Book Title: Subodhi Darpan
Author(s): 
Publisher: ZZZ Unknown
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010823/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...:.. .. . * AbhAra adyapi ratnatraya, dharma ke pratipAdaka aura mithyAtva ke nibaMdhaka anekoM anya jaina sarasvatI bhaMDAroM meM maujUda haiM, parantu pratyeka nara nArI na.to una ko par3hate hI haiM aura na unakA rahasya hI samajhate haiN| isalie jaina mitra maNDala dehalI kI preraNA se zrIyukta dharmaratna paMDita dIpacanda jI varNI paravAra narasiMhapura (sI0 pI0) nivAsI vartamAna adhiSThAtA zrI. RSabhabrahmacaryAzrama caurAsI (mathurA) ne jo yahA~ subodhidarpaNa saMkSepa aura sarala bhASA meM khulAsAbAra likhA hai, so gRhI janoM ko bahuta upayogI hogaa| isake par3hane par3hAne va pracAra hone se jIvoM kA mithyAtva se chuTakArA hokara ve sanmArga meM (arthAt sacce deva zAstra guru ko pahicAna kara tathA una para zraddhA karake unake batAye hue mosa mArga meM laga kara apanA prArama hita kareMge, aisA vicAra karake hamAre yahA~ / lAkarodA) ke sajjanoM ne nimna prakAra se sahAyatA dekara ise prakAzita karAyA hai| ataeva hama unake isa dharma prema ke lie hRdaya se bhArI haiM aura jo sajjana isa ko par3hakara auroM ko samajhAyeMge una ke bhI atyanta prabhArI hoMge prabhAvanAnusagI-- - koTar3iyA mIThAlAla vaiNIcandraH, sahAyaka sajjanoM ke zuma nAma / 10) samasta di jaina paMcalAkarodA :6) doSI devacandra hAthIcandra 8) koTar3iyA, somacandra ugaracandra .35) zA. nemacandra rAyacandra 6) nemacandra raucandraH 3.)., maganalAla kAlIdAsa cunnIlAla raucandra ), mIThAlAla lAlacandra : - hemacandra kastUracandra ), hemacandra lakhamIcandra : 4) vaiNIcandra hAthIcandra ), padamasI jIvarAja 4) mANikacandra hAthIcandra zA) doSI raucandra nAnacandra ) gA~dhI jIvarAja bAlacandra ), somacandra nAnacandra 1) zA. padamasI amaracandraH / / .... . . . . . . . . . 5.. . . . t , . . Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika vaktavya * yaha subodhi-darpaNa sanmati sumanamAlA kA AThavAM sumana (puSpa ) hai / isake sampAdaka haiM dharmaratna paMDita dIpacanda jI varNI di0jaina parivAra narasiMhapurac.p. nivaasii| isake pahale Apake dvArA bhaTTArakamImAMsA, tyAga mImAMsA, sAmAyika pATha, AlApa paddhati, - laghu sAmAyika, terApaMtha dIpikA, jJAnAnanda causara kI kuJjI ye sAta sumana nikala cuke haiN| jo bahuta upayogI siddha hue haiM / inake sivAya aura bhI zrIpAla caritra, jambUsvAmIcaritra, Sor3asakAraNa dharma, daza lakSaNa dharma, mAtA kA putrI ko upadeza, kaliyuga kI kuladevI [ vezyAniSedha ] caturvAI jaina vrata kathAe hindI jAti sudhAra [ upanyAsa ] jambUsvAmIcaritra saMkSipta ( svaracita jambUsvAmI kI pUjA, digambara jaina mandira caurAsI, mathurA tathA vahAM ke prasiddha seTha lakSmIcanda jI ke gharAne kA itihAsa sahita ) AhAra dAna vidhi Adi pustakeM va TrekTa - tathA vizvatatva sArvadharma aura guNa sthAna Adi cArTasa prakAzita ho cuke haiM, inake sivAya abhI 'jJAnAnanda causara' jo gomahasAra trilokasArAdi granthoM ke AdhAra se bahuta parizrama pUrvaka banAI gaI haiN| jisase manoraMjana karate [ khela 2 meM ] aneka - bAtoM kA jJAna hosakatA hai, pApa se bhaya aura puNya kA mArga Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) nathA mokSa kI icchA prApta ho sakatI hai, vidvAn tathA sAmAnya jana naranArI bAlaka bAlikA sabhI isase lAbha le sakate haiN| khUbI yaha hai, ki ise akelA bhI kevala eka lakar3I kA caupahala pA~sA DAla kara khela sakatA hai, khelane kI rIti [ kujI ] prakAzita huI hai, parantu causaraM aprakAzita [presa kApI] taiyAra hai, tathA ApakI racita kavitAe~ bhajana, pUjana, stavanAdi bhI taiyAra haiM yadi ye saba prakAzita hojAMya to sarva sAdhAraNa mumunujanoM ko bahuta lAbha pahuMca sakatA hai jo udAra sajjana chapAnA cAhe ve nimna likhita pate para patra-vyavahAra kreN| ukta varNIjI kA jIvana samAja sevA meM hI vyatIta huA hai, ApakA janma san 1880 meM narasiMhapura [ madhya prAMta ] meMhuA aura vahIM Apane laukika zikSA (......) va kucha aMgrejI pAI / dhArmika jJAna to Apane svAdhyAya aura satsaMga se bar3hAyA hai, jo unakI racanAoM se prakaTa hai pahile san 1867 se kucha varSoM taka sarakArI skUla kI adhyApakI kI, usa samaya sthAnIya jaina bAlaka bAlikAoM ko Apa AnarerI dharma zikSA dete the, aura yathAvasara Asa pAsa grAmoM meM mA0 pannAlAla jI ke sAtha jA 2 kara upadeza bhI karate the, pazcAn apane mitra siMghaI maujIlAla jI kI preraNA se san 1685 meM bambaI digambara jaina prAMtika sabhA kI ora se gujarAta prAMta meM upadezaka rUpa se bhramaNa kiyaa| bIca meM lagabhaga 10 mAha syAdvAda mahAvidyAlaya banArasa meM gRhapati [ suparinTenDenTI] kA kArya kiyA, parantu jalavAyu kI anukUlatA se vApisa upadezakI para. bambaI prAMta : meM Agaye aura gujarAta, bahvAi, khAnadeza, madhyaprAMta, mahArASTra Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) prAMtAdi meM dharmapracArArtha bhramaNa kiyA, ITara Adi sthAnoM ke zAstra bhaMDAra khulavAe, dharma pAThazAlAe~ va sabhAeM sthApita karAI jaina saMskAroM kA bhI pracAra kiyA, ityAdi / pazcAt Apa san 1612 meM lagabhaga 5 varSa taka ilAhA bAda ke sumerucandra digambara jaina hosTala meM suparinTeDenTa tathA dhamazikSaka kA kArya karate rahe, vahAM se zrImAn mAnyavara nyAyAcArya paMDita gaNezaprasAda jI varNI kI preraNA se san 1916 meM Apa sAgara Agae aura sattarkasudhAtaraGgiNI digambara jaina pAThazAlA ke gRhaspati pada para rhe| yahAM ukta varNI jI mahArAja ke satsaMga se Apako adhyAtma ruci hogaI, daivavaza yahAM hI varNI jI kI pUjya mAtezvarI [ jamanAbAI urpha indrAnI bahU ] kA acAnaka Upara se gira jAne ke kAraNa san 1618 meM una se sadA ke liye viyoga hogayA. isa ghaTanA se varNI jI ke hRdaya para bar3A AghAta pahuMcA, aura vaha kucha hI dinoM meM saMsAra se udAsInatA meM paraNita hogayA, tabhI se unhoMne yaha savaitanika kArya karanA chor3a diyA aura kucha dina banArasa vidyAlaya meM udAsIna rUpa se Thahare pazcAt kucha dina dravya kSetra kAla bhAva kA khAza anubhava prApta karane liye, udAsIna AzramoM va tyAgIjanoM ke sahavAsa meM anekoM jagaha rahe, aMta meM Apane kaTanI meM- san 1916 meM zrImatkundakundAcArya ko apanA dIkSAdAtA dharma guru mAnakara, mAnyavara nyA0 zrImAn paM0. gaNezaprasAda jI varaNako sAkSI se zrAvaka ke bAraha vrata dhAraNa kiye aura abhI madhyama zrAvaka [ saptama pratimA ] vrata kA pAlana kara rahe haiM, ghara kI sampatti jo kucha thI, usameM se thor3I nakkada rakama apane liye * Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakhakara zeSa saba apane tInoM laghu bhrAtAoM meM vibhAjita kara dI.aura Apa nivRtta ho ge| ApakA vicAra hai ki isa samaya kI sAmAjika paristhiti ke anusAra 'dazamI anumatityoga pratimA taka kA vrata nirdoSa pala sakatA hai, kyoMki yahA~ taka uddiSTa bhojana le sakatA hai, isase Age uddiSTa virata gyArahavI pratimA va arjikA muni kA dharma nirdoSa nahIM pala sakatA, kyoMki prathama to vihAra kA kSetra aura kAla anukUla nahIM hai zarIra saMhanana zakti bhI kama hogaI hai tisapara zrAvakoM ke gharoM meM hamezA zuddha bhojana banatA nahIM hai, ve amaryAdita azuddha bhojana karane lage haiM, isaliye jaba koI saMyamI AtA hai taba ve ca dovA Adi bAMdhate dalate khAr3ate hai| zaharoM meM to nala hojAne se pAnI taka kI kaThinatA hogaI hai, isaliye anuddiSTa AhAramilanA kaSTa sAdhya yA asaMbhava sA hogayA hai zropakA yaha bhI bicAra hai ki 'parigrahatyAga navamI pratimA' se saMyamI ko rela moTara yA anya savAriyoM meM na calanA cAhiye, kyoMki ve kRta kArita anumodanA. va mana vacana kAya se, dravya grahaNa karane ke tyAgI haiM, isaliye unako nikaTavartI kSetroM meM anukUlatA va zakti anusAra pAMva paidala hI bhramaNa karanA cAhiye, tIrtha yAtrA bhI paidala hI karanA cAhiye, bhale varSoM meM ho yA na ho, ve svayaM apane sacce siddhAntajJAna tathA caritra se tIrtha svarUpa haiM, unakA zuddhAtmA hI unakA tIrtha sadA unake pAsa vidyamAna hai, isaliye grAmoMgrAma dharma dezanA karate tathA apane sAmAyika svAdhyAyAdi dharma sAdhana karate huye, paidala hI vihAra karanA cAhiye, unako amuka miti para kahIM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahuMcane kA progrAma na banAnA cAhiye aura na vacana hI denA cAhiye.aura na meloM TheloM pratiSThAdike samaya bahu jana sammelanoM meM hI jAnA cAhiye kyoMki vahAM na cA hI banatI hai na zAMti se nirAkula hokara dharma dhyAna hI ho sakatA hai, zrAvakoM ko bhI ApakA upadeza yahI rahatA hai ki kisI bhI tyAgI saMyamI ko apane nagara meM Ane para nirupadrava sthAna apAzraya Adi meM [jahAM koI bhI jokhama na ho ki jisake corI jAne kA bhaya ho ] Thaharoyo, unake padAnusAra takhata ghAse Adi vastuoM va prAsuka jalAdi kA prabandha kara do, samaya 2 unakI khabara lete rho| . __ bhojana ke samaya vahI zuddha prAsuka sAdA bhojana, jo tuma karate ho, Adara se unako karAdo, bhojana meM mevA phalAdi kA ADambara mata karo na kharcIlA bhojana banAo, tAtparya-bhojana meM banAvaTa sajAvaTa na ho, parantu zuddha sAdA Rtu anukUla nityAnusAra ho, kyoMki ADambara bahuta kAla yA sadA nahIM cala sakatA aura isaliye vaha dAna ke mArga ko banda karane va dAtA aura pAtra donoM ke saMklezatA kA hetu hojAtA hai / tathA pratyeka tyAgI saMyamI se upadeza suno aura bicAro ki vaha Agama ke anusAra hai ? unake caritra para dRSTi rakho aura dekho inameM bItarAga vijJAnatA [jJAna vairAgya sahita caritra ] vRddhi rUpa hai yA nahIM hai ? yadi doSa darzana ho to nirbhIka hokara sudharavAo aura jo ve na sudhAreM to binA saMkoca unakA mAnanA va poSaNa karanA chor3ado, tathA apane sAdharmI janoM ko bhI saceta karado, apane yahAM se bidA karado, unako navamI pratimA se Upara na Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) savArI meM baiThAyo na rupayA paisA hI do, hAM ! AryikA taMka jarUrI Agama meM batAe anusAra vastra va pIchI Adi denA cAhie, padaviruddha pUjAdi bhI na karanA cAhie, tAki unmArga na bar3hane pAve / Apa tyAgamUrti bAbA bhAgIratha jI varNI ko hI Adarza tyAgiyoM meM ginate haiM aura aise hI tyAgIjanoM ke jo bAhara bhItara ekase haiM va jinase dharma mArga meM koI apavAda nahIM AtA, unhIM ko satsamAgama sadA cAhate haiM / mAtra zrApa bheSa ke pujArI nahIM haiM aura aisA hI parIkSA pradhAnI hone kA saba ko upadeza karate haiN| Apake AgamAnusAra tathA dRSTa zruta va anubhUta vicAroM se bhare hue lekhoM va pustakoM se ApakI dhArmika zraddhA va nirbhIkatA kA bhalI bhAMti paricaya ho sakatA hai / prastuta pustaka meM Apane gRhIta tathA agRhIta midhyAtva' kA khaMDana karake samyagdarzana, jJAna, cAritra kA kaisI saralatA va adhyAtma zailI se varNana kiyA hai, vaha to pAThaka ise par3hakara hI samajha sakeMge, hama ko to mAtra itanA hI kahanA hai ki vartamAna samaya meM jaina samAja meM aura vizeSa kara mahilA maMDala meM ( svAdhyAya ke abhAva tathA avidyA ke kAraNa se ) gRhIta midhyAtvAdi kA bahuta pracAra ho gayA hai, jisase ve satya dharma se dUra hote jA rahe haiM, tathA kartRttvavAda va sampradAya ( mata ) kA ekAMta pakSa bhI bar3hatA jAtA hai / ataeva unake liye aisI 2 pustakoM kI bahuta AvazyakatA hai, tAki ve tattvArtha kA svarUpa samajhakara sanmArga meM agrasara ho apanA ihaloka 'tathA paraloka meM kalyANa kara sake I . Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAkaror3A ke sajjanoM ne isako prakAzita karAkara samAja kA upakAra kiyA hai / ataeva ve to dhanyavAda ke pAtra haiM. hI, parantu jo sajjana naranArI isako par3hakara va anyajanoM ko sunAkara svapara zrotmopoM se mithyAva ko haTAveMge ve bhI dhanyavAda ke pAtra hogeN| anta meM eka bAta kahakara vaktavya ko samApta karU~gA, ki gata 2 / / varSoM se varNI jI kA svAsthya bahuta bigar3a gayA hai tathA bigar3atA jA rahA hai phira bhI Apa zrI RSabha brahmacaryAzrama ke kArya kI dekha rekha va cintA rakhate haiM, lekhAdi va pustakeM bhI likhate rahate haiM, aba bhramaNa nahIM kara sakate to bhI dharma premavaza logoM ke Agraha se unake sAtha kabhI 2 cale jAte haiN| ataeva aisI avasthA meM jo bhI ve apanI praur3ha lekhanI se likheM va racanA kareM, usakA prakAzana samAja karAkara janatA ko lAbha pahu~cAtI rahe, aisI prArthanA hai aura varNIjI svAsthya lAbha karake cirAyu hokara pavitra jina dharma kI sevA karate raheM, aisI bhAvanA haiN| nivedaka (paMDita ) choTelAla jaina paravAra, suparinTenDeNTa pre0 mo0 di0 jaina, borDiGga hAUsa, saloposaroDa, ahamadAvAda / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OMnamaH siddhebhyaH subodhi-darpaNa nitya niraMjana nikala nita bhaNamoM siddha ananta / / carmazarIrAkAra jo loka zikhara tiSThanta // 1 // vItarAga sarvajJa jina hita upadezaka deva / tathA guru nigrantha muni namUM karUM pada seva // 2 // prAptakathitaAgama namU syAdAda dhvani sAra / dharma ahiMsA AdarUM bhava bhaya nAzanahAra // 3 // samyagdarzana, jJAna, vrata dhara kSamAdi daza dharma / bhAU vAraha bhAvanA solaha kAraNa parma // 4 // kAla doSa te jagata jana bhUla suguru vRpa deva / / viSaya kapAyana vaza karata kuguru deva vRpa seva // 5 // tina ko sthiti karaNa meM kAraNa ho yaha grantha / lAgeM sanmAraga vi pA sura ziva pantha // 6 // . "dIpa" bhAvanAdhAra hiyahi jina mAraga anusAra / svalpa buddhi racanA karI budha jana lehu samhAra // 7 // . Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha loka mAnya siddhAMta hai, ki saMsAra ke sabhI prANI, cAhe ve manuSya ho, vA manuSyetara hoM, sukha cAhate aura duHkhoM se Darate haiM aura isa lie ve duHkhoM se bacane, yA chUTane, tathA sukha prAptike lie nirantara udyama zIla rahate haiM, unakI samasta. ceSTAe duHkhoM se chUTane aura sukha prApta karane ke liye ho hotI hai, jaise, khAnA, ponA, uThanA, baiThanA, calanA, phiranA, deza videzoM meM yAtrA karanA, vyApAra karanA, par3hanA, par3hAnA, sonA, jAganA, tIrtha yAtrA, japa, tapa, dAna, pUjA, sevA, bhakti aadi| yaha bAta dUsarI hai, ki unako unakI ina ceSTAoM se icchita phala na milatA ho, kintu bhAvanA meM koI bhUla nahIM hai / lakSya to saba kA eka hI hai| jaba saba kA eka hI lakSya hai aura sabhI udyama zIla bhI rahate haiM taba kyA kAraNa hai, ki unako saphalatA nahIM milatI ? yaha prazna hotA hai to uttara yaha hai, ki kitane to apane lakSya ko hI nahIM pahicAnate, kintu kevala usakA nAma hI raTate rahate haiM aura isa lie ve cAhe jisako apanA lakSya mAna 2 kara use pakar3ane jAte haiM, parantu usI 2 meM dhokhA khokara dukhI hojAte haiM, nirAza hokara pachatAte haiM, phira anyatra jAte haiM, vahAM bhI dhakkA khAte haiM, isI prakAra pAgala kI taraha bhaTakate rahate haiM, parantu sukha nahIM pAte / vAstava meM zItalatA prApti kA icchuka zItalatA ko jAne binA yadi agni meM praveza karegA, to jalegA hI, isameM sandeha nahIM / isa liye saba se pahile saba hI prANiyoM . ko apanA lakSya ThIka 2.pahicAna lenA caahie| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) 4 dUsarI bAta yaha hai ki jinhoMne kadAcit lakSya to pahicAnA hai, kintu ve usakI dizA bhUla rahe haiM aura isI lie viparIta dizA meM cAhe kitanI bhI tIkSNa gati se calA jAya, to bhI calane vAlA apane lakSya se adhikAdhika dUra hI hotA calA jAyagA, use dizA badale sivAya kabhI bhI apanA lakSya prApta nahIM hogA / isa lie lakSya kI dizA jAnanA Avazyaka hai / tIsarI bAta hai, lakSya ko pahicAna kara tathA usakI dizA jAnakara usI dizA meM yathokta mArga se calanA, soM yahAM bhI bhUla hotI hai, arthAt kitaneka, lakSya aura dizA ko jAnate pahacAnate hue bhI usase viparIta dizA meM netra banda karake koI zIghra gati se va koI manda gati se calate rahate haiM, athavA kaI freemI hokara bhAgya ke bharose jahAM ke tahA~ par3e rahate haiM, aura isa lie ve bhI lakSya taka nahIM pahuMcate ataH lakSya ko pahicAna kara tathA usakI dizA jAnakara apanI zakti ke anusAra usI dizA meM sIdhe sarala tathA niSkaMTaka mArga se calanA cAhie / basa, inhIM tIna bAtoM ko hama, samyagdarzana [ apane lakSya kI pahicAna yA usa para dRr3ha zraddhA yA vizvAsa ] samyagjJAna [ lakSya kI dizA jAnanA arthAt saccA jJAna ] aura samyaka cAritra [ lakSya kI dizA meM zaktyanusAra ThIka 2 calanA ] arthAt - Right believe, right knowledge and right conduct' bhI kaha sakate haiM / basa, ina tIna ke ThIka hone para nakSya kI prApti avazya hI hotI hai, so hI zrImadumAsvAmI AcArya ne tattvArtha sUtra meM kahA hai : Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' arthAta-samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra ye tInoM milakara mokSa kA mArga hote haiM / arthAt ina tInoM kI ekatA hI mokSa mArga hai| mokSa hI prANI mAtra kA lakSya ho sakatA hai, kyoMki. sabhI jIva sukha cAhate haiM aura sukha nirAkulatA arthAt saba prakAra kI icchAoM tathA tina sambandhI citAoM se rahita ava. sthA meM hotA hai aura aisI nirAkula dazA mokSa (saba prakAraH ke karma bandhanoM se chUTane para) meM hI ho sakatI hai, isa liye yaha siddha huA, ki seba kA lakSya mokSa hI honA cAhiye, parantu, saMsArI prANI anAdi kAla se karma bandhana sahita haiM aura isa liye ve dukhI haiM, kabhI unakA dukha kama ho jAtA hai aura kabhI bar3ha jAtA hai / isa kAraNa ve thor3e dukha ko sukha yA puNya mAna lete haiM aura adhika dukha ko dukha yA pApa mAnate haiM, parantu. vAstava meM thor3A dukha bhI duHkha hI hai vaha sukha nahIM ho sktaa| sukha to vahI hai jisameM kiMcit bhI duHkha na ho aura jisameM kucha bhI duHkha hai vaha sukha nahIM ho sakatA, jaisA ki kahA hai:dohA-jiMha utaMga car3ha phira patana, so utaMga nahiM kUpa / - jA sukha aMtara dukha base, so sukha nahiM dukha rUpa // parantu saMsArI prANiyoM ne jaba taka apanI asalI ava-. sthA kA vicAra karake nizcaya nahIM kiyA hai, taba taka ve usako. nahIM pA sakate, kyoMki jaba ve jisako DhUDhane ( khojane / jA. rahe haiM aura usako jAnate pahicAnate nahIM haiM, na unheM usakA. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 13 ) saccA lakSaNa hI mAlUma hai, to bhalA ve use kaise pA sakeMge ? bhale hI ve usakA nAma raTate 2 pAgala hue phirA kareM, aise loga to jagaha 2 ThokareM khAte rheNge| hara koI unako Thaga sakegA, jo koI bhI unako kaha degA, ki jisakA tuma nAma lete ho, vaha yahI hai| basa, vaha usase hI cipaTa jAyagA, phira kAlAntara meM koI dUsarA use kaha degA, are tUne bhUla kI--yaha vaha nahIM hai, cala maiM tujhe use batA dUM / taba vaha vahIM daur3a jAyagA tAtparya - usakI saba daur3a, dhUpa vyartha jAyagI, ThIka aisI dazA ina saMsArI jIvoM kI hai / inhoMne asalI [nirAkulatA lakSaNa vAlA atIndriya ] sukha [ jo mokSa hone para hotA hai ] ko nahIM pahicAnA, usakI zraddhA nahIM kI ye lakSya bhRSTa hue, karmajanya indriya sukhoM [ viSayabhogoM] meM hI sukha samajha rahe haiM, inhIM ke lie inake sAre prayatna ho rahe haiM, jaba kabhI inako apanI icchAnusAra kucha kisI aMza meM prApta ho jAtA hai, taba usameM magna hokara [Apako sukhI . samajhane lagate haiM aura jaba nahIM milatA, taba dukhI ho jAte haiM / jyoM 2 AkulatA bar3hatIM hai, tyoM 2 dukhI hote jAte haiM aura jyoMra vaha ghaTatI hai, tyoM 2 duHkha bhI kama hone lagatA hai / vAstava meM cAha hI dukha hai, kahA hai: dohA - cAha camArI cUhar3I, saba nIcana meM nIca / thA to pUraNa brahma jo, cAhaM na hotI bIca // pratyakSa dekhA jAtA hai, ki bar3e 2 karor3a patI, araba patI seTha zAha -- ki jinake pAsa saba prakAra ke aihika sukhoM kI sAmagrI dekhI jAtI hai-bhI dukhI rahate haiM aura eka sAdhu jisake pAsa laMgoTa taka bhI zarIra Dhakane ko nahIM hai, bephikara humA, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) sukha se sotA hai| yaha isI lie ki eka cAha kI dAha meM jalatA hai aura dUsarA cAha se dUra rahatA hai ityAdi / isa liye sabase pahile apanA lakSya ThIka karanA arthAt sacce sukha ko pahicAnanA cAhiye aura vaha AkulatA rahita mokSa hI hai| yadi sava isI ko apanA lakSya banA leveM, to inake saba prayatna saphala hoM aura avazya hI use prApta kara skeN| ____ vAstava meM yaha sukhA ( mokSa ) koI bhinna vastu nahIM hai aura na bhinna sthAnoM se prApta hosakatA hai, kintu inhIM prANiyoM kI jo azuddha avasthA horahI hai,so badala kara zuddha hojAnekA nAmahI mokSa hai, vaha svAdhIna hai, apane pAsa hai,apanA hI svarUpa hai| kevala dRSTibadalanA hai, kisIne kahA hai "nukhtA jo nIce laga rahA hai ki usako Upara lagAyeMge,hama khudA ko khuda hImeM dekhA leMge khudahI ko jisa dama haTAyeMge hama isa lie sabase pahile hamako yaha nizcaya karanA cAhiye, "ki maiM eka saccidAnanda svarUpa, zuddhabuddha nitya niraMjana, indriyoM se agocara, amUrtika zrAtmA hU~, aura jo ye zarIrAdi padArtha indriyoM ke gocara ho rahe haiM, athavA inameM jo merI apanatva yA paratva athavA iSTa aura aniSTa buddhi ho rahI hai, so ye sabhI mujhase para haiM, jar3a haiM / zrathavA unake nimitta se utpanna hue vibhAva bhAva haiM, inameM merA kucha bhI nahIM hai, maiM jaba taka inako apanAtA rahUMgA, taba taka ye mere sAtha lage raheMge aura maiM svAdhInatva avasthA ko prApta nahIM kara sakUgA, isa liye mujhe cAhiye, ki ina se mamattva.buddhi haTAU~ aura jaise 2 bana sake, isa prakAra inase alaga ho jAUM, ki jisase merA adhika bigAr3a bhIna hone pAveM aura ye chUTa bhiijaay| . basa, jaba yaha nizcaya hoMgayA, to ina se chUTane kA upAya Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) socanA cAhiye, apanI dizA jAna lenA cAhiye aura dizA jAna kara usa dizA meM zakti anusAra calane laganA cAhiye, yahI saccA sukha pAne kA upAya hai / isa upAya kI siddhi tabhI ho sakegI, jaba ki hama una mahAtmAoM kA -- jinhoMne isakI siddhi karatI hai, athavA jo isakI siddhi ke mArga meM lage hue haiM - zaraNa leveM, unake hI mArga meM ( dharma meM ) pravarte, unhIM ke dvArA kahe gaye zAstroM kA adhyayana vA manana kareM, kyoMki jisako jahAM jAnA hai, usako usI mArga meM jAne vAloM kA sAtha karanA cAhiye, unhIM kI zikSAoM para calanA cAhiye / tAtparya - una se ananyabhAva se mila nAnA cAhiye / isa liye hamako aba yaha jAnane kI AvazyakatA hogI, ki ve mahAtmA kauna va kaise haiM ki jinakA zaraNa lene se hama bhI unhIM ke jaise bana sakate haiM ? uttara (1) arhanta deva, (2) inhIM ke dvArA kahA gayo upadeza [ zAstra ] aura [3] nirmantha sAdhu muni guru / ina tInoM kI sAmAnya pahicAna to yaha hai, ki inameM yathA saMbhava ahiMsA tattva [ Non injurys] arthAt vItarAga vijJAnatA pAI jAnI cAhiye, arthAt jahA~ [jinameM ] ahiMsA [ vItarAga vijJAnatA ] pUrNa rUpa se pAI jAve, vahI deva arhanta haiM, jina upadezoM yA granthoM meM isakA yathArtha varNana hove, vahIM zAstra yA Agama hai aura jina mahAtmAnoM meM isakI ' pUrNatA to nahIM ho pAI hai, kintu ve isakI pUrti ke prayatna meM laga rahe haiM aura kitaneka aMzoM meM saphala bhI ho gae haiM, zeSa aMza zIghra . hI pUrNa hone vAle haiM, ve hI sacce sAdhu yA guru haiM / tAtparya - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) vItarAga - vijJAnatA hI inakA lakSaNa hai, so jahA~ jahA~ jitane jitane aMzoM meM yaha mile, vahA~ vahAM hI mokSa mArga hai aura jahA~ jahA~ triSaya kaSAyoM ke bhAva pAye jAneM, vahAM vahAM saMsAra arthAt duHkha kA mArga hai, isalie apanA deva, zAstra tathA guru samaya isa bItarAga vijJAnatA ( ahiMsA) ko avazya hI dekha lenA cAhie aura yaha vItarAga vijJAnatA kevala bAhya rUpa meM hI nahIM milegI, isalie kevala bAhara ke rUpa meM hI mohita hokara ThagAnA nahIM cAhie, kintu bhale prakAra parIkSA karake hI - grahaNa karanA cAhie, kyoMki sabhI camakane vAle pIle padArtha sonA nahIM hote, isaliye catura puruSa kasauTI para kasa kara hI sonA lete haiM, ThagAte nahIM haiM / yaha dhyAna rahe, ki jaisA kharA khoTA sonA hoMgA, usake vaise hI AbhUSaNa bneNge| isI prakAra jaise deva zAstra va guruyoM kA sambandha milegA, vaise hI phala kI prApti hogI arthAt sacce vItarAgI deva zAstra guru, mileM, to sacca e mokSa mArga kI siddhi hogI aura rAgI, dva eSI, deva, zAstra, guru mile, to ananta duHkhoM kA AgAra saMsAra hI bar3hegA, isalie jaba ki eka paise kI haNDI bhI khUba Thoka bajA kara, parIkSA karake lete haiM, jo alpa mUlya kI alpa prayojana siddha karane vAlI vastu hai, to deva, zAstra, guru- jina kA kri. imAre ubhayaloka se sambandha haiM, vAstava meM jina ke Upara hI hamArA sarvasva hita nirbhara haikI parIkSA karake grahaNa karanA yaha hamArA parama kartavya honA cAhie / isalie inakA vizeSa svarUpa arthAt pahicAna batAte haiM / yadyapi prathama deva ( paramAtmA jo hamArA lakSya hai ) kI svarUpa kahanA cAhie thA, parantu aisA na karake yahAM kevala upa 4 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) 1 kAra dRSTi se prathama gurU kA, pazcAt zAkha va dharma kA svarUpa krama se batAyeMge, kyoM ki hamako deva zAstra va dharma kA saccA svarUpa sacca e gurU hI ke dvArA ho sakatA hai, anyathA nahIM, eka kavi ne kahA hai "guru govinda donoM khar3e, kisake lAgUM pA~ya / balihArI yA gurU kI, goviMda die batAya ||" isalie hamako sabase pahile gurU kI pahicAna karake hI gurU banAnA cAhiye aura pazcAt unake batAye hue mArga para vi zvAsa karake calanA cAhiye, tAki hama nirbhaya hokara sanmArga meM calate hue apane lakSya vindu ( saccA avinAzI svAdhIna sukha ) taka pahuMca sake, jo sadguru mila jAyage, to hamArA ber3A pAra ho jAyagA, anyathA asadguruoM ke cakkara meM par3a kara vaha saMsAra samudra meM hI DUba jAyagA, isI liye kahA hai." gurU kIjiye jAna, jo caho zrAtamakalyAna" ityAdi / isalie yahA~ para prAtasmaraNIya pUjyapAda svAmI samantabhadrAcArya ke zabdoM meM hI guru kA lakSaNa batAte haiM / yathA "vipaashaavshaatiite| nirArambho'parigrahaH / jJAna-dhyAna- tapo-raktastapasvI sa prazasyate // " ( ratnakaraNDa zrAvakA0 ) arthAt -- jo viSayoM (sparzana, rasanA, ghANa, cakSu tathA kAna ina pA~coM indriyoM ke manojJa yA amanojJa, sparza, rasa, gandha, varga:tathA zabdAdi ) ko AzA se rahita arthAt ina se. virakta hoN| jo asi; masi, kRSi, zilpa, vANijya tathA * I Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18). sevA, ina AjIvikA sambandhI tathA cakkI pIsanA Ukhala meM kUTanA, cUlhA jalAnA, buhArI (jhADU) lagAnA, pAnI bharanA, pRthvI khodanA, vakhAdi dhonA samhAlanA, ghara banAnA, bAg2a lagAnA, bhojana pakAnA, rAMdhanA, vRkSAdi banaspatiyAM kaTavAnA, chIlanA, khoTanA, pavanAdi karanA, karAnA Adi gRhasthI tathA svazarIra sambandhI zRGgAra saMskAra Adi ArambhoM se rahita haiM arthAt jo aise koI bhI Arambha nahIM karate na karAte aura na anumodanA karate haiM, ki jina se kinhIM basa ( do indrI, tIna indrI, cAra indrI tathA pAMca indrI ) tathA sthAvara pRthvI, jala, vAyu, agni tathA banaspati Adi ekendriya ) prANiyoM kA ghAtaH ho tathA dhana ( pazu Adi ) dhAnya ( anAja Adi khAdya peya ) kSetra ( khetI ke yogya jamIna, bAg2a, jaGgala, pahAr3a, kandarAdi ) vastu ( gRha mandirAdi ) hiraNya ( muhura, rupayA, paisA Adi ) suvarNa ( horA, pannA, mANika, motI, mUMgA Adi ratna tathA sonA, cAMdI Adi dhAtue~ vA ina se bane hue AbhUpaNAdi ) dAsI (khI sevikA ) dAsa [ puruSa sevaka ] kupya [ vastrAdi ]. aura bhANDa (bAsana vartanAdi ) ye bAhya pariyaha aura mithyAtva ( tattva zraddhAna yAkudevaM, kuguru kuzAstra tathA hiMsAyukta dharma mAnanA ) rAga, dva eSa, krodha, mona, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, glAni aura veda (strI, puruSa, napuMsaka rUpa bhAva ) ina 14 antaraGga parigrahoM se rahita arthAt bAhara aura bhItara sarvathA nagna (digambara) ki jinake zarIra para eka laGgoTa mAtra bhI parigraha na ho, kevala zaucAdi janya aMzuci kI zuddhi ke artha prAsuka jala rakhane kA eka lakar3I yA miTTI kA pAtra [kamaNDalu ] kisI jIva ko zarIra ke halana calana hone yA gamanAgamana karane # Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) se pustaka kamaNDalu upakaraNa uThAne yA rakhane se kisI bhI trasodi prANI ko bAdhA na pahuMce, unakI hiMsA na ho jAya, isaliye una kI rakSArtha arthAt uttama saMyama pAlane kA vAhya sAdhana pIchI tathA nirantara AtmajJAna kI rakSA tathA vRddhi ke hetu zAstra Adi upakaraNoM ke sivAya anya koI bhI parigraha, ki jisase rAgAdi saMkeza bhAvoM kA nimitta bane nahIM rkhte| . . . jo pAMca mahAvratoM ko (ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya tathA parigraha tyAga) tathA pAMca samitiyoM ko [ IryA arthAta calate samaya 4 hAtha bhUmi Age Age jIva jantu rahita dekhakara calanA, bhApA arthAta hitakArI, mita (AvazyakatAnusAra yathA sambhava kama) aura madhura vacana bolanA, eSaNA arthAt kRta kArita anumodanA se apane lie nahIM taiyAra kiyA gayA-aisA. anuddiSTa 46 udgamAdi dopoM se rahita 32 antarAyoM ko TAla kara zuddha prAsuka bhojana kevala dhyAna svAdhyAya tapa saMyamAdi kI rakSA ke liye, na ki zarIra popaNa yA svAda ke lie' Unodara rasAdi ko chor3a kara gRhasthoM ke dvArA Adara pUrvaka [navadhA' bhakti se] diyA hudhA lenA, AdAna nikSepa arthAt zAstra pIchI kamaNDalu zarIrAdi zodha kara rakhanA, uThAnA, uThanA baiThanA,zayana karanA aura tutsarga arthAt mala mUtra zleSmAdi jIva jantu rahita prAsuka bhUmi meM tyAga karanA] pAlana karate haiM, yathA sambhava to mana bacana aura kAya ina tInoM yogoM ko saMvaraMNa karake 'gapti kara dete haiM arthAt inakI kriyAoM ko roka dete haiM aura parama saMvara svarUpa ho jAte haiM, parantu yadi aisA kisI samaya na kara sake arthAt gupti rUpa na raha sake, to apara batAI huI samiti svarUpa pravartana karate haiM arthAta samiti ke samaya gupti aura gupti Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) ke samaya samiti nahIM rahatI, ina donoM meM se eka na eka to rahatI hI haiN| jo pAMcoM indriyoM va anindriya mana ko unake manojJa amanokSa viSayoM meM jAne nahIM dete arthAt pAMcoM jJAnendriyoM kA damana karate haiM / joHnitya sAmAyika karate haiM arthAt apane AtmA meM rAga dvaSAdi pariNati na hone dekara saMsAra ke samasta padArthoM meM jaise zatru-mitra, mahala:smazAna, nagara-banAdi sukha duHkha, jIvana-maraNa-lAbha-alAbha Adi meM samatA, bhAva rakhane kA abhyAsa karate haiM, isake liye ve nirjana sthAnoM meM kama se kama 6 ghar3I arthAt lagabhaga DhAI 2|| ghaNTe prati divasa tIna bAra tInoM sandhyAoM ko madhya meM karake tathA mana bacana kAya ke samasta vikalpoM va kriyAoM ko roka kara ekAgra citta hokara apane zuddhaM buddha yAtmA ke citavana meM lagAte haiN| jaba citta asthira hotA dekhate haiM, tava ahaMta siddhAdi parameSThiyoM kI stuti stavana.karate haiM arthAta unake guNoM kA ciMttavana, kIrtana tathA prazaMsA karate haiM aura phira zarIra se bhI namaskarAdi bandanA karate haiN| nirantara svAdhyAya svAtma citavana athavA Agama-adhyAtma granthoM kA. paThana pAThana karate haiM aura AhAra vihArAdi meM ajJAna va pramAda se yadi.koI doSa laga gayA ho, to use. AlocanA, pratikramaNa ( svadoSa niMdana garhaNa. ke dvArA athavA prAyazcitta lekara zuddha karate haiM arthAt usa doSa se mukta hone kA prayatna. karate haiM aura yathAvasara zarIra se bhI moha chor3a kara AtA. panAdi yoga dhAraNa arthAt kAyotsarga karate haiN| ye chaH Ava.. zyaka nitya karate haiM, jo jIvana paryanta na snAna karate. haiM, na. dAMtona karate haiM, na, laGgoTI mAtra to kyA, kintu eka tAgA bhI basa ke nAma kA zarIra para kabhI dhAraNa karate haiN| jo Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIsare pahara rAtri ko kevala kheda va pramAdAdi dUra karane ke lie hI bhUmi para zarIra ko saMvaraNa karake eka karabaTa se alpa samaya (pramAda dUra hone mAtra) zayana karate haiM, zeSa samaya baiThe hue yA khar3e khar3e dhyAna adhyayanAdi karate haiM aura rAtri meM va andhere pradezoM meM kabhI gamanAgamana nahIM krte| yadi calanA hotA hai, to do ghar3I sUrya car3hane ke samaya se do ghar3I asta hone se pahile pahile sandhyA samaya ko chor3a kara hI mauna se gamana karate haiN| zeSa samaya meM sthira rahate haiM aura daiva (kamo kSya ) kRta yA deva manuSya pazu pakSI kITa pataGgAdi cetana yA acetana padArthoM dvArA prApta hue upasarga [ upadrava ] tathA parIpahoM [ bhUkha pyAsa. zIta, uSNAdi kaSToM ] ko sama bhAvoM se sahate haiM, una para vijaya prApta karate haiM, parantu kaSTa ke bhaya se kAyara hokara sthAna nahIM chor3ate haiM, kintu, sacce ahiMsaka vIra banakara sthira ho jAte haiN| jo divasa meM sandhyA kAla ko chor3a kara dopahara [ madhyAnha ] se pahile yA pIche kevala 1 bAra hI bhojana ke lie nikalate haiM aura apara eSaNA samiti meM batAI huI vidhi ke anusAra yadi bhojana kI vidhi mila gaI to le lete haiM, anyathA samabhAva dhAraNa karake pIche saGgha meM yA ekAnna banAdi nirjana sthAna , meM jAkara svAdhyAyAdi meM saMlama ho jAte haiM, jo vidhi mila jAne para bhojana lete haiM, so bhI khar3e khar3e apane hAtha meM gRhasthoM ke dvArA diyA huA binA AMkha mukha hastAdi ke izAre ke, mauna sahita rUkhA sUkhA, sarasa nIrasa, kaisA hI ho, parantu zuddha ho, prAsuka ho aura tyAMgA humA na ho, aisA bhojana alpa mAtrA meM arthAt jitane se zarIra meM dhyAna adhyayana tathA Avazyaka pAlana pa zrAdi sAMdhana karane yogya zakti to rahe, parantu pramAdAdi do Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) zrAne pAveM, utanA nete haiM aura apane sira tathA dAr3hI mUMcha ke bAla kama se kama do mAsa meM va adhika se adhika 4 mAsa meM apane hI hAthoM se binA kisI manuSya yA ustarA kaicI Adi zastra yA koI bhasma-cUrNa AdiH padArthoM kI sahAyatA ke, apane ApahI-kisI ko pragaTa kie binA hI ekAnta bana upacana zrAdi nirjana sthAna meM baiTha kara ghAsa phUsa kI taraha ukhAr3a kara pheka dete haiM arthAta kezalauMca karate haiM, isaliye ki yadi bAla bahuta bar3ha naoNya to pasIne tathA dhUla Adi ke sambandha se una meM jIva utpanna ho jaoNya aura una kI hiMsA kI sambhAvanA ho jAya aura . yadi kisI nAI Adi se hajAmata karAveM to parAdhIna hokara dInatA dikhAnA par3e yA kisI ke pAsa yAcanA karanA par3e yA ustarAdi upakoM kA saMgraha karanA par3e, unakI rakSAdi kI cintA karanA par3e ityAdi doSa utpanna ho jaave| isalie apanI ayA'cIka vRtti sthira rakhane ke lie kaSTasahiSNu banane ke lie jIvoM kI rakSA ke lie, zarIra se mamattva haTAne ke lie, mUla guNa pAlana ke lie, ekAnta meM apane hAtha se kezotpATana karanA hI yogya hai / isa prakAra ve sAdhu 28 mUla guNoM tathA 84 lakSa 'uttara guNoM kA yathA yogya pAlana karate haiM aura jo nirantara AtmajJAna dhyAna va tapa meM saMlagna rahate haiM, aise sAdhu tapasvI hI prazaMsanIya hamAre gurU hote haiN| .. . tAtparya jo zarIra se bhI nirmamatva nagna [antara bAhira parigraha rahita ] kevala saMyama [prANi rakSA] pAlane ke lie pIchI, zuddhi ke lie kamaNDalu aura jJAnAbhyAsa ke lie bhAvazyaka Agama-adhyAtma anya ke sivAya anya vastue~ kucha bhI nahIM rakhate, banAdi meM Thaharate, anya sahadharmI sAdhunoM ke saGka Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) meM yA yogyatA prApta hone para zrAcArya kI AjJA se ekAko bhI 'vicarate haiM, krodha,mAna, mAyA, lobha mAdi phapAe~ jina ke pAsa nahIM pAtI, jo rAga dvApa se rahita hai, kisI se jAna pahicAna nahIM rakhate, zarIra bhoga va jaga se virakta. ayAcaka vRtti vAle pAtmanAnI hI jaina sAdhu gurU ho sakate haiN| inake atirikta jo vana bhepo haiM, cAhe ca nama ho yA vanAdi dhArI hoM, kabhI sAdhu va gurU nahIM ho sakate / Aja kala anekoM svaparacanaka loga nAnA prakAra ke bheSa banA kara va Apa ko sAdhu batA kara saMsAra ko to Thagate hI haiM, parantu ve apane AtmA ko bhI ananta bhavasAgara meM dubA dete hai| koI nagna mudrA dhAraNa kara pIchI kamaNDalu lekara apane ko digambara sAdhu mAnate haiM, parantu sAtha meM naukara, cAkara, caparAsI rakhate haiM, logoM se candA karAte haiM, apane nAma hI saMsthAe~ kholate haiM, apane sAtha bahuta se gRhasthoM ko lie hue Dolate haiM, sAtha meM gAr3iyoM meM cauke rakhate haiM aura jahA~ tahA~ Thahara kara bhojana banavA kara jImate haiM. reloM va moTaroM meM bhI calate haiM, yantra, mantraH tantra karate haiM, krodha karake gAlI galauja karate hai, namaskArAdi na karane para ruSTa ho jAte haiM, ghAsa ke bhItara ghusa kara makAnoM ke andara sote haiM, caTAiyAM rakhate haiM, daura chapAte haiM, apanA progrAma nizcita karake pahile se pragaTa kara dete haiM, logoM ke AmantraNa para niyata tithi para pahu~cate haiM, pAtrApAtra dekhe binA cAhe jise muni arjikAellika, jullaka, brahmacArI, tyAgI Adi yanA DAlate haiN| jo phira bhRSTa hokara sanmArga meM deopa lagAte va bhRSTa hojAte haiN| jinheM varNamAlA kA zuddha uccAraNa karanA bhI nahIM AtA, ve bhI muni bana "jAte haiM, kezaloMca kA melA bharavAte haiM, kezaloMca tathA pIlI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 } kamaMDalu zAstrAdi upakaraNoM kI bolI (nIlAma ) bulavAkara dhana saMgraha karate haiM, nirannAM gRhI nara nAriyoM ke sahavAsa meM - bastiyoM meM rahate haiM, logoM ke jaya parAjaya para harSa vipAda karate haiM, zithilAcAra kA poSaNa karate haiM, amuka 2 pakSoM kA samarthana aura amuka 2 kA virodha kiyA karate haiM, gRhasthoM kI sabhAoM va julUsoM meM jAte haiM ghaMTo jana samudAya ke bIca meM baiThakara apanI pUjA stuti karAte haiM, logoM ko balAt ( jabarana ) pratijJAeM karAte haiM jo ve zarmA-zarmI lekara bhaMga kara dete haiM, kisI kI cUr3iyAM phur3avAte, kisI kI nathanI udaravAte, kisI kA pardA chur3avAte, kisI kA mandira banda karavAte, kisI kA nAti vahiSkAra karAte, zrAgama viruddha bhaktoM va bhakti ke vaza hokara eka sthAna meM bahuta samaya taka rahate, upasarga va pariSahoM se kAyara hokara pulisa va korTa meM ijahAra dete - ityAdi kriyA ' karane vAle, sacce jaina sAdhu nahIM haiM / inake sivAya, koI bhasma napeTane vAle, nakha-keza bar3hAne vAle, dhUnI tApane vAle, mRgacarma vAghambarAdi rakhane vAle, lobhI kaSAya va ma~gavA vastra rakhane vAle, mantra, yantra, tantra, TonA karane vAle, jogI jAMgar3A, kanaphaTA, mur3acirA, teliyA, bhabUtiyA, Adi nAnA prakAra ke mithyA bheSa racane vAle bhI sAdhu guru nahIM ho sakta', kyoMki ye becAre bhUkhe TUTe bhikSuka, jo ghara 2 paise va bhojana ke lie svAMga banAkara dAtAoM kI stuti va niMdA karate phirate haiM, ina ke vairAgya kahAM ? jJAna dhyAna tapa kahA~ ? ye to kaSAyoM kI jvAlA meM jala rahe haiM, kisI ko zApa dete hai', 'kisI - ko AzIrvAda kahate haiM, so becAre Apa hI jaba viSaya kaSayoM ke vaMza hue dIna ho rahe haiM taca bhauroM kA kyA bhalA kareMge ? } Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) jogI jAMgar3oM vA maMtrAdi karane vAle, dhana va saMtAna dene vAloM para vizvAsa mata karo, ye bhI marate haiM auroM ko kyA bacAyeMge ?' ye mA~gate phirate haiM, auroM ko kyA deMge ? ye rogI rahate haiM, o ko kyA niroga kareMge ? ye apanA hI bhaviSya nahIM jAnate auroM ko kyA batAyeMge ? isake sivAya, guru ina bAtoM ke lie hotA hI nahIM, vaha to kevala saMsAra ke mohAMdhakAra meM par3e hue prANiyoM ko svayaM 'Adarza banakara arthAta moha se nikala kara aura ko bhI nikA lane kA satyopadeza detA hai unako Atmazraddha karAtA hai, jJAna-dhyAna tapa-trata saMyama ke mArga meM lagAtA hai, paraMtu badale meM kucha bhI nahIM cAhatA, jisake niraMtara maitrI, pramoda, kAruNya aura mAdhyastha bhAvanAe~ udita rahatI haiM, vahI gurU hai sAdhu hai, vaha na camatkAra karatA hai, na usameM phaMsatA hai, na phaMsAtA hai, na anumodanAhI karatA hai, usake sanmukha, tInaloka kA rAjya bhI tRNavata tuccha hai, hai hai / . a isaliye. yaMtra maMtra, davA, dhana, putrAdi kI AzA se yA laukika, camatkAra Adi ke kAraNa kabhI bhI kisI ko sAdhu na 'mAnanA cAhie, kintu ina dhUrtoM se bacate rahanA caahie| isa prakAra suguru; kuguru kA svarUpa batAkara kuguru se bacane kA upadeza kiyA; aba kudeva aura sudeva kA svarUpa batAte haiM / zrApteneocchinna doSeNa sarvajJenAgamezinA / bhavitavyaM niyogena nAnyathA hyAptatA bhavet // (ra.ka. zrA.) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIsamaMtabhadrAcArya kahate haiM, ki jo doSoM se rahita (vItarAga) sarvajJa aura Agama kA Iza (hitopadezI) ho vahI deva ho sakatA hai anyathA devapanA nahIM ho sakatA / tAtparya yaha hai ki jo samasta doSoM se rahita hogA, vahI nirbhaya hokara yathArtha upadeza kara sakegA aura usI kA prabhAva par3a sakegA, kyoM ki jo svayaM 1.rAgI 2 dvaSI, 3 bhUkhA 4pyAsA, 5 roga se pIr3ita, .6 janma 7.maraNa karane vAlA, bur3hApe se jarjarita, zoka se saMtapta, 10 bhaya se kaMpita kAyara, 11 vismaya sahita ajJAnI, 12 nidrAlu pramAdo, 13 zramajala ( pasInA) se thakA huA, 14 khedita citta, 15 madadhArI-ahaMkArI, 16arati aniSTa buddhi rakhane vAlA, 17 ciMtAtura, 18 rati vipayAnugagI ityaadi| dopoM sahita hogA (jo doSa sarva sAdhAraNa saMsArI prANiyoM meM pAe jAte haiM ) vaha becAga Apa hI ina se dukhI horahA hai aura apane Apa ko ina se rahita nahIM kara sakA hai, so dUsaroM ko kaise una dukhoM ( dopoM) se chur3A sakegA ? aura usakA upadeza bhI kauna mAnegA ? ulTI loga usakI haMsI ur3AyaMge, kaheMge, ki yadi tere batAe mArga se hama sukhI ho sakate haiM, to tu ne hI vaha upAya kyoM nahIM kiyA jisase tU sukhI ho jAtA aura taba hama bhI tere mArga kA anuzaraNa karake tere samAna hone kA upAya karate, parantu jaba tU svayaM dukhI horahA hai sadoSa hai, to terA catAyA huA mArga kaise nirdoSa va sukha kara ho sakatA hai, bhAI terI to aisI dazA hai "Apa khAya kAkar3I auroM ko deve Akhar3I" isaliye pahile tUhI zuddha hole, taba hamako mArga batAnA ityaadi| isI prakAra jo sarvajJa arthAta bhaloka sahita tInoM loka ke / samasta padArthoM ko unakI bhUtakAla (jo anAdikAla bIta Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayA ) vartamAna (jo samaya sanmukha hai) aura bhaviSyatkAla (jo AgAmI anaMta kAla AvegA) kI samasta. huI, horahI va hone vAlI avasthAoM ko nirdhAnta rUpa se jAnatA hai, vahI saccA vastuoM kA svarUpa batA sakegA, vahI hitopadezI ho sakegA, usake sivAya anya alpajJAnI hitopadezI nahIM ho sakate, kyoM 'ki jo svayaM ajJAnI hai vaha binA jAne kyA upadeza karegA ? vaha to pAgala ke samAna kabhI kucha kabhI kucha bakegA, usakA kathana pUrvA'para virodha sahita, bAda prativAda meM nahIM Thahara sakane vAlo, mithyAtva kA poSaka, saMsAra dukha kI parampaga bar3hAne vAlA hI hogA, vAstava meM yadi mArga darzaka hI java aMdhA hogA, to usakA sAtha karane vAle kyoM nahIM mArga bhUlakara kaMTakAkIrNa sthala ko prApta hoMge, isaliye jaise rAgI dveSI, rAgadveSAdi ke vaza hudhA satyopadeza nahIM desakatA, vaha bhaktoM para anugraha va abhaktoM kA nigraha cAhatA hai jisase prasanna hogA, use sIdhA mArga batA degA aura aprasanna hogA, to kumArga bnaadegaa| vaha sarvahitakArI nahIM hai, vaise alpajJAnI svayaM aMdha samAna hai| isaliye, jo sarva doSoM se rahita aura pUrNa jJAnI ( sarvajJa ) hogA vahI hitopadezI hotA hai, anya nahIM / isaliye ukta tIna vizeSaNa (sarvajJatA, vItarAgatA aura hitopadezakartA sahita jo deva hai vahI hamArA pUjya va ArAdhyadeva ho sakatA hai, aura vaha jina arthAta arhata siddha hI ho sakate haiM, anya nahIM hAM yadi ina vizeSaNoM sahita deva ko koI brahmA, viSNu, maheza, ziva, buddha, khudA, goDa, allA, brahmA Adi kisI nAma se smaraNa kareM, usameM koI vivAda nahIM hai, svarUpa yadi anyathA ho to vivAda hai, isaliye sacce svarUpa ko dRSTi Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) meM rakhakara ho apano ArAdhya deva nizcita karanA cAhie, use hI zrAdarza banAnA.cAhiye, kebala nAmamAtraM suna kara mohita hojAnA yA ThagAnA nahIM caahie| kyoM ki pUjA Adarza kI kIjAtI hai, hamako jisa guNa kI prApti karanA hai, usI guNa vAle kI sevA karanA cAhie, tabhI saphala manoratha ho sakate haiM, isaliye yahAM hamako yaha bicAranA hogA, ki hamako kyA cAhie ? to sahaja uttara yahI hai ki "sukha kI prApti aura dukhoM kA nAza jaisA pahile batA pAeM haiM, vaha sugva nirAkula dazA meM hotA hai, nirAkulatA karmoM ke chUTane para hotI hai, karmoM kA abhAva indriyaviSaya aura kapAya krodha mAna mAyA lAbha va mohAdi ke abhAva meM hotA hai| ataeva karmoM se chUTa kara nirAkula svarUpa akSaya sukha prApta karanA hI hamArA abhISTa lakSya hai / taba hamako aisehI deva kI sevA karanA cAhie jo svayam Adarza banakara mokSa ( sacce sukha) ko prApta ho cukA ho / . . . . . . ... - arthAt jo mokSa mArga kA zrAdarza ho, taba khUba bicAra karake parIkSA karane para yahI pratIta hotA hai, ki karma 'bandha ke. kAraNa jo rAga dveSAdi doSa the, unakA jisane nAza kara diyA hai, jisase use pUrNajJAna ho gayA hai aura usase, usane satyArtha tatva saMsArIprANiyoM ko batA die haiM, vahI jina ahaMta sarvajJa vItarAga paramAtmA hamArA deva ArAdhya tathA pUjya ho sakatA hai, anya nahIM, kyoMki jo doSa hama meM haiM, ve. hI. hamAre Adarza ArAdhya meM haiM taba usako mAnane pujane se hamAre ve doSa aura bhI Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) adhika dRr3ha hoMge. bar3heMge na ki ghaTeMge / jaise guruci svayaM kar3avI hotA hai aura tisaH para bhI usakI beli nIma ke. vRkSa para car3hA dI jAya, to phira usakA kaDuvApana aura bhI bar3hegA na ki ghaTegA, aise hI saMsAra ke sabhI prANI jar3a ( acetana ) zarIra meM svAtma buddhi karake zarIra se sambandhita indriyoM ke vipayoM meM Apa hI nimana ho rahe haiM, ve apane anukUla iSTa padArthoM meM roga aura pratikUla aniSTa padArthoM meM dveSa karate haiM, iSTa ke viyoga meM kheda va zoka karate haiM aura aniSTa ke saMyoga meM glAni karate haiM, prApta iSTa viSayoM kA. kahIM viyoga athavA. aniSTa viSayoM kA saMyoga na hojAya, isake lie bhayabhIta va zaMkita citta rahate haiN| kabhI strI saMyoga, kabhI purupa saMyoga aura kabhI ubhayasaMyoga kI icchA se nirantara vyAkula rahate haiM, kisI ko apane pratikUla jonakara krodha karate haiM, kabhI apanA bar3appana pragaTa karane ke lie mAna karate haiM, kabhI prayojana sAdhane ke lie chala 'kapaTa karate haiM, kabhI anukUla iSTa kalpita padArthoM ke saMgraha karane kI tRSNA meM jalA karate haiM, kabhI svamana rajanArtha 'dUsaroM kI ha~sI ur3Ate haiM, nindA karate haiM, kabhI ha~sate haiM, kabhI gete haiM, kabhI gAte haiM, kabhI khAte haiM, pIte haiM, kabhI sundara rUpa dekhane meM lAlAyita rahate haiM, kabhI sundara madhura AlApa sunane meM magna rahate haiM, kabhI itra phulela zarIra meM cupar3ate haiM aura gandha meM prA. zakta ho jAte haiM, kabhI nAnA prakAra ke svAda lene kI utkaraThA karate haiM ityAdi / aMvasthAe~ jabaki ina saMsArI prANiyoM kI hotI rahatI haiM, jo becAre Apa hI ukta rogoM se dukhI haiM aura tisa para unako una se adhika viSayI va kaSAyI deva; guru tathA dharma kA sahArA mila jAya, to phira kahanA hI kyA hai? unakI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) aisI dazAM huI, jaise koI strI apane dharma ( brahmacaya ) kI rakSA ke lie gRha tyAga kara bana meM kisI sAdhu ke Azrama meM gaI aura nivedana kiyA, prabho ! merA pati paraloka sidhAra gayA, mere sambandhI mujha para kutsita dabAva DAlate haiM, isalie rAjA ke nikaTa pukAra kI to rAjA bhI isa hAr3a mAMsa ke piNDa para Azakta hogayA, taba lAcAra hokara vahAM se kisI taraha nikala bhAgI, to mArga meM 1 vezyA ne Azraya diyA, parantu mere dvArA vahI vezyAvRtti karAnA caahii| maiM isa para rAjI na huI, isalie Apa ko ananya zaraNa jAna kara sevA meM AI hU~ / AzA hai, ki aba mere zIla kI rakSA avazya ho jAvegI, yaha sunakara aura usa abalA ko asahAya jAna kara sAdhujI hI svayaM usa para balAtkAra karane para utArU hogae, taba kahie aba kauna usa kI rakSA kara sakatA hai ? kahA hai " " bAr3ha kheta khone lage, paJca ghUsakhora rAjA bhaye, nyAya kareM anyAya / kauna pai jAya // " " 'tAtparya - saMsArI duHkhoM se santapta prANI, dukhoM se chUTane ke lie hI kisI deva dharma va guru kI zaraNa grahaNa karate haiM, parantu ve jaba svayaM unhIM duHkhoM se ( jina se saMsArI prANI dukhI haiM) dukhI haiM to ve apane Azrita Ae hue dInahIna janoM kI kaise rakSA kara sakate haiM ? nahIM kara sakate / * * isalie aise deva kI zaraNa lenA cAhie, jo sarvathA nirdoSa ho, jo pUrNa jJAnI ho aura sahita upadeza karane vAlA Ananda svarUpa ho, usI kA Adarza va upadeza lekara apanA . Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) kalyANa karanA cAhie, vaha eka ahata sarvajJa vItarAga jinadeva hI hai, anya nhiiN| dekho brahmA ko koI koI loga deva mAnate haiM, parantu vaha becArA svayaM eka tilottamA nAma kI vezyA ke vaza hokara apanI 4000 varSa kI tapasyA bhaGga kara baiThA arthAt brahmA kI tapasyA dekha kara devaloka kA indra bhayabhIta hogayA ki kahIM yaha tapa ke bala se merA rAjya na leleve, isalie use tapa se bhraSTa karane kI icchA se usane saba devatAoM ke zarIra meM se tila tila bhara mAMsa lekara eka sundara apsarA banAI aura jahA~ brahmA tapa kara rahe the, bhejii| vaha vahA~ jAkara unake sanmukha hAvabhAva pUrvaka nRtya karane lagI, jaba brahmA dhyAna chor3a kara use dekhane lage to vaha pIche jAkara nAcane lagI, yahA~ brahmAjI ko usa meM Azakti utpanna hogaI, isalie bicArane lage, ki yadi Asana yA mu~ha phera kara dekhUgA, to loga mujhe dhyAna se calita samajha leMge, isalie apane 1000 varSa ke tapa ke badale pIche ko. ora muMha banA lenA cAhie / isase loka meM tapa kI mahimA bhI bar3hegI aura apanI preyasI kA nRtya bhI dekha lUgA, basa bole yadi merA tapa satya hai, to 1000 varSa ke tapa ke badale merA 1 mu~ha pIche ho jAya / taba eka mu~ha pIche hogayA, parantu apsarA. yahA~. se haTa kara dAhinI ora nAcane lagI, taba 1000 barSake tapake badale tIsarA muha banAyA, isapara apsarA bAI ora Akara nAcane lagI, to punaH 1000 varSe kentapa ke badale bAI ora muMha banA liyA, taba apsarA mastaka ke Upara nAcane lagI, isalie 1000 vaSa kA zeSa tapa khokara eka gardabhAkAra' mukha"Upara banA kara dekhane lge| isa taraha inake samasta tapa ko khoyA jAna kara Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) apsarA apane sthAna para calI gaI ityAdi / kathA una hI ke purANa meM likhI hai, taba bicAranA cAhie; ki jo brahmA eka apsarA ke hetu 4000 varSa kA tapa kho detA hai, to usake sevaka kyA nahIM kareMge ? kyA ve apanA brahmacarya brahmA kA Adarza sanmukha rakha kara akhaNDarIcyA pAla sakeMge / aise hI viSNu kI dazA hai, ve bhI kAma ke vazIbhUta hue gopikAoM meM ramate phire, kabhI rana meM jA jAkara jUjhate rahe aura maheza zaGkara ne to pArvatI ko Adhe aGga meM hI dhAraNa kara liyA hai, itanA hI nahIM, unane apanA svarUpa hI vilakSaNa banA rakkhA hai, baila para savArI kI hai, mastaka para sarpa lapeTa rakkhAhai, gale meM muNDa mAla hai, zarIra para bhasma laga rahI hai, jina ke kAmAMga hI saMsAra meM pUje jA rahe haiM ityAdi jinake caritra haiM, jo svayaM kAma va krodha ke vaza ho rahe haiM, unakA Adarza lekara kauna hai, jo kAma krodha rUpI sarpoM se nahIM DasA jAyagA ? isI bAta ko sva0 paNDita bhAgacandrajI ne padya meM kaisA acchA kahA hai / yathA gembanga * pada budha jana pakSapAta taja dekho sAMcA deva kauna hai ina meM | Teka | brahmA daNDaH kamaNDalu dhArI, C svAta bhrAMti vaza sura nArina meM / : mRga chAlA. mAlA mUMjI puni, viSayAzakta nivAsa nalina meM // 1 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSNuM cakra dhaMra madana vANa' baza, ; lajjA taja ramatA gopina meN| . krodhAnala jAjvalyamAna puni, jAkara hota pracaNDa parina meM // 2 // zaMbhU khaTvA aGga sahita puni, girijA bhoga magana nizi dina meM / hasta kapAla vyAla bhUSaNa puni, muNDa mAla tana bhasma malina meM // 3 // zrI arhanta parama vairAgI,, doSa na leza praveza na ina meN| bhAgacandra inakA svarUpa lakha, . aba kaho pUjyapanA hai kina meN||4|| isI prakAra gaNezajI kI kathA bhI vicitra hai. arthAt pArvatIjI ne zaMkarajI kI gaira hAjirI meM apane zarIra ke maila se eka manuSyAkAra kA putalA banAkara use sajIva kara diyA aura apanA putra mAna kara dvArapAla ke sthAna para baiThA diyA. java zaMkarajI bAhara se Ae to apane ghara para, para puruSa ko baiThA dekhakara krodhita hogae aura usakA mastaka kATa kara pheMka diyA, yaha vAtaM pArvatI ko mAlUma huI, to ve rudana karane lagI, tavaM zaMkarajI cintA meM par3e aura kaTA huA mastaka DhUr3hane nikale so tIna loka meM kahIM na pAyA; tava eka hAthI ke bacce kA sira kATa karagaNeza (pArvatI dvArA maila se utpanna bAlaka) ke lagA Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34. ), diyA / isa prakAra gaNezajI kA saba zrAkAra manuSya jaisA rahate hue mukha hAthI jaisA hogayA ityAdi / isa kathA meM kitanI sacAI va sambhavapanA hai, so vicAraNIya hai / maila se manuSya utpanna ho nAnA, pitA ko putra hone kA, trikAlajJa hone para bhI patA na honA, kopa se mastaka kATa kara pheMka denA aura hadane para bhI nahIM pAnA, phira hAtho kA mastaka manuSya ke lagA denA ityAdi / bAteM pramANa vAdhita haiM, asambhava haiN| __ hanUmAnajI ko pavana se utpanna huA batAkara unako zrAkAra bandara jaisA banA kara pUjate haiM, kolI yA kAlikA Adi kitanI hI deviyoM kI kalpanA karake bhayaGkara mUrtiyA~ banA rakkhI haiM, anekoM mUrtiyA~ to aisI hI haiM, jina ke AkAra kA va mAMgopAgoM kA ThikAnA hI nahIM hai, jyoM tyoM unakI sthApanA kara rakkho hai, kahIM bhI eka cautarA yA mar3hiyA banA dI, usa para kucha patthara yA miTTI kA koI bhI AkAra banA diyA, tela sindUra car3hA diyA, dIpa dhUpa kara diyA, gUgula lobhAna jalA diyA / basa, vahI devato bana gayA, vahIM mAnyatA hone lagI, phira koI nahIM pUchatA yaha kona deva hai ? kaba se sthApita huA, isakA kyA caritra hai, ityAdi / parantu dekhA dekhI pUjane laga jAte haiN| kisI samaya eka bar3e nagara meM rAjA kI savArI nikalane vAlI thI, nagara meM saphAI ho rahI thI, ki itane meM eka. sAhUkAra ke daravAje para koI apavitra durgandhita padArtha Apar3A, savArI: pAne ko thI, usa samaya vahA~ koI saphAI karane vAlA na dekha kara, sAhUkAra ne eka TokarI, phUla usa para DAla kara Dhaka diyA, aisA karate anya.logoM ne dekha liyA, ve usakA bhAva to na samajhe; parantu dekhA dekhI phUla lA lAkara usa para DAlaneH Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ leMge, isase vahAM bar3A phUloM kA Dhera hogayA; itane meM rAjA. kI savArI bhI A pahuMcI, so rAjA ne bhI use devatA samajhakara bahuta sI TokarI phUla car3havA diyA, savArI nikala jAne ke bAda kisI vivekI purupa ne sAhUkAra se pUchA, bhAI yaha kauna deva hai; kaba se sthApita hai kucha hAla bhI batAyo ! tava sAhUkAra bolApriyavara ! yaha andhera deva haiM, zrAja abhI avatarA hai ityAdi kaha haMsate haMsate, saba kathA sunAdI, tAtparya aise anekoM deva kalpita kara bana gae haiM aura banate jAte haiM aura loga bhI dekhA dekhI binAjAne samajhe mAnane laga jAte haiM, ise deva mUr3hatA kahate haiM / eka bher3ha kueM meM gira jAtI hai to usa ke pIche kI zora bheDe bhI giratI va maratI jAtI haiM / yahI loka kA pravAha ho rahA hai, kisI ne kahA hai| "gatAnugatako loko, na loko paramArthakaH / cAlukApujamAtreNa tAmrapAtra gatogataH / / arthAt eka brAhmaNa gaMgA snAna karane gayA, so apanA tAmrapAna koI uThAna lejAya, isa zaMkA se use rakhakara Upara reta kA Dhera kara diyA aura zauca snAna karane lagA, use Dhera karate dekhakara anyAnya nahAne vAloM ne bhI. vahIM bahuta se Dhera banA die, jaba brAhmaNa nahA cukA, to apanA tAnapAtra, khojane lagA, parantu vahA~ to hajAroM Dhera hocuke the, taba becArA ukta kahAvata kahatA huA ki "loka' gatAnugatika dekhA dekhI karane vAle haiM, paramArthI vivekI nahIM haiM, dekho eka reta ke Dhera mAtra karane se hI merA tAmapAna khoyA gayAH" calA gyaa|.. . . .. . . : Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ( 36. ). tAtparya yaha hai ki loka meM avivekI prANI dekhAdekhI dharma va deva gurU mAnane lagate haiM, parantu dekhA dekhI dharma nahIM hotA, dharma to viveka-pUrvaka hI ho sakatA hai ? Aja kala bhArata meM aise anekoM devatA pratyeka prAMtoM meM jude 2 nAmoM se bana baiThe haiM, aura andhAdhudha unakI mAnyato horahI hai, jaise bhUta, jakhaiyA, ghaToiyA, pIra, preta, paigambara, alIbAbA, zItalA, zAsanI, mazAnI, canDI, munDI, satI, bhavAnI, bhairoM, yakSa, rAkSasa, maTiyA, saiyada, mahaI yA markI, mAlabAbA, siddhabAbA, yakSiNI, kAlI, mAtA, holI, pitara, bhUmiyA Adi aura bhI kitane nAma dhArI jainetara nara nAriyoM dvArA kalpita devI devatA, auroM kI dekhA dekhI, athavA kisI prakAra ke bhaya, AzA, sneha va lobha ke vaza hokara hamAre jainI bhAI vizeSa karake jaina deviyAM [ nArI] pUjatI haiM, kahIM malIdA car3hAtI haiM, kahIM bATI banAI jAtI haiM, kahIM ghUgharA [uvAle hue geMhU ] kahIM nAriyala, gur3a, batAsA, rebar3I, pUrI aThavAI, vAsI anna, haluvA, vastra, tela, siMdUra, tilake laDDU Adi car3hAte haiN| inake sivAya kitane bhAI bahina kSetrapAla, padmAvatI, bhairoMjI, dikpAla, vyaMtara zrAdi devoM ko zAsana devatA mAna kara pUjate haiM, bhairoMjI va kSetrapAla ko sthApanA, kahIM supArI yA nAriyala meM kara dete haiM, phira khUba tela siMdUra car3hAte haiM sunaharI rupaharI varka lagAte haiM, isase asaMkhyAta kITa, pataMga, ciU~TI, makkhI Adi doindriya, teindriya, aura cauindriya jIva, jo calate phirate yA ur3ate hue durbhAgyavaza ina para baiTha jAte haiM, ve to marate hI haiM, isake sivAya mandiroM meM gandagI bhI ho jAtI hai, bhora tela sindura car3hate 2 ye kSetrapAla itane bar3ha jAte haiM, ki TUTa 2 girane lagate haiM, antarikSapArzvanAtha sirapura meM inake Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) TUTe hue bahuta se bhAga eka koTharI bhoyare jaiso meM par3e haiM, jatrA [gujarAta] ke do mandiroM meM TAMkI banI haiM, so jo tela bhairoMjI para car3hatA hai, vaha eka cheda meM hokara nIce TaMkI meM calA jAtA hai, usa tela kA upayoga mandira meM yA bhaTTAraka jI ke yahAM jalAne meM hotA hai vA gorI [ pujArI ] bhI lejAtA hai, kahIM 2 inakI pASANa nirmita mUrtiyAM bhI haiM, jinameM kahIM kutte para savArI jaise banArasa ke bhadenI ke mandira meM hai, kahIM baila bhaiMsA kI savArI rakkhI haiM inakI loga laukika siddhi ke abhiprAya se pUjate haiM, jinendradeva se bhI adhika pUjate haiM, mAnyatA rakhate haiM, maisUra prAMta meM to hUmaca padmAvatI karake eka prasiddha sthAna hai vahAM 5-6 diga0 jaina mandira hai unameM bahuta manojJa pratimAe~ haiM, parantu unakA prakSAla taka nahIM hotA, pratimAtra para dhUla car3hI rahatI hai, mandiroM meM pazu bhI ghuse rahate haiM, vemarammata ho rahe haiM, parantu yAtrI vahIM bar3I 2 kImatI sAr3hiyA~ 150-200 taka kI kImata kI padmAvatI ko car3hAte haiM ghaMToM bhakti karate hai, yahAM 1 maThAdhIsa bhaTTAraka rahate haiM, jo hAthI rakhate haiM' cAMdI kI khar3AU pahinate haiM aura padmAvatI devI koM car3hI huI sAr3hiyoM kA upabhoga karate haiM / Agantuka bhole jIvoM ko mantra yantrAdi kA 'lobha dekara,' zAka, bhAjI, phalAdi, apane bagIcese khilAkara bhojanAda karAkara hAthI para ghumA-2 kara khuzAmada karake khUba paisA Thagate haiM, parantu jina mandiroM kI rakSA jIrNoddhAra va pUjA meM pAI nahIM lagAte, zAyada hI ye darzana karate hoM, gujarAta prAMta ke tIrthoM va grAmoM ke mandiroM va utsavoM meM jaba car3hAvA bolA jAtA hai, to jinendra kI Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ), AratI se kSetrapAla kI padmAvatI Adi kI AratI kA ghI bar3hajAtA hai, jinendrakI AratI meM 5minaTa yadi lageM, to kSetrapAlAdi kI AratI meM 15 minaTa lagate haiM / ityAdi deva mUr3hatA bar3ha rahI hai, jainadharma meM samyaktva ke aMgoM meM niHkAMkSita nAma kA aMga batAyA hai, arthAt kisI prakAra kI laukika siddhi kI icchA karake aura ko to kyA, parantu jinendrako bhI na pUjanA cAhie, icchA rahita hokara hI dharma sAdhana karanA cAhiye, icchA arthAt kAMkSA karanA samyaktva kA mala doSa hai, svAmI samantabhadrAcArya mahArAja ne kahA hai | "bhayAzAsnehalobhAcca kudevAgamaliMginAm / praNAmaM vinayaM caiva na kuryuH zuddhadRSTayaH / / ra.ka. zrA. arthAt bhaya AzA sneha va lobha Adi laukika prayojanoM ko lekara kisI bhI kudeva, kuzAstra va kuguru ko praNAma yAM binaya bhI nahIM karanA cAhie / atadeva sivAya anya samasta rAgI, dveSI saMsArI deva kudeva haiM, rAga, dveSa va moha ( mithyAtva ) ko poSaNe vAle, ekAMta kathana karane vAle; jainAgama ke sivAya anya samasta zAstra kuzAstra haiM, jainAgama se abhiprAya kurUMdakudAcArya, pUjyapAdAcArya, akalaMkAcArya, jinasenAcArya, guNabhadrAcArya, nemicandra si0 ca0 bhUtavalI, puSpavalI, Adi pUjya RSiyoM kRta pranthoM se hai na ki bhaTTArakoM dvArA gar3haMta trivarNanAcAra, carcAsAgara, sUryaprakAza, dAnavicArAdi aura nirmantha kama se kama 28 mUla guNa dhArI digambara jaina sAdhu, jo sarva prakAra se uddiSTa bhojana aura vastikA ke tyAgI aura nirantara jJAna dhyAna saMyama tapa meM magna rahate haiM, ke sivAya anya bhepo jaisA pahile Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catA Aye haiM sabhI kuguru haiM, unako kabhI bhI natamastaka na honA cAhie, bhale ve kitane hI laukika camatkAroM kI DIMga mAreM yA batAveM bhI sahI, parantu nahIM ThagAnA cAhiye / / / - apane hRdaya meM zraddhA rakhiye, yadi puNyodaya hai, to koI devI, devatA, mantra, tantra Adi bigAr3a nahIM kara sakatA, mAra nahIM sakatA aura yadi pApodaya hai to koI sahAyatA nahIM kara sakatA, bacA nahIM sakatA, jaisA ki kArtikeya svAmI ne anuprekSI meM kahA haijaM jassa jImhade se jeNa vihANeNa jamhi kAlamhi / NAdaM jiNezamiyadaM jammaM vA ahava maraNaM vA // taM tassa tamhi dese neNa vihANeNa tamhi kAlammi / ko sakkai cAledu indo vA ahava jinindo vA / / arthAta-jisakA jisa prakAra jisa kSetra kAla meM jo kuMcha honA jinendra ne janma yA maraNa yA lAbha aMlAma Adi jAnA hai, usako usI prakAra usI kSetra kAla meM vaisA hI hogA, usako indra yA svayaM jinendra bhI TAla nahIM sakate ? to aura kauna TAla sakatA hai ? 'isa liye anukUla aura ucita upAyaM pauSaMdhAdi karanA cAhie, ina.kalpita devoM ke cakkara meM vA mantrAdi ke 'cakkara meM par3anA cAhie / yadyapi jaina ogama meM cAra nikAyake deva, "kalpa (svarga), vAsI, jyotipI: sUrya candrAgraha nakSatra tAre) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (49. ) vyaMtara (kinnara ki puruSa, mahogga, yata, rAkSasa, bhUna, pizAca, vyaMtara) aura bhavana (pAtAla ) vAsI (asurakumAra Adi 10 prakAra ) batAye haiN| isakA artha yaha nahIM hai, ki unako pUjanA cAhiye, kintu jaise saMmparI jIvoM meM eka gati manuSya. hai aise hI eka gati devoM kI hai, eka tiryacoM kI aura eka nArakiyoM kI bhI hai / saba kI yoniyAM va kuja bhI pRthak haiM, inameM naraka gati ke jIvoM ko niraMtara duHkha hI duHkha udaya meM rahatA hai| devoM meM kitanoM ko adhika aura kitanoM ko kama sukha udaya meM rahatA hai, zeSa manuSyoM va pazu SoM ko yathA yogya sukha kiMvA duHkha udaya meM rahatA hai, yahIM sukha dukha se prayojana indriya anya aparAdhIna karmo daya se prApta nAzavAna sukha duHkha se hai, paramArtha to cAroM gati ke jIva dukhI hI haiM, sabhI ko janma maraNa, iSTaviyoga, aniSTa saMyoga, sudhA tRSAdi roga lagarahe haiM, vAstava meM sacce sukhI to ahaMta tathA siddha hI haiM) isa lie ye koI pUjya nahIM ho.sakate; pUjyatA ahaMta, siddha parameSThI hI ho sakate haiM, jo sarva doSoM va dukhoM se mukta haiN| bahuta se nara nArI, gAya, hAthI, ghor3A, nAga Adi pazuzro ko pUjate haiM; so pUjA to usakI kI jAtI hai, jisake samAna hama honA cAhate haiM,,mAnoM koI dhanavAle kI sevA karatA hai, to usakA prayojana dhana prApta karanA hai / ' ityAdi isI prakAra jo hAthI, ghor3A, gAya, sarpa Adi pazuoM va garur3a Adi ko pUjate haiM, ve svayaM hAthI, ghor3A Adi pazu honA cAhate haiM.. parantuH manuSya janma to cAroM gatiyoM meM zreSTha hai, kyoMki japa, tapa, saMyamaH zIla, bratAdi.manuSya hI dhAraNa karake karmoM kA nAza kara sktaa| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 41 ) hai aura saccA svAdhIna atandriya avinAzI sukha prApta karasakatA / . ataeva inakI pUjA karanA aniSTa va dukhadAI hai, anartha hai / 5 kitane bhole prANI, miTTI, pRthvI, pIpala, var3a, Adi vRkSoM ko tathA gaMgA, godAvarI, jamunA, narvadA, tAptI, bAnagaMgA, brahmaputra, sindhu Adi nadiyoM samudroM ko vA himAlaya, vindhyAcala, satapur3A Adi pahAr3oM ko bhI pUjate haiM, koI agni ke pUjate haiM, tulasI ko pUjate haiM ityAdi / so ye yadi sajIva haiM to - ekendriye hue jo becAre svayaM AMdhI, pAnI, agni Adi se yA manuSya pazu Adi se apanI hI rakSA nahIM karate, unako khodA jAtA hai, kATA jAtA hai, khAyA jAtA haiM, jalAyA jAtA hai, bujhAyA jAtA hai, pakAyA jAtA hai, phor3A jAtA hai, paTakA jAtAhai ityAdi / dukha rUpa avasthA jina ekendro pRthvI, parvatAdi, agni Adi va banaspati pavanAdi jIvoM kI hotI hai; unake pUjane se pUjakoM ko kaise sukha ho sakatA hai / hAM! aisI mRr3hatA se jJAna hIna hokara unhIM ke jaise janmAntara hone kA avasara A sakatA hai / isake sivAya kitane, gobara, kumhAra kA cAka, avA, miTTI ke ghar3e, dIpaka, dehalI; mApane kA gaja, sera, pAyalI, tarAjU - kAMTA, rupayA, muhara, cakkI, cUlhA, Ukhala - mUsala, lakar3I khamma, mAMDavA (maNDapa ) vedI, kU~zrA, khAni ( khadAna ) anAja dUdha, dahI, davAva qalama, pothI Adi jar3a vastuoM ko pUjate haiM aura manAte haiM; inake paMjane manAne se hamAre Rddhi siddhi ho jAvegI, so ye bhI deva mUr3hatA hai, ye jar3a vastue~ haiM, inameM na jJAna darzana. (cetanA) hai aura na sukha duHkha kA vedana va dene lene ko Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakti hai, ye to anya prANiyoM dvArA upayoga meM Ane vAle padArtha haiN| ina vastuoM kA sadupayoga karanA cAhiye | basa ! yahI 'pujA hai jaise gobara kisI manasUtra Adi azucisthAna ko lIpane ke kAma meM lene se vahA~ kI durgandha haTa jAtI hai, khudI huI miTTI kI jamIna gobara yA lIda miTTI ke sAtha milAkara lIpane. se jamIna meM dhUla nahIM ur3atI, kapar3e kharAba nahIM hote ityAdi / upayoga karane ke badale koI use pUjane lage, devatA mAna leve. yA pavitra mAnakara khAve, vA deva ko car3hAve, to vaha mUrkha hI kahAvegA, pApI hI rahegA, isI prakAra gaja, bAMTa. rAjU Adi kA upayoga vastuoM kI mApa tola karane meM hotA hai, unase sonA, 'cAMdI Adi mApa tola kara lete haiM, tAtparya yaha ki na hama ThagAye jAMya aura na dUsaroM ko Thage, ThIka dAma para barAbara bastueM leveM deveM, so koI una gaja, tarAjU, bAMTa Adi kI pUjA karatA rahe aura laina daina dhaMdhA na kareM, to kabhI dhana lAbha na hogA, aisA karane vAlA mUrkha hI kahAvegA. athavA koI pothI pustakoM kI 'pUjA to kare, parantu par3he nahIM, to vaha mUrkha hI rahegA, mAtra pustaka pUjane se jJAna to na AvegA / pustaka jJAna ke sAdhanoM meM se eka sAdhana hai, so usako yatna se rakhanA, tAki vaha phaTa na jAya, melI na ho jAya, yA koI curA na le, tathA. usa pustaka ko par3hanA, yahI pUjA hai / taba koI kahegA ki zAstroM kI pUjA namaskAra kyoM kI jAtI hai, to uttaraM yaha hai ki unameM satpuruSoM upadezoM kA vacanoM kA liMpirUpa se saMgraha hai so una saccemokSamArga ke upadezoM ko satpurUSoM ke vacanoM ko hI pUjA jAtA hai ki kAgaja kalama syAhI, yA varNamAlAdi kisI prakAra kI lipi ko 'yujA jAtA hai / rupayA, muhara pUjane se rUpayA, muhara yA dUdha dahI Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 43 .) ghI, anAja Adi pUjane se dUdha, dahI, ghI, anAja nahIM milatA, kintu vyavasAya aura puNya se hI milatA hai / isa liye ina yA aise anya nirjIva vastuoM kI pUjA mAnyatA nahIM karanA cAhie jaisA ki kahA hai chappaya * kSINa pratApI indra bhASkara bAtapakArI / tana pina kaho anaMga indra puni ati. mddhaarii|| brahmA sura tiya magana gopikana meM dAmodara / arddha aGga meM nAri dhAra hai raho magana hara // 'dIpa' jagata ke deva ima viSaya kapAyana yuta nirkh| tana, bhaja zrIjinadeva ika vItarAga sarvajJa lakha // __aba yahA~ yaha zaMkA ho sakatI hai, ki jaba aisA hai to digambara jaina tIrthakAroM kI pratimAe~ na siMddha kSetrAdi sthAnoM kI pUnA bandanAbhI nahIM karanA cAhie, kyoM ye bhI to jar3a haiN| una ko Upara ke zAkha viSayaka uttara se samAdhAna karanA cAhie, arthAt jainI loga mUrti yA parvatAdi jar3a padArthoM ko kabhI nahIM pUjate, jainiyoM kI pUjA pAThAdi ko uThAkara bAMcie aura artha para dRSTi DAliye, to patA laga jAyagA ki jaina murti pUjaka nahIM haiM, kintu Adarza ke pujArI haiM ( Jains do not worship idal but ideal) arthAt jisa manuSya ke zarIra se unake ArAdhya deva tIrthaMkara AtmAoM ne paramAtma (siddha yA mukta) pada pAyA hai, usI prakAra ke dhyAna, Asana, yukta manuSyAkAra kI vairAgya darzaka mUrti banAkara rakhate haiM, usake dekhane se Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) " apane ArAdhyadeva kA smaraNa guNa ciMtavana, kIrtana, manana, stavana, bhakti hone lagatA hai, ye vairAgya maya digambara jaina mUrtiyoM yadyapi nirjIva patthara dhAtu yA kASTha kI banI huI hotI haiM aura jar3a haiM, to bhI saMsArI prANiyoM ko zAMti ke nimitta hotI haiM, inake sanmukha jAkara namaskAra baMdana pUjana karanA yA abhiSeka. ( prakSAlana ) karanA, vAstava meM mUrti kA stavana vaMdana pUjana, abhiSeka nahIM hai, kintu unhIM ArAdhya paramAtma pada prApta paramAtmAoM kA hI stavana pUjana baMdanAdi hai, isa kSetra kAla meM ve. sazarIra ahaMta parameSTo tIrthaMkara prabhu hamAre sammukha nahIM hai,. isa lie hama apane Atma hita ke lie arthAt apane AtmA se moha ( mithyAtva ) tathA rAgadve pAdi bhAva ghaTAne ke liye unakI prati mUrti banAkara rakhate haiM aura saMsArI jhaMjhaToM se avakAza lekara kucha samaya ina vairAgyamayI mUrtiyoM ke sanmukha jAkara pUjyArAdhya devoM kA guNa smaraNa karake unakI hI bhakti meM magna ho jAte haiM, pazcAt unake sAtha apane svarUpa kA milAna karate haiM, to donoM kA dravya samAna hote hue bhI donoM kI avasthA meM antara pAte haiM, una kI avasthA ( paryAya) tathA guNa sarvathA zuddha pAte haiM aura apanI paryAya va guNa malina pAte tatra vicArate haiM, ki jaba hamorA inakA dravya samAna hai, zakti sadRza hai, ye bhI kabhI hamAre jaise saMsArI, prANI, the, jo ki aba 'zuddha paramAtma svarUpa : hamAre ArAdhya horahe haiM, aisA vicAra karate hue unake vartamAna paramAtma; pada prApta hone se pUrva kI azuddhAvasthA kA caritra aura ve usa avasthA meM rahate hue kaise usase nikala kara isa avasthA * ko prApta hue haiM, vicAra jAte haiM. / B $ " Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ usase hamako turanta patA lagajAtA hai, ki unhoMne azuddhAvasthA (hamAre samAna ) meM hI unase pUrva meM hue paramAtmAoM ke darzana yA unake caritroM ko suna kara unake upadezoM ( tatva svarUpa ) kA manana kiyA aura parIkSA pUrvaka use satya pAyA, tapa una [jIva, ajIva, pAzrava, bandha, saMvara, nirjarA aura mokSa ] tattvoM meM se pApane zrAtma tattva ko anya tatvoM se prathaka 'nizcaya kiyA, arthAt svAtma darzana [ samyagdarzana ] prApta kiyA, pazcAt apane prAtmA ke malina hokara bandha meM par3ane ke kAraNoM para khUba vicAra karake unako jAna liyA, aisA jJAna hote hue svayameva yaha mAna hone lagA ki jo kAraNa AtmA ke malina hone arthAt karmAsrava meM va bandha ke haiM, ThIka unase viparIta AtmA ko karmAstrava se bacAne yA rakSA karane (saMvara) tathA 'pUrva meM bAMdhe hue karma bandhanoM ko kATane [ nirjarA ] hone meM kAraNa hote haiN| arthAt jina rAga dvepa, mAhAdi bhAvoM ke nimitta se karma bhAsrava hotA yA ba~dhatA hai, unhIM rAgadvapa, mohAdi bhAvoM ke .abhAva se kamoM ko saMvara tathA nirjarA bhI hotI hai, isa prakAra samyagjJAna hone para, phira unhoMne apane pUrva mokSa prApta paramAtmAoM ke pUrva caritra ke anusAra vAhya cAritra grahaNa kara' rAgadvaSe va moha ke kAraNa samasta vAhya parigrahoM (padArthoM ) kA mana bacana kAya, va kRta kArita anumodanA se sarvathA tyAga karake apane antaraGga mAvoM para dRSTi DAlI aura jo . jo, para padArthoM ke nimitta se utpanna hue vibhAva bhAva pAte : gaye, una unako haTAte gae, isake lie mokSamArgopadezaka zrAgamaHanthoM. Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ); se tathA apane samAna anya mokSa mahAtmAoM se sahAyatA prApta bhI kI aura aisA abhyAsa karate 2 jyoM 2 unake AtmAoM se rAgAdi bhAva ghaTate gae, tyoM 2 unake antaraGga meM eka prakAra kA divya teja va sukha zAMti kA bhAva pragaTa hotA gayA aura aisA hote hue jaba sampUrNa rAgAdi bhAva AtmA se nikala gae, to vaha divya teja apane pUrNa rUpa se prakAzita hogayA, pUNe sukha zAMti prApta hogii| arthAt ve mahAtmA sazarIramukta (jIvanmukta) sarvajJa. vItarAga prApta paramAtmA hogae, pazcAt zarIra kI sthiti taka unhoMne apane divya [ kevala ] jJAna ke dvArA saMsArI jIvoM ko sanmArga [ mokSa mArga] kA upadeza diyA aura batA diyA ki e saMsArI bhavyAtmAoM maiM jisa avasthA ko prApta huA hU~ va. jisa mArga se huA hU~, vaha yaha mArga hai / mAo ! isa mArga meM calo tuma hI mere jaise pada ko prApta hokara sarva duHkhoM se chUTa jAoge, maiM bhI tumhAre samAna-saMsArI thA, so isI mArga se isa pada para AyA hU~, tuma bhI A sakate ho, tuma meM bhI mere samAna zakti hai, use dekho, jAno aura sAhasa karake bar3he cale Azro ityAdi / isa prakAra anekoM bhavya prANiyoM ko kalyANa mArga meM lagAkara zrAyu pUrNa hote hI zarIra se. bhI mukta hokara kevala Apa svarUpI azarIrI [siddha ] paramAtmA hogae / isa prakAra kA vicAra Ate hI hamako bhI saMsAra se vairAgya hone lagatA hai aura jyoM 2 hama usa prati mUrti ko ekAgracitta hokara dekhate haiM, tyoM 2 vairAgya bar3hane lagatA hai, saMsAra, zarIra va bhogoM meM azakti kama hone lagatI hai, sacce sAdhU mokSamArgI' jIvoM ke sAtha prema, bhAva.bar3hane lagatA hai|| . ., .: Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - aisA hote japa hamArA moha saMsArI viSayavAsanAoM va unake kAraNoM se ghaTajAtA hai, to hama ko bhI vaha zubha avasara prApta ho sakatA hai, ki jisase hama bhI samasta parigraha ko chor3a sAkSAt mokSamArga meM laga jAte hai, sAdhu ho jAte haiM, sAdhU ho jAne para, phira isa prati mUrti pratimA kI AvazyakatA nahIM raha. jAtI hai, kyoMki jisa mArga ke pradarzana kA vaha nimitta kAraNa, thI, aba vaha mArga prApta hogayA hai, usa para calane bhI lage haiM, parantu isase pahile gRhasthAvasthA meM usakI bahuta AvazyakatA hai, kyoM ki abhI taka ve usa mArga ke anusArI nahIM hue haiM, unake pIche bahuta jhaMjhaTe laga rahI haiM, so yadi ve bhI inakA avalaMvana nirarthaka samajha kara chor3a baiThe, to thor3A bahuta jo ina ke nimitta se kucha 2 svarUpa ciMtavana, smaraNa, manana hotA thA, va kabhI 2 saMvega aura vairAgya kI lahara uThA karatI thI, jo ki bhaviSya meM use sAdhu mArga meM lAne kA hetu thI, so to chUTa jAvegI aura viSaya vAsanAe~ va jhaMjhaToM se chuTakArA nahIM, taba unhIM meM aura2 adhika phaMsatA jAyagA, dukhI hotA jaaygaa| isaliye hI pratyeka gRhastha naranArI, bAlaka bAlikA sabako, nitya prati dina meM 3 bAra 2 bAra yA kama se kama 1 bAra to avazya hI jina [nija ] darzana digambara jaina mandiroM meM jAkara una vairAgya maI parama zAMta mudrA yukta pratimAoM sanmukha vinaya yukta khar3e raha kara karanA cAhiye aura isa nimitta se svarUpa citavana karake yathA saMbhava vrata, niyama, saMyama, dhAraNa karanA cAhiye, yaha bAta inhIM digaMbara jaina pratimAoM ke darzana se hI ho sakatI hai, anyatra kahIM bhI nahIM ho sakatI, kyoM kiM .aura sabhI mUrtiyAM rAga dveSa ke sAMja" sahita 'hI mileMgI aura yaha siddhAnta hai, ki kAraNa ke anusAra kArya utpanna hotA hai, arthAta Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 48 ) vezyAdi kI zRGgAra sahita mUrti kAmotpatti meM jaise nimitta hai -vaise hI tIrthakoM kI digambara jaina vairAgya maI mUrti vairAgya utpAtaka va zAnti pradAyaka kAraNa hai| yadi koI kahe ki eka vAra darzana kara liyA, phira nitya prati va dina meM kaI vAra ghaToM taka darzana kI kyA AvazyakatA hai ? to uttara yaha hai ki jaise 'nitya prati vAra 2 bhUkha lagate va pyAsa lagane para nitya prati vAra2 khAyA piyA jAtA hai| roga Ane para davA sevana kI jAtI hai, vaise hI viSaya kupAyoM meM Azakti ho jAne se jina darzana kI AvazyakatA hotI hai, jaise bhojana pAna auSadhi bhUkha, pyAsa, va roga miTAne meM nimitta kAraNa hai| vaise hI viSaya kaSAya rUpI roga miTAne ko, vairAgya maya diga0 jaina pratimA kA darzana nimitta kAraNa hai, avalambana hai, vinA avalambana ke saMsArI gRhIjanoM kA citta ekAgra nahIM hA sakatA, parantu jaise abhyAsa se bhUkha 'pyAsa kA vega ghaTa jAtA hai, tava bhojana kI Avazyaka kama ho jAtI hai, vaise hI apane AtmA meM AtmAnubhava jyoM 2 bar3hatA jAtA hai| tyo tyoM vAhya avalambana chUTato jAtA hai| na ki chor3a diyA jAtA hai| ataeva digambara jaina zAMta vairAgyamaya mUrti kA darzana avazya karanA caahiye| yaha bhI dhyAna rahe ki zAstrajJAna to avasthA pAkara hI hogA, parantu pratimA darzana se to par3he,bAla-vRddha yuvA, nara nArI sabhI lAbha uThA sakate haiN| ataeva vAlyAvasthA (zizuvaya) se hI jina darzana kA saMskAra DAlanA caahiye| yahI saMkSepa meM jainiyoM ke mUrti pUjA kA abhiprAya hai tAtparya-ye nada pratimA ko nahIM, kintu pratimA se jina mahAtmAbhoM :::.":" kA bodha hotA hai, unahIM ke jaina, loga pujArI haiN| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) inako jar3a ke pujArI - mAnanA jar3a ( mUrkha) panA hai / isa lie jo pratimA ke jar3apanA ko lekara jar3avAda saMsAra meM phailAte haiM / yA anya jar3a vastuoM ko pUjate haiM / ve jar3a haiM, mUrkha - ajJAnI haiM, unako zIghra hI isa bhUla ko tyAga denA cAhiye / yahA~ koI kaha sakatA hai ? ki jaise jainI mUrti ke dvArA ArAdhya deva ko pUjate haiM, vaise hI anyAnya jana bhI mUrtiyoM ke dvArA apane apane ArAdhya devoM kI ArAdhanA karate haiM ? to uttara yaha hai, ki yaha to ThIka hai ki ve bhI aisA hI mAna kara karate hoMge, parantu bicAraNIya bAta to yaha hai, ki govara miTTI kumhAra kA cAka, bar3a pIpala, samudra nadI Adi koI deva bhI to nahIM hai, yadi haiM, to inakI kathA kyA hai ye kauna deva haiM kyA zakti rakhate haiM ? bacA koI gocara purANa, bar3a purANa, tulasI purANa, nadI purANa bhI haiM ? yadi haiM to inake pUjane kA phala kyA hai ? arthAt kucha nahIM / bahutoM kI mAnyatA hogI, ghara ke pUjane se bara ( uttamaM pati ) milatA hai, cAka pUjane se sadA suhAga banA rahatA hai ityAdi / so ye saba bAteM "bur3hiyA purANa" arthAta kalpita danta kathAe~ haiM, yadi satya hotI, to cAka pUjane vAlI hajAroM mahilAe~ kyoM vidhavA ho jAtIM? hajAroM vara pUjane vAlI suzIla mahilAe~ kyoM viparIta bara potIM, kyoM unake dvArA satAI . jAtIM ? ityAdi / rahI anya devoM kI mUrtiyoM kI bAta, so bicAranA cAhiye, ki jo vastu apane svarUpa sahita hamAre sAmane nahIM haiM, usI vastu kI kalpanA anya tadrUpa vastu meM kI jAtI hai so bhI kisI prayojana ke vaza se, jaise kahIM koI bar3I sabhA yA paMcAyata hai, usameM usake sadasyoM kI upasthitI Avazyaka hai, paraMtu -yadi koI sadasya kAraNa vazAt upasthita nahIM ho sakatA, to vaha anya kisI vyakti ko apanA pratinidhi banA detA hai aura prati* Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nidhi kI rAya hI usakI rAya mAnI jAtI hai, parantu jahA~ jo svayaM upasthita hotA hai, vahAM usake pratinidhi kI AvazyakatA hI kyA hai ? kucha nhiiN| so isa kSetra kAla meM jainiyoM ko bhArI dhya deva parama vItarAga sarvajJa Apta parameSTI maujUda nahIM hai, anya kSetroM meMhai, isaliye hamavadAkAra mUrti meM usa ArAdhyadevakI sthApanA karake usake dvArA(nimitta se)apanA Atmahita citavana karate haiM, parantu jainetara samAjoM ne prathama to Izvara ko sarvavyApaka ( hara jagaha hAjira nAjira) mAnA hai / ataeva jaba ki vaha saba jagaha sadA maujUda hI rahatA hai, to phira usakI mUrti meM kalpanA karake aura amuka kSetra mAtra vyApI banA denA arthAt vyApI se vyApya kara denA aura arUpI amUrtI mAnate hue mUrti banA denA, usa Izvara kA apamAna karanA hI huaa| dUsarI bAta yaha hai, ki jitanI bhI vItarAga deva kI diga0 jaina mUrti ke sivAya mUrtiyAM saMsAra meM dekhI jAtI haiM, una meM prAyaH kisI meM krodha, kisI meM mAna, kisI meM mAyA, kisI meM lobha, kisI meM kAma, kisI meM bhaya, kisI meM dvaSa, kisI meM rAga ityAdi / vAteM jo ki saMsArI sabhI prANiyoM meM pAI jAtI haiM,milatI haiM / sambhava hai ki saMsArI prANiyoM se una meM ve bAteM kisI aMza meM adhika hoMgI, so hoM, isase kyA ve Adarza hogae ? aura kyA ye bAte guNa haiM ? yadi ye guNa rUpa haiM, to inake karane vAloM ko rAjA va paJcoM se daNDa kyoM milatA hai ? kyoMki jaba unakA ArAdhya pUjya zrAdarza hI gaisA hai to pUjaka vaisA honA hI cAhie aura yadi pUjaka te . pUjya kA kisI bhI aMza meM anukaraNa nahIM kiyA, to vaha vAstava meM pUjaka aArAdhaka hI nahIM hai, kintu svaparavaJcaka hai.! isalie yadi ye bAteM guNa rUpa anukaraNIya hai, to inake karane Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 51 ) * vAle sabhI pUNya honA cAhie aura taba kucha doSa bhI saMsAra meM nahIM raha jAyeMge, kyoMki ye bAteM to nyUnAdhika aMza meM pAI jAtI haiM aura isalie bhI inhIM guNoM se viziSTa kinhIM acetana mUrtiyoM kI AvazyakatA hI nahIM, kyoMki sabhI cetana AtmAe~ ina guNoM se viziSTa nara pazu rUpa meM dekhI jAtI haiM aura jina meM ina guNoM kI jina azoM meM kamI hove, so bhI paraspara upadeza va pradezoM se pUrI kI jA sakatI haiM, jaisA ki prAyaH hotA bhI hai| . parantu ina bAtoM kI zikSA dene ke lie na koI vidyAlaya hai aura na paThana krama hI Aja taka bano, isase vidita hotA hai, ki ye bAteM guNa rUpa anukaraNIya nahIM haiM, kintu tyAjya haiN| ina bAtoM kI nindA pratyeka dharma ke sabhI AcAryoM ne kI hai aura jitane 2 aMza meM jina 2 mahAtmAoM meM ina bAtoM kI kamI pAI gaI hai, ve ve mahAtmA utane 2 azoM meM pUjya mAne gae haiM, Aja kevala bhArata hI nahIM, kintu videza bhI mahAtmA gAndhI ko saMsAra kA eka mahAn avatAra mAna rahe haiM, sarakAra svayaM unakA Adara karatI hai, so kyoM ? isIliye na ki ve ahiMsA ke upAsaka haiM, kAma krodha lobha mAna mAyA dveSAdi kaSAyeM unhoMne bahuta azoM meM damana karadI haiM, ve apane Apako saMsAra ke saba se tuccha manuSya arthAt sabakA sevaka mAnate haiM, zatru kA bhI bhalA cAhate haiM, dIna dukhI deza ke lie apanA sarvasva tyAga kara baiThe haiM, isIlie ve bar3e hogae haiM, sAdhu mahAtmAoM kI saccI pahicAna hI yahI hai, ki una meM sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura zrotra Adi indriyoM ke viSaya sparza, rasa, gandha, varNa aura zabdAdi meM iSTAniSTa kalpanA nahIM rahatI, mana' para unakA aMkuza. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) rahatA hai / kAma, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSa, moha, mamatA sana se dUra rahatI hai| isake viparIta jina meM ye bAteM jitane aMzoM meM hoM, ve utane hI aMzoM meM nidya mAne jAte haiN| phira bhale hI koI svArthI ajJAnI apane kisI prayojana ke vaza meM unheM pUje mAne aura unako apane hAtha kA zastra banA karake apanA svArtha siddha kare, parantu antaraGga se to vaha bhI unheM, ve jaise haiM, vaise hI mAnatA hai aura svArtha siddha hone para unheM chor3a bhI detA hai, jaise hAla hI kI bAta hai, amuka jagaha bahuta varSoM se zAstra bhaNDAra banda thA, eka upadezaka ne usako khulavAne kA bIr3A uThAyA, aneka prayatnoM ke pazcAt unako cANakya ke samAna eka ellikajI milagae, ve krodha karane aura manamAne apazabda bolane meM prasiddha the aura usa samaya samAja meM ve akele. hone se pratiSThA ko bhI prApta the, upadezaka unakI sevA suzrUSA karake vahAM legae, yadyapi ye unako ellika nahIM mAnate the, inakI una meM 'zraddhA-bhakti nahIM thI, to bhI prayojana ke vaza aisA kiyA aura jaba zAMkha bhaNDAra khulagayA, usakI sanhAla hone kA suavasara AgayA, to unako anya kSetra meM jAkara chor3a Ae arthAt pRthaka hogae, yaha mAnanA bhakti nahIM, svArtha siddhi hai| bhale vaha zubha bhAvanA se thI, aisI hI koI azubha bhAvanA se karate haiM, koI dhana kamAne ko, koI pUjA pratiSThA pAne ko, koI mAla ur3Ane ko, candA karAne ko, jaise hAla meM mRta munIndra sAgara jaise nagna bheSI janoM ke sAtha katipaya nAmadhArI paNDita lage , rahate aura apanA svArtha siddha karate.the, parantu yaha bhakti nahIM kahAMtI, ye to ThagapanA hai, tAtparya-ye kAmAdi kaSAyeM doSa hI haiM, guNa nahIM haiM / dekho.-" Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka vAra zrAgare meM koI muni (diga0 bheSadhArI sAdhu) Ae, sabhI unakI pandanA ko gae ve bAga meM Thahare the, so sva0 paNDita banArasIdAsajI kavivara bhI gae aura oTa meM baiThakara unakI galI dikhAne lage, do cAra bAra aisA hone para unako krodha zrAyA dekha ukta kavivarajI unako namaskAra kie binA hI ghara cale gae, ve samajha gae ki abhI sAdhupanA ina meM nahIM hai, mAtra bhepa hI bhepa hai, aise hI kisI anya samaya eka anyamatI sAdhu prAyA, janatA meM usakI prazaMsA hotI dekha ukta kavivara bhI gae aura cupake pIche baiTha gae, jaba loga cale gae to namratA se pUchA, zrImAna kA nAma ? sAdhu colA, zItalaprasAda, taya paNDitajI uTha ke calane lage aura cAra kadama calane ke bAda punaH lauTakara pUchA, zrImAna maiM bhUla gayo,ApakA zubha nAma ? punaH kucha teja svara meM uttara milA "zItalaprasAda" isI prakAra 2-3 bAra lauTa 2 kara paNDita ne pUchA, to sAdhu jhumalA kara jora se bolA 'zItalaprasAda' basa ! paNDitajI samajha gae aura bole bAbA aba nahIM bhUlUgAzrApakA nAma jvAlAprasAda hai, pasa! sAdhu bhI jAna gayA, ki ye to kavivara banArasIdAsa the, so apanA DaeDA jholA samhAla kara calatA banA / sArAMza yaha hai, ki kAma phrodhAdi durguNa haiM aura jina meM ye haiM ve durgaNI haiM, isalie jina meM ye pAye jaoNya, jinakI mUrtiyoM meM ye bAteM hoM, ve deva va unakI mUrtiyAM kabhI pUjya nahIM ho skii| kudeva kA lakSaNa paNDita pravara daulatarAmajI ne aisA hI kahA hai"je rAgadveSa malakara malIna / panitA gadAdi yuta cinha cIna / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) te haiM kudeva tina kI ju seva / zaTha karata na tina bhava bhramaNa checa // " arthAta je rAgadvapa rUpI mala se malina haiM, jina ke sAtha khI Adi cetana tathA gadAdi hathiyAra yA vastrAbhUSaNa Adi acetana parigraha haiM ve kudeva haiN| unakI jo ajJAnI sevA karate haiM, unake saMsAra kA anta nahIM AtA, bAta satya hai, sAtha meM khI kA honA kAma bicAra kA hetu hai, brahmacArI kyoM strIrakkhegA? gadAdi hathiyAra vahI rakkhegA jise cairiyoM kA bhaya hogA yA jisake vairI zeSa hoMge / vastra vahI pahiregA jisake zarIra meM bikAra hogA, AbhUSaNa vahI pahiregA jo svayaM to sundara nahIM hai, parantu sundara bananA cAhatA hai, parantu jina meM ye doSa nahIM hai, ve kyoM ina dikkatoM meM phaMseMge ? isalie zrIvAdirAja munirAja ne "ekIbhAva stotra" meM kyA hI uttama kahA hai| ki he jinendra ! 'jo kudeva chavi hIna vasana bhUSaNa abhilaa| bairI soM bhayabhIta hoMya so prAyudha rokheN| tuma sundara sarvAMga zatru samaratha nahiM koI / bhUSaNa basana gadAdi grahaNa kAhe ko hoI // " ityAdi isI prakAra kisI nanna phakIra ne auraGgajeba bAdazAha ke dvArA bheje hue vakhoM ko yaha kaha kara vApisa kara die the, ki "e pAtazAha jisane tujhe zahanzAhI bakzI hai, usI ne mujhe phakIrI bakhzI hai, usI ne jisake jisma meM eva dekhA use livAsa pahinAyA aura jisakA be eva jisma dekhA mAdara. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (.: 55 ). jAta rakkhA" isalie usake hukma ke khinnApha meM evadAra bananA nahIM cAhatA ityAdi / aura bhI bhaiyA bhagavatIdAsajI ne brahma vilAsa meM kahA hai- . roga udaya jaga aMdha bhayo, mahajahi saba lokana lAja gumaaii| * sIkha binA saba sIkhata haiM, viSayAna ke sevana kI caturAI / / tApara aura race rasa rIti, kahA kahie tinakI niThurAI / andha asUjhana kI a~khiyAna meM, ___ jhoMkata haiM raja rAma duhAI / / isa saba kA abhiprAya yahI hai, ki jaba sabhI saMsArI ANI ina kAma krodhAdi ke vaza ho rahe haiM, tisa para bhI unakA aura bhI vaisA hI sAhitya juTA denA unake sAtha ghora atyAcAra karanA hai| isalie unake sAmane to vahI Adarza AnA cAhie, jisakI unako jarUrata hai aura vaha Adarza hai "vItarAgatA" kyoM ki yahI saMsArI janoM ko cAhie isI kI una meM kamI hai va isI kI jarUrata hai| - aura vaha vItarAgatA vItagagI deva meM hI milegI, anyatra. nahIM, vaha vItarAga deva jina (jIte haiM kaI zatru jisane ) ahaMta sarvajJa prApta meM hI pAI jAtI hai aura unakA sAkSAt abhAva vartamAna kAla meM isa kSetra meM hai / ataeva unakA Adarza grahaNa, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karane ke lie kAraNa svarUpa tadAkAra digambara jaina, vairAgyamayI, zAnta mUrtiH pApANa yA dhAtu kI banAkara rakhI jAtI hai aura usI ke dvArA avalamvana lekara apane sAdhya ahaMta va siddhapada kI siddhi kI jAtI hai| basa ! yahI abhiprAya jaina pratimA ke pUjane mAnane kA hai, isalie yadi pratimA kI vidhi bana sakatI hai, to digambara jaina pratimA ( mUrti) hI kI, anya rAgAdi bhAva darzAne vAlI pratimAoM kI nahIM, aisA hI dRr3ha nizcaya karake anya saba kalpanAoM kA tyAga karake kevala eka vItarAga sarvajJa ahaMta pratimA kA avalambana lekara apanA Atmahita karanA caahie| apara kahe anusAra deva mUr3hatA chor3a kara lokamar3hatA bhI chor3anA cAhie, isakA lakSaNa svAmI samantabhadrAcArya mahArAja ne yoM kahA hai ApagAsAgarasnAnamuccayaH sikatAzmanAm / giripAto'gnipAtazca lokamRdaM nigadyate // (20 ka0 zrAvakA0) nadI, samudrAdi jalAzayoM meM dharma samajha kara nahAnA, pattharoM ke Dhera karanA, parvatoM para se giranA yA agni meM par3a kara mara jAnA ityAdi / kArya binA bicAre loka ke dekhA dekhI dharma samajha kara yA isa loka paraloka sambandhI tukhoM kI icchA karake karanA loka mar3hatA hai| Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 57 ) bhAvArtha-gaGgA, yamunA, narmadA, kAverI, godAvarI, sindhu, brahmaputrA, kRSNA, vainagaGgA Adi nadiyoM yA samudroM meM yaha samajha kara nahAnA ki isase hamAre pApa naSTa ho jAyage, bUr3he purAne nahAte Aye haiM, mabhI nahAte haiM, hama bhI nahAveMge, to hamAre bhI pApa chUTa jAveMge, ityAdi mUr3hatA hai| kyoMki pApa kucha zarIra ke Upara nahIM lipaTe rahate, jo nahAne se chUTa jAveMge, nahAne se to zarIra kA maila avazya hI chUTa sakatA hai, pApa nhiiN| kyoki yadi inameM nahAne se pApa chUTa sakate, to ina meM nirantara rahane vAle magara matsyAdi prANI yA dhIvara, mallAha Adi gotAkhora, tairAkaloga sabhI mokSa hogae hote, polisa va koToM kI bhI jarUrata na hotI, kyoMki pApa karane vAle gaGgAdi nadiyoM meM nahA liyA karate aura pavitra (niSpApa) ho jAte, unheM pakar3ane va paJca daNDa, rAjya daNDa dene ko prAvazyaktA hI na rahatI, parantu aisA nahIM hotA, kintu isase viparIta dekhA jAtA hai, ki aise sthAnoM para hI Thaga, cora, vyabhicArI, guNDe vizepa rUpa se rahate aura becAre bhole nara nAriyoM ko dharma dhana lUTA karate haiN| eka bAra lokamAnya tilaka mahodaya ne bhI apane vyAkhyAna meM kahA thA, ki lokoM kA yaha bhrama hai. ki "gaGgA snAnAnmuktiH" arthAta gaGgA snAna se mukti hotI hai, isaliye unheM jAnanA cAhie ki "na gaGgAsnAnAnmuktiH kintu kAyamalAnmuktiH" arthAt gaGgA snAna se AtmA kI mukti nahIM, kintu zarIra kI mala se mukti hotI hai ityAdi / so yadi zarIra ke mala hI kI mukti hotI hai, to zarIra kA mala to kisI bhI jalAzaya ke jala se ghara baiThe bhI dhoyA jA sakatA hai, usake lie itanA zrama uThA kara samaya aura dravya kA vyaya karanA vyartha Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58 :) hai / kheda, duHkha aura pApa kA kAraNa hai, mithyAtva hai / vAstavameM pApa to antaraMga AtmA se kAma krodhAdi kapAyeM tyAgane aura viSayoM se virakta hone se hI chUTeMge, isa liye pApoM se chuTakArA pAnA hai, to apanI zraddhA ko sudhAra kara hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura atiSaya parigraha saMgraha kI, gRddhatA yA mamatva ko tyAga karo, juvA, mAMsa, dArU, zikAra Adi vyasanoM ko chor3o, kAma, krodha, rAgadvaSAdi antaraGga zatruoM ko vijaya karo, tAtparya-mathyAtva, anyAya va abhakSakA tyAga karo, nahAne se pApa chaTa jAyage, isa bhole bhAva meM par3e rahakara yaha manuSya janma kA suvarsa avasara mata khodeo| kitane hI bhole prANI makrAdi saMkrAMtoM meM, candra sUrya grahaNa meM, ekAdazI, pUrNimA, somavatI amAvasa, holI, divAlI, kArtika va mAgha mahinoM meM ityAdi kitane hI avasaroM meM khAsa taura se ina nadiyoM va samadra meM nhAne kodUrase jAtehaiM, ina nadiyoM ke kinAroM ke nagaroM kI biyAMto rAtri ke cAra 2 yA tIna 2 baje se uTha 2 kara isI andha zraddhA ke vaza hokara nahAne cala detI haiM aura bahudhA una duSTa nara vyAghoM kI zikAra hokara apanA dhana dharma aura jIvana sarvasva kho baiThatI haiM, jo isI ke liye koI bhigvArI ke rUpa meM koI paNDoM va pujAriyoM ke rUpa meM athavA anyAnya aise hI chadma bheSoM meM chipe phirate rahate haiM aura avasara pAkara chApA mAra dete haiM, aise caritra prAyaH Aye dina sunA hI karate haiM, phira bhI. mUr3hatAvaza vahI beDhaGgI cAla calI jAtI hai| koI 2 sUrya, guru, candra, maMgala, buddha, zukra, zani, rAhu, ketu Adi grahoM kA japa karAte aura taraha 2 kA dAna joSI Adi ko dete haiM, ki ye gRha jo hamArI rAzi para pAkara krUra . . Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRSTi karake dukha derahe haiM, so japa karAne va dAnAdi dene se, ve zAMta ho jAyage, parantu yaha bhI bhArI bhUla hai, kyoMki koI gRha, nakSatra, rAzi, tAre Adi kabhI kisI ko sukha kiMvA duHkha nahIM diyA karate, ve to anAdi kAla se apane 2 mArgoM para apanI tIna yA manda gati se calate rahate haiM, ye jyotiSI jAti ke devoM ke vimAna hai, jo calate dikhAI dete haiM, inake bhItara inake adhiSThAtA va usake parivAra ke deva deviyAM rahate haiM, isa liye aisI kalpanA karanA vyartha haiM, ki ye sukha dukha dete haiM, japa va dAna se zAMta va prasanna ho jAte haiN| vAstava meM ye apanI 2 cAla para svabhAva se calate hai, cAhe inake nAma se maMtrAdi banAkara kitanA hI japa karo yA dAna karo, athavA kucha bhI na karo, ye to apanI cAla jaisI hai vaise caleMge hI, badaleMge nahIM, taba yaha mithyA bhAva japAdi kA karanA nirarthaka kheda kA kAraNa hai, pAkhaNDa aura pAkhaNDiyoM ko popaNa karanA hai, hAM! yadi koI naranArI apane uttama bhAvoM se binA phala kI icchA kiye supAtra [ bhakti ] dAna yA karuNAdAna, yA sacce deva zAkha guru kI bhakti, japa, pUjA va tapAdi kareMge, to usakA yathA yogya puNya phala unake zubhaM bhAvoM ke anusAra avazya hI hogA, taba koI kahegA ! ki jyotiSazAstra meM jo gRhAdi kA zubhAzubha phala batAyA hai, so kyA jhUTha hai / to uttara yaha hai ki jyotiSa zAkha ma~ThA nahIM hai, usameM, jo una gRhAdikoM kA phala batAyA so bhI ThIka hai, vaha isa prakAra hai, ki jaba koI gRha kisI rAzi para AtA hai yA aneka praha ekatra ho jAte haiM, to usa samaya yA usa rAzi meM janma lene vAle ko Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 60 ) amuka sukha duHkha, jIvana maraNa, hAni lAbha Adi honA cAhie: aisI sUcanA mAtra milatI haiM / arthAt inake saMyoga viyoga Adi se honahAra bAna kA anumAna laga jAtA hai, parantu ve aisA karate rahate nahIM hai / aise kAdi zakuna bhI bhAvo zubhAzubha hone ke sUcaka haiM, abhivyaMjaka haiM, na ki kartA hartA haiM, yadi vaisA honA hogA to una. zakunoM meM, una muhUtoM meM, una gRhAdi saMyoga viyogoM meM vaha kArya vaisA hAbanegA, anyathA nahIM, mAnoM koI grAmAntara jArahA hai, use mArgoM meM hAni va lAbha honA hai, to chIMka Adi yA maGgala kalaza Adi vaise hI, use mileMge yA vaha unhIM avasaroM meM calegA, jisase use hAni yA lAbha ho, parantu isakA artha yaha nahIM hai ki usa choMka Adi zakanoM yA gRhoM, nakSatroM ne vaisA svayaM jAkara diyA, tAtparya - jaisA 2 jisa 2 jIva kA jisa 2 avasara para jo 2 kucha honA hai, vahI 2 vaisA 2 usI 2 avasara para usI 2 jIva kA usI 2 prakAra hogA, vAhya zakunAdi bhI vaise hI mila jAyeMge, isa lie ina gRhAdi kA japa - karanA, sUryAdi ko pAnI denA saba vyartha haiM, yaha apane hI pUrvopArjita zubhAzubha karmoM kA phala sukha dukha, saMyoga viyoga, jIvana maraNa, lAbhAtAma Adi rUpa hotA hai, isa liye isa mithyA vizvAsa ko chor3a kara satguru deva dharma ko bhakti va ' supAtra dAna, dayAdAnAdi karate jAnA cAhiye aura Ae hue karmodaya janya phala ko dhairya va zAMti pUrvaka sahana karanA cAhie, kyoMki (benA phala diye vaha cha TegA nahIM aura kheda khinna hone yA zraddhA bigAr3a kara midhyAtva rUpa pAkhaNDa kriyAaiM karane se ' 2 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 61 ) ulTA bar3hegA, usameM bhI anubhAga va sthiti bar3ha jAyagI aura navIna bhI zubha karma adhika ba~dha jAyagA / ataeva dhairya dhAraNa kara sahanA aura sanmArga meM sthira rahane se lAbha hogA / yadi azubhodaya se rogAdi zArIrika pIr3A hove, to usakI catura vaidya dvArA cikitsA karAnI cAhiye, yadi dhana na ho, to nyAya pUrvaka AjIvikA ( vyApAra dhandhA, zilpAdi udyoga, yA naukarI mahanata majUrI ) karanA cAhiye / yadi vipakSI dvArA upadrava hotA ho, to usakA apane tanase, dhana se, vidyA buddhi se, svayaM zrathavA, bandhu mitra, rAjya yA pacoM dvArA ucita pratikAra karanA va karAnA cAhiye aura apanI va apane parivAra kI, jAti va samAja kI, deza va dharma kI, dhana kI rakSA karanA cAhie / yadi saMtAna na ho, to buddhi pUrvaka upAya - yaha hai, ki suyoga kanyA kA pANigrahaNa karake RtukAla meM garbhadhAraNa karanA cAhiye aura yadi itane para bhI saMtAna na ho, - to apane kuTumba kA, jAti kA, yA varNa kA jo svadharmI va - kulIna gharAne kA sundara svastha, buddhimAna bAlaka ho, use goda rakhakara * apanA bAlaka samajhanA cAhie aura yadi bahuta 'cAlaka cAhie, to acche se acchA upAya tathA ihaloka 'paraloka donoM meM hitakArI tathA kIrti aura puNya vRddhi karane kA yaha hai, ki apanI sampatti cirasthAyI rUpa se gurukula, 'chAtrAzrama, zrAvikAzrama Adi aisI vidyA saMsthAoM meM lagA deve, 'ki nahIM samAja va deza ke honahAra bAlaka bhojana vastra, pAThya pustakeM Adi prApta karate hue sarasvatI sevA (vidyAlAbha ) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 62 ) karate raheM aura unakI saMtAna paramparA barAbara calatI rahe / ityAdi anukUla puruSArtha hI karanA yogya hai, na ki maMtra, maMtra taMtrAdi yA gRhoM ke phera meM par3akara hAni uThAnA cAhiai / puruSArtha se hI siddhi va saphalatA hotI haiM / yadi koI yaha kahe, ki jaise roga miTAne ko davA sevana karate haiM usI prakAra aniSTa gRha nikAlane ko maMtra, jApya pUjo dAnodi karane tathA bhUtAdi bAdhA dUra karaneko jhAr3A phUMkI karAnA yA amuka devI devatA kI mAnyatA karane meM kyA hAni hai ? uttara-davA karAne se zraddhAna meM bAdhA nahIM AtI, zarIra ke pudgala skandhoM meM jaba koI skaMdha viSaile hojAte haiM yA bAta pitta, kapha Adi upadhAtueM pratikUla bhojana vA jala vAyu ke yA Rtuparipartana ke nimitta se, kama bar3ha ho jAte haiM yA bigar3a jAte haiM, taba davAiyoM ke nimitta se unakA saMzodhana hotA hai. recana virecanAdi dvArA bhI dUSita padArtha zarIra se bAhara nikAla diye jAte haiM, yA laMghana karAkara ke una vikAroM ko jalA diyA jAtA hai ityAdi / isase roga dUra honA saMbhava hai, parantu zarIra meM roga janma pIr3A ho, taba usakI davA na karake dhUrta ke phera meM par3akara maMtrAdi kA DhoMga karanA, usa rogI ko mAra dene ke samAna hai / prAyaH cecaka Adi rogoM meM to ajJAnI loga bImAra kI davA nahIM karate aura zItalA bhavAnI, mAtA, valiyA Adi 'kI pUjA karate haiM, isase hajAroM bAlaka bAlikAeM akAla meM mara jAte haiN| isake sivAya kisI devI devatA kI sevA se yadyapi kucha hotA nahIM hai, tathApi puNyodaya honA ho aura kadAcit 1 * * Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI ko kisI aMza meM kucha saphalatA ina devI devatAoM kI mA. nyatA karate hue yA kisI dhUrta maMtrAdi ke DhoMga phailAne vAle ke nimitta se yAjogIjaMgar3Adi ke kAraNa se hogaI,to inakA zraddhAna yahI hojAtA hai, ki isa devI devatA yo maMtrAvAdI, jogI sAdhune hI kara diyA hai ityaadi| isa se ve loga phira auroM ko bhI una ke pUjane mAnane kI preraNA karane lagajAte haiM aura taba ina se sacce, deva (bahata) gurU nimrantha digambara) tazA dayA dharma to bilakula dUra hojAte hai / isa lie ina ko kisI bhI taraha mAnanA ucita nahIM hai| - eka samaya maiM eka brAhmaNa aura eka sonI ke lar3ake ke sAtha eka mele meM gayA, vahA~ tambU lagAkara rahA, sardI bahuta hone se savere retameM tambU ke pAsa lakar3o jalAkara hama noga tApa rahe the, usa samaya sonI mutra (jo kAlA bhusaNDa thA)laMgoTI mAtra lagAe cilama arthAt tambAkU pItA huA kautuka se baiThA thA,saba manobinoda kI bAteM kara rahe the, itane meM sAsa-bahU do khiyAM vahA~ se nikalIM, unameM bahU ko garbhavatI dekhakara hAsyabhAva se sonI putra kucha rAkha ( bhasma ) hAtha meM lekara bolA, le bhabhUti Aja hI tere lar3akA hogA, isa para ve striyAM kucha bar3abar3AtI haI calI gaI, hama loga bhI zauca snAna karane cala diye, bAda lagabhaga 1 baje dina ko jaba maiM DerA rakhA rahA thA, aura donoM sAthI melA dekhane gaye the, vahI ( savere vAlI.) bur3hiyA kucha phala aura miThAI lekara AI aura pUchane lagI, ki sabere jo bAbA yahA~ baiThA thA, so kahA~ gyaa| maiMne pUchA, kyoM kyA kAma hai? Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 64 ) bur3hiyA-beTA ! unake AzIrvAda se merI bahU ko lar3akA huA hai, so maiM phUlake badale pAMkhurI rUpa yaha bhoga unake liye lAI huuN| ve bar3e mahAtmA haiM, savere maiM unako pahicAna na sakI / isIse kucha bola gaI thI, so unase mAphI cAhatI hUM, maiMne yaha kahakara miThAI phala kautuka se le lie, ki mAI ve bAbAjI to pherI ko nikala gaye haiM, unake to saba para dayAbhAva haiM, so cintA na karo, maiM unako yaha saba Ane para de dUMgA, isa pratyakSa udAharaNa se jAnanA cAhie ki na vaha sAdhu thA, na usa bAI kA hitaiSIM, vaha to dhUrta masakharA thA aura masakharI se volA thA yahA~ bAI ke garbha meM bAlaka thA, usake usI dina prasUti honI 'thI, sau vesA hI huA, aura isa dhUrva tathA apar3ha masakhare para una bholI striyoM kI zraddhA hogaI ityAdi, bAteM prAyaH banA karatI haiM aura bhAle saMsArI prANI unameM pha~sa jAte haiM / isI prakAra, madhyaprAMta ke narasiMhapura jile kI tahasIla gADaravADA ke sAMI kher3e grAma meM narmadA nadI ke taTa para eka vRddha aghorI bAbA kahIM se Akara Thahara gayA | isakI samasta kriyAeM malina thIM, kharAba se kharAba asabhya zabdoM meM nirlajjapane se prAyaH sabhI darzaka strI puruSoM ko gAliyAM bakatA thA, cAhe kisI para mala-mUtra 'kaphAdi uThAkara pheMka detA thA, thUka detA thA, khAdya vastuoM meM malina vastue va miTTI Adi milAkara khA jAtA thA, tAtparyausakI saba ceSTAyeM (behoza ) pAgala jaisI thIM, to bhI vaha bahuta pUjyamAna hogayA, dUra 2 se loga striyAM yahAM taka ki bar3e 2 jamIdAra seTha sAhUkAra vakIla aura jaja taka usake yahAM AzIcada lene Ate the, bar3e 2 gharoM kI sriyAM vahU beTiyAM bhI yAta aura usakI asabhya gAliyoM ko AzIrvAda mAnakara prasanna * Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara mAthe car3hAtI thI, usa sthAna para kaI dharmazAlAeM bana gaI, aura sadaiva melA sA bharA rahatA thA, bAta yaha thI ki logoM ko unake bhAvI adRSTAnusAra jo honA hotA, so hotA to vahI thA, 'parantu loga apane 2 abhiprAyAnusAra usako gAlI va ceSTAoM kA artha lagA lete the, yadi kisI ko kucha icchita kArya hogayA to vaha usI kA pratApa mAna kara khUba guNa gAna karatA, ki dAdAjI ke pratApa se yaha huaa| yadi kucha na hotA yA ulTA: hotA to kahatA ki "dAdAjI ne to aisA kahA thA, parantu maiM mUrkha nahIM samajhA ityAdi saToriyoM ke mAphika loga anumAna lagA liyA karate haiM, vAstava meM vahA~ camatkAra Adi kucha nahIM hotA, kisI ke yaza prakRti kA udaya AtA hai, taba kisI nimitta se vaha ho jAtA hai, isa liye:-- ___logoM ko yaha jAna kara zraddhAna karanA cAhie, ki saMsArI prANiyoM ko, hAni-jAma, jIvana-maraNa, sukha-dukha, iSTAniSTa saMyoga viyoga, jo kucha bhI hotA hai, vaha usake pUrva saMcita puNya kiMvA pApa karmoM kA udayajanya phala hai, usameM bAhya nimitta koI cetana acetana padArtha dravya kSetra kAla va bhAvAnusAra bana jAte haiM, ye koI prabala kAraNa. nahIM, prabala ( upAdAna ) kAraNa to pUrva puNya yA pApa karmoM kA vipAka hI hai, usIke anusAra kAraNa vanajAte haiN| .. , isaliye logoM ko cAhie, ki ve ina kuguru ( mithyASTi nAnA prakAra ke bheSa dhArI, dhUrta pAkhaNDI, maMtra, taMtra, yaMtrAdi / kA DhoMga batAne vAle, bhArambhI parigrahI, vipayI, lobhI, kAmI, krodhI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi kaSAyI nAma dhArI guru, sAdhu ) kudeva (rAgI dveSI, krodhI, kAmI, kara, balidAnAdi hiMsAke Ayatana deva) kuzAstra, (hiMsA, vyabhicAra, corI, jhUTha, parigrahavRddhi Adi pApoM tathA subhA, zikAra, dArU, mAMsAdi vyasanoM ke poSaka yo ekAnta; viparIta, ajJAna, vinaya aura saMzayAdi mithyAtvoM ke popaka grantha ) aura kudharma (trasa sthAvara jIvoM kI dravya aura bhAvahiMsA se bhare hue, viSaya aura kapAya bar3hAne vAle, vrata, japa, tapa, tIrtha snAna, dAna, homa, pUjA, jaise dinameM laMghana karake rAtri ko khAnA, zuddha anAja, ghI, dUdha ko chor3akara anantakAya kanda mUlAdi va phala phUla khAnA, paMcAgni tapanA, jisameM agni ke saMyoga se anante trasa sthAvaroM kA ghAta ho jAtA hai, bhasma lapeTanA, mRgacarma bAghaMbara rakhanA,gomutra yA gomaya ko pavitra mAnakara khAnA, hiMsApopaka dAna denA, jaise zastra Adi yA gAMjA, bhaMga, gharala Adi sAdhuoM ko denA, balidAna karanA, yajJAdi meM vakarAdi pazuoM ko homanA, dazaharAdi paryoM meM bhaiMse, par3A Adi mAranA, strI dAna karanA,maraNa pIche isa icchAse dAna denA ki ce padArtha mRta jIva ke pAsa pahuMca jAyage, zrAddha karanA, maraNa kI jImana [nukatA karanA, kisI tIrthAdi meM jAkara bolakoM ke bAla udrvaanaa| rAtri ko jAgaraNa karake juA khelanA yA viSaya vAsanA va kapAyoM ke bar3hAne vAle, gIta nRtya vAditrAdi meM manoraJjana karanA, puruSoM ko strI kA rUpa yA striyoM ko puruSoM rUpa banAkara gAnA, nAcanA, ityAdi yA hurraiyoM, gAyaniyoM ke nAma se striyoM ko jimAnA, haraghaMTe, gaNeza cautha, gopASTamI uttarAyaNa Adi vrata rakhanA, saMkrAti va grahaNa Adi samayoM meM.. amuka logoM ko amuka vastu kA dAna denA, amuka anAja yA Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phala khAnA, hajAmata karAnA, gaGgAdi nadiyoM meM nahAnA, ityAdi) ko chor3akara sacce deva (18 doSoM se rahita arhata tathA sarva karmoM se rahita siddha paramAtmA ) viSaya kaSAyoM para vijaya pAne vAle nirAraMbhI niSparigrahI, jJAna, dhyAna, tapa meM lIna rahane vAle digambara sAdhu guru,mithyAtva ke nAzaka pUrvApara virodha rahita tattvopadeza se bhare hue vItarAga-vijJAnatA ke poSaka, saMsAra va usake kAraNa viSaya kaSAyoM se virakta karAne vAle zAstroM aura ahiMsAmayI vItarAga vijJAnatA ko bar3hAne vAle tathA viSaya kaSAyoM va pramAdAdi ko chur3Ane vAle vrata niyamAdi rUpa dharmakA (ratnatraya,dazalakSaNa,poDsa kAraNa, aSTamI caturdazI, aSTAnhikAdi paryoM meM uttama, madhyama yA jaghanya rIti se 16-16 pahara taka dharmadhyAna pUka upavAsa karanA, una dinoM meM koI bhI vyApArika yA gRhAdi sambandhI (r) noTa-yadi aise sacce sAdhU saMyamI tyAgI guru na mile, to zAstroM meM kahe anusAra guruoM kI mana meM sthApanA karake unhIM kA parokSa badanAdi karanA cAhiye, mAtra bAya bhepa dekhakara ThagAnA na cAhiye, kintu bhale prakAra parIkSA karake hI mAnanA cAhiye, kyoMki vartamAna samaya meM aneka dhUrta ajJAnI tathA kAyara pramAdI loga miSTa bhojana vastra, tathA dravya ke lobha se bhI apane Apako tyAgI, brahmacArI; ellaka tullaka ArthikAdi va muni taka kA bheSa banAkara bicarane lage haiN| munIndrasAgara, jJAnasAgara, jayasAgara prAdi ke tAje dRSTAnta haiM, tAki dhUrtI kI dhUrtatA na cale aura sacce saMyamI tyAgI janoM kA nirAdara thA upekSA na hone paave| Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5. prArambha na karanA, jisase vItarAga vijJAnatA bar3hatI hI rahe aura viSaya kaSAyeM ghaTeM) pAlana karanA cAhiye jainiyoM ko apane parva dinoM meM zArIrika zRGgAra na karanA cAhiye aura na aise vastrAbhUSaNa hI pahiranA cAhie, jo svapara ko rAga va moha kA kAraNa ho, mAtra zarIra kI zuddhi ( pUjA svAdhyAya dharma sAdhanArtha snAna ) karake sAde moTe khAdI ke svaccha vakha zarIra kI lajjA rakhane va rakSArtha pahiranA cAhie, kyoMki sabhI jaina parva vipaya kaSAyoM ke ghaTAne ke lie kie (mAne ) jAte haiM, una dinoM meM zRGgArAdi-zarIra saMskAra karanA vratoM meM doSa lagAnA hai, ulTe rAga bhAva bar3hAne vAlA hai| parva divasoM meM vizeSa zRGgAra karane yA pauSTika khAna pAna kI prathA jainiyoM ko sAdagI meM badala denA caahie| isa prakAra samyagaratnatraya aura mithyA ratnatraya kA saMkSepa varNana kiyA, aba saMsAra avasthA meM jIvoM ko puNya / pApa hI sukha dukha kA kAraNa hote haiM, unakA saMkSepa svarUpa bhI jAnanA jarUrI hai: kuguru kudeva tathA kuzAstra va kudharma (apara inakA svarUpa batA cuke haiM / aura atatvazraddhAna [ jaise jIva ko zarIrAdi rUpa mAnanA, rAga dvapa mohAdi Azrava-bandhake kAraNoM ko sukhake kAraNa samajhanA, jJAna, vairAgya, samyagdarzana va cAritrAdi saMvara aura nirjarA ke kAraNoM ko kaSTadAyaka mAnanA, mokSa se jIvoM kA punaH saMsAra meM AnA mAnanA, kisI eka Izvara ko sRSTi kA kartA hartA va rakSaka mAnanA ) ko chor3a kara, jinendrabhASita jIva [dekhane jAnane vAlA, sukha kA va dukha kA vedana karane vAlA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cetanA lakSaNa yukta ] ajIva [ jar3a acetana | Asrava [ pudgala skandhoM kA azuddha jIva ke pariNAmoM ke nimitta se, jIva kI ora AkarSita hokara AnA] baMdha [ ukta Ae hue navIna karma pudgala skandhoM kA jIva ke pradezoM ko saba ora se ghera kara pahile ke baMdhe hue karma pudgala skandhoM ke sAtha baMdha jAnA ] saMbara [karma Ane ke dvArarUpa mithyAtva kaSAya avirata pramAda va yogoM ko rokanA, tathA isake pratipakSI samyaktva vrata samiti gupti Adi kA pAlana karanA, upasarga aura parISahoM ko, kevala unake jJAtA dRSTA raha kara zAMti bhAva se sahana karanA ] nirjarA [pahile baMdhe hue karmoM ko tapazcaraNAdi ke dvArA saMvara pUrvaka krama se nijIrNa karake khirAte jAnA ] aura mokSa [ sampUrNa karmoM kA AtmA se sadA ke liye chur3Akara apanI asalI zuddha avasthA meM jIva kA prApta ho jAnA) ye sAta tattvoM tathA puNya aura pApa milAkara nava padArthoM kA yathArtha zraddhAna karake tathA ina nava tattvoM meM se zuddhAtmA ko dravyakarma / jJAnAvaraNAdi rUpa 8 dravya karma ] nokarma [zarIrAdi ] va gagaTThaSAdi bhAva karmo se minna jAnakara zraddhA karake jo apane AtmA se paJca ndrI va mana sambandhI sparza, rasa, gaMdha, varNa, zabda va inako iSTAniSTa citavana rUpa vipayoM tathA kodha, mAna, mAyA, lotha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA [gnAni ] strIveda [puruSa se ramane kI icchA ] purupa veda [strI se ramane kI icchA] napuMsaka veda [ strI va purupa donoM se ramane kI icchA ] Adi kaSAyoM ko yathAsaMbhava apane dravya, kSetra, kAla, bhAvoM ke anusAra vrata saMyamAdi ke dvArA ghaTAte jAnA yahI purAvAsaMva va Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) puNya baMdha, jisakA phala deva, manuSya yA tiryaca gati meM meM kiMcit indriya janya sukha prApta hotA hai, kahalAtA hai| [smaraNa rahe ki vrata, tapa, dAnAdi kAryoM meM na to zakti ko chipAnA cAhiye aura na kabhI zakti se adhika hI karanA cAhie, kyoMki zakti chipAne meM pramAda, kAyaratA va mAyA rUpa saMkleza bhAva hote haiM aura zakti se adhika karane meM khyAti, loma, pUjAdi protirUpa mAna kaSAya se saMkleza bhAva hote haiM. yA bhAvI kAna meM prazakti Adi bar3ha jAne se dharma sAdhana mAra-- rUpa mAluma hone lagatA hai aura yama-niyama kI rakSArtha saMlaza bhAvoM se karanA par3atA hai yA azakti va nirdhanatAdi ke kAraNoM se chor3a dene kA avasara prAjAtA hai, jisase saMla. zatA bar3ha jAtI hai, athavA mAnAdi kapAyoM vaza saMyama tapa. zvaraNa Adi pAlanA so bhI saMkleza parigAmoM se kiyA jAtA hai aura ina saMkleza bhAvoM se hI pApAsava va pApabaMdha, jisakA phala caturgatirUpa dukha haiM, hotA hai ] athavA mithyAtvAdi [pahile batA cuke haiM.] sahita jo hiMsAdi pApoM va junA Adi vyasanoM kA sevana karanA, abhakSya padArtha va madya, mAMsAdi khAnA, rAtri ko khAnA, binA chanA pAnI pInA sacce deva, dharma guru, kI nindA vA apavAda karanA, paMcendriyoM tathA manake viSayoM meM svacchanda hokara pravartanA, koMdhAdi kaSAyoM kI svapara AtmAoM meM vRddhi karanA ityaadi| ye saba saMkleza bhAva haiM, isase pApa bandha hI hotA hai| ___ tAtparya-mithyAtva ke udaya meM jo viSaya kaSAyoM kI tIvratArUpa bhAva hote haiM ve saba pApa bhAva haiM-duHkha ke kAraNa haiN| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 71 ) aura mithyAtva ke abhAva meM jo viSaya kapAyoM se aru virUpa manda bhAva hote haiM ve saba puNya bhAva haiM / mithyAtva sahita tIvra kapAyoM va viSayAbhilASAoM kI vRddhi rUpa, bhAva pApa aura samyantra sahita kaSAyoM kI mandatA va viSayoM meM arucirUpa, bhAva puNya hai / puNya bandha meM rAga sahita saMyama, sarAga samyakva zrAdirUpa vizuddha (zubha) bhAva kAraNa haiM aura pApa bandha meM midhyAtvasahita viSaya kaSAyoM kI tIvratArUpa pariNAma kAraNa haiM / isa lie sukhAbhilASI prANiyoM ko sadaiva apane pariNAmoM kA dhyAna rakhanA cAhie, unheM kabhI saMkleza rUpa nahIM hone denA cAhie | yathAsaMbhava vizuddha (zubha) banAte hue zuddha ( puNya va pApa bhAvoM se rahita akaSAya ) bhAvoM kI ora lakSya rakhanA cAhie, kyoMki yadyapi puNya (vizuddha ) bhAvoM se kathaMcit puNya bandha rUpa indriya viSaya sukha hotA hai, parantu hai to bandha hI aura phala bhI usakA parAdhIna sAnta sukha hai aura zuddha bhAvoM se sampUrNa karmoM kA nAza hokara, akSaya avinAzI svAdhIna AtmIka sukha milatA hai aura vAstava meM upAdeya bhI vahI hai, isalie zubha bhAva va kriyA karate hue bhI lakSya zuddha hI honA cAhie / vAstava meM hamAre dAna, zIla, japa, tapa, saMyama, pUjA, tIrtha yAtrA Adi sabhI dhArmika bAhya kriyAyeM, midhyAtva rahita apane AtmA se viSaya kapAya ghaTAne yA miTAne ke hetu hI honA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAhie, kyoMki mithyAva sa heta pariNAmoM kI zuddhi vinA ye maka kriyAeM mRtaka ke zRMgAravat nirarthaka haiM, aura ve hI samyasva mAhita pariNAmoM kI zuddhi sahita svargAdi va anukrama se mokSa ke sAdhana rupa sArthaka haiN| isalie yaha uttama nara janma, svastha zarIra, zrArakhaMDa kA nivAsa aura durlabhAtidurlabha parama punIta jina dharma ko pAkara prathama apane zraddhAna ko ThIka karanA cAhie aura phira jJAna vairAgya ko bar3hAte hue yathAzakti cAritra ko dhAraNa karanA caahie| jisase nara janma kI sArthakatA va suavasara kA lAbha prApta kara sko| yaha zaMkA bhI mana meM nahIM rakhanA cAhie, ki isa (paMcama) kAla meM isa kSetra se to mojJa nahIM hai, taba vyartha kA kheda kyoM kareM? athavA khiyoM ko bhI yaha zaMkA nahIM rakhanA cAhie, ki hamako to mokSa hotA hI nahIM, taba hama kyoM vyartha kheda kareM ? kyoMkiH yadyapi yaha satya hai ki vartamAna kAla meM isa kSetra se mokSa nahIM hotA, parantu kyA anya : viraha ) kSetroM se bhI nahIM hotA? hotA hI hai| vahAM to sadaiva mota mArga cAlU rahatA hai aura upazama va kSayopazama samyaktva, to yahAM aba bhI siddhAntAnusAra ho sakA hai, taba kyoM nahIM udyama pUrvaka samyaktva ko. prApta karake yathAzakti cAritra dhAraNa kiyA jAya, jisase uttama deva paryAya prApta karake anukrama se mokSa prApta ho, yA videha kSetra meM janma lekara mokSa prApti kA sAkSAt nimitta milAyA jAya / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 73 ) striyoM ko bhI udAsa hone kI jarUrata nahIM hai, kyoMki vartamAna kSetra kAla meM to puruSoM ko bhI mokSa nahIM hotA aura samyaktva va cAritra to puruSoM ke samAna tumako bhI ho sakatA hai, jisase tuma strIliMga chedakara puruSoM ke samAna hI devagati yo videhAdi kSetroM meM janma pAsakatI ho, tumhArI AtmA to strI nahIM hai vaha to liGga hai aura liMgAdi AkAra to nAma karma ke udaya janita zarIra ke aGga haiM, jo nAzavAna haiM / isa lie tuma ko bhI buddhi pUrvaka tattvAbhyAsa karate hue zakti anusAra tratAdi pAlanA caahie| dharma ke samasta aGga jaise puruSoM ko pAlane kI AjJA hai, vaisI hI striyoM ko bhI hai / isa lie unheM pIche yA udAsa na rahanA cAhie / dharma kA sambandha kisI vyakti, varNa, yA deza se nahIM hai, use to jo dhAraNa kareM, vaha usI kA hai| isa lie brAhmaNa, kSatrI, vaizya, zUdra Adi hindU aura yavana, IzAI, hindusthAnI, jarmana, amerikana, rasiyana, jApAnI, cinAI, grIsa, Araba, aMgreja, apharIdI, Tarkisa, iTAliyana, avIsIniyana Adi sabhI ise dhAraNa kara sakate haiN| A dharma bAla, yuvA, vRddhAdi avasthAoM se bhI ba~dhA nahIM hai, ise sabhI dhAraNa kara sakate haiM / r dharma kI koI khAsa bhASA nahIM hai, usake siddhAnta jo aTala haiM, kisI bhI bhASA meM kathana kie jA sakate haiM / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 74 ) dharmakA koI kSetra khAsa nahIM hai sabhI kSetra, jahA~ ahiMsAdi dharma pAle jA sakate haiM, kSetra haiN| kAla bhI koI nahIM hai, jaba bhI cAhe koI ise dhAraNa kAra sakatA hai| . tAtparya jAti varNa, liMga, avasthA, kSetra, kAla Adi koI bhI dharma dhAraNa karane meM vAdhaka nahIM ho sakate, sabhI dhAraNa kara sakate haiM, kintu yadi vAdhaka haiM, to kevala apanA pramAda haTha yA pakSapAta, so ise chor3a denA caahie| vyavahAra cAritra to prANiyoM ko apane dravya kSetra kAla va bhAvAnusAra tathA apanI zakti anusAra yathA saMbhava pAlanA cAhie, parantu zraddhA to ThIka jarUra kara lenA cAhie, isameM na to zarIra ko hI kaSTa uThAnA par3atA hai aura na dravya (dhana) bhI kharcanA par3atA hai, kevala dizA kA phera mAtra hai, kyoMki yadi zraddho yathArtha hogaI, dizA badala gaI arthAt saMsAra dizA se mokSa mArga kI dizA prApta hogaI to dhImeM yA jaldI calakara yaha jIva kabhI bhI icchita sthAna (mokSa) arthAt sacce sukha ko prApta ho sakegA, anyathA nhiiN| so hI zrImatkundakundAcArya bhagavAna ne kahA hai jaM sakaI taM kIraI jaM ca na sakkaI taMca sadahaNaM / saddahamAno jIco pAvaI ajarAmaraM ThANaM // . Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 75 ) arthAt kriyA to zakti anusAra karo aura jo na kara sako to usakI zraddhA to avazya rakkho, kyoMki zraddhAvAna jIva hI kabhI ajara amara pada ko pA sakegA / paNDita dyAnatararAyajI ne bhI kahA haiM kIje zakti pramANa zakti binA zraddhA dharo / dyAnata zraddhAvAna ajara amara pada bhogave // samyagvodhAnurAgI--- dIpacandra varNI / sanAta Page #77 -------------------------------------------------------------------------- Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazasti / ka dohaa| Rpama Adi mahaMbIra laga, caucIsoM jina rAya / sAMprata kAla viSa bhaye, bandU mana baca kAya / / 1 / / arhatsiddha susari nami, nami pAThaka munirAya / syAdvAda vANI namU, dayA dharma mana lAya // 2 // atIta anAgata kAla ke, candU saba jina rAya / aba prazasti varNana karUM, kaise grantha racAya // 3 // paddhar3I chanda / ika madhyaprAMta ke madhya jAna / narasiMhapura nagara kaho vakhAna vaha~ jina maMdira haiM zikhara baMda / darzana kara bhavi paaveNanNd|| aru jaina digambara dharma dhAra / parabAraju zrAvaka ati udAra // tinameM sugarae darayAvalAla / niyaseM jina dharmI dyaapaal|| tina putra kujamana caturasArAbaru nAthurAma guNagaNa bhNddaar|| doU pandhuna meM prati premA va nija vRpa vrata Adi nema|| Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 78 ) dohA / tanaya kuJjamana ke bhae, mUlacandra paravIna / pUraNa bhaiyA, prema bhae, inake ye suta tIna // 7 // so saba nija parivAra yuta, gADaravArA grAma / jAya base vANijya hita, chor3a janma bhU ThAma // 8 // dvitiya tanaya.darayAva ke, je guNi nAthUrAma: / suta daza bhae tinake tadapi, bace paMca guNa dhaam||6|| . . ... caupaaii| dIpacandra pahile guNavAna / dUje tArAcaMdra mahAna // tIje vIra ju kAlUrAma / choTelAla catura guNa dhAma // 10 // paMcama suta bhUpendra kumAra |sukhI savahi saha nijprivaar|| daiva gati aisI kachu bhaI / tArAcaMda deva gati laI // 11 // dIpacaMdra tyAgo gRhavAsa / varNI pada dhAro sukharAsa // dharma prabhAvana hetu bhramaMta / jaina dharma upadeza karata // 12 // jaina dharma meM dRr3ha paratIta / jagase raheM sadA bhayabhIta // pAle cArita zakti pramANa / guNI janoM ko rAkhe mAna / / dohA / . . .: suta rAjendra narendra yuta, bhAI kAlUrAma / ... ...aru bhUpendra kumAra bhI, hAla raheM ratalAma // 14 // .. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) suta devendra harijaya sahita, bhAI choTelAla / raheM ahamadAbAda jina, borDiGga ke gRhapAla ||15|| jaina mitra maMDala sabhA, indraprastha maMkAra | vIra jayaMti mahotsava, kareM prabhAvaka sAra // 16 // dIpacaMdra varNI vahAM gae nimaMtraNa pAya | maMtri siMha umarAvajI, tinase kahI banAya // 17 // " caupAI | 4 jaina dharma dhArI naranAra / mAneM mithyAmata dukhakAra // tinako sanmAraga darazAyaM / aisoM TrekTa likho sukhadAya / / dohA / tinakI lakha yaha preraNA, bhava jIvana hita jAna / yaha subodhi darpaNa likho, mithyA tama hana bhAna // 16 // lAkaror3A zubha grAma ika, gurjara prAMta saMkAra / tahA~ grantha pUraNa kiyo, 'dIpa' svapara hita dhAra // 20 // jyeSTha zukla zruta paMcamI, anda pIra sukhakAra / nija upayoga samhAra || 6 2 240 tIrthakara bhaja kAya rakha, Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mudraka paM0 puruSottamadAsa muralIdhara zarmA, "harIhara mazIna presa, " mathurA / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , . . zrARSabhatra caryAzrama ( digambara jaina gurukula ) caurAsI, madhurA / . ... . . .. . . . .. yahI eka aisI sAmAjika saMsthA hai, jo prAyamarI pAsa bAlakoM ko praviSTa karake kama se kama ra varSa kI avasthA taka rakhakara unako su: saMskArI, svAvalambI ucca koTi ke dhArmika mArmika vidvAna banAtI hai| isameM dhArmika kriyA kAraTha ke sAtha ucca koTi kI dharma zikSA to dI hI jAtI hai, kintu sAtha hI nyAya, vyAkaraNa, sAhitya, gaNita, bhUgoja, aMgrejI bhAdi vyAvahArika zikSA ke sAtha praudyogika zikSA bhI (jaise kapar3A, darI, nivAra, phItA, galIMcA Adi cunanA aura pratyeka prakAra kA kapar3A sInA Adi ) dojAtI haiM / ataeva pratyeka jainI ko apane honahAra tISaNa buddhi ke bAlaka praviSTa karAkara lAbha uThAnA cAhiye, tathA pratyeka mA~galIka prasaMgoM va parvo para sadaiva isakI sahAyatA karate aura karAte rahanA cAhie aura yathAvasara isakA nirIkSaNa parIkSaNa karake apanI zubha sammati dekara ise vizeSa unnata banAnA caahie| . . . . . . . .. mantrI zrIRSama brahmacaryAzrama, gurukula, caurAsI, madhura ".. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . .. nakalI vastuoM se baciye hamAre yahAM zuddha kAzamIse kezara, nepAlI kastarImA zuddha si jIta, drAkSAsava, sadAbahAra, zirokhyAdhi nAzaka: tele pAki padArtha ThIka dAma para sadaiva mila sakate haiM, hama kezaraH Adi svara sIdhI kAzamIra se hI bhaMgAte haiM nakalI siddha karane para inAma bhI dete haiM zeSa auSadhiyA~ hama svayaM taiyAra karate haiN| isalie eka bAra to maMgA parIkSA kIjie, phira to Apa svayaM hI maMgAyage, kama se kama deva pUjA ke lie to hamArI hI kezara magAiye athavA nikAsI gara ke badale hara siMgAra ke phUla hI upayoga meM lIjie: para" ayara kara na ghaDAe hamArA patA bAbU harizcandra jaina paracAra eNDa bradarza janarala marcenTa enDa kamIzana ejenTsa sabAparesa. roDa, ahmdaabaad| . and . ... ... . : . . . . . . .. . . ... eka bAra maMgAkara khAtarI kiijiye| - lohe kI tijorI, aMgamAriyAM, koThiyA, tokhane ke choTe baDe boTe, pItatA kI caddara ke bejoda, ratalAmI loTe, kaToradAna / ro] Adi sAmAna kifAyata ke sAtha Thoka bhAva se bhejA jAtA hai. ratabAma ina cIjoM ke lie prasiddha hai| ... .. ma PI tA .., AN - mAsTara kAlUrAma rAjendra kumAra paravAra jaina, ... Page #84 -------------------------------------------------------------------------- _