Book Title: Prashikshaka Prashikshana Part 1
Author(s): Rohit A Shah
Publisher: USA Jain Center Cincinnati OH
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004922/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ piketeurieo yeasyPag bhAga-1 prastuti jeoeoyi eo For Private jainelibrary Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA : krama anukrama | 1. vyaktitvavikAsa ane upasaMpadA 2. vyaktitva ane prekSAdhyAna 3. Asana-prANAyAma-baMdha prekSAdhyAna AtmazuddhinI vaijJAnika ane vyAvahArika sAdhanApaddhati che. gurdeva zrI tulasInI AjJAthI AcArya mahaUzajIe jainazAstra ane anya yogazAstrono UMDANathI. abhyAsa karIne vijJAnanI kasoTI para te sAdhanApaddhatine cakAsI. emaNe potAnA zarIrane sAdhanAnI prayogazALA banAvI, lAMbA samaya sudhI dhyAnanA prayogo kayo, tenuM ja supariNAma eTale 'prekSAdhyAna'. . - prekSAdhyAnano mULa uddeza che : 'cittanI zuddhi'. cittanI vikRtti ja zArIrika, manokAyika ane bhAvanAtmaka rogo pedA kare che. prekSAdhyAna ane yoganA vividha prayogo dvArA, sAdhakanI AdhyAtmika cetanAnuM jAgaraNa karavAmAM Ave che. - Aje vizvamAM vyApelA ajJAnarUpI aMdhakArane dUra karavA mATe prekSAdhyAna atyaMta saraLa paddhati puravAra thaI che. A paddhatinuM vidhivat prazikSaNa laI prazikSakanI bhUmikA dvArA janamAnasane prazikSita karavAnA zubhAzaya sahita A laghu pustikAnuM sarjana karavAno vicAra Avyo. A laghu pustikA emanA mATe che. jeo prekSAdhyAnanuM prazikSaNa prApta kare che. A pustikAnA be bhAgamAM prekSAdhyAnanA paricayathI lezyAdhyAna sudhInA prayogonI jhalaka saMkSiptamAM prastuta karavAno prayatna karyo che. 4. prekSAdhyAna - AhAraviveka C) S SS pa. prekSAdhyAna - dhvanivijJAna | 6. kAyotsarga ane sTresa menejamenTa | | 7. prekSA,dhyAna - aMtaryAtrA | 8. prekSAdhyAna - dIrgha zvAsapekSA | (13 9. prekSAdhyAna - samavRtti zvAsapekSA. - samaNa zrutaprajJA 10. prekSAdhyAna Ms prekSAdhyAna prazikSaka-prazikSaNa prayoga ane prakriyA - bhAga : 1 saMpAdaka prastuti IT AvRtti : mArca : 1998 rohita zAha samaNa zrutaprajJa prakAzaka : jaina senTara, sinasinATI [ amerikA ] mudraka : bhAvArtha enTaraprAIjha, amadAvAda-4. 9 TAIpaseTiMga : kAnarevA grAphikasa (c) 7410791 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 ( . 1. vyakitatvavikAsa ane upasaMpadA vyaktitva eTale zuM? vyakta zabdamAMthI vyakti zabda banyo che. vyakta thavAnI vyaktinI rIta eTale vyaktitva. vyaktitvanuM vibhAjana 1. kRtrima vyaktitva : vastusApekSa, pUla, bAhya, kSaNika 2. kudaratI vyaktitva : guNasApekSa, sUkSma, AMtarika, sthAyI prekSAdhyAna AMtarika vyaktitvane pragaTa karavAnI paddhati che. vyaktitvavikAsanAM ghaTaka tattvo : 1. zarIra ane mananuM sAmaMjasya (Harmony) 2. vartamAnamAM jIvavuM 3. sajAgatApUrvaka kriyA karavI pramAdamukta rahevAno prayatna karavo 5. samayasara dainika kAryo karavAM saMvegAtmaka pratikriyAthI bacavuM 7. vidhAyaka bhAva, vidhAyaka ciMtana bhojanano viveka, saMyama ane saMtulana 9. vANIno saMyama, bolavAnI kalA, upasaMpadA - paricaya prekSAdhyAnanuM prathama aMga che upasaMpadA. dhyAnanI sAdhanA tathA jIvana-vyavahArane madhura ane saphaLa banAvavA mATe upasaMpadAnAM sUtro atyaMta upayogI che. vyaktinI jIvanapaddhati ane jIvanavyavahArane saMyamita, svastha, niyamita ane pavitra banAvI tenAmAM sAdhaka tarIkenI guNavattA pragaTAvavI tenuM nAma upasaMpadA. upasaMpadAnAM sUtronA jIvana-vyavahAramAM abhyAsa karavAmAM Ave to sAdhakanuM vyaktitva sahaja rIte khIlI UThe che. upasaMpadAnAM pAMca sUtro (1) bhAvakiyAH zarIra je kArya kare temAM mananI pUrepUrI ekAgratA hovI tenuM nAma bhAvakriyA. bhAvakriyAnA traNa artha : 0 vartamAnamAM jIvavuM che sajAkatApUrvaka kriyA karavI 0 pramAdamukta rahevAno prayatna karavo. (2) pratikriyA nivRttiH 0 sAdhaka kriyA kare, pratikriyA nahIM. kriyAno artha che - sahaja pravRtti ane pratikriyAno artha che - prerita pravRtti. pratikriyAo aneka prakAranI che. 0 zArIrika pratikriyA 0 prAkRtika pratikriyA 0 vyAvahArika pratikriyA 0 saMvegAtmaka pratikriyA - sAdhaka saMvegAtmaka pratikriyAothI bace. (3) maitrIbhAvaH prANImAtra pratye apekSAvRttithI mukta rahI nirapekSa vyavahAra karavAnI vRtti. maitrIbhAvanI jAgRti mATe sAdhake saMbaMdhonI virATatA tathA vaikAlikatAno anubhava karavo joIe. (4) mitAhAra : sAdhaka zuddha, saMtulita, sAttvika ane saMyamita bhojana karavAno abhyAsa kare. bhojananA mahattvapUrNa niyamo : 2 cAvI cAvIne jamavuM 0 bhojana samaye mauna rahevuM - bhUkha vinA na jamavuM 0 bhojananI vacce tathA bhojana karyA bAda 30 thI 40 miniTa sudhI pANI na pIvuM 0 jamyA pachI traNa kalAka sudhI kAMI na levuM. 0 zuddha ane sAttvika bhojana karavuM. 0 samaya hoya to jamyA pachI DAbe paDakhe vizrAma karavo. 0 ciMtA ane tanAvanI sthitimAM bhojana na karavuM 0 jamyA pachI thoDI vAra vAsanamAM besavuM. (5) mitabhASaNa - anAvazyaka, apriya, ahitakArI, AvezanI sthitimAM ane moTA avAje na bolavuM. prazna - 1. upasaMpadAnAM pAMca sUtro kevI rIte vyaktitvanA vikAsamAM sahAyaka che te samajAvo. Jain Education Intemational Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2. vyakitatva ane prekSAdhyAna.. prekSA dhyAna paricaya : prekSAdhyAna AtmazuddhinI vaijJAnika, vyAvahArika ane savagINa prakriyA che. prekSAdhyAna paddhatino mULa srota bhagavAna mahAvIranI sAdhanA ane jaina A gamo che. gurudeva tulasInI AjJAthI AcArya mahAprajJajIe jaina zAstro ane anya yoga graMthono UMDANathI abhyAsa karyo. lAMbA samaya sudhI dhyAna - yoganI prAyogika sAdhanA karI. I.sa. 1975mAM prekSAdhyAnanA nAme A paddhatino prAraMbha karavAmAM Avyo. pra + Uaa = prekSA. jeno artha thAya che - UMDANathI potAnA vaDe potAne jovuM. rAga-dveSathI mukta rahI, taTastha banI, zuddha AlaMbanamAM ekAgra thavuM e prekSAdhyAnanI abhyAsavidhi che. AjanA A bhautika ane bauddhika vAtAvaraNathI thAkelA dareka mAnavI mATe dhyAna karavuM jarUrI banI gayuM che. saMnyAsI karatAM have saMsArIne dhyAnanI vizeSa jarUra che, saMnyAsI karatAM saMsArI lokonuM mana vadhu azAMta hoya che. dhyAnathI azAMta mana zAMta thAya che. dhyAnano uddeza mAtra azAMta manane zAMta karavAno ja nathI. dhyAnano vAstavika uddeza che kaSAyane upazAMta karavA, cittane pavitra ane nirmaLa banAvI AtmAnubhUti tarapha sAdhakane laI javo. jyAre dhyAnathI vyaktinuM citta pavitra ane kaSAya zAMta thavA lAge che. tyAre tenA ArogyamAM racanAtmaka parivartana pragaTa thAya che. prekSAdhyAnanAM aMga : prekSAdhyAnanA prayogone mukhya traNa bhAgomAM vibhAjita karI samajI zakAya. sahAyaka prayoga mukhya prayoga viziSTa prayoga upasaMpadA 1. kAyotsarga vicAra prekSA Asana 2. antaryAtrA vartamAna kSaNanI prekSA prANAyAma 3. dvApekSA animeSa prekSA mudrA. 4. jyotikendra prekSA 5. zarIekSA 6. caitanya kendra prekSA 7. vezyAdhyAna 8. anuprekSA | bhAvanA vyaktitvanA prakAro : vyaktitva eka akhaMDa tattva che. tene khaMDomAM vibhAjita karI na zakAya, paraMtu samajaNanI suvidhA mATe ApaNe tene pAMca prakAromAM vibhAjita karI zakIe. e pAMceya prakAranAM vyaktitva, tenAM lakSaNo tathA tene vikasita karavAnA upAyone jANIne jo teno samyaka abhyAsa karavAmAM Ave to ApaNe ApaNA vyaktitvane prabhAvazALI banAvI zakIe. dhvani upAya lakSaNo vyaktitva-prakAra 1. zArIrika vyaktitva 2. bauddhika vyaktitva 3. mAnasika vyaktitva samyapha AkarSaka ane prasannamudrA AhAra viveka, samyaka niMdrA, svastha zarIra, saMtulita-gADha niMdrA yaugika kriyA - yogAsana tarkazakti, grahaNazakti, nirNayazakti, * mahAprANa dhvani, OM namo nANassa, OM e %" smaraNazakita, vivekazakti sarvAgAsana, zazAMkAsana, yogamudrA, svAdhyAya ekAgratA, saMkalpazakti, vicArazakti, | 0 gvApekSA, zarIraprekSA, anuprekSA, trATaka, baMdha AtmavizvAsa *vidhAyaka bhAva (maitrI, abhaya, prasannatA, vi.) | - caitanya kendra. lezyAdhyAna, anuprekSA. svAdhyAya | * jJAnA-deNA bhAvano vikAsa * bhedavijJAnanI sAdhanA tathA kAyotsarga 4. bhAvanAtmaka vyaktitva 5. AdhyAtmika vyaktitva prazna : 1. prekSAdhyAna eTale zuM ? tenAM aMgonAM nAma jaNAvo. Jain Education Intemational Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. Asana-prANAyAma-baMdha Asana-prANAyAma-baMdhanuM mahattva : yoganA vizALa mArgamAM dareka aMganuM viziSTa mahattva che. vyaktitvanA saMtulita vikAsa mATe Asana ane prANAyAma yoganAM khUba mahattvapUrNa aMgo che. baMdha vinAno prANAyAma mIThA vinAnI dALa jevo che. yoganAM tamAma aMgono vyavasthita abhyAsa karavAmAM Ave to, vyakti potAnA vyaktitvane prabhAvazALI banAvI zake. prekSAdhyAna eka sarvAMgINa sAdhanApati hovAthI, temAM yoganAM tamAma aMgone samAvI levAmAM AvyAM che. sthira sukhamAsanam - jemAM sthiratApUrvaka sukhethI besI zakAya tenuM nAma Asana che. Asana karavAthI zArIrika, mAnasika ane bhAvanAtmaka dvandvone sahana karavAnI zakti jAge che. pAtaMjala yoga sUtramAM kahyuM che, "tatodvandvAbhighAta" - dvandvonAM abhighAta (kaSTa-pIDA)ne sahana karavAM e AsananuM pariNAma che. AsananAM vividha pAsAMono vicAra karIe. 7 Asana ane svAsthya H Asana svastha vyakti mATe vadhu upayogI che. bImAra vyakti mATe Asana eka vaikalpika cikitsA-vidhi che. vyaktinI bImArIone maTADavI e AsananuM mukhya dhyeya nathI, paraMtu prAsaMgika pariNAma che. Asanano prabhAva mAtra zArIrika svAsthya pUrato sImita nathI, paraMtu zarIranAM sUkSma kendro/cakro, sUkSma zarIra ane kAryaNa zarI2 sudhI tenI sIdhI asara thAya che. AsanamAM mAtra sthULa zarIranI vividha mudrAo karavAmAM AvatI hovAthI evuM mAnavuM bhrama bhareluM che, ke Asana mAtra zArIrika svAsthya Ape che. 7 Asana ane dhyAna : Asana karavAthI dhyAnamAM besavAmAM suvidhA rahe che, ane vadhu dhyAna karavAthI pAcana taMtra thoDuM niSkriya thAya che. mATe dhyAna sAthe Asana karavAthI te niSkriyatA dUra thAya che. 7 Asana ane vyAyAma H Asana Arogyavardhaka che, vyAyAma mAMsapezIvardhaka che. vyAyAma niyamita na thAya to tenI ADa asaro ghaNI thAya che. AsanamAM evuM nathI. vyAyAma pachI zarIramAM thAkanI anubhUti thAya che. jyAre Asana pachI zarIramAM sphUrti ane utsAhanI anubhUti thAya che. vyAyAma pezIone kaThaNa ane majabUta banAve che, jyAre Asana pezIone lacIlI (flexible) banAve che. vyAyAmano prabhAva mAtra zarIra sudhI sImita rahe che, jyAre Asana vyaktinA samagra vyaktitvane prabhAvita kare che. 7 Asana-vastra-samaya-sthAna H Asana karatI vakhate vastro DhIlAM hovAM joIe. sthAna pradUSaNa ane ghoMghATamukta hovuM joIe. Asana savArano nAsto karyA pahelAM ka2vAmAM Ave to zreSTha che. khAlI peTe paNa game tyAre Asana karI zakAya che. 7 AsananI kramika abhyAsaprakriyA H (1) peTa ane zvAsanI daza kriyAo (zvAsazuddhi mATe). (2) yaugika kriyAo (mAMsapezIone lacIlI banAvavA mATe). (3) maNakAnI kriyAo (karoDarajjune lacIlI banAvavA mATe). Asana (pahelAM sUtAM sUtAM, pachI beThAM beThAM, tyArabAda UbhAM UbhAM). (5) prANAyAma (prANane zuddha ane niyaMtrita karavA mATe). 7 yaugika kriyA - Asana ane zvAsa : yaugika kriyAomAM sAmAnya rIte zarIranuM koipaNa aMga nIcenI tarapha jAya tyAre zvAsa choDavo ane aMga upara Ave tyAre zvAsa levo. vaccenA gALAmAM zvAsane rokavo, athavA sAmAnya rIte cAlavA devo. AsanamAM sAmAnya rIte cAra sTepa hoya che. jemAM pahelA ane trIjA sTepamAM zvAsa levo ane bIjA tathA cothA sTepamAM zvAsa choDavo. OM viparIta Asana : sarvAMgAsana ane halAsananuM viparIta Asana matsyAsana che jyAre bhujaMgAsananuM pazcimotAnAsana che. 7 AsananA sAmAnya lAbho : sphUrti, utsAha, kAryakuzaLatA, grahaNazakti, rogapratirodhaka zakti vadhe che. AbhAmaMDaLanI pavitratA vadhe che. zarIranAM tamAma taMtronI kAryakSamatAmAM vadhAro karI, tenI vikRtine dUra kare che. raktasaMcAra saMtulita bane che. saMgharSone sahana karavAnI zakti jAge che, vagere. 7 mahattvapUrNa AsanonAM nAma : (1) uttAnapAdAsana, (2) pavanamuktAsana, (3) sarvAMgAsana, (4) halAsana, (5) matsyAsana, (6) bhujaMgAsana, (7) pazcimotAnAsana, (8) salabhAsana, (9) dhanurAsana, (10) ardhamatsendrAsana, (11) uSTrAsana, (12) zazAMkAsana, (13) yogamudrA, (14) tulAsana, (15) trikoNAsana (16) tADAsana, (17) sUryanamaskAra (iSTavaMdana) vagere. 7 prANAyAmano paricaya : prANa + AyAma eTale prANAyAma. prANa eTale jIvanI zakti ane AyAma eTale aMkuza. jIvanI zakti para aMkuza mUkavAnI prakriyA enuM nAma prANAyAma. prANa avayava nathI paNa UrjAno pravAha che. eno saMbaMdha sUkSma zarIra sAthe che. 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AyurvedamAM mukhya nA vistArathI carcA che. jaina dharmamAM paNa daza prANanuM varNana che. ekyupaMkacara ane ekyuprezara cikitsApaddhatino AdhAra paNa prANa che. zarIranI tamAma prakriyAonuM saMcAlana prANa dvArA thAya che. prANa dhAraNa karanArane ja prANI kahevAmAM Ave che. saunI aMdara prANazakti chupAyelI paDI che. jarUra che tene jANavAnI, tene jAgRta karavAnI ane teno samyaku upayoga karavAnI. prANazaktine jAgRta ane niyaMtrita karavAnI prakriyAnuM nAma prANAyAma che. 0 prANAyAma ane baMdha: (1) mUlabaMdha - eka mAsanastha thayA pachI gudAnA bhAgano saMkoca karavo, tyAM rahelA apAnavAyune thoDo uparanI tarapha kheMcavo. te mUlabaMdha kahevAya che. (2) jAlaMdhara baMdha - eka Asanastha thayA pachI mastakane nIce namAvI dA sAthe aDakAvavI e jAlaMdhara kahevAya che. (3) uDIyAna baMdha - eka Asanastha thayA pachI peTane bane teTaluM aMdaranA bhAgamAM kheMcavuM te uDDayAna baMdha kahevAya che. vecaka, pUraka ane kuMbhaka: zvAsa levAnI kriyA e pUraka, zvAsa choDavAnI kriyA e recaka ane zvAsa rokavAnI kriyA e kuMbhaka kahevAya che. sAmAnya niyama pramANe pUraka karatAM kuMbhakano samaya cAra gaNo ane pUraka karatAM recakano samaya bamaNo hoya che. udAharaNa - 4 sekaMDa pUraka, 16 sekaMDa kuMbhaka ane 8 sekaMDa recaka. prANAyAma ane baMdhanI vidhiH koIpaNa prANAyAmamAM sAmAnya niyama pramANe zvAsa pUraka (svAsa letI) vakhate mUlabaMdha karavo. zvAsa recana (zvAsa choDatI) vakhate mUlabaMdha sahita uDIyAna baMdha karavo ane zvAsa kuMbhaka (zvAsa rokatI) vakhate mUlabaMdha sahita jAlaMdharabaMdha karavo. 1 prANAyAmanuM pariNAma : "tataH kSIyate prakAzAvaraNam" - prANAyAmathI prakAzanuM (jJAnanuM) AvaraNa kSINa thAya che. prazna thaI zake ke, prANAyAmano jJAna sAthe zo saMbaMdha ? vAstavamAM prANAyAmathI prANanADIo zuddha thAya che ane nADIo ja jJAnane prakaTa karavAnuM mAdhyama che. 3 svarano sAmAnya paricaya: jamaNo svara - IDA (garama), DAbo svara - piMgalA (ThaMDo). baMne svara - suSummA - (saMtulita). 9 prANAyAmanA mukhya prakAroH (1) anuloma viloma, (2) sUryabhedI, (3) caMdrabhedI, (4) zItkArI, (5) zItalI, (6) bhastrikA, (7) bhrAmarI (8) ujajAI, (9) plAvinI (10) kapAlabhAti. yaugika kriyAo : prAraMbha : vanda-aham (traNa vakhata) kiyA-1 : magaja mATe : AMkha ane garadana sIdhAM rAkhIne magajanA snAyune upara-nIce karavA. kriyA-2 AMkha mATe: (1) garadana sIdhI rAkhI AMkhane upara-nIce (ra) DAbI-jamaNI bAju tathA (3) baMne bAju goLAkAra pheravo. (pa-5 vakhata) (4) AMkhone jaladI jaladI paTapaTAvo. (5) baMne hatheLIne paraspara ghasIne AMkha para lagAvo. (6) banne hAtha vaDe AMkhone evI rIte DhAMkI do jethI bahArano prakAza aMdara na dekhAya. aMdara AMkho thoDI vAra khullI rAkho. kiyA-3H kAna mATeH (1) kAnane kramavAra nIce, upara kheMco (2) hatheLIo vaDe baMne kAna baMdha karI, AMkha baMdha karI aMdarano dhvani sAMbhaLo. kiyA-4: moDhA ane gaLA mATe : (1) lAMbo zvAsa bharI, jamaNA hAthanI vaccenI traNa AMgaLIo moDhAnI vacce UbhI rAkhI A... A...no avAja karo. (traNa vAra) (2) gaLAnA snAyuone upara kheMco, DhIlA choDo (5 vakhata) kriyA-paH garadana mATe: (1) zvAsa choDatI vakhate garadana nIce karI dADhIno bhAga chAtI (kaMThakUpa) para mUko. zvAsa bharI garadanane pAchaLanI tarapha laI jAvo. (2) garadanane DAbI-jamaNI bAju pheravo ane dADhInA bhAgane khabhA tarapha laI jAva. (3) garadanane baMne bAju goLa-goLa pheravo (pa-5 vakhata). kiyA-5 : khabhA mATe : (1) hAtha nIce sIdhA rAkhI, khabhAne upara-nIce karo. (2) hAthanI AMgaLIone khabhA para rAkhI, koNI ane khabhAne baMne bAju goLa pheravo (pa-5 vakhata). kriyA-7H chAtI mATe : (1) baMne hatheLIone khabhAnI pAse rAkho. zvAsa jhaDapathI choDo ane kamara namAvI hAtha jorathI sAme pheko. zvAsa bharatI vakhate dhIre dhIre baMne hAtha kheMcIne AgaLa lAvo. (traNa vakhata) Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyA-8 : hAtha mATe : (1) hAtha sAme sIdhA rAkhI sau prathama AMgaLIone upara-nIce karo. (2) badhI AMgaLIo kheMco - DhIlI choDo. (3) hatheLIne upara-nIce karo. (4) aMguTho aMdara karI muThThI baMdha rAkhI baMne bAju goLa-goLa pheravo. (5) hAtha sIdhA rAkhI khabhA para lagAvo ane sIdhA karo. (6) baMne hAthane kramavAra baMne bAju goLa-goLa pheravo (7 thI 8 vakhata) kriyA-9 : peTa mATe : (1) sIdhA UbhA rahI, zvAsa jhaDapathI lo - peTa phUle, zvAsa choDo - peTa aMdara jAya. (2) 30 DigrIno khUNo banAvI zvAsa lo ane choDo. (3) 30 DigrIno khUNo banAvI zvAsa bahAra rokI, peTane aMdara bahAra karo. (4) baMne pagane ekathI doDha phUTa khullA karI, khurazIno AkAra banAvo. zvAsa bahAra rokIne peTane dhIre dhIre aMdara bahAra karo. (dareka kriyA 8 thI 10 vakhata) kriyA-10 : kamara mATe : (1) sIdhA UbhA rahI, jamaNo Atha upara karo, zvAsa bharo. zvAsa choDatI vakhate kamarane DAbI bAju namAvo, zvAsa bharatI vakhate kamara sIdhI karo, zvAsa choDatI vakhate hAtha nIce lAvo. AvI ja rIte DAbA hAthathI paNa karo. (3 vakhata) (2) hAtha-kamara ane garadanane rokAyA vinA baMne tarapha goLa-goLa pheravo. (7 thI 8 vakhata) (3) zvAsa bharI, hAtha upara laI jAo, garadana upara karo, zvAsa choDatI vakhate kamarane vAMkI vALo. DhIMcaNa sIdhA rAkhI hAthathI paganA paMjAne pakaDo, nAka DhIMcaNa para lagAvavAno prayatna karo, zvAsa bharI pAchA hAtha upara karo, zvAsa choDatI vakhate sAmAnya sthitimAM Avo. (3 vakhata) kriyA-11 : DhIMcaNa mATe : (1) baMne hAtha kamara upara rAkhI, zvAsa choDatI vakhate DhIMcaNathI vAMkA vaLo, zvAsa bharatI vakhate DhIMcaNane sIdhA karo. (2) baMne hAtha DhIMcaNa para mUkI, DhIMcaNane baMne bAjue goLa-goLa pheravo (5 - 5 vakhata) kriyA-12 : paga mATe : vArApharatI paganI eDIne pAchaLa nitamba (jAMgha) para lagAo ( 10 thI 15 vakhata) kriyA-13 : kAyotsarga : samagra zarIrane sthira karI, AMkho baMdha karI, zarIrane DhIluM choDo. saMkalpa-1 (1) huM zaktizALI chuM. zarIranA kaNa kaNamAM zaktino saMcAra thaI rahyo che. (2) huM svastha chuM. zarIranA kaNa kaNamAM svAsthyano saMcAra thaI rahyo che. (3) huM prasanna chuM. zarIranA kaNa kaNamAM prasannatAno saMcAra thaI rahyo che. (4) huM pavitra chuM. zarIranA kaNa kaNamAM pavitratAno saMcAra thaI rahyo che. saMkalpa-2 huM caitanyamaya chuM. huM AnaMdamaya chuM. huM zaktimaya chuM. mArI aMdara anaMta caitanyano, anaMta AnaMdano, anaMta zaktino sAgara laherAI rahyo che. teno sAkSAtkAra karavo e mArA jIvananuM lakSya che. OM zAMti... zAMti... zAMti... prazna-1 : Asana, yaugika kriyA ane vyAyAmamAM zo taphAvata che ? prazna-2 : prANAyAma eTale zuM ? baMdha sAthe teno zo saMbaMdha che ? Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '4. prekSAdyAna H AhAraviveka yoganI sAdhanA mATe svastha zarIra jarUrI che. svastha zarIra mATe samyapha AhAra jarUrI che. samyak AhAra mATe AhArano viveka jarUrI che. kahevAya che ke "AhAra e ja auSadha che. paNa pratikULa ane tAmasika ke rAjasika AhAra auSadhane badale rogakAraka paNa banI jAya che. ahIM bhojana viSayaka keTalAMka sUtronI carcA karIzuM, jenAthI AhAra pratyenI lAparavAhIthI bacI zakIe. kevI rIte khAvuM?: (1) cAvI-cAvIne jamavuM joIe. (2) jamatI vakhate cittane prasanna rAkhavuM joIe. bhojanamAM vadhu paDatuM pramANa sTArcanuM hoya che. e sTArcanuM pAcana moDhAmAM rahela TAilIna (Ptyalin) nAmanA pAcaka rasathI thAya che. e pAcaka rasa vadhu cAvavAthI vadhAre pramANamAM pedA thAya che. mATe bhojananA eka koLiyAne 3ra vakhata to cAvavo ja joIe. bhojana zuM karo cho enAM karatAM vadhu mahattvanuM e che ke bhojana kayA bhAvathI karo cho. ciMtA ane krodhanA AvezamAM amRta samAna bhojana paNa jhera banI jAya che mATe kayAreya ciMtA, krodha, tanAvanI mAnasika sthitio vakhate jamavuM joIe nahIM. kayAre khAvuM? H (1) jyAre bhUkha bahu ja lAgI hoya tyAre. (2) sUryAsta pahelAM. (3) niyamita samaye. bhUkha lAgyA vagara khAdheluM pacatuM nathI. ajIrNa thAya che. sustI caLe che. rogono bhoga jaladI thavAya che. mATe tIvra bhUkha lAgI hoya tyAre ja jamavuM e Arogya mATe uttama che. surata pahelAM jamavAthI bhojana sArI rIte pacI jAya che. nAbhikamaLa sakriya hoya to ja bhojana samyaka prakAre pace. sUryAsta pachI nAbhikamaLa saMkocAI jAya che. tyAra bAda rAtre khAdhelo khorAka Arogya mATe hitakara nathI. Aje peTanA rogo vadhyA che enuM eka kAraNa che - rAtrIbhojana. peTanA rogovALI vyaktie to rAtrI pahelAM ja jamI levuM joIe. jaina zAstramAM rAtrIbhojana varjita mAnavAmAM AvyuM che. niyamita, samayasara jamavAthI bhojanane pAcaka raso barAbara maLI rahe che. pratikULa samaye jamavAthI bhojanane pUratA pramANamAM pAcaka raso maLatA nathI, mATe niyamitatA e bhojana mATe mahattvapUrNa niyama che. niyamita rUpe bhojana karavAthI : * bhojana pratye rUci jAge che. * khAdhelo khorAka saheje pacI jAya che. * jIvanamAM niyamitatA jaLavAya che. * zarIramAM skUrti rahe che. * koI paNa kArya pratye utsAha vadhe che. bhojana pachI zArIrika zrama na karavo : khorAka jaTharamAM jAya che tyAre raktavAhinIo dvArA lohI tyAM jamA thAya che. A lohI pAcaka rasa banAvI bhojanane pacAve che. jo jamyA pachI vadhu paDato zArIrika ke mAnasika zrama karavAmAM Ave to lohI jaTharane badale magajamAM ane hAtha-paganA snAyuomAM jaze, jenA kAraNe bhojanane pUratuM lohI maLaze nahIM. mATe bhojana pachI be kalAka sudhI vadhu zrama na karavo joIe. bhojana vakhate pANI na pIvuM? jaTharamAM hAIDroklorika esiDa bhojanane pacAvavAnuM kAma kare che. esiDa agni samAna che. jema agnimAM pANI nAkhavAthI agni bujhAya che ema peTamAM pANI nAkhavAthI paNa esiDanI pacAvavAnI zakti ghaTI jAya che. mATe bhojana pachI 30 thI 50 miniTa sudhI pANI na pIvuM joIe. bhojananI vacce paNa eka ghuMTathI vadhu pANI na pIvuM ane bhojana pachI chAsa pIvI ArogyanI dRSTie uttama che. bhojana pachI vAmakakSI (DAbA paDakhe ArAma) karavI: DAbI bAju ArAma karavAthI jaTharAgni tIvra thAya che. bhojananuM pAcana sAruM thAya che. bhojana pacAvavA mATe sUrya svara jarUrI che, te sArI rIte cAlavA lAge che. Jain Education Intenational Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ keTaluM jamavuM ? : bhUkha karatAM be-cAra koLiyA ochuM jamavuM joIe, bhojana pachI peTamAM bhArepaNuM na lAgavuM joIe. zvAsa levAmAM jarAya takalIpha na thAya e mATe bhUkha karatAM thoDuM ochuM jamavuM joIe. zuM khAvuM ? zuM na khAvuM ? : potAnI prakRtine anukULa bhojana ka2vuM joIe. vAta (vAyu) prakRtivALAe kaThoLa vagere padArtho bhojanamAM na levA. pitta prakRtivALAe - tela, maracAM vagere pittakAraka padArtho na levA. kapha prakRtivALAe - sAkara, dUdha, ghI, ThaMDAM pINAM vagere kaphakAraka padArtho na levA. bhojananA traNa prakAra H (1) sAtvika bhojana - sAmAnya bhojana - Arogyaprada (2) rAsika bhojana - masAlApUrNa bhojana - caMcaLatAprada (3) tAmasika bhojana - carabIvALuM bhojana - ALasaprada hAnikAraka bhojana : khAMDa : hRdaya, dAMta ane AMtaraDAM mATe hAnikAraka che. mIThuM ane pApaDa : kIDanI mATe hAnikA2ka che. maracAM (lAla) : jaThara ane gaLA mATe hAnikAraka che. cA : esIDITInA rogo mATe ghAtaka che. mAMsAhAra : saMskArone bagADanAra ane pAcanataMtrane vikRta karanAra che. Ama, zArIrika Arogya, mAnasika prasannatA ane yoganI sAdhanA mATe AhArano viveka bahu ja uttama che. je vyakti uparanA niyamo pramANe bhojananuM nirdhA2Na ka2ze e ArogyavAna banI dIrghajIvI banI zakaze. prekSAdhyAnanuM A paheluM sUtra pratyekanA jIvanane saMpUrNa rIte svastha banAvaze. prazna : AhAraviveka eTale zuM ? sAdhanA mATe enI upayogitA jaNAvo. 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. prekSAghyAna dhvanivijJAna vyaktitvavikAsa ane dhvani : vyaktitvanA AMtarika vikAsa mATe prANazaktinuM jAgaraNa tathA pavitra AbhAmaMDaLanuM nirmANa jarUrI che. dhvaninuM vijJAna vyaktinI prANazaktine jAgRta karI tenA AbhAmaMDaLane nirmaLa ane pavitra banAve che. dhvaninA abhyAsa vinA vyaktitvamAM camaka ane AkarSaNa pedA thavAM joIe te thatAM nathI. pradUSaNanA yugamAM vikRta ane tIvra dhvanioe vyaktinA vyaktitvane vyagra (caMcaLa), prANazUnya ane vikSipta banAvI mUkyuM che. A dRSTie dhvaninuM samyajJAna ane teno samyak abhyAsa sAdhakanA aMdaranA vyaktitvane khIlavavAmAM ghaNuM ja sahAyaka banaze. dhvanino vikAsa : AdivAsI manuSya pazu-pakSIonA dhvaninA arthane jANavAno prayatna karyo, tenuM anukaraNa karyuM. dhvaninA anukaraNathI bhASAno vikAsa thayo. bhASAnI oLakha mATe varNa ane svaranuM nirmANa thayuM. varNa ane svaranI abhivyakti mATe tathA bhAvonA saMpreSaNa mATe zabdo ane vAkyo banyAM. dhvaninuM mahattva : bhAratanA RSioe dhvanine zaktinuM pratIka mAnyuM. A dhvanizakti AkAzamAM dizAnta sudhI phelAya che. Adhunika vijJAna dhvanino taraMganA rUpe svIkAra kare che. A taraMgo bhautika che, jene pakaDI zakAya che. dhvani ApaNA zarIra, mana ane bhAvone prabhAvita kare che. dhvaninA vividha AyAma : (1) dhvani - pradUSaNa (2) bhASA - viveka, (3) maMtradhvani (1) dhvani pradUSaNa : dhvaninI tIvratAne "DesIbala"thI mApavAmAM Ave che. 50 DesIbalano dhvani manuSya mATe yogya ane hitakArI che. tenAthI vadhu tIvra dhvani pradUSaNanuM rUpa le che. dhvani pradUSaNa mATe traNa kAraNo mukhya che : (1) udyoga-vyavasAyano vistAra, (2) AvAgamananAM sAdhanono vistAra, (3) sAmAjika kriyAkalApomAM manoraMjaka yaMtrono upayoga. dhvanipradUSaNano duSprabhAva : (1) jaladI thAka lAgavo, (2) mAthAno duHkhAvo, (3) lohInuM dabANa, (4) kAryakSamatAmAM ghaTADo, (5) smaraNazaktinI durbaLatA, (6) svabhAvamAM uttejanA, (7) zravaNazaktimAM ghaTADo, (8) anidrA, (9) lohImAM kolesTrolanI vRddhi vagere. dhvaninA prakAra : (1) jIva dhvani (2) ajIva dhvani (3) mizra dhvani mukhya dhvanio : (1) OM (2) arham (3) mahAprANa (1) OM dhvani : OM prANazaktine jagADavAno adbhuta prayoga che. mATe ja vaijJAnika yugamAM jeTaluM mahattva UrjAnuM che teTaluM ja ApaNI AMtarika zaktinA vikAsamAM OM nuM che. OMOM zabda traNa akSaranA joDavAthI banyo che. a, u ane ma. "a" eTale jJAna, "u" eTale darzana ane "ma" eTale cAritra. OMOMkAranI upAsanA karanAra mokSa mArganI upAsanA kare che. OMOMkArano jApa alaga alaga raMgomAM alaga alaga uddeza sAthe thAya che. zAMti, saMtuSTi ane baMdhanamukti mATe zveta raMga sAthe OMkArano jApa karavAmAM Ave che. jJAnataMtune sakriya karavA hoya to pILA raMga sAthe iMkArano jApa karavo joIe. (2) arham dhvani : arham vItarAgatAnuM pratIka ane Namo arihaMtANaMno bIjamaMtra che. arham potAnI aMdara suSupta zaktione, yogyatAone, ahaMtAone jagADavAno upAya che. akSaronI dRSTie vicAra karIe to 'a' kuMDalinI (tejasa zakti)nuM svarUpa che. "ra" agnibIja che. tenAthI kharAba saMskAro naSTa thAya che. "ha" AkAzabIja che, jenAthI cittanI nirmaLatA vadhe che ane "ma" e jhaMkAra che, je jJAnataMtuone sakriya kare che. arham dhvani dhyAna-abhyAsanI pUrvabhUmikA che. arham zaktizALI bIja maMtra che. arham zabdano artha che ; vItarAgatA, rAgadveSathI mukta caitanya eTale vItarAgatA. vItarAgatA AtmAnI zuddha avasthA che. dhyAna-sAdhanAnuM lakSya paNa vItarAgatAnI prApti che. dhyAna zarU karatAM pahelAM arhamno dhvani karavAmAM Ave che. sAdhaka arham dhvaninA uccAraNa sAthe bhAvanA kare, ke huM arhatmaya banI rahyo chuM. bhAvanAno artha che : kavacanuM nirmANa. sAdhaka potAnI cAre bAju 'arham' maMtranA dhvani dvArA kavacanuM nirmANa kare che, jenAthI bahArano prabhAva sAdhaka para saMkrAnta thato nathI ane sAdhaka sahelAIthI dhyAnamAM jaI zake che. Jain Education Intemational 8 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhaka ahaMno dhvani kare to sAthe sAthe e bhAvanA kare ke arhamnA taraMgo cArebAju phelAI rahyA che, gADha banI rahyA che. kavacanuM nirmANa thaI rahyuM che. thoDA ja samayamAM evuM lAgaze ke jANe samagra zarIranI AjubAju - cAre bAju be phUTa - traNa phUTanuM goLAkAra kavaca banI gayuM che. sAdhaka temAM potAne surakSita anubhava karaze. A bhAvanA yogasAdhanAnuM ghaNuM moTuM Alambana che. sAdhako teno abhyAsa kare. arham-dhvaninI vidhi : pahelAM pUro zvAsa bharI pachI tene dhIre dhIre choDatI vakhate arhamnuM A pramANe uccAraNa karavuM : "a' bolatI vakhate citta nAbhi para, samaya be sekaMDa. 'rU' bolatI vakhate citta AnaMda kendra (chAtInI vacce) 52. samaya - kSaNabhara, 'ha' bolatI vakhate citta vizuddhi kendra (kaMTha) para. samaya - traNa sekanDa, 'ma' vakhate citta vizuddhi kendrathI jJAnakendra sudhI ekAgra rAkhavuM, samaya cha sekaMDa. chellA nAda vakhate cittane jJAnakendra para ekAgra rAkhavuM. samaya eka sekaMDa ane eka sekaMDano samaya zarUAtanA nAda mATe rAkhavo. (3) mahAprANa dhvani : mahAprANa dhvani e arham ane OM dhvaninA chellA akSara "m" thI nirmita che. makA2 dhvani eTale mahAprANa dhvani. mahAprANa dhvani mukhya rUpe mastiSkIya kSamatAone jagADavAmAM tathA zarIranAM supta kendrone jAgRta karavAmAM upayogI che. dhyAna pahelAM dhvani karavAthI cAre bAju surakSAtmaka kavacanuM nirmANa thAya che, jethI sAdhaka dhyAnanA UMDANamAM sahelAIthI jaI zake che. * * dhvani zA mATe ? (lAbha) : (1) dhyAna mATe zuddha AbhA-valaya eTale ke surakSAtmaka kavacanuM nirmANa thAya che. (2) yAdazakti vadhe che. (3) avAja madhura bane che. (4) chAtI ane magajanI mAliza thAya che. (5) zvAsa lAMbo thAya che. * dhvani kevI rIte ? (vidhi) : eka Asana, eka mudrA, AMkha baMdha, karoDarajju ane garadana sIdhAM, hoTha baMdha, dAMta khullA, mana jJAnakendra - coTInA bhAga upara ekAgra rAkhI lAMbo zvAsa bharI dhvani zarU karavo. dhvani kayAre ? (samaya) : (1) savAre UThIne tathA rAtanA sUtI vakhate (2) bhojananA be kalAka pachI game tyAre karI zakAya. (3) dhyAna karatAM pahelAM dhvani avazya karavo. * dhvani keTalI vakhata H sAmAnya rIte dhvani nava vakhata karI zakAya. samayanA hisAbe dhvani ati ke vadhAre karI zakAya. prazna : dhvaninuM mahattva samajAvI dhyAnamAM tenI upayogitA zI che, jaNAvo. For Private & Jional Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '6. kAyotsarga ane sTresa menejamenTa vartamAna yuganI jaTila samasyA che - tanAva. tanAva-utpattinAM aneka kAraNa che. bAhya lakSaNo thakI tanAvagrasta vyaktinI jANakArI meLavI zakAya che. tanAvanA kAraNe zArIrika tathA mAnasika samasyAo pedA thAya che. tanAvanI tIvratAmAM vyaktitvano mAnasika pakSa mULathI prabhAvita thAya che. zArIrika ane bhAvanAtmaka stare paNa tenI kSati spaSTa dekhAya che. samasyAonAM kAraNo jANIne tenA upAya zodhavA Avazyaka che. tanAvanAM bAhya kAraNo kAmakAjano bhAra samayano bhAra mAhitIno bhAra tanAvanAM Antarika kAraNa mithyA dRSTikoNa asIma AkAMkSA pramAda saMvega caMcaLatA tanAvagrasta vyaktinI oLakhanAM zArIrika lakSaNaH 1. tanAvayukta mAMsapezIo 2. avyavasthita zvAsa 3. moM sukAI javuM 4. dasta 5. hAthamAM dhrujArI 6. vAraMvAra pezAba thavo. vyAvahArika lakSaNa : 1. nazAnI Adata 2. dAMta vaDe nakha kApavA 3. sAmAjikatAno abhAva 4. astavyasta jIvanazailI. bhAvanAtmaka lakSaNaH 1. ciDiyApaNuM 2. AkramakatA 3. ciMtA 4. nirAzA 5. asurakSAnI bhAvanA da. anidrA 7. duHsvapna 8. manaHsthiti (mUDa) badalAvI 9. nirNayamAM vilaMba 10. bhUlI javuM 11. sarjanano abhAva tanAva dvArA utpanna thatA roga H 1. lohInuM UMcuM dabANa 2. gesa 3. khAMDa (madhumeha) 4. ciMtA pa. mAthAno duHkhAvo 6. sAMdhAomAM darda 7. dama 8. alsara tanAvamuktinA upAya : (1) AhAraviveka : 1. carabIrahita dUdha 2. salADa 3. tAjAM phaLa 4. tAjAM zAkabhAjI 5. sAttvika bhojana levuM. pApaDa, breDa, namaka, khAMDa, cA, zarAba, mAMsa, IMDAM Adi rAjasika tathA tamasika bhojana na levuM. (2) Asana prANAyAma H 1. yaugika kriyAo 2. ISTavaMdana (sUryanamaskAra) 3. tADAsana 4. vAsana pa. zazAMkAsana 6. addhamatyendrAsana 7. uttAnapAdAsana 8. pavana muktAsana 9. nADIzodhana prANAyAma (20 miniTa) (3) kAyotsargaH sUIne samagra zarIranI zithilatAno abhyAsa karo (20 miniTa). () prekSAdhyAna mauprANadhvani, dIrgha zvAsa prekSA, jyotikendra prekSA (20 miniTa). (5) svAdhyAyaH AdhyAtmika pustakonuM vAMcana (20 miniTa). kAyotsarga kAyotsarganuM mahattvaH jaina sAdhanA paddhatimAM kAyotsarganuM bahu ja mahattva che. kAyotsarga maMgalakAraka ane vibanivAraka prayoga che. tene 'savaduHkhevimophakhaNa - sarva duHkhothI mukti ApanAra kahevAmAM Ave che. koI paNa yAtrAnA prAraMbhamAM athavA navA kAryanI zarUAtamAM namaskAra mahAmaMtrano ke logassa stotrano kAyotsarga ke samagra zarIrano kAyotsarga maMgalakArI nIvaDe che. enuM mahattvapUrNa kAraNa e che ke tenAthI vidyutanuM valaya bane che ane tethI bahArano kuprabhAva ApaNA para paDato nathI. prekSAdhyAnamAM paNa kAyotsarganuM e ja mahattva che. dhyAnanuM paheluM caraNa kAyotsarga che. koIpaNa bAnano prayoga karo te pahelAM kAyotsarga karavo jarUrI che. kAyotsargano artha kAyA (zarIra) + utsarga (choDavuM) = kAyotsarga eTale ke zarIranI caMcaLatAne. zarIranA tanAvane tathA zarIranA mamatvabhAvane choDavAM enuM nAma "kAyotsarga'. Jain Education Intemational Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAyotsarganAM sahAyaka tatvo: (1) zarIranI sthiratA (ra) zithilatA ane (3) cittanI jAgarUkatA (sajAgatA). kAyotsarganA prakAroH (1) UbhAM UbhAM kAyotsarga karavo - uttama (2) besIne karavo - madhyama (3) sUIne karavo - sAmAnya. prAraMbhamAM kAyotsarga sUIne karavo vadhAre anukULa rahe che. kAyotsarganI kramika vidhi : (1) saMkalpa (2) traNa vakhata UbhAM UbhAM tathA sUIne tADAsana (3) kAyotsarganI mudrA (4) zithilIkaraNano abhyAsa (5) bheda vijJAnano anubhava (6) zarIramAM sakriyatAno anubhava (7) mULa sthitimAM pAchA pharavuM (8) zaraNa sUtra (9) vanda saccam kAyotsarganA lAbho : zArIrika ke zArIrika thAka, ALasa ane tanAvamukti, haLavAzano anubhava : zArIrika jaDatAno nAza, zarIramAM lacIlApaNAnI vRddhi : AEyanA vadhAre dabANathI mukti : anidrA, atinidrA baMne mATe sthAyI samAdhAna mAnasika : mAnasika roga - ciMtA, tanAva, bhaya vagerethI mukti vyAvahArika H tana, mananI kAryakSamatAno vikAsa, magaja zAMta ane saMtulita AdhyAtmika : mAdhyasthatA, anAsakti bhedajJAna, abhaya, sahiSNutAno vikAsa samaya : savAre 9-00 thI 11-00 vAgyAnI vacce 15 thI 45 miniTa sudhI : sAMje vyAvasAyika kAryothI mukta thayA pachI 15 thI 45 miniTa sudhI : UMgha na Ave to rAtre sUtI vakhate : bhojananA traNa kalAka pachI game tyAre. noMdhaH dhyAna mATe dhyAna pahelAM pa miniTano kAyotsarga (besIne) karavAmAM Ave che. dhyAna uparAMta svataMtra rIte sUIne, besIne ke UbhAM UbhAM 15 thI 45 miniTa sudhI kAyotsargano abhyAsa karI zakAya. Jain Education Intemational Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' che. prekSAdyAna - antaryAtrA A vyaktitvavikAsanA mukhya traNa ghaTako che (1) jJAnano vikAsa (2) zaktino vikAsa ane (3) aMtarmukhatAnuM jAgaraNa. antaryAtrAnA prayogathI jJAnacetanA jAgRta thAya che, zaktinuM uddaghATana thAya che ane vyaktinuM citta bhautika AkarSaNothI mukta thaI aMtarmukhI bane che. aMtaryAtrA eTale zuM? manuSya anAdi kALathI potAne bhUlIne ja jIvyo che. bAhya jagatamAM ja jIvyo che. kayAreya potAnA gharamAM Avyo nathI. kyAreya potAne oLakhI zakyo nathI. potAne oLakhavAnI kalA eTale aMtaryAtrA. citta ane prANanuM iDA (perAsimpatheTika narvasa sisTama) ke piMgalA (simpatheTika narvasa sisTama)mAM javuM enuM nAma - bahiryAtrA. citta ane prANanuM iDA tathA piMgalAthI haTI suSummAmAM praveza karavo tenuM nAma "aMtaryAtrA". * IDA - Left - caMdrasvara Negative - ThaMDo - niSkriya * piMgalA - Right - sUryasvara Negative - garama - sakriya o suSaSNa - iDA ane piMgalA bannenI vacce cittanI yAtrA mahattva : prekSAdhyAna sAdhanAnuM paheluM caraNa kAyotsarga ane bIjuM caraNa antaryAtrA che. magaja pachI zarIramAM sauthI vadhu mahattva DirajajunuM, kAraNa ke temAM ja cetanAnAM kendro samAyelAM che. AtmAnuM zarIramAM abhivyakta thavAnuM sthAna paNa A ja che kuMDalinInuM sthAna e paNa zaktikendra eTale ke mUlAdhAra cakra (karoDarajajuno nIceno bhAga) che. mAnavInI tamAma zaktio zaktikendramAM suSapta paDI che. cetanAnuM nIce sakriya rahevuM eTale asaMyama - vAsanA, hiMsA, uttejanAne protsAhana ApavuM ane cetanAnuM Urdhvagamana eTale jJAna, saMyama, AtmAnubhUtimAM praveza karavo. manuSyamAM ja e zakti che ke te potAnI nIcenI zaktine sAdhanA dvArA UrdhvagAmI banAvI zake che ane e sAdhanA eTale "aMtaryAtrA". lAbha : (1) sUtelI zaktionuM jAgaraNa thAya che. (2) cetanAnuM UdhvarohaNa thAya che. (3) cakronuM zuddhIkaraNa thAya che. (4) zArIrika kSamatAno vikAsa thAya che.. (5) zaktinA saMyamathI nirbhayatA prApta thAya che. (6) nirbhayatAthI samAdhAna karavAnI zakti vadhe che. (7) AdhyAtmikatAno bhAva pragaTa thAya che. (8) jIvananuM rUpAMtaraNa thAya che. antaryAtrA kevI rIte karavI? : cittane zaktikendra para ekAgra karI suSaSNAmAM thaI tene upara jJAna kendra sudhI laI jAo. pharI e ja mArgethI cittane nIce laI Avo. AvI rIte 5 thI 15 miniTa sudhI karI zakAya. thoDo abhyAsa thayA pachI zvAsa sAthe paNa karI zakAya. zvAsa choDo tyAre cittane nIcethI upara laI jAo ane zvAsa lyo tyAre cittane uparathI nIce lAvo..... udAharaNa : aMtaryAtrA vidhine kUvAmAMthI pANI bahAra kADhavAnI vidhi sAthe sarakhAvI zakAya. pANI kADhavA mATe traNa vastunI jarUra che : (1) rassI - svAsarUpI doraDuM (2) bAladI - cittarUpI bAladI (3) kUvo, pANI - zakti, vital energy.... cittarUpI bAladIne zvAsarUpI doraDA vaDe zaktirUpI kUvAmAMthI pANI rUpI vital energyne upara lAvavAnI kriyA te aMtaryAtrA. praznaH antaryAtrA eTale zuM? sAdhanAnA mArgamAM tenuM zuM mahattva che? tamArI bhASAmAM lakho. zAnaka, [ TI] -karoDaraju 28 - suSumaNA. Il Right 17 piMgulA zaktikendra Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | 8. prekSAdhyAna = dIrthadhvAsa prekSA " mukhya traNa samasyAo : (1) zArIrika roga (2) mAnasika azAMti ane (3) bhAvanAtmaka asaMtulana * Adhunika mAnavI duHkhI che kAraNa ke te samyaka rIte jIvavAnuM jANato nathI. eTaluM ja nahIM, te gvAsa levAnuM paNa jANato nathI. vyaktitvanI sAthe zvAsano UMDo salbadha che. zvAsa jeTalo UMDo ane lAMbo tathA saMtulita haze, eTaluM ja vyaktitva prabhAvazALI ane gatizIla haze. jhaDapI zvAsa asta-vyasta vyaktitvanuM pratIka che. dIrghazvAsanuM mahattvaH janmathI mRtyu sudhI zvAsa niraMtara cAlato hoya che. svAsakriyA satata pravAha che. zvAsa ApaNA vyaktitvanuM acala tattva che. zvAsa vagara ApaNe jIvI na zakIe. zvAsa ane jIvana paryAyavAcI che. mATe ja zvAsa ane jIvanane saMyuktarUpe prANa tarIke oLakhIe chIe. zvAsa zarIra ane AtmA vacceno pula che. vaijJAnika dRSTie sAmAnya svAsamAM ApaNe muzkelIthI aDadho liTara havA laIe chIe, jyAre pUrNa dIrghazvAsamAM 4 thI 5 liTara havA laI zakAya che. pUro zvAsa levAthI phephasAMmAM rahela vAyuprakoSTho barAbara bharAya che ane te sArI rIte kArya kare che. * zvasanataMtranA mukhya avayava H (1) nAka, (2) svarayaMtra, (3) zvAsanaLI, (4) zvasananalikAo (pa) phephasAM tathA (6) vAyuprakoSTha gvAsanA prakAra : (1) sAmAnya zvAsa (svAbhAvika glAsa) saMkhyA 15 thI 17 (1 miniTamAM) (2) dIrghazvAsa (lAMbo zvAsa) saMkhyA 6 thI 8 (1 miniTamAM) (3) jhaDapI gvAsa (krodha, ciMtA, bhayamAM) - saMkhyA 30 thI 60 (1 miniTamAM) moTA bhAganA manuSyo eka glAsamAM aDadho liTara havA grahaNa kare che, jyAre phephasAMnI kSamatA eka glAsamAM 4-5 lITara havA grahaNa karavAnI hoya che. * zvAsa ocho levAthI vAyuprakoSTha niSkriya thavA mAMDe che. ApaNAM baMne phephasAMmAM 30-65 karoDa zvAsapakoSTha che. 0 TaMkA zvAsathI thatI takalIpho: (1) lohInI sUkSmavAhinIo saMkocAI jAya che. (2) magaja jaladI thAkI jAya che. (3) mAnasika tanAva vadhI jAya che. (4) smaraNazakti ghaTe che. (5) cAmaDI para karacalIo paDI jAya che. (6) vALa sapheda thavA lAge che. (7) sAMdhAo akaDAI jAya che. (8) zvAsa levAmAM takalIpha paDe che. (9) AtmavizvAsa ghaTe che. (10) svabhAvamAM ciDiyApaNuM Ave che. zvasanakriyA ane mAMsapezIo che zvasanakriyAmAM traNa mAMsapezIono prayoga thAya che. (1) hAMsaLInI mAMsapezIo (2) pAMsaLIonI mAMsapezIo (3) tanupaTanI mAMsapezI. * vibhinna sthitio tathA zvAsanI saMkhyA 0 krama saM. sthiti eka miniTamAM zvAsanI saMkhyA vAsanA Avega, Aveza 60 - 70 krodha, bhaya, hiMsA 40 - 60 nidrAmAM 25 - 30 bolatI vakhate cAlatI vakhate - 20 beThAM beThAM (sAmAnya svAsa) dIrgha svAsa 6 - 8 dIrgha abhyAsa bAda dIrdhasvAsa 1 - 4 - je je kaM 20 - 25 = baM che s 13 Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naM je je ra 6. kUtaro ba che vibhinna prANIomAM zvAsanI saMkhyA bhinna bhinna hoya che ane zvAsanA AdhAre tenuM AyuSya paNa bhinna bhinna hoya che. jema ke : krama prANInuM nAma gvAsanI saMkhyA AyuSya (varSamAM) (eka miniTamAM) 1. kAcabo 4-5 150-1papa sarpa 7-8 120-122 hAthI 11-12 100-120 4. manuSya 15-17 100-150 pa. ghoDo 20-22 48-pa0 28-30 20-25 7. vAMdaro 31-3ra 13-15 dIrdha zvAsa prekSAnI vidhi 0 eka AsanamAM dhyAnamudrAmAM besIne lAMbA ane layabaddha zvAsa lo ane choDo. cittane nAbhi para ekAgra karI peTanA phUlavA ane saMkocavAno anubhava karo. (pa-10 miniTa) pachI cittane nAbhithI khaseDIne nAkanI aMdara ekAgra karo ane zvAsanI Avana-jAvananI prekSA karo. (pa-10 miniTa) * dIrtha gvAsa prekSAnI niSpatti che (1) krodha Adi saMvego para niyaMtraNa (2) mAnasika prasannatA (3) AtmavizvAsa (4) ekAgratAmAM vRddhi (5) zArIrika skUrti (6) kAryakSamatAno vikAsa (7) roga-pratirodhAtmaka zaktino vikAsa (8) smaraNazaktino vikAsa (9) zvAsanA roga para niyaMtraNa (10) vicAro para niyaMtraNa (11) vyAdhi, Adhi ane upAdhithI mukta thaIne jIvanamAM AnaMdanI anubhUti 9 zvAsanA mahattvapUrNa niyama 0 (1) lAMbA zvAsa levAno abhyAsa karo. (2) zvAsa pahelAM choDo, pachI lo. (3) bhojana bAda jamaNA svara vaDe zvAsa lo ane choDo (4) pratidina 5-10 miniTa zuddha vAtAvaraNamAM dIrgha svAsa. prANAyAma karo. praznaH zarIravijJAna tathA prekSAdhyAnanI daSTie dIrghazvAsanuM zuM mahattva che? 14 Jain Education Intemational Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 9. prAdhyAna = samavRtti dhvAsapekSA vyaktitvavikAsanuM prANatattva che - saMtulana. zarIra, mana ane bhAvanA saMtulana vinA vyaktinuM vyaktitva saMtulita banatuM nathI. svarasAdhanA athavA samavRtti zvAsapekSA dvArA A saMtulananI sAdhanA sahelAIthI saMbhava che. svarazaktino mULabhUta siddhAMta A jagatamAM be paraspara virodhI zaktio kArya kare che H eka sauryazakti, bIjI candrazakti. eka che prakhara ane raudra, bIjI che zItaLa ane saumya. A vizva e baMne zaktinI ramaNA che. eTale to jagatane agnisomAtmaka agni ane somanuM baneluM kahyuM che. manuSyamAM A zaktio samAnapaNe kArya nathI karatI eTale to tenA jIvanamAM samatva nathI sthapAtuM. te eka athavA bIjI zaktithI kheMcAyA kare che. baMne samAna thAya to ja jIvananuM kendra, anaMta parivartano vacce dhruvabindu maLe ane vyaktinuM vyaktitva akhaMDa bane. A baMne zaktione samarasa karavI e ja mukhya sAdhanA che. A svaromAM potAnI AsapAsa eka jAtanuM vAtAvaraNa racavAnI zakti che. sAdhakane zAMta, nirbhaya ane sabaLa banAvavA mATe A svarono vividha Aroha-avaroha sAthe upayoga karavAmAM Ave che. Right BRAIN Left saMgIta, kAvya, kalA bhASA-gaNita nRtya, dhyAna, prajJA vyAkaraNa, tarka, buddhi, svara adhyAtma, zraddhA, bhASA bhautikatA right nostril - left nostril sun-sUryasvara moon-caMdrasvara Rtucakra ane svaracakra : savAre vasaMtaRtu caMdrasvara, bapore grISmaRtu sUryasvara, sAMje varSARtu caMdrasvara. DAbo-caMdrasvara-IDA-ThaMDo, jamaNo-sUryasvara-piMgalA-garama, madhya-suSumyA. sUryodaya samaye sUryasvara zarU thAya che. tyArabAda kalAka pachI svara badalAya che. vacce thoDIka kSaNo mATe suSummA svara cAle che. paraMtu A asaMtulananA yugamAM suSummA svarane cAlavAno moko ja kyAM maLe che ? prAkRtika svaracakramAM paNa ApaNI saMvegAtmaka / bhAvanAtmaka sthitio ADaasara UbhI kare che. mATe ja to svaracakra tenA niyama pramANe cAlatuM nathI. sAdhanA dvArA A svaracakramAM saMtulana karI zakAya che ane e sAdhanA eTale samavRtti zvAsapekSA. samavRtti zvAsapekSA vidhi) DAbAthI zvAsa levo ane jamaNAthI zvAsa choDavo. pharI jamaNAthI zvAsa levo ane DAbAthI zvAsa choDavo. A prayoga dhyAna, Asana ane jJAna athavA jina mudrAmAM besIne karavAmAM Ave che. jamaNA hAthanI AMgaLIonI madadathI zarUAtamAM A prayoga karavAmAM Ave che. prayoga vakhate cittane zvAsanI dizAmAM ja ekAgra rAkhavAno prayatna karavo. eTale ke jyAM jyAM zvAsa jAya tyAM tyAM tamArA cittane laI javuM. thoDA abhyAsa pachI kuMbhaka sAthe tathA hAthanA sahArA vagara paNa A prayoga karI zakAya. lAbha H 0 mUDa bagaDato nathI. * mana ekAgra thAya che. nADIomAM rahelo kacaro dUra thAya che. * zArIrika ane mAnasika saMtulana jaLavAI rahe che. 0 AMtarika zaktio khIle che. * svabhAva zAMta thAya che vigere vigere... svarasAdhanAnAM keTalAMka rahasyo : (1) bhojana pachI DAbA paDakhe ja zA mATe sUvAnuM kahevAmAM Ave che ? (2) bhojana pachI kayo svara cAlavo joIe ? (3) svarane badalavAnI koI paddhati kharI ? (4) baMne svara cAlavAnuM tAtparya zuM ? prazna : svarasAdhanAnuM jIvanamAM zuM mahattva che ? svarasAdhanAno samavRtti dhvAsaprekSA sAtheno saMbaMdha spaSTa karo. 15 Jain Education Intemational For Private & Personal use only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ '10. prekSAdhyAna : anuprekSA satyanI zodhanA be mArga che prekSA ane anuprekSa. prekSA eTale jovuM ane anuprekSA eTale nakkI karelA hakArAtmaka viSaya para vAraMvAra ciMtana karavuM. mAnavI Aje jIvana-trAjavAnAM tolamApa bhUlI gayo che. sattA, saMpatti, doDadhAma ke bahekelI vRttio pAchaLa e AMdhaLI doTa mUke che. kyAreka e bauddhika vikAsa ghaNo sAdhe che, paraMtu mUlyaniSThA, vyaktigata cAritra ke kartavyaniSThAnI bAbatamAM UNo Utarato jAya che. jIvananuM ekAMta, ekAMgI ane apUrNa darzana enAM duHkhonuM kAraNa bane che. AjanA mAnavInI samasyAnuM mULa enA jIvananI asamatulAmAM che. pariNAme e bAhya deSTie jAgato ane doDato hovA chatAM AMtarika dRSTie mUchita ane sthagita hoya che. A mUchane zabda ke salAhathI bhedI zakAtI nathI, ene vyaktigata AMtarika prayAsathI ja harAvI zakAya. vyaktinA bhItaramAM adhyAtmanA saMskAro reDyA haze to ApoApa AsapAsanA jagatanI bUrAIo haTI jaze. citta-parivartana ja jagata - parivartananI jananI che. citta-parivartananI oLakha ApatI ane AdhyAtmanI dizA cIMdhatI koI prakriyA hoya to te anuprekSA che. te vyakitanA bhAvanuM ja evuM parivartana kare che ke, enuM samagra AMtara-bAhya vizva ja palaTAI jAya che. A anuprekSA jIvana viSenI kuMbhakarNanidrA toDavAnuM prabaLa sAdhana che. bAra anuprekSA ApaNI mUchanA bAra koThAne toDI nAkhe che. A bAra anuprekSAnAM sopAna pachI vyaktinA vyaktitvanuM saMpUrNa rUpAMtaraNa thaI jAya che. anuprekSA eTale zuM?: prekSA eTale UMDANathI jovuM ane anuprekSA eTale eka nakkI karelA hakArAtmaka bhAva upara vAraMvAra ciMtana karavuM. Adato ane vRttionA parivartana mATe anuprekSA atyaMta upayogI bane che. mANasa jevo vicAra kare che evuM AcaraNa ke vyavahAra karI nathI zakato enuM kAraNa zuM? jema nadInA be kinArA maLatA nathI ema vicAra ane AcAra paNa bhegA thatA nathI. paraMtu jema be kinArA vacce pula bAMdhavAthI be kinArA maLI jAya che ema vicAra ane AcAranA be jIvanakiparA vacce pula bAMdhavAthI be kinArA maLI jAya che ema vicAra ane AcAranA be jIvana-kinArA vacceno saMskArono pula bAMdhavAmAM Ave to vicAra ane AcAra maLI zake che eTale ke vicAra AcaraNamAM badalAI zake che. e saMskArono pula kevI rIte banAvavo? anuprekSA dvArA eka ja hakArAtmaka virodhI bhAvanuM vAraMvAra ciMtana karavAthI saMskAranuM nirmANa thaI zake che. anuprekSA-prakAra : zAzvata satyanI anubhUti mATe bAra anuprekSAo tathA vRttionA parivartana mATe vIsathI vadhu anuprekSAnuM prAyogika svarUpa prekSAdhyAnamAM nirdhArita che. zAzvata satyanI anuprekSA (1) anitya (2) azaraNa (3) ekatva (4) anyatva (5) saMsAra (6) azauca (7) Azrava (8) saMvara (9) nirjarA (10) dharma (11) lokasaMsthAna (12) bodhidurlabha vRtti parivartananI anupekSA : (1) maitrI (2) pramoda (3) karuNA (4) mAdhyasthatA (5) kartavyaniSThA (6) svAvalaMbana (7) samanvaya (8) mAnavIya ekatA (9) mAnasika saMtulana (10) dhairya (11) AtmAnuzAsana (12) sahiSNutA (13) abhaya (14) RjutA (15) anAsakrita (16) prAmANikatA vagere. anuprekSAnI niSpati (lAbha) : uttarAdhyayana sUtramAM anuprekSAthI jIvane zuM prApta thAya che ? e praznanA javAbamAM prabhue kahyuM, (1) je karma ghaNAM ja cIkaNAM baMdhAyelA che te zithila baMdhanamAM badalAI jAya che. (2) je lAMbA samayanI sthitivALAM che te alpakAlika sthitivALAM banI jAya che. (3) je karmono vipAka tIvra thavAno che te maMda thaI jAya che. (4) karmapradezanuM jeTaluM ' rAzi parimANa (mAtrA) che enI mAtrA ghaTI jAya che. (5) asAta vedanIya karmano baMdha nathI thato, thayelo hoya te zithila thAya che. tAtparya ke anuprekSA. dvArA bhAvAtmaka parivartana, karma parivartana, ane roga parivartana thAya che. anuprekSA : cAra caraNa anuprekSA-vidhi (1) uddezanuM nirmANa : alaga alaga uddeza : alaga alaga lAbha. | (1) mahAprANa dhvani - 9 vAra (3 miniTa) (2) ekAgratAno vikAsa - je uddeza banAvyo tenA para pUrNa ekAgra thAva. (2) kAyotsarga (pa miniTa) (3) mana ane magajamAM sujhAvo (sajezansa)ne UMDANathI aMkita karo. (3) anuprekSA (15 miniTa) (4) sujhAvone bhAvAtmaka anubhUtinA stare sAkSAt karo. (4) zaraNasUtra (2 miniTa) prazna : dainika jIvanamAM anuprekSAnI zI upayogitA che ? (5) vanda saccam - (2 miniTa) , 16 Jain Education Intemational Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Educatio prekSAghyAna gIta AtmasAkSAtkAra prekSAdhyAna ke dvArA, svapna ho sAkAra isa abhiyAna ke dvArA. 1. AtmanA AtmAvalokana hai yahI darzana, aMtarAtmA meM sahaja ho satya kA sparzana, kSINa ho saMskAra aMtardhAna ke dvArA. 2. mAnasika-saMtulana, jAgRti aura citta samAdhi nikaTa AtI, dUra jAtI vyAdhi, Adhi, upAdhi, prema kA vistAra nija saMdhAna ke dvArA. 3. badala jAte hai rasAyana, graMthiyoM ke srAva, badalate vyavahAra sAre, badalate hai bhAva, badalatA saMsAra AnApAna ke dvArA. 4. samasyA Avega kI hai vikaTatama jaga meM, AdatoM kI vivazatA hai vyApta raga-raMgame ho rahA upacAra isa avadAna ke dvArA. pa. anuprekSA aura lezyAdhyAna, kAyotsarga zvAsaprekSA se dharA para uttara Aye svarga. hRdaya ho avikAra kevalajJAna ke dvArA. hRdaya ho avikAra 'tulasIjJAna' ke dvArA. zrI saMpanno N syAm hI saMpanno N syAm - - maMgala bhAvanA dhI saMpanno N syAm dhRti - saMpanno N syAm zakti - saMpanno N syAm - zAMti - saMpanno N syAm nandI - saMpanno N syAm tejaH - saMpanno N syAm zukla - saMpanno'haM svAm huM zrIsaMpanna banuM. huM anuzAsanasaMpanna banuM. huM buddhi-saMpanna banuM. huM dhairya-saMpanna banuM huM zakti-saMpanna banuM huM zAMti-saMpanna banuM huM AnaMda-saMpanna banuM teja-saMpanna banuM huM pavitratA-saMpanna banuM Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna jagata eTale tanAvagrasta jagata. bhautika sukhonA zikhare pahoMcelo mAnavI Aje mAnasika zAMtinI bAbate cheka taLeTIe jaIne beTho che. e raghavATabharyuM jIvana jIve che, bhojana vakhate ajaMpo ane nidrA vakhate tanAva ene satata jakaDI rAkhe che. AnuM kAraNa zuM ? Ajano mAnavI AhAra, niMdrA jevI pAyAnI bAbato pratye durlakSya. sevato thayo che. zvAsa vize te jAgRta nathI. saMbaMdhomAM svArtha ghuMTAyo, pariNAme uSmA ghaTI. sukhanAM bAhya sAdhano pratyenuM AkarSaNa vadhyuM pariNAme bhItaranI sAttvikatA jokhamAI. Aje mAnavI have ajaMpA ane tanAvamAMthI mukti jhaMkhe che. prekSAdhyAna dvArA e zakaya che. prabuddha prazikSako dvArA jo. prekSAdhyAnanuM sAcuM prazikSaNa ApavAmAM Ave to, sAdhakanI cetanAne UrdhvagAmI banAvavAnI tako avazya upalabdha thAya. samaNa zrI. zrutaprajJajI abhyAsu, sAdhaka che. AcArya zrI mahAprazajInI preraNA tathA temanA AzIrvAda dvArA temaNe prekSAdhyiAna vize gahana ane vyApaka abhyAsa karyo che. deza-videzamAM agaNita zibiro yojIne temaNe hajAro sAdhakonAM jIvanamAM prekSAdhyAnano prakAza pAtharyo che. prekSAdhyAnanA prazikSakone mArgadarzana maLe tathA sAdhako prekSAdhyAna paddhatino vadhumAM vadhu lAbha pAmI zake te hetuthI A nAnakaDI pustikAnuM prakAzana karavAmAM AvyuM che. A zubha kAryamAM mane sahabhAgI banAvavA badala samaNazrI zrutaprajJajI pratye huM kRtajJatA anubhavuM chuM. rohita zAha 'anekAnta' DI-11, 2maNakalA epArTamenTa, saMghavI. hAiskUla relave krosiMga, nAraNapura, amadAvAda-380 013, phona : 74 73 207