Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ ; karI IcIRK 1919Uto bilo fala 191GISK PR che " to e che ; (2) kAkA ka 989888 saMpUrNakrAMti - lokazAhI ane bhAla naLakAMThA prayoga ka : jAkAraka che S A lekhaka aMbubhAI zAha ja . kAra : mArA che. kara prakAzaka : A ka mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira haThIbhAInI vADI, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380 004. che
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ na bhAla naLakAMThA prayoga hIraka jayaMtI prakAzana gAmaDAmAra kAkA-kAkI saMpUrNa krAMti - lokazAhI ane bhAla naLakAMThA prayoga ja jAnakaahanA nAmanA mArA mAnava lekhaka aMbubhAI zAha : prakAzaka : mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira haThIbhAInI vADI, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380 004.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA = * 15 prakAzakIya >> aMbubhAI zAha 3 khaMDa pahelo 1. bihAra AMdolana: eka UMDuM ciMtana.................... ... je.pI. nI saMpUrNakrAMtinI khoja ... saMtabAla ...10 khaMDa bIjo 1. bihAra AMdolana banne bAju vicAravA jevuM...... aMbubhAI zAha... 2. bihAra AMdolana vadhu spaSTatA 3. je.pI.nA tAjA nivedana paratve ... saMtabAla ... khaDa trIjI 1. saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga ..... 2. saMpUrNakAMti ane sarvAgI krAMti .......... 3. saMgaThanabaLa . .... ... 32 ... 4. anyAya pratikAra ane satyAgraha * 38 5. satyAgrahanuM baLa 6. adhyAtma ane rAjakAraNa.... ......... 52 7. rAjakAraNa ane lokakAraNa 57 8. rAjakAraNa, cUMTaNI ane lokapratinidhitva ... ****** 60 9. lokalakSI ane gatizIla lokazAhInI dizA ... 64 10. saMpUrNakrAMti-sarvAgIkrAMti - upasaMhAra 68 = * 27 s *********** 44 kAkA, kAkA ja | | prakAzaka : manu paMDita, maMtrI, mahAvIra sAhitya prakAzana maMdira, haThIbhAInI vADI, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380 004. phona : 381047. 0 prathama AvRtti : Disembara, 1997. 0 nakala : eka hajAra : rUpiyA paMdara TAIpaseTIMga : pUjA lesara, e-215, bIje mALa, bI.jI. TAvarsa, dilhI daravAjA bahAra, amadAvAda-380 004. kiMmata 0 0
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya munizrI saMtabAlajInI jUnI DuplIkeTa leTarabuko tathA temanA vizvavAtsalyamAM lakhAyelA lekho jovAnuM kAma hamaNAM cAle che. ane sane 1937thI 1982 sudhInI 45 varSanI leTarabuko ane sana 1947thI sana 1997 sudhInA vizvavAtsalyanI phAIlo zrI maNibhAIe jatana karIne surakSita rAkhI che. te badhuM vAMcatAM anero AnaMda to thAya ja che, ane vartamAna saMdarbhamAM paNa temaNe te vakhate rajU karelAM maMtavyo keTalAM badhAM prastuta che teno khyAla to Ave ja che. uparAMta manamAM thAya che ke, munizrIne sAMbhaLIe, ke temanA lakhANone vAMcIe tenA karatAM paNa, temanA patrone vadhu sArI rIte samajI zakAya che. emanI eka zailI evI che ke sAmI vyaktie munizrI uparanA patramAM lakhyuM hoya temAMthI jarUra utAro lakhe ane teno paNa javAba ke khulAso patramAM kare. A patra-sAhitya apragaTa che, emAMthI upayogI lAge te nAnI nAnI pustikArUpe pragaTa karavAnuM saMsthAe nakkI karyuM che. A patra sAhitya eka satyArthI puruSanuM che jemanuM chevaTanuM lakSa AtmakalyANa che. je puruSe vyaktigata sAdhanA sAthe samAjagata sAdhanAnI gAMdhIjInI vAtane samajIne teno prayoga paNa karela che ane jemanAmAM bhArobhAra saccAI, nirbhayatA, saraLatA ane pAradarzakapaNuM hatAM temanA A akSaradehane samAja samakSa pragaTa karatAM AnaMda thAya che. keTa bhUtakALanI hakIkata-itihAsa vAgoLavAnI dRSTie ke gaurava levA jevI vAta hoya to paNa gauravagraMthI poSAya te rIte tene lakhavAnI ke kathavAnI jarUra nathI. paNa itihAsano khAtara tarIke upayoga jarUra thaI zake. bIjI paNa eka vAta che. A pustikAmAM zrI vinobAjInA grAmadAna ke sarvodaya AMdolana ane zrI je. pI.nA saMpUrNakrAMti AMdolananI pUrtimAM ke e AMdolanamAM khUTatI kaDIrUpa kAryakramonA saMkalana-anubaMdha joDavAnI dRSTie keTalAMka vidhAno karyAM che ane keTalAka navA kAryakramo sUcavyA che. 25-30 varSa pahelAM pragaTa thayela A lekhamALAnA hapatA Aje pustikArUpe prasiddha karavA ucita eTalA mATe gaNyA che ke Aje paNa e vidhAno ane kAryakramo AjanI paristhitimAM kadAca vadhu prastuta che. - naitika grAmasaMgaThana, rAjakAraNanuM zuddhIkaraNa ane zuddhiprayoga ke je svarAja ane lokazAhImAM satyAgrahanA navA svarUpanI zodhano viSaya che ane temAM prayoga karI anubhava meLavI tapomaya prArthanA ane maunano samAveza karavAmAM Avyo che te - ne paNa kAryakramo ApyA che. A lekhamALA vizvavAtsalyamAM pragaTa thayA pachI sarva sevA saMghanA agraNI zrI baMgasAheba bhAla naLakAMThA prayoga pravRtti jovA AvI gayA che. tyArapachI munizrI saMtabAlajIne ciMcaNImAM maLI gayA che ane amArI chApa evI che ke, bhAla naLakAMThA prayoga gAMdhIjInI vAtane gatizIla rAkhI zake tema che, tevuM temane lAgyuM che. sarvodaya jagatanA ane rAjakIya kSetranA vicAravaMta agraNIo A pustikAne vAMcaze, ciMtavaze ane e dhoraNe kAma karaze to samAja parivartananI dizAmAM AgekUca thaze evI AzA che. aMbubhAI zAha mahAvIranagara, tA. 14-11-97, kArataka suda 15, saMvata 1954 -
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ khaMDa pahelo bihAra-AMdolana : eka UMDuM ciMtana : 1 : chApAM uparAMta hamaNAM hamaNAM ahIMnA TapAla-patromAM bihAra-AMdolananI vAto ThIka ThIka AvyAM karatI hoya che. temAM banne bAjunA maMtavyo jovA maLe che H nemimuni jaNAve che H 'bhUdAna ke tAje aMka meM zrI jayaprakAza bAbU ke kArya ko protsAhana dene hetu; nArAyaNa desAI ne likhA hai AvAhna kiyA hai| bihAra pahale hI pichaDA aura rAjyavyavasthA meM asthira prAMta rahA hai| phira yaha jAne ajAne koziza nahIM / netRtva kA prasiddhi kA sapanA, samAjavAdiyoM kA SaDayaMtra, pratikriyAvAdiyoM aura asaMtuSToM kA kucakra Adi to isa AMdolana ke pIche nahIM hai ? mujhe kucha samaja meM nahIM AtA ki kyA aura kaise isakA samarthana kiyA jAya ? jisake sAmane citra spaSTa nahIM, svayaM bhI koI spaSTa mArgadarzana, bhaviSya ke bAre meM nahIM kara skte| usa vyakti ke dvArA saMcAlita AMdolana sUtra 'vidhAnasabhA bhaMga karo' ko kaise mAnA jAya ? Apa, isa viSaya meM maMthana karake apane spaSTa aura niSpakSa vicAra 'vizvavAtsalya' tathA anya patroM meM deMge to zAyada vicAroM kA dhuMdha (koharA) chaMTa jAya, aura viveka sUrya vA prAza spaSTa ho nAya .....' 1-8-74nA prabuddha jIvanamAM taMtrIzrI potAnI 'zrI jayaprakAzanuM sarvodayI rAjakAraNa' e noMdhamAM lakhe che : "kharI rIte jayaprakAze pUrajozathI rAjakAraNamAM jhaMpalAvyuM che. je temanuM asalI svarUpa che. mArkasathI zarU karI gAMdhImAM AvyA. pachI vinobAne bhUdAna mATe jIvanadAna ApyuM. have pharIthI mULa sthAne Ave che. vidyArthI-AMdolanathI kyAMya racanAtmaka pariNAma AvyuM hoya tevuM jANyuM nathI. vidyArthI-zakti jhaMjhAvAta che. bhalabhalA sattAdhIzone halabalAvI nAkhe... jayaprakAzanA TekedAro vinobAne sarakArI saMta kahI biradAve che. hakIkatamAM zAsakapakSa ane jayaprakAza vacceno A eka moTo saMgharSa che... A AMdolananuM kharuM baLa sarvodaya kAryakartAo ane vidyArthIo raheze... AvuM AMdolana karavAno emane pUro adhikAra che. paNa A AMdolanane jeo bhUla bhareluM mAnatA hoya, tevAo teno virodha kare ane sarakAra teno pratIkAra kare to phariyAda karavA jevuM nathI.... jayaprakAza kahe che : saMpUrNakrAMti, laukasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ hRdayapalaTAmAM temane zraddhA nathI rahI. AMdolananA dabANa vinA vartamAna paristhiti palaTAvI zakAya tema nathI. A AMdolanamAM "nA kara'nI laData che. sarakArane aMbhita (perelAIjha) karavI che... tyAra pachI zuM? te atyAre vicAravAnuM nathI... te (teo) kahe che : badhA savAlonA mArI pAse atyAre javAba nathI..." "bihAra AMdolananI noMdho" e mathALAM nIce veDachInuM mAsika prakAzana ogasTanuM vaTavRkSa zrI jugatarAmabhAInA zabdomAM bole che : "... vinobAjIe saune (sarvodayI kAryakarone samajAvyA ke jayaprakAza; niHsvArtha ane prAmANika kAryakartA hoI potAnA kAryamAM bhUla joze to tarata pAchA pharaze ja. tethI temane sAruM lAge te karavA devuM joIe." saMta vinobAnI potAnI bhUmikA zI che? te aMge lakhe che : "vinobAjInA A saMbaMdhamAM ati saMkSipta evA udgAro sAMbhaLavAmAM AvyA che, te pramANe dezanA AjakAlanA bhraSTAcAra Adi rogo ati bhayaMkara che ane teno IlAja karavo ja joIe. paraMtu A IlAja zrI jayaprakAza nArAyaNa kare che, tevI AMdolana paddhatino nahIM paNa racanAtmaka svarUpano hovo joIe." jo ke vaTavRkSanI A noMdho zrI nArAyaNa desAInA patrogAro TAMkI chevaTe ATaluM kahI de che: ".. keTalAka sarvodaya kAryakartAone... (A AMdolana pratye saMzaya hoya toye) temaNe saMtavinobAjInI salAha pramANe vartavuM ghaTe che. eTale ke bhale teo jayaprakAzanA AMdolanamAM bhaLe nahIM. paNa temaNe pUrI zraddhA rAkhIne emane (jayaprakAza bAbune) emanI rIte kAma karavA devuM joIe, ane tenI TIkA karavI na joIe..." 26-7-74nA bhUmiputramAM nirmaLAbahena dezapAMDenuM varbhAvakatavya AvyuM cheH "... bihAranuM AMdolana ApaNane UlaTI dizAmAM laI jAya che. adhyAtma jeno pAyo che, evI ahiMsaka krAnti mATe ApaNe kaTibaddha chIe paNa ApaNe kyAM hatA? ane kyAM pahoMcyA chIe !... sAmevALAne samajAvIne tenuM hRdaya kholavuM che, tene badale Aje gherAva sudhI pahocI gayA? ... bihAramAM Ape je rasto lIdho che, te ApaNane mULabhUta bhUmikAthI dUra laI jaze... zaktinuM adhiSThAna paTaNA - dilhImAM nahIM, dehAtamAM che... trevIsa varSamAM khAsa kAMI na thayuM eTale A karIe, e to parAbhUtamAnasanuM lakSaNa che. krAntikArI mATe te zobhAspada nathI. maMjila dUra che, paNa janatAe ApaNane sAtha nathI Apyo, ema kahevuM barAbara nathI.. A lokanItinI nahIM, rAjanItinI lAIna che... saMgharSanuM mAnasa to dareka gAmaDAMne toDaze..." (1974) saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA kharcAga - -
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ tA. 1-8-74nI prabhAte zrI digaMbara jaina svAdhyAya maMdira TrasTa sonagaDhathI eka nagRhastha lakhe che : "AjIvana ahIM rahevA IcchA che. chatAM bihAramAM jaI zrI jayaprakAzajIne madada karavA vicAra thayo che... ApanI zuM salAha che ? ... bihAramAM javAnI tIvra IcchA thaI che. eTale ApanA mArgadarzananI IcchA che..." pravRtti mAtra (pachI bhale te zubha hoya, toya te)no virodha karanAra vAtAvaraNamAMthI A patra Avyo che. te khUbInI vAta che. bihAranA AMdolane lokhaMDI paDadAmAMya praveza karyo, te tenI AkarSakatA sUcavI jAya che. paraMtu savAla e che ke AmAM saMta vinobAjInA vicAro zA mATe judA paDe che? nirmalAbahena jevAM zrI jayaprakAzanA guNaprazasikAbahena bihAra-AMdolanano jaDabAtoDa virodha zA mATe kare che? nemimuni jevA bhAna. prayoga anvaye varSothI parigraha, prANa ane pratiSThA homanArA tyAgI-tapasvI jaina muni zA mATe spaSTa mArgadarzananA zrI jayaprakAzajInA abhAva pratye zaMkA ane kheda darzAve che? tAjetaramAM muMbaI teo AvelA tyAre temanuM bhASaNa sAMbhaLavA gayelAM eka jijJAsubahena te nimitte zA mATe vimAsaNamAM paDe che ? te ja rIte jugatarAmabhAI jevA tapasvI sevaka zrI jayaprakAzajIno prayoga karavA devAnI apIla zA mATe kare che? gujarAtanA sarvocca lokasevaka zrI ravizaMkara mahArAja aMtaranI zubhecchAo zA mATe (bihAranA AMdolanane) Ape che? TUMkamAM A praznamAM baMne pAsAMo rahelAM che. eTale ja e bihAra-AMdolana UMDo vicAra mAge che ! ahIM te mATenI thoDI ciMtana sAmagrI mUkuM : .. ApaNA dezane svataMtratA sAMpaDI paNa e sana 1947nI paMdaramI ogasTe rAjakIya kSetre sudhdhAM adhUrI svataMtratA ja sAMpaDI ! jethI zuddha rAjyasaMsthA koMgresane ja sattA para AvIne cITakI rahevuM paDyuM. gAMdhIjI gayA pachI have samAjagatavibhUtino kALa Avyo che. kAraNa ke samAjagata sAdhanAnI zarUAta A kALamAM gAMdhIjI pachIthI ja thaI che. AvA kALamAM dareke pota potAnI pharajo saMsthAgata rIte bajAvavAnI hoya che. te bajAvavA mATe sauthI pahelAM racanAtmaka kAryakaronI saMsthAonA saMkalanathI nIpajelA sarva sevAsaMghe lokasevaka saMghanI pharaja evI rIte banAvavAnI hatI ke jethI janatAno aMkuza koMgresa upara ane koMgresano aMkuza rAjyataMtra para pUrepUro rahe ! A mATe nIcethI zramalakSI kheDUto mukhya rahe, tevAM grAmya saMgaThano ghaTakavAra thaI jillAvAra naitika rIte majabUta banAvI tenI asara prAMto ane madhyastha upara pADI hota to Ajano vyApaka bhraSTAcAra paNa na saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ hota ane ATalI pArAvAra moMghArata paNa na hota !!! uparAMta sarvatra gAmaDAnuM naitika pratinidhitva maghamaghatuM hota ! sahakArI pravRtti ane paMcAyato jo AvA ghaDAyelAM ane ghaDAnArA gAmaDAMnA tAbAmAM hota to navA tyAga priya kAryakartAonI jaMgI haroLa gAmaDAMnI sthAnika sapATIe sahakArI pravRttimAMthI ja UbhI thaI zakI hota. temaja lavAdI jevI saraLa grAmya nyAya paddhatithI aniSTonuM nirAkaraNa thaI cUkyuM hota. ane grAma svarAjya saddhara pAyA upara ropAI cUkyuM hota ! Aje have jo svarAjya AvyA pachI sattAvIsa varSa pachI Ane dezavyApI karavAnI vAta AvI che, to dhIraja rAkhIne kramapUrvaka kAma levuM paDaze, bihAra AMdolanamAM je sarvodayI kAryakaro bhaLyA che athavA jeo jeo A bihAraAMdolanamAM bhaLavA mAge che, temaNe mAtra AMdhaLukiyA na karatAM, A badhuM vicAravuM paDaze. jo zrI jayaprakAzajI vidyArthI mAraphata A AMdolana calAvavA mAgatA hoya to satya, ahiMsA ane AtmasaMyamanI je maryAdA saMta vinobAjIe sUcavI che te vidyArthIo nahIM sAcavI zake. duniyAmAM jyAM vidyArthIo mokhare rahyA che, tyAM Ama ja thayuM che. gAMdhIjInA gujarAtamAM paNa sana 1956-1958-1969 ane chelle chelle 1974mAM paNa navanirmANa bAbata A ja ApaNe anubhavyuM che. vidyArthIonuM AjanuM zikSaNa nakAmuM nIvaDyuM che. tethI teomAM ajaMpo che, e kharuM kAraNa ke ApaNA go-kRSi-grAmodyoga pradhAna dezane anurUpa banAvavA mATe zikSaNanuM pAThyakrama sahita AkhuM taMtra; sAcA grAmalakSI sevakonA hAthamAM sopAvuM joIe ane sevakoe te javAbadArI (gAmaDAMonA ja) suyogya zikSako taiyAra karAvIkarAvI pAra pADavI joIe. paNa evuM na thAya tyAM lagI paNa AMdolanamAM vidyArthIone jeDI zakAya nahIM. kAraNa ke have dezamAM svarAjya che. vaLI sabhAgye te koMgresa saMcAlita hovAthI jema dezamAM ane duniyAmAM eNe rAjakIya kSetranAM mUlyo sAcavIne pracAryA che, tema sevako ane gAmaDAMnA hAthamAM kramazaH zikSaNAlayo, sahakArI pravRtti ane paMcAyatone mUkavAmAM gAMdhI-vArasadAra tarIke e ja koMgresa jarUra bhAga bhajavI zake. mAtra tene vAraMvAra TakoratA rahevuM paDe ! kAraNa ke rAjyataMtra mATe tene sAMpaDelA vahIvaTItaMtranA saDelA mALakhAmAMthI te khoTe ravADe caDI jAya athavA ............. choDe nahIM tyAM tene AMcakA ApavA ja paDe. paNa te koMgresanuM Atmatattva ane bhAratIya lokazAhInuM prANatattva sAcavIne ja ApavA joIe. tene badale gujarAtamAM vidyArthIonA AMdolanane ekI avAje prathama prathama saue Teko ApI pAchaLathI vidhAnasabhA-bhaMga thatAM vAra ja na dhaNiyAtanI mAphaka choDI saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ . dIdhuM. tema bihAra-AMdolananuM na thavuM joIe. je bhAI bihAra AMdolanane madada karavA javA aMge mArI salAha mAge che, temane mArI bhalAmaNa e ja che ke teo A badhuM bihAramAM jaI zrI jayaprakAzabAbUne gaLe UtarAvI zake to ja javuM salAha bhareluM che. kharI rIte to zrI jayaprakAzajI, saMta vinobAjI, bahena IMdirAjI ane priya morArajIbhAI e cAreyane bhegAM karI ApavAnuM kAma eja badhAya AMdolanonI saphaLatAnuM ziraToca ane ahiMsaka AMdolana lekhAze. Aje joDavAnuM kAma ja sauthI mahattvanuM che. nahIM ke toDI nAkhavAnuM ! nahIM to nirmaLAbahena dezapAMDee upa2 kahyuM che, tema khoTA saMgharSanA mAnasane lIdhe jenA upara ahiMsaka krAMtino pAyo che, te gAmaDuM pote ja tUTI paDaze. saMta vinobAjInA nIcenA zabdo upalA saMdarbhamAM vicAravAthI temanuM potAnuM valaNa to sApha thaI jAya che H "emane (saMta vinobA) kahyuM : je. pI. nA AMdolanane AzIrvAda Apo. to bolyA : 'e saphaLa thavA lAyaka hoya to saphaLa thAo ane niSphaLa thavA lAyaka hoya, to niSphaLa thAo !" (juo tA. 26-9-74 bhUmiputra pRSTa 34.) 'saMtabAla' : 2 : bhAla naLakAMThA prayogamAMnA bhAla naLakAMThA kheDUtamaMDaLanA eka mAjI kAryakare gaI kAle ahIM vAta-vAtamAM kahyuM : "surendranagaramAM maLelI jhAlAvADI sthA. jaina sabhAmAM mAre saunuM dhyAna e dRSTie doravuM hatuM-ane emAM meM keTalAka tyAM AvelA pratinidhibhAIo sAthe vAto karI to teo saMmata thayA-ke TharAva evA ane eTalA ja thAya bhale ochA thAya paNa te amalamAM Ave ! prasaMgopAtta dezanA samasta jaina samAjanA ane jhAlAvADanA AgevAna bhAIzrI cImanalAla cakubhAI zAhe eka saMdarbhamAM A matalabanuM kahyuM : 'sarakAra pAse daMDazakti hoya che, tethI te kAnUnanA amala mATe teno upayoga karI zake che; samAja pAse te nathI. tyAre meM kahyuM : nA, tyAM paNa naitika-samAjika dabANathI kAma laI zakAya che !'' kAraNa ke A mAjI kAryakarane bhAla naLakAMThA prayogamAMnA zuddhiprayogano paNa sArI peThe jAta anubhava che ane tenAM sukhada saphaLa pariNAmo emaNe joyAM-jANyAM che ! mahAgujarAta janatA pariSada vakhatanAM amadAvAdanAM tophAnomAM gayelI kheDUta TukaDIo tathA nArI TukaDIono paNa khyAla che, eTaluM ja nahIM mAthuM mUkIne zAnti saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ senAnI je TukaDI gayelI temAM jayantIlAla pu. zAha daMpatI, dulerAya mATaliyA vagere sAthe teo paNa zAmila thayelA. matalaba bhAIzrI cImanalAla cakubhAI zAhanA mATe A navI vAta che. temanA dharmapurUSa gAMdhIjI' e mathALe "avagAhana' nAmanA pustakanA lekha (je lekho "prabuddhajIvanamAMthI levAyA che, te paikI)mAM pRSTha 207mAM lakhAyuM che : "... duniyAnA ItihAsamAM A sarvathA navo mArga che. gAMdhImArgane anusaravAno dAvo karatI vyaktimAM hADohADa gAMdhInI dharmabhAvanA nahIM hoya to e mArganuM anusaraNa karI zakaze nahIM!" evA ja tenA "gAMdhIjayaMtI lekhamAM pR. 212-13mAM paNa emaNe kahyuM che : "sahana karIne anyAya sAme.. satyAgraha ane asahakArathI ahiMsaka rIte anyAyano sAmano thaI zake ane karavo joIe e zodha ane mArga gAMdhIjInI jagatane sauthI mahAna dena che. tema karavA jatAM jIvananI kaThora vAstavikatAno ativiSama anubhava karavo paDe che... saMta paraMparAmAM dharmano upadeza che, paNa sAmAjika krAnti nathI." A lekhonAM vAkyo batAve che ke saMta paraMparA karatAM A navo chatAM AvakAradAyaka mArga che. tyAre temAM pelA kAryakarane mana zuddhiprayogano mArga; gAMdhImArgamAM ja eka kadama AgaLa jato satyAgrahano ja mArga che. eka sthaLe jugatarAmabhAI davee paNa zuddhiprayogane "A yugano A satyAgraha mArga che, evuM pratipAdana karyuM ja hatuM. kAkA kAlelakare paNa sAthI nemimunie lakhelA "dharmamaya samAja racanA kA prayoga" pustakanI prastAvanAmAM e bAbatamAM kAMIka vadhu prakAza pADatAM jaNAvyuM che : svAmI vivekAnaMda jaise "rASTrAbhimAnI saMta'ne hI sarvaprathama kucha prayoga karanekI himmata kI aura rAmakRSNamizana ke dvArA aneka sevAzrama nI sthApanA kI... hamAre lie IsayugakI vaha nayI hI pravRtti thI Aja vaha acchI taraha panapI hai usakI sevA kI sugaMdhI dezadezAMtarameM phelI huI hai, use hama saMsthAgata pravRtti kaha sakate haiM. samAja para aisI saMsthA kA prabhAva avazya hotA hai lekina pravRtti to saMsthA ke kAryaka hI sImita rahatI hai. purAne sAdhu bhI saMsthAgata pravRttimAM nahIM karate the so nahIM, lekina.. nivRttiparAyaNoMkI vaha sAmudAyika pravRtti hotI thI... lekina kisI gAMva meM, kalbameM, yA zaharomeM rahakara kevala upadeza ke dvArA nahIM kintu dizA-darzana kI preraNA dvArA samasta samAja ke jIvanakramameM parivartana yA krAnti lAne ke prayatna bahuta hI kama hue haiM IsI lie muni saMtabAlajIkI vAtsalyapUrNa pravRttikI aura ekadama dhyAna AkarSita hotA hai. unake Isa taraha ke sAmAjika saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayogo
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 prayogoMmeM zarIka hokara kAphI anubhava lene ke bAda muni nemicaMdrajIne yu.pI.kI aura bhI vaise hI prayoga zurU kiyA hai... Isa graMtha parase usakA kAphI khyAla ho sakA hai..." zrI je. pI.nI saMpUrNakrAMtinI khoja ahIM ApaNe saMtavinobA; je rIte rAjakAraNathI alaga rahevA chatAM rAjakAraNa upara janatAkAraNano prabhAva paDaze ema mAnIne rAjakAraNathI pote jema dUra rahyA, tema "sarvasevAsaMgha' saMsthAne paNa dUra rAkhI. tevAmAM zrI jayaprakAza nArAyaNe yuvAno dvArA rAjakAraNane lokazAhInI dizAthI cAtaratAM rokavA mATe prayatna karyo. evAmAM ja bhArata lokasabhAnI cUMTaNI AvI paDI ane zrI je.pI.nI vAraMvAranI sUcanAne mAnya rAkhI cArapakSonI janatApakSa rUpe ektA thaI. kaTokaTI pachI IndirAbahenanA netRtvavALI koMgresane bhUMDo parAjaya ApI bhAratIya janatAe janatApakSane cUMTyo ane sarvAnumate priya morArajIbhAI jevA sAdhaka vaDApradhAnapade AvyA. janatApakSa; AMtararASTrIya rajanIti to akSarazaH zAsaka koMgresanI ja svIkArIne atyAra lagI cAlyo che. AvA janatApakSa tarapha lokazAhI rakSAmAM madadagAra rAjya saMsthA tarIke zrI je. pI.no pakSapAta hoya e samajI zakAya che ! paraMtu bhUmiputra' no vadhAro" e nAmanA lakhANamAM chelle jaNAvyuM che, tevuM ja zrI je. pI.nuM che : "sarakAranAM pheraphAra uparAMta teo to Icche che ke "ApaNA badhAnA vyaktigata jIvanamAMye parivartana Ave, deza AkhAmAM parivartana Ave ! samAjanA dareka kSetramAMthI bhraSTAcAra nAbUda thAya. mAthAbhAre tattvonI johukamI nAbUda thAya. lokasamiti racAya ane lokasamiti dvArA garIba, majUra, harijana vagerenI sthiti sudhare. loko temanA cUMTelA pratinidhi upara aMkuza rAkhe. samAjamAMthI UMcanIca, daheja-vAMkaDopaiThaNa jevA kurivAjo nAbUda thAya ! jayaprakAzajInA A saMpUrNakrAMtinA kAmamAM ApaNe sahu tana-mana-dhanathI ApaNo yathAzakti phALo ApI rahIe. kharekhara bhAla naLakAMThA prayogamAM A badhI bAbato che. uparAMta avagAhana pR. 204mAM lakhyuM che tema ahiMsA ane premanA pAyA upara tenI (samAjanI) racanA karavI AvI krAnti paNa emAM che eTaluM ja nahIM balake ene lagatA saMpUrNa evA prayogo thayA che. hA, bhArata dvArA jagakalyANa karavAnuM hovAthI lokazAhI ja mAtra nahIM, kiMtu lokalakSI lokazAhI ane garIbI nivAraNa dezamAM ane duniyAmAM saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 lAvavAnuM che. uparAMta zikSaNa saMskAra mATe zremAnubaMdhavALI naI-tAlIma tathA sastI svAthya paddhati ane sastAM salAmatI-nyAya paNa lAvavAnAM che. A mATe vikendrita rAjyavyavasthA ane vekeMdrita arthavyavasthA joIze ! jaDabesalAka mUDIvAdane nAthavA lokapratinidhitvavALI sahakArI pravRtti paNa vistAravI joIze. A ane AvuM badhuMya bhAla naLakAMThA prayogonuM paNa anusaMdhAna lIdhuM ja che. te badhAM kAraNe gAMdhI dvArA ghaDAyelI rAjya saMsthA koMgresanuM suddhAM vinA zarate rASTrahita ane satya ahiMsAnA saMdarbhamAM anusaMdhAna paNa sAthosAtha lIdhuM che ja. bhAla naLakAMThA prayoga rasika sarjananA patramAMthI tethI jema A agralekhanI zarUAta eka mAjI kAryakaranI pratyakSa vAta parathI ahIM lIdhI tema A agralekhanA ataMmAM eka bhA.na. prayoganA rasiyA sajananA tAjA patramAMnA thoDA zabdo joIe : jo lokazAhIne lokazAhI tarIke kAma karavA devI hoya to sarakAranI kAmagIrInuM, cheka grAma sapATI sudhI vikeMdrikaraNa thavuM joIe..." AvuM atyAre morArajIbhAI bole che, paNa potAnA ja gujarAta rAjyamAM pote ja... svarAjya AvyuM tyArathI sarvocca hatA... (chatAM) ... zrImannArAyaNa koMgresa mahAmaMtrI hatA, tyAre koMgrese... Arthika sAmAjika kSetre... na paDavuM joIe, evo TharAva karela to ya gujarAte svIkAra na karyo... A ja navaluM Azcarya che"... yazavaMta zukala, Izvara peTalIkara... AvA mahAnubhAvo gujarAtamAM paDyA che... (emaNe)... paNa kharekhara addabhuta ApaNI (vAtanI) tarapheNa karI che. huM to vAMcI vAMcIne harakhAyA ja karuM chuM..." je vAto pahelAM gaLe nahotI UtaratI, te "bhAlanaLakAMThA prayoga'nI vAta gujarAtamAM ane dezamAM have vicAravA lAgI che, e ja batAvI Ape che ke sarvAga saMpUrNakrAMtivALI dharmakrAnti Akhare thavAnI ane A dezanA ahiMsAthI kheDAyela gujarAtathI ja thavAnI te nakkI che. (vizvavAtsalya : 16-9-1974) "saMtabAla" saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 khaMDa bIje | 1T bihAra AMdolana H banne bAju vicAravA jevuM tA. 16 okTobara "vizvavAtsalyano lokazAhI mATe ciMtAjanaka lakSaNa" lekha vAMcIne eka mitre kahyuM : A lekha bihAra AMdolanane najara sAme rAkhIne lakhavAmAM Avyo che ema mAruM mAnavuM che. eka gAmanA sarapaMcanI cUMTaNIno kAlpanika dAkhalo TAMkavAne badale bihAra AMdolanane kendramAM rAkhIne ja lekha lakhyo hota to ?" A mitra sAthe thayelI carcAne ja ahIM lekharUpe ApI dauM. sarapaMcanI cUMTaNIno dAkhalo kAlpanika nathI. tAjo ja banelo prasaMga che. saMbhava che ke enI vigatamAM ahIM tahIM thoDo pheraphAra hoI zake. lekha lakhavAno vicAra e prasaMga jANIne thayo. eTale lekhanA kendramAM to banelo e prasaMga ja che. mAre kahevAnuM hatuM te e prasaMga nimitte lakhyuM. e vAta sAcI ke bihAra AMdolananI paristhiti ane saMjogo sAthe e baMdha besatuM jaNAya che. ATalI spaSTatA e lekha viSe. have bihAra AMdolana aMge. samAja parivartana mATe "hRdayapalaTA'no eka cheDo pakaDIne 23 varSa sudhI aneka kAryakramo sarvodaya AMdolane ApyA. temAMthI asarakArakatA pedA thatI nathI tevuM samajAyA pachI have, samAjaparivartana mATe bihAra AMdolanamAM "sattApalaTA'no taddana bIjo ja cheDo pakaDavAmAM Avyo che. namrapaNe kahIza ke hRdayapalaTAnA kAryakramo ekAMgI hatA. ane A sattApalaTAnA kAryakramo paNa ekAMgI ja che. bhUdAna, sAdhanadAna, saMpattidAna, grAmadAna, jIvanadAna, kAMcanamukti, saMsthAmukti, sarvodayapAtra, zAMtisenA ema anekAneka kAryakramo mAraphata AMdolana cAlyuM. samAjanI kharAbIonuM mULa mAnavInuM mana che. mANasa badalo duniyA ApoApa badalAI jaze ema samajIne AMdolana cAlyuM. koI ema nahi kahI zake ke A kAryakramo pAchaLa ochI zakti ke ocho samaya kharcavAmAM Avyo che. dezanA sarvocca, saMdezo laIne ghUmI vaLyA che. enI asara nathI thaI ema paNa nathI. bhUdAnamAM lAkho ekara jamIna maLI che. hajAro grAmadAna thayAM che. bihAra to AkhuM grAmadAnI havAnI asara nIce AvI gayuM che. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 rASTranA mahAna sevaka zrI jayaprakAzajIe jIvanadAna ApyuM. ane bihAramAM pUrI zakti kharcIne ghaniSTa jhuMbeza ane puSTikAryo mAraphata nIcethI lokazakti jagADavAnA prayato karyA. sarvodaya AMdolananA dAvA mujaba to AnI asara bihAranA samAjakAraNa, arthakAraNa ane rAjakAraNamAM thavI joIe. to pachI bihAramAM ATalo badho bhraSTAcAra phAlyo zAthI ? bhraSTAcAra saMpUrNa nAbUda na thAya e samajI zakAya. paNa tene ATalo badho vakaravAno moko grAmadAnI bihAramAM zAthI maLyo ? pahelAM kahevAtuM : 'mANasa badalo.' samAja badalAze. have ! 'sattA badalo to ja samAja badalAze' ema kahevAnuM che ? kahevAya to che ja ke tamAma kharAbIonuM mULa bhraSTa rAjakAraNa che. bhraSTa rAjakAraNa mATe sattA parano kaoNMgresa pakSa javAbadAra che. ane kaoNMgresa pakSamAM IMdirAbena sarvesarvA jevAM banI beThAM che. eTale temAMthI bihAra AMdolananuM tAtkAlina lakSa bihAranI koMgresa sarakAranuM rAjInAmuM, bihAra dhArAsabhAnuM visarjana ane bIjA rAjyomAM AMdolana vistAratA jaI chevaTe kendramAM paNa A ja paristhiti pedA karavI. eka vakhata sattApalaTo thavA gho. kahevAya che kharuM ke mAtra sattA badalavAthI to nahi cAle, bIjuM ghaNuM badhuM badalavuM joIze. paNa sahu prathama mULa pakaDo. mULa eTale ? pahelAM hatuM mAnava mana, ane have ? sattA. bIjuM to jANe DALAM pAMkhaDAM che. eka vakhata ciMtananI dizA badalANI, pachI e dizAmAM AgaLa dhakelAye ja chUTako. eno nirdeza bhUmiputranA tA. 16-10-74nA aMkamAM 'dilhI relI'nI noMdhamAM jovA maLe che. AcArya kRpAlAnI sAthe sarvodaya kAryakaronI mulAkAtano ahevAla e noMdhamAM che. temAM gujarAtamAM zrI cImanabhAI paTela ane kimalopa viSenI carcAmAM AcArye kahyuM che ke "evAM samAdhAna to karavAM ja paDe.'' tyAra pachI noMdha lakhe che ke : 'AcAryanA manamAM kaoNMgresa virodhI bhUmikA che. kaoNMgresano vikalpa Ubho karavAnI bhUmikA che. eTale AcAryane AvAM samAdhAno karavAM ucita anivArya paNa lAge che.' Ama jaNAvI noMdha kahe che : 'sarvodaya kAryakartAnI bhUmikA nathI to koMgresa virodhI ke nathI ene kaoNMgresano vikalpa Ubho karavAnI ciMtA. e to AkhI saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 paddhatine ja Amula badalavA mAge che." chevaTe noMdhamAM praznArtha che : "sarvodaya kAryakaranI A bhUmikA sadAkALa Takaze kharI? ene pakSa mUlaka ciMtana tarapha nahi dhakelAvuM paDe?" ane chelle kahe che: Ama sarvodaya kAryakartA mATe mUMjhavaNanI veLA che. IMdirAjI saveLA nahi vicAre ?" IMdirAjI ane koMgrese vicAravuM ja joIe. temane have to khyAla AvI ja javo joIe ke sattA e ja nirNAyaka baLa nathI. sattAne sevAnA sAdhana tarIke paNa TakAvI rAkhavI hoya to ye kevaLa dhArAsabhAmAMnI pakSanI game tevI saddhara bahumatI paNa nirNAyaka baLa banI zakatI nathI. sattA ane pakSa sivAya bahArathI paNa poSaNa ane baLa saMgaThanane maLavuM joIe. te na maLe to game tevI pracaMDa bahumatIne paNa tUTI paDatAM ane enI sAthe ja sattAne sarI jatAM temaja sattA AdhArita pakSane chinnabhinna thaI jatAM vAra lAgatI nathI. e satya moDe moDe paNa koMgresa movaDI maMDaLe ane IMdirAjIe have samajavuM joIe. paraMtu e samaje ke na samaje "dilhI relInI noMdhamAM chelle praznArthamAM che te sarvodaya kAryakartAonI mUMjhavaNanI bhUmikA viSe IdirAjI vicAre ke na vicAre. paNa namrapaNe kahIza ke sarvodaya kAryakaroe to vicAravAnI veLA AvI ja che. varasa savA varasamAM lokasabhAnI cUMTaNI Ave che. tyAM sudhI rAha jovA jeTalI paNa dhIraja rahI nathI. ane sarvodaya kAryakaronI mUMjhavaNa to upara spaSTa kahI tevI che. eTale A utAvaLa ane pravAhita sthitinA saMjogo vacce mAnI lyo ke bihAra dhArAsabhAnuM visarjana thAya to, tyArapachInI paristhiti upara pakaDa konI haze? sarvodaya kAryakaro AcArya kRpAlAnInI bhUmikA tarapha jhaDapathI sarI paDe e zakyatA vadhu jaNAya che ane virodha pakSo to bihAra AMdolanano upayoga karI levAne TAMpIne beThA ja che. visarjana karAvavuM ke toDavuM e koI moTI vAta nahi bane. savAla tyArapachIno che. sarjana karavuM ane zAMtinA paribaLone joDavAM e moTuM kAma karavA jevI paristhiti tyAre rahI haze? krAMti tyAre ja thaI gaNAya ke tyAra pachI utkrAMtinA paribaLo puSTa bane. cihano to evAM dekhAya che ke pratikrAMtinA paribaLone ja jANe poSaNa maLatuM hoya. je sarvodaya kAryakaro IcchatA nathI. vicAravAnuM che bannee. koMgresa ane sarvodaya jagate. IMdirAe ane jayaprakAzajIe. (vizvavAtsalya : 1-11-1974) aMbubhAI zAha saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 2 bihAra-AMdolana vadhu spaSTatA tA. 1lI navembarano bihAra AMdolana baMne bAju vicAravA jevuM." lekha vAMcIne eka mitre kahyuM : "lekhamAM keTaluMka moghama che. dA.ta. pakSa sivAya bahArathI paNa poSaNa ane baLa saMgaThanane maLavuM joIe. e ja rIte sarvodaya AMdolanamAM hRdayapalaTAnA kAryakramo ekAMgI hatA ne A sattA palaTAnA kAryakramo paNa ekAMgI ja che ane vicAravAnuM che baMnee-koMgresa ane sarvodaya jagate. IndirAbahene ane jayaprakAzajIe, A traNe muddAomAM spaSTatA nathI bahArathI baLa eTale zuM ? ekAMgI eTale zuM ? baMnee zuM vicAravuM? A badhuM spaSTatAthI lakhavuM joIe. A traNe muddAo upara eka lekhamAM vistArathI kahevuM zakya nathI. paNa TUMkamAM lakhuM. 1. bahArathI baLa eTale zuM ? gAMdhIjIe kaoNMgresa saMgaThananI tAkAta viSe lakhyuM che. kaoNMgresa-nItine anusarIne cAlanArA hareka jaNa koMgresI che. pachI te koMgresanA patraka para noMdhAyela hoya ke na hoya. koMgresa jo tenA copaDe noMdhAyelA thoDA lAkha sabhyo upara potAnI tAkAta mATe AdhAra rAkhatI hota to te atizaya kamajora saMsthA hota. koMgresanuM maMDANa hiMdanI karoDonI mUka Ama janatAnI zubhecchA ane tenA sahakAranA vizALa pAyA para thayeluM che. ane kaTokaTIne prasaMge teno Teko tene maLI rahe che. e vastumAMthI tene apAra tAkAta prApta thAya che." (mahAtmA gAMdhI pUrNAhuti, bhAga-1 pA. 33 perA 2) gAMdhIjInA A lakhANa pachI A muddA para vizeSa kaMI lakhavAnI jarUra na hoya. A lakhANa pachI A muddA para vizeSa kaMI lakhavAnI jarUra na hoya. lakhavAnuM eTaluM ja ke, svarAjyanI zarUAtathI ja khuda koMgresa saMsthAe pote ja potAnA maMDANanA A pAyAnI khevanA karavAnI darakAra rAkhI nathI. ane eka mAtra sattA dvArA ja badhuM karI nAkhavA tarapha jhoka rAkhyo. pariNAme koMgresa saMgaThana AMtarika rIte nabaLuM ane boduM banatuM cAlyuM lokazraddhAnI jUnI mUDInA baLa upara te haju nabhe che e kharuM. paNa have teNe baMne bAjuthI navI tAkAta meLavavI paDaze. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 kevaLa potAnA hita mATe ja nahi, rASTranA hita mATe paNa. AgaLa vadhIne kahIza ke, vizvazAMti mATe paNa. 2. ekaMgIpaNuM H sarvodaya AMdolanamAM traNa aMgonI pUrti karavAnI jarUra hatI. 1. anyAya pratikAra 2. saMgaThana 3. rAjakAraNanI zuddhi. A traNeya aMgo pratye sarvodaya AMdolananuM valaNa kAMIka evuM rahyuM ke nAnA nAnA anyAyono pratikAra karavAmAM zakti kharcavAnI jarUra nathI. mAlikIhakka vizeno moTo anyAya cAle che. grAmadAna AMdolana e mAlikIhakka visarjanano moTo kAryakrama che. ane te pratikAranuM ja pagaluM che. hAthInA pagalAmAM badhAM pagalAM samAI jAya che. saMgaThana mAtramAM baMdhAraNa, zista, uparathI kAMIka ne kAMIka lAdavApaNuM, nirNayomAM bahumatI evuM badhuM bhale haLavI mAtrAmAM paNa Ave ja. ane teTale aMze e ahiMsAthI dUra gaNAya. jeTaluM dUra eTale aMze hiMsA. vyakti upara ja AdhAra. saMgaThananA AdhAranI jarUriyAtano asvIkAra. jarUra lAgI tyAM svIkAra karyo paNa tenuM svarUpa taddana zithila. ane rAjakAraNane ghaDavAnI, sparzavAnI vAta ja nahIM, rAjakAraNano ja cheda uDADavAnI vAta. nIcethI lokazakti ghaDavAnuM kAma eTale grAmadAna AMdolana ane grAmadAna AMdolana e rAjakAraNano cheda uDADIne zAsanamukta samAja racavAno kAryakrama. Ama AvatIkAlanA AdarzanA aMtimasvarUpane pAmavA Aje ghaDatarano koI asarakAraka kAryakrama nahIM. paNa AdarzanI siddhi Aje prApta thaI gaI che tema mAnIne vyavahAra karavAnI vAta. pariNAme samAjamAM AvatI-kAlanA Adarza ane AjanA vyavahAra vacce moTI khAI paDatI gaI. sarvodaya AMdolana enA dAvAnI sarakhAmaNImAM lagabhaga binaasarakAraka ja rahyuM. dalIla thAya che ke bIjAone tema karatAM koNe rokyA hatA? vAta sAcI che. paNa eka vAta samajavA jevI che. svarAjya maLyA pachI tarata gAMdhInI mUDI be bhAgamAM vaheMcAI gaI hatI. eka bhAga koMgresamAM ane eka bhAga racanAtmaka kAryakaromAM. lokahRdayamAM gAMdhazraddhA ghara karIne beThI hatI. zraddhAbaLanI A mUDI vinAnuM saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 koI paNa AMdolana ke koIpaNa kAryakrama vyApaka banI zake nahIM tevI sthiti hatI. A mUDIno lAbha kaoNMgresane maLyo. ane sarvodaya AMdolanane paNa maLyo. gAMdhInA vArasadAro paNa e ja hatA ne ? eka vArasa rAjakIya dRSTie paMDita naheru. jemaNe koMgresanA mAdhyame sattA mAraphata samAja parivartana karavAno puruSArtha karyo. bIjA vArasa AdhyAtmika dRSTie vinobAjI. jemaNe sarvodaya AMdolananA mAdhyame hRdaya parivartana mAraphata samAja parivartana karavAno puruSArtha karyo. sarvodaya AMdolananA trevIsa varSanA anubhava pachI have zrI jayaprakAzajIe dizA badalI che. bIjo cheDo pakaDyo che. paNa gAMdhInA sparzavALI kaoNMgresa jevI ghaDAyelI mahAna saMsthA paNa sattAnI vAstavika maryAdAothI para nathI banI zakI to sAva navI ane aparipakva evI saMgharSa samitio e maryAdAo viMdhIne aNizuddha pAra nIkaLI zake ema banavuM saMbhavatuM nathI. jo kaoNMgresa potAnuM ghara sAphasUpha karIne zuddha ane saMgIna banI paristhitine pahoMcI na vaLe to, asthiratA ane arAjakatA tarapha deza jaI paDe tevo saMbhava vadhu che. A saMjogomAM vicAravAnuM Ave che. IMdirAjIe ane jayaprakAzajIe. (vizvavAtsalya : 16-11-74) aMbubhAI zAha 3 zrI je. pI.nA tAjA nivedana paratve zrI jayaprakAzajInA eka tAjA nivedananA pIDaka-pIDito kiMvA amIra garIbo vacce varga-saMgharSanI vAta AvI, te parathI Aje je bhAratanA lokoe lokanAyakapade temane sthApita karyA che, teonA dilamAM temanA viSe 2khe aMdezo Ave. e khAtara zrI je. pI. pAsethI 16-8-77nA roja rASTrIya lokasamitinA maMtrIoe cokhavaTa meLavI lIdhI, te zrI nArAyaNa desAIe 'bhUmiputra' dazavArikane mokalI. e cokhavaTa tA. 26-8-77nA bhUmiputranA prathama pRSTha upara AvI che. jemAM nIcenA zabdo che : je. pI.nI cokhavaTa ... varga saMgharSanuM nAma letAM ja lokonAM manamAM mArkasavAdI kalpanA khaDI thaI jAya che !... (eTale)... dhAro ke hiMsAno prayoga thayo to ? zrI je. pI. tenA uttaramAM cokhavaTa karatAM spaSTapaNe kahe che : to bahu kharAba thaze. ema thaze eTale saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 ke hiMsAno prayoga thaze.) to saMgharSa pAcho paDaze. eTale A bInA tarapha ApaNe khAsa dhyAna devuM joIze nahIM to hiMsA ane prati hiMsAnI hAramALA ja UbhI thaze. kadAca "uparavALA hiMsA kare... to?' zrI je. pI. kahe che: "huM to tevI hAlatamAM paNa hiMsAne anivArya nathI mAnato ! hiMsA thaI to bannene enAM mAThAM phaLa bhogavavAM paDavAnAM... hiMsAne to koI paNa sthitimAM rokavI ja rahI. eka to evo vAro ja AvavA na devo ke hiMsA phATI nIkaLe, nahIM to emAM to garIbone ja nukasAna che..." gAMdhIno rAjakaraNamAM ahiMsAno prayoga rAjakAraNI kSetre jo ke briTana sAme chatAM bhAratIya prajAnA mAdhyame pahelAM dakSiNa AphrikAmAM ane pachI bhAratamAM gAMdhIjInI netAgIrIthI ahiMsAno prayoga thayo. phUTItUTI ahiMsA chatAM bhAratIya prajAno javalaMta vijaya thayo ! ane duniyAmAM eka ajaba camatkAra kahevAyo ! viSeza khUbI to e banI ke e ahiMsaka prayoga thavAne kAraNe ja je briTiza zAsananAM aneka anAcAro atyAcAro gujarelA, te ja briTiza zAsanamAM eka vakhatanA vAIsaroya mAunTabeTana bhAratIya svarAjaya zAsananA sudhdhAM paNa prathama gavarnara janarala banI zakyA ! hiMsA-pratihiMsAnI hAramALA AthI ApoApa aTakI gaI. gAMdhIjIe bhAratIya svarAjya AvyA bAda bhAratIya prajAne e ja ahiMsA prayoga; Arthika, sAmAjika ane naitika krAntimAM vAparavA mATe anurodha karyo hato ! paraMtu je koMgresa saMsthAnA mAdhyame bhAratanI prajAe briTana saltanata sAme ahiMsAno jagancamatkArika evo prayoga karelo, te ja koMgresane rAjakIya zAsana calAvavAmAM rokAI rahevuM paDyuM. tethI bhAratanI prajAmAMthI e ja koMgresanuM rAjakIya anusaMdhAna jALavI rAkhI bIjI eka saMsthA lokasevA saMgharUpanI UbhI karavAno vAro AvI lAgyo ! evI saMsthA Arthika sAmAjika krAnti kare. e ja saMdarbhamAM gAMdhI sevA saMgha' jevI saMsthA naitika krAnti karatI rahe ! temaja koMgresa saMsthA dezanuM svarAjya rakSaNa kare ane AMtararASTrIya kSetramAM deza deze javAbadAra evuM rAjyataMtra paNa UbhuM karAvI Ape to ja gAMdhIjIe kalpelI ahiMsaka samAja racanA khAsa bhAratamAM amalI banI samasta vizva para te AMtarika samAjaracanAno prabhAva Ubho kare ! TUMkamAM gAMdhIjIno rAjakAraNIyakSetrano ahiMsA prayoga vizvanA dareka kSetramAM pUrepUro ane AgaLa ne AgaLa cAlavo joIe." saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 bhAla naLaknA prayoga bhAla naLakAMTho prayoga AthI ja kahevAya cheH "vizva vAtsalyanA dhyeye dharmamaya samAjaracanAno prayoga" ane ene phALe Arthika, sAmAjika, rAjakIya, sAMskRtikAdi kSetre gAMdhIjInA ja prayogonuM anusaMdhAna laIne sAmudAyika ahiMsAnA prayogo karavAnuM anAyAse AvI paDyuM ane gAMdhIjInI rAjakIya kSetranI koMgresa tathA gAMdhIjInA Arthika sAmAjika kSetranA majUra mahAjana temaja ITuka uparAMta gAMdhIjIe racelI racanAtmaka kAryakaronIye saMsthAnA anubaMdhe e badhAya prayogomAM lagabhaga saMpUrNa saphaLatA ja prApta thaI ! jayaMtIlAla khu. zAhanuM "pAlaNapurano zuddhiprayoga' pustaka ane aMbubhAIno "zuddhiprayoganA saphaLa citrono graMtha vAMcavAthI enI ThIka ThIka khAtarI thaze ! A ja saMdarbha letAM pahelAM zarUAtamAM priya sAthI nemimuninuM "zuddha prayoganI pUrvaprabhA" pustaka paNa najara taLe barAbara kADhI levuM joIe ! A ja aMkyAM Avela A vakhate "bhUmiputra' A ja aMka (tA. 26-8-77)mAM Avela rASTrIya lokasamitinA nivedanamAMno trIjo muddo khAsa najara sAme AvI jAya che. temAM jaNAvyuM che : "harijano tathA bIjA kamajora varga para je atyAcAro thaI rahyA che, te rASTranI saviveka buddhi mATe kalaMkarUpa che. evA banAvone sAMkhI levA nahIM joIe ! Aja paNa ApaNAM samAjamAM sAmaMtavAdI paraMparA para AdhArita kaThora sAmAjika ane Arthika viSamatAo pracalita che. e vAta AvA banAvothI ughADI paDe che. AvA atyAcAro kevaLa kAyado ane vyavasthAnA prazno che" ema kahIne ene TALI na zakIe ! Arthika tathA sAmAjika parivartananI prakriyAne gatizIla banAvIne roganAM lakSaNono ja nahIM; paNa khuda rogano upacAra karavA tarapha tarata ja dhyAna devuM jarUrI che... rASTrIya lokasamitinA A nivedanamAM ekabAju janatApakSa jevA rAjakIya pakSanA mAdhyame bhAratIya janatA potAnA matadAna dvArA je zAntimaya krAnti lAvI zakI che, enI bhArobhAra prazaMsA che, to bIjI bAju janatApakSamAM bhaLelA ghaTakonA bhedabhAva; chAzavAre ne chAzavAre pragaTa thayA kare che, te viSe cittA pragaTa karelI che ane misA jevA kAyadAne dUra karavAnuM vagere prajAne vacano ApyAM hovA chatAM janatApakSanA keTalAka netAo misAnuM samarthana kare che, te viSe parezAnI pragaTa karelI che. uttarapUrvIya kSetramAM tathA bIjAM sarahadI kSetromAMnA asaMtoSa saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ azAnti viSe sarakArathI upalA Itara janatA starathI prayatnonI mAMga paNa uThAvI che. chevaTe svataMtratA rahyA pachInI javAbadArImAM lAgatA vaLagatAM saune lIna banavAnuM naprasUcana paNa thayuM che. Ama sAMgopAMga jotAM AdhyAtmikabaLa, naitikabaLa ane sAmAjika baLa uparAMta dezamAM ane duniyAmAM je zuddha rAjakIya baLanI apekSA che te eka mAtra vizvalakSI kheDANavALI koMgresa tarapha AkarSA jAya che! eTale ja ApaNe bhAlanaLakAMThA prayogamAM kaoNMgresa saMsthAnuM rAjakIya anusaMdhAna laIne ja prathamathI AgaLa vadhyA chIe AzA che zrI je. pI. paNa have jo ahiMsA niSThAmAM pUrepUrA jAgrata che; to teo bhAla naLakAMThA prayogamAM UMDo ane sakriya rasa levA mAMDe ! emanI saMpUrNakrAMtinAM ane te paNa sAttimaya sAdhano sAthenI ahiMsaka saMpUrNakrAMtinAM tattvo dezanA mAdhyame duniyAmAM paNa prabhAvazALI kArya kare, tevAM temAM temane saheje jaNAI Avaze ! (vizva vAtsalya : 16-9-1977) saMtabAla" saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 khaMDa trIje. le. aMbubhAI zAha 1 saMpUrNakrAMti, loksamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga jayaprakAza amRta mahotsava aMge amadAvAda jillAnuM saMmelana tA. 11 okTobaranA divase guMdI AzramamAM rAkhavAmAM AvyuM hatuM. saMmelanamAM mukhya pravacanakAra zrI Izvara peTalIkara hatA. savAre ame amadAvAdathI guMdI javA nIkaLyA tyAre bhAIzrI peTalIkare mane kahyuM : aMbubhAI ! A to tamAro ja kAryakrama che. 25-27 varSa pahelAM huM guMdI kasTama baMgalAmAM saMtabAlajIne maLavA Avyo hato tyAre emaNe A ja vAta karI hatI ane tame lokoe to enA prayogo paNa karyA che." baporanA saMmelanamAM temaNe A ja vAta doharAvatAM ane munizrI saMtabAlajI sAthenI potAnI vAtanAM saMsmaraNa tAjAM karatAM kahyuM ke, saMpUrNakrAMtinA A kAryakramano gujarAtamAM amala thAya emAM sahuthI vadhu apekSA A kendra (guMdI Azrama) pAse rAkhuM chuM. kAraNa eNe A dizAmAM prayogo karyA che ane eno enI pAse anubhava che." saMmelanamAM prAsaMgika kahetAM meM jaNAvyuM hatuM tema "jayaprakAzajInA badhA vicAro sAthe ApaNe saMmata hoIe ke na hoIe paNa emanA A saMpUrNakrAMtinA ane tenA vAhanarUpa lokasamitinA vicAra sAthe jo saMmata hoIe to e kAryakramamAM sakriya banIne tene saphaLa banAvavAnA prayatno karavA joIe." A dRSTie bhAla naLakAMThA prayoganI bhUmikA ane teno anubhava najara sAme rAkhIne A viSaya para thoDuM lakhIza. bhAIzrI peTalIkaranuM kahevuM sAcuM che ke A jAtanuM kAma bhAla naLakAMThA prayogamAM thayeluM che. bhale enI paribhASA, kAryapaddhati ane saMdarbha judo hovAne kAraNe ahIMtahI vigatono thoDo pheraphAra hoI zake ane che. paNa krAMtine saMpUrNatA tarapha gatizIla rAkhanArAM cAlaka baLo ane sarvAga temaja samagrane sparzatA kAryakramonI bAbatamAM bhAla naLakAMThAno "sarvAga krAMti'no kAryakrama "saMpUrNa krAMtinI sAthe aneka bAbatomAM sArI peThe sAmyatA dharAve che. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvI samAnatA dharAvatA keTalAka muddAo che te paNa ahIM ApavAno khyAla che. paraMtu te pahelAM bhAla naLakAMThA prayoga taraphathI sana 1958mAM "sarvAgIkrAMti eka prayoga" (daSTi, kAryakrama ane asara) e nAmanI eka nAnI pustikA pragaTa thaI che. temAMthI thoDo bhAga ahIM utAravo prastuta gaNIne prathama Apyo che. jethI pelA muddA samajavA vadhu saraLa thaze. e pustikAmAM munizrIe prAstAvika be zabdo nIce mujaba lakhyA che : "raziyAmAM majUra sattA dvArA krAntino prayAsa thayo. amerikA, briTana ane phrAMsamAM samAjamAMnA bhadra lokonI AgevAnI kAyamI TakAvavA rAhatano prayAsa thayo. ekamAM dharmane samULo InkAravAnI vAta AvI. bIjAmAM dharmane aMdhazraddhAe vaLagI rahevAnI vAta AvI. ekamAMthI saramukhatyArazAhI AvI. bIjAmAMthI apUrNa lokazAhI AvI. chevaTe banne prayAsono pAyo bhautika banI rahyo. zastro enuM AdhAra sthaLa banI rahyAM. duniyAnI prajAe pokAra uThAvyo... temAMthI phaLelI ArabonI krAnti zAMtinI dizAmAM che. janatAnI AkAMkSA enA pAyAmAM che, paNa zastro ane bhautikatAnAM bhayasthaLo emAM UbhAM ja che. bhArate RSimunionI sAdhanAne lakSamAM rAkhI tapa tyAganAM sAdhano vaDe AjhAdI hAMsala karI. paraMtu vizvamAM lokazAhI sthApavAnuM ane te paNa tapatyAganAM sAdhano vaDe sthApavAnuM kArya bhArate karavAnuM che. badhA dezonI prajA Arthika, sAmAjika ane rAjakIya kSetre saMkaLAyelI rahe e kArya paNa bhArate karavAnuM che. dharmano InkAra ane dharmamAMnI aMdhazraddhA choDAvavAnuM kAma paNa bhArate karavAnuM che. AthI ja sarvAgI krAntino pratyeka bhAratanI maulika saMskRti jyAM veravikhera paDI che, te gAmaDAothI nagada dharmano pAyAthI AraMbhI vizvaparyata pugADavAnuM bhagIratha kArya bhAla naLakAMThAne phALe AvI paDyuM che, e to mAtra nimitta che. bhAratamAM badhI ja sAmagrI paDI che, tene sAMkaLavAnuM eka mAtra kArya te nimitte cAlu thayuM che, te pAra pADavAnI javAbadArI samagra bhArate upADavAnI raheze." mATuMgA muMbaI, tA. pa-12-58 saMtabAla" saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 have pustakomAMthI keTaloka bhAga joI laIe. yuganI AvazyaktA H dareka yuganI tenA vartamAnakALane anurUpa eka khAsa mAMga hoya che. mAnavInA mananuM ane vaijJAnika zodhakhoLanA vikAsanI sAthe sAthe yuganI mAMga-AvazyaktAmAM parivartana thatuM Ave che Ajano samAja aneka pravAho paribaLanuM mizraNa che. mAnava samAjanI prAthamika avasthAnuM sUtra hatuM, 'mArIne jIvo' kAraNa ke e vakhatanI paristhitimAM jIvavA mATe bIjAne mAravuM anivArya hatuM. jema jema mAnavInA mane vikAsa karyo, bhautika vijJAna vikasyuM. khetI, pazupAlana, nAnA udyogonI zodhakhoLa thaI tema tema bIjAne mAryA vinA paNa jIvI zakAya che eno mAnavIne anubhava thayo ane emAMthI jIvo ane jIvavA do' sUtra AvyuM. AmAM paNa mAnavIe potAnI jAtane ja sahu prathama kendramAM rAkhI. have vijJAna AgaLa vadhyuM che ane A sUtra badalIne 'jIvADIne jIvo' e sUtra amalI banAvavuM e A yuganI AvazyaktA UbhI thaI che. ethI AgaLa vadhIne marIne jIvADo' e sUtra paNa AvI rahyuM che. ahiMsaka athavA sarvodaya athavA dharmaSTie samAjaracanAnI sthApanA e A yuganI mAMga che, AvazyaktA che. e sivAya jagatamAM sukha ke zAMti thavAnI nathI e sahu koIne samajAI cUkyuM che. phALa kALanuM kAma karI rahyo che. mAnava samAje kALa baLane oLakhI laI yugane anukULa evAM sAdhano ane nimittono anubaMdha joDavAnuM kAma karavAnuM che. AjanA vartamAna jagatanI ane bhAratanI je paristhiti che, emAM A anubaMdha kaI rIte joDI zakAya ? A savAla sahue vicAravAno rahe che sAtatya ane parivartana H vartamAna paristhitimAM bhArata ekaluM pragati karI zake nahi. vijJAnanI zodhakhoLanI asarathI e alipta rahI zake nahi. bhAratanI pAse je hajjAro varSano sAMskRtika vAraso che enuM sAtatya jALavIne, ane vikasatA vijJAnane lakSamAM laI parivartanazIlatA dAkhavIne ja A savAlano javAba Apavo joIe. munizrI saMtabAlajIe bhAla naLakAMThAne dharma dRSTie samAja racanAnA prayogakSetra tarIke pasaMda karI varSothI A vistAramAM anekavidha pravRttionA preraka ane mArgadarzaka tarIke kAma karyuM che ane karI rahyA che. emAM sAtatyanI jALavaNI ane parivartanazIlatAnI dRSTi rAkhI samAjanI manobhUmikA joIne, anubaMdha joDavAnuM kAma mukhyapaNe rahyuM che. saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 A nAnA kSetrano anubhava e vAtanI sAkSI pUre che ke A dhoraNe rASTrabharamAM kAma goThavavAmAM Ave to yuganI AvazyaktA paripUrNa karavAmAM mahatvano phALo ApI zake emAM zaMkA nathI. have pachInAM thoDAM pAnAo A vAta samajAvavAne mATe lakhyAM che; jenAthI A prayoga pAchaLanI dRSTi, kAryapaddhati ane enI vyaktigata jIvana para ane samAja jIvana para zuM asara thaI e samajI zakAze. samAjanAM paribaLo H samAjamAM cAra prakAranI zakti kAma kare che. (1) hiMsAnI zaktiH pachI te vyaktigata hiMsA hoya, koI ToLAnI hiMsA hoya ke pachI saramukhatyArazAhI rAjyanI hiMsA hoya. (2) lokazAhI rAjyanI daMDazakti. (3) samAjanI naitikazakti (4) AdhyAtmika zakti. samAjanI vartamAna samasyAo ukelavAmAM A cAra zaktiomAM vadhumAM vadhu asarakArakatA je zakti batAve te tarapha sAmAnya lokamAnasa DhaLe e svAbhAvika che. ahiMsaka samAjaracanA mATe A zaktiono krama A rIte goThavavo joIe. pAyAmAM AdhyAtmika zakti caNataramAM-vahevAramAM samAjanAM naitika zakti ane chevaTe mahora chApa mAravAmAM lokazAhI rAjyano kAnUna. A krama pramANe kAma na thAya ane rAjaya ja sarvoparItA dhoraNa karatuM jAya to emAMthI saramukhatyArI ja Ave emAM have zaMkA na rahevI joIe. bhAratamAM kadI paNa rAjya sarvAgI ke sarvoparI na hatuM ane na thavuM joIe. samAjanA eka aMga tarIke ja rAjya AvI zake paraMtu jo samAjanI naitika ke AdhyAtmika zakti prazno ukelavAmAM binaasarakAraka nIvaDe to lokazAhI rAjyanI daMDazakti ja vadhu ne vadhu bhAga bhajavebhale emAM lokasaMmati hoya, paraMtu Akhare eno pAyo paNa hiMsA ja che. eTale samAjanI manobhUmikA joIne evA kAryakramo ane kAryapaddhatithI kAma levuM joIe ke, jemAM rAjyanI daMDa zaktino upayoga karavo ja na paDe ane samAja pote ja saMgaThitapaNe potAnA prazno ahiMsaka rIte ukele rAjya mahora chApa mAravA mATe bhale Ave paNa sahuthI pAchaLa. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 A daSTie prayoganuM svarUpa ane kAryakramanA judA judA pAsAMono Acho paricaya ahIM ApavAmAM Avyo che. kAryapaddhatinAM mULabhUta aMgo prAyogika saMgha lokonA Arthika, sAmAjika, naitika, AdhyAtmika ema sarvAgI vikAsa mATe kAma karato saMgha. racanAtmaka kAma karanArA ane jIvanamAM kAMIka sAdhaka baLa meLavyuM hoya evA varganA bhAIbahenomAMthI saMghanI racanA thAya che. Ane AdhyAtmika pAyA paranuM naitika saMgaThana kahI zakAya. grAma saMgaThana H naitika pAyA paranuM Arthika, sAmAjika saMgaThana. jenA mukhya traNa aMgo hoya che. (1) kheDUta maMDaLa (2) gopAlaka maMDaLa (3) grAmodyoga majUra maMDaLa. ahiMsaka athavA dharma dRSTie samAja racanAnA masAlA mATe vadhumAM vadhu anukULa manobhUmikA, kudarata nirbhara jIvana ane kudarataniSTha paristhiti gAmaDAMmAM rahelI che. saMkucitatA, vahema, kurUDhio vagere aneka pratikULa kAraNo chatAM gAmaDAnA mAnasamAM mULabhUta rIte dharma sadAcAra ane cAritra pratye haju paNa AkarSaNa raheluM che. ene AcAramAM lAvavA jeTaluM manobaLa keLavI zake evI enI bhUmikA che. jyAM mAtra buddhinI khoTI kasarata nathI paNa haiyA-ukalata che. emane Arthika samAnatA ane sAmAjika nyAyanAM navAM mUlyo samajAvIne saMgaThita karavAmAM Ave to e lokazAhIne pUraka ane poSaka banI zake tema che enI amane pratIti thaI che. dezanI A vizALa bahumatIne A rIte saMgaThita karavI e lokazAhInA vikAsanI dRSTie ati jarUranuM che. gAMdhIjInI "loka sevaka saMgha" racavAnI kalpanA hatI te A jAtanA nIcethI ghaDatara pAmelAM saMgaThanomAMthI sAkAra thaze ema emane spaSTa lAgyuM che. rAjakIya paribaLa : vizvanI vartamAna paristhitimAM bhaya ane zaMkAnuM vAtAvaraNa, zastra-niSThA ane lazkarI jUthabaMdhIothI nIpajelI yuddha sphoTaka paristhitine nivAravI e AjanI vizva samasyA che. yuddhane aTakAvavuM, zAMtivistAra vadhAravo, gulAmI tathA saMsthAnavAda nAbUda karI lokazAhIo sthApavAmAM jagatanA rASTrone Teko Apavo ane jagatamAM sakriya taTasthabaLa tarIkenI kAmagIrI jeTale aMze asarakAraka banaze eTale aMze ja A samasyAno ukela Avaze, A kAmagIrImAM saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2ka Aja sudhImAM bhArate je sAnukULa ane asarakAraka bhAga bhajavyo che e bAbatamAM be mata nathI. A kAmagIrI rAjya pratinidhitva mAraphata ja karI zakAya evI AjanI hAlata che. koI sAmAjika ke dhArmika saMsthA A kAmagIrI karI zake evI Aje sthiti nathI. A saMjogomAM bhArate rAjyanI mAraphata A dizAmAM kAma karavuM ja rahyuM. A rAjakIya pratinidhitva kayA baLa mAraphata ApaNe jagatanA taptA para mUkavA mAMgIe chIe ? A baLa eka mAtra koMgresamAM ja che ema amane lAge che. koMgresa eTale svarAjya maLyA pahelAMnA bAsaTha varSanA tyAga, sevA ane balidAnanA kAryakramothI ane gAMdhIjInI jIvanadRSTithI ghaDAyelI ane kasAyelI evI bhAratanI eka naitika zakti. enI sthApanAmAM prerakabaLa sattA nahi paNa samagra dezanI AbAdI hatuM. AvI paDelI anivArya paristhitimAM sattAnAM sUtro eNe saMbhALyAM. svarAjya maLyA pahelAMnA tyAga, sevA ane balidAnane badale dhana, sattA ane pratiSThA meLavavAnA sAdhana tarIke eno upayoga karanArAM baLo pariNAme rASTranA Arthika, sAmAjika kSetre DhIlAza ke bAMdhachoDanI nIti vadhavAno saMbhava paNa che. Ama chatAM Aje dezamAM ane vizvamAM paNa saMsthAgata rIte lokazAhIno vizvAsa dharAvatuM, sarvodayanI jIvana paddhatimAM zraddhA rAkhatuM ane ahiMsAnI dizAmAM sakriyatA batAvatuM jo koI vadhumAM vadhu asarakAraka baLa hoya to te koMgresa che. e saMpUrNa che evo koIno dAvo nathI ane na hoI zake. jevuM che tevuM A eka ja baLa che ke jene bhUtakALano ItihAsa che, ghaDatara che. evA A baLane toDavuM che ? choDavuM che ke navAM mUlyo sthApavAmAM kuzaLatApUrvaka joDavuM che? A savAla gaMbhIratAthI sahue vicAravAno rahe che. anubhave amane lAgyuM che ke koMgresamAM rahelI truTIo ke DhIlAza dUra karavAno upAya kaoNMgresano virodha nahi paNa enI DhIlAza dUra thAya ane e vadhu ne vadhu zuddha ane saMgIna rahe e mATe ene pUraka preraka baLanI jarUra che. Ama traNa paribaLo potapotAnA kSetramAM asarakAraka phALo Apaze. (1) prAyogika saMgha - prerabaLa rAjakIya pakSApakSIthI para evuM taTastha ane chatAM satya ane ahiMsAnA saMdarbhamAM lokazAhI DhabanAM je baLo rASTramAM kAma karatAM haze tenA samarthanamAM ane vikAsamAM sakriya kAmagIrI bajAvatuM baLa. je janatA dvArA ahiMsaka prayogo karI navAM mUlyone pratiSThita karaze. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 Ma 2. grAma saMgaThana pUrabaLa navuM mUlya samagra samAjano AcAra bane evI pUrva bhUmikA pedA karaze. kaoNMgresanA pUraka baLa tarIke rAjakIya kSetre kaoNMgresanuM mAtRtva svIkAraze. sAmAjika, Arthika kSetre rASTra hitanI dRSTi rAkhI grAmalakSI nItinA amala mATe prayatno karaze. koMgresathI svataMtra ane AgavuM astittva dharAvaze. 3. koMgresa-loksaMmativALuM lokzAhI daMDazaktinuM baLa ! satya ane ahiMsAnA saMdarbhamAM binasAMpradAyika ane binaAkramakanI vahevAru nItithI kAma karatuM lokazAhI DhabanuM rAjakIya saMgaThana. prAyogika saMgha ane grAmasaMgaThanoe taiyAra karelI pUrva bhUmikAnA AdhAra 52 lokakalyANanA navA niyamo banAvaze, jUnA sudhAraze. A rIte AdhyAtmika zakti, samAjanI naitikazakti ane lokazAhI rAjyanI daMDazaktino anubaMdha ane saMyojana thaze. jemAMthI niSpakSa lokazAhI sthapAze. rAjyanIti para lokanItino aMkuza Avaze. rAjya ochuM thatuM jaze. svarAjyanI bhUmikA sarjAtI jaze. ahiMsaka krAMti sarvAMgI ane saMpUrNa banaze.'' A lakhANa 20 varSa pahelAM lakhAyeluM che. te pahelAnA 10 varSanA pratyakSa kArya ane prayogonA anubhavanuM tene pIThabaLa che ane te pIThabaLane te pahelAMnA 10 varSanA gAmaDAMnA jIvaMta loka saMparka dvArA thayelA lokasaMgrahanA ciMtananuM poSaNa maLyuM che. Ama 40 varSanA sAtatyapUrvaka thayelA prayatnonI pArzvabhUmikA sAthe A prayoganAM tAraNo ahIM rajU karavAno A namra prayAsa che. 2 saMpUrNakrAMti ane sarvAMgIkrAMti bhAla naLakAMThA prayogamAM 'sarvAMgI krAMti'nI pArzvabhUmikA samajAvatA 1957nA lakhANano thoDo bhAga gayA aMkamAM rajU karyo hato. have 'saMpUrNakrAMti'nA vicAro ane 'sarvAMgI krAMti'nA kAryAnubhavamAM 2helA samAna muddAo ke tattvo joI laIe. A muddAo nIce mujaba gaNAvI zakAya. (1) saMgharSa (2) saMgaThana (3) satyAgraha ane (4) rAjakAraNa. A cAra tattvo bhAla naLakAMThA prayogamAM prathamathI ja sAmela rAkhavAmAM AvyAM che ane enAM aneka kAryakramo dvArA prayogo karI karIne anubhava meLavyo che. jayaprakAzajInA saMpUrNakrAMtinA vicAro sAthe A anubhavo sArI peThe ane saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 keTalAka to pUrepUrAM maLatA Ave che. enI vigato to A kolamamAM nahi ApI zakAya. e mATe juduM pustaka lakhAya eTalI badhI sAmagrI che. eTale ahIM to mAtra e cAre tattvo para najara pheravavA pUrato thoDo achaDato ullekha ja karIzuM. (1) saMgharSa : paraspara hitavirodha hoya tyAM saMgharSanAM bI paDelAM ja che. hitavirodha pote ja saMgharSanuM bI che. jamInadAra ane gaNotiyo, kheDUta ane khetamajUra, mAlika ane nokara, vecanAra ane kharIdanAra ema dareka kSetramAM be varga vacce jyAM hitavirodha che tyAM saMgharSa che ja. bhale e sapATI upara AvIne AmanesAmane athaDAmaNa karatAM na dekhAya, paNa mAnasika rIte to saMgharSa cAlu ja hoya che ane nimitta maLatAM teno visphoTa thAya ja che. samAja parivartananI koIpaNa prakriyA karIe. A hitavirodhamAM paDelA saMgharSano vicAra karavo ja rahyo. zAMti ane ahiMsAmAM mAnanArA hoya emaNe eno vicAra ahiMsAnI dRSTie karavo joIe e kharuM vaLI saMgharSanI khAtara saMgharSa na hoya. paNa e chevaTanuM ane anivArya evuM aMtima ke Apaddharma tarIke AvI paDeluM kartavya samajavuM joIe e paNa sAcuM. paNa saMgharSa nathI ema samajIne ke enA tarapha udAsIna rahIne ke ene eka bAju rAkhI daIne to sAmAjika parivartananA kAmamAM AgaLa vadhI kema zakAya? - bhAla naLakAMThA prayoganA pAyAmAM dharma (sAMpradAyika dharma nahi, paNa vyApaka saddadharma) dRSTi che. eTale saMgharSamAM varga vigrahano to savAla ja na hato paNa prayoga sAme savAla hato saMgharSanA ahiMsaka svarUpano ane e mATe zAMta prajAbaLa pedA karavAnI kAryapaddhatino. Ano vicAra satyAgrahanA muddAnI carcA vakhate karIzuM. ahIM to saMgharSanA tattva viSe jayaprakAzajInAM thoDAM maMtavyo joIe laIe. saMpUrNakrAMtinI khoja'mAM emaNe kahyuM che : pahelAM jyAre A viSe vinobAjIne pUchavAmAM AvatuM tyAre saMgharSanuM ye AmAM sthAna che e vAtano emaNe kadIye InkAra nathI karyo. tema chatAM tene mATe koI rasto paNa emaNe kyAre ya nathI batAvyo." huM haMmezAM ema anubhavyA karato ke jyAre jyAre evI paristhiti upasthita thaI jatI ke jayAre saMgharSa cheDavo paDe tyAre koI ne koI rIte bhAre saphatathI emaNe (vinobAjIe) tene TALavAnI koziza karI che." (pA.193) sthApita hito taraphathI virodha khaDo thAya tyAM satyAgraha rUpI saMgharSa karavo saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA paryAga
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 paDe che. kAyado karI devAthI kaMI samAja badalAto nathI. saMpUrNakrAMti sarakArI zaktithI nahi, janazaktithI ja thaI zake che." (pA. 133) "vargasaMgharSamAM hiMsAne dUra rAkhI zakAya che. varga saMgharSa zAMtimaya saMgharSanA rUpamAM, asahakAranA rUpamAM, satyAgrahanA rUpamAM thaI zake che." netRtvanI yogyatA ane saMgaThana para tenI asara barAbara hoya to mArI kalpanAno vargasaMgharSa vyApaka satyAgrahanuM rUpa leze." (pA. 145) "huM AkhAye praznane kaMIka AvI rIte jouM chuM. samAjamAM be zakti che. eka kamajora ane eka majabUta. sarvodaya AMdolanamAM ApaNe sabaLAone ja dhyAnamAM rAkhyA ane samajAvaTathI emane badalavAno prayAsa karyo. nabaLA je che, pachavADe rahI gayelA je che emanI sarvodaya AMdolanamAM bahu ochI bhUmikA rahI che. A prakriyAmAM vyaktigata rIte keTalAka lokonuM mAnasa badalAyuM. paraMtu AkhAya varganA rUpamAM e badalAze ema nathI lAgatuM. ATalAM varasa svarAjyane thaI gayAM. ApaNA kAmane thaI gayAM. keTaluM badalI zakyA ApaNe ? je UMcI jAtinA loko che te moTe bhAge Arthika dRSTithI paNa saMpanna che. teo nIcI jAtivArAne manuSyanI sAmAnya hesiyata paNa devA mAgatA nathI. mAlika majUro sAthe jema tema bolaze. nIca jAtinA lokone eka khATalA para ApaNI sAthe besavA mATe paNa bahu samajAvavA paDe che. A badhA sAmaMtavAdanA avazeSa che. majUrInI bAbatamAM saplAIDa enDa DimAnDano hisAba cAle che. jayAM majUro ochA che tyAM emanI majUrI vadhAre che ane emanI sAthe vahevAra paNa ThIka thAya che. jyAM majUronI chata che, tyAM majUrI paNa ghaNI ochI che ane emanI sAthe ghaNA amAnavIya vahevAra thAya che. tyAre A sthiti kema badalAze ? e ApaNe vicAravuM joIe. eka bAju kahIe chIe ke varga saMgharSa thAya ja nahi kemake te sarvodaya vicAranI viruddha che. bIjI bAju hRdayaparivartana thAya ja nahi kema ke te mATe Avazyaka evI paristhiti ApaNe UbhI nathI karI zakatA. tyAre zuM thaze ? vacce Aje koNa pIsAI rahyuM che? zuM ApaNe siddhAMtanI carcA karatA rahIe ane sthitimAM kazo ya pharaka na paDe to ApaNane saMtoSa thaze ? TUMkamAM mAre kahevuM e che ke sarvodaya AMdolane varga-nirAkaraNano je vicAra mUkelo te dizAmAM bahu prayoga nathI thayA. paraMtu e vicAra Aje netRtvavihina saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30. banI gayo che. vinobAjI sAmAjika kAmomAMthI saMnyAsa laI cUkyA che. mArI athavA dhIrenabhAInI evI sthiti nathI ke netRtva karI zakIe. huM ema nathI kaheto ke e vicArane mAnya karIne je kAma thaI rahyAM che te baMdha thaI jAya. e dizAmAM prayogo karanArA prayoga jarUra kare ane temAM mane rasa paNa raheze. paraMtu mane nathI lAgatuM ke e paddhatithI ApaNe kyAMya pahoMcI zakIzuM. mAre kahevuM joIe ke A vicAramAM vyaktigata rIte mAro potAno vizvAsa pahelAM karatAM ocho thayo che. mane Aje nathI lAgatuM ke sarvodaya AMdolanamAM athavA to koI prakAranI svaicchika ejansImAM eTalI tAkAta hoya athavA hoI zakaze ke jethI te varga saMgaThanane toDI nAkhe. A paristhitimAM bIjo rasto zodhavo paDaze. A saMdarbhamAM meM varga saMgharSanA navA ahiMsaka svarUpanI vAta mUkI che." (pA. 191) saMgharSa ane racanAnI bevaDI prakriyA krAMtine phaLIbhUta karavA mATe Avazyaka che." "racanAtmaka ane saMgharSAtmaka kAma eka bIjAthI alaga alaga nahi cAlI zake racanA saMgharSa vinA thaI nathI zakatI kema ke racanAmAM parivartana athavA krAMti nihita che. evI ja rIte parivartana ane krAMtimAM racanA nihita che." (pA. 203) jayaprakAzajInA A vicAro sAthe have bhAla naLakAMThA prayoganAM tAraNo paNa thoDAMka joI laIe. "bhUdAnayajJamAM AvelA eka lekhanA anusaMdhAnamAM bhAla naLakAMThA samAcAranI patrikA "grAma saMgaThananA tA. 26 ogaSTa 69nA aMkamAM lakhyuM che : "parivartananI koIpaNa prakriyAmAM jUnA ane navA vacce saMgharSa to rahevAno. ahiMsaka krAMtimAM mAnavALAoe saMgharSane ahiMsaka rUpa ApavAno puruSArtha karavo joIe. sahakAranuM tattva emAM joIe ja. jUnAmAM je kaMI sAruM che tenuM sAtatya jALavavuM ja rahyuM. mAnavajAte karelI pragatine dhoI nAkhavAnI kAMI jarUra nathI. sAthe sAthe navAMnAM mULa nAkhavAmAM bAdhaka hoya tevAM jUnAMne dUra paNa karavuM ja rahyuM. khetIno pAka levAmAM jema niMdAmaNa karavuM paDe che tema pratikAranI prakriyA vinA A jUnuM UkhaDe nahi. navAnAM mULa nAkhavA mATe jagA thAya nahi. sAtatya mATe jarUrI sahakAra ane parivartana mATe Avazyaka pratikAra. A prakriyA vaDe ja krAMti pUrNa thaI zake ne krAMtie meLavelI siddhi sthira banI zake. A prakriyA ahiMsaka rahe e mATe keTalAka pAyAnA Agraha rAkhavA joIe. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayogo
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 1. kAnUna pAlana ahiMsaka samAja racanAno pAyo lokazAhI vyavasthA che. tethI lokazAhI baMdhAraNa ane kAyadAno bhaMga na karavo. 2. loAMdolana lokazAhI vyavasthAnuM vartamAna svarUpa vartamAna samAjanuM ja pratibiMba haze. samAja jeTalo apUrNa eTale aMze lokazAhI, tenuM baMdhAraNa ane kAnUna apUrNa. A kSati nivAravA, sudhAravA ke pUrti ka2vA zAMta prajAbaLa kAme lagADI 'loka AMdolano' calAvavAM. cUMTaNI TANe mata Apavo eTaluM ja lokonuM kAma nathI. tyAra pachI paNa satata jAgRta rahI saMgaThita lokamatano prabhAva rAjya upara paDe ema thavuM joIe. jethI jUnAM mUlyone sthAne navAM mUlyonI sthApanA karavAnA kAryane lokamatanA TekAthI baMdhAraNIya ane kAnUnI svarUpa ApI zakAya. 3. naitika samarthana A lokaAMdolanane navAM mUlyomAM mAnanArA naitika baLonuM samarthana hovuM Avazyaka gaNavuM joIe. 4. binarAjakIya netRtva AMdolanano hetu rAjakIya sattA meLavavAno na hovo joIe ane tethI rAjakIya kheMcAkheMcIthI mukta rAkhavA mATe tenuM netRtva binarAjakIya hAthomAM rahevuM joIe. Ama sahakAra, pratikAra, saMgaThana ane rAjakAraNanI zuddhinA pAyA upara prajAnA puruSArthane beTho karavAnI Aje agAu koI kALe na hatI tevI jarU2 che. paristhitino A paDakAra che. A dizAmAM sahu vicAre, sakriya bane evI AzA rAkhIe.'' (grAma saMgaThana 26-8-69) saMgharSa zabda bolatAMnI sAthe ja enI sAthe lAgelI bhUtakALanI vaLagaNAvargavigraha-hiMsA-ApaNI najara sAme tarI Ave e svAbhAvika che. zrI jayaprakAzajIe spaSTapaNe AnI cokhavaTa karI ja che ke "varga saMgharSamAM hiMsAne dUra rAkhI zakAya che. vargasaMgharSa zAMtimaya saMgharSanA rUpamAM, asahakAranA rUpamAM, satyAgrahanA rUpamAM thaI zake che. netRtvanI yogyatA ane saMgaThana para tenI asara barAbara hoya to mArI saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalpanAno vargasaMgharSa vyApaka satyAgrahanuM rUpa leze." alabatta, vargasaMgharSanuM navuM ahiMsaka svarUpa e prayogo karIne zodhavAno viSaya che ema paNa temaNe kahyuM che. khUba ja namrapaNe kahIzuM ke bhAla naLakAMThAmAM paraspara hitavirodhI evA aneka prasaMgomAM saMgharSanA tattvane dAkhala karIne tene ahiMsaka svarUpa ApavAnI dizAmAM prabhAvazALI kArya thayuM che. alabata, A nAnA kSetranA alpazaktinA prayogo ja che. paNa enA pariNAme saMgharSane ahiMsaka svarUpa ApI zakAya tevI zraddhA ane vizvAsa vadhyAM che. 3 saMgaThanabaLa bIjo samAna muddo che saMgaThanano. je pIDita che, je zoSita che temanuM to saMgaThana hovuM ja joIe. alabatta e saMgaThanano pAyo Arthika ke rAjakIya nahi paNa naitika ane rASTriyahitane poSaka evo vyApaka hovo joIe. bhAla naLakAMThA prayogamAM prathamathI ja gAmaDuM, pachAtavarga ane nArIjAtine kendramAM rAkhIne saMgaThanAtmaka evI aneka saMsthAonI racanA karavAmAM AvI che. saMpUrNakrAMtinI khojamAM jayaprakAzajIe saMgaThana ane saMsthAo viSe je maMtavyo jaNAvyAM che te have joIe : lokonuM rAjakAraNathI mukta evuM saMgaThana temanA prazno ukelavAmAM tathA temanA paga majabUta karavAmAM madadarUpa thaI zake. gAmaDAMnA yuvako, kheDUto, majUro, harijano, AdivAsIo vagerenI vacce jaIne emane vicAra samajAvavAnuM ane emanuM saMgaThana khaDuM karavAnuM kAma jo nahi karIe to A saMpUrNakrAMtinI pragati rUMdhAI jaze. lokazikSaNa dvArA ja lokacetanAne jAgrata ne jIvaMta rAkhavAnuM kAma thaI zakaze." (pA. 164) "saMpUrNakrAMtinA udezo mATe samarpita yuvakonuM eka saMgaThana atyaMta jarUrI che eka evuM saMgaThana ke je pakSonA athavA emanA yuvA saMgaThanonA dAyarAmAM baMdhAyeluM na hoya. sattAmAM jaIne potAnuM sthAna jamAvavAnI jene lAlasA na hoya, ane je lokazakti jagADavAmAM temaja tene saMgaThita karavAmAM potAnI pUrepUrI zakti lagADavA mAgatuM hoya." (pA. 200) saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 eTale bihAranA AMdolana vakhatathI huM ema kaheto rahyo chuM ke ApaNA lokataMtranI A beu UNapo (umedavAranI pasaMdagImAM matadArono koI hAtha hoto nathI ane cUMTaNI pachI potAnA pratinidhi upara matadArono koI aMkuza nathI. (pA. 165) dUra karavAnI ApaNe koziza karavI che ane tethI AMdolananI sAthe sAthe cheka nIcenA starethI janatAnuM saMgaThana UbhuM karavA para bhAra mUkato rahyo chuM ke ApaNA lokataMtramAM ApaNe eka zaktine dAkhala karavI che ane te che janazaktinA saMgaThano dvArA rAjya para aMkuza rAkhavAnI zakti. (pA. 166) "A uparAMta ApaNe janatAne e rIte paNa keLavavI che ane saMgaThita karavI che ke samAja parivartanamAMye e potAno abhikrama laIne sakriya bane paraMparAgata rAjanItie to A tarapha bIlakula dhyAna nathI ApyuM. badho madAra kAyadA, vahIvaTI prakriyAo, yojanAo vagere upara ja rahyo che. paraMtu Aje evA keTalAye kAyadA kAgaLa upara ja che. jeno janatAnA sakriya sAtha vinA amala karavo zakya nathI. jamInanI Toca maryAdA, benAmI mAlikI, bhUmihinomAM jamIna vaheMcaNI, sAMtha kheDa, nyunatama khetamajUrI, gharaThANanI jamIna, dhIradhAra vagere bAbatomAM jeTalA kAyadA che teno kevaLa vahIvaTItaMtra dvArA kadApIamala thaI zakavAno nathI. mATe sArA sArA kAyadAnA amala mATe janazaktine jagADavI paDaze. lokasamiti dvArA je karavAnuM che te A karavAnuM che. nAnA nAnA gAmathI mAMDIne upara sudhI lokasamitio racAya ane te badhI sakriya bane to A kAma paNa AsAna thaI zake." (pA. 127) "svarAjya maLyA bAda thoDA ja mahinAmAM gAMdhIjInI hatyA thaI gaI ane rASTrIya svataMtratAnI laData bAda sAmAjika krAMti kaI rIte thaI zake te batAvavAno avasara ja na maLyo. AvI krAMti mATe lokazakti jagADavAnuM gAMdhIjInuM svapyuM hatuM ane e ja emanI sAdhanA hatI. emaNe sattAne AvI krAMtinuM mAdhyama mAnavAne badale sevA, sahakAra ane saMgaThanane sAmAjika parivartananuM sAdhana banAvyuM hatuM. ane eTalA ja mATe to svAtaMtrya maLyA bAda gAMdhIjIe pote koI pada na svIkAryuM. baje kaoNMgresa saMsthAne paNa potAnuM visarjana karI janasAgaramAM kUdI paDavAnI salAha emaNe ApI hatI. eTale A saMpUrNakrAMtinuM ja eka AgavuM caraNa che ema kahI zakAya. (pA. 131) sauthI nabaLAM mANasonA hitamAM kAma karavA mATe rAjya sattAne pharaja pADI zake tevI prabhAvakArI janazakti ane temAMthI evI saMsthAonA mALakhAM (gAMdhIjI) UbhA karavA mAgatA hatA ke jeno prabhAva rAjyane sattAno sAmAjika kalyANamAM saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 sArthaka rIte upayoga karavAnI pharaja pADe. emanuM varcasva ane prabhAva ja, sattAnA sadupayoganI bAMhedharI banI rahe." (pA. 132) savAla kevaLa e zaktine DhaMDhoLavAno, ene saMgaThita karavAno ane cAlavA devAno che." (pA. 83) have bhAla naLakAMThAmAM saMgaThananuM svarUpa, kAryakrama ane enI asara viSe je lakhANo Aja pahelAM thayAM che temAMthI thoDAMka aMzo joI laIe. AjathI 20 varSa pahelAM bhAla naLakAMThAnA grAmasaMgaThane gaNotadhArAnA kAyadAmAM kheDUtanA hitaviruddha keTalIka vAto hatI tenI sudhAraNA mATe samajutI, vATAghATa ane samAdhAnanA badhA mArgo lIdhA pachI chevaTanA sAdhana tarIke te vakhatanI kaoNMgresa sarakAra sAme satyAgraha-zuddhi prayoga zarU karyo hato. te bArAmAM eka prakhara vicAraka evA eka TocanA bhUdAna kAryakare guMdI AvIne be eka divasa rahIne aneka rIte A muddAne samajavAnI koziza karI hatI. temAM eka muddo saMgaThanano paNa hato. emaNe prazna karyo ke - "saMgaThana Ave eTale enuM baMdhAraNa, zista-dhoraNo vagere Ave. vyaktisvAtaMtrya pUrNarUpamAM na jALavI zakAya. vyaktine mAthe nirNaya lAdavA jevuM paNa bane. vaLI vyaktio saMgaThanamAM Ave che te potAnI nabaLAIo laIne ja Ave che. nabaLAIono saravALo thaIne saMgaThana pote ja nukasAnakAraka na bane ?" javAba - "jokhama kharuM paNa eno upAya zodhavo e ja rasto che. jokhama che mATe saMgaThanano ja InkAra karIzuM to sAmAjika rIte kAmo nahi thaI zake. koIpaNa krAMtinA vicAranuM ugamasthAna bhale vyakti hoya paNa e vicArane sAmAjika AcAramAM pariNata karI samAjamAM sthira karavo hoya to saMsthA-saMgaThana anivArya che. saMgaThanamAM vyaktinuM vyaktittva pUrepUruM jaLavAya ane chatAM sAmAjika mUlyanI daSTie e svAtaMtrya bAdhaka na bane evuM zistanuM dhoraNa UbhuM karavuM joIe." vacce bhUdAna kAryakare prazna pUchyo : paNa e kaI rIte banI zake ?" javAba - gaNotadhArA zuddhi prayoganA praznamAM amArI saMsthAe ema kahyuM che. gaNotadhArAnI asara athavA zuddhiprayoga viSe saMsthAno je dRSTikoNa che tenAthI judo dRSTikoNa saMsthAnA sabhya ke kAryakara dharAvatA haze tene tenA mata pramANe pracAra karavAnI saMsthAe chUTa rAkhI che. ene zistabhaMga nahi lekhAya. paNa samAje je saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 mUlyano svIkAra karyo che jema ke zIlanuM pAlana, corI na karavI, vizvAsaghAta na karavo. teno koI bhaMga kare to tevA sabhyanI sAme nA IlAje pagalAM bharavAM joIe. chevaTe saMsthAmAMthI chUTA paNa karavA paDe. bIjI vAta vyaktionI nabaLAInA saravALAnI. saMgaThananI viruddhamAM jema A vastu jAya che tema saMgaThana karavAnI tarapheNamAM A vastune lAvI zakAya che. vyakti jyAre samUhamAM Ave che tyAre, tene mAthe eka javAbadArI Ave che. nabaLAI bahAra AvavAne badale tene khaMkherI nAkhavAnI taka vadhu maLe che. parasparanI hUMpha ane madadathI nabaLAIne te jaladI dUra karI zake che. alabatta saMgaThanano pAyo naitika ane AdhyAtmika hovo joIe. AvA saMgaThanomAM saguNono saravALo ane durguNanI bAdabAkI karavAne ja vadhu avakAza rahe che. eTale saMgaThana mAtrano InkAra karavo e barAbara nathI lAgatuM." ("zuddhiprayoganAM saphaLa citro pA. 184) 1966mAM gujarAta sarvodaya saMmelana bAraDolImAM maLyuM hatuM. tene anulakSIne vizvavAtsalyamAM grAmadAna AMdolananI maryAdAo mathALA nIce eka lekhamAM saMgaThana viSe A pramANe jaNAvyuM che. saMgaThanano abhAva e grAmadAna AMdolananI eka vadhu maryAdA che. saMgaThana ke saMsthAmAM taMtra che. zAsana che. zista che. laghumatI-bahumatI che. tethI hiMsA che. mATe kAryakramane koIpaNa tabakke saMgaThanano niSedha (grAmadAna AMdolanamAM) gaNavAmAM Avyo che. jema deha che to dehane TakAvavA mATe hiMsA anivArya che. paNa tethI ApaghAta thaI zakato nathI.paNa ochAmAM ochI hiMsAthI jIvananI rIta zodhavAno prayata karatAM karatAM jIvIe chIe, tema saMgaThanamAM hiMsA anivArya che mATe tene kSamya gaNIne cAlavuM rahyuM. ochAmAM ochuM taMtra, ochAmAM ochuM zAsana, svaicchika zistanuM ucca dhoraNa, sarvAnumatinI praNAlI ema saMgaThanonI nabaLAIo dUra rahIne saMghazaktino kuzaLatApUrvaka upayoga karavo joIe. jenI sAme Takkara levI che te zakti saMgaThita che. to tenI sAme paNa saMgaThana zaktine ja kAme lagADavI joIe." (tA. 1 jUna 66 "vizvavAtsalya") bhUmiputranA tA. 26-6-70 aMkamAM lokazAhInuM bhAratIkaraNa karIe e mathALA nIce vinobAjInA vicAro pragaTa thayA hatA. emAM vartamAna lokazAhInA svarUpanuM pRthakkaraNa karIne temAM rahelA doSo batAvI keTalAMka vidhAno tAravI doSa saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 nivAraNanA keTalAka upAyo sUcavyA hatA.tenA anusaMdhAnamAM bhAla naLakAMThA prayoganAM tAraNo ApatAM lakhyuM che : "rAjyasattA ane rAjakIya pakSathI svataMtra ane naitika mUlyonuM siMcana karatI evI saMsthAonuM nirmANa ka2vuM jenAthI komI, jJAtiya, bhASAkIya, prAdezika, sAMpradAyika vagere saMkucita lAgaNIonuM nirAkaraNa thaI zake." "rAjakAraNa ane jAhera jIvananI zuddhi mATe sattA ane saMpatti nirapekSa evA sevakonI saMsthA-saMgaThano thavAM joIe. "yAMtrika bahumatIthI nahi paNa guNa doSa para nirNaya bAMdhI zake, ane viveka buddhithI sarvAnumati sAthe tevI prajAkIya saMsthAo-saMgaThano UbhAM karavAM joIe, je vartamAna lokazAhI bahumatInA samAjahita virodhI nirNayone sudhAravAnI sattAdhArI pakSane pharaja pADe tevuM zAMta prajAkIyabaLa pedA kare ane niSpakSa, niSNAta ane rAgadveSathI para rahe tevuM tajajJa netRtva ghaDe ane pUruM pADe." (tA. 26-7-70 'grAmasaMgaThana') saMgaThananI bhUmikA viSe zrI saMtabAlajIe lakhyuM che : "kaoNMgresanA spaSTa be prahAvo paDyA nathI tyAM lagI aneka prazno evA AvI paDavAnA ke jyAre (kaoNMgresanI) prAMtika samiti ane kheDUta maMDaLo banne vacce saiddhAMtika matabheda Ubho thAya. to lavAdI prathAthI paNa jeno nIkAla na thaI zake tevA satyAgrahanA muddAmAM vyakti mAtra jema svataMtra che tema kheDUta maMDaLo (grAma saMgaThano) paNa svataMtra hovAM joIe." (tA. 1-4-48, vizvavAtsalya) "zrI vinobAjInuM bhUdAna AMdolana grAmasaMgaThanonI pUrva bhUmikA taiyAra kare che. dezamAM tyAganuM vAtAvaraNa sarje che. paNa Aje dezamAM tyAganI sAthosAtha anyAya sAmenI pratikAraka zakti ane UMDI zuddhinI je jarUra che te grAmasaMgaThano vinA nahi UbhI thAya. eTale dezabharamAM grAmasaMgaThano jhaDapI thaI javAM joIe.'' (tA. 16-11-53, vizvavAtsalya) "svarAjya AvI gayA bAda bApue kaoNMgresane kahyuM : 'lokasevaka saghamAM palaTI jAo.' bApune barAbara khyAla hovo joIe ke kaoNMgresa jevI dezanI mahAna saMsthA jo AvatI Arthika ane sAmAjika krAMtinuM pAyAnuM kAma upADI le to rAjakIya zuddhi ApoApa jaLavAze ane samagra dezanA ghaDataramAM kaoNMgresa jevI tAkAta kAme lAgaze. paraMtu bApunI A vAta kaoNMgresa na svIkArI zakI. tyAranA saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 saMyogo paNa bhAre vicitra hatA, AMtararASTrIya kSetre dezanuM naitika baLa TakAvI rAkhe tevA baLanI bhAratanA anuzAsana mATe jarUra paNa hatI. komavAda ane vizvanAM rASTronI Akramaka vRtti sAme kaoNgrese rAjakIya hoddA para besIne sAro evo AMcako Apyo. Ama badhuM thavA chatAM, Arthika ane sAmAjika krAMtinI dizAnA lokaghaDataramAM koMgresa saMsthA tarIke khAsa kAma na ApI zakI. kAyadAo dvArA eNe rAjakIya kSetre Arthika ane sAmAjika kAmo to tanatoDa karyA. paraMtu dharamULathI parivartana te na karI zakI. dA. ta. jamInadArI nAbUdI, bekArI nivAraNa, grAmodyoga samarthana. Ama badhuM svIkAravA chatAM Aje koMgresamAM je varganI bahumatI che te dharamULanI krAMtine mATe taiyAra nathI. mane lAge che ke koMgresa Arthika sAmAjika krAMtinuM utpAdaka baLa nahi banI zake. paNa enuM sarvottama vAhakabaLa jarUra banI zakaze." "vinobAjI nimitte bhUdAnano eka kAryakrama to dezane maLyo ja che. paNa saMsthAgata baLanI khAmI emAM rahI gaI che. vinobAjI pote saMsthAomAM mAnatA nathI. chatAM teo saMsthAnI zaktine svIkAre ja che. bApujIe samAjathI bhAgavAne badale samAjamAM rahIne saMgaThana dvArA mATImAMthI mahAzaktinuM bhAna karAvyuM tema saMsthA banAvavI ja joIe. AvI saMsthA mATeno masAlo gAmaDAMomAM akabaMdha paDyo che. gAmaDuM gAmaDuM ema alaga ekamomAM saMgaThana to jUnA kALamAMya hatuM. paNa gAmaDAonuM rASTralakSI saMgaThana Aja pahelAM kadI ja nahotuM. jyAM lagI vijJAne jhaDapa nahotI AdarI tyAM lagI Ama cAlyuM paNa have nahi cAle. te kALe tyAgathI cAlatuM. have tyAganI sAthosAtha roje-rojanA jIvanamAM nItinyAya joze. Avo nItinyAyano saMgaThita avakAza, Aje mAtra pAyAnI kAcI cIjo pedA kare che, tevA vargomAM khAsa karIne rahelo che, AthI ja huM bhUdAnayajJane grAmasaMgaThana sAthe joDI dauM chuM. gAmaDAMonuM saMgaThana thavAthI zoSaNanItina samAjaracanAnuM kAma sAva saraLa banI jaze." (tA. 16 ogaSTa pa3 : "vizva vAtsalya") saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. 4 anyAya pratikAra ane satyAgraha agAunA hapatAmAM ApaNe saMdharSa ane saMgaThananA muddAo joyA. have joIe nyAya pratikAra ane satyAgrahano muddo. 'saMpUrNakrAMtinI khoja'mAM zrI jayaprakAzajIe kahyuM che : 'ApaNe IcchIe chIe ke bhAratamAM gAMdhInA mArge eka saMpUrNakrAMti ahiMsAnA mAdhyamathI thAya. AvI saMpUrNakrAMtine lIdhe eka navo samAja eka nava racanA mATe eka evI krAMtinI jarUra che je saMpUrNa hoya ane samagrapaNe hoya. te samAjanA ekeeka aMgane ane kSetrane sparze. sAthe sAthe e vyaktinA jIvanane paNa AMdolita kare. vyakti ane samAja bannemAM sarvAMgI parivartana lAvavAnI zakti A saMpUrNakrAMtimAM hovI joIe." (pA. 171) "AvuM parivartana kevaLa evA lokanetAo ane lokasevako mAraphata ja saMbhavita bane ke jeo ApameLe rAjI-khuzIthI sattAsthAnethI dUra rahe. loko sudhI pahoMce ane emanI vacce rahIne kAma kare.' (pA. 8) jeo bIjAmAM parivartana ANavA IcchatA hoya temaNe pahelAM potAnI jAtamAM parivartana sAdhyA pachI ja koI paNa prakAranA satyAgrahanI dizAmAM kadama bharavuM joIe.' (pA. 72) ApaNe jo uparavALA lokonA mana parivartana u52 ja nirbhara rahIzuM to ghaNo vakhata nIkaLI jaze. mATe jarUrata e vAtanI che ke dabAyelA pote UThe. e potAnI tAkAta pragaTa karI zakaze to uparavALA parivartana mATe taiyAra thaze.'' (pA. 143) "A rIte bevaDA dabANanI kalpanA karuM chuM. ImAnadAra ane nisvArtha yuvako temaja kAryakaro dvA2A vyApaka lokazikSaNanuM dabANa ane pachavADenA dabAyelA lokonA vyApaka varga saMgaThananuM dabANa. dabANanI A bevaDI tAkAta ja sAmaMtavAdI paraMparAo ane zoSaNanI vyavasthAne toDaze.' (pA. 147) have A dizAnA bhAla naLakAMThAnA anubhavo joIe : gAMdhIjIe 52 rAjya haThAvI svarAjaya meLavavAmAM ahiM sAnI sAmudAyika zaktine prathama prathama vAra ja sakriya banAvI camatkAra sarjyo hato. bahiSkAra, pIkeTiMga, asahakAra, savinaya kAnUnabhaMga, ema satyAgrahanAM vividha pagalAMono anubhava to tAjo ja hato. paNa paradezI sarakAra ane svarAjanI lokazAhI sarakAra saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacce rahelo pAyAno taphAvata, ane khAmIbharI samAjaracanAne kAraNe gAmegAma ane gharegharamAM paDelI hitavirodhanI paristhiti jotAM satyAgrahanI prakriyAne navuM svarUpa ApavuM anivArya hatuM. A saMzodhana ane prayogano viSaya hato ane emAMthI ja svAbhAvika rIte ja bhAla naLakAMThA prayogamAM "zuddhiprayoganI naitika sAmAjika dabANanI prakriyA hAtha lAgI. munizrI saMtabAlajInuM sane 195ranuM cAturmAsa khasa (tA. dhaMdhukAmAM hatuM. bAjunA bagaDa gAmamAM eka kuMbhAraNa vidhavA bAInA gharamAM khAtara paDyuM hatuM. te bAI munizrI pAse AvI ane raDatI raDatI potAnI hakIkata kahevA lAgI. e Akho kisso "zuddhiprayoganAM saphaLa citro" pustakamAM pragaTa thayo che. temAMthI keTaloka bhAga joI laIe : "vAta Ama banI hatI. bAI vidhavA hatI. saMtAnamAM eka dIkarI ane te paNa vidhavA. mA-dIkarI banne sAthe rahI majUrI karI jematema nIbhAvatAM hatAM. tenA gharamAM eka rAte corI thaI. savAre corI thayAnuM mAluma paDyuM. kapaDAM, vAsaNa, cAMdI vagerenuM thoDuMka ghareNuM ane thoDIka rokaDa rakama eTaluM cora laI gayA hatA. banne mA-dIkarI sAva nirAdhAra jevAM banI gayAM hatAM. rahIsahI mAlamilakatanI Ama corI thavAthI mA-dIkarI banne kalpAMta karavA lAgyAM. gAmanA AgevAnone vAta karI. paNa AgevAno kaMI karavA taiyAra na hatA. na kaMI tapAsa ke na madada. chevaTe bAIne thayuM ke bAjunA polIsathANe to khabara ApuM. enA manamAM eno vizvAsa to nahoto paNa bIjuM karavuM zuM? kaMI ja na karavuM enA karatAM polIsane to khabara ApavI. gaI polIsa thANe. polIse hakIkata lakhI lIdhI ane kahyuM "sAruM jAo. tapAsa karIzuM." A vAtane mahino savA mahino thaI gayo. paNa kazuM ja thayuM nahi. bIjI tarapha gAmamAM to vAta saMbhaLAtI hatI : corI karanArA gAmanA ja che. polIsa phUTI gaI che. kaMI vaLavAnuM nathI. bAInA duHkhano pAra na hato. gharamAM kazuM rahyuM na hatuM. majUrI kare ane peTa bhare evI sthiti hatI. koIke salAha ApI : "bAjumAM munizrI che tyAM jA. kaMIka rasto batAvaze. bAI AvI svAmIjI pAse ane raDatI AMkhe DUsakAM bharatAM bharatAM kathA kahI saMbhaLAvI. munizrI vicAramAM paDI gayA. gAmano eka paNa mANasa A bAInI corInI tapAsamAM na nIkaLyo. bIjI rIte paNa madada na karI. rakSaNane mATe mUkelI polIsa ja phUTI gaI che tevI saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ lokavAyakAmAM saMbhaLAya. A sthiti kevI azakya che? grAmadharma, samAjadharma ane rAjyadharmano lopa thAya pachI samAjamAM sukhazAMti kyAMthI rahe ? thAkIne chevaTe dhArmika puruSo pAse AvanAra AvA anyAya pIDitone dharma zuM khAlI zabdonuM AzvAsana Apaze? thoDIka Arthika rAhata ApIne praznane TALaze? dharme samagra samAjamAM asarakAraka banavuM ja joIe. AvA kissAono sAco ukela Apavo joIe. AvelA praznane TALI zakAya ja nahi. munizrIe bAIne kahyuM : "gAmanA AgevAnone laIne tame pharIne na Avo ?" bAI kaheH "AgevAno badhAMya jANe che. paNa koI kaMI kahevA taiyAra nathI. badhAya dabAI gayA che ane mArA kIdhAthI Ave kharA ?" tame vAta to karajo, kharekhara zuM hakIkata che te barAbara samajI laIe. pachI AgaLa zuM thaI zake tema che teno vicAra thAya." bAIe gAmamAM jaI AgevAnone vAta karI. AgevAno kahe : tyAM jaIne zuM karavAnuM che? badhAMya jANe che. nAhaka AMkhe thavuM?" bAI kahe : "paNa tamAre kyAM koInAM nAma ApavAnAM che! mAre tyAM corI thaI che te hakIkata sAcI che, e kahezo ke nahIM ?" e to badhAM jANe ja che ne ? e kahevAmAM to kyAM vAMdho che?" basa tyAre cAlo." polIsone khabara paDe to amAruM AvI bane !" paNa koIne khabara na paDe evI rIte cAlo rAtre aMdhAruM thayA pachI jaIe. kyAM AvyuM che?" chevaTe bAI AgevAnone laIne rAtre dasa vAgye munizrI pAse AvI. AgevAno vepArIo hatA. emaNe munizrIne corInI vAta karI. bAInI hakIkata to sAcI hatI. keTalIka matA gaI te to zuM khabara paDe ? paNa bAInI sthiti ane Aja sudhInI kArakirdI jotAM vAsaNa, kapaDAM, rakama, ghareNAM vagere hovAM joIe. vaLI cora paNa bahAranA na ja hoya ema vAto karI. corInI tapAsa karavAmAM potAnI azakti batAvI. "ame to vepArI mANasa, AvA kAmamAM rasa laIe to amAro roTalo TaLe. herAna thaIe. amAre tyAM ja corI thAya ane jAna paNa gumAvIe. amAruM vepArI mANasanuM kAma nahIM.' kahIne saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 sAva chUTI paDyA. emanI maryAdA munizrI samajatA hatA, kahe, 'AnI tapAsa thAya temAM sahakAra Apo kharA ?" "badhuMya sarakhuM, tapAsa karIe ke sahakAra ApIe, amAruM to AvI ja bane !" 'tapAsa thAya teno virodha to nahIM ja karo evI khAtarI to rAkhuM ne ?' '"paNa amAruM nAma kyAMya bahAra na paDe. ahIM AvyA chIe teya amAruM mana jANe che.'' kahI badhA gayAM. svAmIjI UMDA maMthanamAM hatAM. A kAyaratA kADhavAno upAya zuM ? samAja mAthA bhAre tattvothI dabAyelo raheze ? dAMDatattvone sIdhe raste lAvavAno ane kAyaratAnA sthAne vIratA pedA karavAno koI ahiMsaka rasto levo joIe. 'dharmadraSTie samAjaracanA' karavAmAM gunAnI tapAsa, gunegAronI zodha, gunAnI sajA ane tenuM pAlana karAvavAnI ahiMsaka rIto zodhavI joIe. e mATe saMzodhana thavuM joIe. taka maLe tyAM tenA prayogo karavA joIe." 'A kissAmAM tevA prayoganI taka maLatI hatI. anAyAse ane svAbhAvika ja prazna AvI paDyo che. to tenI pAchaLa zakti kharcavI joIe." munizrIe A kAma mATe kAryakarone vAta karI. potAnI dRSTi samajAvI ane eka kAryakarane javAbadArI soMpI. kAryakare te gAme jaI tapAsa karavAnuM vicAryuM. savArano nAsto karIne te gayo. tyAM jamavAnuM vaheluM moDuM thAya toye vAMdho nahIM. gAmamAM vANiyA, brAhmaNa, vepArI ane madhyama varganAM gharo sArA pramANamAM hatAM. te vepArIone maLyo, kheDUtone maLyo, gAmanI paristhitithI sahu sArI peThe akaLAyelA hatA. khAnagI vAtomAM dila kholIne vAto karatA hatA paNa koInAmAM naitika hiMmata na hatI. nAnI moTI gharaphoDa corIo, sImacorI, bhelANa, dAdAgIrI, mArajhUDa, Ijjata levI, baLajabarAIthI udhAra levuM, jAsA bolavA vagere aneka satAmaNI ane trAsa cAlu hato. khUna paNa thatAM. polIsanuM rakSaNa bhUlecUke koI mAge, to phariyAda karanAra ja cora Thare. gAma AkhuM AvA thoDA dAMDatattvothI dabAI gayuM hatuM. tAjA ja banelA keTalAka kissA navIne sAMbhaLyA : "eka kuMbhArane tyAM khAtara paDyuM. corAyelAM kapaDAM paherelI bAIne AkhA gAmamAM dhoLe divase pharatI joI, paNa koI kAMI paNa bolI zakyuM nahIM. eka harijanane tyAM khAtara paDyuM. 'AjanI ghaDI ne kAlano di' kaMI pato nathI. eka bAI khaLAmAM anAja upaNatI saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 hatI. anAjanI phAMTa bharIne eka jaNa cAlato thayo. badhAM ja joI rahyA." AvuM to banyA ja kare che. gAmane koThe paDI gayuM che.' kAryakara vAto sAMbhaLIne samasamI rahyo. bAra vAgyA hatAM. kakaDIne bhUkha lAgI hatI. eka vepArIe viveka karyo : "cAlo roTalA khAvA" paNa AvA sAva kAyara ane nirmAlya gAmamAM jamavuM ThIka na lAgyuM. te pAcho pharyo. munizrIne badhI vAta karI. munizrInuM ciMtana to cAlu ja hatuM. prayoganuM citra vadhu ne vadhu spaSTa thatuM jatuM hatuM. kahe : "A vAtAvaraNa ja ApaNA prayoganI kasoTI karaze ane temAMthI ja prayoga AgaLa vadhaze, ApaNe dhIraja rAkhavI paDaze. sAthe ApaNA mananA koI khUNAmAM paNa koIne mATe dhRNA, tiraskAra ke kaDavAzano bhAva na Ave tenI satata jAgRti rAkhavI paDaze. koI gunegAra bane che temAM samAjanI paNa javAbadArI hoya che. gunegAra ane daMDAI karanArane sudharavuM paDe tevI paristhiti pedA karavAnuM kAma thAya, to temAM anyAya karanAra ane sahana karanAra ema bannemAM hRdayapalaTo ane hiMmata pedA thavAnI zakyatA che. A paristhiti kaI rIte nirmANa thAya ? A kisso tenI prayogazALA bane to navAI nahIM." munizrIe potAnA ciMtanathI kAryakarane kaMIka paricita karyA. kAryakare te gAme bhojana na lIdhuM tene munizrIe samarthana ApyuM ane evuM nakkI karyuM ke jyAM sudhI lokajAgRti jovAmAM na Ave tyAM sudhI tapAsamAM te gAme bhojana levAnuM na rAkhavuM. pAchA pharIne bAjunA gAme bhojana levuM. (zuddhiprayoganAM saphaLa citro" - pA. 99 thI 104) pachI to A prakaraNamAM zuddhiprayoga zarU karavAmAM Avyo hato. ane tenI rojerojanI kAryavAhIthI munizrIne paricita rAkhavAmAM AvatA hatA. munizrInuM ciMtana maMthana-mArgadarzana cAlu ja hatuM. eka divasa kahe : "tame joyuM ke AvA sAmAjika aniSTo koIne gamatAM nathI. khuda corane paNa DaMkha japavA deto nathI ! gAma loko paNa aMtarathI to Icche che ke A badhuM baMdha thAya. savAla A badhAnI aMtaranI lAgaNIone vAcA ApIne bolatI karavAno che. aniSTane paDakAra ApanAra koI asarakAraka baLa nathI. rAjyanI polIsa ane korTanI hAlata to sahu jANe che eTale ApaNuM prathama kAma to A aniSTane jAheramAM saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 paDakAra ApatI zakti pedA karavAnuM che. je koI zuddha sAdhana temAM khapa lAge teno upayoga karavo joIe. AgaLanuM pachI vicArIzuM.' ("zu. pra. saphaLa citro" pA. 105) zuddhiprayoga sattara divasa cAlyo. pariNAma AvyuM te paNa joI laIe H "sAMjanAM baMne jaNa munizrI pAse AvyA. khullA dile ekarAra karyo. pazcAttApa jAhera karyo. mudAmAla nathI tenA badalAmAM paMca nakkI kare te rokaDa kIMmata ApavAnuM nakkI thayuM. rAtre jAhera prArthanAsabhAmAM te bhAIe corIno spaSTa eka2A2 karyo, bhUlanI mAphI mAgI ane muddAmAla have hAtha karI zakAya tema nathI eTale paMca nakkI kare te rokaDa rakama vaLatara tarIke ApavA huM taiyAra chuM evI jAherAta karI. sabhA A sAMbhaLIne jANe camatkAra thayo hoya tema bhAre AzcaryamAM paDI gaI. gAmanA ItihAsamAM A pahelo ja prasaMga hato ke A rIte koIe jAheramAM gUno kabUlyo hoya, mAphI mAgI hoya ane vaLatara ApyuM hoya. (zu. pra. sa. citro. 118) ahiMsAne sakriya banAvavA mATenA saMzodhana ane prayogonI mathAmaNano sane 1955no eka bIjo anubhava paNa joI laIe. jemAM gunegAre paMcano pheMsalo pALavAnuM svIkArIne pAchaLathI tenuM pAlana karavAnuM TALyuM hatuM. ane munizrInuM maMthana vadhI paDyuM. naitika sAmAjika paMcanA pheMsalAnuM pAlana na thAya to paMcaprathA hAMsIprada Thare. rAjyasattAnI nyAyakorTanA cukAdAnuM pAlana karAvavAnuM nirNAyaka baLa sattAnI vaMzakti che. tema naitika sAmAjika paMcanA cukAdAnuM pAlana karAvavAnuM nirNAyakabaLa prajAnI naitika sAmAjika zakti banavuM joIe. to ja prajAnuM zAMtabaLa khIle ane sattAbaLane gauNa banAvI zakAya. lokazakti jAgRta thAya to ja A zakya bane. navasamAja nirmANamAM navAM mUlyonI dRSTie nyAyanuM saMzodhana, zikSA, ane tenuM pAlana karavAnAM navAM dhoraNo UbhAM karavAM joIe. paNa e thatAM sudhImAM to aneka AvI ghAMTIo pasAra karavI paDe. maLelA anubhavomAMthI ja vyavasthitapaNuM Ave." (zuddhi prayoganAM saphaLa citro, pA, 126) t 'grAmadAna AMdolanonI maryAdAo' batAvatA vizvavAtsalyanA jUna 1966nA lekhamAM jaNAvyuM che ke "AvI ja vAta che aniSTanA ahiMsaka pratikAranI.'' aniSTa che ja nahi ema mAnIne cAlavuM ane aniSTa pedA ja na thAya tevA racanAtmaka kAmamAM ja zakti lagADavI e vAta paNa koI vyakti vizeSa mATe maryAdita rahevAnI. sAmAnya janatAne nyAya joIe che, rakSaNa joIe che. potAnI saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMjhavaNono ukela joIe che. e koNa ApI zake ? hiMsA ? rAjayanI daMDazakti? ahiMsaka pratikAra? ke pachI aniSTa pedA ja na thAya tyAM lagI dhIraja rAkhIne sahana karavAnuM? te AvI dhIraja rAkhI zake nahi. je koI asarakAraka banI zake tenI pAchaLa janatA dorAvAnI. mANasa jyAM Ubho che tyAMthI eka DagaluM paNa AgaLa vadhI zake tevo kAryakrama ja enAmAM vadhu zaktinuM siMcana karaze. emAMthI ja gatizIlatA Avaze. aMtima tabakke pahoMcavA jeTalI tenAmAM tAkAta nathI ane eka DagaluM bharI zake tevo kAryakrama tenI pAse che nahIM. pariNAme niSkriyatA ja pedA thAya. hanumAna koIka ja hoya che. sAmAnya zaktivALA-vAnara-samAja mATe ekaeka paththara mUkI pula banAvavo ja paDe." (tA. 1 jUna 1966 : vizva vAtsalya) anyAya pratikAra mATe ahiMsaka prakriyAnI zodhanI prAthamika avasthAnI mathAmaNa samajavA mATe jarA vistArathI prasaMgo TAMkyA che. satyAgrahanuM utpAdaka baLa ane satyAgrahanI bhUmikA temaja temAM sAmAnya mANasanI bhUmikA kaI hoI zake te AvatA hapate joIzuM. 5 satyAgrahanuM baLa AgalA hapatAmAM anyAya pratikAranI ahiMsaka prakriyAnI zodhamAMthI saheje AvI paDelA satyAgraha ke zuddhiprayoganA be eka prasaMgo ApaNe joI gayA. have ApaNe je prazna mATe satyAgraha karavAno Ave te praznanI ane temAM bhAga lenAranI bhUmikA ane satyAgrahanA utpAdaka baLa vize vicArIzuM. sane 1956mAM gaNotiyA kheDUtonA jamIna uparanA haka mATe thayela zuddhi prayoganI bhUmikA samajAvatAM "zuddhi prayoganAM saphaLa citro' pustakamAM lakhyuM che : "raMgapuranA kheDUto mAmalatadArane arajI zA mATe nathI karatA? tarata eno pheMsalo AvI jaze." "vAta to sAcI ke tarata pheMsalo AvI jAya. paNa e pheMsalo kheDUtone jamInavALA banAvaze ke jamInavihoNA ? e savAla che." dolate kahyuM. korTa ane kAyadAne eka bAju mUkIne ApaNe zuM karavA mAgIe chIe ?' praznamAM saheja akaLAmaNa jaNAtI hatI. korTa ane kAyadAne eka bAju mUkIne cAlavAnI nahi paNa tene madada saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 karavAnI A vAta che. 'kheDUtomAM hiMmata nathI. purAvo ApavA koI taiyAra nathI. maMdiranA vahIvaTadAro samajIne jamIna khAte karavAmAM saMmata nathI, mATe korTano Azraya levo nathI. to pachI kaI rIte ane kone madada karIe ? e mane samajAtuM nathI.' bolanAranI akaLAmaNa vadhatI jatI hatI. 'ApaNe badhAne madada karavAmAM mAnIe chIe. kheDUtomAM hiMmata Ave. gAmanA lokomAM sAcI sAkSI ApavAnuM baLa pedA thAya. maMdiranA vahIvaTadAra kAM to jAte samajI jAya agara temane samajavuM paDe tevI paristhiti pedA thAya temaja kAyadA ane korTa kAyadAnI jaDatAne badale navI dRSTi apanAve. Ama sarvAMgI asara thAya evuM karavAnI ApaNI nema hovI joIe. A kAma AjanI jUnA mUlyovALI rAjyanI korTa-kacerIo pAsethI arajIo karavAthI nahi thaI zake. samAjarUpI adAlata pAse ja A mATe javuM joIe.' 'kaI rIte javuM ?' pUrI namratA sAthe. manamAM koIne mATe kazo rAga, dveSa ke pUrvagraha rAkhyA vinA samAjarUpI IzvaranI pAse jaIzuM. upavAsamaya prArthanA karIzuM. kAyaratA, mUDha svArtha, lobha, bhaya ne lAlacano aMzamAtra ApaNA aMtaranA koI khUNAmAM bharAI na rahe te mATe Atmazodhana karIzuM.' 'jeTale aMze ApaNe A karI zakIzuM teTale aMze sAmAjika cetanA jAgRta thaze. A AMdolananI sUkSma asara samAjane thaze. darekanA hRdayamAM zubha tattva che ja. te jAgaze evI aTala zraddhA rAkhanAra koI paNa vyakti A AMdolanamAM bhAga laI zake, evuM vyApaka svarUpa rAkhIne prayogane sAmAjika banAvIzuM.' prayogamAM besanAra vyaktinI bIjI koI lAyakAta ?' 'je praznamAM potAne kaMI lAgatuM-vaLagatuM nathI. koI svArtha nathI, tevI pakSakAra sivAyanI bIjI taTastha vyaktio besI zake. prayoga saMsthAgata cAle ane saMsthAgata maMjUrI laIne AvI vyaktio prayogamAM bhaLe. koI vyakti saMpUrNa nathI. kaMI ne kaMI azuddhi ke doSa sahumAM rahelAM che. eno nyAyadhIza koNa banI zake? eTale ochAmAM ochuM je anyAya mATe zuddhi prayoga thAya tevo anyAya tenA jIvanamAM cAlu na hoya teTaluM pUratuM gaNavuM. vaLI anyAyamAM mukhya nimitta hoya tenA pratye pUrvagraha na hoya te sAvadhAnI paNa rAkhIzuM. jethI vyaktigata rAgadveSathI dUra rahI zakAze. prayogamAM besanAranuM cAritrya lokavizvAsane pAtra haze.' saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ saka zrI jayaprakAzajI sarvAnumatI vize lakhe che : vicAranI muktatA ane ekamekanA vicAro mATe Adara hovo joIe. ApaNAmAM aMtara na paDe eTalA mATe sarvasaMmati ane sarvAnumatinI prakriyA bAbAe sujhADI che. sAmAnya rIte te suMdara ane upayogI che. paraMtu tene nAme vicAra svAtaMtrya kuMThita na karavuM joIe ane jo koI sAthI sarvasaMmatinI dhArAmAM potAne vahAvI na zake ane e ekalo cAle to teno paNa ApaNe Adara karavo joIe. eTaluM ja nahi balke tene protsAhita paNa karavo joIe. saMgaThana ane vyaktinA abhigama vacce ApaNe sAmaMjasya sthApatA rahevuM joIe. ApaNuM saMgaThana eka birAdarI bane. e niyamothI nahi snehathI baMdhAya. ApaNe ekamekane madada karIe. koIne pADavAne badale UMce uThAvavAno prayatna karIe. niMdA ke kaDaka niyamapAlanathI nahi paNa snehapUrvaka doSo dUra karIe. ('saMpUrNakrAMtinI khoja'mAM pA. 194) A sarvAnumati bAbatamAM bhAla naLakAMThA prayoga kaI rIte vicAre che te have joIe H 'paNa ApaNA vicArothI je kAryakara ke sabhya judA paDatA hoya temanuM zuM ?' 'judA vicAro dharAvavAnI sahune chUTa hoI zake. te potAnA judA vicArono pracAra karI zake ane ApaNA prayogano virodha paNa karI zake temAM ApaNe vAMdho na laIe.' "paNa tethI lokomAM buddhibheda Ubho na thAya ?' 'loko baMne vicAronuM mUlyAMkana karIne ghaTato nirNaya karaze.' AmAM zista jevuM kaMI raheze ? eka ja saMsthAmAM judA judA ane paraspara virodhI abhiprAyo jAheramAM mukAya tethI saMsthA nabaLI na paDe ?' 'navAM mUlyono svIkAra karAvavAmAM ApaNuM mukhya baLa vicAranuM che. vicAramAM tAkAta haze to te Takaze ja evI ApaNAmAM zraddhA hovI joIe. saMsthA Take che vicAranI ekatAnA baLathI. zistanI kRtrima ekatAnA baLathI nahi. alabatta vicAra ekatAnI sAthe zista umerAya to sonAmAM sugaMdha bhaLe. eTale vicAra bhinna paDe tyAM vivekanI sImA oLaMgavI na joIe. have satyAgrahanuM utpAdana baLa kaI rIte jAge che ane pragaTa thaI sakriya bane che te joI laIe : 'peTano khADo pUravA DhoranuM chANa cUMthavuM paDe ane pAvaLA pANI mATe khADA saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ulecavAM paDe evA gAmaDAonA kheDUto pAse Apa zI AzA rAkhI zako ?' navInanA praznamAM nirAzAno dhvani hato. je Aje potAnuM hita zuM che teno vicAra karI zakato nathI te AkhA vizvanA hitano vicAra karIne jIve evo kheDUta huM kalpI zakuM chuM." "azakya." "nA.' svAmIjInA svaramAM daDhatA hatI. "muzkela-ati muzkela e vAta sAcI paNa azakya nathI." paristhitinI maryAdAo ene nahi naDe ?' e maryAdAo viMdhIne AgaLa vadhI zake tevuM preraka tattva enI sAthe joDavuM joIe. te ene gatizIla banAvaze ane paristhitine badalAvaze." preraNA jhIlI zake evuM kAMI enAmAM rahyuM che? sAva nirAzA sevato hoya tema navIne pharI ekano eka prazna karyo. "chANiyA ghauM khAnAramAM rahelI prAmANikatA ane pAvaLA pANInI taMgI vacce jIvanAramAM rahelI dayAno saMskAra na joyo? AvI paristhitimAM jIvatA e mAnavadehamAM evuM kayuM tattva che ke te AvuM karavA prerAya che? e che Atmatattva. mANasamAtramAM AtmA che. enA para Aje rAkha vaLI gaI che. te dUra thAya to teno prakAza jagatane ajavALI zake tevo tejasvI thAya." paNa paheluM zuM ? paristhiti badalavI ke rAkha dUra karavI ?' baMne cheDAnA be prazno che. bemAMthI ekeyane aspRzya rAkhe cAle nahi. baMnenuM parivartana te ja sAcI krAMti. samAja e nirjIva mATIno pIMDa nathI ke ene cokkasa bIbAmAM DhALIne dhAryo ghATa ApI zakAya. samAja jIvananA aneka koyaDAo che. temAM cetana tatvathI bharelA evA mANasa sAthe kAma levAnuM che. eTale koI eka cokkasa rasto nakkI karI zakAya nahi. deza, kALa ane paristhiti pramANe temAM rastA zodhavAnA prayogo thavA joIe.' prayogo kyAM sudhI cAlavAnA ? pUchelA be prazno UbhA che tyAM sudhI." ane eka prazna rahe to ?' eka prazna pachI prazna ja raheze ja nahi." saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. 'samayamaryAdA kharI ?' 'samayamaryAdAnI vAta jaDatA ane baMdhiyArapaNuM lAvaze. bAMdhelA taLAvanuM pANI bagaDe ane chevaTe sukAI jAya. ApaNe ekAMgI nahi sarvAMgI krAMti icchIe chIe. sarvAMgI krAMtine baMdhiyAra taLAvanI maryAdA poSAya nahi. ene maryAdA haze paNa samudranI. samudrane maryAdA cheya kharI ane nathI paNa. te potAnI pALa ullaMghato nathI. tema game tevA ane game teTalA pANIne saMgharavAno inakAra paNa karato nathI.' 'hRdayapalaTo e koI ekAMgI vastu nathI. anyAya karanAranA manane paNa anyAya DaMkhato hoya che paNa paristhitivaza moTebhAge mANasa cAlato hoya che. anyAyamAMthI pAchA pharavuM paDe evI paristhiti na sarjAya to dhIme dhIme e DaMkha ocho thato jAya ane anyAya sadI jAya. ane chevaTe anyAyanI pratikArazakti ja e khoI bese. upadeza ke samajAvaTa kAma na ApI zake, eTalI nIcI hade jyAre te UtarI paDe tyAre, paristhiti evI UbhI karavI joIe ke jethI ene sudharavuM paDe.' 'evI paristhiti kaI rIte UbhI thAya ?' 'sAmAnya rIte samAjamAM cAra paribaLo kAma kare che. eka hiMsakazakti paNa tenAthI prazno tAtkAlika UkalatA dekhAya toye te UkalatA nathI paNa vadhu gUMcAya che evo anubhava jagatane thayo che. bIjI kAnUnanI daMDazakti. kAnUna amuka hada sudhI paristhiti para kAbU rAkhI zake paNa tenI maryAdAo che. samAja parivartananuM kAma mAtra kAnUnathI na banI zake e anubhava paNa sahune thAya che. trIjI samAjanI naitikazakti. samAjamAM paDelI naitikazakti jo saMgaThita bane to samAja parivartana mATenI bhUmikA taiyAra karI zake. samAja parivartana mATe pAyAnI jarUra navAM mUlyo samAja svIkAre tenI che. lokamata keLavavo ane navAM mUlyono svIkAra karAvavo te kAma samAjanAM naitika baLo karI zake ane navAM mUlyonI sthApanA karavAnuM kAma AdhyAtmika zaktinuM che. paristhitinA sAcI dizAnA sthira palaTA mATe ApaNe AdhyAtmika ane naitika sAmAjika zakti 52 ja AdhAra rAkhIzuM. 'pakSanI pasaMdagI anuka kAnUna anukULa ke pratikULa che tene najara sAme rAkhIne nahi karavI joIe. vyApaka hita ane rASTrIya ane AMtararASTrIya dRSTie karavI joIe ane pAMca varSe cUMTaNI Ave tyAre ja matadAro vicAra kare ane te paNa mata Ane Apavo ke tene Apavo teTalA pUratuM ja vicAre ethI lokazAhI ghaDAya nahi. lokazAhInA ghaDatarane mATe satata jAgRti ane hara koI prazna 52, lokamatanI saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ re asarakArakatA batAvI ApavI joIe. Aje samAjamAM haDatAla, dhamAla, dhAMdhala, tophAna ane kAnUnabhaMgane mArge AMdolano karI kAyado ane vyavasthA para dabANa lAvI dhAryuM karAvI levAnI vRtti vadhatI jAya che. pAMca varSe cUMTaNImAM matanI pherabadalI ane AvA dhAMdhalIyA AMdolano sivAya prajA pAse bIjo koI asarakAraka vikalpa nathI. eTale rAjakIya pakSa rAjakIya lAbha meLavavA AvAM AMdolana mAraphata lokamatane uttejIta karI zake che. lokazAhInA vikAsane mATe A eka moTuM jokhama che. upavAsano kAryakrama AnI avejI ja pUrI nathI pADato paNa mANasanA aMtaramAM vicAranI eka prakriyA pedA kare che. je potAne ane samAjane aMtarmukha banAve che. ThaMDI tAkAta Ape che. jemAMthI sAcI ahiMsaka krAMti sarjAvAnI zakyatA pedA thAya che. 'upavAsa e tapa che. tapathI mANasanI cittazuddhi thAya che. e vAta sAcI paNa tapanI sAthe tyAga joDAya to tapanuM teja ghaNuM vadhI jAya. krAMti mAtra tyAga ane balidAna mAge che. hiMsaka krAMti lohiyALa hoya che. emAM sAmAnAM ja lohIno bhoga levAnI vRtti hoya che. ahiMsaka krAMti svecchAe potAnAM lohImAMsa sUkavIne balidAna Ape che. hiMsaka krAMtimAM paDAvI levAnuM hoya che, ahiMsaka krAMtimAM svecchAe tyAgavAnuM hoya che. AvA chUTaka chUTaka nAnA nAnA praznomAM ATalI moTI zakti kharcavI enA karatAM jamInanI mAlikI ja khatama ka2vA jevA moTA praznomAM zakti kharcavI sArI nahi ? satyAgraha karavA mATe joItI zakti mULe ja TAMcI che. tene bacAvIne saMgraha ka2vo joIe ema nathI lAgatuM ?' navIne kahyuM : 'prazna nAno che ke moTo tenI kasoTI tenuM kada nahi paNa guNavattA che. praznanI naitikatA ane vyApakatA kyAM che ? e jovuM joIe ane ahiMsaka zaktino saMgraha eTale zuM ? hiMsaka yuddhanI zakti zastra, dArUgoLo, sainika vagere che teno saMgraha thaI zake che. A zaktino jeTalo upayoga thAya teTaluM te sAdhana ghaTe che. ahiMsaka yuddhanI prakriyA ja judI che. tenI zakti te Atmazakti che. te jema vaparAya, teno upayoga thAya tema tema te ghaTatI nathI paNa vadhe che, vyApaka bane che. eno upayoga ja na thAya tethI te zaktinI bacata thAya che ke saMgraha karI rAkhI zakAya tema nathI. bhale thoDA lokone ane nAnAM kSetrane sparzato prazna hoya paNa te nyAya ane nItinI dRSTie sAco hoya to temAM ahiMsaka rIte zakti kharcavI joIe. emAMthI saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 moTA prazno mATe zakti pedA thaze.' ekAda udAharaNathI samajAvazo ?' dAkhalA tarIke hiMsaka yuddhanAM sAdhanonA jaththAmAM eka hajAra sainiko che, eka hajAra baMdUko che, eka lAkha kAratUso che. AnA upayogamAM eka sainika marAya ke eka kAratUsa phUTe to teTalI zakti ochI thaI ema gaNAya. eno upayoga na thAya to teTalI bacata thaI ema kahevAya. have ahiMsaka yuddhamAM zuM che? sAme anyAya che. eno pratikAra karavo che, paNa sainikomAM eka ja jaNa che. have eka jaNanI saMkhyA pratikAramAM homAI jAya to? pachI bAkI zuM rahe ? mATe kaMI karavuM nathI, zakti vadhAro pachI vAta ema vicAre to? kadI zakti pedA ja na thAya. UlaTuM je zakti hatI teya ghaTI. kAraNa ke teno upayoga thayo nahi ane eTalA aMze te pAchI paDI. sAmenA anyAyane poSyo, hiMsA vadhI. paNa eka to eka. anyAyane sAMkhI zakAya ja nahi. eno pratikAra karavo ja joIe. bhale jAta homAI jAya. evI lAgaNIthI eka jaNa paNa jo emAM homAya to? svecchAe - samajapUrvaka ApeluM balidAna samAjanI cetanAne sparza ryA vinA rahI ja zakatuM nathI. anyAya karanAra vyaktinI cetanAne sparza paNa thAya che. paNa mAnI laIe ke bIjAM tattvo vadhu joradAra rIte vyakti sAthe bhaLyAM hoya ane asara na thAya toye te alaga paDI jAya che. bIjA samAjanI cetanA jAgRta thaI te vyaktinA anyAyane jANatA ajANatAM apAto Teko pAcho kheMcI le che. pelAno anyAya khullo paDI jAya che ane koI paNa anyAyane potAne paga nathI hotA tethI te tUTI paDe che." naitika pracAra ane svaicchika AcAra navI samAjaracanAno AdhAra ja lokajAgRti upara che. emAM maMDaLane zraddhA che. rAjyanI kAyadAnI maryAdAono paNa khyAla che ane e dRSTie maMDaLa kAma kare che. mAtra naitika vAtono upadeza keTalIka vyaktio sudhI ane amuka maryAdAmAM ja pahoce. naitika AdhAra vinAno lokamata aMdhAdhuMdhImAM pariName ane naitika pIThabaLa na hoya, sAmAjika mAMga na hoya ane jo ekaluM rAjaya kAyadAthI karavA jAya to kyAM to e kAyado niSphaLa jAya athavA enA amala mATe baLa vAparavuM paDe ane emAMthI saramukhatyArI pedA thAya. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bn vyakti, samAja ane rAjyano anubaMdha samAjanA so TakA loko kazA ja niyaMtraNa vinA samagra samAjanA hitamAM svaicchika AcAra kare e bhale Adarza rAkhIe. evo samAja banaze tyAre to rAjyanI jarUra paNa nahi rahe. paNa atyAre to navI racanAnI sarvAgI saMpUrNatA mATe vyakti, samAja ane samAjanuM eka aMga rAjya, e traNenA anubaMdhamAM maMDaLa mAne che. naitika pracArathI keTalIka vyakti svaicchika AcAra karaze. AvA svaicchika AcArathI samAja e vicArane sAco che ema gaNIne vicArathI grahaNa karaze. buddhithI svIkAraze ane lokamata taiyAra thaze. Avo lokamata sAmAjika dabANathI jUnA kAnUno ke thatA kAnUno sudharAvaze ane jarUra paDaze to rAjya pAse navA kAnUno paNa mAgaze. Ama svaicchika AcAra vyaktio pALaze. samAja e vicArane jhIlaze ane samagra samAjanA AcAranuM bAkInuM khUTatuM kAma rAjya kAnUnathI thaze. AvA anubaMdhathI ja sAcI krAMtinuM kAma pUrNa thAya. (janatA dvArA ahiMsaka krAMti : pA. 129-130) samAja vyavasthAnA pheraphAro mATe janazakti e ja pAyAnuM ane sAcuM baLa che. paraMtu ahIM dareka baLanI maryAdA samajavI joIe. naitika pracArathI navAM mUlyono svIkAra thAya ane jeTale aMze navuM mUlya svIkArAya eTale aMze jUnuM mUlya dUra thatuM jAya. AvA naitika pracArathI vyaktigata rIte keTalAka mANaso potAnA jIvanane saMpUrNa rIte navA vicArane anurUpa goThavavA prayatna karaze ane AcAramAM mUkaze. keTalAka eTalA aMza pUrato ja eno AcAra karaze. Ama naitika AMdolana amuka hada sudhI vyaktinA jIvanamAM AcAranuM sthAna leze. A bhUmikA pedA thaze eTale samAjanA moTA bhAge e vicArano svIkAra karyo haze. A vicArane samAjagata AcAramAM mUkavA mATenI avarodhI bhUmikA pedA thAya eTale AvI janatAnI eTale ke zuddha saMgaThana dvArA thatI mAMgathI rAjya emAM avarodha rUpa jUnAM mUlyo hoya ane evAM jUnAM mUlyone kAyadAnuM svarUpa maLyuM hoya tevA kAyadAne sudhArI navA kAyadAo karavA joIe. Ama naitika pracArathI vyaktigata jIvanano AcAra, pachI e vicArano sAmAjika svIkAra, ane pachI janatAnA naitika sAmAjika dabANathI rAjyano kAnUna ema vyakti, samAja ane rAjyano anubaMdha jaLavAvo joIe. (janatA dvArA ahiMsaka krAMti : pA. 173) saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMTho prayoga
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ para mAnavasvabhAvamAM koI paNa bhAva sthira nathI. Aje eka mANasa mahAna tyAga kare, te ja kAle sthUla pralobhanamAM phasAI paDe ane Ajano mahAparigrahavALo mANasa AvatI kAle badhuM choDI daI zake. sAmAjika hitanA sAmAjika nirNayone dareka vyakti eka sAthe svecchAthI anusarI zake evuM sarakhuM manobaLa darekanuM hotuM nathI. vaLI anyAya pIDita ane zoSita janatAnA jIvanane sadAne mATe bIjAnI svecchAo upara AdhArita rAkhI zakAya nahi. eTale vicArane AcAranuM sAmAjika svarUpa ApavA mATe upara kahyuM tema pAyAmAM naitika pracAra, pachI sAmAjika mAMganuM dabANa ane sahuthI chevaTamAM kAnUna Ave to e krAMtinuM kAma sarvAMgiNa bane. (janatA dvArA ahiMsaka krAMti : pA. 174) 6 adhyAtma ane rAjakAraNa AgalA hapatAmAM saMgharSa, saMgaThana ane satyAgrahanA muddAo joyA. have rAjakAraNanI zuddhi vize vicArIe. zrI jayaprakAzajI kahe che : mAtra eka bAbatamAM huM emanAthI (vinobAjIthI) judo paDuM chuM. e che dezanA rAjakIya jIvanamAM sarvodaya kAryakaronuM zuM sthAna hovuM joIe e prazna. huM nathI mAnato ke sarvodaya kAryakaro mATe rAjakAraNathI alaga rahevuM zakya che athavA to salAhabharyuM che. eno artha e nathI thato ke teo koI rAjakIya pakSa sAthe joDAya ema huM icchuM chuM. paraMtu keTalAMka rAjakIya prazno ke keTalIka rAjakIya samasyAo emaNe hAtha dharavI ja paDe evI hoya che. (saMpUrNakrAMtinI khojamAM pA. 187) deza ane janatAnI vartamAna samasyAo pratye udAsIna rahevuM evo adhyAtmano artha thato hoya to te mane mAnya nathI. bhAratIya adhyAtma ghaNA vakhata sudhI jIvananI samasyAothI aLaguM rahIne eka saMkIrNa dAyarAmAM ja sImita rahyuM che. joke buddha Adi AdhyAtmika netAoe vakhatovakhata vyakti ane samAjanAM tAtkAlika praznone adhyAtma sAthe joDavAno prayatna karyo che. Adhunika kALamAM gAMdhIjI evI AdhyAtmika vibhUtinuM utkRSTa udAharaNa hatA. Aje pharI jIvananI vAstavikatAo sAthe adhyAtmane joDavAnI jarUra che. tenAthI aLagA rahIne Akhare kayA adhyAtmano vikAsa thaI zakaze ? (saMpUrNakrAMtinI khojamAM pA. 189) saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 krAMtinuM preraka baLa rAjasattA kadI na banI zake e huM agAu samajAvI cUkyo chuM. krAMti siddha karavA mATe rAjya athavA pakSano Azaro levAmAM sarvodaya mAnato nathI. Aje paNa A vAtamAMnI mArI niSThA kAyama che. tethI sattAthI ane pakSathI aLagA rahevAnI ApaNI nIti Ajeya jemanI tema rahevI joIe ema huM avazya mAnuM chuM. paraMtu zuM janatAnI rAjanItimAM ApaNane rasa nathI ? samAjamAM bhAgye ja evo koI prazna haze je rAjanItine sparza na karato hoya athavA jene rAjanIti sparza na karatI hoya. AvA tamAma savAlo taraphathI ApaNe moDhuM pheravI levAnuM che? Ano spaSTa uttara che nA. ApaNe koI paNa pakSanA sabhya nahi banIe ke koI hodo nahi dharAvIe ane cUMTaNImAM nahi jaIe. paraMtu ATalI maryAdAnuM dRDhatApUrvaka pAlana karatA karatA ApaNe samAjamAM eka sakriya bhUmikA to avazya pedA karIzuM. A prakAranA janatAnA rAjakAraNathI to koI mANasa aLago na rahI zake. (saMpUrNakrAMtinI khojamAM pA. 190) have bhAla naLakAMThA prayoge A vize zuM kahyuM che te joIe. "grAmadAna AMdolananI maryAdAo' batAvatAM tA. 1 jUna, '66nA "vizva vAtsalya"mAM lakhyuM che : AvuM ja che rAjakAraNanuM. rAjyanI nIti sarvodaya samAjane poSaka hovI joIe evI apekSA rAkhavAmAM ApaNe vAjabI chIe. paNa evA rAjyanI racanAmAM phALo ApavAmAMthI alaga rahIe, matadArone sIdhI doravaNI na ApIe ke rAjya UlaTI dizAmAM jatuM hoya tene rokavAno prayatna na karIe to te ApaNI apekSA sAthe susaMgata nathI. bAhya dabANathI nahi, paNa svaicchikapaNe saMyamathI je vyaktio samAjahitathI avirodhI jIvana jIvI zake che temane mATe rAjyanI jarUra na hoya, e samajI zakAya che. tevI vyaktio rAjyanI racanAmAM phALo na Ape te samajI zakAya che. e bahAra rahe, rAjyane sarvodayanI dizAmAM dore, prere, te sattAmAM na jAya, sattA temanA kahyAmAM rahe ane lokazaktino prabhAva vadhAre, paNa jemane rAjyanI madadanI, rAjyanA kAnUnI niyaMtraNanI rojeroja jarUra paDe che tevo bahujana samAja rAjyaracanA karavAmAMthI kema alipta rahI zake ? sarvodaya samAja racanAmAM madada karI zake tevA rAjyanI racanA thAya, tevA loko ja dhArAsabhAmAM ke pArlAmenTamAM cUMTAya, enuM sakriya mArgadarzana ane jarUra paDe to kAryakrama paNa ApavAnuM kartavya che ema gaNavuM joIe. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 bhAla naLakAMThAmAM gaNotadhArAmAM sudhArA aMge thayelA zuddhiprayoganA anusaMdhAnamAM 1957mAM lakhAyela pustaka "janatA dvArA ahiMsaka krAMtimAM lakhyuM binarAjakIyano artha evo nathI ke rAjya aMge koI vicAro ja na dharAvavA. rAjya kevuM hovuM joIe ? enI nIti kevI hovI joIe ? e aMge vicAro dharAvavA ane te mATe lokamata keLavavo ene rAjakAraNa kahevuM hoya to evA rAjakAraNathI alipta rahevAnI jarUra nathI ane rAjakAraNa e zuM sAva aspRzya che ? sAcI lokazAhImAM to sAmAnya AmajanatAne enAthI alipta rAkhavAnI jarUra ja nathI. alabatta rAjakAraNa vadhu ne vadhu zuddha rahe, e mATe janatAne rAjakAraNanA praznothI ghaDavI joIe ane rAjakAraNa paNa dharmamaya rAjakAraNa rahe, melI khaTapaTa ane svArthasAdhuonuM AzrayasthAna na banI jAya e mATe samAjanA naitika AdhyAtmika baLoe enA para sAcA dharmanuM siMcana karIne naitika niyamanamAM janatAnA naitika ane saMgaThita baLathI rAkhavuM paDaze." (pA. 187). munizrI saMtabAlajIe 1953mAM lakhyuM che : A dezanI dharmaparaMparAe eziyAnI ekatAmAM jabbara phALo noMdhAvyo che; emAM koIthI nA kahI zakAya tema nathI. bhagavAna buddhane AthI ja eziyAnA prakAzarUpa varNavAyA. ApaNA dezanuM pratIka paNa je azokacakra che, te azokanA e che preraNApAtra. gRhasthAzrama ane saMnyAsa baMnenI gaMgA-yamunAmAMthI AvA dharmadhuraMdharo pAkyA che ne pAkaze. bhagavAna rAmacaMdra ane bhagavAna kRSNacaMdra gRhasthAzramanI gaMgAmAMthI upasI AvyA; paraMtu satata yoga rAkhI zakAya tevAM tapa saMyamAdi tattvo emaNe agAunA janmothI ja sAdhI lIdhAM hatAM. bhagavAna mahAvIrane ane bhagavAna buddhane e tapasaMyama saMnyAsa pachI lAdhyAM. cAre dharmasaMsthApakonuM jIvana rahasya, tyAgapUrvakanA anyAya pratikAramAM paDeluM che. be puruSo sthULa hathiyArone choDI sUkSma hathiyArothI ja laDe che. gAMdhIjInA yugamAM sUkSma hathiyAronI sAmudAyika laData bhArata laDyuM ane pharIne duniyAmAMnI bhautika zaktione AdhyAtmika zaktio AgaLa parAsta karI nAkhI. emaNe gRhasthAzramamAM saMnyAsI jIvana gALyuM. sAmAjika ane Arthika krAMtimAM saMnyAsI jIvanavALA ja saphaLa savizeSa thaze, kAraNa ke A laDAI ghara-gharanI ane sthaLa-sthaLanI Ave che. prema rAkhavo ane sAthe rahevA chatAMya satyane khAtara satata laDyA karavuM. A saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ papa vastu sAdhuothI saheje bane tevI che. A dRSTie sAdhusaMsthA AjanA yuge ghaNI ja kiMmatI thavAnI che. kendrita mUDImAMnA phALA Aje zakya banyA che. game tyAM pheMkAvA chatAM kudarata para ja eka mAtra nirbhara rahIne je Tukave meLavI kAma karaze, na maLe ke maLe tenI darakAra nahIM kare te ja sAco sevaka AjanA yuge TakI zakaze. joke kAyamane mATe paNa zramaNa brAhmaNa varga-tyAgI varga sivAya gharagharamAM ahiMsAnI jyota jalatI koI nahIM rAkhI zake. tamArA vicAro game teTalA UMcA haze paNa jo kudarata nirbharatA nahIM hoya to tame krAMtimAM TakI ja nahIM zako. AthI ja gItAmAM "vaziSTazana: santo mune sarva viktaH ' kahevAyuM che. jaina zAstroe paNa mAlakIhaka choDIne bhikSu thayelA "mudhAjIvI sAdhune ghaNuM ja mahattvanuM sthAna ApyuM che. (vizva vAtsalya tA. 16-10-pa3). munizrI saMtabAlajIe 1970mAM AMtararASTrIya kendra ciMcaNInA praveza samAroha prasaMge kahyuM che : paNa gAMdhIyuga beThA pachI rAjakAraNa jIvanathI vikhUTuM paDavAne badale saMdhAyuM. ane rAjakAraNamAM to gaMdakI ja hoya ! satya, ahiMsA hoI zake nahi te paNa vAta khoTI (gAMdhIjI dvArA) puravAra thaI eTale ja ApaNe prathamathI bhAratamAM anokhI jAtanA lokazAhI mUlyo rAmayugathI paraMparAgata je saMsthAmAM jaLavAyAM ke bahAra AvyAM, te mahAna saMsthAnuM rAjakIya anusaMdhAna rAkhIe chIe. A rIte rAjakAraNano prabhAva potAnI hada bahAra na jAya te mATe prajAsevako ane saMtonA sAmAjika, naitika ane AdhyAtmika baLane zuddha, saMgIna ane A traNa baLathI prabhAvita karI rahyA chIe." bhAla naLakAMThA prayogoe bApujInuM rAjyakSetramAM dharmasparzanuM kAma cAlu rAkhyuM che; eTaluM ja nahi, rAjakIya kSetre guMgaLAtI Arthika, sAmAjika, dhArmika, sAMskRtika, zaikSaNika ane AdhyAtmika zaktione mukta banAvIne teo dvArA bhAratIya gAmaDAnA kheDUtone vizvanA kendrasthAne mUkavAnI vAta AgaLa calAvI che, nArI jAtinuM vAtsalya vadhAryuM che ane haDacheDa pAmelA AdivAsI tathA harijanone vaTalAvyA vinA gaurava pamADyuM che. rAjakAraNanI zuddhi vinA ahiMsaka athavA dharmamaya samAjaracanA AgaLa vadhI zake ja nahIM. gAMdhIjI gayA pachI vyApaka kSetre saMta vinobAjIe e kAma UpADyuM jethI dezanuM ane duniyAnuM bhUdAna AMdolana tarapha dhyAna kheMcAyuM. paNa e saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka AMdolanamAM rAjakAraNanI zuddhanI vAta na AvI tathA anyAya nivAraNa mATe prajAkIya satyAgrahanI vAta paNa na AvI. uparAMta saMsthA dvArA prajA ghaDataranI vAta paNa bAkI rahI gaI. tene pariNAme lokazaktinA zabdo khUba pracalita thayA. paNa lokazakti pote evI jAgI ja nahIM ke jethI rAjakIya saMsthAe lokazaktithI prabhAvita thAya. paNa A bAbatamAM bhAla naLakAMThA prayoge pUrti karelI che.' (grAma saMgaThana, tA. 26 jUna, 1970) 9 rAjakAraNa ane loAraNa AgalA hapatAmAM adhyAtma ane rAjakAraNanA muddAo joyA. have rAjakAraNa ane lokakAraNa vize vicArIe. "saMpUrNakrAMtinI khoja'mAM zrI jayaprakAzajI lakhe che : "..roja-ba-rojanA pratyakSa jIvana-vyavahAramAM eka sauthI nIcA pada-dalitane, samAjanA sauthI UMcAmAM UMcAnI barobarano Arthika, sAmAjika ane rAjanaitika mobho prApta thAya." "paNa A amAro bhrama hato. rAjyasattA to potAnI ja aMdara jAmI paDelAM vibhinna paribaLono svArtha sAdhananI eka khAnagI peDhI hoya che e vAta have dIvA jevI sApha thaI gaI che." (pA. 14) "rAjyazakti upara janazaktino aMkuza hovo joIe." (pA. 54) "janazakti niraMtara kuMThita thaI gaI. chevaTe sthiti tyAM sudhI pahoMcI ke lokataMtramAM taMtrano dAnavAkAra dekhAto hato. loka kyAMya lupta thaI gayuM." (pA. 133) gAmaDAne pAyAnuM ekama banAvavAnI vAta ApaNAM baMdhAraNamAM lakhI che, nIcenA stare lokone vadhumAM vadhu sattA joIe. A aMge jANakAroe maLIne cokkasa sUcano sarakAra sAme mUkavAM joIe. vaLI, sthAnika svarAjyanI saMsthAomAM cUMTaNI pakSIya dhoraNe na thAya e vAta sarvodaya AMdolana taraphathI ane bIjA paNa keTalAka taraphathI keTalAMya varSothI kahevAtI AvI che. paMDita naherunA vakhatamAM te keTalAka pakSoe mAnya paNa karelI paraMtu vyavahAramAM e dizAmAM jhAjhuM nathI thayuM. have pharI e mATe prayatna karavo joIe. sAthe sAthe e vastu paNa samajI levI joIe ke, lokazAhIno pAyo grAmastare saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ majabUta karavAnA kAmamAM rAjakIya pakSovALAne jhAjho rasa nahIM paDe. e kAma to sarvodaya kAryakaro temaja anya bina-pakSIya paribaLoe ja karavuM paDaze. kadAca evuM bane ke janatAnI zakti vadhatI jaNAya. to temAM UlaTAno A pakSavALAone potAne mATe khataro jaNAya. (pA. 162) have joIe bhAla naLakAMThA prayoganA A muddA vizenAM tAraNo. koMgresane jAgRta rAkhavAnuM baLa' e lekhamAM 1966mAM lakhyuM che ke - sattAnAM nazAthI para rahevuM, dUSaNothI bacavuM ane nirlepabhAve eka mAtra sevAnA sAdhana tarIke sattAsthAnano upayoga sarvajanahitamAM karavo. emAM ucca cAritrabaLa joIe. AvI cAritrazIla vyaktio sattA para hoya to paNa, sattAno durupayoga thato aTakAvavA temanA para aMkuza rAkhanAruM eka baLa joIe. jenAthI sattA para hoya te jAgRti rAkhe ane nabaLAIothI bace. sattA paranA pakSo pAse siddhAMto ane Adarzo sArA hoya, teno amala karavA jeTalI kAryakSamatA te dharAvato hoya ane tene lAyaka yogya netAgIrI paNa hoya chatAM te pakSane mATe paNa AvA baLanI jarUra che ja. koMgresa pakSa Aje sattA para che te paNa AmAM apavAda na banI zake. vaLI keTalAya koMgresameno evuM mAnatA hoya ke AvA koI bIjA baLanI koMgresane jarUra nathI. koMgresa saMgaThana ja e mATe paryApta baLa che. to emaNe e paNa samajI levuM rahyuM ke e kAma be ghoDA para eka sAthe savArI karavA jevuM che. koMgresa pote sattA para paNa rahe ane pote ja potA para aMkuza paNa rAkhI zake te vAta banI nathI. kAraNa ke te banI zake tema ja nathI. bahAranuM baLa ja A kAmagIrI asarakaraka rIte bAvI zake e ATalA anubhava pachI have samajAI javuM joIe. (vizva vAtsalya : tA. 1lI jUna, 1966) tA. 25-12-66nA roja bhAla naLakAMThA kheDUta maMDaLe eka jAhera nivedanamAM kahyuM che : Aje paristhiti zuM che? lokataMtramAMnA loko khovAyA che. taMtranI bolabAlA vadhI che. samAjavAdI samAjaracanAmAMno samAja eka bAju niSkriya banIne Ubho che. racanAno bojo sattAne bharose pakSe ja upADyo che. sahakArI prajAsattAkamAMnA sahakAranAM darzana durlabha banyAM che. prajA uparanuM varcasva vadhArI sattA meLavavA ke jALavavAnI dhakkA mukkI vadhyAM che. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa8 binakomI ane binasAMpradAyika nItimAMnAM sahiSNutA, udAratA ane vyApaka hitAvALA valaNone badale jJAtivAda, komavAda, gAma, tAlukA, jillA ke pradezanI prAdezika lAgaNI, bhASAvAda, jUthavAda ema aneka prakAranI saMkucita lAgaNInA jhanUnothI samAjamAM vyApaka pramANamAM arAjakatA jevI paristhiti pedA karavAnAM valaNo vadhatAM gayAM che. sakriya ane taTastha videzanItine sthAne jANe ke niSkriya ane A ke te bAju DhaLatI Dhacupacu nIti hoya tevo dekhAva thayA kare che, zAMtimaya sahaastittvano vahevAramAM artha jo ke, "vAghanA peTamAM ghoDAe zAMtithI homAI javuM" evo thato hoya tema anubhavAya che ane dezamAM ja navA navA audyogika saMsthAno sthapAtAM jAya che. ame daDhapaNe mAnIe chIe ke, Ama banavAnuM kAraNa koMgresanA Adarzo ke siddhAMto nathI paNa koMgresa saMsthAnuM svarUpa ane koMgresI sarakAronI rAjanIti che. A Adarzone vahevAramAM utAravAnI zakti ane tako koMgrese hAtha karIne khoI nAkhI che. AvI zakti to ja AvI zake, je lokomAM zraddhA mUkI navasamAja nirmANanAM dareka tabakke lokone bhAgIdAra banAvavAmAM Ave. dezanA AyojananA pAyAmAM khetI, gopAlana ane khAdI grAmodyoganA vikendrita arthakAraNane kendramAM rAkhavAmAM Ave ane arthanIti ane rAjanItino samagra jhoka grAmalakSI bane. sattAno svabhAva ja evo che ke, jo enA para aMkuza na hoya to temAMthI saDo pedA thayA vinA rahI zake nahIM. tulasI rAmAyaNamAM bhagavAna zaMkare kahyuM che ke, "nahIM asa kou janmeu jagamAMhI, prabhutA pAI jAI mada nAhI" A jagatamAM evo jabhyo jANyo nathI ke jeNe sattA pAmIne mada na karyo hoya. rAjyasattAnI jarUra to Aje samAjane che ja eTale rAjyanI racanA to thAya che ja paNa rAjakAraNa para aMkuza rAkhanAruM koI baLa nathI. tethI temAM saDo pedA thAya che. tethI, ame mAnIe chIe ke, rAjasattA para lokono aMkuza hovo joIe. loko paNa ToLAzAhIno mArga na le te mATe te naitika rIte ghaDAyelA, vyavasthita ane saMgaThita hoMvA joIe. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayogo
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 59 temanAM saMgaThano naitika niyaMtraNa nIce cAlatAM hovAM joIe ane chelle AdhyAtmika mArgadarzana paNa A badhAM baLone satata maLatuM rahevuM joIe. Ama AdhyAtmika, naitika ane sAmAjika ema traNa tharA aMkuza nIce rAjakAraNane lAvavuM joIe. rAjA, prajA, brAhmaNavarga ane RSi-munio ema cAreyano paraspara sahayoga maLe to ja rAmarAjyanI kalpanA sAkAra banI zake. (grAmasaMgaThana : tA. 26-12-69) grAma saMgaThananA 26 sapTembara 1969nA aMkamAM lakhyuM che : mULa savAla e che ke navA samAjanI racanA karatI vakhate bIjAM kSetronI jema rAjakIya kSetrano paNa vicAra thavo joIe ke nahi? ke rAjakAraNa gaMdu che, pakSApakSIthI bhareluM che ema gaNIne tenA tarapha udAsIna rahevuM ke tenI upekSA karavI? prathamathI ja saMgha ema mAne che ke sarvAMgI krAMtimAM Arthika, sAmAjika, zaikSaNika, sAMskRtika e badhAM kSetronI jema rAjakIya kSetranI zuddhi ane ghaDataranuM kAma thavuM joIe. dezanI eMzI TakA vastI rAjakAraNathI aspRzya rahI zake nahi. grAmasamAjanuM rAjakIya ghaDatara paNa thavuM joIe. A kAma rAjakIya pakSo pote nahi karI zake. temanA potAnA rAjakIya hito haze, rAjakAraNanI maryAdAo paNa haze eTale sattAthI para banIne ane pakSathI svataMtra rahIne A kAma karavuM paDaze. A dhoraNe ja prAyogika saMgha ane kheDUta maMDaLanuM kAma goThavAya che. tA. 26-12-69nA roja bhAla naLakAMThA kheDUta maMDaLe jAhera nivedanamAM jaNAvyuM che ke, Arthika, sAmAjika ane naitika parivartana kevaLa rAjakIya pakSa ke sattA dvArA nahi paNa ghaDAyelI janatA dvArA ja lAvI zakAya kAraNa ke janatAne mukhya rAkhI lokalakSI rAjanIti ghaDavAmAM Ave to ja lokazAhI Dhabe baMdhAraNIya mArgo dvArA ane zAMtimaya sAdhanothI AvuM parivartana lAvI zakAya. A mULabhUta satya gAMdhIjI jANatA hatA ane tethI ja svarAja maLatAMnI sAthe ja lokasevaka saMghamAM koMgresanI zaktine parivartita karavAnI vAta temaNe karI hatI. te vakhatanI paristhitimAM koMgresane sattAmAM rahevuM bhale anivArya banyuM. paNa tethI gAMdhIjInI te vAtanuM mahatva ochuM na hatuM. A hArda samajavAmAM koMgresa saMgaThana sadaMtara niSphaLa gayuM ane eka mAtra sattA meLavavA ane TakAvavA tarapha ja te dhIme dhIme DhaLatuM gayuM, eTaluM ja nahi lokasevaka saMghano vikalpa pUro pADavAnA saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ hetuthI lokamatane naitika dhoraNe ghaDavAnuM kArya karIne koMgresanAM pUrakabaLa tarIke madada karanAra naitika grAma saMgaThano ane racanAtmaka saMsthAo tarapha upekSA sevavAnuM ane rakhene te pratispardhI bane tevI bhayagraMthithI koI sthaLe to tene toDavAnA prayatno koMgresa saMgaThane karyA. Ama kevaLa sattA prApta karavAnA ane TakAvavAnA hetuthI koMgresa Arthika, sAmAjika, zaikSaNika, sAMskRtika ane racanAtmaka kSetranI sahakAra, paMcAyata, zikSaNa, saMskAra, sAhitya ane kalA ke sevA saMsthAomAM sIdhI ke ADakatarI pakaDa jamAvI sattAnA bharaDAno vyApa vadhAryo ane rASTrIya mUlyonI paravA karyA vinA mato kheMcI lAvanAra mUDIvAdI, jamInadArI, komI ane asAmAjika tattvone AgaLa lAvI mUkyA. pariNAme koMgresa saMgaThana sevA ane jAherajIvananI zuddhinuM mAdhyama banavAne badale dhana, sattA ane pratiSThA meLavavA jhaMkhatI vyaktio ane jUthonAM hAthanuM rAjakIya cAlabAjI karavAnuM eka mAtra sAdhana banI gayuM. AthI koMgresanI svIkRta nItio ane pragatizIla kAryakramonAM amalamAM maMdatA AvI. pATalIbadaluone mahattA maLI, gerazistane uttejana maLyuM ane anya jUtho ke pakSone papalAvavAnI nabaLAI peThI. vartamAna kaTokaTI A ja prakriyAnuM svAbhAvika ane chelluM pariNAma che. sahakAra, paMcAyata ane zikSaNa sevAnI saMsthAomAM lokasaMgaThano potAnA pratinidhio dvArA vahIvaTa calAve. temAM koI paNa rAjakIya pakSa bhAga na le tevI sArvatrika nIti paraMparAmAM ane baMdhAraNamAM mAnya karAvavA mATe koMgresa prayatna kare. 8 rAjakAraNa, cUMTaNI ane lokapratinidhitva gayA hapatAmAM sattAnA rAjakAraNane racanAtmaka lokakAraNanI dizA ApIne sattAkAraNanuM sthAna sevAnuM rAjakAraNa le tevA kAryakramano vicAra karyo. A haptAmAM rAjakAraNa, cUMTaNI ane lokapratinidhitva vizenA muddAno vicAra karIzuM. saMpUrNakrAMtinI khojamAM jayaprakAzajI kahe che : (1) eka evI vyavasthA UbhI karavI ke jene lIdhe janatA sAthe vicAravinimaya karIne umedavAra UbhA karI zakAya. (2) evI ja rIte eka bIjI vyavasthA UbhI karavI ke jethI loko cUMTAI AvelA potAnA pratinidhi upara dhyAna rAkhI tenA hAthe saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ kala sArA ane pramANika kAmo ja thAya evI khAtarI rAkhI zake." (pA. 84) "cUMTaNI vakhate jaIne potAno mata ApI Ave. A matadAna prakriyA paNa hajI joIe teTalI svaccha ane svataMtra nathI ane umedavAranI pasaMdagImAM matadArono koI hAtha hoto ja nathI ane cUMTaNI pachI potAnA pratinidhi upara matadArono koI aMkuza nathI." (pA. 165) sarakAramAM evI vyaktio cUMTAIne AvI che, jemane lokonI AzA AkAMkSA mATe sahAnubhUti che. paraMtu teTalA mAtrathI ja sarakAra cheka nIcethI laIne upara Toca sudhI zuM zuM kAmo kare che te jovAnI, tenA upara najara rAkhavAnI jarUra nathI ema to na ja kahI zakAya. e jarUra Aje paNa eTalI ja UbhI che, mATe janatA A lokazAhInI praharI bane tathA nIcenA karmacArIthI mAMDIne mukhyapradhAna ane vaDApradhAna sudhInA badhA kAma upara dekharekha rAkhe. evI paristhiti pedA thAya ke janatAnI icchA viruddha koI kAMI na karI zake. prajAe niraMtara jAgRti ane takedArI rAkhavAnI che. tenA vinA svataMtratA jALavI zakAtI nathI. kevaLa matanuM patAkaDuM nAkhI AvyA ke kartavya pUruM thayuM ema na mAnavuM joIe. saMpUrNakrAMtinA saMdarbhamAM lokataMtranI kalpanA to evI hoya ke loko samAjasevAnA kAmomAM pratyakSa hisso letA hoya ane taMtra; lokanI anumatI ane sahamatithI kAma karatuM hoya. sAcI lokazAhI to tyAre ja saMbhave. A mATe lokacetanAne jAgRta ane sakriya rAkhavI paDaze. (pA. 164) zrI jayaprakAzajI rAjakIya pakSonI maryAdA vize AgaLa jatAM lakhe che : krAMtinI vAta karatAM rAjakIya pakSo AmAM thoDo bhAga bhajavI zake. paNa temane keTalIka maryAdAo che. rAjakIya pakSanI moTAmAM moTI maryAdA e che ke te sattA kabaje karavA mathe che. e ema mAne che ke sattA dvArA ja e potAnAM dhyeya hAMsala karI zake." ("saMpUrNakrAMtinI khoja pA. 201) bhAla naLakAMThA prayogamAM anubhavelI vAta lakhatAM 1970mAM jaNAvyuM che : 'taraNA othe DuMgara re, DuMgara koI dekhe nahi." enI jema, najara sAme moTo DuMgara khaDo hoya paNa AMkha pAse taddana najIkamAM taraNuM rAkhIne pachI najarane laMbAvIne joIe to DuMgara dekhAya nahi. koMgresanuM paNa AvuM ja banyuM che. koMgrese svIkArelA dhyeyane prApta karavAnA tenuM pratyakSa lakSa to sevAkArya ja hoI zake. sevAnA lakSane pahoMcavA bIjA sAdhanonI jema sattA paNa eka sAdhana saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja banI zake. jo sevAnuM lakSa na cukAya ane sattA e sAdhana ja che sAdhya nathI evI jAgRti rAkhIne saMsthA cAle to. paNa ema thavAne badale sattA lakSa banyuM ane tethI AMkha sAme lakSamAM sattA rahI. A sattArUpI taraNuM koMgresanI najarane TUMkI banAve che. pariNAme sevAnA lakSane pahoMcavA sAru bIjAM pahADa jevAM sAdhano ke mArgone jovAnI lAMbI dRSTi teNe gumAvI che. AnA mULamAM sattA mAraphata samAja parivartana karI nAkhavAno khyAla koMgresa netAgIrInA manamAM rahelo jaNAya che. A khyAla hoya tyAM sudhI sattA e taraNuM nathI paNa e ja moTo pahADa che, mATe sattA hoya to TakAvavI, na hoya to meLavavI, e ja eno puruSArtha rahe, e svAbhAvika che. gujarAta koMgresamAM zrI ThAkorabhAI desAI jevA, kaoNMgresanA sAdhana ane sAdhya vize spaSTa hoya tevA keTalAka AgevAno jarUra che ke je vAraMvAra sevA ane sattAnI maryAdAo vize koMgresIone cetavatA rahe che; paNa koMgresanuM svarAjya pachInuM badalAtuM jatuM svarUpa ja evuM banatuM rahyuM che ke te pote jAte potAnI sattAkAMkSA para aMkuza rAkhI zake ane sattAne sAdhana mAnIne sevAnA lakSane pahoMcI zake tevI kAryakSamatA te dharAvatI nathI. rAjakAraNanI keTalIka vAstavikatAo paNa ene emAM bAdhArUpa bane che. bhAla naLakAMThA prayoge A badhAnA ukelano dhorImArga batAvyo ja che ane emAMthI ja pUraka, preraka ane mArgadarzaka ema traNa tattvanI pUrtirUpa traNa saMsthAonuM anusaMdhAna koMgresa sAthe joDavAnI vAta te kare che. koMgresa A dhorImArgarUpI pahADa tyAre ja joI zake, jyAre tenI najara sAmethI peluM sattArUpI taraNuM te jAte ja dUra haTAve. nahi haTAve ane te taraNAne pakaDIne cAlatI raheze to chevaTe jAte ja te anubhavaze ke A taraNuM tene tAre tema nathI, UlaTAnuM mAre tema che. paNa tyAre saMbhava evo ghaNo che ke te vakhate ghaNuM moDuM thayuM haze ane tenA hAthamAM bAjI ja nahi rahI hoya." (grAma saMgaThana : tA. 26-8-70) have joIe bhAla naLakAMThA prayoganA vicAro. Aje umedavAronI yogyatA ane pakSapalaTAnA muddA sArI peThe carcAspada banyA che. AjathI 25 varSa pahelAM pATalIbadalu zabdano janma paNa thayo na hato saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka tyAre munizrIe kahyuM che : "AMdhra rAjyanI racanA mATe jeo prayatnazIla hatA temAMnA bujhurga netA zrI TI. prakAzam hatA. Aje teono paMtapradhAnapaNA nIce AMdhra rAjyano prAMtika vahIvaTa cAlaze. cUMTaNImAM zrI TI. prakAzam potAno svataMtra pakSa racIne AvyA hatA ane prajApakSa tathA samAjavAdI pakSanA joDANanI sAthe teo paNa zistapUrvaka temAM joDAyA. eka chApAmAM evo paNa ullekha hato ke teoe sAmyavAdI pakSI sAthe paNa dhArAsabhAkIya saMdhi svIkArI hatI. ane Aje teo koMgresanA dhArAsabhA pakSa sAthe sahAyaka sabhya tarIke joDAyA che. Ama vAraMvAra eka pakSanA sabhya ke svataMtra sabhya, cAhe tyAre game te pakSa sAthe joDAya te zirasto kAyadesara bhale vAMdhAjanaka na hoya, paNa bhAratanI khIlatI lokazAhI mATe jokhamakAraka che." Ama pherabadalI karatAM pahelAM athavA pachI teNe matadArono cukAdo mAgavo joIe." eTale zrI TI. prakAzam pharIthI cUMTAI Ave e vadhu icchanIya che. loko emane cUMTaze ja emAM zaMkA nathI, paNa ucca praNAlI UbhI karavAnI khAtara ATaluM thAya e nyAyI lAge che." (vizva vAtsalya : tA. 16-10-19pa3) umedavAranI pasaMdagI bAbatamAM 1953nI peTAcUMTaNIo pachI munizrIe lakhyuM che : saurASTranA A cAre umedavAro vize mane je mAhitI maLI che, te jotAM be moTA vepArIo che, eka vakIla che ane ekane mukhyapaNe komalakSI matadAnane lIdhe jaMgI bahumatI sAMpaDI che ! A cAramAMthI zoSaNavihIna samAjaracanAmAM mAnanArA keTalA ? tathA ahiMsaka ane binasAMpradAyikatAnA siddhAMtone varanArA keTalA ? bIjo savAla e thAya che ke A cAre cUMTaNIomAMnA pracArako ane matadAro; sabhyatAmAM ane pramANikatAmAM AgaLa vadhyA ke pAchA haTyA? paisA, lAgavaga, pazubaLa, gaMdI niMdAtmaka bhASA A badhAM anicchanIya sAdhanothI ja jo cUMTaNI jItAtI hoya to e jIta nathI paNa kAramI hAra che ane kalyANa rAjyanI kalpanAno mRtyughaMTa che? ane hajAronA kharce, seMkaDo mANasonA amUlya samayano durbaya; A badhuM jotAM garIba chatAM pramANika nAgarikanI tema ja kalyANalakSI racanAtmaka kArya karanArAonI cUMTaNI kriyA pratye udAsInatA ane napharata keLavAtI jAya che. A kalyANarAjyano mArga haragija nathI ja. to zuM karavuM? cUMTaNInI prathA dharamULathI pheravI nAkhavI. gAmaDAMonuM nIcalA thara sahitanuM saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 ghaDatara Ano kAyamI ukela che. eTale eka bAjuthI bhUdAnanA kAryanI sAthosAtha grAmasaMgaThananuM kAma pratyeka racanAtmaka kAryakare uThAvI levuM. bIjI bAju koMgrese have jItavAmAM nahIM, paNa siddhAMtanI dRSTie kaDaka rahevAthI hAravuM paDe to hAravAmAM ja gaurava mAnavuM. khAsa karIne sthAnika vartuLonI pasaMdagIno ane koMgresI siddhAMtono samanvaya karIne umedavAra Ubho karavo." paTanAmAM zrI rAjAjIe paNa kahyuM che : "have ApaNe rojiMdA jIvanane ApaNI dhArmika bhAvanAone anurUpa banAvI zakIe, evA saMyogo upasthita thayA che... hiMdu philasUphIno mUlAdhAra zAsakanI sattA karatAM prakRtinA niyamomAM vadhAre rahelo che." huM emanA bhASaNa sUrane anurUpa rahIne eTaluM umeryuM ke: prakRtinA niyamonI svAbhAvikatA saddharmathI ja prajAmAM lAvI zakAya che." ane sadbhAgye ApaNA zAsanano mUlAdhAra paNa pukhtavayano mAnavI che ke je satyAsatyanI parakha karI zake tema che; mAtra tenA haiyAne DhaMDhoLavuM joIe ane te mAnavIne mAnavasamUharUpI vizvamAM abhimukha karavo joIe. A kAma AjanI take jaladI nahIM thAya to deza ane dezanuM dharmatattvajJAna, ema badhuMya kAM to jaMgalI tophAnomAM garaka thaI jaze ane kAM to pakSonI adhama prakAranI sattA sAThamArImAM bhasma thaI jaze." (vizvavAtsalya : tA. 1-8-pa3) | 9 loklakSI ane gatizIla lokazAhInI dizA zrI jayaprakAzajI "saMpUrNakrAMtinI khojamAM lakhe che : "pachI mukhya vAta che, je navo pakSa dezanAM A tumula-maMthanamAMthI Ubho thayo che tene vyavasthita karavAnI. joke vyaktigata rIte huM koI pakSIya rAjanItimAM chuM nahi. tema chatAM AjanA saMjogomAM huM janatApakSa sAthe ghaNI nikaTatA anubhavuM chuM. atyAre viziSTa paristhitimAMthI ApaNe bahAra AvyA chIe. temAM lokazAhI paribaLone saMgaThita ane saMgIna banAvavAnuM kAma mahattvanuM che. A saMdarbhamAM janatA pakSa eka pratIka banI gayo che. eTale mane thAya ke te akhaMDa rahe ane majabUta bane te jovuM rahyuM. lokazAhI paribaLo AgaLa vadhatA rahevAM joIe. A prakriyAmAM madadarUpa thavAya eTaluM thavuM. AmAM janatA pakSanA sabhya thaI javAnI ke tenI sAthe ekarUpa banI javAnI koI vAta nathI. mAtra lokazAhI paribaLone majabUta karavAnI vAta che." (pA. 108) saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 "lokasamitio cUMTaNI vakhate umedavArone nANI jovAnuM-pasaMda ka2vAnuM kAma karaze ane cUMTaNI bAda potAnA pratinidhi sAthe saMparka satata tAjo rAkhavAnuM ane e sAcA loka-pratinidhi tarIke kAma kare che ke nahIM tenI khabaradArI rAkhavAnuM kAma ka2ze. te uparAMta ekaMdara AkhIya sarakAranAM kAmakAja para cAMpatI dekharekha rAkhavAnuM kAma paNa A lokasamitio ka2ze. A rIte lokasamiti janazaktinuM eka mAdhyama banaze ane e mAtra cUMTaNI pUratuM ja nahI, kAyamanuM eka paribaLa banI raheze. sa2kA2mAM je loko che emane mATe AmAM avizvAsano bhAva che evuM emane lAgavuM joIe nahIM, je koI sattAsthAne bese te bhUla karI zake che. eTale emane mAthe koI dekharekha rAkhanAra hoya to emane sAruM ja lAgavuM joIe. ApaNe tyAM hajI akhabAro eTalAM zaktizALI nathI ane lokalAgaNIno prabhAvazALI paDagho temAM UThato nathI, ane bIjo paNa koI prabhAvazALI mArga nathI. tyAre janatAe rAjakIya pakSa tarIke nahIM paNa janatA tarIke saMgaThita banavuM atyaMta jarUrI banI jAya che. je rAjakIya pakSo che te potAnI Dhabe je kAMI karatAM hoya te bhale kare. ApaNe temAM koI bAdhA UbhI karavA mAgatA nathI. jyAM sudhI zakya hoya tyAM sudhI emane sAce mArge cAlavAmAM emane madada karIzuM. ApaNo evo ja prayatna haze. emanI bhUlo haze, to te ApaNe emane batAvIzuM. jarUra paDaze to ahiMsaka virodha paNa karIzuM, satyAgraha paNa karIzuM. A dezanAM hitamAM haze ane zAsakonAM hitamAM haze." (pA. 167) 'e paNa jovuM paDaze ke judA judA prakAranAM sthApita hito A lokasamitio 52 kabajo na jamAve, ane mAtra ucca varganAM lokonuM ja AnA upara varcasva na rahe. ema thaze to lokasamitionI krAMtikAritA naSTa thaI jaze. mATe A lokasamitio dalito ane zoSito mATe kAma karanArI hoya, lokazAhInAM mUlyone paNa AgaLa vadhAranArI hoya, A lokasamitiomAM evA loko hovA joIe ke je pote samAjamAM parivartana thAya te mATenI tIvratA anubhavatA hoya. jemane potAne saMpUrNakrAMtinA vicAromAM niSThA hoya e pote saMpUrNakrAMtine samajavA satata koziza karatA hoya ane bIjAone paNa samajAvavA mathatA rahetA hoya. Ama, dareka sthitimAM lokasamitiono saravALe eka ja uddeza hoya.' (pA. 170) saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka have joIe bhAla naLakAMThAnuM tAraNa : munizrIe 1953mAM kahyuM che : "khuda koMgresane paNa Aje te zahera mizrita hoI grAmAbhimukha karavA mATe satya ane ahiMsAne sAme rAkhI AMcakA ApavAnA Avaze, paNa mane khAtarI che ke e AMcakAo bannene zobhAvanArA ane zuddha rAkhanArA haze. banne saMsthAnA sthAnika kAryakaro gerasamajUtI thatI dekhAya tyAM sthAnika ke mukhya kAryakaro pAse jaIne paNa haMmezA cokhavaTa karatA rahe. kAraNa ke A banne saMsthAoe potapotAnuM niranirALuM vyaktittva sAcavavAnuM ane paraspara pUraka thavAnuM hoI gharSaNo Dagale Dagale Avaze, paNa e gharSaNo sAdhaka banI rahe teTaluM harapaLe jovAnuM raheze. zrI vinobAjInuM bhUdAna AMdolana grAma saMgaThanonI pUrvabhUmikA taiyAra kare che. dezamAM tyAganuM vAtAvaraNa sarje che, paNa Aje dezamAM tyAganI sAthosAtha anyAya sAmenI pratikAraka zakti ane UMDI zuddhinI je jarUra che, te grAmasaMgaThano vinA nahIM UbhI thAya. eTale dezabharamAM grAmasaMgaThano jhaDapI thavA devAM joIe." Aje ema spaSTa kahI zakAya ke AMtararASTrIya kSetre bhArate pakSapAtanA AkSepano Dara samULago choDyo che; paraMtu rASTrIya kSetre joIe to koMgresa sarakArone gAmaDAMonA pakSapAtano Dara eTalo badho che ke eka paNa DagaluM sIdhuM grAma pakSapAtI bharavAmAM e acakAya che. koMgresa jyAM lagI grAma pakSapAtano Dara choDe nahIM tyAM lagI sAmAjika ane Arthika krAMti A dezamAM thaI zake tema nathI. mArI A samajaNane meM vAraMvAra aneka rIte cakAsI lIdhI che ane tethI koMgresanA pakSapAtano Dara mane have pIDI zakato nathI. mane potAne khAtarI che ke koMgrese jo rAjakIya krAMti karI che, to ene grAmalakSI banAvavAthI te sAmAjika ane Arthika krAMti avazya karI zakaze; paNa e mAtra vAtothI grAmalakSI nahIM banI zake, thoDAM ghaNAM mANasonI sahAnubhUtithI paNa prAmalakSI nahIM banI zake. kaoNMgresane grAmalakSI banAvavA mATe Arthika, sAmAjika kSetre alaga svataMtra ane chatAM rAjakIya kSetre enuM mAtRtva svIkAranAruM jabbara grAmasaMgaThananuM naryuM naitika baLa UbhuM karavuM paDaze. Ama thayA pachI paNa jo koMgresa grAmalakSI nahIM banI zake to tyAre koMgresa koMgresa tarIke bhuMsAI jaze. paNa tyAre grAma saMgaThano dvArA dezanI janazakti eTalI badhI vyavasthita ghaDatara pAmI gaI haze ke koMgresanuM nAma nahIM rahe tyAre paNa koMgrese deza ane duniyAmAM sthApela vizvazAMtinI ahiMsaka nItinA tathA rAjakAraNIya saccAInA siddhAMto upara A dezamAM eka bIjI ja saMsthA UbhI thaze. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ temAM koMgresI siddhAMtanuM anuSThAna karanArA mANaso sauthI mahAna AgevAna pade birAjamAna haze eTale mane evAM saiddhAMtika pakSapAtanA Darane kAraNe racanAtmaka kAryakaro koMgresanA saiddhAMtika pallAnI kadara pUrI pUrI janatAmAM prasthApita nahIM kare to jAye ajANyA sattAvAdI ane sattAMkAMkSI pakSo jora karI jaze. eTale dezanA racanAtmaka kAryakarone samULI krAMti mATe mArI e vinaMtI che ke je koMgresa svarAjya pahelAM kAma ApI zakatI hatI tenI pAsethI svarAjaya bAda kAma levA mATe pakSapAtano doSa vahorIne paNa tene grAmalakSI banAvavAmAM tamArI zakti vAparo. enuM sthAna lenArI navI saMsthA banI zake tema nathI ane AjanI duniyAmAM saMsthA sivAya saMgIna kAma thAya tema nathI. pakSapAtano hAu choDI janazaktine saMgaThita karI ane koMgresane grAmalakSI banAvI do. deza ane videza kSetre A eka ja sarvottama mArga che." (vizvavAtsalya : tA. 16-12-53) 1956mAM dvibhASI muMbaI rAjya racanA vakhate mahAgujarAtanI mAgaNImAM thayelAM tophAno vakhate amadAvAdamAM bhAla naLakAMThAnI grAma TukaDIo jatI hatI. teNe ApelA eka nivedanamAM jaNAvyuM che : lokazAhI vyavasthAnA AjanA svarUpamAM pAyAnuM saMzodhana ane sudhAraNA jarUrI che. lokazAhImAM rAjakIya virodha pakSanI anivAryatAnuM sUtra dharamULathI vicAraNA mAgI le che. Aje dezane khaMDanAtmaka, nakArAtmaka ane cUMTaNInA rAjakAraNanI nahi, paNa racanAtmaka, sArI vAtanuM samarthaka tathA sattA nirapekSa rAjakAraNanI jarUra che. je dezanI sthiratA ane ekatA majabUta karaze. cUMTaNInA jaMgI kharcAthI bacAvaze. pakSabhedo TALaze ane lokalakSI lokazAhI sthApaze. sattA paranA rAjakIya pakSa upara sarvajanahitamAM asarakAraka aMkuza rAkhI zake evA sabaLa preraka ane pUraka pakSanI jarUra che, nahi ke cUMTaNInA rAjakAraNavALA sattAlakSI rAjakIya virodhapakSanI.' (zuddhi prayoganAM saphaLa citro : pA. 223) 1957mAM pragaTa thayelI "janatA dvArA ahiMsaka krAMti pustikAmAM kahyuM che : AjanI lokazAhInuM svarUpa e kaMI chevaTanuM nathI, na hoI zake. lokazAhI e to satata vikAsazIla evI eka jIvanadaSTi che. eTale lokazAhImAM rAjakIya virodha pakSa anivArya che ema je jorazorathI kahevAmAM Ave che e chevaTanuM satya che evuM na gaNavuM joIe. mULa savAla to che, sattA paranA pakSane sAcI dizAmAM kAryakSama rAkhavA mATe enA para yogya niyamana rahevuM joIe, te kaI rIte UbhuM karavuM ? saMpUrNakrAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 bhAla naLakAMThA prayogamAM saMtanA mArgadarzana nIce prAyogika saMgha jevI sevaka saMsthA, tenI nIce grAmasaMgaThana ane tenI nIce prAmAbhimukha koMgresa ema saMsthAsaMkalanano anubaMdha che. AthI sahu prathama AdhyAtmika, pachI naitika, pachI sAmAjika ane chelle rAjakIya kSetrano naMbara Ave. jeTale aMze prathamanA baLo asarakAraka teTale aMze ja rAjya gauNa bane ane chevaTe rAjanIti khatama thAya. vacagALAnA samayamAM daMDazaktino ahiMsaka vikalpa zuddhiprayoga jevA naitika sAmAjika dabANanA prayogo karavA paDe ema A prayogano anubhava kahe che. eka tarapha aMtima dhyeyanuM lakSa spaSTa rAkhavuM ane bIjI tarapha lakSane pahoMcavA mATe jarUrI zakti meLavavA sAru deza, kALa ane samAjanI paristhiti mujaba, samAja kyAM che tyAM lakSanI dizAmAM samayano takAdA mujaba gatizIla bane tevA kAryakramo ApavA jethI tevo vahevAra paNa goThavAto jAya. Ama thAya to ja prajAzakti vadhe ane rAjyanI zakti ghaTe. parivartana vinAnuM sAtatya sthagitatA ke baMdhiyArapaNuM lAve che. to sAtatya vinAnuM parivartana vikasita saMskRtinAM mUlyothI samAjane vaMcita rAkhe che. je lAbha gumAvavo mAnavajAtane poSAya nahi. evI jarUra paNa na hoya. bhAla naLakAMThA prayoga pAchaLano A vicArapravAha, enI kAryapaddhati ane kAryakramo ke prayogo pAchaLa A daSTi che. saMpUrNa krAMti, lokasamiti ane bhAla naLakAMThA prayoga
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizva vAtsalya khAna pavA zaTaDA KhalacaTah 2i0) sarmathaka tyazraddha" mAlikI daumA . meTA