________________
૫૦
મોટા પ્રશ્નો માટે શક્તિ પેદા થશે.'
એકાદ ઉદાહરણથી સમજાવશો ?'
દાખલા તરીકે હિંસક યુદ્ધનાં સાધનોના જથ્થામાં એક હજાર સૈનિકો છે, એક હજાર બંદૂકો છે, એક લાખ કારતૂસો છે. આના ઉપયોગમાં એક સૈનિક મરાય કે એક કારતૂસ ફૂટે તો તેટલી શક્તિ ઓછી થઈ એમ ગણાય. એનો ઉપયોગ ન થાય તો તેટલી બચત થઈ એમ કહેવાય.
હવે અહિંસક યુદ્ધમાં શું છે? સામે અન્યાય છે. એનો પ્રતિકાર કરવો છે, પણ સૈનિકોમાં એક જ જણ છે. હવે એક જણની સંખ્યા પ્રતિકારમાં હોમાઈ જાય તો? પછી બાકી શું રહે ? માટે કંઈ કરવું નથી, શક્તિ વધારો પછી વાત એમ વિચારે તો? કદી શક્તિ પેદા જ ન થાય. ઊલટું જે શક્તિ હતી તેય ઘટી. કારણ કે તેનો ઉપયોગ થયો નહિ અને એટલા અંશે તે પાછી પડી. સામેના અન્યાયને પોષ્યો, હિંસા વધી.
પણ એક તો એક. અન્યાયને સાંખી શકાય જ નહિ. એનો પ્રતિકાર કરવો જ જોઈએ. ભલે જાત હોમાઈ જાય. એવી લાગણીથી એક જણ પણ જો એમાં હોમાય તો? સ્વેચ્છાએ – સમજપૂર્વક આપેલું બલિદાન સમાજની ચેતનાને સ્પર્શ ર્યા વિના રહી જ શકતું નથી. અન્યાય કરનાર વ્યક્તિની ચેતનાને સ્પર્શ પણ થાય છે. પણ માની લઈએ કે બીજાં તત્ત્વો વધુ જોરદાર રીતે વ્યક્તિ સાથે ભળ્યાં હોય અને અસર ન થાય તોયે તે અલગ પડી જાય છે. બીજા સમાજની ચેતના જાગૃત થઈ તે વ્યક્તિના અન્યાયને જાણતા અજાણતાં અપાતો ટેકો પાછો ખેંચી લે છે. પેલાનો અન્યાય ખુલ્લો પડી જાય છે અને કોઈ પણ અન્યાયને પોતાને પગ નથી હોતા તેથી તે તૂટી પડે છે.” નૈતિક પ્રચાર અને સ્વૈચ્છિક આચાર
નવી સમાજરચનાનો આધાર જ લોકજાગૃતિ ઉપર છે. એમાં મંડળને શ્રદ્ધા છે. રાજ્યની કાયદાની મર્યાદાઓનો પણ ખ્યાલ છે અને એ દૃષ્ટિએ મંડળ કામ કરે છે.
માત્ર નૈતિક વાતોનો ઉપદેશ કેટલીક વ્યક્તિઓ સુધી અને અમુક મર્યાદામાં જ પહોચે. નૈતિક આધાર વિનાનો લોકમત અંધાધુંધીમાં પરિણમે અને નૈતિક પીઠબળ ન હોય, સામાજિક માંગ ન હોય અને જો એકલું રાજય કાયદાથી કરવા જાય તો ક્યાં તો એ કાયદો નિષ્ફળ જાય અથવા એના અમલ માટે બળ વાપરવું પડે અને એમાંથી સરમુખત્યારી પેદા થાય.
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
