Book Title: Suvas 1939 09 Pustak 02 Ank 03
Author(s): Suvas Karyalay
Publisher: Suvas Karyalay
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034627/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvAsa kAryAlayanA niyamA 'suvAsa ' dareka aMgrejI mahinAnI pAMcamI tArIkhe pragaTa thaze. khAramI tArIkha sudhImAM aMka na maLe te vaDedarAephisanA saranAme phariyAda karavI. namunAnA aMka maMgAvanAre pAMca AnAnI TikiTa khIDavI. 'suvAsa 'mAM pragaTa thatA dareka lekhanA lekhakane lekhanI yAgyatA pramANe pAnA dITha rU. nA thI 1 sudhI ApavAmAM Avaze. Ave! puraskAra svIkAravA sAme jemane vAMdhA na hAya temaNe peAtAnA lekha meAkalatI vakhate te lekhanA hAMsiyAmAM 'puraskAra' zabda lakhavA. lekhAne temane lekha pragaTa thayA pachI sAta divasanI aMdara puraskAra mokalI devAmAM Avaze. paNa lekhakane 'suvAsa'nA grAhaka gaNI temane maLatA puraskAramAMthI temanuM grAhakapada cAlu rahI zake eTaluM vaLatara jarUrI gaNAze. dareka lekhakane tenA lekhanI pAMca 'AuTa prInTasa' mokalAro. talasparzI, te bhASAzuddhi ne kalApUrvaka AlekhAyalA suvAcya lekhe! mATe 'suvAsa'mAM ucita sthAna che. joDaNI saMbaMdhamAM lekhakAe gujarAta-vidyApIThanA kAne anugaravuM, azuddha lekhe mATe asvIkAratA bhaya kAyama raheze. svIkAryaM lekhAnI eka aThavADiyAnI aMdara paheAMca ApavAmAM Avaze; asvIkArya jo zramapUrvaka AlekhAyalA haze te te ucata noMdha sAthe te ja mudatamAM pAchA mokalavAmAM Avaze. te sivAyanA lekhA jo lekhakA TapAla kharca mokalI eka mahinAnI aMdara pAchA nahi maMgAvI le te te rada karavAmAM Avaze. taratamAM pragaTa thayela granthAne ame grantha paricaya'mAM sthAna ApIzuM. te sivAyanA granthAnI kevaLa noMdha ja levAze. 'suvAsa " saMbaMdhI patravyavahAra karatI vakhate peAtAnuM nAma ane saranAmuM pUrepUruM lakhavuM. vaDAdarA suvAsa kAryAlaya -; thADAka abhiprAyA : ......dareka pustakAlacamAM A pustaka hovuM ja joie eTaluM ja nahi para Mtu te vizeSa vaMcAya evI peravI maMtrIoe karavo joie... rAvapurA muMkhaI prAMtanA keLavaNI khAtAe ane vaDAdarA rAjye pustakAlayeA mATe maMjura karyuM che. "pustakAlaya" mAsika (vaDodarA) ghera beThAM paisA kamAvA maMgAveA ? nakAkAraka hunnaro bhAga pahelA niSNAta ane anubhavIoe lakhelA vividha hunnarAthI bharapura pustaka jenI uttamatA viSe aneka suprasiddha patra e sArAmAM sArA abhiprAye| ApyA che. umadA eTIka kAgaLa ane suMdara chapAI chatAM kiMmata mAtra 2 rUpI, TapAla kharca mApha. maLavAnuM ThekANuM:-- zrI lakSmI pustakamALA pAsTa sInugA, (aMjAra-kaccha) * AvAM prajA upayAgI pustakane rAjye ane udyogAnA pracAra mATe ubhI thayelI saMsthAee uttejana ApI, grAma udyogane sajIvana karavAmAM sAtha ane sahakAra ApavA joie... "grAma jIvana, sahakA ane khetI" mAskiTa (vaDAdarA.) ......dhar gaththu hunnarAnAM A AtanAM dekhAtAM pustakA ApaNe tyAM ghaNAM bahAra paDacAM che, ane .hajIye game tevI jAherAtanAM cAkaDAM sAthe bahAra paDaze, paraMtu A pustakanI vizeSatA temAM mukelA prayAgA ja mAtra nathI. paNa jIdA judA viSayAnA sArA ane anubhavI lekhako pAse lakhAvelA lakhAne saMgrahIne A pustakane vividhatA bharyuM banAvavAmAM AvyuM che te che... "ravivAra" sAptAhika. (muMbaI.) .....AvuM zAstrIya pustaka be rUpiyAnI kiMmate maLe e kharekhara sastuM ja lekhAya... kamara'' mAsika. (surata) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTalAka abhiprA suvAse pitAnI ucca koTi hajI sudhI sAcavI rAkhI che. tenA agralekhe kharekhara ciMtanazIla ane kAvyatattvathI bharelA hoya che. - ramaNalAla vasaMtalAla desAI lekhe ekaMdara sArA ... abhyAsapUrvaka lakhAyalA che. -aradezara rAmajI khabaradAra lAge che ke "suvAsa" sva. maTubhAI kAMTAvALAnA sAhitya' jeTaluM udAra daSTivALuM patra thaze. tenA lekhenI pasaMdagI ghaNuM UMcA prakAranI che. gujarAtane eka sAruM mAsika maLyuM hevAna satiSa thAya che. -janmami e viziSTa prakAranuM sthAna sAhitya-jagatamAM meLavaze evI AzA baMdhAya che. yuvaka A na phAla anya sAmayike jema khAlI najara karI pheMkI devA jevo nathI. "yathA nAma tathA guNu"nI jema khAsa vAMcavA jevuM che... lekhanI zaili uttama kalApUrvaka navI che. khAsa mahattvatA bhASAzuddhi ane joDaNIne ApelI che. -khetIvADI vijJAna suvAsa'nuM dhoraNa Ama vadhu vyApaka banatuM jAya che te joI AnaMda thAya che. tenA saMcAlane dhanyavAda che... A paddhatine badhAM sAmayikevALA svIkAra kare to? atyAre kacarAnI TopalImAM nAkhavA jevuM sAhitya prasiddha thAya che, te na ja thavA pAme. -gujarAtI temAM pIrasAyelI vividha jAtanI vAnagIo sAhityapremIone sAre rAka pUro pADe che.' - -kSatriya mitra sAmagrI saMtoSaprada che. -pustakAlaya jIvana, kalA, sAhitya vagere viSaya paranA lekhethI bharapUra che. -sayAjI vijaya suvAsa' enA nAma pramANe suvAsita che. - taMtrI - dezI rAjya suvAsa'nA keTalAka agralekhAmAM jaLavAyela rasa, tattvajJAna ane kavitAtmaka gadyane saMyoga TAgora sivAya kyAMya nathI anubhavyo. --ba. ma. parIkha suvAsa'nA keTalAka viSayanI bhASA eTalI te hRdayaMgama che, ke gujarAtI bhASAnA keIpaNa sAhityarasikane aneka vakhata vAMcyA chatAM pharIvAra tene vAMcananI tRSA ja lAgI rahe. - vipriya vaDAdarethI eka varSathI pragaTatA A uccagrAhI mAsikane caitra-1995no aMka zrImad hemacandrAcArya vizeSAMka tarIke nIkaLe che....jevA sulekhakonAM upayogI vicAraNuMya lakhANa taMtrI..meLavI zakyA che e AnaMdano viSaya che. icchIe chIe ke zikSita gujarAta suvAsa' jevA prayAsane AvakAre, piSe ane saMpUrNa suvikAsanI taka Ape. mAnasI - vidvatAbharelA lekho, vicAraNIya sAhityasAmagrIthI A mAsika vaDodarAnA baMdha paDelA sAhitya mAsikanI kheTa pUraze evI AzA baMdhAya che. -bALaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ strI upayogI pustako che 0 6 na -5 A huM ke - 1 0 - 1 0 1 0 | 0 ja 0 | | 0 o o 0 0 o 0 strIzakti graMthamALA 1 vaMdhyA 0-4] 36 mAtRprema 2 kAkI 37 pArasI lagnagIte 3 kAyadAmAM strInuM sthAna 38 saMtatiniyamana 4 ardhaganA (vArtA) 39 vahemI pati 5 gRhavyavasthAnI vAte 40 Arogya ane sukha 6 khAMyaruM (lekagIta) 41 sAmAjika vAta che balidAna (preraka gIta) 0-5 42 ramujI vAta 8 bhavATavI 0-4, 43 bhalI bhAbhI 9 mAM (vArtA) 44 pati prabhu che 10 jayAnA patro (kasoTImaya lagna) | 44 mAMdagI ane mAvajata 11. patinI pasaMdagI 46 vAtanuM vatesara 12 lIlInI AtmakathA 47 ghareNAMne zekha 13 pheI 48 pArasI satIo '14 pArasI vAnIo 49 ekAdazI 15 vidhavA (vArtA) 50 rANakadevI 16 kAne paraNuM? (vArtA) 51 zivAjInI bA 17 sughaDatA ane suMdaratA para sAsunI zikhAmaNa 18 hAsyane kuvAre 0-8 53 kAyamanuM ajJAna 19 bhUtanA bhaDakA (vArtA) 1-12 54 nAma vagaranI navalakathA 20 viSavRkSa (vArtA) 55 nArI abhiSeka 21 hAsyakalApa (ramujI) 56 mAsika dharma 22 devI caudharANI 57 navA sAthiyA 0-1 23 vIra rojhA (koLu gulAba) 1-0 58-59 vIra tArA (be bhAga) 2-4 24 hAsya jharaNuM (ramujI) 1-8 60 geremAnAM gIta 25 "jarA cAha mukajo" 61 meDama DamIDA 26 garabAvaLI (rASTrIya) 62 sAmAjika vAta 0- 27 jIvanapalaTe (vArtA) 0-4 63 guNIyala gRhiNI 28 sukhI ghara bedhaka) 64 strI svAtaMtrya 29 bharata gUMthaNa 0-10 65 dakSiNI rAMdhaNakaLA 30 coryAsInuM cakkara 31 rajhIyA begama 0-3 66 satI jasamAM kara gRha viveka 67 saMsAradarzana .33 sukhInA patra 0-8 | 68 bhUmimAtA AnaMdamaTha. 34 vanuM zAstra 0-3 69 bALavidhavA 35 zrI hadaya. 0-3 | 70 sAcAM sahedara 1-8 sIzakti graMthamALAno Akho seTa Ajeja vasAve. kula 70 pustake bahAra paDayAM che. te rUA. 3ramAM maLe che. pustake chuTA paNa maLI zakaze. nara jAhera lakheH sazakita, keLAMpITha, surata 1-8 1-8 1-8 1 0-12 1 T. ke 1 0 0 | 0 | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - kALaka kaI paNa patra sAthe joDAyeluM nathI bALaka mAsika bALaka mATeja pragaTa thAya che. sAdIne sIdhI bhASA heI AjanA praDha zikSaNanA jamAnAmAM akSarajJAnanI zarUAta karanArAone temAMthI kaMI kaMI maLI raheze. ke : '' - chatAM lavAjama varasanA phakta rUpiyA be tamArI saMsthA ke gharamAM bALaka avazya hovuM joIe, kemake nirdoSa bAluDA bALaka vAMcavA ghaNuM Atura hoya che : navA varasathI ghaNo pheraphAra jaNAze. "bALaka" kAryAlaya, rAvapurA-vaDedarA. bekAra duniyAne mahAna AzIrvAda svataMtrapaNe jIvana gALavuM hoya vetarakAmanA zikSaNa mATe "mAsTara kaTara" ArAmathI jIvana gujAravuM hoya athavA "hoTelara' kiMmata: rU. 2-12-0 koInA tAbedAra na rahevuM hoya pesTeja 0-7-0 pardeza zilIMga 7. - -: ane :vagara paise vepAra karavo hoya to chAyA TelarIMga koleja-vaDedarA. chAyA TelarIMga kaeNlejamAM Ajeja dAkhala thAva, ane zIvaNa tathA tA. ka. savA AnAnI TikiTa bIDI sUcipatra vetaraNuM zIkhI lo. maMgAvo. S i E - - - - - - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka ra ] sukha-du:kha zubhAza ajJAnatimirAndhAnAM jJAnAMjanazalAkayA / netramunmIlitaM yena tasmai zrIgurave namaH // vi. sa. 1995 : khAda [ aMka 3 sakha kevaLa puNya nathI, duHkha e kevaLa pApa nathI. sukha chAMyaDe che teA du:kha OM taDake che; sukha bharatI che te duHkha eTa che; sukha sUryAM che te duHkha candra che; sukha strI che teA duHkha puruSa che: baMne jIvana ane jagatanAM jarUrI aMgeA che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat sukhathI mAnavI mahattA vare che te| duHkha ene mAnavatA te zrama zIkhave che; sukhathI te tejasvI bane che te duHkha ene namratA samajAve che. dharatIne jema taDakA sAthe chAMyaDe paNa jarUrI che tema mAnavIne sukha sAthe du:kha paNa jarUrI che. kevaLa taDake jema dharatI tapI UThe-kevaLa duHkhathI mAnavI gabharAIne UkaLI jAya; kevaLa chAMyaDe jema dharatI teja gumAvI bese-kevaLa sukhathI mAnavI guNI gumAvI bese jIvananAM jIvane jo kevaLa sukha samRddhimAM vIte te| mAnavImAM eka paNa guNa vikAsa na pAmI zake. game tevA suddhimAna ke guNIjana paNa AjIvana sukhamAM duHkhInAM duHkha pUrAM nathI samajI zakatA; pariNAme nathI enAmAM sAcI hamadardI keLavAtI, ne nathI enA anugAmI guNA vikasatA. prakRti ane mAnavI haniza ane harapaLe vikAsa sAdhe che, tema karavAne parivartana e mukhya cAvI che. sUrya pachI candra, ane e candra pachI punaH sUrya jevA vahAlA lAgaze eveA sadaiva sa ke sadaiva candra vahAlA nahi lAge; bharatIne sthaLe eTa thaI tyAM punaH bharatI jevI AhlAdaka jaNAze evI satata bharatI nahi jaNAya; grISma pachI varSo vahAlI www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 suvAsa : ASADha 1995 lAgaze evI haraniza varSoM hi lAge; aMdhAra pachI uSA jevI seAhAmaNI jaNAze evI satata uSA nahi jaNAya.--ema sukhamAMthI duHkhamAM ane duHkhamAMthI sukhamAM vicaratA mAnavI jevA vizuddha banaze evA sadaiva sukhI ke sadaiva duHkhI mAnavI nahi banI zake. pANI UkaLIne kare ane jo vAraMvAra ema karavAmAM Ave te game tevuM azuddha pANI paNa jema madhura te nirmaLa banI jAya che ema mAnavI sukhaduHkhanA krame anubhavI madhura te vizuddha bane che. " paNa nathI. jema lIlA che.-- tema ne tattvathI te| sukhaduHkha jevI kArya vastu agamya che; uSA te saMdhyA, bharatI te eTa tenI duHkha teA lIlA che. aMte vacce vAstavika bheda kaIja nathI: ekanuM sukha hAI zake; bIjAnuM du:kha kenuM sukha paNa heAI zake. baMne vaccene AbhAsa te mAsika anubhava che. ane jIvanavikAsamAM e anivArya che. ziyALA, pachI unALA, pachI varSA ne punaH ziyALA e jema ekaja prakRtine krama che, ema sukha, pachI duHkha, pachI ArdratA-AMsu ne punaH sukha e mAnavajIvanane krama che. varSA jema samudranA kSArane gALI jaLane madhura banAve che, AMsu ne ArdratA mAnavajIvananA kSArane gALI tene vizuddha banAve che. prakRtimAM jema vaividhyatA game che,--jIvanamAM paNa ema vaividhyatA--sukhaduHkhane vadhAvI levAM joI e. jhaMDA Abhe ahA ! pharaphare cha triraMga saMDA, rAce dharI mudde, zuM ke ura zuddha baMke; haiye karI bhUtataNI smRtie jIvaMta, nitye samIra sahue gUDha OM kavaMta. jeNe haze khali manI nija deza kAje, khelyA, ure, jIvanakhela dharI tamannA; Aje badhAM phUlasamAM kumaLAM jatAnI, gUMje laI garava e ura cArya gAthA haiye mahA subhaga bharga bharI amaMtA, khAdItA sthUla nahi kakaDA paraMtu, AjhAda bhArata taNI janatA taNA e che prANa, te pratIka rASTriya preraNAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat prakRti eka, anaMta te AtmA parama cheH sukha bIjAnuM duHkha bAhya bheda e kezavalAla paTela ethI are cha aNNA navacetanAnAM, pAye salila sahune zubha vIratAnAM; maMtro vaDe cha nijanA prati tAMtaNethI, jAgA sahu hRdaya satya, dayA, ahiMsA. e cetave hRdaya divyaja Atmasphurti, joi, Uge cha prati roma svadezaprIti; dezAbhita labhata cIja svadeja pASI, hAMze vade cha mUka cetana deza Ayu. jhaMDA ! vahA vimala koTika divyadhArA, tuthI bharA hradaya cetananA phuvArA; huM preraNAtmaka, tuM bhArata prANa pyArA, gAo rahI amara mantraja zAnti tArA. www.umaragyanbhandar.com Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bALapaNamAM romAMcaka sAhasa kheDanAra, yovanamAM apUrva zaktine paricaya karAvanAra ane virala mutsaddIgIrIthI svataMtra nepALanuM pradhAnapada dhAraNa karI yuropamAM camatkArika pratibhAne vijayaDa ke vagaDAvanAra-Adhunika nepALane bhAgyavidhAtA - narakesarI rANuM jaMgabahAdura camanalAla che damI sadInA aMtamAM, udepuranA keTalAka rAjavaMzIo yavanathI kaMTALIne lai nepALamAM jai vaselA. tyAM temaNe apUrva pratibhA, ane virala yunipuNatAthI dhImedhIme mahatvanuM sthAna meLavavA mAMDayuM. teo tyAMnI prajA sAthe je ke bhaLI gayA chatAM pitAnI rANI aTaka temaNe jALavI rAkhI. 18 mI sadInA aMtamAM e zAkhAmAM balanerasiha nAme eka vIra purU thayo. teNe nepALanA te samayanA rAjavInA khUnIne jhabbe karI, tene mRtyudaMDa daI yazavI sthAna prApta karyuM hatuM. ne te kAmanA badalAmAM tene nyAyAdhikArInuM vaMzaparaMparAgata pada ApavAmAM AveluM. A nyAyAdhikArInI bIjI patnIne peTa, 1817 ne julAInI 18 mIe jaMgabahAdurano janma thayo. bALakanA janmane chaDe divase padhdhIpUjana karavAmAM AvyuM. nAmAMkita jevIoe te prasaMge bhaviSya bhAkhyuM ke, " A bALaka svaparAkramathI mahArAjyano svAmI ane vidhAyaka thaze. " agyArame divase jAtakarmasaMskAra karI tene vIranasihanuM nAma ApavAmAM AvyuM. paNa bALakanA mAmA mAtabesihane jodhIo para pUrNa vizvAsa hato. eTale tenA sUcanathI, bALakanuM e nAma pheravIne, jevIonA kathanane anusarI tene jaMgabahAduranuM yuddhavijayI nAma ApavAmAM AvyuM. traNa varSanI ummare bALakane karNavedha karavAmAM AvyuM. te prasaMge nepALanAM mahArANI lalitatripurAsaMdarIe bALakane mATe kiMmatI kAle bheTa mokalAvyAM. pAMca varSanI ummare jaMgane mATe zikSaka rokavAmAM Avyo. paNa bhaNataramAM teNe khUba ochI pragati karI. pustake tene pasaMda nahotAM. tene te sAhasika jIvana gamatuM. kaI vakhate te lagAmachaTa ghoDA para svArI karI Avate. te kaI vakhata jherI sApane moDhethI pakaDI te te pitAne batAvate. eka vakhate te bAgamatI nadInA rAkSasI pravAhamAM taravAne paDayo, ne mAMDamAMDa DUbate bacAvI levAya. chatAM te eja bAgamatImAM taravAnuM te zIkhyo ja. nAgapaMcamInI mahalakuratIomAM bhAga laI laI te mallavidyA ne hRdayuddha zIkhe. agyAra varSanI vaye tenAM lagna thayAM. te pachI pitAnI badalI dhanakuTanA subA tarIke thatAM te tyAM gayo. ne tyAM zikAra, judA judA prakAranAM yuddha, bANavidyA vagerene te tIkSaNa anubhavI bane. Doka samaya jatAM te lazkarI nekarImAM joDAyo, ane temAM aneka prakAranI ramatagamata ne hariphAIomAM te ajoDa rahevA lAgyo. pitAne paNa te aNamola sahAyaka bane. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 - suvAsa : ASADha 1995 paNa tenI vIzeka varSanI vaye nepALamAM AMtarika baLo phATI nIkaLyo. te samaye te dezamAM be mukhya rAjakIya pakSe hatAH eka thApA, bIjo pADe. atyArasudhI thApA pakSa kartAhartA hatA. paNa A baLavAmAM nepALanA mukhya pradhAna ane thApAonA nAyaka bhImasenanuM khUna thatAM pA pakSa AgaLa AvyA. tenA AgevAnoe thApAone sattA parathI dUra karyA ane balanerasiMha paNa e pakSane hovAthI tene ane jaMgane nokarImAMthI rUkhasada ApavAmAM AvI. balanerasiMha ATha putro ane be putrIono pitA hato. nokarI jatAM kuTuMbanI hAlata kapheDI thaI paDI. balaneranA udAra svabhAvathI paNa kuTuMbane kaMIka zoSavuM paDyuM. nekarI tUTavAnA samaye te bAgamatI nadI para pUla baMdhAvo hato. Avaka baMdha thatAM te kAmamAM paisAnI tANa paDI. pitAnA eka kuTuMbI pAse te aMge teNe paMdara hajAra rUpiyA uchInA mAgyA. kuTuMbIe upahAsamAM pUchyuM, "ATha putranA pitAne kaI jAmInagIrI upara rUpiyA dhIravA ?" balane garvathI uttara dIdho, "e ATha putroja bhaviSyamAM nepALanA raNIdhaNI banaze." ne Ama uzkerATamAM belAyelI e vAta samaya jatAM sAcI paDI. jaMgabahAdure paNa pitAne upahAsa karanAra e kuTuMbI ke tenAM saMtAnone bhaviSyamAM AgaLa na AvavA daI enI e krUra mazkarIne 5 badale lIdhela. e arasAmAM nokarInA abhAve jaMga jugAranI late caDayo. eka prasaMge te temAM rU. 1100 hArI gayo. paisA na bha paNa cAlI zake tema hatuM, paNa ekavacanI jaMga, dUra AvelA pATaNa gAme jaI, pitAne eka bharavADa mitra pAsethI pisA uchInA laI Avyo ane RNa teNe tarataja cUkavI ApyuM. bharavADanuM deNuM cUkavavAne terAInA jaMgalamAMthI keTalAka hAthIo pakaDI temane vecavAnI teNe yukti vicArI. eka varSa sudhI te te jaMgalamAM rakhaDe, paNa terAIne rAkSasI hAthIo ekale hAthe pakaDAvA saMbhavita nahetA. pariNAme te nirAza thaI banArasa cAlyo gayo. ne tyAM ekAda va zAMtimAM gALI devI sAhasa mATe te nepALamAM pAcho pharyo. A vakhate tenI pahelI patnI marI gaI hatI. pariNAme teNe bIjIvAra lagna karyA. lagnaprasaMge te tenI hAlata jo ke kaDI hatI. paNa tame pachI tene nazIbane pAro caDavA mAM. navI patnInA strIdhanamAMthI teNe bharavADanuM deNuM cUkavI ApyuM. ne avanavA sAhase. mATe te jaMgalamAM bhamavA lAgyA. nepALanA mahArAjA rAjendravikramane hAthIonA zikArano khUba zokha hato. te mATe thoDAka sainike sAthe rAkhI teo keTalIkavAra jaMgalamAM cAlI nIkaLatA. evA eka prasaMge jaga paNa sainikAnI pAchaLa pAchaLa cAlyA. jaMgalamAM sainike eka hAthIne gherI vaLyA paNa tene keda karavAmAM teo niSphaLa gayA. e vakhate jaMga AgaLa AvyA, ane jIvanA jokhame eka doraDAne pAsa nAMkhI hAthIne teNe keda karI lIdhe. mahArAja khUzakhUza thaI gayA; temaNe tyAMne tyAM ja jaMgane ke'Tanano hoddo Apyo. A prasaMga pachI raMganuM prArabdha vijayakalagIethI ApavA lAgyuM. eka vakhate teNe jaMgalI pADAnI sAThamArImAMthI vIpharIne nAsI chUTelA rAkSasI pADAne eka kAmaLI ne doraDAthI ja vaza karI lIdho; bIjI vakhate saLagI UThelA gharamAM sapaDAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakesarI rANuM jaMgabahAdura * 111 gayela keIka strI ane kanyAne jIvanA jokhame bacAvI lAvyo; trIjI vakhate koIka garIba kuTuMbanA gharamAM bharAI gayelA vAdhanA mAthAmAM TapalI paherAvI daI. tene vaza karI. teNe te jIva ne jIvato ja pATavIkuMvara surendravikramane bheTa mokalAvI Apo; cothI vakhate te manaharA nadInA jhaDapI pravAhamAM taNAtI be strIone jIvanA jokhame kAMThe laI Avya; te pAMcamI vakhate, mahArAja sAthenA zikAramAM, eka sanika para dhasyA AvatA cittAne pitAnI sAme vALI teNe tenA ekaja jhATake be kakaDA karI nAMkhyA. AvAM AvAM aneka paropakArI sAhasethI teNe nepALanA hajAre yuvAnonAM haiyAM harI lIdhAM. eka prasaMge nadI para vipharele rAjAthI mahAvatane mArI nagaranA mArga de. madamasta rAjahAthIo vaza thavA saMbhavita nahotA. chatAM rAjAnI AjJA laI jaMga e rAkSasI hAthIne vaza karavA cAlyo. hAthIne AvavAnA raste te eka UMcA chAparA para caDI beThe; ne je hAthI tyAMthI pasAra thavA gaye ke te tenI pITha para kUdI paDyo. hAthIe tene nIce pachADavA khUba phAMphAM mAryA paNa jaMganI ananya zakti pAse tenuM kaMI na cAlyuM. hAthI vadhAre vIryo. paNa jaMge yuktithI aMkuza vAparI tene gAma bahAra lIdhA. hAthI mArge AvatAM mANasane uchALo nadIne mArga deze. jo e nadInA pUla para caDI jAya te pUlanA kakaDA UDI jAya ne sAthe laganI paNa bhUkko nIkaLI jAya. AvI bhayAnaka kaTokaTInI paLe paNa jaMge hAthI para zAMtithI tINa aMkuzane upayoga karyA karyo. ne jyAM hAthIne pakaDavAnI ejanA rANI hatI tyAM vALI teNe tene jALamAM phasAvI dIdho. tenuM A sAhasa sAMbhaLI rAjAe kahyuM, " jagane haiyuM ja nathI." eka vakhate jaMga jaMgalamAM zikAre gayelA. tyAM potAnA para dhasI AvatA rIMchane teNe evuM phasAvyuM ke cIse nAMkhatuM rIMcha pAchuM nAsavA mAMDayuM. e samaye zikAranA zokhamAM te eka UMcI bhekhaDa para caDI gayelA ane tyAMthI paga lapasatAM te sATha phUTa nIce nadInA patharALa kAMThe gabaDI paDelo. chatAM tene Ina na jevIja thayelI. ane ema chatAM te zikArane pakaDayA pachIja pAcho pharelo. svataMtra dezamAM koI paNa kAraNe jyAre be pakSo vacce laDAI phATI nIkaLe che tyAre ghaNI vakhata te sazastra banI jAya che. evI laDAIo zamAvavAne rAjasattAone moTe bhAge lazkarI pagalAM levAM paDe che. paNa nepALamAM e vakhate phATI nIkaLelI keTalIka sAmAnya ane eka gaMbhIra laDAIne paNa jaMge yukti, zakti ne pratibhAthI zamAvI dIdhI eTaluM ja nahi-sAcA pakSakArone sahakAra ApI dupaTane teNe egya nasiyata ApavA mAMDI. nepALane pATavIkuMvara surendravikrama "aMdherI nagarI tahAM gaMDu rAjA" karatAM vadhAre gaMDa hato. eka vakhate tabiyata sudhAravAne teNe trizulI nadIne kAMThe paDAva nAkhelo. tyAM eka divase dUrathI ghoDA para caDI Avato eka amaladAra zaratacUkathI tene joI na zakavAthI gheDethI nIce na Utaryo. rAjakuMvare tarataja sainikone te amaladArane gheDA sAthe ja pUla parathI nadImAM pheMkI devAnI AjJA pharamAvI. ghoDesvAre AjIjI karI potAnI zaratacUka mATe kSamA mAgI. paNa rAjakuMvare kahyuM, "emAM zuM? nadImAM paDavAthI tuM ochoja marI javAno che?" amaladAre te prasaMge samayasUcakatA vAparI kahyuM, "eMzI phUTa UMcA pUla Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. suvAsaH ASADha 195 parathI ghaDA sAthe bhekhaDALa nadImAM jhaMpalAvIne jIvate to eka jaMgabahAduraja rahI zake." kumAre tarataja e sUcana upADI lIdhI. teNe jaMgabahAdurane bolAvarAvI amaladArane badale teneja amaladAranA gheDA para caDI pUla parathI nadImAM jhaMpalAvavAnI AjJA pharamAvI. jaMga tarata taiyAra thaze. tenAM nayanamAM sAhasanuM teja camakI UThayuM. ne amaladAranA gheDA para caDI UMcA pUla parathI teNe rAkSasI jhaDape doDatI bhekhaDALa nadImAM jhaMpalAvyuM. paNa jhaMpalAvatAM pahelAM teNe pegaDAmAMthI paga kADhI lIdhelo eTale nadImAM ghoDe ane te baMne judA judA paDayA. nadInA pravAhamAM ekAda mAIla sudhI kheMcAIne jaMga jIvato pAcho Avyo. surendravikramanI haThIlAIne, tenI dhUnane, tenA gAMDapaNane ne mAnavIne hAthe thatAM rAkSasI kAma ke tene thatI vedanAone najare nihALavAnI tenI behudI lAlasAone pAra nahoto. te jaMgane judAM judAM sAhasika kAma mATe AjJA pharamAvati ane jaMgane te amalamAM mUkavAMja paDatAM. eka vakhate jagane teNe UMDA, purANuM ne mRta pazuonAM hADakAM nAkhavAne vaparAtA kUvAmAM UMcethI kudI paDavAnI AjJA pharamAvI. jaMge kUvAmAM chUpI rIte keTaluMka rUpatharAvI e AjJA che ke amalamAM mUkI chatAM eka dhAradAra hADakAnI tIkSNu aNuM vAgatAM tenA ghUMTaNa para AjIvana ghA thaze. kuMvare e sAhasanI prazaMsA karatAM kahyuM ke AvA sAhasamAM te te pote paNa sahelAIthI jhaMpalAvI zake." A pachI jaMganA pitAe kuMvarathI kaMTALI tenI bIja pradezamAM nyAyAdhikArI tarIke nimaNUka karAvI. ane jaMgane tyAM te khAtAne suMdara anubhava maLyo. 1841 nA okaTobaramAM nepALanAM meTAM mahArANuM lalitatripurAsuMdarI avasAna pAmyAM mahArANuM rAjendravikrama nirateja svabhAvanA hAI nepALamAM kharuM zAsana te bhavAM mahArANInuMja cAlatuM. paNa temanA avasAnathI rAjyanI lagAma nAnAM rANI, rAjA ne pATavIkuMvara ema traNenA hAthamAM ekIsAthe jaI paDI. traNe jaNa manasvI ne parasparavirodhI AjJAo pharamAvavA maMDayAM. AthI kaMTALI gayela praLa ane pradhAnoe rAjAne ekanAja hAthamAM sattA rAkhavAnI AgrahabharI vinaMti karI, ne rAjAe sattAnI lagAma nAnAM rANI lamIdevInA hAthamAM soMpI. lakSmIdevI kalIpeTrAnI jema jherIlI, kAtila svabhAvanI ne cAritrazithila chatAM prabhAvazIla hatI. tene thApAo pratye pakSapAta heI te pakSanA vaDA mAtaberasiMhane teNe nepALane vaDA pradhAna banAvyuM. paNa tene pATavIkuMvara surendravikramane game te rIte dUra karI pitAnA putra rAjendravikramane siMhAsane sthApa hatA. mAtabara e anItimAM rANI sAthe sahamata na thaI zakayo. rAjAne to pahelethI ja mAtabara pratye dveSa hato. Ama rAjarANIthI kaMTALelA mAtabere kuMvarane sAtha zodho. ane aneka yuktiprayuktiothI teNe pATavIkuMvarane hAthamAM rAjAnI badhI sattAo saMpAvI. lakSmIdevI rAjakSikA (Queen Regent)nA pade sthapANI. surendravikramanA hAthamAM rAjA soMpAvAthI mAtabaranI sattA vadhI paNa tenAja pariNAme rAja ane rANI paNa pitAne pakSa kheMcavA mAMDayAM. mAtabare A virodhane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakesarI rANuM jaMgabahAdura - 113 pahoMcI vaLavA pitAnAM ja mANasanI traNa navI lazkarI TukaDIo UbhI karI. rAjyanI rAjasabhA (Council) ne paNa teNe pitAne anukULa banAvI. jaMgabahAdura paNa e prasaMge rAjasabhAmAM nImAye. eka samaye khetInA pAkane tIDethI behada nukazAna pahoMcyuM. kheDUtoe te prasaMge mahesUlamAM rAhatanI mAgaNI karI ne mAtabere temane te viSayamAM sIdhI nA saMbhaLAvI. paNa A prama rAjasabhAmAM carcAtAM jaMgabahAdure kheDUtane pakSa lIdhe. rAjA ane kuMvara baMnee tene Teke Ape. mAtaberanA virodhI tarIke rANIne paNa te gamI gaye. prApakSe hovAthI prajAmAM paNa jaMganuM mAna vadhyuM. paNa mAtaberane, te jaMgane mAne chatAM, pitAnA bhAge vikasatI jaMganI A rAja-prajApriyatA na gamI. teNe tene rAjasabhAthI dUra rAkhavAne surendravikramanI sevAmAM mUke. sattA vadhavAthI surendravikramanuM gAMDapaNa ane tenI mAnavatAo paNa vadhavA mAMDI. tene pakSa karavAthI mAtabera potAnI ujavaLa kIrti gumAvI beThe. jaMgane paNa enI sAthe rahevAthI enI krUra ghelachAo saMtoSavAne vAraMvAra jIvaleNa sAhasomAM jhaMpalAvavuM paDatuM. surendravikramanI naphaTa-pAzavI vRttione paNa hada nahatI. te mANanI mRtyucIso sAMbhaLavAnI moja mANavAne sAmAnya gunhegArone paNa hAthIne page khecAvIne kacarAvatA. pitAnI rANIone paNa te, abhinava do jevAne, pAlakhI sAthe bAgamatI nadImAM pheMkAvI dete ane nadInAM pANI sArI rIte pIvarAvyA pachI ja te temane bahAra kaDhAvato. keTalIka vakhata te nadImAM snAna karatAM strIpuruSonAM kapaDAM uMcakAvIne saLagAvarAvI detA ane pariNAmamAM te TADhathI dhrUjatAM strIpuruSanAM nagna aMge avalakavAne AnaMda lUMTI zakate. keTalIka vakhata adhikArIone te moM para meza copaDI-ekaja sAMkaLe baMdhAI rAjamArgo para lAInasara cAlavAnI pharaja pADato. paNa rANI lakSmIdevInI manasvItA te surendravikramanI ghelachAne paNa AMTI jatI. tenAmAM gAMDapaNa nahotuM paNa cAritranI zithilatA ne dveSa e karatAM vizeSa bhayaMkara hatAM. tenI tahenAtamAM hajAreka yuvAna paricArikAo rahetI. lakSmIdevInI teo kRpApAtra lekhAtI. ne lakSmIdevInI mIThI najaranA tarasyA hajAre nepALI amaladAro ke yuvAne A paricArikAo sAthe prema bAMdhatA. keTalIka svarUpavAna ne lakSmIdevInI khAsa kRpApAtra pari. cArikAo te saMkhyAbaMdha tejasvI yuvAnone pitAnA mohapAzamAM jakaDI letI. nepALanA te samayanA rAjamaMdiramAM game te khUbasUrata tejasvI yuvAna pitAnI naisargika zaktine upayoga aneka paricArikAo sAthe prema bAMdhI temanA dvArA lakSmIdevInI kRpA meLavavAmAM karI zakti; to kaI khUbasUrata paricArikA lakSmIdevI paranI pitAnI lAgavaganA prabhAve saMkhyAbaMdha mehaka yuvAne sAthe AnaMda lUMTI zakatI. paricArikAne prema tucchakAranAranuM jIvana jokhamAI jatuM. lakSmIdevI pote ja gaganasiMha nAmanA eka gulAma sAthe premamAM paDelI ane te gulAmane teNe pradhAnane darajaje caDAvyo hato. A sthitimAM jaMgabahAdurane paNa lakSmIdevInI satata tahenAtamAM rahetI tenI mukhya ne khUbasUrata paricArikA sAthe prema bAMdha paDaye. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 suvAsa : ASADha 1995 jaMgabahAdurane eka pitrAIDebIbahAdura rAjyamAM pratiSTita amaladArane hodo dharAvato hato. paNa lakSmIdevInI eka paricArikAe potAnA premikAne mATe rANI pAsethI e hedo lakhAvI lIdho. DebIne A pheraphAranA samAcAra maLe e pahelAM ja te premike darabAramAM AvatA DebIne dhakko mArI pADI nAkhe che tenI pAsethI haddAne cAMda ne talavAra jhUMTavI lIdhAM. DebIe A saMbaMdhamAM nyAya-maMdiramAM phariyAda karI paNa lakSmIdevIne le khata hakama jotAM nyAyAdhikArIe phariyAda kADhI nAkhI. DebIne A joI krodha caDhe. teNe krodhamAM ja rANI ne gaganasihanA saMbaMdha para kaTAkSa karI rAjamaMdiranI keTalIka kuTilatAo - bahAra mUkI. badhA ja e jANatA hatA, paNa bolatuM koI nahi. DebIne evA sAhasa mATe phAMsInI sajA thaI. jaMge vaDApradhAna mAtabarane A anyAya aTakAvavA vinaMti karI. paNa rANInI sattAthI gabharAtA mAtabere ene addhara uDAvyo. tyArathI jaMga ane mAtabera vacce jagabahAdura vara baMdhAyuM. phAMsIe caDatA DebIbahAdarane ane satI thavAne cinAe caDatI enI patnIne jaMge A anyAyane badale levAnuM vacana ApyuM. satIe ene AzIrvAda ApyA. rANInA cAra gaganarisahane teja ravI vaDApradhAna mAtaranI sattA khUMcatI hatI. te lakSmIdevInA putrane gAdIe lAvavAnI jAta para dhyAna kehi Apane e vAtane AgaLa karI teNe rANIne paNa pAne caDAvyo. rANIe mAtaranuM pajna karAvavAnI vyAjanA racI. rAjAne to mAtabera pahelethI ja parAMda nahoto. eTale e viSayamAM rAjanI saMmata paNa saheje meLavI levAI. ane jaMga ane mAtabaranI kaDavAza jatA gagane, rAjya ane rANInA pIThabaLa sAthe jaMgane e kAma soMpyuM. pariNAme mAtabarane, khAsa bahAnAsara, enI lazkarI TukaDIothI judA pADI mahelamAM bolAvavAmAM Avyo. ane jaMge ene pagathiyA para ja vIMdhI nAkhe. A prasaMgathI jaMga sahelAIthI rANIne prima jItI gaya. chatAM rANIne have pitA ' yAra sivAya bIjA koInI para vizvAsa nahoto. paNa rAjA te yArano sakhata virUddha hatA. teNe A kaTokaTInI paLane lAbha laI pitAnA maLatiyA phatehajaMgane mukhya pradhAnapade oAtaryo. rANIne AvI gaMbhIra paristhitimAM rAjAno virodha kara avAstavika [anusaMdhAna pR. 139] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premALa gamatIe pati pAse hoMzamAM je mAgI, ane pati jenI sAthe hai: paNa tejasvinI mAlatIne tyAM bhUlI AvyA te cuDalI niraMjana AnI kora kAcu bera kAcuM bora AnI kora pArka bAra pArka bAra ane mArI khUna TaeNga rame bhAI gale rame..... ? gaNAmAM beThI beThI chavI lAvIne ramADI rahI hatI. vArApharatI eka eka ' hAtha laI javI kAcu...bora...pAku bera' karatI ane jyAre "mArI khUna Dhagale rame " bolatI tyAre te nAnI bALakI khaDakhaDATa hasI paDatI. javerAnI mAphaka pIMkhAI jatA vALane dorIthI bhegA karI bAMdhyA hatA. jayAre te kUdakA mAratI tyAre te pelo vALano moralo nAcI UThato. "ane khUna vAvA batAya je.' chavI nAnI kIkI mAphaka kAluM belI pUchatI. pelI bALaka javAbamAM hAthanI baMgaDIo batAvatI hatI tyAM AvI harSamAM bolI UThIH - "e bhAI AyA, nAnI bhatrIjIne upADI gharamAM pesatAM pharIvAra varSathI ubharAtI bUma mArI, "e.mA. bhaI AyA.' . . rasika gharamAM praveze te pahelAM te gharamAM "bhaI AyA" "bhaI AyA" thaI gayuM. jeTalAM hAjara hatAM te badhAM sAme AvyAM ne bhAbhIe te bhAInA hAthamAMthI bega paNa laI lIdhI. "zarIra to hArUM chana bhaI" mA rasikanA meM para hAtha pheravI pUchatAM hatAM. temanI AMkhamAMthI kaMIka UbharAI rahyuM hatuM. - gharanAM badhAM bhAInI khabara pUchI rahe te pahelAM te pADozIo paNa "bhAI hArUM cha ka" karatAM AvavA lAgyAM. rasikanA AgamanathI gharamAM avasara jevo AnaMda relAvA lAgyo. gheDIkavAra rasikanA bhaNataranI, tene zarIranI, tenI parIkSA nI vAta thaI. samAcAra pUchI bIjAM te dhImedhIme vIkharAI gayAM. rasika ane tenA gharanAM badhAM gharanI osarImAM beThAM. alI samuDI je kAkA AyA." pelI nAnI chokarIne ramAnAM rasikanI mA kahevA lAgyAM; "pUchato kharI, tArA eTale zuM khAvAnuM lAyA che.' rasika samuDI sAme tAkI rahyo. samuDInI bA eka bAju UbhAM UbhAM harakhAtAM hatAM. "te bhaI tame te samuDIna dhAvaNI hatI tANa joI haze." temanAthI belAI javAyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 suvAsa : ASADha 1995 .. hAvastA. pacha te| bhane bhaNavA javAnuM thayuM.' rasikanI mAe ja javAba vALyeA. 'mArI samuDI ta| aAMziyAra cha hAMka. khUna mane ThaMkI taNAvAne ' mAe kahyuM, samuDIe mui be AMgaLAM bhegAM karI mAnA nAke aDADayAM. A vakhate te rasika paNa hasI paDayA. ' khuna A kheDA emane eALakha che ke? e teA kAkA thAya hAM, kAkA. A vAtacIta cAlatI hatI te daramyAna rasikanI AMkheA kAI ne zodhatI hatI, mA tenI najara varatI gayAM ne dhIme rahI ' gAmatIvahu pANI gai che kharA ke ' ane jIvIe mAthuM halAvyuM. melyAM, risake te| vahune niha joI hAya paNa gAmatIe te ' temane' joyA hatA; pANI bharavA jatAM neLiyAmAMthI nIkaLatA rasikane joyA hatA. lAja kADhelI hatI chatAM ekame vAra pAchuM vaLIne teNe beI paNa lIdhuM hatuM. ajANatAM tenA paga paNa ghaDIka thaMbhIne jhaDapathI UpaDayA hatA. kuvA para paNa meAriyA naMdAi jaze tenI paravA karyAM vagara jhaDapathI te pANI kheMcatI hatI. eka bAie TaMkAra paNa karelI: ' jotIe natha ka. hamaNAM mAre meriyA naMdAi jAta ne !' ' dezAvarathI vara AvavAnA cha eTale javAnI caDhI ho.' eka AdheDa vayanI khAI e mazkarI pharI. geAmatIne kahevuM hatuM: e te AI e gayA. meM joyA te ! ' paNa hAMThe AvelA zabdo pAchA jyAMthI kheDuM upADI gAmatI rAja karatAM kaMika judI ja cAle cAlatI hatI. ceADA divasathI tA te rasikanI mehanI peThe rAha jotI hatI. ' temane ' rajA paDI gaI che tenI tene jANa thaI gaI hatI. pahelAM teA rata paDe ke eka-be divasamAM hiMsaka ghera AvyeA ja hAya. parantu A vakhate te eeka kAgaLa lakhyA tyAre bhAI AvyA. tenA pitAe chellA patramAM te ThapakAe lakhyA hatA 'kharuM kahIe te gAmatInI khAtara paNa tAre AvavuM joi e,'-evA patrane ni hatA. ekalA sasarAne kema, gharanAM badhAMne gAmatIvaDu tarapha sahAnuzrutI hatI. sAsu te vahune ADakatarI rIte kahetAMe kharAM: 'have A kAgaLa maLe eTale teA lai eka -e dA'DAmAM AyeA gaNo. nAM AvatA chanA khApa cAMbaDIe utArI nAkhe teA. A te cheAkaramata kahevAya. tene kAMI gharanuM bhAna cha? ' AvuM AvuM sAsujI dhaNuM kahetAM. ane temanI bhaviSyavANI kharIe paDI. ThapakAvALA patra pachI te rasika turataja ghera AvavA nIkaLyeA. kevA thaI gayA haze ? mArA mATe zuM zuM lAvyA haze ? mArI magAvelI cuDalI lAgyA haze ke nahi ? mane zuM pUchaze ? ' AvA AvA prata! gAkhatI gAmatI gharanA AMgaNe AvI pahoMcI. rAja tA kheAlatI: 'jIvI mA jarA utarAvajo. ' paNa Aje te! jIbha coMTI gai. mAtra hRdaya tADUkIne khUmeA mAratuM hatuM. AvyA hatA tyAMja samAi gayA, ' jAne jIvalI, vahu cyAranI UbhI rahI cha na?' mAe kahyuM ane jIvI dADatI gaI ane kheDuM utarAvyuM. utarAvyuM eTaluMja kema--dhIme rahI kahI paNa dIdhuM ke, 'bhAbhI mArA bhaI AI. jayA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuDalI. 117 gAmatI kamADanI taDamAMthI ' temane ' dhArIdhArIne joi rahI hatI. gAmatIne rasikanuM zarIra te| sArU lAgyuM. TApaTIpa hatI tethI vadhelI paNa lAgI. dharAto na hoya tema geAmatI te ' temane ' joi rahI hatI. ekavAra pakaDAi jatAM jeThANIe kaDavuM moM karI khelelAM, 'A hAM hAM. banyuM AvI te zuM adhIrAI AvatI haze ! pacha nahi jovAya te?' ane gAmatI zaramAtI eraDAmAM bharAi gaI. sika sAce ja hiMsaka hatA. gAmane AMjI nAMkhe tevAM bhabhakAbaMdha kapaDAM paheratA, sAthe kaeNmerA te| hoya ja. chekarAM te mAM joi zakAya tevAM khUTa joIja rahetAM. gAmamAM lIlAMchama dAtaNa maLe to paNa meDA meDA UThI rasika braza laIne eTalA para besatA. kaeNlejamAM kadAca calAvI letA haze paNa ahIM te| rAja sASuthI nahAtA. madhamaghI UThe tevuM tela nAkhatA. kapaDAM cIpIcIpIne paheratA. Ama rasika badhAthI judA tarI AvatA hatA. saMyukta kuTuMbanI kamANI para rasikanA A zAkha nabhatA hatA. khetImAM sArI evI Avaka hatI. uparAMta tenA pitA dhIradhAramAM paNa kaMIkanAM khetara, kaMikanAM dhara cekhaDAmAM caDAvI detA. eTale rasikanA kharca temane bhAre paDatA nahi. Ama parantu; 'mArA rasikatA mATeA sALa caro na kAcaLI bharIne mahIne temane A kharca khUMcatA nahi. ane gAmatIvahu AvA alabelA varane joI malakAya temAM kaMI navAI na hatI. tenA piyeramAM vAta nIkaLatAM gAmatI kAikavAra 'temanAM' vakhANa paNa karI detI. tenI benapaNIone te 'temanI ' rajeraja vAta karatI. te "dhAM A irSA Ave tevA dhaNInI vAta sAMbhaLI JaTaluM ja kahetAM, ' e te tArA gayA bhavanAM punya te AvA dhaNI maLyo che.' gomatI paN 'temanI' kALajI rAkhavAmAM kaMI kamInA rAkhatI nahi. te dI naya tyAMsudhI te te pavana TALatI. te nirAMte sui rAke mATe ekabhAjI ja paDI rahetI. temanI UMdha na bagaDe teTalA mATe tA te haLave rahI paDakhuM pheravatI, tene te temanI' sevA karavAmAM ra AnaMda Avato. temAM mAtra ekalA AnaMda ja na hatA, gAmatI teA sevAne dharma samajatI. te! kadAca bhAre paDe, kamAze,' e AzAmAM rasika game tevA hAya paraMtu gAmatInI A sevA ene sparza karyA vagara rahe ? gAmatI gamI jAya tevI hatI. te dareka bAbatamAM tenI kevI kALajI rAkhatI. 'te' kahe te te khATuM hAya ja nahi ema mAnanArI gAmatI hiMsakanI najIka AvatI gaI. ge|matI sAdhAraNa bhaNelI hatI paraMtu te evuM kaMIka jANatI ke jethI risakane aNugamA thatA nahi. vAta karavAmAM te| te pAchI paDeja nahi. 'temane' paNa mUMjhavI nAkhe tevA praznonI paraMparA calAvatI. bhAvI jIvananAM svapnAM racavAmAM te keTalIkavAra te rasika karatAMe AgaLa vadhI jatI hatI. AkhA divasanA zramathI cAkelI hoya chatAM gAmatI vAta cAlatI haiAya tyAMsudhI te UMdhane nakAre ja, risaka AMkhA khaDA hAya tA dhIme rahI kahe, 'basa UMghI gayA ne ?' rAe pUrI thavA AvI tyAre te be jaNAM meADI rAta sudhI kaMaMka gaNagaNATa karyuM jatAM gAmatAne te vAta ja na khUTe rasika paNa khIlatA ane vAteADI vahune khIlAvatA. chellA divase te rasike ja pUkeluMH khela tArA mATe zuM lAvuM ? ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 suvAsa ASADha 15 'tamAre je lAvavuM hoya te lAvajo ne." "nA nA, tuM kahe te lAvuM. bola tane zuM game che ?" yo. hArI majhAnI cuDalI lAvaje tANa." ekAeka gomatI belI. tenI duniyAmAM cuDalInuM mahattva ghaNuM gaNAtuM hatuM ane rasike kahyuM "basa culI ja. sArU tyAre tAre mATe suMdara culI lAvIza hai." A sAMbhaLI gomatI kevI khuzakhuza thaI gaI hatI te to keNu kahI zake? paraMtu rasika te pachI vadhAre vAto karyA vagara paDayo rahyA. gomatIne lAgyuM ke temane UMdha AvatI haze eTale te paNa bolyA vagara pavana DhoLavA lAgI. rasikane UMDe UMDe ema thavA lAgyuM ke mAgI mAgIne teNe cuDalI ja mAgI? UMcA zikhara parathI gabaDI paDayo hoya ema tene thavA lAgyuM. tenI najara AgaLa kolejiyana chokarIo taravA lAgI. temanI cAlavAnI chaTTA, mIThuM hAsya veratI AMkhe, dilane gamI jAya tevI dehalatA rasika yAda karavA lAgyo. e kayAM ne A gomatI kayAM? vara-vahu bemAM vaheluM keNa UMdhI gayuM che te kANuM kahI zake ? paNa rasika savAramAM UThI bArImAM beThA tyAre te gamatIvahu rAjanI mAphaka chANa bharatI hatI. vacce vacce corIchUpIthI bArI sAme najara karI letI. paNa Aje rasikane gomatI AkarSaka na lAgI. chANane cUMthatI, jADAM-chANathI kharaDAyelAM kapaDAM paherelI gomatI evI ja gaMdI lAgI. piyaNe jema caMdra sAme hasI rahe tema gamatIvahunI be AMbA rasikanI sAme hasI rahI hatI, paNa sikane te na hasAvI zakI. pharIvAra paNa rasike gomatInI kolejiyana chokarIo sAthe sarakhAmaNuM karI lIdhI, te keTalI gaMdI, keTalI kadarUpI. keTalI barachaTa ane keTalI asaMskArI lAgatI haft ? zuM mAre AkhI jiMdagI AnI sAthe kheMcavAnI ?" teNe dIrdha niHzvAsa muko ne braza laI bhAre pagale nIce utaryo. rajAo paDI che te sAMbhaLyuM tyArathI gomatIne cuDalI yAda AvavA lAgI. koIkavAra pathArImAM mIThuM hasI paDatIH " temane vaLI cuDalI lAvatAM A AvaDaze ? mArA hAthanA mApa vagara cevI lAvaze? huM e gAMDI to kharI ja te, mAre nAM AvyuM. emane vaLI za pApaDe kayAM bhAgatAM AvaDa che." rasike rajA paDatAM lakhyuM ke, "hamaNAM kAmamAM chuM. nahi AvI zakAya." tyAre te gomatIe kaMInI kaMI kalpanAo karelI * rajAomAM te vaLI zuM kAma haze ? daravakhate AvatA ne A vakhate zuM kAma AvI paDayuM haze?' tenA manamAM gaDamathala thatI hatI. ghaNIvAra sAsujIne pUchavAnuM mana thatuM paNa kadAca Takaze e bIke tenuM meM zIvAI jatuM. paNa jyAre sasarAe ThapakAne patra lakhyo che e jANyuM tyAre teNe UMDe UDe nirAMta anubhavI. gharamAM rasikanA bApanuM ja calaNa hatuM. temanI IrachA virUddha kaMIja thaI zake tema na hatuM. eTale gomatI vahune khAtrI thaI gaI ke 'have te AvyA gaNe.' ane rasika Avyo. pitA ane bhAIo khetarathI AvyA pachI badhA sAthe jamavA beThA. tenA pitAe tene abhyAsane lagatI thoDIka vAtacIta karI. tene zuM kAma hatuM te paNa pUchyuM. paNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuDalI - 119 haMsaka gALagALa javAba ApI pitAjIne samajAvI dIdhuM. tenA bApanA manamAM paNa emaja OM ' game te kAma hAya nA. have AvyeA eTale patyuM. ' Ama theADIkavAra vAtacIta thaI ane tenA bApAja melyAH " [ * hIka ThIka. jA bhaI, tuM tAre upara ArAma kara. ' ane rasika meDe caDI pathArImAM paNe. kAmanuM bahAnuM kADhI gAmatIne upara javAnuM mana thayuM paraMtu jeThANI pAchAM TaMkAra karaze ne hasaze e bIke te uparA na ja gaI. bhAI upara gayA che te taka rAAdhI jIvI eraDAmAM jai bhAInI bhega phUMdavA lAgI. bhAbhI mATe kaMIka lAvyA haze ? aMdara zuM zuM rAkhe che? AvI kutuhalavRtithI prerAI te ema jovA lAgI. aMdara eka phATA joyA. bhAi kAIka aANI strInA khabhA para hAtha mUkI UbhA hatA. jIvIe dhArIdhArIne joyuM te khAtrI karI joI ke te bhAbhI tA ne ja hatI. chavI mA pAse doDI. 'mA, mA, bhAinI peDhImAM phoTA cha.' te hAya emAM zuM ? tane jhapa nAM thaI kharA ? e naNuze te pacha aDavAe nahi de.' paNa AtA kAka bAyaDI beThI cha ne bhai enA khabhA para hAtha dai UbhA che. 'cUpa mara. kAka te varSI kuSNa hAya! haro tArI bhAbhI. ' nA, A bhAbhI nAM hoya, te rUparUpanA kaTakA che. huM bhAbhIna nAeALakhuM !' hava chAMnImAMnI esI re. nakAme babaDATa kara che te ?' vInI vAta tyAMja rahI. game tema hAya paraMtu hiMsaka A vakhate ataDAtaDI rahetA hatA. meDA para ekalA mesI raheteA. cApaDInAM pAnAM pheravatAM pheravatAM AMkhA bIDI paDayA rahetA ke pachI AMTA mAratA. gAmanI hiMsakanI gaMbhIratA nei karI mai hatI. te cuDalI na mAgI zakI, gAmatI upara Ave te pahelAM teA rasika uzrI gaelAja dekhAya. kAle vAta thaze ema manane manAvI gAmatI UMdhI gaelA vacce pavana DhALatI ane ' temane ' rAMbhaLAvavA ekaThI karelI vAtA emane emaja rahetI, rasikanI mA paNa tenI udAsInatAne kaLI gayAM hatAM. ekavAra tA AsarImAM beThAM beThAM rasikanA bApane kahI dIdhuM: tame mAMne na mAMAA paNa chekarA badalAi gyA lAga cha. jIene AkhA dA'DA meDI para paDaye re cha. pahelAM te| evI hasIne vAtA karatA, evA khetaramAM karavA jate|. A chUnamUna besI re che.' zaheramAMthI AyAne eTale theADA dA'DA nAM gADha. e te pachI hatA evAne evA.' kahI rasikanA bApAe vAtanuM samAdhAna karyuM. paraMtu aThavADiyuM thayuM tyAMsudhI te rasikanI udAsInatA na UMDI te naja UDI. gherAyelA AkAza jevuM tenuM mAM gAmatIne cUpa karI detuM. gAmato A caDheluM mAM joi rAvuM revuM thaI jatI, rasikanI mAe tA tene A parivartananuM kAraNa pUcheluM paNa eTaluM ja kahyuM: ' mane kaMi thayuM nathI. e tA tamane ema lAge, ' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat kharuM. rasike TUMkamAM www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 suvAsa : ASADha 195 - gomatI rAja nizcaya karI meDI para caDhatI. " basa Aja to emanI hArI vAta karavI ja che. paraMtu tene nizcaya rasikanI gaMbhIra mukhamudrA jeI ogaLI jatuM. savAre UdhatA rasika sAme mITa mAMDI joI rahetI. tenAM guphAMmAM AMgaLAM parovavAnuM mana thatuM hatuM, tenA moM para hAtha pheravavAnI IcchA thatI hatI paNa temanI UMgha bagaDe e vicAre te aTakI jatI. basa Aja sAMje te UMdhI gayA hoya to e jagADIne vAta karavI che. cuDalI te mAguMja, babaDatI babaDatI gomatI nIce UtarI. paNa te ja divase koIkano tAra Avyo. tAra vAMcI rasika bahu gaMbhIra banI gayo, ane gamatIne phALa paDI. mAlatI Abu javA UpaDI hatI ne tene sTezanethI sAthe thaI javA jaNAvyuM hatuM. mAlatI tenI sAthe bhaNatI chokarI hatI. keI kAraNasara rasikane tenI sAthe eLakhANa thaI hatI ne saMbaMdha vadhate cAlyo hato. mAlatI sAthe majhA karavA to te tyAM ja rokAyA hatA paNa pitAjInA ThapakAvALA patra pachI eka paNa divasa vadhAre rokAvAnI tenI hiMmata cAlI na hatI. rasikane zuM karavuM te ekadama te na samajAyuM. te javA talasato hato. paNa tenA pitA rajA Ape tema jaNAtuM na hatuM. temane samajAvavA rahe te te gADI cuke tema hatuM. gADIno TAIma thaI gaye hato. jarA paNa vakhata gumAbe pAlave tema na hatuM. ane gayA vagara kaMI cAle ? na jAya to mAlatI zuM dhAre che tenI maMtrI pachI tUTI ja jAya ne ? mAne game ma karI samajAvI devAne eka vicAra Avyo, ane e mA pAse Avyo. 'mA. Aje mAre bahAragAma javuM paDaze.' ' paNuM kyAM javAnuM che?" Abu' rasikathI AcitA sAcuM belAI gayuM 'paNa tyAM to tuM jaI sAlaja jaI Aga na bhaI.' paNa mArA mitroe tAra karI khAsa bolAvyo che. have kaMI gayA vagara cAle ? ane thoDA divasamAM pAcho AvIza." tArA bApA khetaramAM jayA che ne? bhaI e mane pUchIne jaje. huM to kAMI nAM LaNuM." paNa tamane kaMI khabara paDatI nathI. gADIne te TAIma thavA AvyuM. ane huM na jAuM te pachI te zuM dhAre ?" 'tuM jANe tAre ! "mAe bhAre avAje javAba dIdhe. A te gayA vagara chUTake thAya te nathI. mArA bApAne tame samajAvaje. mAre che gADInA TAIma thAya che. " rasika DIvAra tyAM mUMjhAte Ubho rahyo ne pachI dhIre rahI tyAMthI khasI gayo. eNe jhaTapaTa bega-bistro taiyAra karyo, ane jAte ja e upADI bahAra nIkaLe. "ThIka mA, tyAre huM jAuM chuM hAM." kahI rasika lAMbAM pagalAM bharate cAlyo gayo. tenI mA kaMI bolI zakayAM nahi. osarImAM ja te besI rahyAM. chIMkaNInI dAbaDI emane ema hAthamAM rahI gaI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cuDalI - 121 gAmatI Aja pathArImAM ALeATatI hatI. eka paDakhe dhasadhasATa UMdhatI gAmatI Aja AkhI pathArI ghasatI hatI chatAM UMdha AvatI na hatI. te Ama ecitA krama gayA haze etI ja gaDamathala cAlatI hatI. ' jIvIbA kahetAM'tAM e hAcu haze ? kAnA hArI phoTA paDAyA haze ? ana A vakhata tA mArI sAme cyAM joyuMe che? ' gAmatInA hRdayamAM zaMkAe gherAvA lAgI. pote hiMmata karI temanI' sAthe vAta na karI zakI te mATe paratAveA thavA lAgyA. zA mATe teNe chUpI rIte phATAe na joyA? zA mATe 'temanI' udAsInatAnuM kAraNa na pUchyuM ? gAmatI peAtAnI jAtane vAravAra kRpa}A ApavA lAgI. te dhIme dhIme tenI AMsubhInI AMkheA gherAvA lAgI ~~~gAmatI nA pADatI hatI chatAM pelI strI kema tenI cuDalI paDAvI letI hatI ? ' prema te huM kAMdAu tevI nathI' kahetI ge!matI UbhI thai te pelI ane dhakko mAyo * mArI cuDalo levA AvI che ? rAMDa, ' kahI gAmatI dAMta kacakacAvIne pATu mAravA jatI hatI tyAM 'te' dekhAyA. 'krama pAchI dhamAla kare che ? cAla kADhI Apa cuDalo,' . > nahi kADhI AluM. ' gAmatI khelI. pelI o UbhI thaI pAchI cuDalIne kADhavA mathatI hatI. rasika gAmatIne khAvI rahyo hatA. gAmatI jora karI laiMga mArI UbhI thaI gaI. Aya rAMDa tana cuDalI alAuM! ' kahI gAmatI pelI strI para tUTI paDI, paNa tyAM tA rasika seATIe seTIe geAmatIne mAravA lAgyA. geAmatI cIsA nAkhe che paNa krama hADatA nathI ? gAmatInA bharaDAmAM leAhInI zerI phUTavA lAgI. hiMsaka mATe ja jAya che. A leAhI lAhI...... gAmatI kaLakaLatI hatI e dazAmAM pelI strIe gAmatInI eka cuDalI kADhI lIdhI, khIjI kADhavA jAya che tyAM mAranI paNa paravA karyAM vagara te pelI strIne pagathI lAte mAravA lAgI. e strI DhaLI paDI. A joI rasika vadhu khILayA ne jorathI trADa mArI. 've na mAne teA phADI nAkhate !' Ama kahI rasake jAte ja tenA jamaNA hAtha para seTI mArI ane cuDalInA cUrecUrA thaI gayA. gAmatIthI vedanAnI eka cIsa paDAI gai. ekhAkaLI gAmatI beThI thai gaI. teNe cAre bAju AMkhA gALageALa pheravavA mAMDI, tyAM te kAI na hatuM. pelI strI ane rasika nAsI gayAM hatAM. geAmatIe AMkhe ceALA jhaTa cuDalI sAme joyuM. navI nahi teAya jInI cuDalI teA hAtha para hatI; eNe vadhu khAtrI karavA UbhAM thaI kharaDAmAM hAtha pheravyA, tyAM te kaMi ja vAgyuM na hatuM. lAhInuM nAmanizAna na hatuM. " savArasudhI gAmatI cuDalIneA, 'temaneA' ane svapnanA vicAra karatI jAgatI esI rahI, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvI gaI ! kavi ane kavitA mohana Thakkara notama AchI AchI eka AvI'tI vAdaLI, kavinI pAMpaNane pAraNiye poDhatI aMtaranAM amarata arapI gaI; kavitA huM ke snigdha svamazI premanA; sUkI verAna mArI jIvananI bhomakA abhinava raMgI ka95na aMge oDhatI, sIMcI saMjIvanI dharapI gaI ! AchI satya, sanAtana suMdara, zivanI khevanA! paroDhiyethI sAMja sudhI e nyALaze, mIThI mIThI eka horI'tI mArI, sUryakiraNiyAM khilakhila hasatAM nIramAM aMtaranAM parimaLa jharatI gaI; kamaLa--pAMkhaDInA parimaLamAM DAlaze. kI sugaMdhahINI ivana gulajhArane, vize sAgara-seNAM-chIpalAM tIranAM! zaramathI maheka maheka karatI gaI! mIDI kintu emAMthI e sajI jaze, jhINI jhINI eka jhabUkI'tI tAralI sarjana sAcAM, ciraMjIva manuSyathI, aMtaranAM teja-amI DhALI gaI; saMjIvanI sIMcyAM se sarjana mahekaze sUnA, aMdhArabharyA jIvananA vyomane satya, sanAtana suMdara saurabha zvAsathI! cetana-jhabakAre ujALI gaI! jhINI. * zelenA eka AMgla gItanI keTalIka paMktio parathI sUcita. kAkAnI ukti jeThAlAla trivedI [maMdAkrAntA-vasaMtatilakA]. "tArA jevI priya nava mane cIja ke anya lAge, " sAthe rAkhu nizadina tane, zakya patnI gaNe che; "cUmu tAruM mukha ghaDI ghaDI eDakAra amInA, Ave ne huM bhUluM jagatanI anya jaMjALa sa. "le kA kerI ThaTha, samiti vA he sabhA ke kacerI, " yAtrAmAM paNa priya mane saMga tAre, gaNe che leka ghele mane sau. kurUpa tuM, jaga kahe paNa rUpa tArAM "pIdhA vinA adhara amRta ke na jANe. "ziSTo aziSTa gaNutA tujane azuddha, huM amithI adhika zuddha tane pramANe. "tAruM mIThuM milana, leka niMde bhale che, "Deso thaye paNa na meha ghaTe, vadhe che." hukkAnI ne mukha dharI saDake lagAvI kAkA kaheH " zakuM na tuja guNa gaNavI.' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchI sAhitya harasukharAya goradhanadAsa mAMDalIA [ gatAMka 5. papa thI cAlu ]. have karachI kahevatonA thaDA namunA joIe - nIcenI kahevata parathI jaNAze ke karachI kahevatomAM pradhAnataH gammata che ane te sAthe jJAna ane bhAvavAhI artha paNa che ja. (1) akaramIna khaTalA vayA je akaramIne parivAra kA hoya! (2) gharane guMgaNa temaje muMgaNa-ratapIe. =gharane kaleza ne mAMkaDa banne levI pIe (kajiyo) (khATalo) (mAkaDa) (lohI) comAse je vasaMdhe mIM, unAre je tapaMgheDI, sIgArejI pAchalI rAta, alA maDI ja hiMgajI tAta. (arthAta) "varasAda varasate heya, unALAne dhAma dhIkhatA hoya ane kaDakaDatI ThaMDI pAchalI rAte paDatI hoya tyAre, -Izvarane prArthanA karI kahe che ke -"he prabhu! amane dizAe javAnuM na thAya e jeje!" 'juka lakhaNa lakhyA se akaramI na aDa niMdhara vaDI, jiMbha lakSmI, bhame bhAre bhaDa, AMu u, mure na ace hIlo parAya aDaNa vIThe, takhuti kara khIle ja thIe DhIlo ta adharAta (lagI) kathIe ne, " "chI kahevato'mAMthI) arthAta : akaramInAM ATha lakSaNa kahyAM che. jevAM ke ghaNI UMdha, jIbha lAMbI, game te vakhate game tyAM rakhaDavuM, savaLuM kahe to paNa bhale ne avaLuM kaho te paNa bhale vicAranI khAmI, pArake AMgaNe khIlAnI mAphaka khUMpIne besavuM ane thAka lAgavAthI DhIla thaI paDe te adho rAta lagI paNa UThe nahi ! (5) dhImeja dharA, ne barake bAyaDI baLiyAnA be bhAga. have ekAda eThAMne namuno laIe. sAdhAraNa rIte kahevAya che ke kacachanA bhATiyAle ke temanA putrone "kAkunA lADakA nAma (Pet Name)thI khUba lADa laDAvatA ane cAgalA banAvI mUkatA; te eTale sudhI ke temanA chokarAo jANe pitAne janmasiddha hakka heyanI tema kahetA -- AMha maNa ke cAM muke kera ceta AMu rUI pAM !=huM badhAne mane phAve te kahI zakuM mane kAI kahe te huM raDI paDuM (matalaba ke mane koI kahI zake nahi.) (2) eka vadhu eThuM laieH kacchamAM cAlatI lAMcarUzvatanI nItine traNa zabdomAM ramUjI rIte darzAvI cheH (1) mIThI khATI; (2) khArI khAjoTI; (3) haDakaI khATI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 suvAsa : ASADha 1995 (1) mIThI khAjoTI' eTale pitAnA hakaka pUratI ja ane anAyAse AvI paDatI lAMca levI te; (2) "khArI khATI' eTale pitAnA haka-nAhakane vicAra nahi karatAM je bAjuethI lAMca maLe te koI paNa pAchI nahi ThelatAM ravIkAravI te; ane (3) "haDakaI khAjoTI' eTale pote lAMca mATe pAsa kera vartAvI jema Ave tema, tyAM tyAMthI lAvo lAvo' evI rItanI lAMca svIkAravAnI nIti akhatyAra karavI te. have thoDI kAvyaprasAdI- - " cAya ane chAya" (zrI. dulerAya kArANIne A kAvyamAM cA ane chAsa vacce eka kAlpanika ramUjI saMvAda gUMthele che ) cAya acI ceM chAya ke, "khaNa toDane pAra, Aha havA tita tuM na, I mo dhAro TANe moTA kara hANe kacchaDe mijA. " (arthAta ) cAe AvI chAsane kahyuM ke, "have hArA "paTalApeTalI" saMbhALI le! kemake "jyAM huM houM tyAM tuM na hovI joIe evo mahAre rivAja che. AthI ja kahI dauM chuM ke have tuM samayasara karachamAMthI TaLI jaI hArA mArgamAMthI dUra thA ! " cA ane chAsa eka bIjAnA doSa kADhI laDe che - chAsa : phUlANuM-phatI ane, abaDANa aNabhaMga, romAM paNa dhIre jite, jhAre jeDA jaMga, peo prasaMga ta kumAma ke tuM ka7 jA ... , bhAvArtha je kacchanA zuravIro jevAke phUlANI, teMhamahamada jamAdAra (kacchane komavela) vageree "jhArAnuM yuddha' jevAM prakhyAta yuddho yojyAM te kacchanA paNa tyAre zaraNe AvavAthI huM hAlahavAla karI nAkhyA ! kalajuga tuM kAlakA, phera ina meM na jarA, kapa-rakAbI- kITalI khappara teja kharA. : A kaliyuganA pratIkarUpa tuM kharekhara kAlAkAmA ja che; (hArA pararUpe he kapa-sesara ne kITalI dhAraNa karyA che ! cA : aI chArI chAyatuM, AuM amIrI cA, kANI muMjI bheNane, kAvo muMjo bhA, aya AphINa asAMje, sago vaDe bApA. bhAvArtha tuM te durgadha mAratI chAsa che tyAre huM te "amIrI cA' kahevAuM chuM ke jenI kAkI bahena che kA bhAI che ne aphINa jevo maTe vaDIla che! . cA: muDadhA muMje nA suNI, ubhA thI alabhatta ! - bhAvArtha mahAruM nAma sAMbhaLIne te smazAnanAM mUDadAM paNa khaDAM thaI jAya che ! aMtamAM A banne vacceno saMvAda pUro thatAM kavi kahe che ke A lekono kajiyo sAMbhaLIne doDI AvelA mANasane cA kahevA lAgI - mADuDe ke cAya cuM, haNe hita na rAM mINa oThAM chAyajA, AMu karelA sAM? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karaNI sAhitya 125 mucha manajI gAlasaeN, cakakhI A ke cAM, kahe chakelI chAya ke, kAM ta AMka marA viga vAya meM pAM, pAchI na varAM paya paNa .. ... bhAvArtha have huM ahIM rahIne chAsanA meNuM-oThAM sAMbhaLavAne taiyAra nathI; mahAre - zA kAraNe e saghaLuM sahana karavuM ? huM mahArU dila kholIne kharekharI hakIkata kahI dauM chuM ke ke kAMte A chakelI chAsane kADho athavA te hane maravA de. je he kave paDavA gaI te kadI paNa pAchI pharavAnI nathI ! kavi AgaLa kahe che: cAya halaI tAM narejI, hathame raI nADI, keka karI tA "voyamA ! muThThAza mADI bhUla thI vai bhArI e na ajanuM chAya ke .. .. *** bhAvAtha: jyAre cA cAlavA lAgI tyAre mANasanA jIva hAthamAM rahyA nahi; ane saghaLA 'vAya mA !" "marI gayA' evI bUmo pADavA lAgyA. pachI lekAe cAne sAMtvana ApatAM kahyuM ke, "mAtAjI, amArI gaMbhIra bhUla thaI; amane mApha kareH AjathI ame kadI cAne aDakazuM paNa nahi ! " A pramANe cAnI chAsa para thayelI chatanuM ramUjI varNana kavie suMdara ane mIThI zailImAM ApayuM che. taduparAMta, A ja kavie potAnA ATha ATha lITInA hAnakaDA ramUjI TucakAo thI banAvelAM kAvyo temanA eka purataka "karachI kisA bhAvanI'dArA pragaTa karyo che. karachanA yuvAna kavizrI mULajI lakSmIdAsa saMpaTanI kRtiomAMthI eka kaDI laIeH ( kacchI kAvyaja'mAMthI) je je hRdaya meM dAjha, piMDhaje derAlA natI vase u mA karatAM pahADa ne pANI no kIM pRthvI te ? pANe ta khAsa una kanAM, je bhinna meM paNa kama ace; pANe thakI paNa be ane pANI gumAe pRthvIte ! Pull 3104 " Breathes there a man, with Soul so dead..." 31 bhAvane maLatuM che. kavi kahe che ke dezadAjha vagaranA mANasa karatAM pANu tarIke avataryo hata te sAruM; kemake, evA mANasa karatAM e paNa sAro ke je bhIta caNavAmAM kAma Ave. are. evA mANase to pANAthI paNa gayA ane A pRthvI para pANI gumAvyuM. havenuM kAvya mahAruM ja banAveluM che, te paNa te kAvyanI pahelI be kaDIo kacchanA kavizrI kArANIe mitrabhAve sudhArI ApI che temane huM A sthaLe RNI chuM. kadAca A kAvyamAM kavione joIe tevuM zabdalAlitya ke sAkSarone joIe tevuM arthagAMbhIrya nahi maLe te paNa e alpakRtine sahadayatAthI ravIkArI levAze evI AzA rAkhuM chuM. tAjamahAla (kacchI saMgara ). manahara tAjamahAla tuM, bhArata je zaNagAra, ghummaTa je gherAvaje, camake to camakAra; Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. suvAsa ASADha 195 tuM acako ne uja, Arasa je avatAra, jammAne je rasuM jhUjhe te jhuMjhAra, karIe prema-pUkAra Ubho Ubho tuM AbhameM..... bhAvArtha ahe ! suMdara tAjamahAla ! tuM bhAratamAtAnA AbhUSaNarUpa cho. tuM hAra ghummaTanA gherAvAthI khUba camake che. vaLI tuM ujaLo ane ejasavaMta che kemake tuM Arasane ja avatAra che. huM varSothI kALanA baLa sAme jhajhUmyA karyuM che ane tuM AkAzamAM Ubho Ubho prema-pUkAra karyA kare che. bhe Ubho tuM Abhame, dharIe ke je dhyAna ? ke je neha nidhAna jA, karIete guNagAna ? tuM mumatAja mahAla, saccA neha-nizAna, Azaka ke AkAzame, mAzaka mathe makAna je zAhajahAna, teo tAjamahAla tuM ... .. . (2) bhAvArtha: AkAzamAM nizadina ubho ubhe tuM konuM dhyAna dharI rahyo che? ane kenAM nehanidhAnanAM guNagAna gAI rahyo che? are ! tuM mumatAjamahAlanI yAdagIrIrUpa che. je Azake AkAzamAM ja jANe mAzUka upara makAna caNAvyuM evA zAhajahAna jevo ja tAjamahAla tuM paNa lAge che, teDo tAjamahAla tuM, saje jagatameM sara, jagatajI satanavAIme, hakaDe tuM kharekhara, paradezI bArA ace, teja tANe najara karyA na vo hu" ko vaTA, na toke ke je Dara nA kare to amara zAha jeDA hi jagatameM... ... . (3). bhAvArtha: tAjamahAla ! tuM te duniyAnI sAta navI navAI" (Seven wonders of the world) mAMne eka hoI zreSTha che. paradezIone paNa tuM TALAbaMdha AkarSe che, tuM kAithI DaratA nathI. zAhajahAna jevA AtmAe A jagatamAM potAnAM nAma amara karI jAya che. 9 zAha jeDA hi jagatame, ziMjhA natA pAkana, hi jagame juDe koka, prema-ghelA rAjana hakaDo rAja eDavarDa, zAha va be ratana tojI sajI sarjAimeM, vAvare tana-mana-dhana karI te je sarjana amara thI jagatame .. ** ... (4) bhAvArtha e zahAjahAna jevA praNayaghelA rAjavIe A jagatamAM bahu nazrI. rAjA evI ane bIjo zAhajahAna e banne ratana kharA. zAhe te hArAM sarjana pAchaLa tana mana dhana kharco potAnA nAmane haMmeza mATe amara karyuM che. amara thI jagatameM, u chaDI te bhAra! adekhe thIeM tuM jhiMjhA, cIna je zAvakAra ! ke kucha na to tuM ke, teme kaDa apAra, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aneka adazyone dazya banAvatI Adhunika vijJAnanI eka ajaba zedha kSa-kiraNuM [eka reIjha] lekhake : zrI cImanalAla saMghavI ane kAzInAtha anata dAmale bI. esa sI. 1895 nA eprilanA eka prabhAte jarmana DokaTara che. rojana havA khAlI karelI kAcanI naLane kALA pUThAthI DhAMkI tenA para vaijJAnika prayogo karI rahyA hatA. e prayoga mATe te naLIne temaNe jyAre vIjaLInuM joDANa karyuM tyAre dUra paDele eka padArtha jhaLakI UThaze. oraDImAM tejanuM nAmanizAna nahotuM. tyAre e jhaLahaLATa A kayAMthI ? -ne DokaTare jyAre jhINavaTabharI tapAsa karI tyAre temane jaNAyuM ke e jhaLahaLATa kALA pUDAne bhedIne naLImAMthI AvatAM kAIka adazya kiraNone AbhArI hato. UMDI tapAsa pachI te e kiraNone jhaDapI zakayA. e navIna kiraNone temaNe kSa-kiraNo (ekasa reIjhanuM nAma ApyuM. sAmAnya tejakiraNe kAca vagere je padArthone bhedI zake che te uparAMta bIjA Na pasAra thaI zake evAM kiraNanI ghaNA samartha vidvAne varSothI rahyA hatA. tene yaza DaoN. rAjanane phALe gaye. "mAMdA mANaso zarIrane pheTe (chAyAcitra) levarAve che" e to ghaNuMkharAnA anubhavanI vigata che. paNa e pheTe che. rajananAM AkSa-kiraNonI madadathI ja levAya che ane, lo gheo hina lAya, lucce je saradhAra ! mATha ke tuM dharAra, muMgA muMgo UbhA yaM... (5) bhAvArtha: zAhajahAne potAnA nAmane amara karI, svargamAM cAlI gayo. paNa hane kema ahIM choDa gaye ? tuM ene bhArarUpa lAge ? tuM te bahu adekhe lAge che; aya, cInanA zAhukAra ! hajI tuM belatA kema nathI ? hArAmAM jara luccAI cheja. zuM tuM ATalA mATe ja ATale lAMbe tADa thayo che ke? ATaluM (cIDavavA-) kahevA chatAM, tuM te dharAra zAMta thaIne, jANe manavata dhAraNa karIne Ubho ja rahyo che! muMgo muMgo Ume emeM thake no bInarAta, vIjalI tApa saI gIne, patharejI tuM jAta; Ubho reja i acala tuM, rakhI vaTa bhalI bhAta, - chAbhAsa take mahAla, bhaleM Ubhe tuM tAtaH amAM je ziratAja te " harasukha " kaccha je... ... (6). bhAvArtha jema hamaNAM vijaLI-tApa-varasAda sahIne paNa tuM muMge muMge ubho che, teja rIte haMmeza mATe tuM tAre vaTa kAyama rAkhIne ubho raheje. kharekhara ! tAjamahAla ! tuM amArA (hiMdIonA) mAthAne mugaTa sAme che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 suvAsa : ASADha 195 jIvanamAM temaja jagatamAM, kSa-kiraNanA e uparAMta bIjA paNa aneka camatkArika upago che e hakIkata jANavA jevI che. prakAzanAM cAlu kiraNa kAcamAMthI pasAra thAya ane tenI madadathI jema ApaNe e kAcanI pAchaLa zuM raheluM che e joI zakIe tema kSa-kiraNo je je padArthomAMthI pasAra thai zake e padArthanI pachavADe zuM raheluM che te paNa ApaNe e kiraNanI madadathI joI zakIe. paNa prakAzanAM kiraNonI madadathI ApaNe dareka vastu joI zakIe chIe te e kiraNomAM rahelA parAvartana [IReflection]nA guNane lIdha. kSa-kiraNonuM parAvartana ke vakIbhavana (Refraction) nathI thatuM. eTale cAlu prakAzanI jema kSa-kiraNonI madadathI narI AMkhe vastu ne joI zakAya. dAkhalA tarIke ApaNI hatheLI-hatheLInAM mAMsa ne cAmaDImAMthI kSa-kiraNo pasAra thAya ne hADakAmAMthI na thaI zake, paNa ethI kaMI hatheLInI aMdara zuM zuM che te ApaNe narI AMkhe na tapAsI zakIe. paNa je hatheLInI pAchaLa ekasare-pleTa [ A leTa phoTogrAphamAM vaparAtI pleTa jevI ja hoya che. phera phakta eTale ke phoTogrApha-pleTa karatAM A leTa upara sIlvara bromAIDanuM selyuzana vadhAre jADuM lagADeluM hoya che ] dharI rAkhIne hatheLImAMthI kSa-kiraNe pasAra karavAmAM Ave te e kiraNe hatheLInA mAMsala bhAgamAMthI pasAra thaI leTane jaI sparze che ane leTa para hatheLInAM hADakAMnI chAyA paDI jAya che. e chIyA parathI hatheLInA aMdaranA bhAganI tapAsa kaI paNa prakAranI vADhakApa vinA karI zakAya. A ja rIte zarIranA koI paNa bhAganuM hADakuM bagaDayuM hoya, kayAMka baMdukanI goLI vAgI hoya, koIka bhAgamAM nakkara gaTha baMdhAI gaI hoya ke koI mANasa game te dhAtunI game te cIja gaLI gayuM hoya to A kiraNonI madadathI tenI tapAsa karI zakAya che. vIjaLInI battIo jema gaMgeTIva ane pojhITIva be prakAranA tAranA joDANathI prakAzI uThe che tema A kSa-kiraNo pedA karavAmAM paNa e baMne prakAra Avazyaka hoya che. havA khAlI karelI naLImAM negeTIva rAne jhITIva baMne prakAranA pAla rAkhavAmAM AvelA hoya che. jyAre e naLIne vIjaLInA tAranuM joDANa karavAmAM Ava-(vIjaLIne pasAra thavA mATe havA jarUrI hoya che. jyAre A naLImAM havA te najenI ja rahI gaI hoya che. eTale dIvA pragaTAvavAne jeTalI vIjaLIka zakti vaparAya che e karatAM 50 thI 800 gaNuM vadhAre vIjaLIka baLa ahIM vAparavuM paDe che.) tyAre vIjaLIka zakti pedA thaIne pojhITIva pilamAMthI negeTIva pilamAM jAya che ane enaigeTIva-polamAMthI eka sekaMDe 19000 mAIlana vega dharAvatAM kiraNe pedA thAya che. A kiraNo jyAre koI paNa dhAtu sAthe athaDAya -ane evI athaDAmaNa mATe naLInA eka bhAgamAM TaeNTInama nAmanI dhAtu rAkhavAmAM AvI ja hoya chetyAre temAMthI kSa-kiraNe utpanna thaIne sAme goThavelA padArtha (dhAtuo, hADakAM ane cAka ke cenAmAMthI banAvelI vastuomAMthI A kiraNo sAmAnya rIte pasAra thaI zakatAM nathI)mAMthI pasAra thAya che ane e padArthanI pAchaLa je ekasare-pleTa goThavavAmAM AvI hoya to tenA para e padArthanA je bhAgamAMthI e kiraNo pasAra na thaI zakyAM hoya athavA evadhata aMze thayAM hoya (dhana karatAM virala padArthomAMthI A kiraNo vadhAre sahelAIthI pasAra thaI zake che) tenI, te pramANamAM e leTa para chAyA paDe che. pleTa para chAyA hamezAM padArthanA je bhAgamAMthI kiraNo pasAra thaI zaktAM hoya enI nahi paNuM je bhAga para e paDatAM hoya-temAMthI pasAra na thaI zakatAM hoya tenI paDe che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSa-kiraNe [ ekasa Ijha] 129 AthI jyAre jemAMthI A kiraNe pasAra thaI zake, evA bhAganI paNa chAyA levI heya tyAre te bhAga sAthe kiraNo pasAra na thaI zake evo bhAga bheLavavAmAM Ave che. dAkhalA tarIke ApaNuM zarIra. hADakAMmAMthI kiraNo pasAra nathI thaI zakatAM ane hRdaya-phephasAM vagere kaThaNa bhAgamAMthI paNa te sahelAIthI nathI jaI zakatAM, eTale emanI chAyAo to ApaNane maLI zake. paNa ApaNe jo koInI hAjarI ke tenA AMtaraDAnI chAyA utAravI heya te tene je bismathasa ke beriyama nAmane padArtha khavarAvavAmAM Ave te e padArthamAMthI kiraNa pasAra na thaI zakavAthI enI, peTanA ke AMtaraDAnA AkAra pramANe chAyA paDe che ne te uparathI tenI hojarI AMtaraDAM vagerenI sthiti samajI zakAya che. chAyA utAryA vinA ja padArthanuM je nirIkSaNa karavuM hoya te kiraNe pasAra karatI vakhate padArthanI pAchaLa ekasare leTane badale beriyama pleTIne sAInAIDa lagArelA paDado dharavAmAM Ave che ane te para padArthanA kaThaNa bhAganA paDachAmAM dekhAya che. hRdayanA dhabakArA, hAjarImAM Utarate khorAka vagere jovAmAM e rItano upayoga karavAmAM Ave che. kSa-kiraNanI padArthamAMthI pasAra thavAnI zaktine lagatuM A vivecana sAmAnya keTinAM kSa-kiraNone anulakSIne che. e kiraNo utpanna karatI vakhate vIjaLIka zaktimAM jemajema vadhAro karavAmAM Ave tema tema temanI bhedana zakti vadhatI ja jAya che. je 200000 laTa dabANane vIjaLIka pravAha joDavAmAM Ave te evAM tIvra kSa-kiraNe paNa utpanna thaI zake che ke je dhAtumAMthI paNa pasAra thaI zake. kSa-kiraNe daSTigocara nathI hotAM. tenI bhedanazakti che ke sAmAnya saMgomAM paNa atirakta kiraNa karatAM vizeSa hoya che chatAM tenuM bharyatara (Vave of length) atinIlahita (Ultra violate) kiraNo karatAM paNa ochuM hoya che. reDiyama ( Radium) dhAtumAMthI "gAmA" nAmanAM kiraNo nIkaLe che. emanI bhedanazakti kSa-kiraNe karatAM paNa anekagaNa vizeSa hoya che. peTalAdanA 15 iMca jADA patarAmAMthI te pasAra thaI zake che. kSa-kiraNe utpanna karavAne vIjaLIka yaMtra vagerenI jarUra paDe che. paNa "gAmA" kiraNa mATe evI kazIja jarUriyAta rahetI nathI, kAraNa ke e kiraNe reDiyamamAMthI satata nIkaLyA ja kare che. jIvaDAM vagere keTalAka padArtho evA paNa hoya che ke jenA aMdaranA koI paNa bhAga para paDyA vinA kSa-kiraNa temAMthI sIdhesIdhAM pasAra thaI jAya ane jemanI sAthe kSa-kiraNo pasAra na thaI zake e padArtha bheLavI paNa na zakAyaAvI vastuonAM chAyAcitra levAne greja" nAmanAM kiraNo vayarAya che. A kiraNonI bhedanazakti kSa-kiraNa karatAM ochI hoya che. kSa kiraNe jemAM utpanna karAya che evI kAcanI naLImAMthI A kiraNo bahAra paNa nIkaLI zakatAM nathI. te je jagyAethI pasAra karavAnI IcchA hoya te jagyA para pAtaLe kAca vAparavo paDe che. kAgaLa, cAmaDAM, kApaDa, pAMdaDAM, phUle ane jIvaDAM ItyAdi padArtho ane prANIonAM chAyAcitro levAmAM A kiraNo atI upayogI thaI paDe che keTalAka loko kSa-kiraNonI madadathI paDatI chAyAo mATe phoTogrApha zabda vApare che te kaI vaLI prakAzacitra (Photograph)ne mATe chAyAcitra zabda vApare che. keTalAka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 - suvAsa : ASADha 1995 te vaLI phoTogrApha ke chAyAcitra vacceno bheda ja nathI samajatA. paNa A kiraNonI madadathI paDatA paDachAyAo mATe chAyAcitra (Shadowgraph-shadowchAyA, graph=lekhana- citraNa) ane kemerAnI madadathI je chabIo pADavAmAM Ave che tene mATe prakAzacitro (Photograph-Photo=prakAza, Graph=lekhana-citraNa) e zabdoja suyogya che. - chAyAcitro keTogrApha jevAM sastAM paNa na hoI zake. kemake kAM te e "gAmAkiraNe ne nahitara "kSa-kiraNonI madadathI ja pADI zakAya. "gAmAkiraNo " utpanna karatuM reDiyama te AkhI duniyAmAM thaIne paNa apAza jaththAmAM che; lAkho rUpiyA kharce paNa te maLavuM muzkela bane che. ane "kSa-kiraNa" utpanna karavAne hajAranI kiMmatanAM vIjaLIka sAdhanonI jarUra paDe che. eTale vastu ke kiMmata bemAMthI eka paNa daSTie A baMne citrone samAMtara gaNavAM e ayogya che. kSa-kiraNo zodhAyAM tyAre taratataratamAM to tene upayoga vaidakakSetramAM ja vizeSa pramANamAM thayela. saDI ke tUTI gayelAM hADakAM, zarIramAM pesI gayelI geLI, dAMta ke peDhAono saDo vagere tapAsavAmAM ane te saMbaMdhI upAya levAmAM A kiraNae aNamola sahAya karI che. raNabhUmi upara tene upayoga atI mahattvane siddha thayo che. zarIramAMnI nAjuka pezIomAM kSayathI thayelAM sUkSma pariNAma paNa A kiraNa darzAvI zake che, ane e rIte e bhayaMkara roganuM nidAna zodhavAmAM paNa A kiraNa sahAyaka bane che. paNa dhIme dhIme kSa-kiraNonA upayoganuM kSetra vadhavA mAMDyuM che. tenAthI dhAtunAM bharatakAmonI jhINavaTabharI parIkSA thaI zake che, bharatakAmamAM rahI gayela phoTA ke pilANe gameteTalAM na jevAM hoya te paNa A kiraNe te zodhI kADhe che. tethI e kAmane ghasavuM, saMdhADA upara caDAvIne ene cholI nAMkhavuM, paeNlIza karavuM ItyAdi kriyAomAM paisA ane vakhatane nirarthaka bagADa nathI thato. kSa-kiraNathI karelI bharatakAmanI parIkSA yAMtrika ( Mechanical) ke rAsAyaNika ( Chemical) parIkSAo (Tests) karatAM paNa vadhAre spaSTa ne ochI kharcALa hoya che. vimAne banAvavAnAM kArakhAnAmAM kSa-kiraNothI karelI parIkSAja chelI ane vadhumAM vadhu vizvasanIya gaNAya che. vaijJAnikonI salAmatine mahattvane AdhAra kSa-kiraNoja gaNAya che. A uparAMta kAso barAbara bharelI che ke kema te tapAsavAne zastra banAvavAnAM kArakhAnAMmAM dariyAI kebalamAM tArenI salAmati jevAne. ane zaMkAspada pArsale ke kavarone kholyA vinA ja aMdarathI tapAsI javAne pisTa khAtAmAM; lIphonA tAranI sthiti samajavAne khANamAM; daDAnI aMdaranI gaLAInI cokasAI karavAne golphanA daDA banAvavAnAM kArakhAnAmAM joDAmAM paga suMdaramAM suMdara rIte besI rahe che ke kema te tapAsavAne joDA banAvavAnAM kArakhAnAmAM sIgAreTa barAbara bharelI che ke tema te joI javAne sIgAreTonA kArakhAnAma; padArtho tAja ane yogya rIte bharelA che ke kema te tapAsavAne pAuTrI ane khAdya padArtho banAvavAnA kArakhAnAmAM; kharAM-khoTAM motI oLakhavAne jhaverI bajAramAM ane asalI ke nakalI citro pArakhI kADhavAne citrakalAmAM kSa-kiraNane uga have te sahaja ane suMdara pariNAmadAyaka thaI paDayo che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavivara ravIndranAtha ThAkuranI jagavikhyAta nATikAcitrAMgadA rasadarzana bAlacanda maNilAla parIkha [ gatAMka pR. 94 thI cAlu ] citrA samaje che ke A rIte paNa te vAta bhUmi para amara premano abhiSeka karavA talasatA kAtane pUrNa tRpti apI zake tema te nathI ja, chatAM teNe pasaMda karyo che te mArga sauthI saraLa, nirbhara, ne salAmata che tenI tene lezamAtra zaMkA nathI. tene apanAvavA jatAM sarva saMbhavita duHkhane AvakArI levAnI jyAre te taiyArI batAve che tyAre tene potAnA duHkhanI to kazI ja visAta nathI. paNa prANathIye adhika svAmInuM zuM? sukhanA sarvocca zikhare pahoMcelA hRdayanAthanA bhavya abhilASanA pitAne kAraNe cUrecUrA thatA joI tenuM Arya satIhRdaya cIrAI jAya che. sarvasvanI kurabAnI karatAM paNa priyatamanuM zreya thatuM hoya te te karavAne utsuka A asahAya yauvanA pAse bethI trIjo mArga nathI. pitAnuM mULa svarUpe pragaTa karI tene arjunanA caraNe dharavuM ane je pariNAma Ave te satkArI levuM e prathame mArga; bIjo mArga che te ja sthitimAM rahI, arjunane satya sthitithI ajJAta rAkhI, zakaya sukha arpatAM jIvana vitAvavuM. prathama mArga jeTaluM vadhAre ISTa che teTalo ja te vadhu dohyale che. tene apanAvavA jatAM bIjI koI navI ja Apatti AvI paDavAno bhaya haMmezAM laTakatA rahevAno. jyAre bIjo mArga saraLa che. te dvArA jeke pUrNatA prati vadhavAnI AzA vRthAna che, temaja jhaMkhanAnI bhAvanA haMmezAM atRpta rahyA ja karavAnI--jIvana, pariNAme, haMmezAM asthira ne avizrAnta ja rahevAnuM. chatAM paNa eTaluM te kharuM ke temAM kazuM vadhAre gumAvavAnuM nathI. bhale vizeSa na maLe, ekaMdara A mArga citrAne prathama karatAM vadhAre hitAvaha lAge che. tenA svIkAramAM pitAnuM jIvana keTaluM karuNa, ekala ane asahAya haze tenI kalpanA te kevA prazAnta gAyabhIryathI uccAre che !- . ane jyAre huM vRddha thAuM tyAre mAre mATe je khUNe rahyo haze te huM AbhArasaha vinamrabhAve svIkArI laiza." * nathI lAgatuM ke priya pAtranA sukhane khAtara jIvanasarvasvanA samarpaNane harSabhera vadhAvI lenAra bhAratIya satIhadaya A jvalaMta tyAgamAM dhabakI rahyuM che ? nathI lAgatuM ke bhAratavarSanuM jagajUnuM jIvanta gaurava snehabharyA tyAgane maMgalapaMthamAM premakumakumanI tejavatI pagalIo pADatI A Arya lalanomAM mUrtimAna thayuM che? - thoDA vakhatathayAM citrAmAM janmelAM asAdhAraNuM cAMcaya ne vyagratA arjunanA dhyAna bahAra rahI zakatAM nathI. citrAmAM rahelI kAI UMDI uNapa ja tenA kAraNabhUta che. tenI pratIti thatAM te mUMjhavaNa anubhavavA mAMDe che. chellAM saMbhASaNamAM jemajema te uNapa vadhAre ane vadhAre pragaTa svarUpa letI jAya che, tema tema tenI mUMjhavaNa paNa vadhune vadhu tIvra bane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 - suvAsa : ASADha 195 che, ane Akhare eka bhISaNa manAvyathA pragaTAve che. citrAmAM rahelA nigUDha satyane bhedavA te athAga prayatna kare che. tenI AchI jhAMkhI keIkavAra tene thAya paNa che, paNa darzana pradhAnataH AvaraNayukta ja hoya che. citrAnI vedanA te samaje che, temanI bannenI vacce pravartatI vibhinnatAthI paNa te anabhijJa nathI, paNa e badhAnA mULamAM rahelA prerakabaLane te sparzI zakatuM nathI. apAra maMthana pachI ekaja mArga ja che. pitA para thayelI tenA sahayoganI asara citrAne darzAvI te dvArA tenA hRdayamAM pravezavA prayatna karavo. te pramANe Akhare aDaga hiMmatathI banne vacce rahele mAyAvI paDado te care che. ajuna-- yathArtha svarUpe huM tane kadI oLakhato lAgato nathI. mane tuM koI suvarNa pratimAmAM chupAyelI devI jevI lAge che. tArI mahAmolI kRpAone yathAcita badalo huM vALI zakato nathI. Ama mAro prema apUrNa rahe che. keTalIkavAra tArI viSAdamaya daSTinA mArmika UMDANamAM, potAnA ja arthanI mazkarI karatA hoya evA tArA ramatiyALa zabdomAM, smitanA bANAvaraNamAMthI duHkhanI puNyavAlAmAM nIkaLI paDavA, dehanA vilAsazithila lAlityane vidAravA mathatI tArI AtmakatAnI jhAMkhI thAya che. chUpAveze te nija vallabha prati saMcare che; paNa eka evo samaya Ave che jyAre alaMkAra ne dule phagAvI daI te nama gauravatAmAM suhAtI UbhI rahe che. huM e aMtima tuMne-satyanI e aparihita RjutAne jhaMkhuM chuM." dampatInA aMtaramAM jalatI vyathA ajunA uddabodhanamAM kevI hRdayaMgama karuNatAmAM zabdadeha pAme che! kevI hadayadrAvaka haze, citrAnI UMDI jaDAI gayelI e viSAdapUrNa daSTi ! kevI apArthiva bhayAnakatA prasarAvatA haze, pitAnA ja arthanI mazkarI karatA tenA ramatiyALa zabdane vilAsI mArdavatA nIce UbharAtAM AMsunI haiyAvarALane khaMkherI nAkhI, sanAtana duHkhanI pavitra agnijavALAmAM pragaTa thavA mathatI citrAMgadAnuM darzana kevuM marmabhedI, kevuM bhISaNa haze ! je ke arjunanAM veNa citrAnA hRdayasoMsarAM UtarI jAya che, chatAM e kAramAM zabdomAM vAdaLAMnA AchA AvaraNamAMthI prakAzatA sUryanI peThe nikaTavata sukhanI AzA camakI rahI che e te sArI peThe jANe che. je arpavA te taiyAra che te nama gauravatAne arjuna have jhaMkhI rahyo che. paNa nizAndhakAragheryA mAnavI para, madhyAha-ravinA jhagajhagatA prakAzanI jema, sukhane A aNadhAryo udaya tenA para eka tIvra AghAtanI asara nIpajAve che- paNa e AdhAtanI nIce muktinI saritA vahI rahI che. harSa ane zeka, sukha ane duHkha AzA ane nirAzA, e AghAtamAM ekamekamAM maLI jAya che. temAMthI utabhavatI hadayavyathAne bhAra Akhare eka tIvra paritApamAM vilaya pAme che. citrAne AzvAsana ApatAM ajuna kahe che - - "A AMsu zA mATe vhAlI ? hAthavatI mukha DhAMkavAnuM zA mATe? meM tane duHkha dIdhuM che, priyatame ? meM kahyuM hoya te bhUlI jA...huM vartamAnathI ja saMtoSa pAmIza. adhAranA adaSTa mALAmAMthI saMgItasaMdeza lAvatA ke bhedI paMkhI peThe bhale mane sauMdaryanI pratyeka bhinna bhinna kSaNa maLe. bhale sAkSAtkArane kinAre mArI Aza dharI huM sadAkALa besI rahuM ane ema mArA divase vItAvuM....." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citrAMgadA: rasadarzana-133 ananI A visarjanabhAvanAe kaMI jevItevI nathI. AkAMkSAprAptine kinAre AvI pahoMcelA mAnavI mATe tenA aMtima lakSyamAMthI pariharavuM keTaluM duSkara haze ! pANInI madhyamAM rahyA chatAM pANIne sparzavAne asamartha, ane tene sparzavA jatAM te dUra ane dUra bhAge tyAre tRSAthI jalatA, abhizata TenTalasanI saMtapta talasATa-vedanA tenA sivAya anya kaNa jANI zake?-are kalpI zake? Ama ajuna-citrAnI anyonya premabhAvanAmAMthI samarpaNanI kalyANakArI bhAvanA janmI. prema bhale pUrNa na thAya, paNa premanA prANa samI arpaNabhAvanAmAM AnandatAM praNayI praNayasiddhimAM thaI zakata te karatAM ochAM kRtkRtya nathI thatAM ! madane milana sAdhyuM. vasantanI sahAyathI rasa pUrI tene vikasAvyuM. prema paripUrNa thaye na thayA eTalAmAM dampatI vacce sUkSma vibhaktabhAva jajo. dhImedhIme te prabaLa banatAM bannenA aMtarapravAha judA paDyA. paNa anya snehane laI aMte teo tyAga ane samarpaNanI maMgalabhAvanAmAM punaH AtmalagnanI samabhUmikA para AvI UbhAM. have e lagna paripUrNa kema thAya che te ja jovAnuM mAtra bAkI rahe che. ajunanI tenA satyasvarUpane aMgIkAra karavAnI utkaTa AkAMkSAthI prerAI navavarSanA prabhAte citrA e cirasthita mAyAne paDado vihArI leza paNa kSobha vinA tenA mULa svarUpamAM pragaTa thatAM kahe che- mArA hadayanA deva, tamane pUjavAne svargavATikAmAMthI huM anupama sauMdaryanAM kusumo lAvI. kriyAvidhi samApta thaI hoya, puSe karamAI gayAM hoya, te lAvo temane huM maMdiramAMthI bahAra pheMkI dauM (mULa puruSaveSamAM pragaTa thai ) have kRpAzIla nayane tamArA pUjArIne nihALe... "je puSpothI huM tamArI pUjA karatI temanA jevI huM sauMdaryamAM saMpUrNa nathI. mArAmAM ghaNAya doSo, ghaNae kSatio che. mahAna vizvapaMthanI huM te eka pravAsI chuM. mArAM vastra gaMdAM che. mArA pagamAM kAMTA bhoMkAI lohI nIkaLe che. kusumasaudarya-eka ja kSaNanuM e niSkalaMka lAvaNya mane kyAMthI prApta thAya ? garvapUrvaka huM tamArI samIpa je upahAra lAvuM chuM te eka strInuM hRdaya che. ahIM sarva sukha-duHkho, eka maryaMtanayAnI AzAonirAzAo ne zarama bhegAM maLyAM che. ahIM ja amara jIndagAnI sArU jhajhUmato prema gI nIkaLyo che. ahIM ja eka apUrNatA rahelI che je bhavya ane unnata che. pu5caryA pUrI thaI hoya te, mArA nAtha ! Ane tamArA bhaviSyanA divasanI sevikA tarIke svIkAra kare.' Ama pUrvanI svargIya-caMcaLa kalpanAsRSTi adazya banatAM A dampatI have nakkara vAstavibhUmi para AvI UbhuM che. citrA jIvanadevane have navavanamAM khIlatI tenI e kamanIya dehalatA dharI zake tema nathI. tenI pAse je kAMI rahyuM che te eka vakhata mAnuSI strIhadaya che, ane gauravathI tene te priyatamanA caraNe dhare che. e strIhadaya prathamanA milane hatuM tevuM piSamaya nathI. citrAMgadAnuM e svarUpa te prakRtimaiyAnI godamAM, sAMdarya ane premanA vikAsamAM, Atma-AtmanA snehalagnamAM, kayAranuMye ogaLI gayuM che. have te te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. suvAsa ASAt 1 madhuratAe sIMcA nArItvapUrNa banyuM che. mAtra caMcaLa saMdaryane mAyApaTa ja dUra thayo che. : pUrvajIvananuM citradarzana AlekhatAM citrA AgaLa calAve che- " "rAjatanayA citrA chuM. kadAca te dina tamane yAda haze, jyAre eka strI alaMkAra ane prasAdhanasAmagrIthI ladAyelI zivamaMdiramAM tamArI pAse AvI hatI. puruSa hoya tema te bezarama strI tamane sneha arpavA AvI. tame teno asvIkAra karyo, te tame sAruM karyuM. mArA svAmI ! huM te ja strI chuM. te mAro vezapalaTo hato. pachI meM denA varadAnathI eka varSa lagI maryoe kadIe dhAraNa na karyuM hoya tevuM urjavala svarUpe prApta karyuM, ane e mAyAne bhArathI mArA vIranuM hRdaya kaMTALI nAkhyuM................cekasa huM te strI nathI ja........" citrAnA je jIvanakALanI ApaNe samIkSA karI temAM be mahApariNatio samAyelI che. arjunanA prathama darzane puruSatva kacarAtAM, kAmadevanA varadAnathI citrA punaH nArItvanI dIkSA pAmI zrI saMdarya ne sukumAratAe vibhUSita bane che. A prathama pariNati-jenA vinA tenuM jIvana grISmaRtumAM sukAI gayelA sarovaramAM taraphaDatA mAchalAnA samuM banI raheta, tene naisargika vikAsa ApavA saMpUrNa saMdarya anivArya banyuM; paNa te potAmAM to hatuM ja nahi eTale devanI madada yAcavI paDI. Ama tenA jIvanane pUrvadeva bhUMsAI gaye. paNa devanuM bakSeluM divya ne parama toya mAyAsvarUpI saMdarya chevaTe akAruM thaI paDyuM. e saMdaryanA yoge premanuM je nirdoSa, jIvanuM jharaNuM phUTayuM hatuM tene mAyAnA pracaMDa tApamAMthI bacAvI levA satyane pragaTa karavA sivAya bIjo mArga rahyo nahi. temAMthI bIjI pariNati -janmI jenA vaDe prathamanuM mAyAtava dUra thavA chatAM tenA vege citrAmAM pragaTeluM nArIhRdaya te pelA premajharaNunuM jaLa pIpI kusumita ja rahyuM. prathama pariNatinA A bacI gayelA ciraMjIva tatve kalyANakArI dvitIya pariNati pragaTAvI jemAM citrAnuM nArItvamaya chatAM puruSadharmathI abhijJa zuddha kSAtraramaNanuM satyasvarUpe pragaTa thayuM- arjunane uddezIne citrAH "huM citrA chuM. nayI ke pUjavAnI devI ne nathI pataMgicAnI peThe beparavAIthI haDaselI devAnuM lokakaNanuM pAtra. bhaya ane sAhasanA paMthamAM mane tame tamArI bAjumAM rAkhavAnI kRpA karaze, tamArA jIvananAM mahAna kartavyamAM bhAga levAnI mane rajA Apaze, tyAre tame mArA satyasvarUpane pichAnazo. jene huM mArA garbhamAM paDI rahI chuM te tamAre bALaputra janmaze to huM tene bIje arjuna banatAM zIkhavIza, ane samaya pAkaze tyAre tamArI pAse mokalIza, ane tyAre chevaTe tame mane yathArtha oLakhaze. Aja te huM tamane mAtra rAjasutA citrA ja ApI zakuM chuM....' - vasanta pUrva bhAkhelA A sanAtana phalita maMgala satyane svIkAratAM arjuna tene harSa AnAthI vadhu suMdara kayI rIte vyakata karI zake ? " priye mAruM jIvana paritRpta che !" "citrAMgadA'nuM rasadarzana eTale jIvana, prema ane zairyanuM kalAtmaka vikAsadarzana. e vikAsadarzanane phUlagUMthaNImAM bharI letAM rasa ane mAdhurya, kalpanA ane kavitA, bhAva ane - bhASA, kalAkauzala ane jIvanadarzana eTalAM vyApaka ne virATa, samRddha, bhavya ne tejavata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citrAMgadAH rasadarzana - 135 che ke temanuM saMpUrNa - surekha darzana to e mahAlAkRtimAM ekatAna bane ja thaI zake. ahIM te temanuM pratibiMba darzAvavAnI abhilASA hatI, te keTale aMze siddha thaI che te te tatvo ke rasadraSTAo ja kahI zake che. A rasadarzananI zarUAtamAM prasaMgopAta zAkuntalano ullekha karyA pachI have aMtamAM, citrAMgadA ane zA kutala e be rasakRtio vacce rahelA eka sAmyane nirdeza karIne viramIzuM. bAhyadaSTie durvAsA RSinA zrApa nirarata banelA zAkuntalAne praNaya jema vastunaH RSinA zrApamAM mUrta thayelA, AcAradharmanA ullaMghanamAMthI pariNamatA sanAtana daivI zAre zapAle che, te ja pramANe devavihita saMdaryanA svIkAramAM rahelA mAyAnA svIkArane kAraNe citrAnA praNayendune vidhAtAnA parokSa abhizApanuM grahaNa lAgyuM che, jene lIdhe amApa saMdaryasamRddhi maLavA chatAM te tene yatheccha upabhoga karI zakatI nathI. bannenA zrApamAM ekaja taphAvata cheH zakuntalAnA viSayamAM te pratyakSa prApta thAya che, jayAre citrAnA jIvanakrama sAthe te pakSabhAve gUMthAI jAya che. paNa A bheda te uparano ja che, taLiye bannaya samarUpa che. bannenA zrApanA pariNAmamAM paNa sAmya che. atithidhamanA vyaktikramane TALavA zakuntalAne patino viga veThI ugra tapazcaryA karavI paDe che; citrA patino viraha - sahevAno nathI temaja daihika tapazcaryAmAMthI pasAra thavAnuM nathI te kharuM, chatAM patinA sAnnidhyamAM tene anubhavavo paDato mAnasika paritApa che dArUNa nathI. zakuntalAne zrApa tapazcaryAne hutAzamAM bhasmIbhUta banatAM jema duSyantasaha aMte tenuM punaH maMgaLamilana thAya che, temaja, vyathApUrNa AtmavaleNa pachI dusaha mAnasika tapazcaryAne aMte, jayAre citrA mAyAne vidArI satyasvarUpe pragaTa thAya che, tyAre te arjunasiha punaH vizuddha-unnata premanA kalyANabaMdhane saMlagna thAya che, ane tyArathI, duSyanta-zakAra - junacitrAMgadAne prema paNa, satyamAM virAjatA ciraMjIva banI rahela """" t" . saMjIvanI vAsudeva jAnI divasanA udhamAta zamyA pachI, nava chUpAvI kadI tujathI sakhI, virala veLa kadI tava baLa; hadayamAM UThatI sau. vedanA: viramIne lIM zAtiadhikatA, nasanase tava jyoti pharI vaLI vana-saMjIvanI mama cho tame. smaraNamAM tava yAda bharI paDI dina paDyo basa yAcana eTaluM, nava khasa mama nema samIpathI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrama narmadAzaMkara ha. vyAsa [ mahenata-mArIne suMdara ane saraLa banAvavAne, arthazAstranI daSTie, prajAnA dareka vargamAM prauDha ane ma ne paNa zikSaNa ane saMskAranI-sukha ane sagavaDatAnI zI jarUriyAta che te A samajAve che.] zrama eTale mAnavIe UThAvela kAI paNa jAtanI zArIrika temaja mAnasika mahenata ke majUrI. jIvanamAM mANasone Dagalene pagale parizrama karavo paDe che. parizrama sArAe saMsAranA saMcAlananI cAvI che. jagatamAMthI zramanuM astitva nAbUda thAya eTale jagatane paNa aMta AvI jAya. zcama to saMsAranI samagra pravRttio-Arthika, rAjakIya, naitika, dhArmika, sAmAjika vagere vagerene prANavAyu che. zrama eTale sAdhAraNa rIte ApaNe mahenata ke majUrI samajIe chIe. prathama te mAtra zArIrika mahenata ke majUrIne ja zramamAM samAveza thato hato. paNa zramanI arthamaryAdA dhImedhIme vistAra pAmavA lAgI ane Aje to zramanuM kSetra eTaluM badhuM vyApaka ane vizALa banI gayuM che ke jagatanI kaI pravRtti-sthaLa yA sUkSma-zramarahita nathI, zramathI para nathI. sRSTinAM mukhya be aMga-prakRti ane purUSa, prakRti ne puruSanA samanvayathI saMsArano AvirbhAva thAya che. e samanvayamAM zrama rahe che. saMsAranA mULamAM zrama che. zramarUpI pAyA upara samagra saMsAranI AlIzAna ImArata khaDI che. mAnavI vinAnI prakRti ekalI jaDa che, ane prakRti vinAno mAnavI upabhogarahita-cetana vinAnA paththara samAna che. prakRtithI puruSanuM jIvana che, saMsAra che, saMsAranI samagra pravRttio che; puruSathI prakRti raLiyAmaNI che, upabhogadAya che. prakRti ne puruSa saMsAranAM be-jamaNuM ne DAbu-pAsAM che. mAnavI jIvananA sajanathI te aMta sudhI jIvavAne mATe prakRtine upabhoga kare che, ane te upabhoga mANavAne mATe mAnavIne parizrama uThAvavo paDe che. pratyeka jAtanA upabhoga pAchaLa prakRtinuM parivartana--utpAdana raheluM che ane utpAdananA prANasamo zrama tenI sAthe saMkaLAyela che. * sRjanajUnA kALathI mAnavI zrama karate Avyo che, paNa zramanI samajaNa zAstriya paddhati pramANe jema jema samaya pasAra thato gayo ane vicAravijJAnane vikAsa thato gayo tema tema barAbara tarkanusAra thatI gaI. pahelAMnA vakhatamAM amuka jAtanA zramane ja utpAdaka zrama tarIke gaNavAmAM AvatuM. ne zramanA pariNAme sthULa vastunA jaththAmAM vadhAro thAya tene ja mAtra utpAdaka zrama samajavAmAM AvatA. jemake khetIvADI pAchaLa. zikAra karavAmAM, khanIja padArtho kADhavA pAchaLa karavo paDato zrama utpAdaka zrama gaNAto. zramanI A samajaNa dhaNI saMkucita hatI. e vicAraNuM kramazaH vistRta banatI gaI. eDama smItha nAmanA arthazAstrIe audyogika utpAdana uparAMta jene padArthonuM jarUriyAta pramANe parivartana karavuM paDe che ane parivartana pAchaLa je zrama uThAvavA paDe che te badhe zrama paNa utpAdaka ja che tevuM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrama * 117 jAhera karyuM. ATalI vicAraNuM paNa haju pUrepUrI saMtoSakAraka na hatI. zramane pariNAme jyAre sthULa pariNAma prApta thAya tyAre ja zrama utpAdaka hoI zake, e samajamAM Aje jabaradasta parivartana thaI gayuM che. Aje to zrama eTale je mahenatathI sthULa yA sUkSma jarUriyAta utpanna thAya te utpAdaka majUrI gaNAya che. A vyAkhyA eTalI badhI vyApaka banI gayela che ke pratyeka vyaktinI ane samagra saMsAranI saghaLI pravRttio utpAdaka zramanA svarUpamAM ja samajI zakAya. ahIMyAM eka vastu khAsa samajavA jevI che. utpAdaka zremanI vyAkhyAmAM, je mahenatathI jarUriyAta utpanna thAya te mahenata utpAdaka kahevAya che ema joyuM. have jarUriyAta eTale mAtra eka ja vyaktinI nahIM paNa samaSTinI ane kadAca eka ja vyaktinI hoya to paNa bIjI vyaktinA bhoge prApta thayela nahIM. je jarUriyAta samAjanA bhalAmAM na pariNamatI hoya te jarUriyAta pAchaLano zrama utpAdaka na kahI zakAya. jemake core uThAvela zrama, jugArIe uThAvela zrama, DAku, lUTArAo, guMDAo je jatane parizrama uThAve te te bhAgye ja utpAdaka zrama kahI zakAya, kAraNake te zramamAM samAjanA hitane badale ahita raheluM che, e lokonI pravRttimAM samAjane anartha thaI raheluM hoya che. e lekenA zramathI emanI vyaktigata jarUriyAta pAra paDatI hoya paNa tethI temanA zramane utpAdaka na kahI zakAya kAraNake teo samAjane anartha karI rahyA che. utpAdaka zramane samajavo have bilakula sahela che. samAjamAM rahelI pratyeka vyaktine zrama je zramane pariNAme kaI paNa vyaktine temaja samAjane nukazAna nathI thatuM te utpAdaka zrama che. pratyeka mAnavI pRthvIne pagathAra zramajIvI che, zramajIvI hovo joIe. je pitAne zramajIvI nathI gaNate te samAjane drohI che, samAja upara bhArarUpa che ane samAjanuM ahita karanAra che. samAjamAM rahetA pratyeka mAnavIne zrama utpAdaka che. jemake suthAra, luhAra, mocIne, ghAMcIno, zikSako, vakIlane, nyAyAdhizane, dhArAzAstrIne, kArakunane, gAyaka, citrakArane, sAhityakArane temaja koI paNa jAtanA kalAkArane zrama jyAM sudhI kevala vyaktigata ja nahIM paNa samAjane hAni na thAya e dRSTibiMdu rAkhI zrama kare che tyAM sudhI e utpAdaka zrama che. zramanI utpAdaka zaktinuM mApa kADhavA mATe zrama karanAra lokonI zArIrika, mAnasika ane naitika sthiti kevA prakAranI che te tapAsavuM paDe che. utpAdaka zaktine AdhAra mukhyatve karIne AbohavA, zramajIvIonA jAtiguNa, zramajIvIonuM Arthika jIvanadhoraNa, temanI buddhimattA, IcchAzakti, kAryazakti, prAmANikatA tema ja kArya karavAnI satata dhagaza ane naitika guNe upara rahe che. AzAspada jIvana, svataMtratA ane kAryanI DhabamAM yathocita karakAro paNa utpAdaka zaktine vadhAre che. majUrInuM vaLatara keTaluM ane kevA prakAranuM maLavAnuM che tenA upara paNa utpAdaka zakti vadhavAghaTavAne saMbhava rahe che. zramanI vyavasthA upara paNa utpAdaka zaktino jabaradasta AdhAra che. AbehavA upara zArIrika baMdhAraNa tema ja zArIrika zaktine AdhAra rahe che. atizaya uSNa tema ja atizaya ThaMDI AbohavAmAM utpAdaka zakti ghaNI kama mAluma paDe che. jyAre samazitoSNa AbohavAmAM utpAdaka zakti bahu sarasa hoya che. AbohavA upara jIvananI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 suvAsa : ASADha 15 AvazyakatAono AdhAra che ane jeTalA pramANamAM AvazyakatA vadhAre hoya ke ochI heya teTalA pramANamAM utpAdana zakti vadhe ke ghaTe che. game te prakAranI AbohavA hoya paNa majUronuM Arthika jIvanadhoraNa je saMtoSakAraka na hoya te utpAdaka zakti bilakula ochI hovAnI. utpAdaka zaktine AdhAra majUrane kevA prakAranA ane keTalA pramANamAM khorAka maLe che tenI raheNIkaheNI kevA prakAranI che tathA tene ArogyavALAM-khulI havA ane ujAsavALAM nivAsasthAna maLe che ke nahIM tenA upara rahe che. je majArone peTapUratuM khAvAnuM paNa na maLatuM hoya, zarIra DhAMkavA pUratAM-RtuonA AkramaNamAMthI zarIrane rakSavA pUratAM kapaDAM paNa na maLatAM hoya, temane rahevAnAM jhupaDo gaMdakIya jagyAmAM hoya te pachI te majUronI utpAdaka zakti UMcA prakAranI kevI rIte thaI zake ? hiMdustAnano majUra IglAMDa, amerikA ke jarmanIne majUra karatAM ochI utpAdaka zaktivALo hoya te tenAM kAraNa, upara batAvyA pramANe, jIvananuM ArthikadhoraNa behada kaMgAla, samAja ane rAjyanI tenA jIvana mATenI bedarakArI ane kaMIka aMze AbohavA che. che . AbohavA sArI hoya, jIvananuM ArthikadhAraNa UMcA prakAranuM hoya to pachI utpAdaka zaktine AdhAra majUronI buddhimattA upara rahe che. jeTalA pramANamAM buddhi kuzAgra ane mAnasika zaktio sArA pramANamAM khIlela teTalA pramANamAM utpAdaka zakti vadhAre hoya che. mAnasika zaktionI khIlavaNIne AdhAra keLavaNI upara hoya che eTale jeTalA pramANamAM keLavaNuM vadhAre vyApaka ane vyavahArU teTalA pramANamAM majUra vadhAre kAbela ane hoMziyAra bane che. pariNAme tenI utpAdaka zakti paNa vadhe che. yuropa, amerikA ane jApAnanA zramajIvIonI utpAdaka zakti hiMdustAnanA majUra karatAM anekagaNI vadhAre che kAraNa ke hiMdustAnane majUra nirakSara che, abhaNa che. jyAre pelA keLavAyelA ane vyavasthita che. keLavaNIthI vicArazakti ane kalpanAzakti khIle che, ane utpAdaka zakti kalpanAzaktine AbhArI che. jagatamAM Aje atula utpAdaka zakti mAluma paDe che tenuM kAraNa vijJAnanI asAdhAraNa zodhaLo ane e badhI zodhakhoLa kalpanAzakti tema je vicArazaktinuM pariNAma che. keLavaNI sAthe saMskAra prApta thAya che ane saMskArathI IcchAzakti, prAmANiktA, kAryakSamatA temaja naitika guNonI khIlavaNI thAya che.--- jenAthI majUronuM jIvana unnata bane che temaja utpAdana zaktine khUba vega maLe che. pariNAme dezanI unnati thAya che. e kAraNe ja hiMdamAM Aje prauDha zikSaNane pracAra thaI rahyo che. majUra bicAro kAma karIne marI jato hoya ane tenI majUrInA badalAmAM tene dhAryA pramANe nyAyapUrvaka, peTapUratuM vakhatasara na maLatuM hoya te tenI utpAdaka zakti dhImedhIme kSINa thatI jAya che. svataMtra majUronI utpAdaka zakita karatAM gulAmenI utpAdaka zakti anekagaNuM ochI hoya che tenuM kAraNa A che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narakesarI rANuM jaMgabahAdura * 139 [anusaMdhAna pR. 114] lAgyo. pariNAme teNe phatehajaMgane AvakAryo paraMtu koInA paNa hAthamAM pUrI sattA rAkhavAne badale teNe te phatehajaMga, gaganasiMha, senApati abhimana ne jaga vacce vaheMcI nAMkhI. vaDApradhAnanuM pada je ke phatehajaMgane ApavAmAM AvyuM paNa lazkarI baLano moTo bhAga gaganane soMpI bAkIne bIjA traNe vacce vaheMcI devAye. - A arasAmAM paMjAbamAM aMgrejo ane zIkho vacce yuddha phATI nIkaLyuM, zIe nepALanI madada mAgI ane nepALanI rAjasabhAe pUratI madada ApavAnI icchA paNa darzAvI: paNa jaMgabahAdura ane gaganasiMhe aMgrejo sAthe nirarthaka vera bAMdhavAmAM kaMI sAra na je. temaNe zIkhane madada ApavAnI bAbatamAM virodha karyo. rAjA-rANIe paNa zAMtine mATe e baMneneja Take ApI taTasthatAnI nIti sAcavI rAkhI. paNa gaganasiMhanI A rIte divasedivase vadhatI jatI sattAe rAjAne ukerI mUkyo. te pote te gaganane kaMI paNa karI zakavAne ke azakata hatA paNa sva. mahArANInA baMne putro-surendravikrama ane upendravikramane teNe rANI sAthe gaganano nIca saMbaMdha samajAvyo ane gagananA khUna mATe temane Agraha karyo. pariNAme baMne kumAroe, rAjakuTuMbanI kIrti paranA kalakane bhUMsI nAkhavA, phatehajaMga vagerene vizvAsamAM laI, gagananA gharanI samIpamAM ja rahetA, lAlajahAM nAme mANasanI madadathI, eka rAtre, Akasmika rIte gagananuM khUna karAvI nAMkhyuM; ne lAlajahAne temaNe hajAra sonAmahere ApIne e pradezanI bahAra sahIsalAmata sthaLe pahoMcADI dIdho. rANIne A khUnanA samAcAra maLatAM ja te aDadhI rAtre ughADI talavAre nIkaLI paDI. gagananA zaba pAse teNe A verane badale levAnA zapatha lIdhA. pitAnA e priyatamanA zabane ane tenI smazAnayAtrAne rAjavazI sanmAna ApavAne teNe rAjatijorImAMthI eka lAkha rUpiyA ApavAnI AjJA pharamAvI. ne te sIdhI keTa-ke jyAM lazkarI bAbatonuM nirAkaraNa thatuM tyAM jaI pahoMcI. teNe rAjyanA dareka amaladArane te ja vakhate tyAM bolAvI maMgAvavAne lazkarI zaMkha phUkAvyA. A prasaMge saithI prathama AvI pahoMcanAra jaMgabahAdura hatA. rANIe tene vizvAsamAM lIdhe. ghaNAkharA amaladAre ane senApatio AvI pahoMcatAM rANIe khUnInI tatkALa mAgaNI karI, ane eka amaladAra upara zaka jatAM tene tyAMja uDAvI devAnI teNe senApati abhimanane AjJA pharamAvI. A badhI dhamAla joI gabharAto rAjA tyAM AvI pahoMcyo. teNe amaladAranA vadhane vaDA-pradhAnanI saMmati sivAya gerakAyadesara TharAvyo. vaDA-pradhAna hajI tyAM AvI pahoMcyA nahotA. temane bolAvavAnA bahAne, rANIthI Darate rAjA tyAMthI bhAgI chUTa; ne phatehajaMgane tyAM jaI tene badhI vigata samajAvI. phatehajaMga yogya taiyArI sAthe keTamAM AvavA nIkaLyo. rAjA salAmata Azraya mATe aMgreja resIDenTanI keDIe jaI paheo paNa resiDenTa rAtrine vakhate mulAkAta ApavAnI nA pADatAM te resIDenTane gALo bhAMDate bhAMDate rAjamaMdire pAcho pharyo. phatehage keTamAM pahoMcI rANIne pUratI tapAsanuM AzvAsana ApyuM. paNa rANIe te Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 suvAsa : ASADha 1995 te ja vakhate kharA khUnIne zodhI kADhavAne ne zakadArAne uDAvI devAnA Agraha karyAM. ane tema thatAM pahelAM kAI paNa vyaktine kATanI bahAra nahi javA devAne teNe nizcaya darzAvyA. phatehajaMga rANInI eka mAgaNI sAthe saMmata na thai zakayA. teNe abhimana sAthe masalata karI rANI sAme khullA virAdhane nirNaya karyo. .. paNa ekalA phatehujaMga ke abhimanathI kaMI vaLe ema nahetuM. kATanI bahAra rahelAM temanAM lazkarAne saMdeza paheAMcADI tee tenI sazastra madada na meLave tyAMsudhI te nirupAya hatA. te kATatA cekI paherI jaMgabahAdurane hastaka hatA. abhimana e paherA vaTAvI bahAra nIkaLavA gayA ke tene rANInA hukamathI tarataja tyAM vIMdhI nAkhavAmAM AvyA. maratA abhimane gaganasiMhanA khUnI tarIke jaMgabahAduranuM nAma dIdhuM. phatehajaMganA rASa paNa have jagabahAdura tarapha vaLyeA. A prasaMgane badhA ja doSa jaMga para DhALI nAMkhavAne te mebAkaLA banI rANInI pAse deDayA. paNa rANI pAse paheAMcI te rANIne jaMgabahAdura prati zaMkAzIla banAvI zake, e pahelAM ja jaMganI premikAnA prabaMdhathI tene pagathiyA paraja vIMdhI nAkhavAmAM AvyA. A pachI tA phatehajaMganA pakSe, pAnDe pakSe ane mAtakheranA khUnanA kAraNe keTalAka thApAoe paNa jaMganA ekatra sAmanA karyAM. jaMgane paNa peAtAnA moTA pakSa hatA. baMne vacce tumula yuddha jAmyuM. paNa virAdhI pakSe avyavasthita hatA. jyAre jaMga tA pahelethIja bhAvinuM mApa kADhI pUratI lazkarI taiyArI sAthe AvyeA hateA. tenA bahAra rahelA lazkarane kATamAMnI gaMbhIra paristhitinA samAcAra maLatAM teNe aMdara dhasArA karyAM. gagananuM sainya paNa jaMganA pakSe UbhuM. tehajaMga ne abhimananAM sainyAe senApatienA avasAna pachI rANI ke jaMgane virodha karavAmAM kaI sAra na joyeA. pariNAme virodhIee nAsabhAga AdarI. kATanA rAjaceAkamAM rUdhiranI naukA relAvatAM hajArA zakheAnI bhayAnaka hAramALA jAmI. rANIe surendravikramane e dRzya batAvI tene DarAvavAnI jaMgane sUcanA karI. jaMge surendravikramane dRzya te batAvyuM, paNu dhImethI kAnamAM kahyuM, "ahIM tamArA virodhIoja khatama thayA che." Ama aneka baLavA te hunnarAnAM lohI reDAyA pachI nepALanuM sukAna ekaja vyaktinA hAthamAM mUkAyuM. rANIe te ja rAtre jaMgabahAdurane tepALanA mukhya senAdhipati ne vaDA pradhAnane pade nImyA. [jaMgabahAduranA rasika ane yazasvI uttarajIvana mATe AvatA aMka jIe ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaTapadra(vaDodarA)nA aitihAsika ullekha [5. lAlacaMdra bha. gAMdhI. prAthavidyAmaMdira, vaDodarA] [ 7 ]. kavi vinayavi upAdhyAye vikramanI sattaramI sadInA uttarArdhamAM vaDodarAnI mane haratA joyA pachI te saMbaMdhamAM potAnA kavitvaryA uddagAro uparyukta koThArA prakaTa karyA che. temAM jaNAvyuM che ke - - 1, A kavi, tejapAla ane rAjazrInA suputra ane uparyukta kIrtivijaya upAdhyAyanA ziSya hatA. teoe potAnI jananInA prema mATe citkozamAM mUkelI kathAsa graha, jJAtAsUtra vigere graMthanI pratiyo pATaNanA jaina graMthabhaMDAramAM jovAmAM Ave che. A kavie pitAnA jIvanamAM aneka tapAgacchapationA samayamAM graMthenuM lekhana, saMzodhana, avagAhana ane racanAkArya karyuM jaNAya che. temanA guru-baMdhu kAMtivijaye saMvega rasAyana bAvanImAM karelA sUcana pramANe teoe be lAkha heka-pramANa canA karI samAjane upayogI sAhitya pUruM pADayuM hatuM, je dvArA saMskRta, prAkRta, gujarAtI ane hiMdI bhASA para paNa temanuM prauDha pAMDitya prakaTa thAya che. saMvanA sUcanavALI temanI mukhya racanAo A pramANe jANavAmAM AvI che- vi. saM. 1984 mAM caitra va. 10 rAmacaMdrata zrIzazI naiSadha-vRttinuM lekhana (e. I. naM. 1206). vi. saM. 1687 mAM yaMtrarAja graMthanuM lekhana. vi. saM. 1689 mAM u. bhAvavijaye racelI uttarAdhyayana- vRttinuM saMzodhana. vi. saM. 1690 mAM uparyukta guru kIrtivijaya-kRta vicAra-nAkaranuM lekhana. vi. saM. 1696 mAM jeTha zu. 2 tapAgapati vijayAnaMdasUrinA samayamAM ka9patra-vRtti (subodhikA), je jaina-samAjamAM prativarSa paryuSaNa parvamAM vaMcAya- saMbhaLAya che. vi. saM. 1697 mAM dhanyatrayodazIe kArapura(bArejA)thI, sta bhatIrtha(khaMbhAta)mAM comAsuM rahelA tapAgaNa-pati vijayAnaMdasUri tarapha lakhela vidvattAbharyA citrAkAvyamaya pAMca adhikAravALe AnaMda-lekha saM. vijJaptipatra. (jainasAhitya-pradarzana prazastisaMgraha bhA. 1 lAnA aMtamAM A graMtha prakAzita karyo che, tyAM "vAdhi' zabdathI cAra saMkhyA laI Ane racanA samaya (vi. saM. 1694 jaNAvyo che, paraMtu vi. saM. 1696 mAM racelI subedhikAne temAM ullekha hevAthI "vArdhi' zabdathI ahiM 7 saMkhyA laI Ano racanA-samaya vi. saM. 1697 samaja yogya gaNAze). vi. saM. 1689 (98) mAM tapAgacchapati vijayadevasUri ane vijayasiMhasUrinA samayamAM gujarAtI bhASAmAM racelI sUryapura(sUrata)nI citya-paripATI; jemAM surata ane tenI AsapAsanAM 2 (rAMdera), vaDasAla (valasADa), ghaNudIvi (gaNadevI), navasArI ane hAMsoTa vigeremAM rahelAM te samayanAM jina- jaina-maMdira)ne sAre khyAla Ave che. vi. saM. 1701 (1) mAM tapAgaNapati pUjya AcAryanA AdezathI jodhapuramAM comAsuM rahetAM temanA tarapha sarata lakhela uparyukata IMdadUta kAvya-lekha (kavie AnA 1lA padyamAM vinaya ane 126 mA zlokamAM vinayavijaya evuM nAma spaSTa sUcavyA chatAM, sana 1906 mAM ni. sA. kAvyamAlA gura chaka 14 mAM A kAvya tyAM saMpAdita karavA chatAM saMpAdakane tenA rtAnuM nAma phuTa upalabdha thayuM na hatuM! sAkSara zrIjinavijayajIe saMpAdita "vijJapti-triveNI"nI prastAvanA (5, 7 ane 18)mAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 - suvAsa : ASADha 1995 he iMdu! te kaMga(ahammadAvAda)thI dakSiNa dizAmAM prarathAna karatAM vacce svarganA AkAra jevuM bIjuM nagara lATadazanuM tilaka joIjoIne tane manamAM parama prIti utpanna thaze; kemake vividha prakAranI lakSmI--zabhAthI manahara zarIravALA manuSyane tyAM vAsa che. - ramaNIya atyaMta anupama vaTapadra nAmanI A nagarIne jaI, manamAM zaMkA dhAraNa karatI laMkA samudramAM DUbI gaI, ane alakA(kuberanI rAjadhAnI) daSTi na pahoMce tevA sthAnamAM vase che, ane bhegAvatI, madarahita thaIne pAtAlamAM pesI gaI lAge che. tathA ene anusarIne bIjA keTalAka lekhakAe anyatra jaNAvyuM che ke A "Induta" kAvya vijaya prabhasarine udezIne lakhAyela che, paraMtu AMtara avalokana ane vizeSa vicAra karatAM te vijayadevasarine udezIne lakhAyela hoya ema jaNAya che.) vi. saM. 1705 mAM dhanateraze khaMbhAtanA zrIsaMgha taraphathI comAsA mATe khaMbhAta padhAravA vijJaptirUpa, rAjanagaramAM rahelA vijayadevasUri tarapha lakhela gujarAtI kavitA-lekha. vi. saM. 1706 mAM bhAdravAmAM vijayasiMhasUrinA AdhipatyamAM neminAtha-bhramara gIta. vi. saM. 17078)mAM dIvabaMdaramAM vijayadevasUrIzvara ane vijayasiMha gurunI tuSTi mATe saM. nayakusumAMjali (nacakaNikA) ......dhanateraze devakapattana (prabhAsa pATaNa thI, gujarAtanI rAjadhAnI pATaNamAM comAsuM rahelA pUjya vijayadevasUri tarapha pUrvArdha prAkRta ane uttarArdha saMskRta padyavALuM chaTAdAra racI mokalela viziSTa nivedanavALuM paryuSaNa parva-vijJaptipatra. tapAgaNapati vijayadevasUri ane vija sihasUrinI AjJA laIne prAraMbha karela ane vijayasihasari svargastha thatAM vijayaprabhasUri paTTadhara tarIke prakAzamAM AvatAM (1) vi. saM. 1708 mAM vaizAkha zu. 5 jUnAgaDhamAM pUrNa karela seMkaDo pramANAvALe 176 21 loka pramANa ativistRta dravya, kSetra, kAla, bhAva lokaviSayaka lokapakArA nAmane mahAna saM, graMtha. visaM. 1710 mAM jeTha ru. 6. vijayasihasUrinA upadezathI zatrajayanA zikhara para thayela sahasrAkaTa (1008 jinabiMbavALA) tIrthanI pratiSThA (vijayadevasUrinI AjJA ane A. vijayaprabhasUrinA nirdezathI karyAnuM zilAlekhamAM sUcana che.) vi. saM. 1710 mAM rAjadhanya(rodhana)puramAM, tapAgaNapati vijayadevasUrinI vidyamAnatAmAM temanA paTTadhara vijayasihasUri svargastha thatAM yuvarAja vijayaprabhasUrinA samayamAM kAMtivijayagaNi mATe himavyAkaraNa-ladhuprakriyAnI racanA. vi. sa. 1713 (1) mAM vijayaprabhasUri-paryata paDhAvalI- sajhAya. vi. saM. 1711 mAM suratamAM vijayaprabhasUrinA AdhipatyamAM dharmanAtha-vijJaptirUpa upamitibhava-apaca stavana, aneka jina--stavane, vIzI, vIzI, svAdhyAye, pado, vinayavilAsa vigere. vi. saM. 1723 mAM gaMdhapura (gaMdhAra)mAM vijayaprabhasUrine adhikAramAM zAMtasudhArasa bhAvanAprabaMdha (saM. geya dezIomAM madhura saMgItamAM utArela ucca jaina bhAvanAo.) ' vi. saM. 1723 (32)mAM gaMdhAramAM vijayaprabhasUrinA AdhipatyamAM pAMca samavAya-kAraNa stavana, paDAvazyaka stavana, upadhAna vidhi-stavana vi. vi. sa. 1726 mAM u. yazovijaye racela dharma-parIkSA graMthanuM saMzodhana. vi. saM. 1728 mAM rAneramAM rAjula-nemi-saMdeza (bAramAsa).. vi. saM. 1729 mAM vijaya dazamIe rAneramAM vijayaprabhasUrinA AdhipatyamAM puryaprakAza (ArAdhanA) stavana (jena-rAmAjamAM e tasamaya para ArAdhanA mATe bahu vaMcAtuM ane saMbhaLAvAtuM). vi. saM. 1731 mAM gadhAramAM jinasahasranAmastotra. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaTapadra(vaDodarA)nA aitihAsika ullekha - 143 A nagara(vaTapadra)mAM madhyamAM vizAla suSama (cotaraphathI sArI rIte samadhATavALA) atyaMta uce maMDapa (mAMDavo) che, tyAM rahIne tAre cAre dizAmAM jevuM A puranI cAre bAjUnI anupama lamI-zebhAne tuM jaladI Iza, kharekhara A nagara, pavitra kAMtivALA cAradhAravALA caitya(jinamaMdira)nuM anukaraNa karanAruM hAi ramaNIya che." ahiMthI atyaMta pAse bhUgupura(bharUca) che.' ema e pachInA lekamAM ullekha karyo che. | nikolasa hiTiMgaTana (Withington) nAmanA paradezI musAphare IvIsana 1612thI 1616 sudhI hiMdustAnamAM pharI mAhitI meLavI IraTa IDiA kaMpanIne gavarnara tarapha lakhyuM hatuM, je lakhANa briTiza myujhiyamamAM rAkhyuM hatuM, te prakAzamAM padezI musApharoe AvatAM jaNAya che ke, uparyukta musAphare bri ejanTa eDavartha karelA ullekha sAthe I. sana 1613 akaTobaramAM (vi. saM. 167mAM) sUrata taraphathI ahammadAvAda jatAM A vaDAdarAnI mulAkAta lIdhI hatI. ahithI vepAra mATe mAla kharIdyo hato. A nagarane brothA (Brothra), zrodrA (Brodra) nAmathI oLakhAvI tene sArAM bilDIMgavALA nAnA nagara tarIke jaNAvyuM che. te vakhate A zaherano gavarnara musalaphakhAna 2000 ghaDAo tathA pAyadaLa vagere sainya sAthe mahI vAsada tarapha rajapUta sAme yuddha mATe rokAye ha. jemAM pAchaLathI baMne vacce saMdhi thaI hatI. hiTiMTanane vAsadathI naDiAda jatAM sAmAna vi. upADavA muphakhAne 20 ghoDAo ane eka hAthI AvyA hatA.' sapTele nAmanA musApharano I. sana 1938-39no je ahevAla prakaTa thayo che, te parathI jaNAya che ke teNe I. Daca mitra ane aMgreja ejanTa sAthe bharUcathI AvI sana 1638mAM tA. 7mI akabaramAM (vi. saM. 1695mAM) potAnA dezanA DresamAM vaDodarAnI mulAkAta lIdhI hatI. ahiM teNe aMgreja ejanTane tyAM hiMdu nAcanArIonA nA joyA hatA. ahiM majabUta divAlavALo sArAM burajevALo koTa tathA cAra khullA ane eka baMdha rahetA daravAjA sAthe pAMca daravAjA teNe joyA hatA. ahi vaNATa ane raMgArI-chIpA kAmamAM udyamI mukhyatayA hiMduvasatinI teNe noMdha karI che ? vi. saM. 1732-6mAM vijaya ratnasUrinA adhikAramAM gukhasthAnaka svarUpa (vIrastavana). vi. saM. 1737 mAM vijayadazamIe vijayaranarasUrinI AjJAthI ratalAmanA comAsAmAM hemaprakAza (haMmaprakriyA-vivaraNa) vistRta vyAkaraNu-graMtha-racanA. vi. saM. 1738 mAM rAneramAM bhagavatIsa-sajajhAya. vi. saM. 1738 mAM rAneramAM zrIpAla-rAsa (750 gAthA parya-ta, apUrNa mUkI svargastha thatAM bAkIno bhAga, temanA vacanathI suprasiddha upAdhyAya yazavijaye pUrNa karyo; je Azvina-citramAM nava-pada ArAdhanaprasaMgamAM jana samAjamAM bahuza: vaMcAya-gavAya-saMbhaLAvAya che). 1. "alI TrenDasa Ina InDiyA (1583-169)' eksapharDa yunivarsiTI presa, ilaMDa .thrI sana 1921 mAM prakaTa thayela pustaka (pR. 205). - 2. "mahelo Drahalsa ina vesTa iDyiA IsvIsan 1638-39 (kanpharDa yunivarsiTI presa taraphathI 1931mAM pra. 5. 15, 16). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 suvAsa : ASADha 1995 vikramanI aDhAramI sadImAM vi. saM. 1721mAM tapagapati viyaprabhasUrinA samayamAM temanA AjJAdhAraka, paM. vaDodarAnA pavijayanA ziSya paM. meghavijaya nAmanA vidvAne dIvabaMdaramAM pArzvanAthanAM smaraNe cemAsuM rahI racelI zrI pArzvanAthanI nAmamAlAmAM vaDodarAnA pArzvanAthanuM paNa smaraNa karyuM che.* tapAgacchamAM viyaprabhasUrinA aMdhakAra-samaya vi. saM. 1713 thI 1749)mAM paM. cAritrasAgaranA ziSya 5. kalyANasAgara kavie racelI pArzvanAtha-caityaparipATImAM vaDapadranA pArzvanAtha(mUrti)nuM smaraNa karyuM che.' tapAgacchamAM vijyarAjasUrinA adhikAra-samayamAM 5. zivavijayanA ziSya zIlavijaye vividha dezomAM yAtrA karI vi. saM. 1746mAM racelI tIrthamAlA(stavana)mAM vaTapadraviDe darA)ne dAdA pArzvanAtha devanuM smaraNa karyuM che. vikramanI aDhAramI sadInA pUrvArdhamAM laMkAgachamAM thaI gaelA zrI pUjya gaNIzvara kezavagurunA ziSya muni tejasiMhagaNie saM. daSTAMtazataka tathA bIjI keTalIka laghu kRtiyo gujarAtImAM racelI jaNAya che. jemaNe vi. saM. 17ra7mAM jAloramAM gaSabhastavana neminAthanuM stavana (hIrAdha), vi. saM. 1733mAM burahAnapuramAM zAMtijinastavana, tathA vIra jinastavana, vi. saM. 1734mAM ratanapurImAM jinastavana, vi. sa. 1735mAM nAMdasamAmAM AtarAnuM stavana, 1748mAM viramagAmamAM sImaMdhara-jinastavana racyAM hatAM; te kavi tejasiMha vi. saM. 1711(4)mAM vaDodarAmAM neminAthanuM ratavana racyuM hatuM. ciAlu) 1. "jesalamera jina manamohana kalikuMDa, IlaraI atizaya vaDodaraI paracaMDa; DuMgarapura IDara udayapura jinarAya, dhavalakaI navasArI vANArasI varadAya." -prAcInatIrthamAlA-saMgraha (bhA. 1, pR. 152 ya, vi. caM.) 2. "DuMgarapurame pato vaDapa ho vArTi rakhavAla." -pAzvanAtha-caityaparipATI (prAcIna tIrthamAlA-saMgraha bhA. 1, pR. 7 gA. 9). 3. " bhAI pAsa, vaTapadri deva dAda jina sehi nitumeva; cAMpAneri nemi jisuMda, mahAkAlI devI sukha-kaMda. " -prAcInatIrthamAlA-saMgraha (bhA. 1, pR. 122, gA. 119). 4. "tasa ziSa tejasiMha, stavana ra vaDedarA majhAra e, 5 saMvata ddha asva(sa)[2]sI sahI dIvo se pra(? sAma)la sAra e; zrI nemaprabhujInI stuti kIdhI, saMgha sahu jayajayakAra e, 6 me. da. dezAI - jaina gUrjara kavio (bhA. 2, pR. 300) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana-jharaNuM pramA barnArDa za custa zAkAhArI che. zarIre paNa teo UMcA ne ekavaDiyA che.jyAre sva. mahAna vArtAkAra cesTaraTana mAMsAhArI ane zarIre paNa sazakta ne bharAvadAra hatA. eka vakhate A bane nAmAMkita sAhityakAre mArgamAM akasamAta ekaThA maLyA. - te prasaMge cesTaraTane sai sAme joI kahyuM, "tamane joIne koI ekasa emaja dhArI bese ke IglAMDamAM dukALa paDyo che." "ne, nAmadAra !" barnADa zAe umeryuM "Apane joIne e cokkasa emaja mAnI bese ke iglAMDanA dukALanuM kAraNa Ape che." praziyana rAjakumAranI rANIne TAcheDA pachI eka gAmamAM najarakedInI jema rAkhavAmAM AvelI. te rANIe eka prasaMge paradezathI kiMmatI mAla maMgAvyo. paNa jakAtI amaladAre jakAta na maLavAthI mAla rokI rAkhyo. rANIe e amaladArane mAla laI pitAnI samIpa bolAvyo. ne tene tamAcA coDI tenA hAthamAMthI mAla paDAvI lI. amaladAre A apamAna viSe zahenazAha pheDarikane phariyAda karI keDarike uttaramAM lakhyuM, "jakAtI nukazAna mArA nAme caDAvavuM. mAla jeNe lIdhe hoya e bhale sAcave. tamAcA jene maLyA hoya e potAnI pAse rAkhe. ne apamAna !-eka suMdara ramaNInA sukamaLa gulAbI hAtha amaladAranuM apamAna karI zake?-e te puSpa kahevAya." mahAna pheDarikanA eka aMgarakSake yuddhanA vakhate potAnI ramaNIne patra lakhatAM jaNAvyuM, "o vahAlI ! ghUrakatA gharaDA rIMchanI sevAmAM divase vadhAre vAta ema hoI tane maLatAM ga, thaze. * e kAgaLa akasmAtathI Darikane hAtha jaI ca. keDarike e aMgarakSakane belAvI tene lakhatAM AvaDe che ke kema e viSe zAMtithI puchaparacha karI ane uttaramAM sainike pote suMdara lakhI jANe che ema jaNAvatAM pheDarike tene Tebala pAse lakhavA besADe. ane ene ja patra ene meTethI vAMcIne lakhAvavA mAMDyo. aMgarakSaka gabharAI UThaze. phreDarike patra pUro karAvI pUchyuM, "dhruje che kema?" have e patranI nIce eka navI lITI paNa umera ke, "e priyatame! eja gharaDA rIMche have mane jelamAM mokalela hoI tane maLatAM mahinAo vItI jaze." paNa rasika pheDarike ceDA ja divasamAM e aMgarakSakane choDI mUkI tene tenI ramaNIne maLavA mekalI Ape. jarmanInA eka nagaranA nyAyAdhIze eka lekasevakane IzvaranuM, rAjAnuM ne kerTanuM apamAna karavA mATe be varSanI sakhta sajA karI. A saMbaMdhamAM zahenazAha keDarikane apIla thatAM teNe nyAyAdhIzanA riporTa nIce neMdha karI: "Izvarane e oLakhatuM nathI eTale IzvaranuM apamAna kare e svAbhAvika che. mAruM apamAna huM mApha karuM chuM. ne nAmadAra nyAyAdhIzanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 suvAsa : ASADha 1995 apamAna mATe aDadhA kalAkanI sakhata kedanI sajA je vizeSa paDatI lAge to temAM ghaTADo karavAne teo nAmadAra svataMtra che. " eka prasaMge nagaramAM pharavA nIkaLelA pheDarike eka bhIMta pAse lokonuM ToLuM maLeluM joyuM. teNe pAse jaI joyuM te jaNAyuM ke UMce bhIMta para pitAnAja lobhanI mazkarI karatuM ThaThThAcitra ceDAyuM hatuM ane leke te UMce mAthe joI rahyAM hatAM. teNe zAMtithI pitAnI sAthenA aMgarakSakane kahyuM bhAI, citra jarA nIce ceDa ke jethI loke te sahelAIthI joI zake." ne e zabda sAMbhaLI zaramIMdA banelA lekaeja te citra tarata saLagAvI mUkyuM. kejo sAthenA yuddhamAM jarmana sainyane vAvaTo sAcavanAre eka vakhata bhUlathI vAvaTa nIce mUkI dIdho. te joI pheDarika e vAvaTAno dAMDa laI amaladAranI pAchaLa paDe. amaladAre mAnyuM ke cIDAyala pheDarika potAne mAravA Ave che ane te to nadInALAM ke pUla kUdato bhAgavAja mAMDyo. tenI virala jhaDapa AgaLa hArIne ane te para mugdha banIne keDarika Akhare pAcho pharyo. savAramAM te amaladAranA uparIe phreDarikane amaladAranuM rAjInAmuM batAvyuM, ne kaMDarike amaladArane potAnI pAse bolAvI kahyuM, "bhalA mANasa, huM tamane tamAre vAvaTe, nAyakapada ne bile ApavA doDayo paNa tame e vakhate evA bhAgyA ke mArA gharaDA paga tamane pahoMcI ja na zakayA. kaMI nahi-have e saMbhALI lyo." hiMdI phIlma--udyoganA sthApaka dAdA sAheba phALakenA tejane na sAMkhI zakavAthI phIlma kaMpanInA mAlikoe kAma pateja saMbhALI lIdhuM. paNa pariNAmamAM phIlma joI e evI vakhaNAI na zakI. e parathI mAlikoe jUnA nokarane bolAvI temane phIlma saMbaMdhamAM phALakenI yukti-prayukti viSe pUchyuM. te prasaMge eka cAlAka nokare javAba dIdhe, "sAheba, teo te haMmeza rAtre phalemone dUdhathI sArI rIte dhoI nAMkhatA." "oha samajAyuM, " mAlikoe kahyuM. ne temaNe phIlamo jovAne haMmeza rAtre sArI rIte dUdha mokalAvavA mAMDayuM. phIlmone bicArIne to dUdhanI jarUra nahotI paNa e rIte karone vagara kharca haMmezanI mahephIla goThavAI gaI. phALake IglAMDamAM eka zAkAhArI aMgreja kuTuMbamAM UtarelA. gRhapatinI kanyA mIsa rojha hiMdI pAkazAstramAM khUbaja rasa dharAvatI. teNe phALake pAse koI navI vAnI zIkhavAne Agraha karyo ne phALakee ene bhajiyAM banAvavAnI rIta zIkhavI temAM nAMkhavAnI vastuonuM pramANa lakhI ApyuM. te pachI mIsa rojhe bhajiyAM banAvyAM ne phALake jamavA beThA. eka bhajiyuM cAkhIne ja phALake te bhaDakI UThayA ne temaNe bhajiyAM pAsenA TebalamAM padharAvavA mAMDayAM. thALI khAlI joI mIsa rojhe mAnyuM ke phALakene bhajiyAM mAphaka AvI gayAM che ne te te hasIne vadhu ne vadhu ja mUkatI gaI. - chevaTe phALakee thAkIne TebalanA khAnAmAMthI bhajiyAM kADhIne ene Dhagale karyo. e joI gabharAI UThela mIsa rejhane emaNe samajAvyuM ke teNe zera vesanamAM camacIbhara haLadara nAMkhavAne badale camacIbhara vesanamAM zera haLadara meLavI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carcApatra aitihAsika juThANuM mAnyavara taMtrI zrI- itihAsanI e eka karaNa dazA nathI lAgatI ke emAM keTalAka navalakathAkAro te keIka rasikatApremIo, keTalAka rAjadvArIo te kaIka upadeza pitA potAnI IcchA pramANe prasaMgonI vadhaghaTa karI nAMkhe che, athavA keTalAka saMzodhake pUratAM pramANe vinA ja amuka mAnyatAone ItihAsa tarIke ravIkArI le che? jagatanA dareka dezanA ItihAsamAM eevadhate aMze vikRti pravezI ja cUkI che ane enA mULa tarIke mane to uparanAM ja kAraNo jaNAya che.-kemake vadhaghaTa karanAra ke mAnyatAo svIkAranAre game te uddezathI ema karyuM hoya paNa samaya jatAM evI vadhaghaTa ke e mAnyatAo zuddha ItihAsane DALI nAMkhe che athavA enA saMzodhanamAM ADakhIlIrUpe UbhI thAya che. - bhUtakALanA parvAya ke pAzcAtya lekhake prajAmAM nIti, saMskAra ke zakti khIlavavAne itihAsane Azraya letA. vartamAna lekhake ItihAsane e rIte vikRta karavA mATe temanA para je ke deSa to DhaLe che paNa dilagIrInI vAta e che ke teo pote ja prajAnI amuka prakAranI rasavRttio saMtoSavAne itihAsane emanA pUragAmIo karatAM paNa vizeSa pramANamAM cUMthI nAkhe che; ne bhUlI jAya che ke bhaviSyanA itihAsakAronA mArgamAM teo e rIte kaMTaka verI rahyA che. - Aje ApaNe jANIe chIe ke vartamAna gujarAtI sAhityanI keTalIka aitihAsika navalakathAone vAstavika ItihAsa sAthe kazo ja saMbaMdha nathI, te prajAnI vividha prakAranI rasavRttio saMtoSavAne ja lakhavAmAM AvI che. chatAM bhaviSyanA itihAsakAro emAM paNa itihAsa zodhavAno prayAsa nahi kare enI kaMi khAtrI? purANa, prabaMdho ke "pRthvIrAja rAso' jevAM pustake racAyAM hoya te samayanI prajA ke lekhake jANatAM ja hoya ke A racanAne Azaya kevaLa ItihAsa nathI chatAM Aje ApaNe emAMthI ja itihAsa baLIe chIe ne? A sthitimAM itihAsane cUMthatA koI paNa lekhakane aTakAva e zuM prajAne dharma nathI? aitihAsika vyaktine vAstavika karatAM vizeSa UMce caDAvavA ke vadhu nIce paTakavA mAgatA lekhake ema karavuM ene kalAkAranI svataMtratA mAne che. paNa bhUlI jAya che ke ema karIne teo dezanA zuddha darzanane cUMthI nAkhe che ane bhaviSyanA saMzodhakone muzkelImAM utAre che. kevaLa hiMdanA ja nahi paNa jagatanA dareka dezanA itihAsamAM A ke evAM bIjA kAraNoe ochevatte aMze goTALA vaLI ja gayA che. - IjIpta ne yuropanA lekhakoe kalIyopeTrAnI rasikatAne vadhAre divya dekhADavAne lakhyuM ke te dArUne amUlya banAvavAne tenI sAthe motI meLavIne pItI. paNa rAsAyaNika kriyAothI siddha thayuM che ke koI paNa prakAranA dArUmAM koI paNa prakAranAM motI gaLI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 suvAsa : ASADha 1995 zatAM ja nathI. prIka, mana, ane temanA anugAmI itihAsakAroe nIrene vadhAre duSTa cItaravA lakhyuM ke, "teNe potAnI mAnuM khUna karAvyuM hatuM; ane roma saLagI UThayuM te vakhate te vAMsaLI vagADatAM vagADatAM "TrAyanuM dahana' nAmanuM gIta gAtA hatA." paNa e e duSTa hato ja nahi. tenI mAtAnuM khUna to koI bIjI vyaktie akasmAtamAM ja karI nAkheluM; romamAM vAMsaLIne praveza te nIronA mRtyu pachI se karatAM paNa vadhAre varSa vItI gayA keDe thayelo; ne "TroyanuM dahana'e gIta tene AvaDatuM ja nahotuM. Troyano ghero e eka daMtakathA ja che kemake perisa helananA premamAM paDe che te vakhate haMmaranA ja kathana pramANe helananI uMmara 60 karatAM paNa kaMIka vizeSa varSanI hoya che. tharmopalI 300 mANasethI nahi paNa ochAmAM ochAM sAta hajara ne vadhumAM vadhu bAra hajAra mANasothI rakSAyuM hatuM. bebilena saMbaMdhamAM "khUlatA bagIcA (Hanging gardens)" zabdaprayoga vAMcI itihAsakAroe TheravyuM che ke bebilenamAM jagatanA abhUtapUrva bagIcAo AvelA hatA. paNa samakAlIna lekhakanA ulekho ne anya saMzodhanathI jaNAya che ke tyAM bagIcAo nahatA paNa hiMdI sthApatyanuM anukaraNa karI bebilonanA sthapatioe tyAMne malAlayamAM kuvArA ane phUlakuMDAMo goThavI zakAya evA apUrva jharUkhAo racelA ne tene ' khUlatA bAgo nI upamA apAyelI. alekajhAMDare jagata jatI varga jItavAnI mahatvAkAMkSA sevI hatI e vAta galata che kemake teNe jagata jItyuM ja nahotuM.-hiMdamAM teNe sajajaDa hAra khAdhI hatI. keliMbasa viSe kahevAya che ke teNe thoDA vakhata pachI thanAra grahaNanI gaNatarI parathI amerikAnI ajJAna prajAne temanA para prabhuno kepa utaravAno che ane enI sAbitImAM candra rIsAI javAne che e darzAvI vaza karelI. paNa A prasaMga je vakhate gaNAya che e 1504nI sAlamAM jagatamAM ke amerikAmAM eke grahaNa hatuM ja nahi; ane amerikAnI mULa prajA e pahelAM paNa grahaNa viSenI mAhitI dharAvatI ja hatI. viliyama Tela viSe kahevAya che ke teNe putranA mAthA para rahelA lIMbune tIrathI vIMdhI nAkhyuM hatuM, paNa svIsa ItihAsamaMdira tapAsatAM jaNAya che ke tyAM viliyama Tela nAmanI koI vyakti ja thaI nathI. kenseTAIne mahAna saMta hato e vAta khoTI che kemake teNe potAnI strInuM ane be chokarAMnuM khUna karyuM hatuM. mahAna ADe chupAveze DenIzakempanI mulAkAta lIdhI hatI e vAta paNa eTalI ja galata che, kemake AkreDane DenIza bhASA AvaDatI ja nahotI. rANI elIjhAbetha zAMta madhura svabhAvanI nahi ulaTI krodhI ane krUra hatI. jyorja vezigTanano tenA bApa sAtheno satyanI kuhADIvALo jagavikhyAta prasaMga banele ja nathI. enA caritrakAra mesana vIse te amerikana prajAnI nIti keLavavAne ja umerele che. AvAM AvAM te yuropa-amerikA ke IjIptanA itihAsamAM aneka juThANAM pravezI gayAM che ane te jene lekhakanI svataMtratA gaNavAmAM Ave che e manasvI svacchatAnA pariNAme ja hiMdanA itihAsanI paNa kaMIka evI ja sthiti che. senApati elekajhAMDara paMjAbamAM sekeTasa nAmanA je magadhapatine maLyo te candragupta gaNAya che. paNa kharI rIte te azoka hato. kemake candragupta paMjAbamAM gayele ja nathI. alekajhAMDarano sube selyukasa pitAnI kuMvarI sence keTasane Ape che paNa candragupta yavanakanyA para ja nahote jyAre azake yavanakanyA sAthe lagna karyAnAM pUratAM pramANa che. alekajhAMDara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carcApatra.- 149 candragupanA zAsananA pUrva bhAgamAM hindamAM Avyo hoya te te vakhate siMdhamAM siMdhuSaNa, kAzmIramAM puSkarAkSa ne prAsIkAnA rAjA tarIke medhAkSa hate-jyAre alekajhAMDaranA samayamAM siMdha ane pazcima-uttarahiMdamAM pirasa ne prAsIkAnA rAjA tarIke kenvAsa hovAnuM jaNAvAya che. ne je alekajhAMDara candraguptanA pAchalA zAsanakALamAM AvyuM hoya to te vakhate uttarahiMdamAM bAra varSano sakhata duSkALa hato jyAre alekajhAMDaranI savArI prasaMge te nadInALAM bharapUra hato. alekajhAMDarane samakAlIna elacI megesthInIsa hiMdanuM je varNana kare che, te candragupta karatAM azokanA samaya sAthe vizeSa maLatuM Ave che. - pRthvIrAja viSe kahevAya che ke te gujarAtanA rAjA bIjA bhImadeva sAthe athaDAmaNamAM Avyo hato, teNe saMyuktAnuM haraNa karyuM hatuM, zAhabuddIna ghorIne teNe sAtavAra harAvyo hato, saMyukatAnA mohapAzamAM lapaTAI te chellA yuddhamAM raNabhUmi para na jaI zako, teNe ekaja bANathI sAta tAvaDA vIMdhI tenI uparanA jharUkhAmAM beThelA zAhabuddIna ghorIne vIMdhI nAMkhyo hato. paNa AmAM zAhabuddIna ghorIne teNe sAtavAra harAvyo hato te sivAyanI eka paNa bAbata sAcI lAgatI nathI. 1233 mAM gAdIe besI 1235 mAM gurjarapati bALa mULarAja mRtyu pAmyo. ne teno nAno bhAI bhImadeva bIje 1235 mAM gujarAtanI gAdIe beThe. mULarAja re bALaka hato tyAre bhImadeva te keTale nAno bALaka haze e saheje samajAya. ne pravIrAjanA 1248 mAM te vadhu thAya che ne 1240 mAM te dilhIna samrATa hoya che jyAre hiMdI rAjAone raMjADatA zAhabuddIna sAme pagalAM levAnI tene vinaMti karavA pUrva ane uttarahiMdanA rAjAonuM pratinidhimaMDaLa. mahArAjA candrarAjanI saradArI nIce tene maLavA Ave che. nAnA bALakane samrATa pRthvIrAja sAthe, ane te paNa eka kanyA saMbaMdhamAM, athaDAmaNa zI rIte saMbhavI zake? pUrAvo joIe te paurANika paddhatie lakhAyela eka "pRthvIrAja rAse." pRthvIrAjane saMyukatAnuM haraNa karavuM paDe e sthitimAM jayacaMdra hato ja nahi. ne saMyukatAne paraNavAnI pRthvIrAjanI IcchA pachI AkhA hiMdamAM eka paNa e rAjA nahoto ke je tenI priyatamAnA svayaMvaramAM bhAga laI zake. " mahAbhAratanI svayaMvara kalpanA uparathI caMda baradAI e jaDI kADhelA rasika prasaMga sivAya enI bahu kiMmata nathI. * jayacaMdranA dezadrohanI vAta paNa eTalI ja galata che. kemake zAhabuddIna jyAre chellI vakhate pRthvIrAjanI sAme Ave che tyAre te hiMda bahAranA muslIma zahenazAhanAM sainyane paNa sAthe leto Avyo hoya che chatAM pRthvIrAja sAme khullA yuddhamAM UbhA rahevAnI tenI hiMmata cAlatI nathI. je eka hiMdu rAjAnI tene madada heta te ema na banata. ne je jyacaMdra dezadrohI banyo hota to pRthvIrAjanI pAchaLa hemAnArA mAlavapati udayarAja vagere aneka rAjAo tenuM vera lIdhA vinA na raheta. - pRthIrAja saMyukatAnA premamAM yuddha vIsare che emAM paNa kaMI vajuda nathI. musalamAna itihAsakAroe eka hiMdu samrATane badanAma karavA goThavelA tUta sivAya enI kazI kiMmata nathI. sAta sAta vakhata hAryA pachI chellI vakhate zAhabuddIna jyAre binahiMdI musalamAna samrATanI madada sAthe pRthvIrAja sAme AvI pahoMce che tyAre paNa vijaya viSe zaMkA jaNAtAM teNe yuddhanA niyamane bhaMga karI, rAtrine vakhate sUtelA hiMdu sainyamAM ne pRthvIrAjanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 suvAsa : ASADha 1995 taMchumAM nIca yuktio geAThavI, yuddhanI zarUAta paNa thai zake te pahelAMja pRthvIrAjane kapaTathI pakaDI tene teja vakhate dilhImAM jIvatA te jIvatA killAmAM caNI lIdhAnI ( durthAntare Da cevitata) bAbatanuM 'hummIra mahAkAvya'nA kartA je taTastha varNana kare che tene bAjue rAkhI caMdanI hakIkata phakta te rasika heAvAnA kAraNe ja svIkArI levI ? caMda jaNAve che ke sAta tAvaDA vIdhIne aMdha pRthvIrAje zAhabuddInane mAryA. zuM eka hiMdu samrATa pAtAnI zaktinuM duzmana sAme evuM pradarzIna karavAne taiyAra thAya ? ane thAya tepaNa je duzmanane enI nAlAyakI tavA chatAM sAtasAta vAra harAvIne eNe cheADI dIdhe| ene ja te evI rIte mAre ? jo pRthvIrAjane rAbudIne mArI nAMkhyA haiAya tA pRthvIrAjanA vadha pachI mAlavata vagere zAhabuddInanI sAthe yuddha kare che e zAhabudIna AvyA kayAMthI ? siddharAja ane jasmA eDaNune prasaMga paNa eTaleAja galata che. kemake je vakhate e prasaMga noMdhAyA che e vakhate siddharAja pATaNamAM ja nahatA. karaNa vAghelAnI patnI kaulAdevI ane putrI devaLadevI saMbaMdhamAM joDAyala vAtA paNa eTalI ja khedI che, kemake karaNane kAlAdevI nAme patnI nahAtI ane putrI te samULagI ja nahotI. A rIte AvAM ke kalakattAnA kArAgRha jevAM joIne phelAvelAM hoya che je aTakAvavAM khUba muzkela parathI tAravIne kaMIka lakhavA bese, ke kalAkAranI asahya che. ' karaNagheleA' che kevaLa navalakathA; chatAM keTalAMka juThThANAM vidharmIoe jANI bane che. paNa ApaNA ja lekhA e chUTanA bahAne gametema lakhI nAMkhe e karaNa vAghelAnA vRttAMta saMbaMdhamAM enAM paNa jema Aje pramANeA apAya che, ema AjanI navalakathAonAM jyAre pramANeA apAze tyAre itihAsanI zI dazA thaze? narasiMha svIkAra traimAsikA : mAnasI; phArbasa traimAsika; dezorAjya; jaina siddhAMta bhAskara; kusuma; mAdhurI. mAsikA : zAradA; yuvaka; prasthAna; bAmitra; mAlajIvana; bALaka; strI-eAdha; kamara; navaracanA; dIpaka; jaina satya prakAza; AtmAnaMda prakAza; phArama; gujarAta zALApatra; vyAyAma; zikSaNa patrikA; vaidyakalpataru; khetIvADI vijJAna; kacchI dazA osavALa prakAza; khAlavADI; gItA; prati; anAvila jagata; kSatriyamitra; vizvavijJAna; gupta sahAya; gAMDIva; vepAra udyoga; unevALa bandhu; zrImALI zubhecchaka; vizvayAti; unnati; vikTeri; jJAna; cALa; anears; New Book Digest; Indian Review. pAkSikA : mokSavA; dundubhi. aThavADikA : prajAbandhu; gujarAtI; gujarAtI paMca; jaya saurASTra; nAkA; jaina; jaina jyoti; strI zakti; leAkasevA; rAkhaUAna. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ II hamaNAM hamaNAM muralIma lIganA AgevAnoe hindamAM jaNe muralIma rAjya sthApavAne ja nizcaya karyo hoya ema jaNAya che. teo zuddha rASTriya hIlacAlamAM paNa sahakAra ApavAne badale eno sAmano karI bese che; jude jude sthaLe lazkarI baLa jamAvavAnI teo janAo ghaDe che, hindanI hindu prajA para Adhipatya meLavavAne teo binahindI muslIma prajAo ke rAjya sAthe paNa sahakAra sAdhe che; julmagAra rAjAo paNa jo musalamAna hoya to teo temane sAtha ApavA doDe che; uttara hindane pAkIstAna banAvI pUrva ane dakSiNamAM paNa pitAne paga jamAvI rAkhavAnI teo yuktio vicAre che; temanAM vartamAnapatro jagatanI prAcInamAM prAcIna ane mahAna hindu prajAne mATe 'gera kAma" sivAya bIjo zabda nathI vAparatAM; ane pabamAM vaDA pradhAna sara sikaMdara ne muMbaI dhArAsabhAnA virodha pakSanA nAyaka sara dalavI jevI javAbadAra 01ktio naheramAM bole che: 'rAjya karavAne te musalamAno ja sarjAyA che. baniyAnuM e kAma nathI. base-traNaso musalamAnoe hinda jItI lIdhuM hatuM. UgatA muslIma yuvAne siMdha karyuM hatuM; to nava karoDa musalamAna zuM na kare ?'-AvAM zAMtighAtaka bhASaNa parathI kAM to ema mAnavuM joIe ke e nAyake ItihAsa ke rAjakAraNanA mULAkSara jANatA ja nathI; athavA te pachI teo jANI joIne kemI uzkeraNI phelAvI rahyA che. AkhA jagatanA ItihAsakAroe kabUleluM e satya che ke I. sa. pUrve 1000 thI I. sa. 1800 sudhI AkhA jagatamAM vadhAremAM vadhAre lazkarI baLa ane tejasvitA hiMdu prajAe ja dAkhavyAM che. je sikaMdara svarga jItavAnA keDa sevatA hatA e-jagatanI mahAnamAM mahAna binahindu senApati paNa-hidamAM akalpI zakasta khAIne hatAza banI gayelo. gurjarapati bhImadeve a85 sainyanI madadathI sidhanA yavana samrATane tenA lazkara sAthe mahAsAgaramAM haDaselI mUkyo hato. madhya ane pazcima eziyAnI madada para jhajhUmatA zAhabudInane pRthvIrAje sAta sAta vAra namAvyo hato. bALa bAdale AkhA musalamAna sainyane tebA pokarAvelI. vikramanArAyaNa karatAM pAMca pAMca gaNuM sainya dharAvavA chatAM jalAluddIna tenI sAme Ubho na rahI zakatA. musalamAno hindImAM vijaya varyA che te lazkarI baLathI nahi paNa dharmayuddha ne zaamaryAdAnI nIti sAcavI rAkhanAra hindu prajA sAthe kapaTa ramIne. udAra hindu rAjavIone nIcatApUrvaka kilAomAM caNuM denAra, nAnakaDAM bALakonAM lehI vahAvanAra, strIonA garbhe cIrAvanAra musalamAnoe hindamAM zuddha lazkarI vijaya nathI meLavyo; satya upara asatyano kSaNika vijaya meLavyo che. ne vANiyA-brAhmaNa rAjya na karI zake kahenAre cANakyathI mAMDI cAM, vimaLamaMtrI, zAnu, udayana, vastupALa, tejapALa, hemu, bhAmAzAha, amarajI, ghelAzA vagerenI paraMparAne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gocarI Inside Europe' nA jagavikhyAta lekhaka haiAna ganthare tAjetaramAM ' Inside Asia ' ( eziyAnI bhItaramAM ) nAme eka pustaka pragaTa karyuM che. temAM zrI mahAtmA gAMdhIjIne yuddha pachInA hindanA mahAnamAM mahAna puSa tarIke oLakhAvatAM temanA viSe te lakhe cheH 'gAMdhIjI ke jegmA briTiza saltanata sAme zAMtinI laData laDayA che teeja hindamAM briTananA sauthI mahAnamAM mahAna mitra che. hamaNAM hamaNAM prA ema dhArI ese ema che ke tee temanA chellAM mahAna vIza varSomAM banI gayA che; temanI hindamAM kazI gaNatarI nathI. paNa enA jevuM juThANuM khIjuM eke na hoi zake. teA hajI paNa jIvaMta hindImAM advitIyapaNe vadhumAM vadhu mahatvanI vyakti che......tee mAnavAne te prajAne vaza karI zake che. teo draDha siddhAMtavAdI che.' arnArDa zAnA eka bhatrIjAe hamaNAM ' Bernard's brethren ' nAme eka pustaka bahAra pADayuM che. temAM sA nA kuTuMba ane tenA pUrAgAmIe viSe ramika vigate ApavAmAM AvI che. rA kromavela sAthe lAhInA saMbaMdha dharAve che. barnADa nAma e saMbaMdhamAMthI ja UtarI AveluM che. rAnA dhaNAya. pUrvaO sAhityakArA hatA. eka be jaNe enkA sthApelI. AsTre liyAmAM prathama jaI pahoMcanAra zaeNAnAja pUrvajo hatA. zAnI dAdIe bAvIza varSamAM paMdara taMdurasta saMtAneAne janma ApelA. zAneA janma 1856 nA julAImAM thayele. tenuM bALapaNa garIbAImAM vIteluM. vIza varSanI uMmare teNe lakhavAnI zarUAta karI ane trIza varSanI uMmara sudhImAM te kula 68 rUpiyA kamAyA. te pachI yuktiprayuktiothI te lekhaka tarIke vikhyAta banyA. teNe nela prAijhanI rAvA lAkhanI rakamanA asvIkAra karyo. eka amerikana kAyAdhipatie enI kRtionA sInemA hakka mATe pacIza lAkha rUpiyA dhAmyA te paNa teNe nakAryA. te pachI te te eTale nAmAMkita banI gayA ke tenA haratAkSara mATe paNa lekA 150 thI 200 rUpiyA ApatA. rayala esTrAnemIkala meAsAyaTIe cchAmAM Ave eTaleA samaya sUrya grahaNa TakAvI rAkhavAnI zodha mATe khAMDa lyeATa nAmanA phrenca vidvAnane suvarNacaMdraka ApyA che. amerikana lekhakaeNAnA mitramaMDaLa taraphathI durbaTa krAujhane tenI ' Wind without Rain' nAmanI navalakathA mATe eka hajAra DAlaranuM inAma ApavAmAM AvyuM che. abhyAsa karI levA jeI e. megala zahenazAhe dilhIpatie kahevAtA haze paNa emanuM rAjya tA birabala-TADaramala jevAM aneka viNakaratnAne AbhArI hatuM. A kathana muslIma kAma sAme nathI; paNa mI. haDasananA zabdomAM ' peAtAnA aMgata svArtha ke mahatvAkAMkSAthI gherAyelA ' je keTalAka kAmIvAdI AgevAne muslIma praznane ane sAthe ja hindane paNa khADAmAM pADI rahyA che temanI sAme che. Aje te baMne kAmeAe peAtAnuM jIvana TakAvavAne paNa eka thaI sAmAnya duzmana sAme jhajhUmavAnuM che. e prasaMge AMtiraka raghurATa asthAne gaNAya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gocarI - 153 amerikAnA juliyA elIsavadha phaLa maLe bALaka ane tarUNane mATe atIva upayogI grantha tA. 15 julAI sudhImAM lakhI mokalanArane mATe 2000 DolaranuM InAma jAhera karyuM che. raziyana saramukhatyAra helIne potAnI AtmakathA lakhe che. kerelekiyAnA mAjI pramukha bena prajAtaMtra upara eka pustaka lakhe che. tAjetaramAM eka hindI yuvAne jarmanImAM bAdazAhI adAthI eka nAjhI maMDaLanI mulAkAta lIdhI. tyAM teNe hITalaranA garIbo mATenA phaMDamAM paMdara hajAra panDa bharyA ne tarataja ceka phADI Apo. maMDaLe ene nijhAmanA bhatrIjA tarIke mAnI AvI suMdara bheTa mATe AbhAra mAnavAne eka pratinidhi maMDaLa haidrAbAda mekalavAne vicAra karyo. paNa pachI pila jaNAtAM, ne yuvAna najare na paDatAM eka phADI nAkhavAmAM AvyA. 1938 nA me mAsamAM hindamAM paradezathI bAra karoDa pItaLIza lAkhane mAla AyAta thaye; bAra karoDa be lAkhanI nikAza thaI ne 1979 nA me mAM cauda karoDa bAsaTha lAkhanI AyAta ne paMdara karaDa batrIsa lAkhanI nikAsa thaI che. emAM nikAsa muMbaI baMdare vadhI che; AyAta kalakattA baMdare vadhI che. calacitrothI thatA lAbhAlAbhano ahevAla taiyAra karavAne amerikAmAM nImAyelI sattAvAra samitie cAra varSa sudhI e viSayanuM nirIkSaNa karI TheravyuM che ke calacitrothI thatA lAbha najIvA che; jyAre dezamAM vadhatAM dUSaNano moTo bhAga emane AbhArI che. nyuyorkamAM khulluM mukAyeluM jaMgI vizva pradarzana je jagyAe racavAmAM AvyuM che te 1216 ekaranI jamIna para pahelAM nyuyorkane kacaro ThalavAto. pradarzana nimitte e jagyAne cha karoDanA kharca, sapATa ane suzobhita banAvI, 10000 vRkSothI tene alaMkRta karI, tyAM be suMdara kRtrima sarovara bAMdhavAmAM AvyAM che. prakAzanI gati sekanDe eka lAkha chayAzI hajAra mAIlanI hoya che jyAre vIjaLInI gati sekanDe daza hajAra mAIlanI hoya che. isarela rAIsa nAme vikhyAta amerikana lekhaka hiMda viSenA pitAnA eka tAjetaranA lekhamAM jaNAve che ke: 'hiMda jagatanI jananI che. Aje tyAM Arthika muzkelIo ke asamAnatAnA kAraNe je sAmAnya jhagaDA thAya che enAthI hiMdanI sAcI kiMmata na AMkI zakAya. paNa eNe jagatane ApeluM amUlya tatvajJAna, je samRddhie AkhA jagatane tenA pratye Akarkha e tenI dRvi samRddhi, tenI bhavya saMskRti, tenuM virala sAhitya, tenI apUrva sAmAjIka vyavasthA, tenI mahAprajA ane e prajAnA punita saMskAra ane parama nIti e jagate tenI pAsethI mastaka namAvIne zIkhavAnI vastuo che. Aje IglAMDa hiMdanI zaktinA vikAsane saMbhavita nathI banavA daI zakatuM nahitara sazakta hiMda AkhA jagatanuM mugaTamaNuM ane gurU banI zake. bIjA dezo-ane khAsa karIne amerikA te hiMdanI pAse hajI bacyuM che. " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tArA-taNakhA muMbaImAM akhila hiMda mahAsamitinI beThaka. mahAsabhAne saDe sApha karavAne ghaDAyelA sakhata kAnuna jemAM paradezI kApaDa ke dArU vecanAra ke vAparanAra mahAsabhAne sabhya ke adhikArI na thaI zake evA niyamo paNa samAveza. jarmanIe karelo hiMdI calaNane svIkAra. mahAsabhAne samAjavAdI pakSa AMtararASTriya belazevIka daravaNI nIce che ema darzAvI e pakSanA cAra sabhyoe Apela rAjInAmAM. zrI subhASabAbunA pheravarDa blekanuM AgaLa vadhatuM kAma: muMbaimAM subhASabAbunuM bAdazAhI svAgata; karAMcI khAte svAmI goviMdAnaMda svIkAreluM e pakSanuM pramukhapada; punAmAM e pakSanI pariSada; temAM raiya, bApaTa vagerenA mahAtmAjI sAme hamalA; muMbaI-pariSadamAM paNa ema ja. tAjamahAlamAM zeDa dAlamiyA dezI rAjAone zikhAmaNa Ape che. sAbaramatI para khullo mukAyela na pUla. baMgALamAM sarakArI nokarImAM musalamAnene 50 TakAnI pasaMdagIne tyAMnA pradhAnamaMDaLe karelA nirNaya. (kamIvAdane abhAva te AnuM nAma !) baMgALa ane paMjAbanuM pradhAnamaMDaLa haidrAbAda jatA A satyAgrahIene rokavAno nirNaca uccAre che. (haidrAbAdamAM hinduo janme ja nahi e izvarane Adeza karyo hoya to?) madrAsane kAThe dekhAyalI jamana sTImara, prabhAsapATaNamAM kabrastAnanI jagyAe khristi devaLa bAMdhavAnI apAyelI chaTa, lIDaranA taMtrI sI. vAya. cintAmaNine sarano ilakAba. (abhinaMdana !) lakhanaumAM ziyA-sunnInuM gaMbhIra tephAna. pazcima hiMdanA dezI rAjAo pheDarezana sAme virodha pakAre che; dakSiNanA rAjAo te svIkAravA talapApaDa banyA che. [briTiza saltanatane baMnenI kiMmata sarakhI ja che.] madrAsanI, madhyaprAntanI ne madhyastha sarakAre UbhI karelI navI lene [ hiMdI dhanIkone mATe e dhaNeja suMvALo bhAga che.] silena-dakSiNa AphrikA vagere sthaLe hiMdIonI kaphoDI sthiti [ garIbakI jerU sabakI bhAbhI.] paMDita javAharalAla silona jaze. AsAmamAM DII telaka panI mAM haDatALa. briTananA paradezamaMtrI hiMdanA nA. vAIsaroyanI prazaMsA kare che; briTananAM vartamAnapatro paradeza maMtrInI prazaMsA kare che. [paraspara prazaMsaMti ahorUpam ahevani ] vAliyara-nareza javAbadAra rajata Ape che, [ e paNa eka nukhe che.] dihI-daherAdana TreInane gaMbhIra akasmAta. (relve kaMpanIe salAmatinI khAtrI kayAre ApI che ?) kAnapuranI krAIsTa carca kaeNlejamAM cheDatInA pariNAme havethI chokarIone dAkhala karavAmAM nahi Ave. [satyane mArga haMmezAM dhIme ja hoya che. bALakeLavaNInA pitA zrI gijubhAInuM zejakanaka avasAna. 1 TIsInano sakhata banato ghero. [ vipada daze dizAethI sAthe ja Ave che.] DAnjhIgano uma banelo mAmalo. amerikana seneTa presIDenTanI virUddha jaI lazkarI sAmagrInI nikAsa sAme pratibaMdha kAyama rAkhe che. bemAMthI vadhu zAMticAhaka keNa IMglAMDanI theTIsa pachI phInsanI phInIkSa DUbe che. laMDanamAM Aga ane dhaDAkA. briTanamAM sAdAM, zAnta ne sAthe ja tIkhAMtamatamatAM bhASaNonI hAramALA. sevIyeTa ane jApAnI vimAno vacce athaDAmaNa. hITalara-mulinI guma maMtraNA cInanA paradezamaMtrI broDakAsTa bhASaNamAM yuropane jaNAve che ke jApAna yuropiyana hitone cInamAMthI hAMkI kADhavA mAge che. (Apa rAkhavAne mAgatA hazo.) pUrvamAM phrenca ane briTiza naukAdaLanuM joDANa. raziyana padezamaMtrI jaNAve che ke temanI sAthe samAnatAnA beraNe saMdhi karavAnI briTananI taiyArI nathI lAgatI. hITalara DAnjhIganI mulAkAta leze. [ ghAsamAM eka ja taNakhe basa heAya che. ] irAnanA rAjavI rejhAzAha pahelavI gAdItyAga karaze. zAMtinI kiMmata siMhAsanathI ye vizeSa che.] "hITalaranuM khUna" ane "hITalarane khUnI' nAmanI be copaDIonI be mahinAmAM ja lAkhe nakale UpaDI gaI che. [ pratanI sAhityavRttinuM e sacoTa digadarzana karAve che. sAgara phIlama kaMpanI nA. munazInI pRthvIvallabha navalakathAne sInemApaTe utAraze. haMzanI brAnDI thI bATalImAM hindu dharmAvata, dArU ke dArU niSedha emAMthI kenI mazkarI karavAmAM AvI che e ja koIne nathI samajAtuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com