Tirthyatranu Viman

Author(s): Buddhisagar
Publisher: Adhyatma Gyan Prasarak Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008678/1

Page #1

/
श्रीमद् बुद्धिसागरजी कृतः
/
તીર્થયાત્રીનું વિમાન.
લખનાર, યોગનિષ્ઠ મુનિમહારાજ શ્રી બુદ્ધિસાગરજી.
પ્રસિદ્ધ કર્તા, શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાનપ્રસારક મંડળ.
ચંપાગલી–મુંબઈ, હા. લલ્લુભાઈ કરમચદ દલાલ,
આવૃત્તિ ૨ જી.
પ્રત ૨૦૦૦,
વીર સંવત ૨૪૩૮.
વિક્રમ સંવત ૧૯૬૮.
અમદાવાદ, ધી “ ડાયમંડ જ્યુબીલી ” પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં
પરીખ દેવીદાસ છગનલાલે છાપ્યું
કિંમત ૦–૧–૦૦

Page #2

ta
:::::
ਚਲੰਡ99% 995
श्रीमद् बुद्धिसागरजी ग्रन्थमाळा. ग्रन्थांक १४.
ਬੇਫੈਡਰਰਰ ਅਬਾਰੇ ਚੰਡਏਡਰ ਭਾਰ ਹੋਏ ਬੇਲੋੜੇ ਹੋ ਹੋਏ
டைட்
તીર્થયાત્રાનું વિમાન.
આવૃત્તિ ૨ જી.

Page #3

ભાવના.
માટે પ્રવૃત્તિ .
સ્થાને યુતિ
વિમાન
મનુષ્યએ જગના કલ્યાણ માટે પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ. તત્ત્વજ્ઞાન આપી સર્વ મનુબેને મુક્તિ માર્ગ તરફ આકર્ષવા જોઈએ તીર્થયાત્રાનું વિમાન એ શેઠ જીવણચંદ ધર્મચંદભાઈ ઉપર લખેલે લેખ છે અને તે સર્વ કેના ઉપગને જાણ બહાર પાડે છે. તીર્થની યાત્રા કરનારાઓ જે લેખમાં લખ્યા પ્રમાણે સદ્ગણે ધારણ કરશે તે જૈન ધર્મની ઉન્નતિ કરનારા થશે. સંઘમાં મુનિવરે મોટા છે, સર્વ દર્શનના સાધુઓ કરતાં જૈન મુનિવરોની ઘણી જ ઉત્તમતા છે અને એવી રહેશે, પણ હાલમાં જે મુનિવરે છે તેમાં જે કે ઘણા ગુણ છે, જૈન ધર્મની આરાધના કરનારા છે, તો પણ તેમાંના કેટલાક સંપ કરે અને કલેશ આદિ શુદ્ર દોશેને ત્યાગ કરે, તે ઘણું કાર્ય કરી શકે. અમારા સાધુઓ તીર્થ રૂપ છે એમ મારી ભાવના છે, તે પણ પૂજ્યબુદ્ધિથી તથા ભક્તિથી તેઓને અમુક અપેક્ષાએ ચાનક ચડાવવા કંઈક લખ્યું હોય તે, તેઓ ક્ષમા કરી લેખને સાર ગ્રહણ કરશે. શાસન ભક્ત શ્રાવકે માટે પણ કંઈ દિલ દુઃખાય એવું લખાયું હોય તે તેઓ મૈત્રી ભાવના રાખી, જૈન ધર્મના ઉદ્ધાર માટે જમાનાને ઓળખી જિનાજ્ઞા પૂર્વક તન, મન અને ધનથી પ્રયત્ન કરશે. ચતુર્વિદ્ય સંઘની ઉન્નતિ માટે જે કંઈ લખ્યું હોય તેને સદુપયોગ થાઓ અને પૂજ્ય એવા સંઘને ઉદય કરવા મારાથી શ્રી સંઘની પ્રેમ દષ્ટિથી બનતી સેવા થાઓ! એમ ઈચ્છું છું. વાંન્તિ ૩.
મુ દમણ, સં. ૧૮૫૭ના ભાગસર
લિ. મુનિ બુદ્ધિસાગર. વદી ૧૧,
* * *

Page #4

મલન. તીર્થયાત્રા કેવી રીતે કરવી અને ત્યાં જઈ કયા સદગુણો ધાણુ ક રવા કે, જેથી તીર્થયાત્રાની સફલતા થાય; એ સંબધી જમાનાને અનુસરી કોઈ પુસ્તક પ્રગટ થયું નહોતું, જે શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી મુનિ મહરાજશ્રીએ સં. ૧૮૬૭ માં નવાણું યાત્રા શ્રી સિદ્ધક્ષેત્ર ગયેલા, શેઠ જીવણચંદ ધર્મચંદ ઝવેરી ઉપર એક બેધપત્ર શ્રી બીલીમેરા–વલસાડથી લખેલે, જે દરેક જૈન બંધુને ઉપયોગી, બેધક અને યાત્રાની સફલતા કરવામાં મિત્ર સમાન હોવાથી મંડળે તેને શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી ગ્રન્થમાળાના ૧૪ મા ગ્રન્થ તરીકે પ્રગટ કરેલ છે. જેની પ્રથમવૃત્તિની ૨૦૦૦ નકલ ખપી જવાથી આ બીજી આવૃત્તિ પ્રગટ કરવામાં આવી છે.
આ ગ્રન્થમાં જૈનોના ઉદ્ધાર માટે ગુરૂશ્રીએ સ્વહૃદયમાં વસેલી ઉત્તમ ભાવનાને પ્રકાશ કર્યો છે અને તેને અમલ કરવા ગ્ય ન પ્રત્યે આગ્રહ કર્યો છે.
યાત્રાળુઓએ ધારણ કરવાના ગુણો માટે ધર્મના જુસ્સા પુર્વક શ્રીમદે એવીતે સ્પષ્ટ રીતે દિગદર્શન કર્યું છે કે, આ ગ્રન્થ વાંચવાથી જૈન કોમમાં ને જુસ્સો પેદા થાય અને મુશ્કળ આદિ સ્થાપવાની બુદ્ધિ પ્રગટ થાય;
દરેક જૈન યાત્રાળુઓએ પ્રથમ આ પુસ્તક વાંચી, મનન કરી, યાત્રામાં અવસ્ય સાથે રાખી, તેમાં બતાવેલ યાત્રાને હેતુ લક્ષમાં રાખી, યાત્રામાં અને ત્યાર બાદ ધારણ કરવાના ગુણે ગ્રહણ કરશે તે આ વિમાન ધારેલ સ્થળે લઈ જશે, અર્થાત તીર્થયાત્રાને મૂળ હેતુ મનુષ્યોને લાગેલ અને લાગતાં કર્મો ક્ષય કરવાનું છે તે પાર પડશે.
આ ગ્રન્થમાં યાત્રાથી થતા શારીરિક અને માનસિક લાભ, યાત્રામાં રહેલું ઉચ્ચ રહસ્ય, ત્યાં રહેવું જોઈતું ઉચ્ચ વન, વ્યસન વગેરે ને કર જોઈત ત્યાગ, સાધુ અને શ્રાવકોનું કર્તવ્ય, ત્યાં વધુ રહેવાથી થતી દેષ પ્રાપ્તિ, જંગમ તીર્થ એવા સાધુઓની ઉત્તમતા અને તેઓએ જૈનેની હાલની પડતી સ્થિતિમાં કરવા જતાં કાર્યો, શ્રાવકોના દ્રવ્યને વધુ વ્યય

Page #5

હાલમાં કયા માર્ગે થવો જોઈએ, યાત્રાના સ્થળે રહેવી જોઈતી ભાવના અને છેવટે જૈન ધર્ણોદ્ધાર માટે કરવી જોઈતી પ્રતિજ્ઞા આદિ હકીકતે બહુજ મનન કરવા ગ્ય લખાઈ છે –
અન્ય સ્થળે થયેલ પાપકર્મ નષ્ટ કરવા તીર્થસ્થળ છે; પણ તીર્થ સ્થળે થયેલ પાપકર્મ વજલેપ સમાન થાય છે. માટે ત્યાં કોઈ દોષ સેવાતા હોય તે દુર કરવા. અન્યોને પણ તેથી નીવારવા અને જ્ઞાનપૂર્વક યાત્રાનું ફળ પ્રાપ્ત થાય તેમ કરવું.
પૂજ્ય સાધુઓ ઉપર શાસનને મેટે આધાર હોવાથી, શ્રાવને બે શબ્દ કડવા પણ હિતકારક કહ્યા છે તેમ, સાધુ મહારાજને પણ પ્રમાદ વિશે થતા દેશે માટે કંઈક દિગદર્શન કરાવ્યું છે; જે એટલા માટે કે, જરૂરી કરતાં એક સ્થળે વધુ વખત પડી રહેવાથી વિહાર માટે સીથીલતા પ્રાપ્ત થાય છે અને ગામેગામ ઉપદેશાર્થે કરી શકાતું ન હોવાથી પ્રસ્થમાં જણાવ્યા મુજબ-ઘણું જૈન કુટુંબે જૈનેતર થઈ જાય છે, તેમાં મેટે પ્રમાદ પૂજ્ય સાધુ વર્ગને છે. માટે પ્રમાદ ત્યાગી, વિશાળ દષ્ટિ રાખી, સમયને જોઈ સર્વ ધર્મવાળાઓની સાથે હરીફાઈમાં-જૈને ભવિષ્યમાં કેવી રીતે ટકી શકે અને પિતાને ધર્મ ફેલાવી શકે તેવા ઉપાયે લેવા અને તે માટે રેગ્ય આત્મભેગ આપવા તઈઆર થાય. જો તેમ નહીં થશે તે જૈન કેમ ક્યાં પડી છે તેને પો પણ નહીં લાગે એમ હાલના સંજોગે જેમાં કહેવું પડે છે.
છેવટે ઈચ્છીશું કે જે અપૂર્વ જુસ્સો આ ગ્રન્થમાં શ્રીમદ્ ગુરૂ પ્રગટાવ્યો છે, તે દરેક વાંચકોને વીજળીની પેઠે અસર કરે અને સનાતન જૈન બંધુઓ, સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા, એ રૂપ તીર્થ, તથા શ્રુત જ્ઞાન રૂપ તીર્થ, તથા સ્થાવર તીર્થને ઉદય કરવા કટિબદ્ધ થાય. મુબાઈ પાગલી. |
શ્રી. ફાગણ સુદ ૧૫. ઈ કથાકાર કરવા અંદ,

Page #6

તીર્થયાત્રાનું વિમાન
અથવા
વિ. સ. ૧૯૬૭ ના માગશર શુદ ૧ મે, મુકામ ખીલીમારાથી મુનિશ્રી બુદ્ધિસાગરજીએ શ્રી સિદ્ધાચલ તીર્થે નવાણું યાત્રાર્થે ગયેલા ઝવેરી જીવણચંદ ધર્મચંદ જોગ લખેલ પત્ર.
શ્રી પાલીતાણા, તત્ર શ્રદ્દાવત દયાવંત સુશ્રાવક ઝવેરી જીવણચ‘દભાઈ ધર્મચદભાઈ, વગેરે ચાગ્ય ધર્મલાભની પ્રાપ્તિ થાઓ.
વિ. શત્રુંજય તીર્થની સેવના યથાર્થ થતી હશે. સ્થાવર તીર્થાંમાં સિદ્ધાચલની શ્રેષ્ઠતા ગણાય છે. ત્યાં જઈને જે કાર્ય કરવાનું છે. તે લક્ષ્યમાં રાખવું જોઇએ. સિદ્ધાચલ જે નામ છે તેપણ એમ સૂચવે છે કે, સિદ્ધાચલની યાત્રા ખરેખર પરમાત્માની પ્રાપ્તિ માટે હાવી જોઈએ. સિદ્ધાચલની યાત્રાના મુખ્ય ઉદ્દેશ હૃદયની શ્રૃષિ માટે છે. કારણકે સ્થાવર તીર્થીની યાત્રાથી હૃદયની શુદ્ધિ થાય છે. તેમાં પણ વિવેક દ્રષ્ટિથી તીર્થયાત્રાનુ જ્ઞાન કરીને તેની યાત્રા કરવી જોઇએ. તીર્થની યાત્રા ભક્તિરૂપ છે. તીર્થે જવાથી સસારની ઉપાધિ ભૂલાય છે, શરીર સુધરે છે, સંસારના વિકલ્પ સા પ્રગટતા નથી, મહાત્મા પુરૂષોનાં જીવનચરિત્રાનું. વારંવાર સ્મરણુ થાય છે, ચાલવાથી શરીર કસાય છે, નવીન નવીન સાધુ, સાધ્વીઓ, શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓના સમાગમ થવાથી પરસ્પર ગુણાના અદલા બદલા થાય છે, ચિત્તની સ્થિરતા થાય છે અને શરીરની આરાગ્યતા વધે છે; એમ માહ્ય અને આન્તરિક પણ ફાયદાઓ અનુભવાય છે.
સિદ્ધાચલ તીર્થમાં અનેક મુનિવર મુક્તિ પામ્યા છે, અને તેમનાં શરીર, લેશ્યા, મનેાવર્ગા વગેરે શુભ પુદ્ગલ સ્ક। ત્યાં છૂટયાં છે. મનાવગણા જો એકજ ઠેકાણે રહે તે અસંખ્યાતા વર્ષ પર્યંત

Page #7

તીર્થયાત્રાનું વિમાન, રહી શકે છે, તેથી તે નિયમ અનુસાર સિદ્ધાચલમાં અનેક મહાત્માઓની શુભ મને વર્ગણા હેવાને સંબધ ઘટે છે. એ મને વર્ગ@ાએ યાત્રાળુ કે જેઓ શ્રદ્ધાવાસિત અંત:કરણવાળા છે, તેઓને સારી અસર કરી શકે છે. સામાન્ય મનુષ્યની જે મને વર્ગણાઓ છે તેના કરતાં જેને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું છે, તેની મને વર્ગણાઓ અનંત ગણી શુભ હોય છે, તેથી તેઓને જે ગ્રહણ કરે છે તેઓ પણ શ્રદ્ધાદિ ગુણથી આસ્તિક બને છે, તેમાં જરા માત્ર સંશય નથી. તીર્થના રથાનમાં જે જે મહાત્માઓએ શરીર છોડયાં હોય, તેઓનાં નામનું ત્યાં મરણ થવાથી તેઓનાં ચરિત્રેની અસર યાત્રાળુના મનમાં વીજળીની પેઠે થાય છે. પ્રભુના ગુણનું સ્મરણ તથા બહુ માન કરતાં તે તે ગુણોના સંસ્કાર યાત્રાળુના હૃદયમાં પડે છે, અને તે અમુક કાળે અમુક સગે પ્રગટી શકે છે. - તીર્થ સ્થળ આ પ્રમાણે વિચારતાં દ્રવ્ય અને ભાવથી લાભપ્રદ છે, છતાં હાલમાં યાત્રાળુઓ તે સંબંધી યથાર્થ લાભ મેળવી શકતા નથી. કેટલાક તીર્થના સ્થળે તે ગરીબ લોકે આજીવિકાના ગર્ભિત ઉદ્દેશથી, યાત્રાના નામથી પડયા રહે છે. કેટલાક સાધુઓ તીર્થના સ્થળે યાત્રા માટે રહે છે, અને ચાતુર્માસી કરે છે છતાં પણ પહેલાંના કરતાં તેઓનું જીવન કંઈ ઉચ્ચ થયું હોય એમ જણાતું નથી, પરંતુ કેટલાક સાધુએ તે તીર્થના સ્થાનમાં પડી રહી જિહાના રસિયા બની જાય છે. કેટલાક ગૃહસ્થના સંસર્ગવાળી ધર્મશાળામાં રહી વ્રતને પણ દૂષિત કરે છે. કેટલાક સાધુઓ અન્ય સંઘાડાના સાધુઓની સાથે કલેશ કરતા જણાય છે. કેટલાક આહાર પાણીમાં પણ દોષ લગાડે છે. કેટલાક ત્યાં પડી રહેવાથી બહુ શિથિલ થઈ જાય છે. કેટલાક પરસ્પર સાધુઓની નિંદાનાં ભાષણે શ્રાવકેની આગળ કરતા જણાય છે. કેટલાક કેવળ ઓઘ અંધ શ્રદ્ધાથી તીર્થનું સ્વરૂપ યથાર્થ જાણ્યા વિના ગુરૂઓથી છુટા પડ દ્રવ્યયાત્રા કરી સ્વછંદાચારે વર્તે છે. કેટલાક અમુક શ્રાવકેને પિતાના બનાવી તેઓને રંજીત કરી પિતાના સંઘાડાનું ધામ જમાવે છે. કેટલાક ઉલટ ત્યાંને ત્યાં પડી રહી નિરંકુશ બની જાય છે. કેટલાક તે ભડળ ખાતામાંથી પોતાને હક જણાવી વસ્ત્ર, પુત્ર

Page #8

તીથયાત્રાનું વિમાન,
આ
વગેરેને સગ્રહે છે. રીતે કેટલીક સાધ્વીએ પણ ત્યાં શિથિળ બની જાય છે અને આહાર પાણીમાં લાગતા દોષનું ભાન પણુ રાખતી નથી. કેટલીક સાધ્વીઓ દ્વાષવાળાં વસ્ત્ર, પાત્ર, ગ્રહણ કરે છે. કેટલીક સાધ્વી પોતાની ગુરૂણીઓથી છૂટી પડી ત્યાં આવી વાસ કરે છે. કેટલીક સાધ્વીઓને તેા ધર્મશાળાઓમાં ઉતરવાનું ન મળવાથી ધર્મશાળાના મહેતાને શ્રાવિકાઓ પાસેથી પૈસા અપાવીને વસતિને સેવવી પડે છે. કેટલીક સાધ્વીઓ તેા મૈત્રી ભાવનાને ઠેકાણે ઈર્ષ્યા ભાવના ખીલવતી જોવામાં આવે છે. કેટલીક સાધ્વીઓ તેા સાઆને પણ વંદન કરતી જણાતી નથી. કેટલીક પરસ્પર નિદા તથા કલેશ કરે છે. કેટલાક પગભક્ત શ્રાવકે ત્યાં ઉપર ઉપરથી યાત્રાના ડાળ કરી આજીવિકા અર્થે ઉદ્યમ કરતા જણાય છે. કેટલાક શ્રાવŠ। કુકર્મના પાશમાં પણ સપડાતા જણાય છે. કેટલીક શ્રાવિકાઓ પણ પેાતાનાં આચરણને સુધારતી હોય એમ જણાતું નથી. એકજ ધર્મશાળામાં કે જ્યાં બ્રહ્મચર્યને પણ દુષણુ લાગે તેવી જગ્યાએ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા વગેરે રહેતાં જાય છે. કેટલાક શ્રાવકો અને શ્રાવિકાઓ તો સાધુ આદિ માટે જાણી જોઈ આહાર પાણી તૈયાર કરાવતાં હાય એમ જણાય છે. કેટલાક શ્રાવકે તા સાધુ અને સાધ્વીઓ માટે દવાખાનાં મડાવી આધાકર્મી આષાને ઉન્નતિ આપતા હાય, એમ સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી જોતાં જણાય છે. કેટલાક સાધુઆ તા સઘાડા અને ગચ્છ તથા ક્રિયાના ભેદે તીર્થના ઉપર પશુ એક ખીજાને થાભવંદન પણ કરતા જણાતા નથી. કેટલાક તા ઉપર ઉપરથી પ્રેમ દેખાડે છે અને અન્તરમાં કાતી રાખી ખીજાનું કાસળ કાઢી નાંખે છે. તીર્થ ભૂમિમાં વસતા શ્રાવકોના હૃદય તરફ જોઇએ તે તીર્થનુ સેવન તેઓને ખરાખર અસર કરી શકયું નથી એમ જણાઈ આવે છે. આવા અનેક દોષાના દેખવાથી તીર્થની ચાત્રા ખીજાઓના હૃદય ઉપર અસર કરી શકતી નથી, એમ યાત્રાળુને શંકા થાય એ બનવા ચેાગ્ય છે. આ ખાખતમાં જણાવાનુ કે જે આઘ શ્રદ્દાથી યાત્રાઓ કરે છે અને જેએને આત્મજ્ઞાન તરફ રૂચિ નથી તેઓને યથાર્થ અસર થઇ શકતી નથી. જેમ ઔષધ પણ

Page #9

તીર્થયાત્રાનું વિમાન, તેની વિધિ પ્રમાણે ભક્ષણ કરનારને ફળ આપી શકે છે, તેમ તીર્થનું સેવન પણ વિધિ પ્રમાણે જ્ઞાનથી સમજીને કરનારના હૃદયની શુદ્ધિ કરી શકે છે.
બાળ યાત્રા કરીને બહાની નિરૂપાધિક દશા તથા શરીસ્તી આરોગ્યતા તથા ઘસ્તુતિ આદિને લાભ મેળવી શકે; પણ આત્માની જોઈએ તે પ્રમાણમાં ઉચ્ચતા કરી શકે નહિ; કારણ કે તીર્થ શું અને તીર્થની યાત્રા કેવી રીતે કરવી તે દ્રવ્ય અને ભાવથી તેઓયથાર્થ-જાણી શકતા નથી. જ્ઞાનીઓ. દ્રવ્ય અને ભાવયાત્રાનું દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી સ્વરૂપ સમજે છે તેથી તેઓ આત્માની શુદ્ધ પરિણતિ ખીલે તેવી રીતે થાવર તીર્થની યાત્રા કરી શકે છે, અને શુદ્ધ પરિણામની ધારાને ક્ષણે ક્ષણે વધારે છે. જ્ઞાનીઓજ ખરેખર સ્થાવર તીર્થની યાત્રાને લાભ મેળવી શકે છે. જેમ જેમ જ્ઞાનની ઉચ્ચતા તેમ તેમ રથાવર તીર્થની યાત્રાને લાભ પણ વિશેષ મેળવી શકાય છે. - જ્ઞાનપૂર્વક શ્રદ્ધાળુ બનેલા સાધુઓ, સાધ્વીઓ, શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ સ્થાવર તીર્થને નિમિત્ત રૂપે ધારે છે અને પિતાના આ ત્માની શુદ્ધ પરિણતિને ઉપાદાનપણે તીર્થ જાણે છે. તેથી સ્થાવર યાત્રાથી તેઓના હૃદયની શુદ્ધિ થાય છે. ચાર પ્રકારની ભાવના ખીલે છે, રાગ અને દ્વેષની મંદતા થતી જાય છે, શુદ્ધ પરિણતિમાં વૃદ્ધિ થાય તેટલે વાસ કરી અન્યત્ર વિહાર કરે છે. તીર્થના સ્થાને પણ દેષ લાગે તેવા ઉપાશ્રયમાં જ્ઞાની સાધુઓ તથા સાધ્વીઓ વાસ કરતાં નથી. તીર્થના સ્થાનને તેઓ ઘર રૂપે બનાવી દેષિત આહાર પાણી લેઈ શિથિલાચારી બની જતાં નથી. જ્ઞાની સાધુઓ જે હોય છે તે તે સમજે છે કે સ્થાવર તીર્થ સિદ્ધાચલ છે અને જંગમ તીર્થ તે સાધુઓ આદિ સંઘ છે. માટે ફક્ત સ્થાવર તીર્થમાં જ સર્વ પ્રકારની તીર્થબુદ્ધિ રાખી શકતા નથી. - જ્ઞાની સાધુઓ જ્ઞાન, દર્શન અને ચાગ્નિની પ્રાપ્તિ માટે ઉપાદાન અને નિમિત્ત કારણની યથાગ્ય અપેક્ષા જાણી યાત્રા કરે છે. આત્મા

Page #10

તીયાત્રાનું વિમાન.
ભિમુખતા સાધવાને માટે યાત્રા કરવાની છે, એમ જ્ઞાની મહાત્માઓ જાણું છે. તીર્થના સ્થાને આત્માની સ્થિરતા રહે ત્યાં સુધી મહાત્મા ત્યાં વાસ કરે છે. સ્થાવર તીર્થમાં વિશેષતઃ ઉપાધિમાં ન પડવું જોઇએ. આત્માની ઉન્નતિના વિચારે ત્યાં જઈને કરવા.
શ્રી સિદ્ધાચલ વગેરે સ્થાવર તીથીની યાત્રા કરતાં યાત્રાછુઓએ નીચેના સદ્ગુણા પ્રાપ્ત કરવાં જોઇએ.
प्रथम दया अने सत्य.
સર્વ ગુણાની પેદા કરનારી દયા છે. યા વિના ધર્મ નથી. સર્વ ધર્મરૂપ વૃક્ષા દયારૂપ નદીના કાંઠે જીવી શકે છે. જ્યાં યા નથી ત્યાં ધર્મ નથી. ધર્મની માતા દયા છે. યાત્રાળુઓએ સર્વ જીવા ઉપર યથાશક્તિ યા કરવી. જે જે સાંસારિક કાર્યો કરવાંતે જયણા રાખી કરવાં. કાઈ પણ જીવની હિ'સા ન થાય તેવા પરિણામ ધારણ કરવાં. કોઇ જીવનું ભૂંડું કરવાના તથા તેના નાશ કરવાના વિચાર કરવા નહિ.
યાત્રાળુઓએ સત્ય ખેલવું જોઇએ. જે યાત્રા કરે છે અને જુઠ્ઠું ખેલે છે તેઓ પેાતાના આત્માને પવિત્ર કરી શકતા નથી. યાત્રાળુઓએ સમજવું જોઇએ કે અનુપાન વિના ખાધેલુ ઐષધ જેમ ગુણકારી થતું નથી તેમ સત્ય ઓલ્યા વિના તીર્થ યાત્રા સફળ થતી નથી. યાત્રા કરીને પણ મનમાં એમ ચિંતવવું જોઇએ કે યાત્રાનુ ફળ સત્યવકતા થવું તેજ છે, અને જો તે ફળ પ્રાપ્ત ન કર્યું તેા વિશેષ કર્યું કંઈ કહેવાય નહિ. સત્ય એ મહાન ધર્મ છે. સત્ય એલી શકતા નથી તે ખરો યાત્રાળુ ખની શકતા નથી.
चोरीनो त्याग.
યાત્રાળુઓએ ચારીનુ વ્યસન ત્યાગ કરવુ' જેઈ એ. ચેારી કરનારને અનેક પ્રકારનાં પાપ પ્રાપ્ત થાય છે. ચારી કરનારનુ` મન ચંચળ રહે છે. યાત્રાના સ્થળે જઈ પ્રતિજ્ઞા કરવી કે હવે હું કદાપિ પ્રાણ પડે તાપણુ ચારી કરીશ નહિ, કરાવીશ નહિ અને જે કરતા હશે તેની અનુમેાદના કરીશ નહિ. તીર્થના સ્થળે કેટલાક યાત્રાળુના નામે ચારી કરનાર રહે છે, તે ભદ્રક જીવાને લુટે છે અને યાત્રા પણ કરે છે;

Page #11

તીથથાત્રાનું વિમાન તેવાઓની સગતિ થતી નથી. તીર્થની યાત્રા કર્યા બાદ પણ જે મનુષ્ય ચોરી કરે છે તે ખરેખર તીર્થયાત્રાના મુખ્ય હેતુને અમને લમાં મૂકતે નથી.
uખીચરનો ચાન. યાત્રાળુઓએ વ્યભિચારી દેશનેત્યાગ કરવો જોઈએ. કેટલાક પામર જીવે તે તીર્થના સ્થળમાં એકાંત મળવાથી વ્યભિચાર દેષને સેવે છે. અન્ય ઠેકાણે કરેલાં પાપ તીર્થમાં જઈ છેડી શકાય છે, પણ તીર્થમાંજ જઈ પાપ કરવામાં આવે તે તે વજ લેપ સમાન થઈ પડે છે. યાત્રાળુઓએ તીર્થના થાનમાં કેઈન ઉપર કુદષ્ટિથી જેવું નહિ, તેમજ તીર્થના સ્થળે જઈ પ્રતિજ્ઞા કરવી કે આજથી હું વ્યભિચાર દોષને ત્યાગ કરીશ અને પ્રાણ પડે તેપણ વ્યભિચાર દેષને સેવીશ નહિ; આ પ્રમાણે પ્રતિજ્ઞા કરવી જોઈએ. કેટલાક તે મનમાં એમ ચિંતવે છે કે વ્યભિચાર દેષ સેવીશું પણ એક વખત તીર્થની યાત્રા કરી આવીશું એટલે લાગેલું સર્વ જાતનું પાપ ધોવાઈ જશે. પુનઃ વ્યભિચાર સેવીશું તે પણ તીર્થની એક બે યાત્રાઓ કરીશું એટલે પાછા પવિત્ર થઈ જઈશું. આવી કુબુદ્ધિને ધારણ કરનારાઓ પાપ કરે છે. વળી તીર્થમાં જઈ સાધુઓ અને સાધ્વીઓને સારી રીતે આહાર પાણી વહેરાવીશું એટલે પાપ ધોવાઈ જશે. પુનઃ જે ઘેર આવી પાપ કરીશું તે ત્યાં જઈ યાત્રા કરી તથા સાધુઓ વગેરેને વહાવીશું એટલે નિર્મળ બની જઈશું, આવી કુયુક્તિવાળી બુદ્ધિથી જેઓ યાત્રાઓ કરે છે તેઓ યથાર્થ લાભને મેળવી શકતા નથી. તીર્થના સ્થાનમાં જઈ તીર્થંકર વગેરેના ગુણોને સંભારી મનમાં ચિતવવું કે હે ચેતન ! તું વિચાર તે ખરે કે તીર્થંકરેએ બ્રહ્મચર્ય આદિ કેવા સારા ગુણે ધારણ કર્યા હતા, ત્યારામાં તે તેમને કેઈપણ ગુણ પરિપૂર્ણ ખીલ્યું નથી. માટે તું પણ વ્યભિચાર આદિ દેને નિવારવા પ્રતિજ્ઞા કર. તીર્થયાત્રા કરવા છતાં પણ દેને નિવાર્યા વિના મુક્તિ થવાની નથી, માટે વ્યભિચાર દોષને ત્યાગ કર. એમ મનમાં નિશ્ચય કરી બ્રહ્મચર્યને ગ્યતા પ્રમાણે અમુક સ્થિતિએ ગુણ ગ્રહણ કરે. વિશેષ બ્રહ્મચર્ય સંબંધી આગળ કહેવાશે.

Page #12

તીયાત્રાનું વિમાન, परिग्रहनी ममतानो त्याग. ચાત્રાળુઓએ પરિગ્રહની મમતાના ત્યાગ કરવો જોઇએ, યાત્રાળુઓએ ધનાર્દિકની મૂર્છાના ત્યાગ કરવા જોઇએ. જે મે... વ્યાપાર કકરીને ધન સપાદન કર્યું છે તે મારી પાસે છતાં તેના ઉપરથી મમત્વ ભાવના ત્યાગ કરૂ છું. હું ધનને યશાશક્તિ વિવેક રાખી સાત ક્ષેત્રમાં વાપરીશ. એમ ભાવના કરવી. પાપથી પેદા કરેલી લક્ષ્મીને ધર્મની ઉન્નતિ થાય તેવા માર્ગમાં વાપરવી જોઇએ. કેટલાક નામના થાય અને કીર્તિના ફેલાવા થાય ત્યાં લક્ષ્મી ખર્ચે છે; પણ તે ચેગ્ય નથી. કેટલાંક જૂનાં દેરાસર ભાંગી જતાં હાય તાપણુ પેાતાનુ નામ અમર રહેવા માટે નવીન દેરાસર ખનાવે છે. પણ તેમાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, અને ભાવના વિચાર કરવા ઘટે છે. જીણુ દેરાસર સમરાવવામાં વિશેષ લાભ છે એમ સમજી લક્ષ્મીના તેવા માર્ગે સદુપયોગ કરવા ઘટે છે. જે જમાનામાં સર્વ ધર્મવાળાઓની સાથે હેરિફાઈ કરવાના વખત હાય અને જો તે પ્રમાણે જમાના ઓળખ્યા વિના ગાડરીઆ પ્રવાહની પેઠે લક્ષ્મી ખર્ચવામાં આવે તેા વિશેષ લાલ પ્રાપ્ત થતા નથી, તેમ જૈનોની ઉન્નતિ પણ થઈ શકતી નથી. હાલ તા જ્ઞાન તરફ વિશેષ લક્ષ આપવું ચાગ્ય છે. ભર્યાંમાં ભરવું એ ન્યાય અંગીકાર કરવા કરતાં ગીતાર્થ જ્ઞાની ગુરૂને પુછી જૈન ધર્માન્નતિમાં ધનના વ્યય કરવો. કેટલાક તીર્થના સ્થાને ધર્મશાળાઆ બધાવવામાં ઘણી લક્ષ્મી ખર્ચે છે પણ તેવા જે તીર્થસ્થાને અન્ય ગુરૂકૂળની પેઠે જૈન ગુરૂકૂળ સ્થાપવામાં લક્ષ્મી ખર્ચે તે તેથી અનત ગણા લાભ પ્રાપ્ત કરી શકે.
व्यसननो त्याग.
યાત્રાળુઓએ અફીણુ, હાકા, ગાંજો, સટ્ટા, દારૂ વગેરે વ્યસનના ત્યાગ કરવા જોઇએ, યાત્રાળુની ક્રૂરજ છે કે દુર્વ્યસનાના ત્યાગ કરવા જોઇએ. જે તીર્થંકર ભગવાનાની યાત્રા કરવાને જઈએ છીએ તે તીર્થંકરાએ તે પૂર્વોક્ત વ્યસનાના ત્યાગ કર્યાં હતા, અને જ્યારે તેઓએ ન્યુસનાના ત્યાગ કર્યાં ત્યારે પૂજ્યપણાને પામ્યા. આપણે તેના પગલે ચાલીએ છીએ, તેની યાત્રા કરીએ છીએ, તે ખરેખર આપણે
૭

Page #13

તીર્થયાત્રાનું વિમાન, હવે આજથી સર્વ પ્રકારના વ્યસને ને ત્યાગ કરે, એમ યાત્રાળુઓએ મનમાં નિશ્ચય કરે–તીર્થંકરની યાત્રા કરવી છે અને તીર્થકરેની પેઠે ચાલવું નથી એ કેમ બની શકે? તીર્થકરેની પેઠે વર્તવા માટે તીર્થકરેને ચરણરજથી પવિત્ર થએલ તીર્થની યાત્રા કરવાની છે, એ ખાસ મૂળ ઉદ્દેશ ભૂલ ન જોઈએ. કેટલાક તીર્થના રથળે ગટાબાજી રમે છે, જુગાર ખેલે છે, તથા અફીણ વગેરેનાં વ્યસને સેવે છે તેઓએ પિતાની ભૂલ સમજી તીર્થના રથળમાં પવિત્ર થવા પ્રયત્ન કરે જોઈએ. જેનામાં આટલાં વ્યસને ત્યાગ કરવાની શક્તિ નથી તે સકળ કર્મને ક્ષય કરીને પરમાત્મપદ મેળવવાને શી રીતે અધિકારી બની શકે? પરમાત્મપદ મેળવવાને માટે જે યાત્રાળુઓ આટલાં સામાન્ય વ્યસનને પણ ત્યાગ કરી શક્તા નથી, તે તેઓ પ્રભુની પેઠે કાયાનું અર્પણ શી રીતે કરી શકશે? અલબત તેવા યાત્રાળુઓ પરમાત્મપદને માટે ખરેખરા આત્મભેગી બન્યા નથી એમ સમજવું-દુર્વ્યસનને ત્યાગ કરવાથી યાત્રાની સાફલ્યતા થાય છે.
ચા ચા. યાત્રાળુઓએ તીર્થસ્થળોમાં જઈ કલેશ કરે નહિ. તીર્થની યાત્રા કર્યા પહેલાં ઘરમાં, કુટુંબમાં, વ્યાપાર વિગેરે બાબતને લઈ અનેક મનુષ્યની સાથે કલેશ કર્યો હોય તેને થિર ચિત્તથી પશ્ચાત્તાપ કરે. જે જે જેની સાથે કલેશ થયો હોય તેઓને ખમાવવા.
જ્યાં સુધી કલેશ કરવાની પ્રવૃત્તિ છે ત્યાં સુધી હૃદયની શુદ્ધ થતી નથી. તીર્થમાં કોઈની સાથે ક્લેશ થાય એમ બેલવું નહિ. કેઈની નિંદા કરવી નહિ. કેઈનું મર્મ હણાય એવું ખરાબ વચન બોલવું નહિ. દાસ દાસીઓને પણ કલેશથી ધમકાવવા નહિ. પૂજા વિગેરે બાબતે માટે પણ કલેશ કરે નહિ. કલેશથી મનમાં ધાદિ અનેક દુર્ગુણો પ્રગટે છે અને તેથી યાત્રાના ફળને પણ નાશ થાય છે. કલેશથી પિતાનું અહિત થાય છે અને સામા મનુષ્યનું પણ અહિત થાય છે. તીર્થના રથાનમાં કઈ પણ જીવની નિંદા કરવી નહિ, કારણ કે કલેશ, નિંદા વિગેરે દોષને ત્યાગ કરવાને માટે તે તીર્થની યાત્રા કરવાની છે, તેથી તીર્થમાં ગયા બાદ તે કલેશ, નિદાને જલાંજલિ

Page #14

તીથ યાત્રાનું વિમાન.
આપવી જોઇએ. પ્રભુએ ફ્લેશ અને નિંદા દોષના ત્યાગ કર્યાં હતા, તે પ્રમાણે મારે પણ દોષના ત્યાગ કરવા જોઇએ. ઘર કરતાં પણ તીર્થાંના સ્થળમાં સાધુએ સાધુઓમાં, સાધ્વી સાધ્વીઓમાં તેમજ શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓમાં, પરસ્પરની નિદા અત્યંત થતી હાય તે સમજવું કે તીર્થ ચાત્રાના શુદ્ધ ઉદ્દેશ યાત્રાળુઓ સમજ્યા વિના પવિત્ર થવા માગે છે, પણ તે શી રીતે પવિત્ર થઈ શકે ! જ્યાં નિંદા અને કલેશનુ સ્વસ પણ ન જોઈએ, ત્યાં નિદા અને ફ્લેશની ધમાલ ચાલતી હાય તે તીર્થની ચાત્રા કરનારાઓની પવિત્રતા-શુદ્ધતા શી રીતે રહી શકે, તે વિચારવું જોઇએ. ફ્લેશ અને નિંદાખાર યાત્રાળુએ તીર્થમાં રહેલા મનેવગણાદિ શુભ પુદ્ગલ સ્કાને પણ અપવિત્ર કરી તીર્થનુ સ્થાન મગાડે છે; પોતે મગરે છે અને બીજાઓને મગાડે છે. એવા ક્લેશથી યાત્રાળુએ પેાતે તરતા નથી અને ખીજાઓને તારવા સમર્થ થતા નથી. કેટલાક તીર્થના સ્થળેામાં સાધુએ કે જે જુદા જુદા સઘાડાના હાય છે, તેઆમાંના કેટલાક એક બીજાની શ્રેષ્ઠતા દેખાડવા અને પેાતાના સઘાડાની જાહેાજલાલી અતાવવા અન્ય સાધુઆની અધમતા ગણાય તેવી રીતે નિંદા કરવામાં પ્રવૃત્તિ કરે છે, સાધ્વીઓમાં પણ તેવી નિંદા થતી જોવામાં આવે છે. તીર્થના સ્થબેામાં ફ્લેશ અને નાના દોષો વધી જવાનું મુખ્ય કારણ તે એ છે કે ત્યાં ઘણા સંઘાડાના સાધુઓ તથા સાધ્વીઓ ભેગાં થાય છે અને ત્યાં પણ જુદા જુદા સ્થાના શ્રાવકને રાગી કરી જમાવે છે. પેાતાનુ જમાવવા બીજાની કંઈ પણ ખાટ્ટણી કર્યા કરે છે. શ્રાવકો પણ સાધુઓના જુદા જુદા રાગી થઈ નિદા અને ક્લેશમાં ખેચાય છે, અને મનમાં જાણે છે કે પાપ લાગશે તે એક યાત્રા કરીને ધેાઈ નાખીશું. આ પ્રમાણે દુર્બુદ્ધિના લીધે કલેશ અને નિદાને અંત આવતા નથી. કેટલીક ધર્મશાળાના મહેતાએ પણ જે સાધુઓ અને સાધ્વીઓથી પેાતાને ખાનગીમાં કોઇપણ રીતે આવક થાય તેને ઉતારી આપે છે એમ સમજાય છે. બીચારા કેટલાક એવા મહેતા પણ ફ્લેશ અને નિદામાં પેાતાનુ જીવન અપવિત્ર કરે છે. ઉપર ઉપરથી તીર્થની યાત્રા થાય છે પણ કલેશ અને નિા તા ઉલટાં પુષ્ટતાને
e

Page #15

૧૦
તીથયાત્રાનું વિમાન,
પામે છે, ત્યારે પ્રભુના તીર્થની યાત્રાની સાફલ્યતા શી રીતે થઈ શકે ? કેટલાક સાધુએ તેા “ તીર્થના સ્થળમાં અમારી પાસે તેા પાપ આવી શકે નહિ.” એમ જાણીને તે સ્થળે નિંદા અને ક્લેશના નાશ કરવા કાંઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરતા નથી, તેથી ઘણા શ્રાવક અને શ્રાવિકાના ભાવ ઉઠી જાય છે. માર્ગમાં જંતાં કેટલાકે તે સાધુએ તથા સાધ્વીઓને પગે પણ લાગતા નથી. કેટલાક સાધુએ અને સાધ્વીઓ તે ગાળાગાળી સુધી આવી જાય છે. કહેા બન્ધુએ ! આવા સાધુ તીર્થની પવિત્ર યાત્રાના લાભ લઈ શકે કે ? જે સાધુઓ અને સાધ્વીએ આવા સ્થળે ફ્લેશ અને નિંદાદિ દોષથી દૂર રહે છે તેને ધન્યવાદ ઘટે છે. “ મન ચંગા તેા કથરોટમાં ગંગા ’’ આ કહેવતના લાભ લેઈ તીર્થના સ્થળામાં તા નિંદા અને ક્લેશથી તદ્ન દૂર રહેવું અને તીર્થની યાત્રા કરી પ્રતિજ્ઞા કરવી કે આજથી હુ· હવે કદાપિ કોઇની સાથે બનતા પ્રયાસે ક્લેશ કરીશ નહિ. નિદા કરનાર પાતે મલીન બને છે અને જેએની નિદા કરે છે તેને પેાતાના શત્રુએ મનાવે છે. તેથી પાતે જાણી જોઈને ફ્લેશનાં બી વાવે છે. તીર્થંકરાએ નિદ્યા અને ક્લેશના સર્વેથા ત્યાગ કર્યો તેથી તેની સ્પર્શેલી ભૂમિ પણ તીર્થરૂપે ગણાય છે, તે આપણે પણ તીર્થંકરના પગલે ચાલી ફ્લેશ અને નિદાના ત્યાગ કરવા.
परोपकार.
તીર્થંકરો અને મુનિઓએ જગા ઉપર મોટો ઉપકાર કર્યાં છે. તેઓ મહા ઉપકારી હતા, તેથી તેના ચરણકમળ વડે જે જે સ્થાના સ્પર્શાયાં તે પણ તીર્થરૂપ થયાં, તેથી આપણે સમજવું કે તેવા સ્થાને જઈ તીર્થંકરાના પગલે ચાલી આપણે પણ પરોપકાર કરતાં શીખવું જોઈએ. સર્વ જીવેાના પ્રાણ મચાવવા, તેમને જે જે સ'કટ પડે તેમાંથી તેમને ઉગારવા-ખચાવવા, તેના આત્માની ઉન્નતિ અર્થે બેધ આપવેા, તેનામાં રહેલા દુર્ગુણા ટાળવા માટે પ્રયત્ન કરવા; અન્ન, વસ્ત્ર, પાત્ર, વિદ્યા, ઔષધ, આત્મજ્ઞાન વિગેરેથી ઉપકાર કરવા કદી ચુકવું નહિ. દરરોજ થાડા પણ ઉપકાર તા

Page #16

તીર્થયાત્રાનું વિમાન કરજ જોઈએ. દીન અને દુઃખીઓની દયા પ્રથમ કરવી જોઈએ. જેમ જેમ પરેપકારને વિસ્તાર થાય છે, તેમ તેમ જૈન ધર્મને પણ વિસ્તાર થાય છે. વિશાળ સત વિભૂતા: પપકારને માટે સપુરૂષોની વિભૂતિ છે. આપણે જેવી રીતે બીજાના ઉપકારનું ફળ ગ્રહણ કરીએ છીએ, તેવી રીતે આપણને પણ જે જે શક્તિઓ પ્રાપ્ત થઈ હોય તેમાંથી અને ઉપકાર કરે જોઈએ. સર્વ તીર્થકરેને કેવળજ્ઞાન થાય છે ત્યારે, તેઓ ફક્ત બીજાના ભલા માટે દેશના દે છે અને કરે મનુષ્યને તારે છે. માટે આપણે પણ પરેપકાર કરે જઈએ. યાત્રાળુઓએ તીર્થોની યાત્રા કરી અવશ્ય આ ગુણની પ્રાપ્તિ માટે પ્રયત્ન કરી જોઈએ. જેનામાં પરોપકાર નથી તેને જન્મ નિરર્થક છે. અસાર એવા સંસારમાં પરોપકાર સમાન કેઈ ઉત્તમ કર્તવ્ય નથી. પશુ, પંખી અને વૃક્ષો પણ પરેપકારને માટે દેહ ધારણ કરે છે, ત્યારે મનુષ્યએ તે વિશેષતઃ પોપકારનું સેવન કરવું જોઈએ.
सुपात्रदान. સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા, જ્ઞાન, જીર્ણોદ્ધાર અને ચિત્ય એ સાત ક્ષેત્ર કહેવાય છે. એ સાત ક્ષેત્રમાં દાન કરવું જોઈએ. સાધુ અને સાધ્વીઓ જે ન હોય તે ધર્મને નાશ થાય. ગામેગામ ફરીને સુધા, તૃષા, તાઢ, તાપ વિગેરે મટાં સંકટ વેઠીને તેમજ કાયાની આહુતિ, જૈનધર્મની સેવા માટે આપીને, સાધુઓ અને સાધ્વીઓ જૈનધર્મને ફેલાવે કરે છે, માટે સાધુઓ અને સાધ્વીઓને વસ, પાત્ર, વસતિ, પુસ્તક, અન્ન, પાન, ઔષધ વિગેરેનું દાન કરવું જોઈએ. ગ્રહ કરતાં વિદ્વાન એવા સાધુઓ જૈનધર્મ માટે ઘણું કરી શકે છે. શ્રી તીર્થંકર ભગવાને સંઘની સ્થાપના કરી તેમાં સાધુએને મુખ્ય ગણ્યા. સાવિળr નાથ્ય સંઘ સાધુઓ વિના સંઘ નથી. સાધુઓ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રની આરાધના કરે છે અને અન્યને જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રનું સમર્પણ કરે છે. એક મહાન વિદ્વાન સાધુ સેકડો ગ્રંથ લખી શકે, હજારોને ભણાવી શકે, દરરોજ હજારો મનુષ્યોને વ્યાખ્યાન-ભાષણ-સંભળાવે, અર્થાત

Page #17

તીથwાત્રાનું વિમાન દરરોજની કેન્ફરન્સ ભરી શકે, હજારે પાઠશાળાઓ સ્થાપી શકે, પંચ મહાવ્રત પાળે, તેની આખી જીંદગી જૈનધર્મની સેવામાં જ જાય છે. હજારો વિદ્વાન સાધુએ થાય તે ગામોગામ ફરીને લાખે મનુષ્યોને જૈનધર્મી બનાવી શકે, માટે સાધુઓને દરેક કાર્યમાં શ્રાવક ભકતએ મદદ કરવી જોઈએ. . साधुओए शुं करवू जोइए..
ગચ્છના કદાગ્રહથી વિદ્વાન સાધુઓએ લઢી મરવું જોઈએ નહિ. અન્ય ધર્મીઓને ઉપદેશ આપી જૈન બનાવવા જોઈએ. શ્રીરત્નપ્રભસૂરિએ લાખો રજપૂતને જૈન બનાવ્યા. શ્રીજિનદત્તસૂરિએ દેઢ લાખ રજપૂત વિગેરેને જૈન બનાવ્યા. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે શ્રી કુમારપાળ રાજાને જૈન બનાવ્ય, તેમ હાલના કાળમાં પ્રાયઃ કેટલાક વિદ્વાન્ એને વિશાળ દષ્ટિવાળા સાધુઓ વિના અન્ય સાધુઓનું લક્ષ્ય આ તરફ જતું જણાતું નથી. તેઓ તે ફક્ત પિતાને સંઘાડે અને તેની ક્રિયામાંજ જૈનત્વ માની પિતાના બટેલા શ્રાવકને સંભાળી રાખવા, પિતાના ઉપાશ્રયેમાં અન્ય સાધુઓ પ્રવેશ ન કરે તે માટે તેને જાળવી રાખવા, એટલામાંજ પિતાના જીવનની સાફલ્યતા માને છે. ઘણા વિદ્વાન સાધુએ આવી ટુંક દષ્ટિ રાખી જે શ્રાવકેને પોતપિતાના ભક્તો બનાવવા પ્રયત્ન કરે તે એક બીજામાં લેશ થાય. એક વિદ્વાન સાધુ બીજા સાધુઓએ જે કહેલું હોય તેને કુયુક્તિથી ઉત્થાપી પિતાને રાગી બનાવે, ત્યારે સામ સાધુ તેને ફેરવવા પેલા સાધુના ઉપર એક બે દુષણે ચઢાવે, સાધુઓ પોતપોતાના ભક્ત તરીકે સદાકાળ શ્રાવકે રહે તે માટે ક્રિયાઓમાં કાંઈ ફેરફાર કરે, આ પ્રમાણે ક્રિયાઓમાં ફેરફાર થવાથી શ્રાવકે પોતપોતાના ગુરૂઓને ઉતરવા માટે જુદા જુદા ઉપાશ્રય કરે અને તેમાં દશ દશ હાથને છેટે, જુદા જુદા સાધુઓ પોતપોતાને પક્ષ સાચવવા ઉપદેશમાં બધી વિદ્વતા વાપરે તે તેઓ જૈનધર્મનું ખરું અભિમાન ધારણ કરતા નથી એમ ગણાય. તેમજ તેઓની જીંદગી સર્વના વિશેષ પરોપકાર માટે નથી એમ પણ કહી શકાય. તેઓ જૈનધર્મમાં ભેદના પાડનાર ખેરખાં તરીકે ભલે કહેવાય, પણ જૈનધર્મની ખરી–પરિપૂર્ણ-સેવા બજાવનાર

Page #18

તીથયાત્રાનું વિમાન.
૧૩
તરીકે ગણાય નહિ. હાલના કાળમાં સાધુએ જો વિશાળ દૃષ્ટિ નહિ રાખે તેા જૈનધર્મના ફેલાવા નહિ થાય. કેમકે એક તરફ આર્યસમાજીના જુસ્સા અને તેના ઉપદેશ, ખીજી તરફ સનાતન વેદાન્તીઓના ભગીરથ પ્રયાસ અને ઉપદેશ, એક તરફ થીઆસાફીકલ સાસાઈટીના વિદ્વાનેાને પ્રયાસ, એક તરફ પ્રીસ્તિ પાદરીઓના પ્રયાસ અને તેઓની ઉપદેશકળા અને એક તરફ આવા જૈન સાધુએ, અને જે જે જૈન સાધુઓ,વિદ્વાના તરીકે ગણાતા હાય તેઓ પણ પરસ્પર એક બીજાનું પાણી પીધામાં પણ જાણે વટલાઈ જતા હાય તેવી પ્રવૃત્તિ કરે એ કેટલું બધું ટુક ઢષ્ટિનું જ્ઞાન ! ! ! એક શહેરમાં એક વિદ્વાન્ સાધુ ઉપદેશ આપે તેા ખીજા વિદ્વાન સાધુ એમ ચિંતવે કે હાય ! હાય ! લેાકી બધા તેના રાગી થઈ જશે. એમ ચિતવી ત્યાં જઈ ઉપદેશ આપી પેલા વિદ્વાન સાધુનુ જોર નરમ પાડવા પ્રયત્ન કરે, ઇત્યાદિ પ્રકારે સાંકડી ભેદૃષ્ટિની ભાવનામાં અધ અની જવાથી જૈન ધર્મની ખૂબ જાહેાજલાલી થઈ શકતી નથી અને સાધુ થયા પછી પણ સઘળું જીવન જોઈએ તેવું ગાળી શકાતું નથી, તેથી સાધુઓનુ જીવન સ્વપરના અત્યંત ઉપકાર માટે થતું નથી. જમાનાને અનુસરી સાધુઓએ ભેદભાવના ત્યાગ કરી જૈનધર્મના ફેલાવા કરવા માટે ચા હામ કરી ઝુકાવું જોઈએ. એક ખીજાનાં છિદ્ર જેવાં, એક બીજાને મળતાં છતાં પણ વન્દના ન કરવી, ઈત્યાદિ દુર્ગુણાના ત્યાગ કરી સર્વેએ સપીને જૈનતત્ત્વોને ફેલાવવા પ્રયત્ન કરવા જોઇએ. જે સાધુઓ વિશાળ હૃષ્ટિવાળા છે, વિદ્વાન છે, દેશકાળને એળખનાર છે, ગચ્છના ભેદની ક્રિયામાં ક્લેશ ન કરતાં જૈનતત્ત્વોને ઉપદેશ દેનાર છે, તેવા સાધુઓને ધર્મને માટે ખૂબ સહાય આપવી તે અત્યંત ફાયદાકારક છે. બીજા સાધુને પણ વિદ્વાન મનાવવા ઉદ્યમ કરવા અને સહાય આપવી, તેમજ સર્વ પ્રકારની ભાષા ભણવા માટે, સર્વ દર્શનાનાં તત્ત્વ જાણવા માટે, જૈનધર્મની ઉન્નતિ માટે સાધ્વીઓને પણ યથાયાગ્ય જ્ઞાનદાન આપવું જોઇએ. જે સ્ત્રીઓ કેળવાયલી હાય, વિદ્વાન હોય, ધર્માંભિમાની હાય, વ્રત પાળવામાં શૂરવીર હાય, જૈનધર્મના જ્યાં ત્યાં ઉપદેશ દઈ શકે, સ્ત્રીવર્ગને સુધારી શકે, મોટા મોટા ગ્રંથ લખી

Page #19

૧૪.
તીર્થયાત્રાનું વિમાન શકે, સ્ત્રી વર્ગમાં સભા ભરી ભાષણ આપી શકે તેવી સ્ત્રીઓને સાધ્વીઓ બનાવવાની અત્યંત જરૂર છે. જે સ્ત્રીઓ વિધવા થઈ હોય તેઓએ વિદ્વાન થઈ પિતાની જીદગીને ભેગ ધર્મના માટે આપવા સાધ્વીએ થવું જોઈએ. ધર્મની હરિફાઈના જમાનામાં ઉત્તમ કેળવાયેલી અને બહાદુર સાધ્વીઓની જરૂર છે, તેવી સાધ્વીઓ કરવા માટે અત્યંત પ્રયત્ન કરે. જેમ જેમ વિદુષીઓ એવી ઉત્તમ સાધ્વીઓ તૈયાર થશે તેમ તેમ જૈન ધર્મને ફેલાવે થશે, માટે ઉત્તમ સાધ્વીઓ થનારને તન, મન અને ધનથી મદદ કરવી. સાધ્વીઓ ઉત્તમ પાત્ર કહેવાય છે, માટે બહુમાન ભક્તિથી તેઓને દાનથી પિષવાં અને તે વર્ગની વૃદ્ધિ કરવી. ઉત્તમ વિદ્વાન વિશાળ દષ્ટિવાળા ધર્માભિમાની એવા સાધુઓ તથા સાધ્વીઓને દાન આપવું, તેઓની ભક્તિ કરવી. - સાધુઓ અને સાધ્વીઓએ અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું જોઈએ. જે તેઓ અધ્યાત્મજ્ઞાનમાં પ્રવેશ કરશે તે, સામાન્ય ગચ્છભેદની ક્રિયાએથી કલેશ કરશે નહિ અને સંપીને રહેશે. માટે સાધુઓ અને સાધ્વીએને જ્ઞાન ભણવામાં અત્યંત મદદ કરવી, કારણ કે તેઓએ જૈનધર્મને માટે આખી જીંદગી અર્પણ કરી છે.
શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓને જ્ઞાનદાન આપવાની અત્યંત જરૂર છે. તેઓને ભક્તિ અને બહુમાનથી દાન આપવું જોઈએ. કેટલાક દયાભાવ લાવીને તેઓને દાન આપે છે, તેઓ દાનનું સ્વરૂપ સમજતા નથી.
શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ બાર વ્રતને પાળે છે. સમ્યકત્વને ગ્રહણ કરે છે. શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓથી સાધુ સાધ્વીઓની ભક્તિ થાય છે. શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓથી જૈનધર્મને ફેલાવે થાય છે. સાત ક્ષેત્રનું તેઓ રક્ષણ કરી શકે માટે તેઓની અવશ્ય ઉન્નતિ કરવી જોઈએ. પ્રથમ જે શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓ થતાં હતાં તે જૈનધર્મને ફેલા કરવા પ્રયત્ન કરતા હતાં. હાલમાં કેટલાક ધનાઢય પણ અણ એવા શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ તીર્થોની યાત્રા કરવા જાય છે, પણ દેવગુરૂ અને ધર્મનું સ્વરૂપે જાણતા નથી. ઈશ્વરે જગત્ બનાવ્યું, ઈત્યાદિ વાતને માને છે અને જૈન કહેવરાવે છે. તીર્થોમાં જઈ પ્રભુની પ્રતિમાની આગળ કેવી રીતે સ્તુતિ કરવી, તે પણ બરાબર જાણતા નથી. તેવા અજ્ઞ શ્રાવકેને

Page #20

તીર્થયાત્રાનું વિમાન,
૧૫ પુછીએ કે તમારા શરીરમાં આત્મા ક્યા ઠેકાણે રહ્યા છે? અને આત્માને બનાવનાર કોણ? ત્યારે ઉત્તરમાં કહેશે કે હૃદયમાં આત્મા રહ્યા છે અને તેને બનાવનાર પરમેશ્વર છે. તીર્થકરોને પણ પરમેશ્વરે બનાવ્યા, એમ અન્નપણથી કહી દે છે, વા તીર્થંકરોએ આપણને બનાવ્યા એવું કહી દે છે. અહે! આ જગતમાં તેઓ જે ધર્મ પાળે છે તેમાં શું રહસ્ય છે! તેને પણ કેટલાક શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓ જાણતી નથી. મૂર્ખ શ્રાવકે અને શ્રાવિકા તીર્થમાં જઈને કેવા પ્રકારની પ્રભુની સ્તુતિ કરશે તે વિચારવા જેવું છે. તેઓ એટલું તે જાણે છે કે તીર્થે જવાથી બધાં પાપ જતાં રહે, પણ કેવી રીતે વર્તવાથી પાપ જતાં રહે તે બાબતની ગુરૂઓને પૃચ્છા પણ કરતા નથી. તીર્થસ્થાનમાં રહેલા ગુરૂઓની પાસેથી તત્ત્વજ્ઞાનને બોધ લે તે વાત પણ અજ્ઞ શ્રાવકને રૂચતી નથી અને તેઓ વિધિપૂર્વક યાત્રા પણ કરી શકતા નથી. એક જ્ઞાની પુરૂષ તીર્થયાત્રામાં જેવા શુદ્ધ પરિણામ રાખી શકે છે, તેવા પરિણામને મૂર્ખ યાત્રાળુ રાખી શકે નહિ, એ બનવા એગ્ય છે. માટે મૂર્ખતાને નાશ કરી તીર્થયાત્રાને સમ્યક લાભ લે ઈએ.
જે શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓ જોઈએ તે પ્રમાણમાં જૈનધર્મનાં તત્ત્વ જાણી શકતાં નથી, તેઓ જૈનધર્મથી ભ્રષ્ટ થાય છે. દશાશ્રીમાળી જ્ઞાતિના વણિકે હાલ જે છે તે વસ્તુપાળ અને તેજપાળના વંશના છે, પણ જૈનધર્મને બરાબર ન જાણવાથી મિથ્યાત્વીઓના ઉપદેશથી કેટલાક સ્વામિનારાયણીયા બની ગયા, કેટલાક વૈષ્ણવ બની ગયા. કાઠીયાવાડમાં કેટલાક વિશાશ્રીમાળી વણિકે પણ સ્વામિનારાયણને ધર્મ પાળે છે. સ્વામીનારાયણને ઉત્પન્ન થયાં લગભગ સો વર્ષ થયાં તે પહેલાં તેઓ જૈને હતા, પણ જૈન ધર્મનાં તત્ત્વ જાણતા નહતા અને ઉપર ઉપરથી જૈનધર્મ ફક્ત નામને પાળતા હતા, તેથી બેટાઇ વગેરેમાં કેટલાક સ્વામીનારાયણીયા બની ગયા છે. અજમેરમાં ઘણું ઓશવાળનાં ઘર જૈનધર્મના જ્ઞાનના અભાવે વેદાન્તીના ઉપદેશથી વેદ ધર્મમાં ગયા છે. ઉદેપુરના એક આગેવાનનું ઘર પણ જૈન તત્વજ્ઞાનના અભાવે વૈષ્ણવ બની ગયું છે. વડેદરા વગેરેમાં કેટલાક દશાશ્રીમાળી શ્રાવકે હાલમાં ચેડા વર્ષથી જૈન તત્વજ્ઞાન જાણવાના અભાવે મેશ્રી

Page #21

૧૬
તીર્થયાત્રાનું વિમાન અર્થાત્ વૈષ્ણવ બની ગયા છે, તેઓના બાપદાદાઓ જૈની હતા. મહેસાણા અને વિજાપુરમાં દશા દેશાવાળ તથા પિરવાડે પ્રથમ જૈને હતા, ઘણા વખત પહેલાં તેઓના બાપદાદાઓ જેને હતા અને તેઓનાં બંધાવેલાં જૈન મંદિરે પણ છે; પરંતુ જૈનધર્મનું તત્વજ્ઞાન જાણવાના અભાવે હાલ વૈષ્ણ બની ગયા છે. વડનગરમાં હાલમાં કેટલાક વૈષ્ણવ વણિકે છે તેઓના બાપદાદાઓ જૈનધર્મી હતા. પચાસ વર્ષ પહેલાં કેટલાક જૈન પણ વૈષ્ણવી કહેવાતાઓને સાંઈજીના આચાર્યે ફરજ પાડી કે જે તમે જૈનધર્મ પાળશે તે તમને કેઈ કન્યા આપશે નહિ, ત્યારે પેલા જૈને અમદાવાદમાં પ્રેમાભાઈ શેઠ વગેરેને મળ્યા અને કહ્યું કે અમારી સાથે જૈનેની કેઈ ન્યાત જે કન્યાવ્યવહાર કરે તે અમે કંઠી ન બાંધીએ, પણ ધર્મના અભિમાનથી દુર રહેલામાંથી કોઈએ તેઓને અવાજ સાંભળે નહિ, અને અને તેઓએ કંઠી બાંધી લીધી. તે વખતમાં ગરજીઓ તેમજ સવેગી સાધુઓ હતા, પણ તેઓએ કહ્યું કઈ કર્યું નહિ, તેથી આવું વૃત્તાંત સાંભળી અમારી આંખમાંથી અશ્રુની ધારા છુટે છે. સાધુઓ પિતાના ગચ્છની ક્રિયાઓમાં જરા ભેદ પડે તે ધમધમા કરી મૂકે, પણ શ્રાવકનાં કુળનાં કુળ જૈનધર્મ ત્યાગી અન્ય ધર્મમાં જાય તેને માટે બિલકુલ લક્ષ્ય આપે નહિ, તે કેવી રીતે જૈનધર્મના રક્ષકે ગણી શકાય? હાલમાં પણ હજી જૈનેની આંખે ઉઘડતી નથી, તેનું કારણ એ છે કે તેઓ જૈનધર્મના તત્વેને બરાબર જાણતા નથી, તેથી તેઓ ધર્મશુરથી હીન બનેલા દેખાય છે.
સુરતમાં વૈષ્ણવની કેન્ફરન્સ સં. ૧૯૯૬ ની સાલમાં ભરાઈ હતી. તે વખતે એક વૈષ્ણવ બે હતું કે, શંકરમતના અનુયાયીઓ અમારા ઉપર દ્વેષ ધરે છે તે એગ્ય નથી. કારણ કે અમારા આચાર્યે કંઈ શંકરાચાર્યના મતવાળાઓને વૈષ્ણવ જ્ઞાવ્યા નથી પણ સંખ્યાબંધ-લાખેજેનીઓને વૈષ્ણવે બનાવ્યા છે. તેથી ઉલટું તેઓએ અન્યોને વેદધર્મમાં લાવી ઉપકાર કર્યો છે. જૈન શ્રાવકે !“વિચારો...!!! તમે મૂર્ખ રહ્યા અને તમારાં છોકરાઓને જૈનધર્મનું જ્ઞાન આપ્યું નહિ, તેનું આ પરિણામ આવ્યું. હાલમાં વૈષ્ણવે જે

Page #22

તીથયાત્રાનુ' વિમાન.
૧૭
કહેવાય છે તે માટા ભાગે અસલમાં જૈન હતા. ચાલીશ લાખ વૈષ્ણવાની સંખ્યા કહેવાય છે તે પૂર્વે જૈના હતા, તે તે પોતેજ ઘણાખરા કબુલ કરે છે. પૂર્વે બ્રાહ્મણાના મોટા ભાગ જૈનધર્મ પાળતા હતા તેઓ પણ વેદધર્મ પાળવા લાગ્યા છે. પૂર્વાચાર્યાંના વખતમાં બ્રાહ્મણાને જૈના કરેલા હતા અને તે ભેાજકા–સેવકા વિગેરે કહેવાય છે, તે જૈન જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને ગામે ગામ ગાઇને જૈનાને ધર્મમાં દઢ કરતા હતા. તેનામાં પણ હાલ કેટલાક અન્ય ધર્મ પાળવા લાગ્યા છે અને જૈનધર્મથી પરાર્મુખ થયા છે. માળવા વગેરે ઠેકાણે પણુ, પહેલાં જૈના હતા એવા કેટલાક વિષ્ણુકા, હાલ અન્ય ધર્મમાં દાખલ થયા છે. સુરશીદાબાદમાં જગત્ શેઠનુ કુટુંબ પચાશ વર્ષ ઉપર જૈનધર્મી હતું, તેના બાપદાદાએ બધાવેલાં દેરાસર માજીદ છે; છતાં સાંભળવામાં આવે છે કે, તેમાંના કેટલાક વશો હાલ વૈષ્ણવધર્મમાં દાખલ થયા છે. કર્ણાટક વગેરેમાં પૂર્વે હજાર વર્ષ પહેલાં ઘણા જૈને હતા પણ રામાનુજ આચાર્ય અને શકરાચાર્યના જોરથી તેમાંના મોટા ભાગ વૈષ્ણવ અને શૈવ અની ગયેા. પતિ રાજેન્દ્રનાથે પોતાના બનાવેલા ‘ભારતીયમત દર્પણ' નામના પુસ્તકમાં લખ્યું” છે કે, જૈનેાની વસતિ વિક્રમ સંવત્ પહેલાં ચાલીશ કરોડ મનુચૈાની હતી. જૈન મધુએ !!! વિચારો કે આટલી બધી વસતિ ઘટીને ફક્ત ચાદ લાખની રહી તેમાં તમારો દેષ છે કે નહિ ? રામાનુજ તથા શકરાચાર્યના અનુયાયીઓએ ઘણા જૈન રાજાઓને ફેરવી નાંખ્યા તે વાત ઇતિહાસથી સાખીત થાય છે. પહેલાં આગ્રા વગેરેમાં અગ્રવાલ વગેરે વિષ્ણુકા જૈન હતા, પણ હાલ તેના ઘણા ખા ભાગ કેટલાક સૈકાથી વૈષ્ણવ-વેદ–ધી–મની ગયા છે. લાલા લજપતરાય કે જેનુ` કુટુબ સો વર્ષ પહેલાં જૈન હતું તેનાજ કુટુબીઓ હાલ વેધમ સાંભળવામાં આવે છે. વડાદરામાં ધ્યેયઃસાધકઅધિકારીવર્ગમાં દાખલ થએલા છેટાલાલ જીવનલાલનુંકુદ્રુ બ સ્થાનકવાસી જૈન હતું, પણ તે નૃસિ’હ્રાચાર્યના સમાગમથી વેદ ધર્મી અની ગયા હતા. તેમની માતા અને વહે જૈની હતાં પણ તેઓને સમજાવી વેદધર્મમાં દાખલ કર્યો. અહા ! જૈન બધુ ! જાગા !!

Page #23

૧૮
તીથયાત્રાનું વિમાન
અને જરા આંખ ઉઘાડા ! તમારા હૃદયમાં કેમ કમકમાટ ઉત્પન્ન થતા નથી ? તમને જૈનધર્મનું જ્ઞાન હાત તે વિજળીની પેઠે હૃદયમાં અસર થયા વિના રહેત નહિ, તેમજ તમારી આંખમાંથી અશ્રુની ધારા છૂટયા વિના રહેત નહિ. તમારા ખાપદાદાના વંશજો અન્ય ધર્મમાં દાખલ થાય છે. અસાસ ! અફ્સોસ ! જો તમેાએ, ગુરૂએ પાસે જૈનતત્ત્વનું જ્ઞાન લીધું હોત તે આવા ખરાબ બનાવ બનત નહિ. હજી પણ આવા બનાવો અનતા જાય છે. સુરતમાં એક જૈન આર્યસમાજી થયા છે એમ સભળાય છે, અને એક પત્રકાર સુરતમાં સ્વામીનારાયણને ધર્મ પાળે છે. આનુ કારણ શોધીએ તા માલુમ પડે છે કે, જૈનધર્મનું જ્ઞાન ખાલ્યાવસ્થાથી આપવામાં ન આવ્યું તેજ હેતુ છે. અમદાવાદમાં કેટલાક કેળવાયલા જૈને થીઆસોફીકલ સાસાયટીમાં દાખલ થયા છે. તેઆમાંના કેટલાક તા એમ કહે છે કે જૈનાની મુક્તિ કદી અમાને પ્રાપ્ત થશેા નહિ, કેટલાક તે એમ માને છે કે પરમેશ્વરે આ જગત્ ખનાવ્યું છે અને પરમેશ્વર તરફથી કેટલાક મહાત્માઓ જુદી જુદી માખતાના ઉપદેશ આપવા અવતાર ધારણ કરે છે. તીર્થંકર યુદ્ધ-ઈશુ-મનુ વગેરે સર્વ મહાત્મા તીબેટની પેલી તરફ એક પહાડ છે, ત્યાં ભેગા થાય છે અને જુદી જુદી કામમાં ઉપદેશ આપવા અવતાર લે છે. તીર્થંકરો પણ પરમેશ્વર તરફના મોકલેલા મહાત્મા છે, આવી તેમની અંતઃકરણની માન્યતા છે એમ સાંભળ્યુ છે અને ઉપરથી જૈન ધર્મ પ્રમાણે પૂજા કરતા દેખાય છે; પરંતુ અન્તરમાં તે પરમેશ્વરે આ જગત્ મનાવ્યું છે એવી શ્રદ્ધા હોય છે એમ સાંભળ્યું છે, સત્ય તા જ્ઞાની જાણે. જૈનાએ સમજવું કે બાલ્યાવસ્થામાંજ જૈનધર્મના તત્ત્વાનુ જ્ઞાન, જૈન ખાળકાને આપવામાં નહિ આવે તેા, કેળવાયલા ઘણા ખરા ભાગ, અન્ય ધર્મમિશ્રમળેા વગેરેમાં દાખલ થઈ અન્તે જૈનધર્મથી પતિત થશે. શ્રાવક કામમાં પણ અન્ય ધર્મીના ધર્મ માનનારા ઘણા થશે ત્યારે, તમારૂ કઈ પણ જોર ચાલશે નહીં અને અન્તે સઘની વ્યવસ્થા મગડી જશે. અનેક પ્રકારના શાસ્ત્ર જાણ્યા વિનાના શ્રાવક (જૈન સંધ) પોતેજ જૈનતત્ત્વથી અજ્ઞાન છે, તેા ખીજાઓને બેધ આપી ખરા જૈના

Page #24

૧૯
તીર્થયાત્રાનું વિમાન જ્યાંથી બનાવી શકશે? જૈનેને શ્રાવક સમુદાય તરીકે કહેવાતે અને ફક્ત ઈગ્લીશ ભાષા ભણેલે, એ કેળવાયલે વર્ગ અનેક મિથ્યા પુસ્તક વાંચી નાસ્તિક બનશે એવી શંકા રહે છે, માટે હવે તે જૈનતત્ત્વજ્ઞાન આપીને જ ખરા જૈને બનાવવા જોઈએ. જૈનતત્ત્વ જ્ઞાન જાણતા નથી એવા શ્રાવક જૈને પિતે તત્વ સમજતા નથી, પણ ગાડરીયા પ્રવાહની પેઠે ધર્મની ક્રિયાઓ કરે છે. ઉપર ઉપરથી ધર્મ આચાર સાચવે છે પણ તેઓ જ્ઞાનના અભાવે સમ્યકત્વ પમા શકતા નથી. અજ્ઞ એવા શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ ધર્મનું સ્વરૂપ જાણે નહિ તે તેઓને તીર્થનું ખરું જ્ઞાન કયાંથી થઈ શકે ? અલબત થઈ શકે નહિ. ઉપર ઉપરના આચારવાળા (કુળાચારને લઈને) જે જૈને છે તેઓને તેરાપંથીઓ ભરમાવીને તેરાપંથી બનાવે છે. અરે રે! એવા શ્રાવકેની સ્થિતિ અંગારના ખીલાની પેઠે રહે છે, તેથી તેઓ સમ્યકત્વના અભાવે મુક્તિ પામતા નથી અને અન્યને પમાડે શક્તા નથી. દરેક ધર્મના આગેવાને પોતપોતાના ધર્મ તને ફેલાવે કરવા, મંડળો-કેન્ફરન્સો ભરે છે અને ધર્મતત્ત્વની વાત ચર્ચે છે, જ્યારે જેનેની કોન્ફરન્સ ભરાય છે, તેમાં જૈન ધર્મ શું છે? બીજા ધર્મો કરતાં કેવી રીતે ઉત્તમ છે? તે સંબંધીનાં ખાસ ભાષણ થતાં નથી. ફક્ત જીર્ણોદ્ધાર તથા પીંછાની ટોપીઓ પહેરવી નહિ. ચામડાંનાં પુઠાં રાખવાં નહિ. એવા કેટલાક ઠરાવ થાય છે પણ જૈનધર્મના તને ફેલા થાય, જૈનધર્મ શું છે, કેવી રીતે અને જૈન બનાવવા, તે સંબંધી વિશેષ બલવામાં અગર કરવામાં આવવું જોઈએ. કેન્ફરન્સના કેટલાક ઠરાવે રતુત્ય છે, પણ હજી જે કરવું જોઈએ તે થતું નથી. કેન્ફરન્સ તરફથી કેળવણી માટે મદદ ફંડ ચાલે છે, તેમાં અમારે વિચાર એ છે કે, જે જૈનધર્મનું તત્વજ્ઞાન લે અને જેને જૈન ધર્મની પૂર્ણ શ્રદ્ધા હોય, તેને સારી રીતે વ્યવહારિક વિદ્યા ભણતાં પણ મદદ કરવી. જૈનેને ધર્મ પાળવાની બુદ્ધિથી મદદ આપવી જોઈએ. કેટલેક ઠેકાણે કેન્ફરન્સ તરફથી - ઠશાળાઓને મદદ આપવામાં આવે છે અને ત્યાં ભણતા વિદ્યાથીઓ
* માટીના

Page #25

૨૦.
તીર્થયાત્રાનું વિમાન પાંચ પ્રતિક્રમણને અભ્યાસ કરે છે, તે પણ જૈનતત્વ જ્ઞાન શું છે? તેને જાણી શક્તા નથી, જેથી અન્ય ધર્મ કરતાં જૈન ધર્મ કેવી રીતે શ્રેષ્ઠ છે, તે સંબંધી બરાબર સમજી શકતા નથી. આવી પિપટીયા કેવળણું મેટપણમાં જૈનધર્મની શ્રદ્ધામાં અંતઃકરણથી શી વૃદ્ધિ કરી શકે? તે સમજાતું નથી. આર્યસમાજીએ પોતાના સિદ્ધાંત અને આચારની સાથે અન્યધર્મના સિદ્ધાંતને મુકાબલે કરાવી આર્ય વિદ્યાર્થીઓને ધાર્મિક કેળવણે એવી તે ધર્માભિમાની આપે છે કે, એક એક આર્યસમાજી પોતાના ધર્મને માટે, તન, મન અને ધન અર્પણ કરે છે અને પિતાને ધર્મ વધારવા મન, વાણું અને કાયાને ભેગ આપે છે. જૈનેને જૈન ગુરૂઓની પાસે જૈન ધર્મના તત્વોનું જ્ઞાન અધિકાર પ્રમાણે થતું જાય અને અન્ય ધર્મોના સિદ્ધાંતની ન્યૂનતા સમજાતી જાય અને જૈનધર્માભિમાન વધતું જાય, એવી રીતે ધાર્મિક જ્ઞાન અપાવવું જોઈએ. શ્રદ્ધા વિનાના ભાડુતી અન્યધમ શિક્ષકેની પાસે જ્ઞાન અપાવવાથી ઉલટા જૈન શ્રાવકે ધર્મથી ભ્રષ્ટ થતા જાય છે. જૈનતત્ત્વજ્ઞાનની સાથે અન્ય ધર્મના તાવને મુકાબલે કરાવી જૈન ધર્મનું શિક્ષણ આપવાથી જૈનધર્મની પરિપૂર્ણ શ્રદ્ધા થાય છે અને એવા જ્ઞાનથી બનેલા જેનો પિતાનું તન, મન, ધન, ધર્મને માટે અર્પણ કરે છે. ધર્મનું જ્ઞાન પામેલા શ્રાવકેજ કંઈ કરી શકશે. ભલે ધનાઢ્ય હોય પણ જેને જૈનધર્મનું જ્ઞાન ન હોય, તે અને જૈન બનાવી શકો નથી. જૈન ધર્મના જ્ઞાન વિના શ્રાવકપણું પ્રાપ્ત થઈ શકે નહિ, માટે શ્રાવકેએ અવશ્ય જૈનધર્મનું જ્ઞાન સંપાદન કરવું જોઈએ. કાશીની જૈન પાઠશાળા હાલ સારી રીતે ચાલે છે. મેસાણુની પાઠશાળામાંનું શિક્ષણ જમાનાને અનુસરી જોઈએ તે પ્રમાણમાં ઉપયોગી જણાતું નથી. આર્યસમાજીઓના ગુરૂકૂળની પેઠે જેમાં એક મેટું ગુરૂકૂળ સ્થપાય તે વ્યવહારિક અને ધાર્મિક અને પ્રકારની કેળવણીનું ઉચ્ચ જ્ઞાન મળે પણ જૈનેમાં હજી આ બાબતના વિચારે જોઈએ તે પ્રમાણમાં કુર્યા નથી. કેળવાયેલા શ્રાવકવર્ગમાં કેઈ આત્મભેગ આપે તે આ મહાન કાર્ય પ્રારંભી શકાય. પ્રથમ તે ગુરૂકૂળની

Page #26

૨૧
તીર્થયાત્રાનું વિમાન. યોજના, તેનું સ્થાન, તેને ચલાવનાર એગ્ય જેને, ધનનું ફંડ એ ચાર વ્યવસ્થા પરિપૂર્ણ થાય તે જેવા આર્યસમાજીએ ધર્માભિમાની વેદધર્મ વિદ્યાર્થીઓને ઉત્પન્ન કરે છે અને બળવાન બનાવે છે, તેવા જૈન વિદ્યાર્થીઓ જેને પણ બનાવવા ભાગ્યશાળી થાય. મને ખાત્રી છે કે આવી જૈનગુરૂકુળ જેવી મહાન સંસ્થા થયા વિના શ્રાવકમાં ધર્મને જુસ્સો પ્રગટવાને નથી. ધર્મવિનાની કેળવણીનું શિક્ષણ જૈન ધર્મીઓને ધર્મના અંગે કંઈપણ લાભકારક નથી, માટે ધામિક સાથે વ્યવહારિક શિક્ષણ આપવું જોઈએ. આવી સંસ્થામાં ભણેલા જે સાધુઓ થાય તે પણ એક સાધુ સે સાધુ જેટલું કાર્ય કરી શકે અને ત્યારે જૈનધર્મની જાહોજલાલીના કિરણને પ્રકાશ થાય. ન જુસ્સો આવ્યા વિના જૈનેનું ભાગ્ય ઉદય પામી શકશે નહિ. અન્ય ધર્મીઓની હરીફાઈમાં જેને, ધન, સત્તા, બળ, બુદ્ધિ વગેરેમાં પાછળ પડતા રહેશે અને એક દીવસ જેનું નામ માત્ર ઈતિહાસના પાનામાં રહેશે એ વખત આવી જશે, માટે શ્રા અને પોતાની માતાના સ્તનપાનને સફળ કરવાની ઇચ્છાવાળા એવા જેને હવે તે યાહેમ કરીને જેનેની ધાર્મિક આદિ ઉન્નતિ માટે ઝુકાવું જોઇએ. જેનેના લાખો રૂપૈયાઓ અન્યમાર્ગે ખરચાય છે, પણ જમાનાને અનુસરી હાલતે આ બાબતમાં ખર્ચાવા જોઈએ. જ્યારથી જાગવામાં આવશે ત્યારથી પ્રભાત થશે. હવે જરા માત્ર પણ પ્રમાદ કરવાને વખત નથી. મુસલમાનેએ અલીગઢ કેલેજમાં ધાર્મિક વિદ્યા દાખલ કરી છે. આર્યસમાજીએ દેવલાલીમાં હમણાં ગુરૂકૂળ ખોલ્યું છે, તેમાં બ્રહ્મચર્ય સારી રીતે પળાવવામાં આવે છે, પણ હજું જેને ખરા છગરથી ધાર્મિક વિદ્યા માટે જોઈએ તે પ્રયત્ન કરતા નથી. હાલ જે યુવાન જૈને ઈંગ્લીશ કેળવણી લે છે, તેઓને ખરી ધામિક વિદ્યા શિખવવામાં આવતી નથી, તેના લીધે તેઓ નાસ્તિક થતા જાય છે. અમદાવાદ જેવા જૈનેના રાજનગરમાં તે દારૂને સડે પેઠે છે એમ જાહેર પત્રથી જાણીએ છીએ. આથી ભય રહે છે કે દયાળુ પ્રજાની સંતતિમાં માંસને સડે પેસશે કે કેમ? શ્રાવકેમાં જે આગેવાન ધનાઢય વર્ગ છે તે જૈનધર્મનાં તો

Page #27

તી યાત્રાનું વિમાન.
જાણવા પ્રયત્ન કરતા નથી, તેમ સાધુએ કેટલાક એવા છે કે હાલ ધર્મની શી ચળવળ ચાલે છે, તેની પણ ખબર તેઓ રાખતા નથી. મૂર્તિને નહિ માનનારા એવા સ્થાનકવાસી જૈનામાં નવી જાગૃતિ આવવા લાગી છે, ત્યારે સનાતન જૈને ઉંઘે છે અને પેાતાને સત્ય જૈને કહેવરાવે છે. દરેક શ્રાવકા પોતાનાં છેકરાંને ધાર્મિક શિક્ષણ આપવા ખાસ લક્ષ્ય આપતા નથી. જો શ્રાવકાની સ'ખ્યા ઘટી જશે તેા, તીર્થાંની શી દશા થશે તે પણ સમજાતું નથી. હજારો શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ ભેગી કરીએ ત્યારે નવતત્ત્વને જાણનારા આંગળીના વેઢા જેટલા પણ જડી આવવા મુશ્કેલ છે. કેટલાક શ્રાવકા તા સાધુઆને તેાડી પાડી પાતે ધારેલા ગ્રહસ્થ ગુરૂને મનાવવાને પ્રયત્ન કરે છે. શેઠીઆએ જ્યારે કારન્સ થાય છે ત્યારે માંચડાને ધ્રુજાવી નાંખે તેવાં ભાષણા આપે છે, પણ કેટલાક ઘેર ગચા માદ ત્યાં એલેવુ' સ્વપ્નાની પેઠે ભૂલી જાય છે; જે શેઠીઆએ આસ્તિક હાઇ યથાશક્તિ પ્રયત્ન કરે છે, તેઓ ખરા જૈનપણાને ચેષ્ય છે.
કેટલાક શ્રાવકો મિલકુલ ગરીમ દશામાં આવી ગયા છે, તેને સારા રસ્તે ચડાવવા કાઇ જોઇએ તેવા પ્રયત્ન કરતું નથી. મારે તા વિચાર એવા છે કે ધાર્મિક અને વ્યવહારિક કેળવણી આપવાથી સર્વ અંગની વૃદ્ધિ થશે; ધર્મવિના એકલી વ્યવહારિક વિદ્યા ભણાવવામાં જો સહાય આપવામાં આવે તે મુસલમાનાને પણ મદદ કરવી જોઈએ ! જે જૈના ધાર્મિક કેળવણી લેતા હાય અને ધર્મમાં પૂર્ણ શ્રદ્ધાવાળા હાય તેવાઓને વ્યવહારિક વિદ્યા ભણવામાં સહાય આપવાથી શ્રાવકની ક્રજ અજવાય છે. ગમે તે જાતના શ્રાવક હાય, પણ જૈનતત્ત્વના જ્ઞાતા હોય અને જૈન ધર્મની શ્રદ્ધામાં જેનાં હાડ રંગાઈ ગયાં હોય, તેવાને આપેલી વ્યવહારિક ધનાદિ સહાય સફળ થાય છે અને તેજ સ્વધર્મવાત્સલ્ય કહેવાય છે.
· એક દિવસ સકળ શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓને જમાડી નવકારશી કરવામાં આવે છે, તેટલા માત્રથી ખરેખર શાસ્ત્રધારે-સાધર્મ્સવાત્સલ્ય કહેવાતું નથી. ખરૂ સાધર્મવાત્સલ્ય એ છે કે, જેને જૈન ખંધુઓની * વાશી શબ્દ ખાટા વપરાય છે. માર્ગી શબ્દ ધ મેસ્તા છે.

Page #28

તીથવ્યાત્રાનું વિમાન,
૨૩ ભક્તિ કહેવામાં આવે છે, તેનું વર્ણન શાસ્ત્રમાં સારી રીતે છે. લાખો રૂપૈયાને નવકારશીના નામે વ્યય કરવામાં આવે છે, તેને વ્યય જે ધામિક કેળવણીમાં જ કરવામાં આવે છે, જેને જે નામ માત્રથી કેટલા છે તે મટી જઈને ખરા જૈન બની જાય. શ્રાવકે, ઉજમણાના નામે ધર્મનાં પુસ્તકમાં જેટલા રૂપૈયાને વ્યય કરવાનું છે તે કરતા નથી અને બીજા કાર્યોમાં વિશેષ રૂપૈયાને વ્યય કરે છે, તે જે તત્વજ્ઞાન લે તે બની શકે નહિ.
કાઠીયાવાડ વગેરેમાં કેટલાક જૈને દુર્બુદ્ધિથી કન્યાઓને વેચી આજીવિકા ચલાવે છે. કેટલાક નામધારી જૈને અન્ય વૈષ્ણવ વગેરેને પિતાની છોકરીને મિથ્યાત્વી બનાવવા આપી દે છે. અહે !! કેવી નામધારી શ્રાવકની ખરાબ દશા !!! જે તેઓ જૈનતત્ત્વનું જ્ઞાન પામીને જેને બન્યા હતા, તે ગમે તે જાતને ધધ કરીને આજીવિકા ચલાવત પણ પિતાની છોકરી વેચી પેટ ભરત નહિ, તેમ પિતાની છોકરીને પિતાના હાથે અસંખ્ય ભવ વધારવા મિથ્યાત્વી વૈષ્ણવ વગેરેને આપતા નહિ. એવા શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ તીર્થના સ્થાને જઈ શું ફળ પ્રાપ્ત કરી શકે? કેટલીક શ્રાવિકાઓને અન્ય ધર્મમાં પરણાવે છે, ત્યારે તેઓ ત્યાં અન્ય ધર્મ પાળે છે અને વળી બાપના ઘેર આવે ત્યારે જૈનધર્મ પાળે છે, આવી ગારના ખીલા જેવી શ્રાવિકાઓથી પિતાનું તથા અન્યનું ભલું થવાનું નથી. કેટલાક શ્રાવકે તીર્થ યાત્રાના સંઘ કાઢે છે પણ જૈન તત્ત્વજ્ઞાન શું છે, અન્ય ધર્મ અને જૈન ધર્મમાં શું ફેર છે, આત્મા શું છે? કર્મ શું છે? તેનું ભાન તેઓને હેતું નથી, તેઓ તીર્થની યાત્રા કેવી રીતે કરી શકશે, તે વિચારવા ગ્ય છે. શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓએ પ્રથમ જૈનધર્મનું તત્વજ્ઞાન મેળવવું જોઈએ. યાત્રાળુ શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓને તીર્થકરનું જ્ઞાન લેવું જોઈએ, ગુરૂનું જ્ઞાન હોવું જોઈએ, અને જૈનધર્મનું જ્ઞાન હેવું જોઈએ. ષ દર્શનમાં આત્માનું કેવું સ્વરૂપ કહ્યું છે અને વીતરાગદેવે આત્માનું કેવું સ્વરૂપ કહ્યું છે, તેનું જ્ઞાન કરવું જોઈએ. અન્ય ધમીઓને જૈનત સમજાવી શકાય એવી રીતે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું જોઈએ. આવી રીતે તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને જેઓ તીર્થની યાત્રા કરે છે, તેઓ તીર્થ

Page #29

૨૪
તીર્થયાત્રાનું વિમાન, યાત્રાથી અનેક પ્રકારના વ્યવહારિક અને ધાર્મિક લાભ મેળવી શકે છે. જૈનતત્વને જાણનારા એવા શ્રાવકોને અને શ્રાવિકાઓને અનેક રીતે સહાય આપવી તેને સુપાત્રદાન કહે છે. જ્ઞાન વિનાના શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓથી પોતાનું આત્મહિત થવાનું નથી અને તેઓ અન્યનું પણ આ ત્મહિત કરી શકનાર નથી. જે શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ તેનું પૂર્ણ જ્ઞાન કરે છે, તેઓ ભાવ શ્રાવકની ખરી પદ્ધી પ્રાપ્ત કરવાને લાયક છે. અજ્ઞાની શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ દયા, પૂજા, ભક્તિ વગેરેમાં શું સમજી શકશે. શ્રીદશવૈકાલિક સૂત્રમાં કહ્યું છે કે પહેમંના સમય પહેલું જ્ઞાન કરવું અને પછીથી દયા કરવી. જૈન તત્ત્વજ્ઞાનવિના દયા, પૂજા, ભક્તિ, ક્રિયાનું ખરું સ્વરૂપ હાથમાં આવી શકે જ નહિ. જ્ઞાનીઓથી જૈનધર્મ ચાલનાર છે, પણ અજ્ઞાનીઓથી જૈનધર્મ ચાલનાર નથી, માટે અજ્ઞ શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓને જૈનધર્મનું તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરાવવામાં ધનાદિકની સહાય કરવી તેજ છુપાવાન ખરૂં છે. જૈન ધર્મનાં સૂત્રોનું, પાંત્રીસ બેલ વિગેરેનું ગોખણ પટીયું જ્ઞાન, ભાડુતી શિક્ષકે પાસે અપાવવું એકંઈ વિશેષ ફાયદાકારક નથી. જેવી રીતે ધાર્મિક કેળવણી આપવાથી તે ખરેખર સ્વાર દર્શનને જ્ઞાતા,-વિદ્વાન શ્રાવક–બને તેવી રીતે ધાર્મિક કેળવણીનું જ્ઞાન ગુરૂઓ પાસે અપાવવું જોઈએ અને શ્રાવકે તથા શ્રાવિકાઓની ઉન્નતિ માટે પુત્ર અને પુત્રીઓનાં ગુરૂકૂળ જુદાં જુદાં સ્થાપવાં જોઈએ. જન ગુરુકુળમાં પરચીશ વર્ષ પર્યત અભ્યાસ કરીને નીકળનાર જૈન પુત્ર અને પુત્રીઓ એવાં તે હશિયાર થશે કે, તેઓ જૈનધર્મની વૃદ્ધિ માટે તન, મન, ધનથી, આર્યસમાજીઓની પેઠે ઉત્સાહથી પ્રવૃત્તિ કરશે. જેને બીજા ધર્મના કામમાં લાખો કરડે રૂપૈયા ખચી નાખે છે, પણ તેઓ એમ નથી સમજતા કે ખરા શ્રાવકે અને ખરી શ્રાવિકાઓ પણ તીર્થ રૂપ છે. ભગવતી સૂત્રમાં તિથ્ય રાવળ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકાએ ચાર પ્રકારના સંઘને તીર્થ કહ્યું છે. જેટલા તીર્થકરે થાય છે તે આ ચાર પ્રકારના સંઘનેજ તીર્થ તરીકે સ્થાપન કરે છે. શ્રુત જ્ઞાનને પણ તીર્થ કહે છે અને સાધુ સાધ્વી શ્રાવક અને શ્રાવિકાને પણ તીર્થ કહે છે. તેમજ સિદ્ધાચલ આદિ તીર્થકરેની કલ્યાણક ભૂમિઓ છે તેને પણ-સ્થાવર-તીર્થ કહે છે. શ્રાવકે અને

Page #30

તથાવાનું વિમાન
૨૫ શ્રાવિકાઓ પણ તીર્થ હોવાથી પૂજ્ય છે, માટે તેઓની ઉન્નતિ કરવી. તેઓને ધર્મનું જ્ઞાન આપવું, ઈત્યાદિવડે શ્રાવક અને શ્રાવિકારૂપ તીર્થની યાત્રાભક્તિ-કરવી જોઈએ. કેટલાક શ્રાવકે તે રસોઈનું કામ કરી પેટ ભરે છે, એવી ખરાબ દશામાં પડી રહેલાની કેણ સંભાળ લે છે. જે ખરા તીર્થ છે તેને કેણ તીર્થ રૂપ માને છે. સાધુઓ અને સાધ્વીઓ પણ જે જ્ઞાન ગુણ યુક્ત છે તે ખરાં તીર્થ છે, તેઓને તીર્થ રૂપ સમજવાનું જ્ઞાન પણ હાલમાં અજ્ઞજૈનેને નથી. તે પછી તેઓની યાત્રા કરવાનું તે ક્યાંથી બની શકે? ચતુર્વિધ સંઘ છે તે જંગમ તીર્થ છે, અને એ સંઘરૂપ તીર્થની ભક્તિ, યાત્રા, સેવા, ઉન્નતિ કરવાથી તીર્થંકર પદની પ્રાપ્તિ થાય છે, આવા તીર્થને તીર્થકરે પણ નમે છે, તેનાથી જ જૈન ધર્મનું અસ્તિત્વ છે, આ ચતુર્વિધ સંઘને નાશ થતાં સ્થાવર તીર્થોની સંભાળ પણ કઈ લેશે નહિ. જૈન તત્વને જ્ઞાતા એ ચતુર્વિધ સંઘ, તેની જે ભક્તિ કરે છે, તેમાં જે દાન વાપરે છે, તે જ ખરેખરી તીર્થની યાત્રા કરનારા-યાત્રાળુઓ. છે. સાધુ ગુરૂકૂળ, સાધ્વી ગુરૂકુળ, શ્રાવક અને શ્રાવિકાનાં ગુરૂકૂળ સ્થાપીને, તેઓની ઉન્નતિ કરવાથી સુપાત્રદાનની સાર્થકતા થાય છે. ગાડરીઆ પ્રવાહની રીતિથી દાન કરવામાં આવે છે, તેને ફેરવીને ચતુર્વિધ સંઘની ઉન્નતિ થવાને માટે વ્યાવહારિક તથા ધાર્મિક જ્ઞાન આપવા માટે, લાખે કરડે રૂપિયા શ્રાવક અને શ્રાવિકારૂપ યાત્રાજુઓ ખર્ચશે તે તેઓનું કલ્યાણ થશે. જ્ઞાન વિનાના શુન્ય અંધ લોકે કંઇ દેખી કે જાણી શકવાના નથી. અજ્ઞાનીઓના વિચારે ભીંતની પણ પેલી પારની વસ્તુને નિર્ણય કરવા શક્તિમાન થતા નથી, માટે જૈન ધામિક જ્ઞાન પામેલા ગીતાર્થ સાધુઓ કે જે જમાનાને જાણે છે, તેઓની સલાહથી સંઘરૂપ તીર્થની ઉન્નતિ માટે રૂપિઆ ખર્ચવા. એક બીજ, એક ક્ષેત્રમાં વાવવાથી નાશ પામે છે પણ તેજ બીજ એક ઉત્તમ ક્ષેત્રમાં વાવીને પોષવાથી એક બીજાનાં કરડે બીજ થાય છે, તેમ સાધુ સાધ્વી વિગેરેને જ્ઞાની બનાવવા, તથા શ્રાવકે વિગેરેને ધાર્મિક જ્ઞાની બનાવવા માટે, સુપાત્રદાન કરવાથી સર્વની જ્ઞાનચક્ષુઓ ઉઘડે છે, તેથી તેઓ પિતાનું અને બીજાનું ભલું કરી

Page #31

૨૬
તીથ્યાત્રાનું વિમાન,
શકે છે અને અન્ય ધર્મીઓને સત્ય એવા જૈન ધર્મી મનાવવા માટે સમર્થ થાય છે. તે હજારા અન્ય વિદ્વાનોની સાથે શાસ્ત્રાર્થ કરીને તથા સે'કડા પુસ્તકો લખીને જૈન ધર્મના ફેલાવા કરી શકે છે, માટે યાત્રાળુઓએ આ પ્રમાણે સુપાત્રદાનની કુંચીને પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ. જીર્ણોદ્ધાર અને ચૈત્યમાં યાત્રાળુ લાખા રૂપિયા ખર્ચે છે, તેમાં હાલ કઈ જરૂર ાવાથી કહેવાનું નથી, પણ જ્ઞાનમાં દાન કરવા માટે વિશેષ લક્ષ્ય આપવું જોઇએ તે સખ`ધી કેટલીક સૂચનાઓ કરવામાં આવે છે. ભંડારમાં રહેલાં જૂનાં પુસ્તકાના ઉદ્ધાર કરવેા જોઇએ. હાલમાં જેની વિશેષ જરૂર હોય એવા ગ્રન્થાને છપાવવા જોઈએ; જમાનાને અનુસરી નવા ગ્રન્થા બનાવવાની પણ અત્યંત જરૂર છે. હાલના જમાનાની પ્રજાને કઈ ભાષામાં કેવા વિચારાથી ઉપદેશ આપવે, તેને માટે હાલના જમાનાને અનુસરી પુસ્તકો રચવામાં આવે તે તે વિશેષ ઉપચાગી થઈ પડે અને તુરત અસર કરી શકે. હાલના જમાનાની પ્રજાને એધ કેવી રીતે આપવા તેને માટે ચાલુ જમાના જાણવાની ઘણી જરૂર છે. જમાનાને અનુસરી સરકારના કાયદા પણ કરે છે, તેમ જમાનાને અનુસરી ઉપદેશ આપવાની પદ્ધતિ તથા લેખશૈલી પણ ક્રે છે માટે વિદ્વાનાએ, જે ભાષામાં ગ્રન્થા લખવાથી લાખા મનુષ્યાને લાભ થાય તેવી ભાષા અને તેવી લીપીમાં અવશ્ય ગ્રન્થા લખવા જોઇએ. જીતુ' તે સારૂ અને નવુ' તે નહિ આવી એકાંત બુદ્ધિ ધારણ કરવી નહિ. શ્રુતજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યાં વિના કદી મુક્તિ થવાની નથી, માટેજ સર્વજ્ઞ તીર્થંકરો શ્રુતજ્ઞાનને તીર્થ કહે છે, તે ખરાખર છે. શ્રુતજ્ઞાન ગંગા નદીની પેઠે વા સૂર્યની પેઠે વર્તમાનકાળમાં અને ભવિષ્યકાળમાં લાખા પુરૂષાને તારી શકે છે. ગુરૂઓના ગુરૂ પણ જિનાગમરૂપ શ્રુતજ્ઞાન છે, એ વાત ભૂલવી જોઈતી નથી. જે યાત્રાળુઓ, સ્થાવર તીર્થની યાત્રા કરીને એમ સકલ્પ કરે કે, આજથી હું... સ’ઘરૂપ તથા જ્ઞાનરૂપ તીર્થમાં મારૂ જીવન હેામીશ, યથાશક્તિ સધરૂપ અને જ્ઞાનરૂપ તીર્થમાં સુપાત્રદાન કરીશ, તેમાં મ્હારૂ અને બીજા કરાડા મનુષ્યાનું ભલું સમાયલું છે, એમ નિશ્ચય કરી યાત્રા કરે છે, તેની યાત્રા પેાતાને અને પરને ઉપકારી થાય છે,

Page #32

તીર્થયાત્રાનું વિમાન,
ર૭ यात्रालुओए भ्रातृभाव राखवो जोहए. બ્રાતૃભાવ—જેને યાત્રા કરવા જાય છે, વિતરાગ દેવને માને છે, પણ જોઈએ તે પ્રમાણે એક બીજા સાથે ભ્રાતૃભાવ રાખી શક્તા નથી. જેઓ ભ્રાતૃભાવને ધારણ કરે છે તેઓને ધન્ય છે. પરસ્પર ઐક્યતા રાખી પિતાના સમાન અને માનવા જોઈએ. એક બીજા સંઘાડાના સાધુઓ પરસ્પર એક બીજાને વક દ્રષ્ટિથી દેખે, કદાપિ મળે તે અન્તરમાં કાતી રાખીને મળે, એક બીજાનું ખંડન કરવા કાવાદાવાઓ તે ચાલતા હોય, સામાન્ય ગચ્છની ક્રિયાઓની ભિન્નતાને લીધે એક બીજાને નિખ્તવની પદવી તથા ઉસૂત્ર ભાષકની પદવીઓ તે લાગતા વળગતાઓ આગળ અપાતી હેય, કઈ શિખામણ આપે તે તેને પણ ભાંગડે વાટી નખાતે હેય, વિદ્યા અને ચારિત્ર વડે અને મારા આગળ કંઈ પણ નથી, એવી જ્યાં ભાવનાઓ હૃદયમાં
કુરતી હોય, ત્યાં બ્રાતૃભાવની શી આશા રાખી શકાય ? એમ નથી કહેવાનું કે સઘળા સાધુઓ એવા હોય છે, જેઓ તેવા હેય તેઓને આ વાક્ય લાગુ પડે છે. કેઈ આગળ પડતે થયે કે તુર્ત તેના ઉપર બે ત્રણ ગોઠવીને આળ વિગેરે આપ ચડાવવાની જ બુદ્ધિ હોય, અમુક સાધુઓમાં કયા ક્યા દોષ છે અને તે શી રીતે સાબીત થાય! તેની જ્યાં પ્રવૃત્તિ થતી હોય, દોષ દષ્ટિનું જોર તે જ્યાં પ્લેગની પેઠે વૃદ્ધિ પામતું હોય, એવા સાધુઓમાં પરસ્પર ભ્રાતૃભાવ કયાંથી હોય? અલબત કુસાધુઓમાં બ્રાતૃભાવ હેતે નથી સુસાધુઓમાં તે બ્રાતૃભાવ હોય છે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવના અનુસાર સજજન સુસાધુઓ હોય છે, પણ જેની સદ્ગુણ ખેંચવાવાળી દષ્ટિ હોય છે તેને સુસાધુઓ દેખાય છે. સાધુઓએ પિતાના આત્માના ઉદ્ધાર માટે અને અન્યના ઉદ્ધાર માટે, તેમજ જૈન ધર્મના ફેલાવા માટે અવશ્ય ભ્રાતૃભાવ ધારણ કરવું જોઈએ. અને એક બીજાની પ્રાણુતે પણ નિંદા કરવી જોઈએ નહિ; જગતમાં સર્વગુણ તે વીતરાગ છે. જ્યાં ત્યાં ગુણાનુરાગ દષ્ટિ ધારણ કરવી. તીર્થની યાત્રા કરીને, ભ્રાતૃભાવ ગુણ સંપાદન કરવાને છે, તે વાત લક્ષ્યમાં રહેવી જોઈએ. શ્રીવીર પ્રભુએ મૈત્રી ભાવના ધારણ કરીને ચંડકેશીયા સર્પને પણ-ઉપદેશ આપી...

Page #33

૨૦
તીથયાત્રાનું વિમાન
ઉદ્ધાર કર્યાં. આપણે પણ તેવા મૈત્રીભાવનાના ગુણુનું સ્મરણ કરવા માટે, તીર્થીની યાત્રા કરીએ છીએ. જો ભ્રાતૃભાવ હૃદયમાં આવ્યા તા, કરૂણાભાવના પણ આવવાની. જ્યાં ભ્રાતૃભાવ નથી ત્યાં પ્રમેદભાવ, માધ્યસ્થભાવ અને કરૂણાભાવ પણ વાસ કરતા નથી. યાત્રાળુ શ્રાવક શ્રાવિકાઓએ ભ્રાતૃભાવ પ્રતિદિન વધારવા જોઈએ. તીર્થીના સ્થાનામાં પણ કિંચિત્ ધર્મ ક્રિયાના ભેદને લીધે જે શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ લઢી મરે છે અને એક બીજાનું ખુરૂ કરવા પ્રયત્ન કરે છે, તેવા શ્રાવકા અને શ્રાવિકાએ તીર્થયાત્રાનું ફળ, જે ભ્રાતૃભાવ, તેને પામી શકતાં નથી. એક શ્રાવક દુઃખી હાય છે અને અન્ય શ્રાવક સુખી હાય છે, છતાં દુ:ખી શ્રાવકને દેખી તેના મનમાં કઈ પણુ લાગી આવતું નથી, આનુ કારણ એ છે કે, તે સુખી શ્રાવકમાં ભ્રાતૃભાવ નથી; તેના દુઃખમાં ભાગ લેવાને ભ્રાતૃભાવ વિના તેનું મન પ્રેમાળ થતું નથી. ગરીમ શ્રાવકા દુ:ખી થતા હોય,. તેમના ઘરમાં બીજા દિવસે ખાવાનું પણ ન હોય, તેવાને દેખી મનમાં કંઈ પણ લાગી ન આવે અને એક દિવસની નવકારશીમાં હજારો રૂપીઆ ઉડાવી દે, એવા શ્રાવક, બીજાના દુઃખે દુઃખી કયાંથી થઈ શકે ? તેને પોતાના ધર્મબંધુઓનુ દુઃખ ટાળવાને સારૂ કયાંથી દયા આવે ? અલખત ન આવે, કારણ કે તેના હૃદયમાં દયા નથી. સર્વ ધર્મી બંધુઓ મારા ભાઈ છે, ત્યારે મારી પાસે જે છે તેમાં તે સર્વેના ભાગ છે, છતાં હું અન્યાય કરૂં તા ભ્રાતૃભાવના દ્રોહી ગણાઉં, આમ જેના હૃદયમાં ભ્રાતૃભાવના ખીલી રહી છે, તે પોતાના ધર્મીખને જે કઇ પ્રાપ્ત કરે તેમાંથી સહાય આપીનેજ, તે તે વસ્તુઓના ઉપલેાગ કરે. સાધુઓમાં પણ જો ભ્રાતૃભાવ ખીલે તેા મનમાં વિચારે કે જે તીર્થંકરોનાં તત્ત્વાના હું ઉપદેશ આપુ છું અને જે તત્ત્વાની મને શ્રદ્ધા છે, તેજ પ્રમાણે ખીજા સાધુને છે, તેા પરસ્પર ભ્રાતૃભાવ ધારણ કરીને જો ચાલીએ તેા તંતુઓના બનેલા વસ્ત્રની પેઠે અમે પણ જૈન ધર્મના ઉદ્ધાર કરવા સમર્થ થઈ શકીએ. એક ત ંતુથી વા છૂટા તંતુઓથી વસ્ત્ર ખનતું નથી, છૂટી ઈંટાથી ઘર બનતું નથી, છૂટી આંગળીઓથી ખાઈ શકાતું નથી, તેવી રીતે છુટા છુટા સાધુ

Page #34

તી યાત્રાનું વિમાન,
૨૯
આથી જોઇએ તેટલુ જૈન ધર્મ ફેલાવવાનું કાર્ય કરી શકાતું નથી; માટે નાના મેટા પરસ્પર ભેગા મળે તે એક મોટું કાર્ય કરી શકાય. અભિમાન દશા, નિન્દા અને ગની ક્રિયાની ભિન્નતાની લડાઈને, છોડી દેવાય તા પરસ્પર ભ્રાતૃભાવ થઇ શકે. અત્ર કહેવું પડે છે કે સર્વ સાધુઓને તેા પરસ્પર ઐક્યતા રહે એમ તેા બની શકવું મુશ્કેલ છે, પણુ અને ત્યાં સુધી સુસાધુઓએ તે આવી ભ્રાતૃભાવની ષ્ટિ મૂકવી ન જોઇએ. સર્વ સાધુએ જો ગચ્છ અને ઉપાશ્રયના ભેદે પાતપેાતાનુ જમાવી લઢી મરશે તે તેમાં પેાતાના જૈનધર્મ નાશ પામશે. પોતાના જૈનધર્મના મૂર્ખપણાથી નાશ કરનાર, એવા સ્વાર્થી સાધુઆથી જૈન ધર્મના ઉદ્ધૃાર થવાના નથી અને સાધુઓને લડાવી મારનાર પ્રપ’ચી શ્રાવકોથી પણ પેતાનુ તથા અન્ય જૈનાનું ભલું થવાનુ નથી. પરસ્પર એક બીજા ઉપર મૈત્રીભાવના રાખ્યા વિના ધર્મની ક્રિયાઓ કરાય છે, પણ તેથી કદી આત્માની ઉન્નતિ થવાની નથી. જ્યાં સામાન્ય બાબતામાં વાંધા પાડી લડી મરવાનું થાય છે અને ભ્રાતૃ ભાવના નાશ કરાવાય છે, ત્યાં પેાતાની ઉન્નતિ થતી નથી અને બીજાએનુ પણ ભલુ કરી શકાતું નથી. જૈન ધર્મમાં જે દયાના સિદ્ધાન્તા પ્રરૂપ્યા છે, તેવા અન્ય ઠેકાણે જોવામાં આવતા નથી. જ્યારે દયાના મુખ્ય સિદ્ધાન્તના ઉપદેશ આપનારા સાધુઓમાં એક બીજા સાધુના આત્માની દયા રહે નહિ, એક ખીજાની પડતી થાય તેમ કરવાના પ્રયત્ન ચાલતા હાય, ભ્રાતૃભાવની પ્રીતિનુ* તા જ્યાં સ્વગ્ન પણ ન હાય, ત્યાં ઉદયની આશા શી રાખી શકાય ! ! ! સાધુએ જો પરસ્પર સંપ રાખીને વર્તે તે જૈન ધર્મના ઉદ્ધાર થયા વિના રહે નહિ. ગુરૂને ચેલાને વિશ્વાસ નહિ અને ગુરૂ કરતાં શિષ્યા પોતાનું દુ' જમાવવા, જુદા શ્રાવક કરવા પ્રયત્ન કરે તેવી જયાં સ્થિતિ હોય, ત્યાં ઉદ્ધારની આશા રાખવી વ્યર્થ છે. તાપણુ સાધુઓએ નિરાશ થવું નહિ, ઉદ્યમથી સર્વ કાર્ડીની સિદ્ધિ થાય છે, મનુષ્યા જે ધારે છે તે કરી શકે છે, તેા સાધુએ મનમાં ધારે તે શું ન બની શકે? અર્થાત્ સર્વ કાર્ય ખની શકે. સાધુઓના પ્રમાદને લીધે હાલમાં જૈન રાજાએ પણ રહ્યા નથી. જો જૈન સાધુઓ સપ કરે અને એક બીજાને ભ્રાતૃભા

Page #35

તીર્થયાત્રાનું વિમાન વની દષ્ટિથી દેખે તે અલપ કાળમાં જૈનધર્મની ઉન્નતિ થઈ શકે. શ્રાવકે પણ પિતાના કરતા અન્યને હીન ધારી ભેદ ભાવ રાખે છે તે ઠીક નથી. સમજે કે કચ્છી શાકની સાથે ગુજરાતી શ્રાવકે ભ્રાતૃભાવથી વર્તે અને તુચ્છ ભેદને તેડી નાંખે છે તેઓ પણ ઘણું કરી શકે. જે શ્રાવકે વણિક છતાં એક બીજાનું ખાતાં વટલાઈ જવાની બુદ્ધિ ધારણ કરતા હોય ! તેઓ શું સૂત્રોમાં કહ્યા પ્રમાણે વર્તે છે? અલબત્ત તેઓ વતી શકતા નથી. સામાન્ય બાબતેમાં પણ બીજાએને તુચ્છ ગણવાની બુદ્ધિ હોય ત્યાં ભ્રાતૃભાવનું લક્ષ્ય ક્યાંથી હોય ? તીર્થોની યાત્રા કરનારાઓએ ભ્રાતૃભાવ સંબંધી લક્ષ્ય આપવું જોઈએ, કારણ કે જે તીર્થકરોની યાત્રા કરવામાં આવે છે, તેઓના ભ્રાતૃભાવનું સ્મરણ કરવામાં આવે તે પિતાને વિચાર થાય કે અહે ! હું આવા પ્રભુની યાત્રા કરૂં છું, તેમાં બ્રાતૃભાવને ગુણ ગ્રહણ કરવાનું છે, તે માટે મારે તીર્થયાત્રાને પ્રયાસ છે, છતાં ભ્રાતૃભાવને પ્રભુની પેઠે નહિ ધારણ કરૂં તે મારું શી રીતે કલ્યાણ થશે? એમ વિચારી ખરે યાત્રાળુ જૈન, ભ્રાતૃભાવને સદાકાળ ધારણ કરવા સંકલ્પ કરે છે. રૂશીયામાં ઉત્પન્ન થએલ કવિ ટેસ્ટ, જ્યારે મરણ પથારીએ પડે અને તેની પાસે હજારે મનુષ્ય તેમજ સગાંઓ આવ્યાં ત્યારે તેણે રને કહ્યું કે, તમે સર્વે મારી પાસે કેમ નકામાં બેઠાં છે, તમારા દુઃખી માનવ બંધુઓના દુઃખ નાશ કરવા મધ જાઓ. અરેરે! તમે કેમ દુઃખીઓના દુઃખમાં ભાગ લેતા નથી. અહીં ! આ તેની કેવી દયાની લાગણી ! જેનેએ આ વાક્યને વિચાર કરી ભ્રાતૃભાવ ધારણ કરીને જૈને તેમજ સર્વ જી ઉપર દયાની દષ્ટિ રાખવી જોઈએ. સર્વ જેને પોતાના ભાઈ સમાન જાણી તેઓનું ભલું કરવા પ્રયત્ન કરે. ભ્રાતૃભાવથી આપણે આત્મા, જગતને કુટુંબ સમાન ગણ તેઓનાં પાપ ધોઈ નાખે છે. યાત્રાળુઓએ ચિન્તામણિ રત્નની પેઠે આ ગુણને ધારણ કરે જોઈએ, કે જે વડે તેઓની યાત્રા સફળ થાય. અનંત જીની ભ્રાતૃભાવ યાને મૈત્રીભાવનાથી સિદ્ધિ થઈ છે અને ભવિષ્યમાં થશે. જ્યારે ત્યારે પણ ભ્રાતૃભાવ ધારણ કર્યા વિના કેઈમેક્ષ સુખ આપવા સમર્થ થનાર નથી.

Page #36

તીથવ્યાત્રિનું વિસન
જે પ્રેમ ફક્ત બીજાના ભલા માટે હોય છે અને જેમાં સાંસારિક સુખની ઈચ્છાઓ નથી તેને શુદ્ધ એમ કહે છે. યાત્રાળુઓએ અશુદ્ધ પ્રેમ ટાળીને શુદ્ધ પ્રેમ ધારણ કરે જઈએ. સર્વ જીવેના ઉપર પ્રેમ ધારણ કરવું જોઈએ. પોતાના આત્મા ઉપર જેમ પ્રેમ ધારણ કરવામાં આવે છે, તેમ સર્વ જીવે ઉપર પ્રેમ ધારણ કરવું જોઈએ. જેના ઉપર આપણે પ્રેમ હોય છે તેને મારવાની બુદ્ધિ થતી નથી, તે ન્યાયને અનુસરીને જે સર્વ જી ઉપર શુદ્ધ પ્રેમ રાખવામાં આવે, તે કઈ જીવનું પણ બુરું કરવાની બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય નહિ. આપણા છેકરા ઉપર વા સ્ત્રી વા શિષ્ય ઉપર પ્રેમ હોય છે તે, તેને દુઃખ પડતાં આપણે પણ દુઃખી થઈએ છીએ, તેને કઈ મારે તે તેને બચાવવા આપણે પ્રાણ પણ આપીએ છીએ, તેઓનું બુરું કેઈ કરતું હોય તે આપણાથી ખમાતું નથી, તે પ્રમાણે આખા જગના ઉપર શુદ્ધ પ્રેમ ધારણ કરવામાં આવે તે, સર્વ જીની સદાકાળ ભલું કરવાની બુદ્ધિ થાય. સર્વ જી પર આવી શુદ્ધ પ્રેમવૃત્તિ થતાં કઈ જીવની પ્રાણ પડતાં પણ હિંસા થાય નહિ અને સર્વ જીવોની આપણું ઉપર થતી વૈર બુદ્ધિ ટળી જાય. આપણે સર્વ જીપર જે શુદ્ધ પ્રેમ હોય તે, કઈ પણ જીવથી આપણું ભુંડું થઈ શકે નહિ. જગતમાં સ્વાર્થપણુથી તો અનેક છે પ્રેમી બનેલા જણાય છે, પણ પરમાર્થ બુદ્ધિથી સર્વ પર શુદ્ધ પ્રેમને ધારણ કરનાર વિરલા જણાય છે. તીર્થની યાત્રા કરીને આપણે આ શુદ્ધ પ્રેમ ધારણ કરતાં શીખવું જોઈએ. દરાજ શુદ્ધ પ્રેમને ધારણ કરવાની ટેવ પાડવાથી શુદ્ધ પ્રેમની વૃદ્ધિ થતી જાય છે અને અશુદ્ધ પ્રેમને નાશ થતું જાય છે. ધર્મ ઉપર શુદ્ધ પ્રેમ વધતું જાય છે અને અશુદ્ધ પ્રેમ ઘટતું જાય છે અને અત્તે આ પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ થવાથી સામ્યતા ગુણ ખીલી નીકળે છે, અધ્યાત્મક જીવનની ચડતી કળા થાય છે. બીજા છ ઉપર કેધ, ઈર્ષા, અદેખાઈ થાય છે, તેઓની નિન્દા કરવામાં આવે છે, તેના ઉપર અનેક પ્રકારના આરોપ મૂકવામાં આવે છે, તેનું કારણ એ છે કે, તે જીવે ઉપર શુદ્ધ પ્રેમ આપણે થયે

Page #37

૩૨
તીથયાત્રાનું વિમાન,
નથી; તે જીવેાના ઉપર શુદ્ધ પ્રેમની ધારા વર્ષતી હાત તે કદાપિ આવી ઈર્ષ્યામુદ્ધિ રહેત નહીં. તીર્થંકરોએ સાધનાવસ્થામાં શુદ્ધ પ્રેમ ધારણ કર્યાં હતા, આપણે પણ તેના પગલે ચાલનારા થઇ સર્વ જીવાના ઉપર શુદ્ધ પ્રેમ ધારણ કરવા. અત્ર જણાવવું પડે છે કે, શુદ્ધ પ્રેમ ધારણ કરતાં અનેક ક્રોધ સ્વાર્થ વગેરેનાં વિઘ્ના આવીને ખડાં થાય છે, કાઈ આપણા શત્રુએ બને છે, ત્યારે તેના ઉપર શુદ્ધ પ્રેમના ખદલે તેને મૂળમાંથી ઉખેડી નાંખવાની બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે, પણ આવા પ્રસંગે પૂર્ણ શ્રદ્ધાળુને શુદ્ધ પ્રેમની દૃષ્ટિ રહે છે, તે એમ જાણે છે કે, ભલે આખી દુનિયા ફરી જા, સર્વ મ્હારા શત્રુઓ અનેા, પણ અન્તે મારા શુદ્ધ પ્રેમનું ખળ તેઓને નિર્મળ કર્યા વિના રહેનાર નથી. જગમાં વિચારી જોઇએ છીએ તેા કાઈ જીવના સપૂર્ણ રાગદ્વેષ ગયા હોય તેમ જણાતું નથી, તેથી શુદ્ધ પ્રેમ ધારણ કરનારે તુર્તને તુર્ત મનમાં એમ ન વિચારી લેવું કે મ્હને શુદ્ધ પ્રેમ તુર્ત પ્રાપ્ત થતાં મારાં સર્વ દુઃખાના નાશ થશે. વિવેક દૃષ્ટિથી વિચારશે તા જણાશે કે શુદ્ધ પ્રેમ કઈ તુર્ત પ્રાપ્ત થતા નથી. પૂર્વભવના સસ્કાર વિના ઘણા વખત વહી જાય છે, પણ દરરોજ ના અભ્યાસથી શુદ્ધ પ્રેમ વધતા જાય છે. પૂર્ણ ઉત્સાહથી જો ઉદ્યમ કરવામાં આવે તે શુદ્ધ પ્રેમથી ઘણા મલીન વિચારોને ધોઈ શકાય છે.
વિષય સુખના સ્વાર્થી પ્રેમના નાશ કરવા તીર્થસ્થળેામાં જઇ પ્રયત્ન કરવાના છે, યાત્રાળુએ જો તીર્થ યાત્રા કરી, અંશે અંશે પણ આવા શુદ્ધ પ્રેમને ધારણ કરવા પ્રયત્ન કરશે તેા તીર્થની યાત્રાનુ ફળ તેઓને પ્રાપ્ત થયું એમ સમજાશે.
પ્રા.
ચાત્રાળુઓ જેએનુ દર્શન કરવા જાય છે, અથવા સ્મરણુ કરવા જાય છે, તે તીર્થંકરાદિની પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખે તેા, શુદ્ધ પ્રેમને પણ ધારણ કરી શકે છે, કારણ કે શ્રદ્ધા વિના શુદ્ધ પ્રેમ ટકી શકતા નથી. જે વખતે શ્રદ્ધા ક્ી જાય છે તે વખતે શુદ્ધ પ્રેમ પણ અશુદ્ધ પ્રેમરૂપે પરિણમે છે, માટે યાત્રાળુઓએ દેવ ગુરૂ ધર્મની પૂર્ણ શ્રદ્ધા

Page #38

તીથયાત્રાનું વિમાન, ધારણ કરવી. હાલના કાળમાં જૈન તરીકે નામ ધરાવનારાઓમાં પણ જૈનધર્મની પૂર્ણ શ્રદ્ધા ધારણ કરનારા વિરલા હોય છે. જ્ઞાન વિનાની અન્ય શ્રદ્ધાવાળાઓ અને કુતક, મિથ્યાત્વીઓને સમાગમ થતાં નાસ્તિક બની જાય છે. શ્રદ્ધા એ આત્માનું મેટામાં મોટું બળ છે. કઈ પણ કાર્યની સિદ્ધિ અર્થે, શ્રદ્ધા વિના જય મળતું નથી. જે જે કાર્યો કરવામાં આવે છે તે તે કાર્યોમાં, તે સંબંધી શ્રદ્ધા ન હોય તે તેમાં અન્તઃકરણપૂર્વક પ્રવૃત્તિ થતી નથી. જેને જે બાબતની શ્રદ્ધા છે તે પુરૂષ, તે કાર્ય પૂર્ણ પ્રેમથી આત્મભોગ આપીને સારામાં સારૂ કરી શકે છે. જેનધર્મની શ્રદ્ધાથી ભ્રષ્ટ એવા પંડિતે જૈનતવનું જે શિક્ષણ આપે, તેથી વિદ્યાર્થીઓને તે તે તેની બરાબર શ્રદ્ધા થઈ શકતી નથી. ભલે સર્વ ભણી જાય પણ અન્તરમાં શ્રદ્ધાનું બળ જામતું નથી, તેના કરતાં એક શ્રદ્ધાળુ જેનગુરૂ જે શિક્ષણ આપે છે, તેની શિષ્ય ઉપર ઘણી અસર થાય છે, કારણકે ગુરૂની શ્રદ્ધાનું બળે ખરેખર શિષ્યના હૃદય ઉપર અસર કરી શકે છે. સર્વનાં કેટલાંક વચને તે સમજી શકાય છે, પણ નિગદ આદિની સમજણ બરાબર થતી નથી, તેથી જે વાતે ન સમજાય તેની પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખવી, કારણ કે સર્વના કહેલા પદાર્થો સાચા છે, પણ તે પ્રમાણે સમજવા માટે અમુક પ્રકારના જ્ઞાનની ગ્યતા આવે ત્યારે જ તે તની બરાબર સમજણ પડે છે, માટે તે તે ત ન સમજાય તે પણ તેની શ્રદ્ધા ધારણ કરવી. આપણું બુદ્ધિમાં જે ગમ્ય ન થાય તે ખોટું છે, એમ માની લેવાનું કદી સાહસ કરવું નહિ; તે તે પદાર્થ સમજવા માટે આપણું બુદ્ધિ અત્યંત સૂક્ષમ થવી જોઇએ. પાણી વગેરેમાં પહેલાં કેટલાક લેકે જંતુઓ માનતા નહતા, તે હાલ માનવા લાગ્યા છે. જડવાદીએ ભૂત પ્રેતને અમેરિકા વગેરેમાં પૂર્વે માનતા નહોતા, તે પણ હાલ બુદ્ધિ ખીલતાં અને તેવા સવેગ મળતાં માનવા લાગ્યા છે. જે વસ્તુ તુર્ત સમજાતી નથી, તેનું સ્વરૂપ એગ્યતા આવે પાછળથી સમજાય છે. પાંચસે વર્ષ ઉપર થઈ ગએલા લેકેની આગળ તે વખતમાં કઈ મહાત્મા સૂફમદર્શકયંત્ર, આગગાડ, વરાળયંત્ર, મોટરકાર અને કેનેગાફની

Page #39

૩૪.
તીર્થયાત્રાનું વિમાન, વાત કરતા તે તે ગાંડામાં ગણુઈ જાત, પણ દેશ, કાળ, બુદ્ધિ આદિના. સગે હાલ તે તે વસ્તુઓને સર્વ કોઈ સત્ય માને છે, માટે કેઈએ વીતરાગ કથિત વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂપ ન સમજાય તે શ્રદ્ધા છેવી નહિ. મનમાં એમ વિચારવું કે સર્વજ્ઞ કથિત સર્વ વસ્તુઓનું સ્વરૂપ સાચું છે. ફક્ત મારી ગ્યતા આવ્યા વિના તે પદાર્થોનું સ્વરૂપ મારા અનુભવમાં સત્ય ભાસતું નથી. સર્વજ્ઞ ભગવાને જે જે વચને કહ્યાં છે તે તે સત્ય છે, એમ પૂર્ણ શ્રદ્ધા ધારણ કરવી. શ્રી તીર્થંકરનાં સર્વ વચને સાચાં છે, તેને સમજવા માટે માધ્યસ્થ બુદ્ધિ, તથા ગુરૂગમ આદિની જરૂર છે. તીર્થયાત્રાઓ કરવાથી પણ અનેક પ્રકારના ફાયદા થાય છે, એમ શ્રદ્ધા ધારણ કરવી જોઈએ. વીતરાગ આગમમાં જે જે વસ્તુઓની પ્રરૂપણ કરી છે, તેનું સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ સમજવા માટે યથાર્થ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ; જિનાને અભ્યાસ કર્યો વિના ધારણ કરેલી અન્ધશ્રદ્ધાથી હૃદયમાં ધર્મના દૃઢ સંસ્કાર પડતા નથી. અન્ય વેદધર્મ પાળનારાઓ આર્યસમાજી વગેરે લેકે ધર્મના અનેક ગ્રન્થ વાંચે છે અને અન્યને પોતાના ધર્મની અસર કરે છે અને અન્ધશ્રદ્ધાવાળા જૈનેને પણ પિતાના ધર્મમાં ખેંચી લે છે, તે ઉપરથી નકકી સમજવું કે અન્ધશ્રદ્ધા રાખીને બેસી રહેનારા જૈને ખરેખરા જૈન નથી અને તે રીતે તેઓની અન્ધશ્રદ્ધાવાળી સંતતિ પણ એક દિવસ જૈનધર્મથી ભ્રષ્ટ થશે એમ સમજાય છે. આ લેખ હું વલસાડ ગામમાં રહીને લખું છું, ત્યાં સો વર્ષ પહેલાં દશાશ્રીમાળી લેકે જૈનધર્મ પાળતા હતા અને તેઓના વખતનું બંધાવેલું દેરૂં હાલ મેજુદ છે, છતાં તેઓ હાલ વૈષ્ણવ બની ગયા છે અને ઉલટો જૈનધર્મનું ખંડન, નિન્દા વગેરે કરવા લાગ્યા છે, તેનું કારણ વાંચકે તુર્ત સમજી લેશે. ધંધુકામાં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના વખતમાં મેઢવાણીયા જૈન હતા. લગભગ તેઓ સત્તરમા સૈકા સુધી જૈનધર્મી હતા અને તેઓનું બંધાવેલું જિન મન્દિર હાલ વિદ્યમાન છે, છતાં વલ્લભાચાર્યના સં. પ્રદાયના એક આચાર્યે કુવાનું પાણી મીઠું કરી દીધું તેથી જૈન ટળીને વૈષ્ણવ બની ગયા, પણ જો તેઓએ જૈન ધર્મનાં તત્ત્વનું પૂર્ણ અધ્યયન કર્યું હતું તે શુદ્ર ચમત્કારથી મિથ્યા ધર્મમાં પ્રવેશ ન કરત,

Page #40

-
૫
તીર્થયાત્રાનું વિમાન દક્ષિણમાં ત્રણ વર્ષ પહેલાં ઘણું જ હતા, પણ અન્ધશ્રદ્ધા અર્થાત જ્ઞાન વિનાના તેઓ જૈન હતા, તેથી અન્ય ધર્મના વિદ્વાનોએ મહાદેવના ભક્ત બનાવી દીધા. જે તેઓએ જૈન તત્ત્વ જ્ઞાન લીધું હોત તે કદી અન્ય ધર્મને અંગીકાર કરતા નહીં. હાલના જૈને પણ જે જૈન ધર્મના તત્ત્વને પિતે સમજશે નહીં અને પિતાના પુત્ર અને પુત્રીઓને જૈન ધર્મના તત્વનું ગુરૂઓ પાસે જ્ઞાન નહીં અપાવે તે, કેણ જાણે તેઓ અન્ય શ્રદ્ધાથી કયાં સુધી જૈન રહેશે, તેની શકો રહે છે. જૈન ધર્મના તત્ત્વને અન્ય ધર્મના સંરકાર લાગ્યા પહેલાં અભ્યાસ કરે તથા કરાવવું જોઈએ. ઈંગ્લીશ વિદ્યા ભણનારા પુત્રે તથા પુત્રીઓની બાબતમાં તે ઘણું સાવચેતી રાખવાની જરૂર છે. કારણકે શાળાના માસ્તરે અન્ય ધર્મી હોવાથી તેઓની વાણની અસર તુર્ત કુમળા મગજ ઉપર થાય છે અને તેથી તેઓના હૃદયમાં કુધર્મના સંસ્કારે શિક્ષણ લેતાં ઘણી વખત પડયા કરે છે અને તેથી પરિપકવબુદ્ધિ થતાં સત્ય સમજાવતાં પણ, પૂર્વના મિથ્યા સંસ્કારે છુટતા નથી અને અને તેઓને જે બેસી ગયું હોય છે તેજ સત્ય માની લે છે અને તેથી મનુષ્યજન્મ હારી જાય છે. સર્વના સિદ્ધાંત સમજવા સહેલ છે, પણ જૈન સિદ્ધાંતો સમજવા મુકેલ છે. જે યાત્રાળુઓ પૂર્ણ શ્રદ્ધાને ધારણ કરે છે, તેઓના આત્માની પરમાત્માવસ્થા થાય છે. લુણવિનાનું ભજન જેમ લખું થાય છે અને ખાતાં ભાવ આવતો નથી, તેમ શ્રદ્ધા વિના તીર્થમાં રહેલાં મને વર્ગનું આદિ શુભ મુગલ સ્કંધોની અસર આપણા ઉપર થતી નથી અને શ્રદ્ધા વિના ભાવની વૃદ્ધિ પણ થતી નથી; માટે શ્રદ્ધા બળની ઘણી જરૂર છે. શ્રદ્ધાથી ધર્મ ક્રિયાઓની સાફલ્યતા થાય છે અને શ્રદ્ધાથી મને પણ ફળે છે. દેવતાઓ પણ સહાય કરે છે અને શ્રદ્ધાવડે સમ્યકત્વની પણ પ્રાપ્તિ થાય છે. અનન્ત કાળ પર્યત સમ્યકત્વ વિના જીએ સંસારમાં પરિભ્રમણ કર્યું. જે આત્માઓ સમ્યકત્વ પામે છે, તે સંસારરૂપ સમુકને તરી જાય છે. જૈન તત્વની શ્રદ્ધાવિના સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થતી નથી, માટે જૈન ધર્મની શ્રદ્ધા ધારણ કરવી જોઈએ. જૈન ધર્મની

Page #41

તીર્થયાત્રાનું વિમાન, શ્રદ્ધા ધારણ કરનારાઓ પુનઃ અન્યભવમાં પણ જૈન ધર્મને પામી શકે છે. શ્રદ્ધાવડે અનેક ગુણે પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. ચારિત્રથી ભ્રષ્ટ થએલે મુક્તિ પામી શકે છે, પણ જૈન ધર્મની શ્રદ્ધાથી ભ્રષ્ટ થએલ કદી મુક્તિ પામી શકતું નથી. સિદ્ધાન્તમાં કહ્યું છે કે,
दसणभठोभठो-दसणभठोइ नथ्यि निव्वाणं
सिज्झन्ति चरणरहिया-दंसणरहिया न सिझंति ॥१॥ જૈન દર્શનથી ભ્રષ્ટ થયે તે ભ્રષ્ટ જાણ, દર્શનથી ભ્રષ્ટ થએલાની મુક્તિ થતી નથી. ચારિત્રથી ભ્રષ્ટ થએલા મુક્તિ પામે છે, પણ જૈન દર્શનથી ભ્રષ્ટ થએલા મુક્તિ પામી શકતા નથી, આવું સિદ્ધાન્તનું વાક્ય પણ શ્રદ્ધાની અત્યંત શક્તિ જણાવે છે. ખરી શ્રદ્ધા વિના જે ઉપરથી જૈનધર્મી નામ ધરાવે છે અને મનમાં અન્ય ધર્મની શ્રદ્ધા રાખે છે, તેઓ પોતાના તથા પરના આત્માને છેતરે છે. તેઓ સત્યથી ભ્રષ્ટ થાય છે અને ઘણા કાળ સુધી મોહ માયામાં ઘસડાય છે. જૈન ધર્મની શ્રદ્ધાવાળે અલ્પ કાળમાં પિતાના આત્મામાં સર્વ ગુણોને પ્રગટ કરી શકે છે. મિથ્યા ધર્મ બાહ્યથી સુન્દર દેખાય પણ કિપાકના ફળની પેઠે અન્ત અનેક દુઃખની પરંપરાને આપનારે થાય છે, માટે યાત્રાળુઓએ તીર્થની ભૂમિ સ્પર્શીને જૈન ધર્મની પરિપૂર્ણ શ્રદ્ધા ધારણ કરવી અને અન્યોને જૈન ધર્મની શ્રદ્ધાવાળા બનાવવા, તન મન ધનને અર્પણ કરવું. આત્મભોગ આપ્યા વિના કંઈ અન્ય ધમઓને જેને બનાવી શકાતા નથી, માટે પોતાના જીવનને ભેગ આપી અને જૈન ધર્મના શ્રદ્ધાળુ બનાવવા. જેમ તીર્થકરેએ કરેડે મિથ્યાત્વીઓને સત્યધર્મ પમાડે તેમ આપણે પણ તેઓની કલ્યાણક ભૂમિ સ્પશી, તેઓની પેઠે અન્ય ધર્મવાળાઓને જૈનધર્મી બનાવવા પ્રયત્ન કર,તેજ તીર્થયાત્રા કરીને લયમાં રાખવાનું છે. જેઓના હૃદયમાં આવી ઉત્તમ શ્રદ્ધા અને જૈને બનાવવાને ઉત્સાહ નથી, તેઓ તીર્થની યાત્રા બરાબર સમજી શકતા નથી. શ્રી મુનિસુવ્રતસ્વામી એક ઘેડાને પ્રતિબંધ દેવા સિદ્ધપુરથી

Page #42

તીર્થયાત્રાનું વિમાન.
૩૭ રાત્રીના વખતમાં ભરૂચ આવ્યા હતા, તે પ્રમાણે આપણે તીર્થની યાત્રા કરીને તેમના જેવા જે ગુણ લઈએ તેજ તીર્થયાત્રા કરી સફળ કહી શકાય. જે સાધુ, જે સાધ્વી, જે શ્રાવક અને જે શ્રાવિકા અન્ય મનુષ્યને બે દઈ જૈનધર્મી બનાવે છે, તે લોકાકાશમાં રહેલા અનન્ત જીને અભયદાન આપે છે અને તેણે તીર્થોની ખરી યાત્રા કરી એમ જિનાજ્ઞા ફરમાવે છે. જૈન થએલે તે એક શ્રાવકરૂપ તીર્થ બને છે અને તે હજારેને જૈન બનાવવા સમર્થ થાય છે અને તે મુક્તિ પામે છે. જે જૈન થાય છે તે દારૂ માંસથી દુર રહે છે, તેથી હજારે જેની રક્ષા થાય છે અને હજારો પશુ પંખીઓ બચવાથી તેની દયા કરી કહી શકાય છે, માટે ગમે તે જાતિવાળાને જૈનધર્મી બનાવવો જોઈએ. શ્રીમહાવીર પ્રભુના વખતમાં બ્રાહ્મણ, વૈશ્ય, ક્ષત્રિય અને શુદ્ર એ ચાર વર્ષે જૈન ધર્મ પાળતી હતી. સુયડાંગસૂત્ર જતાં આદ્રકુમાર મુસલમાન (સ્વેચ્છ) હતા, છતાં જૈન ધર્મના સાધુ બનેલા છે. શ્રીહરિકેશી ચંડાળ હતા અને તે શ્રેણિક રાજાની પુત્રી પરણ્યા હતા, તેમજ તે જૈન ધર્મના સાધુ થયા હતા. તેઓની અને બ્રાહ્મણની વચ્ચે જાતિ આદિ માટે ચર્ચા થએલી છે, તે સંબંધી હકીકત ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર વાંચવાથી માલુમ પડશે. શ્રી પ્રભવાસ્વામી ચેર હતા અને તેમણે દીક્ષા અંગીકાર કરી હતી. જૈન ધર્મ પાળવા માટે નાતજાતને જરા માત્ર ભેદ નથી. પશુ પંખી પણ જૈન ધર્મ પામી પાંચમા ગુણસ્થાનક સુધી આવી શકે છે. તે ગમે તે જાતિને મનુષ્ય હોય તે તેને જૈન ધમી બનાવી તેમાં ચિદ રાજ લેકના અને અભયદાન આપ્યા જેટલું ફળ છે, એમાં જરા માત્ર પણ શંકા જેવું નથી. જૈનધમ થાય છે તે અવશ્ય દ્રવ્ય અને ભાવદયા પાળી શકે છે, માટે સર્વ છાને જૈનધર્મી બનાવવા જે પ્રયત્ન કરે છે, તે તીર્થંકર પદને પ્રાપ્ત કરે છે-સ વરારનવી વીમા રામનરી-આવી ભાવના ભાવતાં તીર્થંકરના જીવે પૂર્વભવમાં તીર્થંકર નામ કર્મ બાંધે છે અને તે ભાવનાના બળવડેજ તીકરે થાય છે અને થશે. જે મનુષ્ય જૈન સંઘરૂપ તીર્થની વૃદ્ધિના વિચારેને વધાવી લેતા નથી અને જેને આવા વિચારે વાંચી ઉત્સાહ

Page #43

૩૮
તીર્થયાત્રાનું વિમાન થતું નથી, તેઓ જૈનતીર્થની સેવાથી અથવા જેનપણથી પણ મદ છે, એમ સમજી લેવું. જેઓ ખરેખર તીર્થને યાત્રાળુઓ છે, તેઓ સ્વમમાં પણ આવી ઉત્તમ શ્રદ્ધાને ધારણ કરી શકે છે. જૈનધર્મની ઉત્તમ શ્રદ્ધા પણ જૈનધર્મના જ્ઞાન વિના ટકી શકતી નથી, માટે જૈન તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની અત્યંત આવશ્યકતા છે. યાત્રાળુઓએ, અવશ્ય જેનતત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું જોઈએ.
તત્ત્વજ્ઞાન, તત્ત્વજ્ઞાન વિનાના જૈને પિતાનું તથા પરનું ભલું કરી શક્તા નથી. જ્ઞાનવિના કયું સત્ય અને કયું અસત્ય તે જણાતું નથી. જ્ઞાન વિના જગતનું સ્વરૂપ સમજાતું નથી. જ્ઞાન વિના તીર્થંકરનાં લક્ષણ તથા ગુરૂનું તથા ધર્મનું લક્ષણ જાણી શકાતું નથી. જ્ઞાન વિનાની ધર્મક્રિયાઓ અંધની ક્રિયાઓની માફક અ૫ ફળ દેનારી થાય છે. પંચ પ્રતિક્રમણ પિપટની પિઠે ગેબી ગયા, નવમરણ ગોખી ગયા, અર્થ વિના શુદ્ધ ઉચ્ચાર કરી પ્રતિક્રમણના સૂત્રને બેસી ગયા, એટલા માત્રથી કઈ જૈનતત્ત્વજ્ઞાનના પ્રેફેસર બની શકાતું નથી, માટે પિટની પેઠે ગોખણીયું ભણી કેઈએ પિતાને જૈનતત્ત્વજ્ઞાની માની લેવાની અહંદશા કરવી ચોગ્ય નથી. નવતત્ત્વ, કર્મગ્રંથ, સૂત્રોના આશય, નય, નિક્ષેપા, સમભંગી અને અધ્યાત્મજ્ઞાનનાં તત્ત્વ સમજવાથી જૈન બની શકાય. જૈનતત્ત્વજ્ઞાન વિના કેટલાક ક્રિયાઓ કરે છે, પણ હૃદયની ઉચ્ચ દશા કરી શકતા નથી. કડો વર્ષ પર્યત તપ જપ કરીને પણ અજ્ઞાની, જે આત્માની શુદ્ધિ કરી શકતું નથી, તેટલી આત્માની શુદ્ધિ જ્ઞાની શ્વાસે શ્વાસમાં કરે છે. કહ્યું છે કે –
" ज्ञानी श्वासोश्वासमां, करे कर्मना खेह" । " ज्ञानविना व्यवहारको, कहा बनावत नाच रत्न कहो कोइ काचकुं अन्त काचको काच." क्रिया शून्यं च यज्ज्ञानं, ज्ञान शून्यं या क्रिया ॥ अनयोन्तरंज्ञेयं, भानुखद्योतयोरिव ॥१॥ देश आराधक किारया कही, सर्व आराधक ज्ञान !

Page #44

તીર્થયાત્રાનું વિમાન, ज्ञानतणो महिमा घणो, अंग पंचमे भगवान् ।।
पढमंनाणं तओदया, पढमंनाणं तो किरिया.॥ ઈત્યાદિ વાકયે પણ કિયા કરતાં જ્ઞાનની મહત્તામાં સાક્ષી પુરે છે. જ્ઞાન સૂર્ય સમાન છે અને કિયા ખદ્યોત (પતંગીયા) જેવી છે. ક્રિયાથી ભ્રષ્ટ જ્ઞાની, દેશથી વિરાધક છે અને સર્વથી આરાધક છે, અને જ્ઞાનથી ભ્રષ્ટ ક્રિયા કરનાર, દેશથી આરાધક છે પણ સર્વથી વિરાધક છે, એમ ભગવતી સૂત્રમાં કહ્યું છે. જ્ઞાન વિના મનુષ્ય રોઝ સમાન છે. અજ્ઞાની શું કરશે? શું લેશે ? અજ્ઞાની શી રીતે તપ, જપ, પ્રભુની આરાધના કરી શકશે ? આ પ્રમાણે જ્ઞાનની ઉત્તમતા યાત્રાળુએ વિચારશે તે માલુમ પડશે કે, પહેલું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા બાદ પ્રભુની પૂજા, ભક્તિ, યાત્રા, વગેરે કરવામાં આવે તે દૂધમાં સાકર મળ્યા બરાબર થાય!!! એક જ્ઞાની હજારો વા લાખો મનુષ્યને બોધ આપી શકે છે, પોતે તરે છે અને બીજાઓને તારી શકે છે. જ્ઞાનીની સંગતિ સમાન જગત્માં કેઈની સંગતિ ઉત્તમ નથી. જૈન તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા વિના ભાવ જૈનપણું પ્રાપ્ત થઈ શકતું નથી. જે. ઓએ તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું નથી, એવા યાત્રાળુઓએ મનમાં સંકલ્પ વા પ્રતિજ્ઞા કરવી કે, કઈ જ્ઞાની ગુરૂ પાસે તરવજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું, તેમ પિતાના પુત્ર અને પુત્રીઓને જૈન તત્વ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરાવવું. જ્ઞાનવિનાનું જીવન શૂન્ય છે. જ્ઞાનીને સૂર્યની ઉપમા આપવામાં આવે છે. ધમની ક્રિયાઓ પણ જ્ઞાનીની પાસે છે. ચંદ્ર, સમુદ્ર, મેરૂપર્વત, અને કલ્પવૃક્ષ, સ્પર્શમણિ આદિની ઉપમાઓ જ્ઞાનીઓને જ આપવામાં આવે છે. દરરોજ જ્ઞાનને અભ્યાસ કર એ પણ ત શાન થઇ તીર્થની યાત્રા માથ-જે શ્રુત જ્ઞાન રૂપ તીર્થની યાત્રા ન કરવામાં આવે તે, સ્થાવર તીર્થની યાત્રા બરાબર થઈ શકવાની નથી. હાલમાં સકળ સંઘને શ્રુત જ્ઞાનરૂપ તીર્થને આધાર છે. જે મૃત જ્ઞાનરૂપ તીર્થની તન મન અને ધનથી સેવા કરતું નથી, તે તીર્થની યાત્રાને પરિપૂર્ણ અર્થ સમજી શકતું નથી. શ્રુત જ્ઞાનરૂપ તીર્થની ઉન્નતિ માટે જેઓ પિતાના પ્રાણ આપે છે અને તે માટે પોતાનું સર્વ સમર્પણ કરે છે, તેઓ તીર્થંકરાદિ પદની પ્રાપ્તિ કરે છે, આ ઉપથી સહેજે

Page #45

૪૦
તીયાત્રાનું વિમાન.
સમજવામાં આવશે કે શ્રુતજ્ઞાનરૂપ તીર્થવિના કદી જૈન શાસન ચાલવાતુ નથી. શ્રુત જ્ઞાનની અલીહારી છે. સાધુઓ અને સાધ્વીઓને જે શ્રુતજ્ઞાન ભણાવે છે, ભણતાં તન, મન અને ધનથી જેએ મદદ કરે છે, તે શ્રુતજ્ઞાનરૂપ તીર્થની યાત્રા કરનારા સમજવા. જે શ્રાવકા અને જે શ્રાવિકાઓ પ્રતિદ્દિન કઈપણુ જૈન સિદ્ધાંતાના અભ્યાસ કરતા નથી, તેઓના જન્મ થયો તે શું ? અને ન થયા તે પણ શું ? આપણા સાધુઓએ અને સાધ્વીઓએ શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓને ભણાવવાને રીવાજ છેડવા માંડયા છે. પણ જૈનશાળાઆ માટે પાત્ર વા અપાત્ર ગોખણપટીયા માસ્તર રખાવવા અને પેાતે શ્રાવકાને ભણાવવા માટે ઉદ્યમ ન કરવા, આ કઈ જૈનાની સનાતન રીત નથી. હાલમાં ઈંગ્લીશ વિદ્યા વગેરેના અભ્યાસમાં નવીન યુવાન શ્રાવક પુત્રો તથા પુત્રીઓ પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેથી તેઓને ભણાવવાની શૈલી કઢગી થઈ પડી છે. સાધ્વીએ ફક્ત જાની રીત પ્રમાણે, તેપણ થાડી મહેનતમાં ઘણા બાધ ન થાય તેવી પદ્ધતિએ શ્રાવિકાઓને અભ્યાસ કરાવે છે, તેથી શ્રાવિકાઓની તર્કશક્તિ તથા ચારિત્રશક્તિ ખરાખર ખીલી શકતી નથી; માટે નવા અનુભવ લઈ ધાર્મિક શિક્ષણની પદ્ધતિ ચલાવવાની આવશ્યકતા છે. જો સાધુએ અને સાધ્વીએ ભણાવવાની પદ્ધતિ છેડી દેશે તે, શ્રાવકો તથા શ્રાવિકાઓની સાધુવર્ગ પ્રતિ પ્રીતિભાવના તથા ભક્તિભાવના ઓછી થશે અને તેથી નવા સાધુઓ તથા સાધ્વીઓ થઈ શકશે નહિ, અને તેથી સાધુ અને સાધ્વી તીર્થની ન્યૂનતા થવાના પ્રસ`ગ આવશે. હાલના વખતમાં ગોખણપટિયા જ્ઞાન અને હૃદયના ભાવજ્ઞાન વિનાની ઉપર ઉપરથી અન્ધશ્રદ્ધાથી કરવામાં આવતી ક્રિયાઓ થકી જૈનેાની ઉન્નતિ થવાની નથી. જ્ઞાન અને ક્રિયામાં સુધારા કરવાની જરૂર છે અને તે શ્રુતજ્ઞાનના પૂર્ણ અભ્યાસી થયા વિના સમજાશે નહિ. હવે શ્રાવકા અને શ્રાવિકાઓને સ્વાર્થને લીધે વ્યાવહારિક વિદ્યા ભણવાના પ્રેમ થયા છે. જો તે ખરેખર ભણશે તો તેઓની સ્થિતિ, વ્યવહારમાં ઉચ્ચ રહેશે અને જો તે નહિ ભણે તે બીજી કામેાની સેવાચાકરી કરી પેટ ભરવાની શૂદ્ર દશા પ્રાપ્ત કરીશકશે.

Page #46

તીર્થયાત્રાનું વિમાન,
૪૧ વિશેષમાં જણાવવાનું કે, જે જૈને ધાર્મિક તત્વજ્ઞાનને સાધુઓની પાસે અભ્યાસ નહિ કરશે તે, સાધુઓને તથા સાધ્વીઓને ઉકાળેલાં પાણ પણ મળી શકશે નહિ, કારણકે તેઓ ગુરૂઓની પાસે અભ્યાસ નહિ કરે અને શ્રાવકે વગેરે કે જે ફક્ત જાણવાની ક્રિયા કરનારા છે, તેઓની પાસે વા અન્યદર્શની પાસે ભણશે તે ધર્મના આચાર પાળશે નહિ અને અને ભવિષ્યના સાધુઓને ચારિત્ર પાળવામાં અપવાદ વેઠવા પડશે. જમાને એવો આવ્યો છે કે, હવે ઉપર ઉપરનું જ્ઞાન તથા ઉપર ઉપરની બાધાઓ સર્વ ભુંસાઈ જશે. આર્યસમાજીએ, થીએસેફસ્ટ અને સનાતન વેદાન્તીઓની હિંદુસ્થાનમાં વિશેષ સંખ્યા છે, મેટા મેટા ફેસરે. હેડમાસ્તરે, માસ્તરે, શિક્ષક, સંન્યાસીઓ, ઉપદેશકે, વગેરેના સમાગમમાં જૈન પુત્રો તથા જૈન પુત્રીઓને એક દીવસમાં ઘણીવાર આવવું પડે છે, તેથી તેઓના સમાગમથી તેઓના ધર્મની વાતચિતમાં પણ કેટલાક સંસ્કારને જૈન બાળકે ગ્રહણ કરે છે, તેથી તેઓને મનમાં કંઈક અસર થયા વિના રહેતી નથી. મિત્રે, વિદ્યાગુરૂએ, વ્યાપારીઓ, શેઠ, પાઠક, વગેરે, આવા અન્ય દર્શનીઓ હોય છે, તેઓના સમાગમથી પોતાના જૈન ધર્મથી અજાણ એવા જૈનેને તેઓના ધર્મનું કંઈક જાણવાનું મળે છે અને તેથી તેઓના પ્રતિ પ્રીતિ આદિને સંબન્ધ થતાં તેઓ તરફ અન્ત ઘસડાઈ જવાને વખત આવે છે. હાલ જ્યાં ત્યાં ગુજરાતી ભાષા તથા સંસ્કૃત ભાષાના કવિઓ તથા લેખક તરીકે પૂર્વોક્ત કહેલા અન્ય ધર્મ વાળાઓ વિશેષ જણાય છે તેથી તેઓનાં કાવ્યથી, તેઓના લેખેથી, તેઓના પુસ્તકોના વાંચનથી, અ શ્રાવકે તથા શ્રાવિકાઓનું મન ભમી જાય એમ સંભવ રહે છે, માટે જૈનેને જેન તત્ત્વજ્ઞાન સારી રીતે આપવામાં આવે તે ગમે તેને સમાગમમાં તેઓ આવે તે પણ, પિતાના ધર્મમાં સ્થિર રહે અને અન્ય પણ જૈન તની ખુબી દેખી જૈન ધર્મમાં દાખલ થાય, જેઓને જૈન ધર્મની ખરેખરી શ્રદ્ધા હૃદયમાં થઈ છે, તેઓને આ હકીકત હાડોહાડ અસર કરે છે. જુનાં પુસ્તકોને ઉદ્ધાર કરે અને શ્રુતજ્ઞાનની વૃદ્ધિ માટે કાશીની પાઠશાળા તથા જૈન

Page #47

તીર્થયાત્રાનું વિમાન, ગુરૂકૂળ સ્થાપીને મનુષ્ય જન્મની સફળતા કરવી. જેને લાગે રૂપિયા પદવી વગેરે માટે ખર્ચ છે પણ જો તેઓ આવી બાબતમાં ધન ખર્ચે તે અવશ્ય જૈન ધર્મને ઉદ્ધાર થાય. સાધુઓ અને સાધ્વીઓ
જે શ્રુત જ્ઞાન ભણવા તથા ભણાવવા માટે કટિબદ્ધ નહિ થશે તો પિતાની આંખે પિતાના જૈન ધર્મને નાશ થતા તેઓને દેખો
પડશે. અને તેઓ ભવિષ્યની જૈન પ્રજાને માટે અનુપકારી તરીકે ગણાશે. આ સઘળું વિચારીને ખરા જેનેનું લેહી ઉછળ્યા વિના રહેશે નહિ. અને તેઓ પિતાનું સર્વસ્વ ધર્મના ઉદ્ધાર માટે ગણશે. પોતાનું આખું જીવન ધર્મના માટે ગાળશે, હજારે દુઃખ વેઠીને પણ તે શ્રુત જ્ઞાનને ઉદ્ધાર કરશે. આવી જ્ઞાનેદ્વારની ઉત્તમ સેવા બ્રહ્મચારિ પુરૂ કરી શકે છે, માટે યાત્રાળુઓએ બ્રહ્મચર્ય ધારણ કરવું અને બીજાઓને બ્રહ્મચારી બનાવવા, કે જેથી તેઓ જૈન તત્વજ્ઞાનની વૃદ્ધિને માટે પરિપૂર્ણ મહેનત કરી શકે. બ્રહ્મચર્ય વ્રત પાળીને વીર્યનું સંરક્ષણ કરવાથી મહાન કૃત્ય કરી શકાય છે, તે માટે યાત્રાબુઓએ બ્રહ્મચર્ય ગુણનું પાલન કરવું.
ત્રમ. આ જગતમાં સર્વ વ્રતમાં મોટામાં મેટું બ્રહ્મચર્ય વ્રત છે. બ્રહ્મ ચર્યવ્રતને સમુદ્રની ઉપમા આપવામાં આવે છે અને બીજા સર્વ તેને નદીઓની ઉપમા આપવામાં આવે છે. બાળક અને બાલિકાઓને વિશ પચીસ વર્ષ પર્યંત બ્રહ્મચર્ય પળાવવાથી શરીર મજબુત રહે છે. કેટલાક જૈને પોતાનાં બાળકને તેર ચાર વર્ષમાં પરણાવી બાળલગ્નની હેળીમાં હેમે છે, અહે!! ! કેટલી બધી તે નિર્દયતાની વાત !!! બાળલગ્ન એ પશુ યજ્ઞની બરાબર છે. બાળલગ્નવાળી પ્રજા નિર્બળ હોય છે અને તે પોતે મડદાલ થઈ બીજાઓનું ભલું કરી શકતી નથી. જૈનની નિર્બળ પ્રજા અન્ય કેમે કરતાં પાછળ પડે છે, કેમકે શરીરે નિર્બળ હોવાથી પિતાની સંતતિને સારે વારસો આપી જતી નથી. જૈન પ્રજા કે જે બાળલગથી ઉછરેલી છે, તેઓનું લાંબું આયુષ્ય પણ હોતું નથી, તેનાથી ધર્મને ઉપદેશ સારી રીતે થઈ શકતું નથી. ધર્મ, અર્થ, કામ અને

Page #48

તીાત્રાનું વિમાન
૪૩
માક્ષ એ ચાર વર્ગોનુ યથાર્થપણું આરાધન કરી શકાતું નથી. પુત્રા અને પુત્રીઓ હાલના અનેક પ્રકારની મેાજ મજાના સચેાગેાની સગવડતાવાળી શહેર તથા ગામડાંની વસ્તિમાં, આગળ પાછળ મૈથુનના સસ્કારીઓના સમાગમથી બ્રહ્મચર્ય પાળી શકવાને સમર્થ થઈ શકતાં નથી, માટે વિદ્યાભ્યાસની સાથે બ્રહ્મચર્ય પાળી શકાય એવી જૈન ગુરૂકૂળઆદિ સંસ્થાઓની જરૂર છે, કે જ્યાં વગડાને લીધે અને વિકારી સચેાગેાના અભાવે સારી રીતે બ્રહ્મચર્ય પાળી શકાય. जैन गुरुकूळ
આર્યસમાજીએ હરિદ્વારમાં ગુરૂકૂળ સ્થાપ્યુ છે, તેઓ તેની તારીફ સારી રીતે કરે છે અને કહે છે કે ત્યાંના વિદ્યાર્થીઓ સર્વ ખામતમાં હુશિયાર થયા છે. તે બહાર આવશે ત્યારે લાકે તેઓને દેખી આશ્ચર્ય પામશે. પ્રિય જૈના ! જો આ માખતમાં વિચાર કરશે તા મુક્ત કંઠે કહેવું પડશે કે, જૈન ગુરૂકૂળની અત્યંત આવશ્યકતા છે. સ્ત્રીઓ વગેરેના પરિચયથી દૂર રહી પચ્ચીશ વર્ષ પર્યંત ધાર્મિક તથા ( ઈંગ્લીશ ભાષા વગેરે) વ્યાવહારિક વિદ્યાના અભ્યાસ કરવે, દરરાજ કસરત કરવી, ખાવાના ખારાક પણ પુષ્ટિકારક–તેમજ જગલની હવા પણ ઉત્તમ હેાવાથી શરીરમળ અને જ્ઞાનખળ સારી રીતે વધે છે, માટે જ્યાં ધર્મ ક્રિયા કરવા માટે એક જુદા ઉપાશ્રય હાય, પૂજા કરવા માટે એક જિન મંદિર સાદી રીતે તૈયાર કરેલ હોય, ભાષણા આપવા માટે, હજારો વિદ્યાર્થીએ બેસી શકે એવા એક સભા મ'ડપ જુદો કરવામાં આવ્યેા હાય, વિદ્યાર્થીઆને રહેવા માટે
જુદી જુદી કાટડીઓ હાય, લેાજનશાળાનુ સ્થાન પણ જુદું હાય, માંદા વિદ્યાર્થીઓની સારવાર માટે જુદુ સ્થાન હાય, ફરવા માટે હવાવાળી ખુલ્લી જગ્યા હાય, વ્યાવહારિક અને નીતિ શિક્ષણનાં ધારણા રચાયાં હાય અને નીતિ અને ધર્માભિમાની શિક્ષકે ગોઠવવામાં આવેલા હાય, ધાર્મિક શિક્ષણનું જ્ઞાન આપવા માટે ઉચ્ચ ધામિક કેળવણી પામેલા ગુરૂ તથા શિક્ષકોની સગવડ કરવામાં આવી હોય, અનેક પ્રકારના વ્યાપાર શિખવવા જુદાજુદા માસ્તરો રાકવામાં આવેલા હોય, અનેક જાતના હુન્નરી શિખવવા માટે કેટલાક શિક્ષક રાકેલા

Page #49

-
૪૪
તીયાત્રાનું વિમાન,
હોય, અનેક પ્રકારનાં પુસ્તક વાંચવા માટે એક સારી લાયબ્રેરી ખેલવામાં આવેલી હોય, ધ્યાન કરવા માટે જુદી જગ્યાઓને રાકેલી હાય, વિદ્યાર્થીઓ પાસે અમુક વર્ષ સુધી ખાસ પ્રતિમધથી ભણવાની કબુલાતા લખાવી લીધેલી હોય, કાઈપણ સ્ત્રીની સાથે પત્ર વ્યવહાર ન હાય, વિદ્યાર્થીઓ ઉપર દેખરેખ રાખવા કેટલાક મનુંજ્યેા રાખેલા હાય, જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મના તત્ત્વોના મુકાખલ કરવાનું શિક્ષણ આપવા માટે પરિપૂર્ણ કેળવાયલા મનુષ્ય રાખ્યા હાય, સંસ્કૃત, માગધી, ઇંગ્લીશ, હિ ંદુસ્થાની, અને ગુજરાતી વગેરે ભાષાનુ જ્યાં ખાસ અધ્યયન કરાવવાનું હાય, શિક્ષણુસમયસૂચક ટાઇમ ટેમલે ખરાખર ઘડવામાં આવ્યાં હોય, તન મન અને ધનના આત્મભેગ આપે તેવા માસ્તર વગેરે જ્યાં રહ્યા હાય, બ્રહ્મચર્યનો ગુણા ખતાવવામાં આવે એવાં પુસ્તકાનું વાંચન થતું હાય, જ્યાં જમાનાને અનુસરી ધર્મગુરૂઓ કે જે ધાર્મિક શિક્ષણ આપવાને માટે, સાત સાત વર્ષ સુધી બધાયલા હાય, તેઓને માટે જરાક દૂર સ્થાનની સગવડ હોય, એવુ* ગુરૂકૂળ સ્થાપવામાં આવે તેા હજારા જૈન વિદ્યાર્થીઓ થ્રહ્મચર્ય સાચવીને અભ્યાસ કરી બહાર પડે અને તેથી જેનેાની જાહેાજલાલીના વાવટા ફરકવા માંડે. આવી સ્થિતિના ગુરૂકૂળ માટે લાખા રૂપૈયા ખર્ચનારા જૈના, જૈન ધર્મના ઉદ્ધાર કરી પરમપદને પામે છે-પૂર્વેłક્ત દર્શાવેલા ગુરૂફૂળમાંથી બહાર પડેલા વિદ્યાર્થીઓ કે, જેઓએ સારી રીતે બ્રાચર્ચ પૂર્વક કેળવણી લીધી છે, તેઓ ભણીને બહાર પડયા ખાદ એકેક લાખ જેવી શક્તિથી ગૃહસ્થાશ્રમધર્મની વા સાધુધર્મની સેવા ઉઠાવી લે, તે આપણે પોતાની અસલ સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી શકીએ એમાં જરા માત્ર શક નથી. ઘણા સાધુએ તથા શ્રાવકોના મનમાં આવા વિચારી છે, પણ દશ પંદર આત્મભાગ આપનારા શૂરવીર જૈના બહાર પડે તેા જન ગુરૂકૂળ જેવી સસ્થા કાઢી શકાય, એમાં જરા માત્ર પણ શક નથી. આવી ચેાજનાના વિચાર માટે એક જાહેર જૈન વિદ્વાનાની સભા મળવી જોઇએ અને આ વિષયને જાહેરામાં ખૂખ ચર્ચવા જોઇએ, કે જેથી દરેકનુ

Page #50

તીર્થયાત્રાનું વિમાન,
૪૫ ધ્યાન આ બાબત પર ખેંચાય. જન પ્રજાની સાચેસાચી ઉન્નતિ ‘કરવી હોય તો જન ગુરૂકુળ સ્થાપવું જોઇએ, એકજ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે ઘણી ઉન્નતિ કરી, તેમ ગુરૂકુળમાં એકેક વિદ્યાર્થી બાહોશ વક્તા અને જ્ઞાની પાકવાથી હજારે સામે ટક્કર ઝીલી શકે અને હજારે મનુષ્યને પિતાના ધર્મ તરફ આકર્ષી શકે. બ્રહ્મચર્યધારક વિદ્યાર્થીઓ શ્રાવક તરીકે પણ મજબુત શરીરના હેવાથી ઘણું કામ કરી શકશે, માટે ગુરૂકૂળની સંસ્થા સ્થાપવાની અત્યંત આવશ્યકતા છે. શરીર બળ વિના મને બળ અને વચનબળ ખીલી શકતું નથી. જેને બોલવાની પણ હોંશ થતી નથી, તે પિતાને તથા જૈન કેમને ઉદ્ધાર કરી શકતું નથી. જેઓ બળવાનું છે તેઓ પિતાને તથા પરને ઉદ્ધાર કરી શકે છે. હાલના વખતમાં પુત્રને બ્રહ્મચારી બનાવી બળવાન કરવા હોય અને પોતાના ધર્મને ઉદ્ધાર કરે છે, તે અમૃત સમાન આ લેખ સમજી લે. ધામિક કેળવણી આપવામાં આપણે પશ્ચાત પડીશું તે આપણે શ્રી વીર પ્રભુના ક્ષત્રિય પુત્ર કહેવાઇશું નહિ જેને એ પ્રીસ્તિઓની પેઠે ધાર્મિક જૈનેની વૃદ્ધિ માટે સખાવત કરતાં શિખવું જોઈએ. એક અંગ્રેજ બાનુએ ખ્રીસ્તઓ નવા બનાવવા સારૂ આઠ કરોડ રૂપિયા આપ્યા છે. મુંબઈમાં પ્રીતિઓની એક મોટી સંસ્થા છે, કે જેનું મકાન બાંધતાં દશ પંદર લાખ રૂપૈયાનું ખર્ચ થયું હશે. અમદાવાદ, વડોદરા, પુના લશ્કર, નડિયાદ, બોરસદ, પ્રાંતિજ, સમેરા, અજમેર, કાશી, કલકત્તા, મદ્રાસ, કરાંચી, આગ્રા, વલસાડ, પારડી, નાગપુર વગેરે હજારે ઠેકાણે પ્રીસ્તિઓએ લાખો રૂપૈયા ખર્ચીને અને આત્મભેગ આપીને, નવા બ્રીસ્તિ કરવા મકાને બાંધી લાખ મનુષ્યને ભણાવી હુન્નર ધંધા શિખવી, બ્રીસ્તિ ધર્મની ઉન્નતિ કરી છે. જેનેનાં હૃદયમાં શ્રી મહાવીર પ્રભુ વસ્યા હોય તે, રમેરેમે ધર્માભિમાન વ્યાપ્યા વિના રહે નાહ અને જન ગુરૂકુળ જેવી સંસ્થાને ઉપાડી લીધા વિના રહે નહિ. જૈનેમાં બહાદૂર આત્મભેગી જેનેને ટેટે છે, પણ જે જૈન ગુરૂકુળ સ્થાપવામાં આવે તે હજારે વિદ્યાર્થીઓને તેવા બનાવી શકાય.

Page #51

ધ્યાત્રાનું વિમાન, વહેરે રડે અને વાણિયે વરઘેરેની પેઠે વણિક તરીકે બનેલા જૈને વરઘોડા અને નાવરામાં લાખ રૂપૈયાની ધૂળધાણું કરી નાંખે છે. જૈન ધર્મની ઉન્નતિ માટે ચમડી તુટે પણ દમડી ન છૂટે તેવી ગતિ આચરે છે. અહો ! જૈનેનું મન જ્યારે સુધ. રશે ! આવા જૈ જૈન મંદિરમાં જઈને કહે છે કે “અહો દિનાનાથ, શી ગતિ થાશે અમારી; બેવાતે મારું મન લલચાણું વહાલા. એક કંચનદુછનારી ” આવી રીતે બોલ્યા કરે છે, પણ તેને અર્થ સમજીને જૈન ધર્મના ઉદ્ધાર માટે આત્મભેગ કઈ વિરલા જ આપે છે. જેને જૈન ધર્મની ઉન્નતિ કરવાનો વિચાર નથી અને જે જૈન ધર્મના ઉદ્ધાર માટે આત્મભેગ આપવા તૈયાર નથી, તે તીર્થકરેની આરાધનામાં શું સમજે? અર્થાત્ જેઓની નસેનસમાં જૈનધર્મની ઉન્નતિ કરવા માટે શુર વ્યાપતું નથી, એવા જૈને જન્મીને કેઈનું કંઈ ઉકાળી શકતા નથી, જેઓને શૂરાતન ચઢાવ્યા છતાં ચડતું નથી, પણ ઉલટું પવૈયાની પેઠે અથવા બહુચરામાતાના ફાતડાની પેઠે, હસીને તાળી આપવાની ચાલે છે, તેવાઓએ પિતાની માતાને નવમાસ પર્યત શા માટે ભારે મારી? જે જૈનેના બાપદાદાઓએ જૈનધર્મના માટે તન, મન, ધન અર્પણ કર્યા હતાં, હજારે દુઃખ ખમી જૈનધર્મની ઉન્નતિ કરી સંપૂર્ણ જીદગીઓ ગુમાવી હતી, તેવાએના દીકરાના દીકરાઓ-વંશજો–આજ “લે દેસ તાળી”ની પેઠે કુકડુકુની રમત રમે છે અને ઢીલા ઢપ જેવા થઈ ગયા છે, તેઓની આવી સ્થિતિ દેખીને આંખમાંથી દડદડ આંસુ નીકળે છે. પૂર્વાચાર્યોએ એક શ્વાસે શ્વાસ પણ નકામે ગાળે નહ, જૈનધર્મની ઉન્નતિ માટે મેદાનમાં યાહેમ કરી પડયા હતા, હજારે દુખ સહન કર્યા હતાં, નિરાંતવાળીને જરામાત્ર પણ બેઠા નહેતા, કંચન અને કામિનિથી ન્યારા રહી જૈનધર્મના બીજે, જ્યાં ત્યાં વાવ્યાં હતાં, શંકરાચાર્યોના વખતમાં ઘાંચીની ઘાણીઓમાં કચરાયા હતા, તેપણ પિતાને ધર્મ ફેલાવવામાં પાછી પાની કરી નહોતીઃ તેવાઓના વંશજો હાલ કેવી સાંકડી સ્થિતિમાં આવી પડ્યા છે, તે વિચારતાં એક મેટે નિશ્વાસ મૂક પડે છે. સર્વ ધર્મોની હરિફા

Page #52

તીર્થયાત્રાનું વિમાન, ઈને વખત આવી પહોંચ્યું છે. હવે તે ચેતે !! ચેતા!! જરા મોટું મન તે રાખો ! તત્વજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ અને જમાને અનુભવ્યા વિના સાધુઓમાં અને સાધ્વીઓમાં નો જુસ્સો આવવાને નથી. “વાત કરે વડાં થવાનાં નથી.” ભૂલ્યા ત્યાંથી ફરીથી ગણે. જાગ્યા ત્યાથી પ્રભાત માને-તમારી શક્તિ પ્રાપ્ત કરવા જૈન ગુરૂકૂળની યેજનાને વધાવી -હવે તે બસ, ઘણું થયું. આ ઉઘાડે અને કાર્ય કરવા મંડી જાએ-તમારી પાસે જે છે તે સર્વે જેને દ્ધાર માટે છે એમ સંકલ્પ કરે.
જૈનેની શિથિલતાને લાભ લેઈ અન્ય કેમે આગળ પડતી દેખાય છે, ત્યારે જ્ઞાનશૂન્ય કેટલાક જૈને નકામી તકરારેમાં લાખ રૂપૈયાને ધૂમાડે કરે છે, તથા પરસ્પર ચડસાચડસીમાં લાખ રૂપૈયા વાપરી નાખે છે અને તેથી જનની સ્થિતિ દરાજ ઉન્નતિના શિખરથી એક બે પગથીયાં નીચે ઉતરતી ઊતરતી તળેટીમાં આવી પહોંચી છે. જૈનબંધુઓએ યાત્રા કરવા માટે દરરોજ ઉત્તતિના શિખર પર જવા પાંચ છ પગથીયાં તે ચડવું જોઈએ. આ સ્થાનકવાસી “જૈન સમાચાર પત્રના અધિપતિએ પોતાની કે મને ટ્રેનિંગ કેલેજ માટે ઘણું લખી જણાવ્યું, પણ તતડીના અવાજમાં ગાજરની તતુડીને અવાજ શા હિસાબમાં ! ! ! તેમ સ્થાનકવાસી જૈનેએ કર્યું છે. લાખો રૂપિયાને ઠેકાણે લાખ બે લાખને ફાળે કર્યો હેય તે કંઈ હિસાબમાં ગણાય નહિ. ખરેખર સ્થાનકવાસી જૈને જીવદયાની હિમાયતી કરે છે અને સંઘને તીર્થ માને છે. લક્ષાધિપતિઓ છતાં ભાઈ વાડીલાલના વિચારને હિસાબમાં ગણતા નથી, તેજ તેમની બુદ્ધિની કિંમત કરાવનારી સ્થિતિ છે.
જેને જે દયા કરવા ધારતા હોય અને ચાર ખંડમાં દયા વધારવા માગતા હોય તે તેઓએ જૈન ગુરૂકૂળ સ્થાપવું જોઈએ. સં. ૧૬પ ની સાલમાં હું અમદાવાદમાંથી વિહાર કરી વડેદરા તરફ જતું હતું, ત્યારે બારેજાની પાસે વગડામાં એક પ્રીતિઓનું મકાન હતું, તેમાં હિંદુઓના આશરે પાંચસે છેકરા પ્રીતિ બનાવેલા હતા, તેઓમાંના આશરે પચાસ છેકરા હું ચાલતું હતું ત્યાં આવી પહોંચ્યા, મેં

Page #53

તીર્થયાત્રાનું વિમાન. તેઓને પુછયું કે તમે કેણ છે? ત્યારે તેઓએ કહ્યું કે અમે પ્રીસ્તિ છીએ, મેં કહ્યું કે તમે હિંદુના છોકરાઓ હતા, તેઓએ કહ્યું કે, અમારા પ્રાણ બચાવનારા પ્રીતિઓ છે, કારણ કે તેઓએ અમને દુકાળ વગેરેમાંથી બચાવ્યા છે. હિંદુઓને અને જેનેને ધિક્કાર છે કે તેઓ પોતાની જાતને બચાવી શકતા નથી અને એકાન્ત ટીલાંટપકાં નદીસ્નાન વગેરેમાં ધર્મ માને છે અને મનુષ્ય જાતને બચાવવામાં ધર્મ માનતા નથી, હવે અમને કહેવાથી શું વળે? હવે તે અમે તેને પ્રીતિઓ બનાવવા પ્રાણુ આપીશું. હાલમાં સં. ૧૬૭ ના. માગશરશુદી દશમના રોજ વલસાડથી વિહાર કરી પારડી જતાં એક પ્રીતિઓનું મકાન આવ્યું, પહેલાં હિંદુઓ પણ પશ્ચાત્ પ્રીસ્તિ બનેલા ઘણા છેકરાઓ મને જેવા એકઠા થએલા હતા, તેઓ મારા સામું જોઈ હસવા લાગ્યા ત્યારે મેં પુછયું કે તમે કેણ છે? ત્યારે તેઓએ કહ્યું કે અમે પ્રીતિ છીએ. મેં કહ્યું કે તમે તે હિંદુઓ હતા, ત્યારે શા માટે પ્રીસ્તિઓ બન્યા ત્યારે તેઓએ કહ્યું કે ખ્રસ્તિધર્મ ખરે છે અને બીજા ધર્મ બેટા છે. મેં કહ્યું કે તમે એ હિંદુઓનાં પુસ્તકને અભ્યાસ કર્યો હોત તે આવું બેલત નહીં. તમે પહેલાં હિંદુમાતાઓના પેટમાં રહ્યા હતા. જે અમે પહેલાંથી ચેત્યા હોત તે તમને ધર્મ ભ્રષ્ટ થવા દેત નહીં, ત્યારે તેઓએ કહ્યું કે તમે ત્યારે કેમ પહેલાંથી ચેત્યા નહીં. આવું તેઓનું સાંભળી મારા મનમાં ઘણું લાગી. આવ્યું. તે વખતે મારી સાથે ચાલનાર વલસાડ તથા પારન શ્રાવકે તથા અમારા વિદ્યાથીના મનમાં પણું ઘણું લાગી આવ્યું.
જૈનયાત્રાળુઓ આ ઉપરથી વિચારશે કે, અહો ! આપણે ઘણા પાછળ પડી ગયા છીએ, તેનું ખરું કારણ બ્રહ્મચર્ય ગુણવડે યુક્ત એવા ગુરૂકૂળથી ખરા જેને બનાવ્યા નથી તેજ છે. જે યાત્રા જુઓ ખરી યાત્રા કરવા ધારતા હશે તે ધર્મોન્નતિનું કારણુ-ધર્મી બનવાનું કારણ એવા બ્રહ્મચર્યને ધારણ કરશે. શ્રાવક યાત્રાળુઓના પુત્રોને બ્રહ્મચારી બનાવવા માટે નિશુલૂઝ ચાખવાને જે વિચાર

Page #54

તીયાત્રાનું વિમાન.
જાન્યા છે તેને વધાવી લેશે તેા, બ્રહ્મચર્ય પાળવાના તેઓ ખરા રાગી ગણાશે. જગમાં બ્રહ્મચારી પુરૂષ, શું કરી શકતા નથી ? અર્થાત્ સર્વ કાર્યોને સિદ્ધ કરી શકે છે. બ્રહ્મચારીને દેવતાઓની પણ સહાય મળી શકે છે. જૈન યાત્રાળુઓએ આ લખેલી વાત ખાસ લક્ષ્યમાં રાખવી જોઈએ.
•
धर्मोपदेश.
ન ધર્મના ઉપદેશ આ આપણા તીર્થંકરાએ કાયાનુ
જૈનયાત્રાળુ સાધુ સાધ્વીઓએ પવાને માટે સકલ્પ કરવા જોઈએ. અર્પણ કરી, ગામેગામ ભમી, લાખા લેાકેાને ઉપદેશે! આપી તાર્યાં હતા; આપણે પણ ર્થંકરાના તેવા ગુણાને લીધેજ તેઓની કલ્યાણુક ભૂમિને પવિત્ર માની સ્પીએ છીએ અને પૂજીએ છીએ, તે આપણે પણ તેમના પગલાને અનુસરી આત્મલોગ આપી, હજારો જીવેને તારવાને સારૂ ગામે ગામ ભમી ઉપદેશ દેવા જોઇએ. જગના મહાન દયાળુ પિતા, જગદુદ્વારક, ત્રણ ભુવનના નાયક, સર્વજ્ઞ પરમાત્મા શ્રી મહાવીર તીર્થંકર કે, જે આજથી બેહજારચારસાને સાડત્રીસ વર્ષ ઉપર અપાપાપૂરીમાં વિચરતા હતા; તેઓએ હસ્તીપાળ રાજાની જૂની લેખક સભામાં ચામાસું કર્યું હતું; તેઓના શરીરના અવસાન વખતે કાશી વગેરે અઢાર દેશના રાજાએ વ'દનાર્થે આવ્યા હતા; તેની આગળ શ્રી વીર પ્રભુએ સેાળ પહાર પર્યંત દેશના દીધી હતી; ત્યારે આપણે પણ આપણા શ્રી વીર પ્રભુનું અનુકરણ કરી કેમ ગામે ગામ ફ્રી ઉપદેશ નહીં દેવા જોઈએ ? શ્રી વીર પ્રભુએ જે શ્રમ લીધા છે તે ખરેખર સદાકાળ લક્ષ્યમાં રાખવા જોઈએ. યાત્રાળુ સાધુ સાધ્વીઓએ તીર્થમાં ખરા અંતઃકરણથી પ્રતિજ્ઞા કરવી કે આજથી એક ઠેકાણે પડી રહીશ નહિ અને આજથી હું ગમે તે ધર્મના લાકોને ઉપદેશ આપી જૈન ધર્મ ગ્રાહી બનાવવા પ્રયત્ન કરીશ અને જરા માત્ર પણ હું પ્રમાદ કરીશ નહીં. આ પ્રમાણે સાધુ અને સાધ્વીએ જો ધર્મોપદેશ આપુવાના પ્રયત્ન કરે તેા અલ્પ વારમાં જૈન ધર્મના ફેલાવા કરી શકે.

Page #55

પક
તીથ યાત્રાનું વિમાન
સુદ્દર્શનના ચરિત્રમાં તો આ આખતના વિશેષ ખુલાસેા મળી શકે એમ છે. એક વિદ્યાધર મુનિ નદીશ્વર દ્વીપની યાત્રા કરવાને જતા હતા, પણ લકા દેશમાં સુદર્શનના પિતા મેઘરાજા જૈન ધર્મની આસ્તિકતા ધરાવતા નહાતા તેને બેધ દેવાને માટે વિદ્યાધર મુનિરાજ તે રાજાની સભામાં ઉતર્યાં અને શીલામેઘરાજાદિ સર્વેને બાધ આપ્યા અને જૈન અનાવ્યા, પશ્ચાત્ તેએ નંદીશ્વર દ્વીપની યાત્રાએ ગયા. આ ઉપરથી સાધુ અને સાધ્વીઓએ સાર લેવાના છે કે ધર્મના ઉપદેશ દેવા એનુ કાંઈ સામાન્ય ફળ નથી. શ્રુતધર્મના ઉપદેશ દેવા એ પણ તીર્થયાત્રા રૂપજ છે, એમ ભગવતી સૂત્રના આધારે સમજવું જોઇએ. ધર્મોપદેશ દેવામાં જો આપણે પાછળ પડીશું અને શિથિલાચારી થઇશું તે ખરેખરા આત્મભાગી ખની શકીશું નહીં. અન્ય ધર્મવાળાએ ઠેકાણે ઠેકાણે ફરીને પોતપોતાના ધર્મ લાવવા માટે હજારો ભાષણા આપે છે અને અન્ય લોકોને પોતાના ધર્મમાં દાખલ કરે છે, ત્યારે આપણે શા માટે મડદાલ બનવું જોઇએ ? આપણા ધર્મ સત્ય છે તા, શા માટે ઉપદેશ આપતા પાછી પાની કરવી જોઇએ ? આપણા ધર્મના ફેલાવા થાય તેવા ઉપદેશ આપવામાં આત્મèાગ, તૃષ્ણા, પરિસહ, અપમાન વગેરે હજારા દુઃખા પડે તેા તે વેઠવાં જોઇએ; પ્રમાદ દશા કરવા તથા એક ઠેકાણે પડી રહેવા આપણે સાધુપણુ* લીધું નથી, એ લક્ષ્યમાં રાખવું જોઈએ. જ્યારે જૈન ધર્મના ઉદ્ધાર માટે આપણે આપણું જીવન રાખ્યુ છે, ત્યારે તેની સાર્થકતા કરવી જોઈએ. શ્રાવકા અને શ્રાવિકાએ આપણને ત્યાગી અને ધર્મોપદેશકા જાણી પોતાના વહાલા પુત્રને ન આપે, એવા સારા પદાર્થોં આપે છે અને આપણી ભક્તિ કરે છે, તેનુ ફળ આપણે ધમ્મપદેશથી આપવું જોઇએ. જૈન સાધુ સાધ્વીએ જો ગામોગામ ઉપદેશ આપવા કરે તેા હજારો પ્રાણીઓની થતી હિં*સા અટકી જાય અને ઘણા ઇતર ધર્મવાળાએ જૈન ધર્મમાં દાખલ થાય. જે તરફ સાધુ અને સાધ્વીઆના વિહાર નથી તે તરફ પુષ્કળ જીવહિંસા થતી માલુમ પડે છે. દાખલા તરીકે ધારો કે અગાળામાં, દક્ષિણમાં, સિંધમાં, સાધુ અને સાધ્વીઓને ઘણા અલ્પ વિહાર છે, તેથી ત્યાં જીવહિંસા ઘણી

Page #56

તીર્થયાત્રાનું વિમાન જોવામાં આવે છે ઘણુ દારૂ પીનારા તથા માંસાહારી માલુમ પડે છે પણ જ્યાં સાધુ અને સાધ્વીઓને ઘણે વિહાર થાય છે, એવા કાઠીયાવાડ, ગુજરાત, મારવાડ આદિ ભાગમાં જીવહિંસા ઘણી થોડી માલુમ પડે છે. જન ધર્મને ઉપદેશ દે એ ખરેખરૂં ભાવ અભચદાન છે, આ અમૂલ્ય સમય પામીને જેઓ ધર્મોપદેશ રૂપ ભાવ અભયદાન આપી શકતા નથી, તેઓ ખરેખર પોતાની શક્તિને ખરે ઉપગ કરી શકતા નથી, અથત તેઓ મનુષ્ય જન્મ હારી જાય છે. જૈન ધર્મના ફેલાવા માટે તેઓ બિલકુલ નકામા થઈ પડે છે. શ્રી આર્યસુહસ્તિ મહારાજાએ સંપ્રતિ રાજાને બોધ આપી જૈનધમ બનાવ્યું હતું, તેથી તેઓ જૈનધર્મના ફેલાવા અર્થે ઘણું કરી શક્યા હતા. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે કુમારપાળ રાજાને બોધ આપી જૈનધમ બનાવ્યા હતા, તેથી તેઓ પણ જૈનધર્મને સારે ફેલા કરી શકયા હતા. શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે બેધ આપી ઘણા લેકેને જૈન બનાવ્યા હતા, જેઓએ ચાદરોને ચુમાળીશ ગ્રંથ બનાવ્યા છે. જનદત્તસૂરિજી તથા શ્રીરત્નપ્રભાચાર્ય વગેરે આચાર્યોએ જરા માત્ર પણ પ્રમાદ ન કરતાં કટિબદ્ધ થઈ ઉપદેશ આપી જૈનધર્મને ફેલાવે કર્યો હતો. શ્રી હીરવિજયસૂરિજી તથા શ્રી વિજયસેનસૂરિજી તથા શ્રી યશોવિજ્યજી ઉપાધ્યાય, વગેરેએ જેનધર્મને ઉપદેશ આપી સારે ફેલાવે કર્યો હતે; પાછળથી શિથિલાચાર સિવાથી વલ્લભાચાર્યના વખતમાં ઘણ જેનેને ઉપદેશ ન મળવાથી વૈષ્ણવ વગેરે બની ગયેલા હાલ પ્રત્યક્ષ માલુમ પડે છે.
આનું ખરેખરૂં કારણ એજ જણાય છે કે, જૈન ધર્મના ખરેખરા ઉપદેશની ખામી છે. જે બરોબર ઉપદેશ મળતું હોય તે આવું કદાપિ કાળે બને નહિ. આ વાત લક્ષ્યમાં રાખી સાધુ સાધ્વીઓએ યથાશક્તિ ઉપદેશ દેવા માટે તીર્થ સ્થળે પ્રતિજ્ઞા કરવી જોઈએ અને લાંબા કાળ સુધી તીર્થમાં પડી રહી શિથિલાચારી થવું નહિ જોઈએ. હાલના વખતમાં છેડા વખતમાં થઈ ગયેલા મુનિ મહારાજ શ્રી આત્મારામજી ઉર્ફે વિજયાનંદસૂરિ મહારાજનું જીવન ચરિત્ર વાંચ્યું હશે તેઓને માલુમ હશે કે જૈન ધર્મને ઉપદેશ આપવાથી

Page #57

પર
તીથ્યાત્રાનું વિમાન.
ઘણા ફાયદા થાય છે. સાધુ અને સાધ્વીએ પાસે જો દાન દેવાની શક્તિ હાય તે તે એજ છે કે, જૈન ધર્મના ઉપદેશ દેવા. શ્રી સપ્રતિ રાજાએ જૈન ધર્મના ઉપદેશ દેવા માટે અન્યાને, જૈન સાધુઓના વેષ પહેરાવી બલુચીસ્તાન, અફગાનીસ્તાન, ટીબેટ, તુર્કસ્તાન, અરખસ્તાન, આસામ, બ્રહ્મદેશ વગેરેદેશામાં મેાકલ્યા હતા. આપણા આચાર્યોને પગલે ચાલી આપણે પણ તે પ્રમાણે ઉપદેશ દેવાને માટે પ્રાણ પડે તેની પણ દરકાર ન રાખવી જોઇએ. શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓએ પણ જૈન ધર્મનું તત્ત્વ ગ્રહણ કરી બીજાઓને જૈન ખનાવવા માટે, તેને તત્ત્વ સમજાવવું અને તેના મનનું સમાધાન કરવું. અન્ય ધર્મી કેવી રીતે એધ પામી શકે તેવુ શિક્ષણ પાતે લઈને પછી મેધ આપવામાં આવે તે ખીજાઓને તરત અસર થાય. સાધુ અને સાધ્વીઓને ઉપદેશ દેવામાં જે શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ મદદ કરે છે તેને અનંત ઘણું ફળ થાય છે. સાધુ અને સાધ્વીઓની વિદ્વત્તા વધારવા માટે જે શ્રાવક અને શ્રાવિકા મદદ કરે છે તેને અનત ઘણું ફળ થાય છે. તીર્થાંની યાત્રા કરીને દરેક યાત્રાળુઓએ આવા સદ્ગુણ ગ્રહણ કરવા જોઈએ.
यात्रालुओए उपदेश श्रवण तथा ग्रंथ वाचन एबे गुणो अंगीकार करवा जोइए.
આ એ ગુણા અવશ્ય પ્રાપ્ત કરવા લાયક છે. પ્રદેશી રાજા પરિપૂર્ણ નાસ્તિક હતા, પણ જ્યારે શ્રી કેશીકુમારના ઉપદેશ સાંભળ્યે ત્યારે સર્વ પ્રકારની નાસ્તિક બુદ્ધિ ટળી ગઈ અને પરિપૂર્ણ શ્રદ્ધાળુ અની ગયા. ઉપદેશ શ્રવણુ કરવાથી હૃદયમાં જ્ઞાનરૂપ દીપકની જ્યેાતિ પ્રગટે છે અને અનેક પ્રકારની શકાઓના નાશ થાય છે. શ્રી ઇન્દ્રભૂતિએ પ્રભુના ઉપદેશ સાંભળ્યે કે તુર્ત તેમના મનની શકા ટની ગઈ. શ્રી હેમચદ્રાચાર્યના ઉપદેશ સાંભળવાથીજ કુમારપાળ જૈન થયા. ઉપદેશથી વિજળીના કરતાં પણ અધિક અસર, હૃદયમાં થાય છે. ઉપદેશ શ્રવણથી મનના વિકલ્પે અને સકલ્પા ટળી જાય છે. માટે જિનવાણી રૂપ અમૃતનું પાન કરવું તેજ ઉત્તમ છે. યાત્રાળુ

Page #58

તીથયાત્રાનું વિમાન.
પ
આએ ગુરૂ પાસે વિનયથી બેસી વિધિ પૂર્વક સૂત્ર સિદ્ધાંતાનું શ્રવણુ કરવું જોઈએ; જ્યારે ગુરૂના ચાગ ન મળે ત્યારે પવિત્ર ગ્રંથાનુ વાચન શરૂ કરવું, ગીતાર્થ ગુરૂની સમ્મતિ મેળવીને પાતે કયા ગ્રંથા વાંચવા તેના નિશ્ચય કરવા. જે જે વાંચવું તે ખરાખર સમજીને વાંચવું. હાલમાં ઘણા જૈન ગ્રન્થા છપાઈને બહાર પડયા છે અને ઘણા ગ્રંથા છપાવવાની હીલચાલ થતી જાય છે, પણ કેટલાક જૈના જૈનપણાનું અભિમાન ધારણ કરીને પણ પેાતાના ધર્મના ગ્રંથેા વાંચવા પ્રેમ ધારણ કરતા નથી, તે બહુ દીલગીરીની વાત છે. ગ્રન્થા વાંચવાથી દરરોજ અભિનવ જ્ઞાન વૃદ્ધિ પામે છે. ટીપે ટીપે સરોવર ભરાય તેની પેઠે દરરોજ ઘેાડુ થાડું વાંચતા ઘણું જ્ઞાન પ્રાપ્ત શઈ શકે છે. કેટલીક વખત તા આપણા જૈનોને અન્ય ધર્મવાળાએ પુછે છે તા કંઇ પણ ઉતર દઇ શકતા નથી અને કહે છે કે, ભાઇ અમને કઇ આવડતું નથી, અમારા ગુરૂ પાસે સહુ પુછજો; કેટલીક વખત તા અન્ય ધર્મવાળાની હા એ હા જૈના પણ કરી લે છે, આવા અક્ષર રાન્ય શ્રાવક જૈનેા ભલે પૈસાદાર હોય, પણ તે જ્ઞાન વિનાના એક એઘશ્રદ્દાથી જૈના છે; પણ જ્ઞાન પામેલા જૈના કહેવાય નહીં. જ્ઞાન પામ્યા વિનાના જૈને પેાતાને સંઘપતિ કહેવરાવે, સંઘના આગેવાન કહેવરાવે, પણ જ્ઞાની જૈનેાની ષ્ટિમાંતે તે કરૂાને પાત્ર ઠરે છે; જૈન ધર્મના જ્ઞાનથી શૂન્ય એવા શ્રાવક જૈને શ્રાવક સ’ઘના ઉપરી પૈસાથી વા શેઠાઇની પદવીથી હા તેા ભલે હા, પણ જ્ઞાનથી તેા તે કદી ઉપરી હાઈ શકતા નથી, અને તેથી તેએ પેાતાનું તથા પરનું ભલું કરવા સમર્થ થતા નથી; અનેક ગ્રન્થાનું ગુરૂગમપૂર્વક વાચન કરીને જેઓએ વિદ્વતા મેળવી છે, તેવા શ્રાવક જૈના, જૈન વર્ગના ઉદ્ધાર કરવા માટે સમર્થ થઈ શકે છે. કેટલાક શ્રાવક જૈના અક્ષર શૂન્ય છતાં વ્યાખ્યાન ચાલતું હોય છે તે વખતે સર્વની આગળ આવીને બેસે છે, તેમાં તેઓની પાસે રહેલી લક્ષ્મી વા શેઠાઇપણું કારણુ છે, પણ જ્ઞાનની અપેક્ષાએ જોતાં તે તેઓ પ્રેમપાત્ર ઠરે છે. જૈન ગ્રન્થાનું વાચન કરનાર શ્રાવકા અને શ્રાવિકાઓ પેાતાના ધર્મમાં શ્રદ્ધાળુ રહે છે, પ્રભુ, પ્રતિમા, તીથૅ વગેરેની શ્રદ્ધાવાળા રહે છે અને જે

Page #59

તીર્થયાત્રાનું વિમાન તેઓમાં જ્ઞાન નથી હોતું તે તેઓને જેઓને ઉપદેશ લાગે છે, તેઓના વિચારને અનુસરનારા થઈ જાય છે અને અને જૈન ધર્મથી ભ્રષ્ટ પણ થાય છે, માટે જૈન તરીકે નામ ધરાવનારાઓએ અવશ્ય જૈન ગ્રંથોને વાંચવા જોઈએ; વાંચીને મનન પણ કરવું જોઈએ. અન્ય ધર્મ પાળનારાઓને પણ તેઓને યોગ્ય એવા જૈન ગ્રન્થો વાંચવા આપવા જોઈએ. તીર્થ યાત્રાળુઓ જે વાચનને ગુણ ધારણ કરશે તે તીર્થના સ્થાને નિરૂપાધિદશા હેવાથી ઘણું જ્ઞાન મેળવી શકશે અને તેઓ તીર્થની યાત્રાની ખરી સાધના કરવાને પરિપૂર્ણ લાયક પણ થઈ શકશે. જેઓએ જૈન તત્ત્વનું સારી રીતે જ્ઞાન કર્યું છે, તેવા શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓને જ ખરા જેને તરીકે માનીએ છીએ, બાકી બીજાઓને તે શ્રદ્ધા આદિ જે જે ગુણો જે જે અંશે રહેલા છે, તે તે અપેક્ષાએ જેને તરીકે માનીએ છીએ. મનુષ્યની જીદગી ધારણ કરી નકામી તે ન ગુમાવવી જોઈએ. અધ્યાત્મજ્ઞાન, ગજ્ઞાન, આદિ ઉચ્ચ જ્ઞાનના પુસ્તકનું વાચન અવશ્ય દરરોજ કરવું જોઈએ, આળસુ ઍદીની માફક તે જીંદગી ન ગુજારવી જોઈએ. यात्रालुओए श्री सद्गुरुनी आज्ञा प्रमाणे वर्तवं जोइए..
સદગુરૂ સમાન આ જગતમાં કેઈ ઉપકારી નથી. આ જંગતમાં શ્રી સશુરૂથકી જ કરવાનું છે. જેઓએ અજ્ઞાનથી સિંચાએલી આંખે ઉઘાડીને શિષ્યને દેખતા કર્યા એવા શ્રી સદ્ગુરૂ તીર્થ જ છે, તેઓ
જ્યાં જ્યાં વિહાર કરતા હોય ત્યાં જઈ તેઓશ્રીને ઉપદેશ સાંભ ળ, તેઓ શ્રી જે જે આજ્ઞાઓ કરે છે તે આજ્ઞાઓને મસ્તકે ચઢાવવી અને તે પ્રમાણે વર્તવું. જૈન ધર્મના પ્રવર્તાવનારતે ગુરૂમહારાજ છે. જેણે સમ્યવનું દાન કર્યું એવા ગુરૂઓને કેઈ પણ રીતે કડો ઉપાયે કરે છતે અને કેડી વર્ષ ગએ છતે પણ બદલો વાળી શકાતું નથી. દ્રવ્ય ઉપકાર કરનારાઓ તે જગમાં ઘણા મળી શકે, પણ ભાવ ઉપકાર કરનાર તે અલ્પ મળી શકે છે. પ્રાણ પડે તેપણું ગુરૂની આજ્ઞા લેપવી નહીં. ગુરૂ શી વસ્તુ છે તેની સમજણ જ્ઞાનીએને પડે છે. અજ્ઞાનીએ કે જે જગમાં મારાપણાની બુદ્ધિથી

Page #60

તીયાત્રાનું વિમાન,
૫
સ્વાર્થી ખની સ્વાર્થનાજ અભ્યાસ કરે છે, તેને ગુરૂની ગુરૂતાને ખ્યાલ આવી શકતા નથી. સમિત દાતામુનિ ગુરૂની ભક્તિ કરવામાં અત્યંત પ્રેમ ધારણ કરવા, તેનેા ભક્તિ અને બહુમાનથી ઘણુંા વિનય કરવા અને તેઓને ત્રણ કાળ વન કરવું. અજ્ઞાનીએ જે આવે તેને એક સરખા વસ્ત્રધારી માની ગુરૂ માન્યા કરે છે, પણ તેની અપ બુદ્ધિ હાવાથી તે ખરાખર ગુરૂની પરીક્ષા કરી શકતા નથી. ગુરૂએ પણ ચગ્ય જાણી તેને ધર્મોપદેશ દેવા જોઇએ. તપ, જપ, દાન, ક્રિયાકાંડ, તીર્થ વગેરે પણ ગુરૂની આજ્ઞા પાળ્યા વિના સફળ થતાં નથી, માટે શ્રી સદ્ગુરૂની આજ્ઞા પાળીને તીર્થયાત્રા કરવી જોઇએ.
यात्राकुओए आत्मध्यान करवुं जोइए.
યાત્રાળુઓએ ચમ, નિયમ, આલન, પ્રાળાયામ, પ્રત્યાહાર, ધારળા, ધ્યાન અને સમાધિનું જૈન ગ્રન્થાના આધારે ખરાખર સ્વરૂપ સમજવું જોઇએ. જૈન ગ્રન્થાની સત્યતા ખરાખર છે. પેાતાના ધર્મમાં ચાગના જે જે ગ્રન્થા છે તેઓને વાંચ્યા વિના જે અન્યધર્મવાળાઓ પાસે જાય છે, તેને કાઇ વખત પેાતાના ધર્મથી ભ્રષ્ટ થવું પડે છે. જૈન શાસ્ત્રાધારે આત્મજ્ઞાન કરી આત્મધ્યાન કરવુ જોઇએ. ચમ, નિયમ અને આસનની સિદ્ધિ કરીને પ્રાણાયામની ક્રિયા ગુરૂગમ પૂર્વક શરૂ કરવી. આપણા ગ્રન્થામાં પ્રાણાયામનુ' સારી રીતે સ્વરૂપ દર્શાવ્યું છે. આત્માનું ખરાખર જેએ જ્ઞાન મેળવતા નથી, તે આત્મધ્યાન કરવાને માટે બિલકુલ લાયક નથી. આપણા દ્રવ્યાનુયાગના ગ્રન્થાના સારી રીતે અભ્યાસ કરી પૂર્વાચાર્ચીના બનાવેલા અધ્યાત્મીગ્રન્થાનુ સારી રીતે અધ્યયન કરવું. ષડ્વર્શનમાં આત્માનુ કેવું સ્વરૂપ મનાય છે તેનુ પરિપૂર્ણ જ્ઞાન કરવું. સ્યાદ્વાદ રીતે આત્માના સ્વરૂપના પરિપૂર્ણ નિશ્ચય કર્યાં બાદ આત્મધ્યાન ધરવાને માટે જૈના લાયક થઈ શકે છે. જ્ઞાની ગીતાર્થ ગુરૂ પાસે જ્ઞાન મેળવ્યા વિના ધ્યાન થઈ શકતું નથી. જેટલુ આત્માનું જ્ઞાન તેટલુંજ આભાનુ ધ્યાન થઈ શકે છે. દ્રવ્યાનુયાગ અને અધ્યાત્મજ્ઞાન વિના કેટલાક ધ્યાન કરવા ઇચ્છા રાખે છે પણ તે અધિ

Page #61

તીર્થયાત્રાનું વિમાન, કાર વિના એગ્ય નથી. પૂર્વોક્ત સ્થિતિનું આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી તીર્થસ્થળમાં આત્મધ્યાન કરવું જોઈએ. જેમ જેમ ધ્યાનને અધ્યાસ વધતું જાય છે, તેમ તેમ અનુભવ જ્ઞાન વધતું જાય છે. આત્મધ્યાનવિને અનેક પ્રકારની ચમત્કારિક શક્તિઓ પ્રાપ્ત થઈ શક્તી નથી. ધ્યાનના બળથી હૃદય શક્તિ ખીલે છે અને તર્ક શક્તિ પણ ખીલે છે. આપણા તીર્થકરેએ પહાડે વગેરેમાં જઈ ધ્યાન કર્યું હતું અને ત્યાં કેવળ જ્ઞાન પામ્યા માટે જ તે જગ્યાઓ પણ પૂજનીય તીર્થ રૂપ થઈ છે, માટે આપણે પણ ખરા યાત્રાળુ ત્યારે કહેવાઈએ કે, જ્યારે તેઓની પેઠે ધ્યાનના ધ્યાતા થઈએ. ધ્યાન વિના કેવળજ્ઞાન થઈ શકતું નથી. જેટલા છ મુક્તિ પામ્યા અને પામશે તેમાં ધ્યાનનેજ પ્રતાપ જાણ, માટે તીર્થમાં કઈ પણ એકાંત નિરૂપાધિ સ્થળમાં બેસી આત્મધ્યાન ધરવું. આત્માની શક્તિઓ પ્રાપ્ત કરવાની કુંચીએ ધ્યાની ગુરૂઓ આપી શકે છે, તેમાં જેને જેટલી ગ્યતા પ્રાપ્ત થઈ હોય છે તેને તે પ્રમાણે ગુરૂઓ ધ્યાનની કુંચીઓ શિખવાડે છે; તે વાત લક્ષ્યમાં રાખવી. તીર્થના સ્થાનમાં જઈ આ પ્રમાણે સદ્ગણે લેવા પ્રયત્ન કરે. જે ઉપર લખ્યા પ્રમાણે સગુણે લે છે તેઓની યાત્રા ગુણકારક થઈ પડે છે, તે માટે અને કેટલીક હકીકત જણાવી છે.
આ પત્ર વાંચી તમે સર્વે, લખ્યા મુજબ સગુણે પ્રાપ્ત કરવા તીર્થની આગળ પ્રતિજ્ઞા કરશે, તે પ્રતિદિન આત્માની ઉન્નતિ કરવા ભાગ્યશાળી નીવડશે. ઉપર પ્રમાણે પત્ર વાંચી દ્રવ્યયાત્રા, ભાવયાત્રા, સ્થાવરતીર્થયાત્રા, જંગમતીર્થયાત્રા, ગુરૂયાત્રા, નિમિત્તહેતુ યાત્રા, ઉપાદાન યાત્રા, શ્રુતજ્ઞાનતીર્થ યાત્રા વગેરે યાત્રાઓમાં વિવેક પૂર્વક લક્ષ્ય રાખી જૈન ધર્મની ઉન્નતિ કરવા પ્રયત્ન કરશે.
લેશ, નિન્દા, આદિ પરભાવથી દૂર રહી આત્માની ઉચ્ચ દશા કરવા પ્રયત્ન કરશે. તમારા પુત્રે તથા પુત્રીઓને તથા બાંધીને તથા મિત્રને લખ્યા પ્રમાણે સમજાવશે. જમાનાને અનુસરી ખરા યાત્રાળુ બનશે. જ્ઞાનશક્તિથી સર્વ વિચારશે. મનુષ્ય જીંદગીમાં જેટલું કરાય તેટલું કરી લેશે, ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ ચારે વર્ગનું આરાધન કરવું.

Page #62

તીથયાત્રાનુ વિમાન
૫૭
શેઠ લલ્લુભાઈ ધર્મચક્ર કે જે તમારા મોટા ભાઈ છે; તેને પત્ર આન્યા છે, તેઓ આ તરફના વિહારમાં લક્ષ્ય રાખે છે. તુકારામના પત્ર આવે છે. તમને પત્રમાં જૈન ગુરૂકુળ સ્થાપવાના ઈશારા કર્યા છે તે ખરેખર ધ્યાનમાં રાખવા ચેાગ્ય છે. તમે તથા શેઠ નગીનદાસ કપુરચંદના ચીરંજીવી શેઠ ફકીરભાઈ તથા ગુલાખભાઇ વગેરે સુપુત્રા તથા શેઠ અભયચંદ મૂળચંદ તથા શેઠ હીરાચંદ્ન નેમચંદ તથા શેઠ નગીનભાઈ મધુભાઈ તથા શેઠે ગુલામચંદ દેવચંદ તથા શેઠ નાનાભાઈ તલકચંદ તથા તેમના ભાઈ તથા શેઠ કલ્યાણચંદ સેાભાગચંદ તથા શેઠ ભુરિયાભાઈ જીવણચંદ તથા મુંબાઇના નગરશેઠ શા. રતનચ', ખીમચંદ તથા જૈન પત્રાના અધિપતિયા વગેરે આ કાર્યમાં લક્ષ્ય દે તા સાધુ સાધ્વી શ્રાવક અને શ્રાવિકારૂપ જે તીર્થ કહેવાય છે, તેના ઉદ્ધાર થાય અને જૈન તીર્થાંન્નતિ થયા વિના રહે નહીં અને તેથી આપણાં પવિત્ર સ્થાવર તીર્થાંની પણ ખરાખર સંભાળ લેઇ શકાય.
હાલમાં હું વિહારમાં છું એજ. ધર્મસાધન કરશેા, પ્રમાદને પરિહરશેા, પ્રાણાયામ વગેરે ક્રિયાઓ કરતા રહેશે, એકાંતમાં સ્થિર ચિત્તથી આત્મપ્રકાશ અને પરમાત્મત્યેાતિ વગેરે પુસ્તક વાંચશે તા આન રહેશે અને જ્ઞાનમાં વધારો થશે. વિહારમાં ચા વગેરેનાં જાહેર ભાષણા આપવાથી અન્ય લેાકાને સારી અસર થાય છે. આ તરફ પુષ્કળ માછલાં વગેરે જીવાની હિંસા થાય છે, માટે દયાના ઊપદેશ આપનારા એવા ઘણા સાધુઓની જરૂર છે. આ સર્વ કાર્ય કરવાને માટે મોટામાં માટી અને સરસમાં સરસ અને સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિનું મૂળભૂત એવા જૈન ગુરૂકૂળ સ્થાપવાના વિચારજ ચેાગ્ય લાગે છે, માટે તે માટે પ્રયત્ન કરવામાં આવશે અને સર્વ પ્રકારે લક્ષ્મી ખર્ચવામાં આવશે, તેા જૈન તીર્થની ઉન્નતિ થશે.
એ કામ હજારો સકટાને વેઠીને પણ કરશેા તા તમાએ જૈનધર્મની સારી રીતે સેવા અજાવી એમ સમજીશું. આશા છે કે આવુ કાર્ય તમારાથી થા અને તેના ચેાગ્ય એવી સર્વ પ્રકારની શક્તિ પ્રાપ્ત થાઓ, ધર્મ સાધન કરતા રહેશો. ત્યેવ ૐ શાન્તિઃ ગ્રાન્તિઃ શાન્તિઃ વિહાર મુકામ–પારી. સ. ૧૯૬૭ ના માગશર શુદી ૧૧. લેખક–મુનિ ત્રુદ્ધિસાગરના ધર્મલાલ,

Page #63

સનાતન જૈન બધુઓ.
કવાલી. ઉઠો જાગે કરો કાર્યો, બની બાહેશને બોલે. હૃદયમાં પૈર્યતા રાખે, સનાતન જૈન બંધુઓ. ખરી ભક્તિ ખરી ક્રિયા, ખરી નીતિ ખરી રીતિ, ખરાને ખ્યાલ રાખેને, સનાતન જૈન બંધુઓ. લડે ના ભેદના ભડકે, પરસ્પર એકયતા રાખે; કરેને ઉન્નતિ સાચી, સનાતન જૈન બંધુઓ. જિનાગમમાં પડયા ભેદે, તથાપિ સત્યને શે; ધરે મધ્યસ્થતા મનમાં, સનાતન જૈન બંધુઓ. ધરે અધ્યાત્મમાં નિષ્ઠા, કરે વ્યવહારની શુદ્ધિ કિયાએ ધર્મની ધારે, સનાતન જૈન બંધુઓ. બુઝ લેશની હેળી, સજેને સાધને સાચાં; ઝુકાને કરી યાહેમ, સનાતન જૈન બંધુઓ. ક્રિયાના ભેદ જે જુદા, થયા છે દ્રષ્ટિના ભેદ, લડે નહિ ગચ્છના ભેદે, સનાતન જૈન બંધુઓ. અરે મહાવીરના ભકતે, બને નહિ મેહમાં અંધા; રગેરગમાં ધરે ઉત્સાહ, સનાતન જૈન બંધુઓ. બને નહિ બાયેલા બુડથલ, શુરાતનને પુરાવીત્યે. ખરેખર ક્ષત્રિના પુત્રે, સનાતન જૈન બંધુઓ. કદી આકાશ શિર તૂટે, કદી ભાનુ દિશા બદલે; તથાપિ ના હઠે વહાલા, સનાતન જૈન બંધુઓ. બધાને કેળવે જ્ઞાન, ધોને જ્ઞાનમાં પ્રીતિ; પ્રતિજ્ઞાઓ ખરી ધરજે, સનાતન જૈન બંધુઓ, તજે નહિ ધર્મ પિતાને, પડતાં પ્રાણ પણ ધારે; કરેને ધર્મ ફેલાવે, સનાતન જૈન બંધુઓ. ૧૨ બનાવે સર્વને જૈને, ખરા તન મનને ધનથી; બુદ્ધયશ્વિધર્મ સાધી, સનાતન જૈન બંધુઓ. ૧૩
ભ, સ, ભાગ ૫ મ. સુરત.

Page #64

જ્યું શું? લક્ષ્મીને ધારી.
કવ્વાલિ.
હૃદયને ખાલ જાગ્રત થા, વિચારી જો સાચે ક્યાં; અહુન્તા શું? ધરે ફ્રાકટ, કર્યું શું ? લક્ષ્મીને ધારી. ભલે શ્રીમન્ત કહેવાયા, જગમાં માન અહુ પામ્યા; સ્વપરની ઉન્નતિ માટે, કર્યું શું? લક્ષ્મીને ધારી. ધનાપાસક મનુષ્યએ, કરી જીઠ્ઠા પ્રશસાને; મનુષ્યનાં હયા નહિ દુઃખ, કર્યું શું? લક્ષ્મીને ધારી. ગણીને વિત્તને ઇશ્વર, થયા કંન્જીસના સિરદાર; જરા નહિ આવશે સાથે, કર્યું શું? લક્ષ્મીને ધારી. કર્યા નહિ ધર્મનાં કાર્યાં, કરી નહિ સાધુની ભક્તિ; ભલામાં ભાગ નહિ લીધેા, કર્યું શું? લક્ષ્મીને ધારી. દયામાં વાપર્યું નહિ વિત્ત, બનીને સ્વાર્થના દાસજ; સુણ્યા નહિ સદ્ગુરૂને ખેાધ, કર્યું શું ? લક્ષ્મીને ધારી. ગુરૂકૂળે! સ્થપાવ્યાં નહિ, દિધું નહિ દાન વિદ્યામાં; કરી નહિ ધર્મની ચડતી, કર્યું શું? લક્ષ્મીને ધારી. સુપાત્રે દાન નહિ દીધું, લખાયા ગ્રન્થ નહિ કાઈ, છપાચાં પુસ્તકો નહિ કેાઇ, કર્યું શું? લક્ષ્મીને ધારી ગરીબાનાં હા નહિ દુઃખ, નથી ઉપકારની વૃત્તિ; પ્રચાના અન્ય આશ્રમ, કર્યું શું ? લક્ષ્મીને ધારી. કયા આરંભનાં કાર્યાં, અસત્યાનુ અન્ય મન્દિર; કરી ચારી કપટ ધારી, કર્યું શું ? લક્ષ્મીને ધારી. ખુડાયું લાભ સાગરમાં, અનીતિમાં વહ્યું જીવન; કર્યો ફ્લેશા જગમાં મહુ, કર્યું શું ? લક્ષ્મીને ધારી. જીરામાં ભાગ લીધા બહુ, સતાવ્યા બહુ મનુષ્ચાને; વિવેકે કાર્ય નહિ કીધાં, કર્યું શું ? લક્ષ્મીને ધારી.
3
૯
૧૧
૧૨

Page #65

લઘુતાને ધરિ નહિ લેશ, તણાયે લોભ સાગરમાં, હૃદય શુદ્ધિ કરી નહિ રે, કયું શું? લક્ષ્મીને ધારી. ૧૩ કુકૃત્ય બહુ કર્ય કાળાં, અદેખાઈ કરી નિન્દા, વધાર્યો કેધને અગ્નિ, કર્યું શું? લક્ષમીને ધારી. હર્યો નહિ દુખિનાં દુખે, સદાચારે ધર્યા નહિ અંગ, મનવૃત્તિ સુધારી નહિ, કર્યું શું? લક્ષ્મીને ધારી. ૧૫ કર્યું નહિ ધર્મનું જ્ઞાનજ, ધર્યો નહિ ધર્મ શ્રદ્ધાથી; ખરી લક્ષ્મી નહિ જાણી, કર્યું શું? લક્ષ્મીને ધારી. ૧૬ ગધેડા પર ભર્યું ચંદન, વિચારીને સુધારી લે; “બુદ્ધ બ્ધિ” સદ્ગણે લેઈ, સફલતા લક્ષ્મીની કરવી. ૧૭
સંવત ૧૮૬૭ અશાહ વદી ૧૨ મુંબાઈ
મ. ૨. માળ .
SES
:જી
'Y' AS
:
---

Page #66
શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી ગ્રન્થમાળા-પ્રગટ થયેલ ગ્રન્થા 0-8-0 0-8-0 ગ્રન્થક. કિધુ કે આ. 0. ભજન સંગ્રહ ભાગ 2 લો ઇલે... બ્યુબદ્રાસાદ6) કે, -8-0 1. અધ્યાત્મ વ્યાખ્યા સાળા ... શાપુ૨, 2. ભજન સંગ્રહ ભાગ 2 ને 3. ,, ભાગ 3 જે 4. સમાધિ શતકમ્ a ... ... ... ... 0-8-0 5. અનુભવ પશ્ચિશી 6. આત્મ પ્રદીપ ... 0 -8 -0 7. ભજન સંગ્રહ ભાગ 4 થી 8. પરમાત્મ દર્શન... ... 0-12-0 છે. પરમાત્મ જ્યોતિ .... 0-12-0 10. તત્ત્વ બિંદુ ... ... 0-4-0 11. ગુણાનુરાગ (આવૃત્તિ ત્રીજી ) ... 0-1-0 12. 13. ભજન સંગ્રહ ભાગ 5 મો તથા જ્ઞાનદિપીકા 0-6-014. તીર્થયાત્રાનું વિમાન (આવૃત્તિ બીજી ) ... 0-1-0 15. અધ્યાત્મ ભજન સંગ્રહ... ... 0-6-0 16. ગુરૂઓધ .. *** .. *** 0--4-0 17. તત્ત્વજ્ઞાન દિપીકા ... 18. ગહેલી સંગ્રહ .. * 0-3- 9 14. શ્રાવક ધર્મ સ્વરૂપ ભાગ 1 લો (આવૃત્તિ ત્રીજી.) ... 0-1-0 20, , , , ભાગ 2 ને (આવૃત્તિ ત્રીજી ) ... 0-1-0 21. ભજન પદ સંગ્રહ ભાગ ' ડ્રો ... ... - 10 0-12-0 22. વચનામૃત .. .. *** . *** 114 deg 23. યોગદીપક ... 014-0 ગ્રન્થા નીચલા સ્થળેથી વેચાણ મળશે. 1. અમદાવાદ-જૈન બોડ'ગ–ડે. નાગારીસરાહ. 2. મુંબઈમેસર્સ મેઘજી હીરજીની કે.–ડે. પાયધુણી. 3. 95 –શ્રી અધ્યાત્મ જ્ઞાન પ્રસારક મંડળ-ડે. ચંપાગલી. 8. પુના—શા. વીરચંદ કૃષ્ણજી-ડે. વૈતાલ પંડ. 0 0 0 0 0 For Private And Personal Use Only