Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
नमो नमो निम्मलदंसणस्स
पूज्य आनंद-क्षमा-ललित-सुशील-सुधर्मसागर - गुरुभ्यो नमः
તીર્થંકર ~ ૧
“ઋષભદેવ પરિચય”
પરિચય દાતા
મુનિશ્રી દીપરત્નસાગર
[M.Com., M.Ed., Ph.D., શ્રુતમહર્ષિ
ગુરુવાર ૨૦૭૨, તીર્થંકર પરિચય શ્રેણી-૧
(૧૮૫ દ્વારોમાં)
12/01/2015
કારતક સુદ ૧
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [ 1 ] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
તીર્થંકર-૧ શ્રી ઋષભદેવ
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [ 2 ] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧] ભગવંત ઋષભદેવ પરિચય
ભૂમિકા:-“તીર્થંકર-પરિચય-શ્રેણી” અંતર્ગત આ પુસ્તિકા પ્રગટ કરી રહ્યા છીએ. આ પુસ્તિકામાં આ ભરતક્ષેત્રની વર્તમાન ચોવીસીના પહેલા તીર્થકર શ્રી ઋષભદેવ સંબંધી ૧૮૫ દ્વારોનો સમાવેશ કરેલો છે. આ ૧૮૫ દ્વારોમાં અમે બીજા ૨૩ તીર્થકરોની માહિતી પણ પ્રગટ કરી છે. | ૦ સંદર્ભ-સાહિત્ય:- આ (૧૮૫) દ્વારોની માહિતી પ્રાપ્તી માટે અમે 1. સોમતિનસૂરી-વિત “સપ્તતિશતસ્થાન પ્રવર” 2. “માવશ્યલ” नियुक्ति, 3. आवश्यक” वृत्ति, 4. प्रवचन सारोद्धार, 5. तित्थोद्गालिय પર્ફTAT, 6. “faષથ્વીશભાપુરુષ”-ચરિત્ર, 7. “વડપન્નમહાપુરુષ'વરિય, 8. ‘સમવાય વતુર્થ-કફાસૂત્ર, 9.આગમ-કથાનુયોગ વગેરે શાસ્ત્ર કે ગ્રંથોનો ઉપયોગ કરેલ છે
• ઈતિહાસ:- લગભગ સન 2001 થી આ પુસ્તિકા તૈયાર કરવાની વિચારણા કરેલ હતી, પણ “આગમ-શાસ્ત્રો”ના કાર્યોમાં એટલો બધો સમય વ્યતીત થતો હતો કે આ કાર્ય હાથ પર જ લેવાતું ન હતું. | મારા 561 પુસ્તક-પ્રકાશન પછી કંઇક હળવાશ જણાતા હવે આ કાર્ય થઇ શકેલ છે. “સપ્તતિશતસ્થાન પ્રવUT' એ પુસ્તિકાનો પાયો છે, છતાં અમે માત્ર તેના આધારે જ ચાલ્યા નથી, અમે આવશ્યક નિર્યુક્તિ, તિર્થોદ્રાલિક પન્નો, પ્રવચન-સારોદ્ધાર વગેરે ગ્રંથોમાંથી બીજા દ્વારા લીધા પણ છે અને આ ગ્રંથના કેટલાક દ્વારો છોડ્યા પણ છે.
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [૩] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય"
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાઠાંતર-ઉલ્લેખ:
અહીં બધાં દ્વારની માહિતીનો મુખ્ય સ્રોત સપ્તતિશતસ્થાનકવેરા છે, પરંતુ એક સ્પષ્ટીકરણ જરૂરી છે કે અહીં નોંધેલ બધી જ સંખ્યા શાશ્વત જ છે, તેમ કહી ન શકાય. ગણધર ભગવંતો, શ્રમણ, શ્રમણી આદિની સંખ્યાના બીજા પાઠો પણ મળે છે, જેમકે
ભગવંત અજિતના ગણધરો અહીં ૯૫ કહ્યા છે પણ સમવાય’ સૂત્રમાં ૯૦ બતાવે છે, એ જ રીતે ભ૦ સંભવના ગણધરો ૧૦૨ કહ્યા પણ તિર્થોડાલીક સૂત્રમાં ૯૫ કહ્યા છે. ભ૦ સુવિધિ ના ગણધરો વિષે ૮૮, ૮૪, ૮૬ ત્રણ પાઠ મળે છે. વળી કુલ ગણધર સંખ્યામાં પણ ભેદ જોવા મળેલ છે. પ્રવચન સારોદ્ધાર-૧૪૫૨, આવશ્યકનિર્યુંક્તીમાં ૧૪૪૮, તિર્થોદ્રાલીક'માં ૧૪૩૪ કુલ ગણધર-સંખ્યા બતાવે છે.
આ જ પ્રમાણે શ્રમણ-શ્રમણી આદિ સંખ્યામાં પણ કોઈને કોઈ પાઠાંતરો જોવા મળેલ છે. જેમકે:-- ભગવંત અજિત'ના મન:પર્યવજ્ઞાની ૧૨૫૦૦ અને ૧૨૫૫૦ બંને મળે છે, ભ.સંભવ ના શ્રાવિકાના ૫૩૬૦૦૦ અને ૬૩૬૦૦૦ બંને પાઠ મળે છે. ભ. સુવિધિના શ્રમણી ૧૨૦૦૦૦ અને ૩૦૦૦૦૦ બંને પાઠ છે.
ભગવાન મલ્લીનાથના દીક્ષા-દિવસ, કેવળજ્ઞાન-દિવસ, અને કેવળજ્ઞાન-સમય સંબંધી પાઠાંતરો તો આગમમાં જ જોવા મળે છે. ત્યાં વૃત્તિકારશ્રીએ પણ આ ઉલ્લેખ કરેલ છે. આવા સર્વ પાઠાંતરો મારા ‘આગમ કથાનુયોગમાં મેં નોંધેલ છે. ....તિ કમ્......
મુનિ દીપરત્નસાગર
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [4] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
| તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ દ્વારોમાં | ભગવંતનું નામ
ઋષભદેવ | ચોવીસીમાં આ ભગવંતનો ક્રમ | પહેલો ૩ | ભગવંતના ભવો કેટલા થયા? તેર, [૧૩]
ભગવંતના સમ્યક્ત પ્રાપ્તિ ૧.ધનસાર્થવાહ, પછીના ભવો ક્યા ક્યા? ૨.યુગલિક,
૩.સૌધર્મે દેવ, ૪.મહાબલ રાજા, ૫.ઈશાનકધે દેવ, ૬.વજંઘ રાજા, ૭. યુગલિક, ૮. સૌધર્મદેવ, ૯ કેશવ, ૧૦.અચ્યતે દેવ, ૧૧.વજૂનાભચક્રવર્તી ૧૨.સર્વાર્થસિદ્ધ દેવ ૧૩. ઋષભદેવ
પૂર્વોત્તરભવે ભગવંત જ્યાં હતા ---તે દ્વીપનું નામ
જમ્બુદ્વીપ ---તે દ્વીપના ક્ષેત્રનું નામ પૂર્વ મહાવિદેહ ---તે ક્ષેત્રની દિશાનું નામ સીતાનદીની ઉત્તરે ---તે ક્ષેત્રની વિજયઆદિનું નામ પુષ્કલાવતી વિજય
---ત્યાંની નગરીનુ નામ પંડરીકિણી નગરી ૧૦ ભગવંતનું પૂર્વોત્તર-ભવનું નામ વજૂનાભ
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [5] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય"
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩ |
| તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ દ્વારોમાં ૧૧ ભ૦ પૂર્વોત્તર-ભવનું રાજવીપણું ચક્રવર્તી ૧૨ ભ૦ પૂર્વોત્તર-ભવના ગુરુનું નામ વજ્રસેન
ભગવંતના તીર્થંકરનામકર્મબંધ’ ૧.અરિહંત–વત્સલતા, ના કારણો. (૨૦ સ્થાનકો).... ૨.સિદ્ધ–વત્સલતા, આ (૨૦) સ્થાનકોમાંના કોઇપણ ૩.પ્રવચન–વત્સલતા, એક, એકથી વધુ કે વીશે (૨૦). | ૪.ગુરુ-વત્સલતા, સ્થાનકોની આરાધનાથી તીર્થંકર ૫.સ્થવિર-વત્સલતા, નામકર્મ બાંધ્યું.
૬.બહુશ્રુત-વત્સલતા, ૭.તપસ્વી--વત્સલતા ૮.નિરંતર જ્ઞાનોપયોગ, ૯.નિરતિચાર દર્શન, ૧૦.વિનય, ૧૧.આવશ્યક ૧૨.નિરતિચાર શીલ, ૧૩.નિરતિચાર વ્રત, ૧૪.ક્ષણ લવ સમાધિ, ૧૫.તપ સમાધિ, ૧૬.ત્યાગ સમાધિ, ૧૭.વૈયાવચ્ચ સમાધિ ૧૮.અપૂર્વજ્ઞાનગ્રહણ ૧૯.શ્રુતભક્તિ
૨૦.પ્રવચન પ્રભાવના ૧૪ ભ૦ પૂર્વોત્તર-ભવનું શ્રત દ્વાદશાંગી [પૂર્ણ ૧૫ ભ૦ પૂર્વભવે ક્યાં સ્વર્ગમાં હતા | સર્વાર્થસિદ્ધ વિમાનમાં
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [ 6] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય"
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬ | પર્વત
ધન
'તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ કારોમાં
પૂર્વભવે સ્વર્ગમાં ભ૦ નું આયુષ્ય ૩૩ સાગરોપમ ૧૭ ચ્યવન માસ-તિથી (શાસ્ત્રીય) અષાઢ, વદ-૪
| ચ્યવન માસ-તિથી (ગુજરાતી) જેઠ, વદ-૪ ૧૮ ભ૦ નું ચ્યવન નક્ષત્ર
| ઉત્તરાષાઢા ૧૯ | ભ૦ ની ચ્યવન રાશિ ૨૦ ભ૦ નો ચ્યવન કાળ
મધ્ય-રાત્રી ૨૧ ભગવંત ગર્ભમાં આવ્યા ત્યારે ૧.હાથી, ૨.વૃષભ,
માતાએ જોયેલ ૧૪ સ્વપ્ન ૩.સિંહ, ૪.લક્ષ્મી, [*અહી ૧૪ સ્વપ્નનો ક્રમ સર્વે ૫.પુષ્પમાળા, ૬.ચંદ્ર, તીર્થકરને આશ્રીને નોંધ્યો છે પણ ૭.સૂર્ય, ૮.ધ્વજ, ઋષભદેવની માતાએ ૧લે સ્વપ્ન ૯.પૂર્ણકળશ, વૃષભ' જોયેલો ]
૧૦.પદ્મસરોવર, ૧૧.ક્ષીરસમુદ્ર, ૧૨.દેવવિમાન, ૧૩.રત્ન-રાશિ.
૧૪.નિર્ધમઅગ્નિ ૨૨ સ્વપ્નફળનું કથન કોણે કર્યું? | પિતા અને ઈંદ્રમહારાજે ૨૩ માતામુખેથી સ્વપ્નો પાછા ફરવા આ ઘટના બની નથી ૨૪ *વિશેષ* “ગર્ભસંહરણ” આ ભગવંતના ગર્ભનું સંહરણ
થયું ન હતું. ૨૫ માતાનો ગર્ભ-આકાર
ગર્ભ પ્રચ્છન્ન હોવાથી માતાના
પેટનો આકાર બદલાતો નથી ૨૬ | ભ0 ચ્યવન થયું તે માતાનું નામ મરૂદેવી ૨૭ આ ભ૦ ગર્ભમાં અભિગ્રહ કરેલો? કરેલો નથી
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [7] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
| તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ દ્વારોમાં ૨૮ | ભ0 ની ગર્ભસ્થિતિ
૯-માસ, ૪-દિવસ ૨૯ | ભ૦ નું જન્મ નક્ષત્ર
ઉત્તરાષાઢા ૩૦ જન્મ માસ-તિથી (શાસ્ત્રીય) ચૈત્ર વદ, ૮
જન્મ માસ-તિથી (ગુજરાતી) ફાગણ વદ, ૮ ૩૧ ભ૦ ની જન્મ રાશિ
ધન ૩૨ ભ૦ નો જન્મ કાળ
મધ્ય-રાત્રી ૩૩ જન્મ વખતે કયો આરો હતો? ત્રીજા આરાને અંતે ૩૪ | આ ભગવંતના જન્મવખતે કયો | ત્રીજાઆરાના ૮૪ લાખ પૂર્વ, ૩ વર્ષ, કાળ હતો?
સાડા ૮ માસ બાકી હતા ....
૩૫ |
૩
|
આ ભગવંત ક્યા દેશ'ની કઈ કોશલ દેશની ઇત્ત્વાકુ
‘નગરીમાં જન્મ પામ્યા? ભૂમિ(નગરી)માં ૩૭ ભગવંતના જન્મ સમયે ૫૬ દિકુ ૧.અધોલોWી ૮ દિશાકુમારી આવે, ૩૮ કુમારીઓનું આગમન અને કાર્યો . સુતિકા ઘર બનાવે, ભૂમિ-શુદ્ધિ કરે
[ભગવંતનો જન્મ થાય ત્યારે... | ૨.ઉર્ધ્વલોકથી ૮ આવે , સુગંધીજળ, કેટલી દીક્કુમારીઓ ક્યાંથી આવે. અને સુગંધી-પુષ્પ વૃષ્ટિ કરે અને શું શું કાર્ય કરે? ............ [૩.પૂર્વ ચકથી ૮ આવે, દર્પણ ધરે ..................તેનું સંક્ષિપ્ત વર્ણન) | ૪.પશ્ચિમરૂચથી ૮ આવે, પંખા કરે
૫.ઉત્તરરૂચકથી ૮ આવે, ચામરધરે ૬.દક્ષીણરૂચકથી ૮ આવે, કળશ કરે ૭.મધ્યરૂચકથી ૮ આવે, ૪-દીપકધરે
. અને ૪-સૂતીકર્મ કરે ૩૯ | જન્માભિષેક સ્થળ
પાંડુકવનની દક્ષિણમાં અતિપાંડુકંબલશિલા પર
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [8] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
'(તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ દ્વારોમાં] ૪૦ ભગવંતના જન્મ સમયે કેટલા તે સમયે ૬૪ ઇંદ્રો આવે તે આ> ઇન્દ્રો આવે? ક્યા-ક્યા?
- ૧૨ “કલ્પના ૧૦ ઇન્દ્રો, - ૨ (પ્રકારે) જ્યોતિષ્ઠના ઇન્દ્રો . (સૂર્ય અને ચંદ્ર - ૨૦ ભવનપતિના ઇન્દ્રો
- ૩૨ વ્યંતરોના ઇન્દ્રો ૪૧ ભગવંતના જન્મ સમયે આવેલા | ૧.પ્રભુ જેવું પ્રતિબીંબ રચવું | ઇન્દ્રો શું કાર્યો કરે? સંક્ષિપ્ત વર્ણન | ૨.સૌધર્મેન્દ્ર પાંચ રૂપ વિકુર્વે
૩.ઇંદ્ર પ્રભુને ખોળામાં સ્થાપે ૪.ચોસઠ ઇંદ્ર ૧૦૦૮ કલશો વડે . . પ્રભુને સ્નાન કરાવે. ૫.ગોશીષચંદનથી વિલેપન ૬.પુષ્પાદિથી અંગપૂજા ૭. પ્રભૂને વસ્ત્ર પહેરાવે ૮. પ્રભુને અલંકાર પહેરાવે ૯.પ્રભૂ અંગુઠે અમૃત સિંચી, પ્રભુને . તેની માતા પાસે મૂકે ૧૦. બત્રીશ કરોડ સોનૈયાની વૃષ્ટિ
. અને ઉદ્ઘોષણા કરે ૪૨ | ભ૦ ના જન્મદાતા માતાનું નામ | મરૂદેવી ૪૩ ભગવંતના પિતાનું નામ
નાભિ કુલકર ४४ આ ભગવંતની જાતી કઈ હતી? પુરુષ ૪૫ ભગવંતના માતાની ગતિ મોક્ષ પામ્યા
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [9] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૬
| તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ કારોમાં
ભગવંતના પિતાની ગતિ નાગકુમાર દેવપણે ૪૭ ભગવંતનું અન્ય નામ હોય તો? આદિનાથ, આદીશ્વર ૪૮ ભગવંતનું ગોત્ર
કાશ્યપ ૪૯ | ભગવંતનો વંશ
ઇસ્વાકુ ૫૦ | ભગવંતનું લંછન
વૃષભ ૫૧ ભગવંતના નામનો સામાન્યઅર્થ વ્રતરૂપ ધુરાને વહન કરવાથી વૃષભ પર ભગવંતના નામનો વિશેષ અર્થ માતાએ પહેલે સ્વપ્ન વૃષભ જોયો
તેથી અથવા વૃષભ લંછન હોવાથી
૫૩ આ ભગવંતને મસ્તકે ફણા છે? | ફણા નથી | | છે તો કેટલી હોય છે? ૫૪ ભગવંતના શરીર લક્ષણો ઉત્તમ ૧૦૦૮ લક્ષણયુક્ત પપ | | ભગવંતનું સંઘયણ
અનુત્તર વજૂત્રકષભનારાચ ૫૬ ભગવંતનું સંસ્થાન
અનુત્તર સમચતુરસ ૫૭ ગૃહસ્થપણામાં કેટલું જ્ઞાન હોય? મતિ, શ્રુત, અવધિજ્ઞાન ૫૮ ભગવંતનો ગણ
માનવ ૫૯ ભગવંતની યોનિ
નકુલ ૬૦ ભગવંતનો વર્ણ
કંચન (પિત) ૬૧ ભગવંતનું રૂપ
સર્વોત્કૃષ્ટ, દેદિપ્યમાન [બધા દેવ એકઠા થાય તો પણ પ્રભુના અંગુઠા
પ્રમાણ જેટલું રુપ ન વિદુર્વી શકે . ૬૨ ભગવંતનું બળ
અનંતબળ [વાસુદેવ કરતાં ચક્રવર્તીનુ બળ બમણું હોય, તેથી અનંતગણું બળ તીર્થંકરનું હોય.
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [ 10 ] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૧ ,
| તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ કારોમાં ૬૩ ઉત્સધાંગુલ વડે ભ૦ ની ઉચાઈ ૫૦૦ ધનુષ ૬૪ આત્માગુલ વડે ભO ની ઉચાઈ ૧૨૦ આંગળ ૬૫ પ્રમાણાંગુલ વડે ભ૦ ની ઉચાઈ | ૧૨૦ આંગળ ૬૬ ભગવંત નો આહાર
બાલ્યાવસ્થામાં ઇન્દ્રએ અંગુઠે મુકેલ
અમૃત, પછી કલ્પવૃક્ષના ફળાદિ ૬૭ ભગવંતના વિવાહ
વિવાહ થયેલા હતા ૬૮ ભગવંતે વિષયસેવન કરેલું? સ્વપત્નીઓ સાથે કરેલું ૬૯ ભગવંતની [રાજકુમાર અવસ્થા | ૨૦ લાખ પૂર્વ ૭૦ ભગવંતનો રાજ્ય-કાળ ૬૩ લાખ પૂર્વ
ચક્રવર્તી હતા કે માંડલિક રાજા | માંડલિક રાજા ૭૨ ભગવંત કઈ રીતે બોધ પામ્યા તેઓ સ્વયંભુદ્ધ હતા
દીક્ષા-અવસર જણાવવા આવતા | બ્રહ્મદેવલોકે રહેલા લોકાંતિક દેવો
અર્ચિ, અર્ચિમાલી, વૈરોચન આદિ નવ (પ્રકારે) લોકાંતિક દેવો આવી
પ્રભુને દીક્ષાનો અવસર જણાવે છે. ૭૪ ભ૦ રોજ કેટલું વર્ષીદાન આપે? પ્રતિદિન ૧ ક્રોડ, ૮ લાખ સોનૈયા ૭૫ ભ૦ વર્ષે કેટલું વર્ષીદાન આપે? ૩૮૮ ક્રોડ, ૮૦ લાખ સોનૈયા ૭૬ ભગવંત ક્યારે વર્ષીદાન આપે? સૂર્યોદયથી મધ્યાહ્ન વર્ષીદાન આપે ૭૭ દીક્ષા માસ-તિથી (શાસ્ત્રીય) ચૈત્ર વદ, ૮
દીક્ષા માસ-તિથી (ગુજરાતી) ફાગણ વદ, ૮ દીક્ષા નક્ષત્ર
ઉત્તરાષાઢા દીક્ષા રાશિ
ધન ૮૦ દીક્ષા કાળ
દિવસના પશ્ચાદ્ધ ભાગે ૮૧ દીક્ષા વખતે કરેલ તપા છઠ્ઠનો તપ
૭૩.
૭૮
૭૯ ,
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [11] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
[તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ દ્વારોમાં]
૮૨ દીક્ષા વય
८४
૮૩ દીક્ષા વખતની શીબિકાનુ નામ ભ૦ સાથે કેટલાએ દીક્ષા લીધી? ૮૫ ભગવંત ક્યા લિંગે નીકળ્યા?
૮૬
કઈ નગરીથી દીક્ષાર્થે નીકળ્યા?
૮૭ દીક્ષા લીધી તે વન કયું હતું? ૮૮ દીક્ષા ક્યા વૃક્ષ નીચે લીધી? ૮૯ | કેટલી મુષ્ટિ(મુઠ્ઠી) લોચ કર્યો? ૯૦ | દીક્ષા લેતા જ ઉપજેલ જ્ઞાન ૯૧ દીક્ષા વખતે દેવદૃષ્ય (વસ્ત્ર)કોણે ૯૨ આપ્યું? કેટલો વખત રહ્યું?
૯૩
ભ૦ પ્રથમ પારણું શેનાથી થયું?
૯૪ પ્રથમ પારણું ક્યારે થયું?
૯૫ પ્રથમ પારણું ક્યાં થયું?
૯૬
૯૭
પ્રથમ ભિક્ષાદાતા કોણ હતા?
પ્રથમ ભિક્ષાદાતાની ગતિ
૯૮ પ્રથમ ભિક્ષા-પ્રાપ્તિકાળે પ્રગટ
થતાં પાંચ દિવ્ય
પાછલી વયમાં દીક્ષા,
રાજ્ય ભોગવીને દીક્ષા
સુદર્શના
૪૦૦૦ પુરુષો
તીર્થંકર લિંગે નીકળ્યા
અન્યલિંગ કે કુલિંગે નહીં અયોધ્યા
સિદ્ધાર્થ વન
અશોક વૃક્ષ
ચાર મુષ્ટિ (મુઠ્ઠી)
મન:પર્યવજ્ઞાન
ઇન્દ્રે પ્રભુના ખભે સ્થાપ્યું. સાધિક એક વર્ષ, બીજા મતે-આજીવન રહ્યું શેરડીના રસથી
એક વર્ષે (?)
હસ્તિનાપુર
શ્રેયાંશ
તે ભવે કે ત્રીજા ભવે મોક્ષ (આવશ્યક નિયુક્તિ ૩૩૪) ૧.’અહોદાન' ઉદ્ઘોષણા ૨.દિવ્ય વાજિંત્રનાદ
૩.સોનિયાની વૃષ્ટિ
૪.સુગંધી જળ+પુષ્પ વૃષ્ટિ ૫.વસ્ત્ર વૃષ્ટિ.
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [ 12 ] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
[તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ દ્વારોમાં]
સાડા બાર કરોડ સોનૈયા
૯૯ વૃષ્ટિ થતાં સોનૈયાનું પ્રમાણ ૧૦૦ ભ૦ના શાસનમાં થતો ઉત્કૃષ્ટત૫
૧૦૧ આ ભગવંતની વિહારભૂમિ
૧૦૨ ભ૦ કેટલો કાળ છદ્મસ્થ રહ્યા? ૧૦૩ કેવળજ્ઞાન માસ-તિથી(શાસ્ત્રીય) કેવળજ્ઞાન માસ-તિથી(ગુજરાતી)
૧૦૪ કેવળજ્ઞાન નક્ષત્ર
૧૦૫ કેવળજ્ઞાન રાશિ
સ્થાન ક્યું?
૧૦૬ કેવળજ્ઞાન કાળ ૧૦૭ કેવળજ્ઞાન થયું ૧૦૮ કેવળજ્ઞાન થયું તે વન ક્યું? ૧૦૯ કેવળજ્ઞાન ક્યાવૃક્ષ નીચે થયું? ૧૧૦ કેવળજ્ઞાનવૃક્ષની ઊંચાઈ કેટલી?
૧૧૧ કેવલજ્ઞાન કાળે પ્રભુજીનો તપ ૧૧૨ ભગવંતના ૩૪ અતિશયો
૧૧૩ ભ૦ વાણીના ૩૫ ગુણો
૧૧૪ ભગવંતના આઠ પ્રાતિહાર્યો
૧૧૫ ચૈત્યવૃક્ષ (પહેલું પ્રાતિહાર્ય)
૧૨ માસ
આર્ય, અનાર્ય બન્ને
૧૦૦૦ વર્ષ
ફાગણ વદ ૧૧
મહા વદ ૧૧
ઉત્તરાષાઢા
ધન
દિવસના પૂર્વ ભાગે
પુરિમતાલ
શકટમુખ ઉદ્યાન
વટાન્યગ્રોધ
ભગવંત શરીરથી ૧૨ ગણું. (૫૦૦ x ૧૨= ૬૦૦૦ ધનુષ) અઠ્ઠમભક્ત
જન્મથી ૪, દેવો વડે કૃત્ ૧૯, છાદ્યસ્થિક કર્મક્ષય થતાં ૧૧ અતિશયો હોય.
સંસ્કૃત-વચનાદિ ૩૫ ગુણો હોય તેનું વર્ણન અન્ય ગ્રંથથી જાણવું અશોકવૃક્ષ, પંચવર્ણીપુષ્પ-વૃષ્ટિ, દિવ્યધ્વનિ, શ્વેત ચામર, સિંહાસન, ભામંડળ, દુંદુભિનાદ, છત્રાતિછત્ર. ૫૦૦ × ૧૨= ૬૦૦૦ ધનુષ
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [ 13 ] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
[તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ દ્વારોમાં] ૧૧૬ ભગવંતની ૧૮ દોષ રહિતતા દાન-લાભ-વીર્ય-ભોગ-ઉપભોગ પાંચે
નો અંતરાય, જુગુપ્સા, ભય, અજ્ઞાન, નિદ્રા, અવિરતિ, કામભોગેચ્છા, હાસ્ય શોક, દ્વેષ, મિથ્યાત્વ, રાગ, અરતિ
રતિ, એ ૧૮ દોષ ભગવંતને ન હોય ૧૧૭ તીર્થોત્પત્તિ ક્યારે થઇ? પહેલા સમવસરણમાં ૧૧૮ આ ભગવંતનો તીર્થ-પ્રવૃત્તિકાળ ભગવાન અજિતનાથ સુધી ૧૧૯ આ ભ૦ માં તીર્થવિચ્છેદ કાળ નથી ૧૨૦ આ ભ૦ ના પહેલા ગણધર ઋષભસેન (પુંડરિક) ૧૨૧ આ ભ૦ ના પહેલા સાધ્વી બ્રાહ્મી ૧૨૨ આ ભ૦ ના પહેલા શ્રાવક શ્રેયાંશ ૧૨૩ આ ભ૦ ના પહેલા શ્રાવિકા સુભદ્રા ૧૨૪ આ ભ૦ ના મુખ્ય ભક્તરાજા ભરત ચક્રવર્તી ૧૨૫ આ ભવ ના યક્ષ
ગોમુખ ૧૨૬ આ ભ૦ ના યક્ષિણી
ચક્રેશ્વરી ૧૨૭ આ ભ૦ ના ગણ
ચોર્યાશી ૧૨૮ આ ભ૦ ના ગણધરો ૧૨૯ આ ભ૦ ના સાધુઓ ૮૪,૦૦૦ ૧૩૦ | | આ ભ૦ ના સાધ્વીઓ ૩,૦૦,૦૦૦ ૧૩૧ આ ભ૦ ના શ્રાવકો
| ૩,૦૫,૦૦૦ ૧૩૨ આ ભ૦ ના શ્રાવિકાઓ ૫,૫૪,૦૦૦ ૧૩૩ આ ભ૦ ના કેવળીઓ ૨૦,૦૦૦ ૧૩૪ આ ભ૦ ના મન:પર્યવજ્ઞાનીઓ ૧૨,૭૫૦ ૧૩૫ આ ભ૦ ના અવધિજ્ઞાનીઓ ૯.૦૦૦
ચોર્યાશી
ના સાધઓ
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [14] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય"
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતીર્થંકર-૧- અષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ કારોમાં ૧૩૬ આ ભ૦ ના ચૌદપૂર્વીઓ | ૪,૭૫૦ ૧૩૭ આ ભ૦ ના વૈક્રિયલબ્ધિધરો ૨૦,૬૦૦ ૧૩૮ આ ભ૦ ના વાદિમુનિઓ ૧૨૬૫૦ ૧૩૯ આ ભ૦ ના સામાન્યમુનિઓ ૪.૧૬૬ ૧૪૦ ભ૦ ના અનુત્તરોપપાતિક મુનિ | ૨૨,૯૦૦ ૧૪૧ પ્રકીર્ણકોની રચના કેટલી થઇ? | ૮૪,૦૦૦ ૧૪૨ સાધુના વ્રતની સંખ્યા પાંચ મહાવ્રત ૧૪૩ શ્રાવકના વતની સંખ્યા બાર વ્રત ૧૪૪ ભગવંતમાં કેટલા ચારિત્ર છે? પાંચ:- સામાયિક, છેદોપસ્થાપનીય,
પરિહારવિશુદ્ધિ સૂક્ષ્મસંપરાય,
યથાખ્યાત . ૧૪૫ આ ભગવંતમાં તત્ત્વોની સંખ્યા? જીવ આદિ નવ અથવા
દેવ,ગુરુ,ધર્મ ત્રણ ૧૪૬ આ ભગવંતમાં સામાયિક કેટલી? ચાર- સમ્યક્ત, શ્રત, દેશવિરતિ,
સર્વવિરતિ ૧૪૭ આ ભ૦માં પ્રતિક્રમણ કેટલા? પાંચ:- રાઈ, દેવસિ,
પખી,ચૌમાસી, સંવત્સરી ૧૪૮ | રાત્રિભોજન ક્યા ગુણમાં આવે? | મૂલ-ગુણમાં ૧૪૯ | આ ભ૦ માં સ્થિત-કલ્પ? આચેલક્ય, ઔદિશિક આદિ દશ ભેદે ૧૫૦ | આ ભ૦ માં અસ્થિત-કલ્પ? હોતો નથી ૧૫૧ આ ભ૦માં સાધુ આચારનુપાલન દુખે કરીને બોધ પામે ૧૫૨ ષડાવશ્યક (પ્રતિક્રમણ) સદા ઉભયકાલ કરે ૧૫૩ આ ભ૦ ના મુનિઓનું સ્વરૂપ ઋજુ અને જડ ૧૫૪ ભગવંત પ્રરૂપિત ધર્મ બે ભેદે અણગાર+અગાર કે શ્રુતચારિત્ર ૧૫૫ આ ભ૦ ના સાધુના વસ્ત્રનો વર્ણ શ્વેત વર્ણના વસ્ત્રો
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [15] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય"
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
' 'તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ દ્વારોમાં ૧૫૬ આ ભ૦ ના સાધુના વસ્ત્રનું માપ નિશ્ચિત માપ મુજબના ૧૫૭ આ ભગવંતનો ગૃહસ્થ કાળ ૮૩ લાખ પૂર્વ ૧૫૮ આ ભગવંતનો કેવળજ્ઞાન કાળ ૧૦૦૦ વર્ષ જુન ૧ લાખ પૂર્વ ૧૫૯ આ ભગવંતનો કુલ દીક્ષા પર્યાય ૧ લાખ પૂર્વ ૧૬૦ આ ભગવંતનું કુલ આયુષ્ય | ૮૪ લાખ પૂર્વ ૧૬૧ આવેલા શીત આદિ પરિષહો સમ્યક રીતે સહન કર્યા ૧૬૨ ભગવંતની ગતિ
શાશ્વત અને નિરાબાધ સુખવાળા
મોક્ષે (સિદ્ધિગતિ) ૧૬૩ મૃત્યુ બાદ સંસ્કાર
અગ્નિસંસ્કાર, (દફન આદિ વિધિ નહિ) ૧૬૪ મોક્ષગમન માસ-તિથી (શાસ્ત્રીય) મહા વદ ૧૧
મોક્ષગમન માસ-તિથી(ગુજરાતી) પોષ વદ ૧૧ ૧૬૫ મોક્ષગમન નક્ષત્ર
અભિજિત ૧૬૬ મોક્ષગમન રાશિ ૧૬૭ મોક્ષગમન કાળ
દિવસના પૂર્વ ભાગે ૧૬૮ | મોક્ષગમન ક્યા સ્થાનેથી થયું? | અષ્ટાપદ ૧૬૯ મોક્ષગમન વખતનું આસન પલ્ચકઆસન (પદ્માસન) ૧૭૦ આ ભ૦ ની મોક્ષમાં અવગાહના ૩૩૩૩૩ ધનુષ ૧૭૧ મોક્ષગમન વખતનો તપ ૧૪ ભક્ત (૯ ઉપવાસ) ૧૭૨ ભગવંત સાથે મોક્ષે જનાર કેટલાં ૧૦,૦૦૦ ૧૭૩ ભ૦મોક્ષ વખતે કયો આરો હતો? ત્રીજા આરાને અંતે ૧૭૪ ભ૦ ના મોક્ષગમનનો કાળ ત્રીજા આરાના ૩ વર્ષ, સાડા આઠ
માસ બાકી હતા ત્યારે મોક્ષે પધાર્યા
મકર
૧૭૫ આ ભ૦ ની યુગાંતકૃત ભૂમિ | | અસંખ્યાત પુરુષ ૧૭૬ આ ભ૦ ની પર્યાયાંતકૃત ભૂમિ અંતર્મુહુર્ત
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [16] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય”
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
'તીર્થંકર-૧- ઋષભદેવ નો પરિચય ૧૮૫ દ્વારોમાં]. | ૧૭૭ | ભ૦ માં પૂર્વો કેટલો કાળ રહ્યા? | અસંખ્યાત કાળ સુધી ૧૭૮ પૂર્વ કેટલા કાળે વિચ્છેદ પામ્યા? અસંખ્યાત કાળ પછી ૧૭૯ ક્રમશ: ભગવંતોનુ અંતર ભ.ઋષભ પછી ૫૦ લાખ કરોડ
સાગરોપમ પછી ભ અજિત
નિર્વાણ પામ્યા ૧૮૦ કોના તીર્થે કયું આશ્ચર્ય થયું? ભ૦ ઋષભના તીર્થમાં ઉત્કૃષ્ટ ૫૦૦
ધનુષ ની કાયાવાળા ૧૦૮ જીવો
એક સમયે સિદ્ધ થયા ૧૮૧ | તીર્થમાં ક્યા ચક્રવર્તી થયા? | ભરત ચક્રવર્તી ૧૮૨ | તીર્થમાં ક્યા વાસુદેવ થયા? કોઈ નહીં ૧૮૩ તીર્થમાં ક્યા બલદેવ થયા? કોઈ નહીં ૧૮૪ | તીર્થમાં ક્યા પ્રતિવાસુદેવ થયા? કોઈ નહીં ૧૮૫ ભગવંતને જન્મ વખતે થતાં ૨૫૦ અભિષેકોની વિગત:
| વૈમાનિકેન્દ્રો ૧૦, ભવનપતીન્દ્ર ૨૦, વ્યંતરેન્દ્રો ૩૨, ૬૬ ચંદ્રો, ૬૬ સૂર્યો, ૮ શકેંદ્ર અગમહિષી, ૮ ઇશાનેંદ્ર અગમહિષી, ૫ ચમરેંદ્ર અગ્ર મહિષી, ૫ બલદ્ર અગ્રમહિષી, ૬ ધરણંદ્ર અગ્રમહિષી, ૬ ભૂતાનંદ્ર અગ્ર મહિષી, ૪ વ્યંતર અઝમહિષી, ૪ જ્યોતિષ્ઠ અગ્રમહિષી, ૪ લોકપાલ, ૧ અંગરક્ષક, ૧ સામાનિક, ૧ કટકદેવ, ૧ ત્રાયત્રીંશક, ૧ પર્ષદાદેવ, ૧ પ્રજાસ્થાનીય દેવ મળીને ૨૫૦ અભિષેક. આ ૨૫૦ X ૬૪૦૦૦ કળશ = ૧ ક્રોડ ૬૦ લાખ અભિષેક થાય.
સંપર્ક:- મુનિશ્રી દીપરત્નસાગરજી મહારાજ સાહેબ “પાર્શ્વ વિહાર”, જૈન દેરાસરજી, ફોરેસ્ટ રેસ્ટ હાઉસ સામે, હાઈવે-ટચ Post: - ઠેબા, Dis:-જામનગર, ગુજરાત, India. [Pin- 361120] MOBILE +91 9825967397 www.Jainelibrary.org
Email - Jainmunideepratnasagar@gmail.com
દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [17] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય"
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ મુનિશ્રી દીપરત્નસાગરજી મહારાજ '(M.Com., M.Ed., Ph.D., તમહર્ષિ) 32 વર્ષમાં 5 ભાષામાં 1,30,000 કરતાં વધુ પૃષ્ઠોમાં '585 પુસ્તક, 5 DVD, 11 યંત્રોના પ્રસ્તુતકર્તા દીપરત્નસાગરજી સંકલિત [18] “શ્રી ઋષભદેવ પરિચય