaM pazcAttApo'bhUt / adya cA''bhividyAdharakumArIbhiH prArthitA'haM-prasIda, svaM pati rAmaM yAce, no nAthIkuruSva / tvaM ca parivrajyAM muktvA rAmasya mahiSI bhava, vayaM ca tvadAdezAt tasya palyo bhaviSyAmaH / tadamUH svIkuru, tvayA saha prAgvad rasye' / evaM vadati sItendre ca vikRtAstAH striyaH kAmoddIpakaM saGgItaM cakruH / kintu rAmamunirmanAgapi nA'kSubhyat / atha mAghasya zukladvAdazyAM rAtrerantime prahare rAmasyA'malaM kevalamutpannam / tadA sItendro'nye ca devAstasya vidhipUrvakaM kevalajJAnamahimAnaM cakruH / rAmazca dharmadezanAM vidadhe / dezanAnte ca sItendreNa kSamayitvA natvA ca lakSmaNa-rAvaNagati pRSTo rAmo'bravIt-rAvaNo'dhunA zambUkena saha caturthe narake lakSmaNazca staH / narakAyuranubhUya tau prAgvidehe vijayAvatyAM nagaryAM sunandasya rohiNIbhavau tanayau jinadAsa-sudarzanau bhUtvA'rhaddharma paalyissytH| tata: saudharme tridazau bhUtvA cyutvA ca vijayApuryAM zrAvako bhUtvA vipadya harivarSe puruSabhAvamApya mRtvA devalokaM gamiSyataH / tataH cyutvA tasyAmeva vijayApuryAmArtarAjo lakSmIkukSijau jayakAntajayaprabhau kumArau jinoktaM saMyama pAlayitvA lAntake devI bhaviSyataH /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaM parva - dazamaH sargaH . 217 divaM yAhi' / tata: sItendrastAn muktvA rAmaM natvA zAzvatArhatIrthayAtrAkRte nandIzvarAdiSu jagAma / gacchaMzca devakuruSu bhAmaNDalajIvaM dRSTvA prAksnehavazAt taM samyak pratibodhya sItendro nijaM kalpamiyAya / rAmazcotpanne kevale varSANAM paJcaviMzati bhavyAn prabodhyA''yuzca varSANAM paJcadazasahastrANi vyatItya kRtakRtyaH zailezI pratipadyA'vyayaM padaM prapede // 10 // iti rAmanirvANagamanavarNanAtmako dazamaH sargaH // 10 // 216 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH tadA ca tvamapyacyutAccyutvA'traiva bhArate sarvaratnamatirnAma cakrI bhaviSyasi / tau ca cyutvendrAyudha-megharathAkhyau te putrau bhAvinau / tvaM tu pravrajya vaijayantaM gamiSyasi / indrAyudhastu rAvaNajIva: zubhaM gatitrayaM bhrAntvA tIrthakaranAmakarmA'rjayiSyati / tato rAvaNajIvastIrthakaro, bhavA~zca vaijayantAccyutastasya gaNadharo bhAvI / tatastau mokSaM yAsyataH / lakSmaNajIvastu bhavatputro megharathaH zubhA gatIrdhAntvA prAgvidehe puSkaradvIpe ratnacitrAyAM nagA~ cakrizriyaM bhuktvA krameNa pravrajya tIrthakaro bhUtvA nirvANameSyati' / evaM zrutvA ca sItendro rAmaM praNamya tato yatra narake lakSmaNastatra gatvA vikRtaiH siMhAdirUpairlakSmaNena saha rAvaNazambUko yudhyamAnau dadarza / paramAdhArmikAzca naivaM yudhyamAnAnAM vo duHkhaM bhAvIti bhASamANAstAnagnikuNDeSu taptatailakumbhyAM bhASTre ca balAd nidadhuH / teSAM tad duHkhaM dRSTvA sItendro'surAnuvAca-'kiM re ! na jAnItha, yadime puruSazreSThA Asan ? dUramapayAta / etAn muJcata' / evaM tAnasurAn nivArya sazambUka-rAvaNAvuvAca-'yuvAbhyAM tathAkRtaM yenemaM narakaM prAptau, tathA pUrvavairaM pariNAmaM dRSTvA'pi ki na muJcatam ?' tAvevaM niSidhya sa rAmakevalinA kathitaM lakSmaNasya rAvaNasya ca bodhArthamAcakhyau / tatastAvUcatuH-'dayAlo ! tvayA sAdhukRtam / tvacchubhopadezenA'smAkaM duHkhavismRtirjAtA / purAkRtakarmabhirno dIrgho narakavAsaH / sa kena nAmA'paneSyate?' tatastaduktyA dayAH sItendraH pratyuvAca-'trInapi yuSmAnito narakAd divaM neSyAmi' / evamuktvA tAMstrInapi pANinoddadhe / kintu te kaNazo vizIrya pAradavat kSaNAt pANe: petuH / evaM punaH punarjAte sItendraM te UcuH-'evaM no'dhikameva duHkhaM jAyate / tadasmAn muJca,
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH sargaH vaprA - vijayayoH sUnurAhnikA cAradezakaH / karmapaGkanimagnAnAM jIyAd bandhurjino namiH // 1 // atheha jambUdvIpe pazcimavidehe bharatakSetre kauzAmbyAM nagaryAM kRtakRtya: siddhArtho nAma nRpo babhUva / sarvAdbhutaguNavirAjita: sa bhavAd virajya sudarzanamunerdIkSAmupAdade / katipayaiH sthAnakaizca tIrthakRnnAmakarmopArNya samyag vrataM pAlayitvA vipadya so'parAjite kalpe maharddhiko'maro'bhavat / itazcA'sminneva jambUdvIpe'traiva bharate mithilAyAM nagaryAM caitya-prAkArAdivirAjitAyAM paramazrIsampanno vijayo nAma nRpo'bhavat / tasya ca zIlaguNamaNDitA vaprA nAma bhAryA''sIt / tasyAzca kukSau siddhArthajIvastrayastrizassAgaropamamAyuH pUrayitvA - ''zvinapUrNimAyAmazvinInakSatre jagattraye kRtodyoto'parAjitAccyutvA'vAtarat / nizAzeSe ca sukhasuptA vaprAdevI tIrthakRjjanmasUcakAMzcaturdaza mahAsvapnAn dRSTavatI / pUrNe samaye ca zrAvaNakRSNASTamyAmazvinInakSatre sA nIlakamalAGkaM svarNavarNaM sutamasUta / dikkumArikAzcA''gatya vidhivat sUtikarmANi cakruH / zakrazca prabhuM yathAvidhi meruM nItvA sarvairindrAdidevaiH saha snAtraM vidhivad vidhAyA'rcayitvA natvA stutvA ca punarAdAya vaprAsvAminyA: pArzve saptamaM parva ekAdazaH sargaH 219 mumoca / tato yathAvidhi rakSAdikaM vidhAya nijaM dhAma jagAma / vijayo'pi pramudita: kArAmokSaNAdipUrvakaM prabhorjanmotsavaM vidadhe / 'asmin garbhasthe prAsAdArUDhAM vaprAM dRSTvA'rayo nemuri'ti namiriti nAma cakre / prabhuzca zakrAdiSTAbhirdhAtrIbhiH pAlyamAnazcandra iva dine dine vardhamAnaH zaizavaM vyatItya prAptayauvanaH paJcadhanUcchritaH pitroruparodhAd rAjakanyAM paryaNaiSIt / janmataH sArdhavarSasahasradvayamatItya pitrA dattaM rAjyaM karmabhogaphalaM matvA''dade / rAjyagrahaNAt paJcasu varSasahasreSu yAteSu lokAntikAmaraistIrthaM pravarttayeti prArthitaH prabhuH suprabhaM nAma putraM rAjye nivezya jRmbhakadevApRtairdravyairvArSikadAnaM pradadau / tata: suprabhAdibhirnRpaiH zakrAdyairdevaizca parivRto devakurunAmyA zibikayA sahastrAmravaNaM yayau prabhuH / ASADhakRSNanavamyAmazvinInakSatre'parAhNe kRtaSaSTho nRpasahasreNa samaM prAvrAjIt / tatkAlotpannacaturthajJAnazca prabhurdvitIye'hni vIrapure dattanRpagRhe pAyasena pAraNaM cakAra / tatra ca tadAnIM devairvasudhArAdipaJcakaM dattena ca prabhupAdanyAsasthAne ratnapIThaM ca cakre / *** atha namiprabhurnavamAsAn yAvad vihRtya dIkSAsthAnaM sahasrAmravaNaM prApya SaSThena pratimAstho bakulasyA'dhastasthau / ghAtikarmakSayAcca mArgazuklaikAdazyAmazvinInakSatre prabhorujjvalaM kevalamutpannam / tatra ca devairyathAvidhi azItyagradhanuHzatocchritAzokadrumabhUSitaM samavasaraNaM vicakre / tatra cA'zokaM pradakSiNIkRtya tIrthAya nama iti vadan prabhuH pUrvadvArA pravizya pUrvaratnasiMhAsane
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prAGmukhaH samupAvizat / anyAsu dizAsvapi ca vyantarai ralasiMhAsanasthAni pratibimbAni vicakrire / tato yathAsthAnaM caturvidhe saGgha samupaviSTe zakreNa stuto namiprabhurdharmadezanAmakarot / 'saMsAro'sAraH, dhanaM taraGgavadasthiraM, zarIramapi vidyudiva kSaNanazvaram / taddhImAMsteSvAsthAM vihAya mumukSuryatidharmAya yateta / tadvidhAne'zaktazced dvAdazavidhazrAvakadharmAya samprayateta / zrAvako hi dhamyairmano-vAk-kAyajaiH karmabhirahorAtraM nayet / brAhma muhUrte samutthAya parameSThinaH stuvan, kiMdharmA ? kiMkula: ? kiMvratazcA'smIti smaran, zuciH puSpAdibhirdevadevaM sampUjya yathAzakti pratyAkhyAya devagRhaM gacchet / tatra pravizya vidhinA jinaM triHpradakSiNIkRtya puSpAdibhiH pUjayitvA stuvIta / tato gurumupagamya pratipattipUrvakaM pratyAkhyAnaM prakAzayet / pratipattizca gurostaddarzane'bhyutthAnaM, tadAgame'bhigamanaM, zirasyaJjalikaraNaM, svayamAsanadAnamAsanAbhigraho, bhaktyA vandanA paryupAsanaM tadgamane'nusaraNaM ca proktam / tatastataH pratinivRttya svasthAnaM gatvA dharmAvirodhena yathocitamarthaM cintayet / tato madhyAhnikImoM vidhAya kRtabhojanAdi vidvadbhiH zAstrArthamarma vicArayet / punazca sandhyAkAle devArcanaM vidhAyA''vazyakaM kRtvA svAdhyAyaM kuryAt / tataH samucite kAle deva-gurUn smaran prAyeNA'brahmatyAgI nidrAmalpAmeva bhajet / nidrAbhaGge ca munInAM tanniSedhAd yoSidaGgAnAmasAratvaM cintayet / striyo hi yakRdAdibhRtA nADIbaddhA bahI ramyAzcarmaprasevikA iva / strIzarIrasya ced bahirantaviparyAso bhavet tadA kAmukastasyaiva gRdhrAdibhI rakSaNaM kuryAt / kAmo hi strIzastreNa vizvaM jigISati / tadasya saGkalpayonermUlaM saGkalpamevotkhanAmItyevaM cintayet / saptamaM parva - ekAdazaH sargaH bAdhakasya doSasya pratikriyAM vicArayet / doSamukteSu muniSu ca pramodaM vahet / sthiracittazca sarvajIveSu bhavasthitirduHstheti cintayet / teSu svAbhAvikasukhaM mokSamevA'nveSayet / yatra hi jino devo, dayA dharmo, munayo guravastacchrAvakatvaM ko vimUDho necchet / jinadharmarahitazcakrayapi mA bhUvaM, daridro'pi dAso'pi ca jinadharmAnuraktaH syAmiti dadhyAt / niHsaGgo jIrNavastro malinAGgo mAdhukarI vRtti sevamAno municA~ kadA prApnuyAmiti bhAvayet / durjanasaGgaM tyajan, guruM sevamAno, yogamabhyasyan kadA bhavacchedAya prabhaveyam / rAtrau purAd bahiH kRtakAyotsargaH pratimAstha: kadA syAm / vane padmAsanAsIna utsaGgakRtamRgazAvako mRgaiH kadA mukhe AghrAtaH syAm / ripau mitre, tRNe straiNe, svarNe grAni, maNau mRdi, mokSe bhave ca kadA samatAmati: syAmi'tyevaM guNazreNimadhiroDhumapavargamicchu: sadA bhAvayet / evamAhorAtrikI caryAmapramatto'nutiSThan yathAvaduktavRttaparAyaNo gRhastho'pi vizudhyati' itImAM prabhordezanAM zrutvA prabuddhA bahavo janAH prAvrajan / tatra ca prabhoH kumbhAdayaH saptadaza gaNadharA abhavan / prabhordezanAnte ca kumbho dezanAM cakAra / zakrAdyAzca dezanAnte prabhu natvA svaM svaM dhAma yayuH / tattIrthe ca samutpanne tryakSazcaturmukhaH svarNavarNo vRSarathazcatubhirdakSiNairbhujairmAtuliGga-zakti-mudgarA-'bhayayuto vAmaizca tAvadbhi(jainakula-pazu-vajrA-'kSasUtradharo bhRkuTiryakSaH, zvetAGgI haMsavAhanA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH dakSiNAbhyAM bAhubhyAM varada-khaDgadharA vAmAbhyAM ca bIjapUradharA gAndhArIdevI ca dve zAsanadevate prabhoH sadA sannihite abhUtAm / tAbhyAM sahitazca svAmI navamAsonaM sArdhaM varSasahasradvayaM yAvad vasundharAM vijahAra / tadAnIM ca namiprabhoH parivAre sAdhUnAM viMzatiH sahasrANi, sAdhvInAM caikacatvAriMzatsahasrI, caturdazapUrvabhRtAM sArdhaM zatacatuSTayam, avadhijJAninAM SaTzatAdhikaM sahasra, mana:paryayiNAM SaSTyadhikA dvAdazazatI, kevalajJAninAM SoDazazatAni, jAtavaikriyalabdhInAM paJca sahasrI, vAdalabdhimatAmekaM sahasraM, zrAvakANAM lakSamekaM saptatiH sahasrANi ca zrAvikANAM cA'STacatvAriMzatsahasrasahitA trilakSI cA'bhavan / atha mokSakAlaM jJAtvA namiprabhuH sammetAdrimupetya munisahasreNa samamanazanaM prapede / mAsAnte vaizAkhakRSNadazamyAmazvinInakSatre ca taimunibhiH samaM prabhuH paramaM padaM prApa / prabhozca kaumAre sArdhaM varSasahasradvayaM, rAjye varSANAM paJcasahasrI, vrate ca sAdhaM varSasahasradvayamityayutavarSANyAyuH / munisuvratanirvANAcca varSANAM SaTsu lakSeSvatIteSu zrInamiprabhornirvANamabhUt / atha zakrAdyAH sametya saparicchadasya prabhonirvANakalyANakaM zarIrAgnisaMskArapUrvakaM cakruH / yathAvat svasthAnaM jagmuzca // 11 // iti zrInaminAthacaritavarNanAtmakaH ekAdazaH sargaH // 11 // dvAdazaH sargaH hariSeNacakricaritam atheha bharate narapure nagare narAbhirAmo nRpo'bhUt / sa ca krameNa bhavaviraktaH pravrajyAM prapadya mRtaH sanatkumArakalpe mahaddhiko devo'bhavat / tathA paJcAladeze kAmpIlyapure mahAharinAmanRpasya merAyA mahiSyAH kukSau narAbhirAmajIvastatazcyutvA caturdazamahAsvapnasUcitazcakradharo'vAtarat / pUrNe samaye ca sA hariSeNAkhyaM kanakAbhaM sutamasUt / paJcadazadhanUnnataH sa yauvarAjye'bhiSikta: paitRkaM rAjyaM zazAsa / ekadA ca tasyA'strazAlAyAM cakraratnaM prAdurabhUt / anyAnyapi ca purodhaHprabhRtIni ratnAni tasya jAtAni / sa ca cakramanusaran prAcyA magadhezaM sAdhayitvA dakSiNasyAM varadAmezaM vazagaM vidhAya pazcimAyAM prabhAsezaM suraM cA'sAdhayat / tataH sindhuM prApya sindhudevIM vazagAM vidhAya vaitADhyakumAraM kRtamAladevaM cA'sAdhayat / tataH senApatinA pazcimaM sindhuniSkuTaM sAdhayitvA tenodghATitadvArAM tamisrAguhAM yathAvidhi praviveza sa: / evaM padmayonmagna-nimagne nadyAvuttIrya svayamudghaTitottaradvArA tato vinirgatyA''pAtAkhyAn mlecchAn jitvA kSudrahimavatkumAramAjJAvartinamakarot saH / tataH kAkiNyA RSabhakUTe svanAmotkIrya prasthAya senAnyA gAGgaM
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH pUrvaniSkuTaM sAdhayitvobhayazreNivartibhirvidyAdharairdattadaNDo nATyamAlaM cA'sAdhayat / tata: senApatinodghATitAM khaNDaprapAtAM pravizya pUrvavat tato nirgatya ca senAnyA gAGgaM pazcimaniSkuTaM jitvA gaGgAyAM nivAsaM cakAra cakrI / tatrotkRSTapuNyaprabhAveNa svayaMsiddhairgaGgAmukhamAgadhavAsibhirnavabhinidhibhiH samRddhaH sampUrNacakravartI SaTkhaNDabharatezvaraH kAmpIlyapuramAjagAma / devainaraizca tasya samahotsavaM cakravartitvAbhiSekazcakre / dvAdazavatsarAn yAvat pure mahotsava: prAvRtat / sa ca nRpaiH sevito dharmAbAdhayA bhogAn bubhuje / athA'nyadA bhavavirakto rAjyaM tyaktvA sa hariSeNaH prAvrAjIt / tasya ca kaumAre varSANAM sapAdazatatrayI, maNDalitve'pi tAvadeva, jaye ca sAdhU varSazataM, cakritve cA'STau sahasrANyaSTau zatAni paJcAzacca, vrate ca sArdhaM zatatrayamityayutavarSANyAyuH / sa tIvra vrataM samyak paripAlya kSINakarmotpannakevalajJAnaH paramaM padaM prApa // 12 // iti hariSeNacakricaritavarNanAtmako dvAdazaH sargaH // 12 // trayodazaH sargaH jayacakricaritam namejinezvarasyaiva kAle jAtasya cakriNaH / jayAkhyasyeha caritaM puNyaM zravyamathocyate // 1 // athA'sya jambUdvIpasyairavate varSe zrIpure nagare vasundharo nRpa AsIt / sa ca priyAyAH padmAvatyA mRtyunA bhavodvigno vinayandharaM putra rAjye nivezya manoharavane varadharmamunestattvaM zrutvA prabuddhaH pravrajya ciraM vrataM pAlayitvA vipadya saptame kalpe devatvamApa / itazca magadhe rAjagRhe ikSvAkuvaMze vijayo nAma nRpo bbhuuv| tasya vaprAkhyAyA mahiSyAH kukSau zukrAccyutvA vasundharajIvo'vAtarat / pUrNe samaye ca sA caturdazamahAsvapnasUcitaM jayaM nAma svarNavaNaM putraM suSuve / sa ca dvAdazadhanUnnata: pitrA rAjye nivezitaH / tasya zastrAgAre ca cakrilAJchanaM cakraratnaM samutpannam / anyAni ca trayodazaratnAni jajJire / digjayArthaM cakramanusaraMzca sa pUrvasyAM mAgadhezaM dakSiNasyAM varadAmezaM pazcimAyAM prabhAsezaM sindhuM vaitADhyakumAra kRtamAladevaM senApatinA sindhupazcimaniSkuTaM ca kramazo vazIcakre svayam / yathApUrvaM tamisrAM pravizya tato nirgatya cA''pAtAn mlecchAn jitvA kSudrahimavatkumAraM vazagaM vidadhe / tata: kAkiNyA RSabhakUTe svaM nAma likhitvA senAnyA gAGgaM prAniSkuTaM vijitya
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThinazabdArthaH 227 226 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH prasthito gaGgAM jitvA vidyAdharendrAn khaNDaprapAtadvArasthaM nATyamAlaM cA'jayat sH| tato vaitADhyAd nirgatya senAnyA gAGgaM pazcimaniSkuTaM sAdhayitvA gaGgAyAmAvAsaM vidhAya navA'pi nidhIn vazagAn vidhAya valitazcakrI nijaM puraM prAptavAn / devairnRpaizca tasya samahotsava cakritvAbhiSekazcakre / SaTkhaNDAM pRthivIM bhuktvA ca krameNa bhavavirakta: parivrajyAM pratipannavAn / tasya cakriNo jayasya kaumAre varSANAM zatatrayI, maNDalitve'pi ca tAvadeva, digjaye zataM, cakritve caikonaviMzatizatI, vrate ca catvAri zatAni vyatItAni / tadevaM varSatrayasahasrAyuH sa vrataM paripAlya kSINakarmotpannakevalaH paramaM padamiyAya / / 13 // iti zrIjayacakricaritavarNanAtmakaH trayodazaH sargaH // 13 // rAmalakSmaNadazAnanA namistIrthakRcca hariSeNacakrabhRt / cakrabhRcca jaya ityamutra SaT varNitAH zrutisukhAya santu vaH // 1 // varSa kaThinazabdArthaH SaSThaM parva prathamaH sargaH aparAhnaH chAgaH bokaDo saJcayaH Dhagalo sahakArataruH parAyattam unnata: UMcuM miSam abda: vyAdhaH zibikA pAlakhI vartma vasundharA pRthvI mudgaraH pAdapaH jhADa, vRkSa pAzaH kAraNa nakulaH vAhana zUlam dIpikA hAvaDI, nAno hIvo | akSasUtram vAtyA vAyuno samUha vAmanaH mAtuliGgaH bIjoruM janyayAtrA kekI mayUra kUpamaNDUkaH zirotiH bIjapuraH bIjoruM muSaNDI eka jAtanuM zastra | vezma pratipattithi: ekamatithi, paDavo phalakam daMSTrA ApaNam dvitIyaH sargaH tantrI parikhA anusyUtaH AgevAna valakI bapora pachIno mAMga AMbAnuM vRkSa parAdhIna bahAne, chaLa zikArI mArga hathoDo eka zastra noLIyo bhAlo japamAlAnI dorI hIMgujI lagnanI jAna kUvAno deDako mAthAnI pIDA svecchAe nibandhanam yAnam iti kalikAlasarvajJazrIhemacandrAcAryaviracitatriSaSTizalAkApuruSacaritasya tapogacchAdhipati-zAsanasamrATa-bAlabrahmacAri-zrIkadambagiritAladhvaja-rANakapura-kAparaDAdyanekatIrthoddhArakAcAryavarya zrImadvijayanemisUrIzvarapaTTAlaGkArasamayajJa-zAntamUrtyAcAryavaryazrIvijayavijJAnasUrIzvarapaTTadharasiddhAntamahodadhi-prAkRtavizAradAcAryavaryazrIvijayakastUrasUrIzvaraziSyaratnaprakhyAtavyAkhyAtR-kaviratna-zrIvijayayazobhadrasUrIzvaraziSyaratna zrIvijayazubhaGkarasUrIzvarakRte gadyAtmakasAroddhAre saptame parvaNi samAptaM rAmAdiSaTzalAkApuruSacaritapratibaddhaM saptamaM parva // 7 // svairam ghara dADhA pATIyuM dukAna vINA parovAyela vINA khAI
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaThinazabdArthaH 229 palitam 2sto kuhADI 228 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH parSad samAM vRddhatvane kAraNe ekAnta vALanI dhoLAza AkRtiH dekhAva kSiAma: kuza, durbaLa prakRtilolA svabhAvathI caMcaLa | thAtnI: sALI asavaH prANa (patnInI bahena) adhvA pazuM: antakaH yamarAja sanirbandham AgrahapUrvaka dAnazALA satrAgAram pota: vahANa uchaLatAM mojAM makSikA mAkhI uttAlataraGgaH - pazvama: : grAvA patthara vratinI kuJjaraH hAthI sAdhvIjI pratizrayaH upAzraya paE: : pravahaNam vahANa sAMyAtrikAH dariyAI vepArIo patnI sAthe kSamaNA kSamApanA vAsaNa bhANDam jAmAtA upAyanam bheTavuM tRtIyaH sa: aMtaHpurano rakhevALa nidAnam nirvAsitaH kADhI mUkela uttuGgaH UMco utsaGgaH goda tAryaH garuDa, viSNu antarjavanikA paDadAnI aMdara tAladhvajaH baLadeva ADhyaH dhanika zAGgam dhanuSa vRSI saMnyAsInuM darbhanuM lAGgalam Asana tumbaprahAraH agrabhAgano prahAra | verano badalo levo vAI: saH strIono samUha nizIthavRtvam rAtrikArya zuSiram polANa vavavat rAphaDAthI vyApta apavarakaH oraDo, rUma tiraskAra pAmela prebu. nirAkRtaH prApta karavAnI IcchAvALo | tAlu tALavuM thata: gaMdhAto, saDelo | dharmazuzraSA zalAkA saLI zaptA zrApa ApanAra sUnA Ayudham zastra nirastaH saptama: : avaskandam Alayam dhara gehenardI kuvindI vaNakara strI dhaureyaH mukhya vidhitsA prAtivezmikaH paDozamAM rahenAra viplavaH pratipattiH sevA, bhakti mRguvachapattanam bharUca nagara nikaSA utkarNo hayaH UMcA karela tAratAram kAnavALo ghoDo vAsa: pratizInam thIjeluM tumulam upadehikA UdhaI paryaGkaH sopahAsam mazkarIpUrvaka sarvAbhisAraH upacikIrSA upakAranI IcchA pariveSaNam pIrasavuM prasA balAtkAre, jighRkSA baLajabarIthI aTTama: saf: vihAyaH jigISuH jItavAnI asakRt IcchAvALo saptamaM parva prathama: : vyomamArgaH AkAzamArga rantumanAH kucau stana lubdhaka: zikArI dohadaH dharma sAMbhaLavAnI IcchA vadhasthAna parAbhava karelA paDAva, humalo gharamAM baDAI hAMkanAra, bIkaNa karavAnI IcchA baLavo najIka moTethI vastra yuddha palaMga caturaMga senA sAthe yuddha mATe prayANa siMha grahaNa karavAnI IcchA jamAI sauvidAmaH niyANuM AkAza vAraMvAra vairAnRNyam straiNam vRttAnA ramavAnI IcchAvALo manoratha
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH kaThinazabdArthaH dhIvaraH dorbalam - bhujAbaLa agregU: agresara jyAyasI moTI kandukaH daDo kanIyasI nAnI kakSA bagala sUtikAtalyam suvAvaDI bAInI | avaniH pRthvI pathArI phenilam phINavALuM uddAmapAdaH vizALa pagavALo setu: pUla mahAbaLavALo saMvarmitaH bannara sahita karaNDakaH karaMDiyo udasvaH taiyAra zastradhArI kriya: : adhuThitaH uchaLela mumUrSuH lUMTanAra maravAnI luNTAka: IcchAvALo al+TI/ram kedakhAnuM mAchImAra marAlI haMsI adhijyadhanvA dorI caDhAvela yAmadvitayam be prahara dhanuSavALo girizRGgam girizikhara tRNapUlaH ghAsano pUDo bibhISikA bhayajanaka vyAvRttaH pAchA vaLela paristhiti pAvakaH agni ambaram AkAza tupAvatananam gaMdakIthI dRgprINakaH AMkhane saMtoSa kharaDAyela pANI ApanAra 27: yaza mA: sarovara anA-II: niraparAdhI jighAMsuH haNavAnI yaza mATenI bhUmi IcchAvALo yaSTa tharNa karanAra garIyAn moTuM, bhAre saMpa: manI: IcchA rahita yUpa: yajJa mATeno staMbha samucchAyaH UMco vyAdhaH zikArI AsthAnI sabhA mama: tharA pattaH sainika adhvaryuH yajurvedano jANakAra uddhAhya vivAha karIne kravyAdaH rAkSasa piSTakukkuTa: loTamAMthI banAvela kUkaDo pan: pratijJA parjanyaH megha pArthivaH rAjA purodhA purohita va: samidha putvA: TAliyo ghoDo kRpANa: talavAra prAkAraH killo tRtIyaH sa: lajjA tA : thAMbhalo tirohitaH chUpAyela viSTaH bhAgyayoge trapAvatI lajjAlu aGgulIyaH viTI zibiram chAvaNI, paDAva sAdhikSepam AkSepapUrvaka avakaraH kacaro nAma: bahena mAtulaH mAmAM lambamAnI laTakatI ratnakiGkiNI ratnanI ghUgharI. sandhiH samAdhAna vyasanam skandhAvAram ghaturtha: saf: | zyata: sALo (patnIno bhAI) narmoktiH kaTAkSa viparitakuNA mukha pahoLuM karela rasoIyo antikaH pAse, najIka kAlayApanA samaya pasAra karavo Ni : dorI, lagAma nyAsIbhUtaH thApaNarUpa snuSA putravadhU AryikA sAdhvIjI vikrayaH mAla vecavo pI : jhUMpaDI tUlikA yAtrAbherI yuddhano paDaha zarama: hAthInuM baccuM kAndizIka: Darapoka vayasyaH mitra sauptikam rAtri yuddha cApam dhanuSa guNam dorI kArmukam dhanuSa kaJcukI aMtaHpurano adhikArI vArdhakyam ghaDapaNa pAyadaLa caraH chAvaNI, paDAva | parataH
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAra: kaThinazabdArthaH 233 thaze iku. zikAra samaDI saudham vipannaH jigamiSuH javAnI takAra: cora IcchAvALo jyA dhanuSanI dorI nidezaH Adeza kAmikaH Icchita pazvama: : tA:: dvArapALa kulyam nahera karSaka: ikSuvATaH zeraDInuM khetara vAtAyanam bArI mRgayA kandaram guphA apajihIrSA apaharaNa karavAnI | gIdha IcchA pratyayaH vizvAsa khAtram kodALI, pAvaDo | zakunikA sa: nirjana, vasatizUnya pAdapaGktiH pagalAM ghara bhAgineyaH bhANeja rUya: zreSThI sa: chAtI sUtram hAre sAnunayaH vinaMtipUrvaka sapadi adhunA, turaMta paB: : taiyAra thavuM sarkaH dayitA purobhUya AgaLa AvIne priyA trapAkaraH lajjAkAraka prasadya kRpA karIne yA: varadAna, vararAjA riraMsuH ramavAnI pathikaH IcchAvALo musAphara salilam pANI UrmikA viTI udghAsitaH kADhI mUkavo vyAttamukhA pahoLuM karelA AyAmaH laMbAI mukhavALI samidh samidha karparaH ipsitavAdinI Icchita vagADanAra | skandhaH khabho. ekikA ekalI cUDAmaNiH mastaka para rahela prAharikaH dvArapALa maNi galapAzaH gaLAphAMso kirITaH muguTa saptama: sa: anurodhaH Agraha pAripAzcika: sevaka hastipakaH mahAvata zukaraH bhUMDa hotu: amogham niSphaLa na janAra devakaH jugArI vajI tUUT: bANa rAkhavAnuM bhAthuM hAthe prAvRTkAla: varSAkALa pitRvyaH kAkA nisamayaH pIDA rahita thI na: bahAnuM, kapaTa durvidhiH dubhAMgya na ; magaramaccha rAnadhAnamattA: mahAjana jighatsuH khAvA Icchato | naralIjhanamu: ghUMghaTa kADhIne vara: diyara navama: : gatAgatam AvanajAvana ma: utAvaLa mRtyu pAmela nI: mALo vattikA cakalI rAjA vA ; jakhama, ghA nartaH khADo zyenaH bAja pakSI satyApanA sAcuM, kharuM AyatiH bhaviSya vApI vAva, jaLAzaya kRtAntaH yamarAja kIvarta: ghumarI sAthe akSamAlA rudrAkSanI mALA sopAnam nisaraNI vA:guptacara lokapraghoSaH loka avAja kUSmANDaH koThAnuM phaLa 3ma: samAM: zAma: : palAyitaH bhAgI javuM kuraGgaH haraNa aurdhvadehikam marelAnI maraNa | paryANam ghoDA upara tithie khavAtuM piMDa nAMkhavAnuM palANa kiMvadantI aphavo ucchUnam sojA, phUlI javuM anustriyamANa: anusarAto ni : latAmaMDapa paricaryA sevA camUpatiH senApati argalA AgaLIyo aMta: khamo
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 azmA lAgula: vAlukA zavaH karAmalakavat triSaSTizalAkApuruSacaritam-gadyAtmakasAroddhAraH patthara ekAdazaH sargaH pUMchaDI kArAmokSaNam hImona choDI retI mUkavA maDaduM taraGgaH mojAM, lahera hAthamAM rAkhela abhyutthAnam UbhA thavuM AMbaLAnI jema abhigamanam sAmAM javuM sAme rAkhavuM yakRd kalejuM carmaprasevikA cAmaDAnI dhamaNa nAno ghaDI, &issii | dvAdazaH sargaH tavI utkIryotarIne pAro upaDhaukitaH javaH kumbhI bhrASTram pAradaH