________________
૧૫ ૨ બિહાર-આંદોલન વધુ સ્પષ્ટતા તા. ૧લી નવેમ્બરનો બિહાર આંદોલન બંને બાજુ વિચારવા જેવું.” લેખ વાંચીને એક મિત્રે કહ્યું : “લેખમાં કેટલુંક મોઘમ છે. દા.ત. પક્ષ સિવાય બહારથી પણ પોષણ અને બળ સંગઠનને મળવું જોઈએ. એ જ રીતે સર્વોદય આંદોલનમાં હૃદયપલટાના કાર્યક્રમો એકાંગી હતા ને આ સત્તા પલટાના કાર્યક્રમો પણ એકાંગી જ છે અને વિચારવાનું છે બંનેએ-કોંગ્રેસ અને સર્વોદય જગતે. ઈન્દિરાબહેને અને જયપ્રકાશજીએ, આ ત્રણે મુદ્દાઓમાં સ્પષ્ટતા નથી બહારથી બળ એટલે શું ? એકાંગી એટલે શું ? બંનેએ શું વિચારવું? આ બધું સ્પષ્ટતાથી લખવું જોઈએ.
આ ત્રણે મુદ્દાઓ ઉપર એક લેખમાં વિસ્તારથી કહેવું શક્ય નથી. પણ ટૂંકમાં લખું. ૧. બહારથી બળ એટલે શું ?
ગાંધીજીએ કૉંગ્રેસ સંગઠનની તાકાત વિષે લખ્યું છે.
કૉંગ્રેસ-નીતિને અનુસરીને ચાલનારા હરેક જણ કોંગ્રેસી છે. પછી તે કોંગ્રેસના પત્રક પર નોંધાયેલ હોય કે ન હોય.
કોંગ્રેસ જો તેના ચોપડે નોંધાયેલા થોડા લાખ સભ્યો ઉપર પોતાની તાકાત માટે આધાર રાખતી હોત તો તે અતિશય કમજોર સંસ્થા હોત. કોંગ્રેસનું મંડાણ હિંદની કરોડોની મૂક આમ જનતાની શુભેચ્છા અને તેના સહકારના વિશાળ પાયા પર થયેલું છે. અને કટોકટીને પ્રસંગે તેનો ટેકો તેને મળી રહે છે. એ વસ્તુમાંથી તેને અપાર તાકાત પ્રાપ્ત થાય છે.”
(મહાત્મા ગાંધી પૂર્ણાહુતિ, ભાગ-૧ પા. ૩૩ પેરા ૨) ગાંધીજીના આ લખાણ પછી આ મુદ્દા પર વિશેષ કંઈ લખવાની જરૂર ન હોય.
આ લખાણ પછી આ મુદ્દા પર વિશેષ કંઈ લખવાની જરૂર ન હોય.
લખવાનું એટલું જ કે, સ્વરાજ્યની શરૂઆતથી જ ખુદ કોંગ્રેસ સંસ્થાએ પોતે જ પોતાના મંડાણના આ પાયાની ખેવના કરવાની દરકાર રાખી નથી. અને એક માત્ર સત્તા દ્વારા જ બધું કરી નાખવા તરફ ઝોક રાખ્યો. પરિણામે કોંગ્રેસ સંગઠન આંતરિક રીતે નબળું અને બોદું બનતું ચાલ્યું લોકશ્રદ્ધાની જૂની મૂડીના બળ ઉપર તે હજુ નભે છે એ ખરું. પણ હવે તેણે બંને બાજુથી નવી તાકાત મેળવવી પડશે.
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
