________________
૧૧
લાવવાનું છે. ઉપરાંત શિક્ષણ સંસ્કાર માટે શ્રેમાનુબંધવાળી નઈ-તાલીમ તથા સસ્તી સ્વાથ્ય પદ્ધતિ અને સસ્તાં સલામતી-ન્યાય પણ લાવવાનાં છે. આ માટે વિકેન્દ્રિત રાજ્યવ્યવસ્થા અને વેકેંદ્રિત અર્થવ્યવસ્થા જોઈશે ! જડબેસલાક મૂડીવાદને નાથવા લોકપ્રતિનિધિત્વવાળી સહકારી પ્રવૃત્તિ પણ વિસ્તારવી જોઈશે. આ અને આવું બધુંય ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગોનું પણ અનુસંધાન લીધું જ છે. તે બધાં કારણે ગાંધી દ્વારા ઘડાયેલી રાજ્ય સંસ્થા કોંગ્રેસનું સુદ્ધાં વિના શરતે રાષ્ટ્રહિત અને સત્ય અહિંસાના સંદર્ભમાં અનુસંધાન પણ સાથોસાથ લીધું છે જ.
ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ રસિક સર્જનના પત્રમાંથી
તેથી જેમ આ અગ્રલેખની શરૂઆત એક માજી કાર્યકરની પ્રત્યક્ષ વાત પરથી અહીં લીધી તેમ આ અગ્રલેખના અતંમાં એક ભા.ન. પ્રયોગના રસિયા સજનના તાજા પત્રમાંના થોડા શબ્દો જોઈએ :
જો લોકશાહીને લોકશાહી તરીકે કામ કરવા દેવી હોય તો સરકારની કામગીરીનું, છેક ગ્રામ સપાટી સુધી વિકેંદ્રિકરણ થવું જોઈએ...” આવું અત્યારે મોરારજીભાઈ બોલે છે, પણ પોતાના જ ગુજરાત રાજ્યમાં પોતે જ... સ્વરાજ્ય આવ્યું ત્યારથી સર્વોચ્ચ હતા... (છતાં) ... શ્રીમન્નારાયણ કોંગ્રેસ મહામંત્રી હતા, ત્યારે કોંગ્રેસે... આર્થિક સામાજિક ક્ષેત્રે... ન પડવું જોઈએ, એવો ઠરાવ કરેલ તો ય ગુજરાતે સ્વીકાર ન કર્યો... આ જ નવલું આશ્ચર્ય છે”... યશવંત શુકલ, ઈશ્વર પેટલીકર... આવા મહાનુભાવો ગુજરાતમાં પડ્યા છે... (એમણે)... પણ ખરેખર અદ્દભુત આપણી (વાતની) તરફેણ કરી છે. હું તો વાંચી વાંચીને હરખાયા જ કરું છું...” જે વાતો પહેલાં ગળે નહોતી ઊતરતી, તે “ભાલનળકાંઠા પ્રયોગ'ની વાત ગુજરાતમાં અને દેશમાં હવે વિચારવા લાગી છે, એ જ બતાવી આપે છે કે સર્વાગ સંપૂર્ણક્રાંતિવાળી ધર્મક્રાન્તિ આખરે થવાની અને આ દેશના અહિંસાથી ખેડાયેલ ગુજરાતથી જ થવાની તે નક્કી છે. (વિશ્વવાત્સલ્ય : ૧૬-૯-૧૯૭૪)
“સંતબાલ”
સંપૂર્ણ ક્રાંતિ, લોકસમિતિ અને ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ
