________________
૨૧
ખંડ ત્રીજે.
લે. અંબુભાઈ શાહ ૧ સંપૂર્ણક્રાંતિ, લોક્સમિતિ અને
ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
જયપ્રકાશ અમૃત મહોત્સવ અંગે અમદાવાદ જિલ્લાનું સંમેલન તા. ૧૧ ઓક્ટોબરના દિવસે ગુંદી આશ્રમમાં રાખવામાં આવ્યું હતું. સંમેલનમાં મુખ્ય પ્રવચનકાર શ્રી ઈશ્વર પેટલીકર હતા. સવારે અમે અમદાવાદથી ગુંદી જવા નીકળ્યા ત્યારે ભાઈશ્રી પેટલીકરે મને કહ્યું :
અંબુભાઈ ! આ તો તમારો જ કાર્યક્રમ છે. ૨૫-૨૭ વર્ષ પહેલાં હું ગુંદી કસ્ટમ બંગલામાં સંતબાલજીને મળવા આવ્યો હતો ત્યારે એમણે આ જ વાત કરી હતી અને તમે લોકોએ તો એના પ્રયોગો પણ કર્યા છે.”
બપોરના સંમેલનમાં તેમણે આ જ વાત દોહરાવતાં અને મુનિશ્રી સંતબાલજી સાથેની પોતાની વાતનાં સંસ્મરણ તાજાં કરતાં કહ્યું કે,
સંપૂર્ણક્રાંતિના આ કાર્યક્રમનો ગુજરાતમાં અમલ થાય એમાં સહુથી વધુ અપેક્ષા આ કેન્દ્ર (ગુંદી આશ્રમ) પાસે રાખું છું. કારણ એણે આ દિશામાં પ્રયોગો કર્યા છે અને એનો એની પાસે અનુભવ છે.”
સંમેલનમાં પ્રાસંગિક કહેતાં મેં જણાવ્યું હતું તેમ “જયપ્રકાશજીના બધા વિચારો સાથે આપણે સંમત હોઈએ કે ન હોઈએ પણ એમના આ સંપૂર્ણક્રાંતિના અને તેના વાહનરૂપ લોકસમિતિના વિચાર સાથે જો સંમત હોઈએ તો એ કાર્યક્રમમાં સક્રિય બનીને તેને સફળ બનાવવાના પ્રયત્નો કરવા જોઈએ.”
આ દૃષ્ટિએ ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગની ભૂમિકા અને તેનો અનુભવ નજર સામે રાખીને આ વિષય પર થોડું લખીશ.
ભાઈશ્રી પેટલીકરનું કહેવું સાચું છે કે આ જાતનું કામ ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગમાં થયેલું છે. ભલે એની પરિભાષા, કાર્યપદ્ધતિ અને સંદર્ભ જુદો હોવાને કારણે અહીંતહી વિગતોનો થોડો ફેરફાર હોઈ શકે અને છે. પણ ક્રાંતિને સંપૂર્ણતા તરફ ગતિશીલ રાખનારાં ચાલક બળો અને સર્વાગ તેમજ સમગ્રને સ્પર્શતા કાર્યક્રમોની બાબતમાં ભાલ નળકાંઠાનો “સર્વાગ ક્રાંતિ'નો કાર્યક્રમ “સંપૂર્ણ ક્રાંતિની સાથે અનેક બાબતોમાં સારી પેઠે સામ્યતા ધરાવે છે.
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
