Poshi Poonam

Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008098/1

Page #1

પોષી પૂનમ
-
:
.
.
: પ્રકાશક : અંબુભાઈ મ. શાહ
મંત્રી મહાવીર સાહિત્ય પ્રકાશન મંદિર હઠીભાઈની વાડી-દિલ્હી દરવાજા બહાર,
અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૪

Page #2

સાચે વૈદ
સાધુ સંતબાલજી-વૈદ તમને દવા બતાવી રહ્યા છે, એમને કેટલું સૂઝે છે કે જે તમને આજે ન પણ સૂઝે. છતાં શ્રદ્ધાથી ઝીલી રહ્યા છે તેમ ઝીલજે. એમની પ્રેરણાને ખૂબ ચાવજે. ખૂબ સમજીને આચરજો. ગામડાંમાં અજ્ઞાનને લીધે જ દરિદ્રતા છે. લેટ જેવી મૂળ વસ્તુ આપીને ગાજર ખરીદવાં, મીઠડાં દૂધ આપીને “ચા પીવી આ એને હડહડત નમૂને છે. ચાનો કપ એ ઈશ્વરી કેપ જ છે. તમે એનાથી દૂર રહેજો. મહારાજશ્રીએ “લેકપાલ” નામ પસંદ કર્યું છે, તેને મહિમા કદાચ આજે તમને પૂરેપૂરે નહિ પણ સમજાય. ગુજરાતની કાળીપરજ અને રાનીપરજની કેમ પ્રથમ તે લેકસેવકને સાંભળવા પણ તૈયાર નહોતી, પરંતુ આજે તેમને પિતાને ભાન થયું છે કે જમીન તે અમારા બાપદાદાની છે. સુરત ભણી રહેતી દૂબળા તરીકે ઓળખાતી કેમ તે અનાવિલ ભાઈઓને ત્યાં ગુલામ તરીકે જિંદગીભર વેચાતી. એમનું નામ રાષ્ટ્રનેતાઓએ હળપતિ રાખ્યું છે. આજે હવે તે નામનું ગૌરવ તે કેમને સમજાવા લાગ્યું છે.
તા. ૨૯-૧૧-૪૧
રવિશંકર મહારાજ

Page #3

પોષી પૂનમ
વસંતતિલકા દુખી અનાથ જીવને થઈ બેલી સાચા, પાળે બધાય જીવને તજી સ્વાર્થ ખાતે, ખેતી કરી પકવી અન્ન સદાય પોષે, એ લોકપાલ બનજે પ્રભુ! ટેકપાલ.

Page #4

ભાલ નળકાંઠાને પ્રયોગ
આ પ્રયોગને પ્રારંભ સંવત ૧લ્મ પિોષ સુદ પૂનમથી થયે. આદર્શ સમાજ કેવો હોય એ કલ્પના “આદર્શ સમાજવાદી નામની પુસ્તિકાની પ્રસ્તાવનાથી થયેલી.
એક વર્ષના સમૌન–એકાંતવાસે નકશે દોરી આપ્યા અને નિવેદન પછી પગલી પાડવાની સમાજે તક આપી. આ છે નસકાંઠા ભૂમિમાંના મંડાણુની પૂર્વભૂમિકા.
પ્રયાગનું મુખ્ય મધ્યબિંદુ તે કાર્યકર્તાઓ તથા ગ્રામજનતાને અરસપરસને સ્નેહ અને સહકાર છે. આ પ્રગમાં નાનાંથી માંડી મોટા સૌએ પોતાની જાતનું ઘડતર કાર્યની સાથે સાથે કરતા રહેવાનું હોય છે. એથી ધનને અનુચિત મહત્તા ન મળે, ગામડાં પ્રત્યે ઉદાર, જિજ્ઞાસુ અને વિશ્વ વાત્સલ્યમય દષ્ટિ રહે. આ પ્રયોગની સંપૂર્ણ સફળતાને આધાર જ એના પર છે.
ભાલ નળકાંઠાને આ પ્રયોગ જે પૂરેપૂરો સફળ થાય તે એનું સ્થાન દુનિયામાં કુદરતે રચવા ધારેલા સમાજવાદમાં ધર્મદષ્ટિપૂર્વક મોખરે રહેશે એ વિષે મને તલભાર શકા નથી. સાથે સાથે એ વાત પણ એટલી જ સાચી છે કે નિસગ મિયાની દયા વિના આ પ્રયોગની સફળતા અશક્ય છે. માટે એ છે મયા સતત આપણી સામે રહો અને આપણું સૌના જીવનમાં એનું જેમ વહો !!! તા. ૩–૧-૪૭
સંતબાલ

Page #5

ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગનું બીજારોપણ
મુનિશ્રી સંતબાલજી સને ૧૯૩૮ સંવત ૧૯૯૪નું ચોમાસું વાઘજીપુરા (અમદાવાદ બાવળા રેડ ઉપરના ગામે) પાસે રોડ ઉપર એક કુટિરમાં હતું. ચાતુર્માસ પૂરું થયે નજીકના ગામડાઓને પ્રવાસ એમણે કર્યો. તેમાં પ્રબળ નિમિત્ત શ્રી છગનભાઈ દેસાઈ અને મલાતજવાળા શ્રી ડાહ્યાભાઈ પટેલ બન્યા. સૌ પ્રથમ સંમેલન માણકોલમાં સંવત ૧૯લ્પના પોષ સુદ ૧૫ના રોજ મુનિશ્રીના સાંનિધ્યમાં મળ્યું તેને અહેવાલ એક નાની પુસ્તિકામાં છપાયે છે. તે પુસ્તિકાનું સંપાદન શ્રી છોટાલાલ વસનજી મહેતાએ કર્યું છે. તેમાંથી આ લોકપાલ પટેલ સંમેલનના ઠરાવે તથા અહેવાલ ટૂંકાવીને આવ્યા છે. છેલ્લા ઘણા વરસેથી ગુંદી આશ્રમમાં આ પોષી પૂનમની ઉજવણી થાય છે. ધર્મદષ્ટિએ સમાજરચનાનો પ્રયાગનું બીજારોપણ આમ સહજ રીતે પોષી પૂનમે થયું ગણાય. એની સ્મૃતિ આ રીતે સાચવી રખાય છે.
આગામી પોષી પૂનમે તા. ૨૮–૧-૮૩ના રોજ ગુંદી આશ્રમમાં સંત સેવક સમુદ્યમ પરિષદના ઉપક્રમે ગુજરાતના સંતે અને સેવકેનું એક સર્વ ધર્મ સંમેલન મળવાનું છે. મુનિશ્રીના માર્ગદર્શન અને પ્રેરણાથી સ્થપાયેલી અને ચાલતી આ પરિષદને સંત વિનોબાજી, આચાર્ય તુલસી,

Page #6

સ્વામી અખડાનદ સરસ્વતી, સ્વામી સત્યામિત્રાનદ વગેરે અનેક સાધુ સંતાના આશીર્વાદ મળ્યા છે. પરિષદના કાર્યક્રમમાં (૧) માંસાહાર ત્યાગ, (ર) દારૂબંધી, (૩) ગેારક્ષા જેમાં ગેાવધખ'ધી અને ગેાસવર્ધન, (૪) અસ્પૃશ્યતા નિવારણ અને (૫) સર્વ ધર્મ ઉપાસના એ મુખ્ય છે. આ કાર્યક્રમના ગુજરાતમાં અસરકારક અમલ થાય એ માટે આ પાષી પૂનમના સમેલનમાં નક્કર કાર્યક્રમ ઘડી કાઢવામાં આવશે.
આ દૃષ્ટિએ ૪૫ વર્ષ પહેલાં માણકાલમાં મળેલા વિશાળ સમેલનમાં થયેલા ઠરાવા, પ્રવચના અને તેની કા વાહીને તાજી કરવી સમયેાચિત એટલા માટે ગણાય કે મુનિશ્રીના ધર્મદૃષ્ટિએ સમાજરચનાના વિચારોનાં બીજ એ વખતે વવાયેલાં એમાં જોઈ શકાય છે. ત્યાર પછી પાંચમું સ’મેલન શિયાળમાં મળ્યું. તેમાં આ ઠરાવાની પુષ્ટિ કરવામાં આવી છે. શિયાળ સમેલનની કાર્યવાહીના ટૂંકા ખ્યાલ આપ્યા છે. આશા છે કે વાચકોને પણ એ ગમશે અને એમાંથી પ્રેરણા મળશે.
અંબુભાઈ

Page #7

સમાજસુધારણાના શ્રીગણેશ
પ્રથમ સોપાન પિોષી પૂનમ
તા. ૫-૧-૩૦
સંમેલનની શરૂઆત પૂ. મહારાજશ્રી તા. ૨–૧–૧૯૩૯હ્ના પગવિહાર કરી માણકેલ મુકામે પધાર્યા અને બહારનાં મીજમાનોનું આગમન શરૂ થયું. તેમ જ, જોકપાલ સંમેલન”ની સફળતા ઈચ્છનારા સંદેશાઓ આવવા લાગ્યા. ગુરુવારની પ્રભાતે સદુગૃહસ્થો અને લોકપાલ પટેલનાં ટોળાં ઊભરાવા લાગ્યાં. ગુરુવાર પ્રભાતે બાવળા યુવક મંડળના ઉત્સાહી સભ્યોએ ગામ સફાઈનું કામ આવ્યું. ગ્રામ્યજનોને હરખ માટે નહોતે. એક નાનામાં નાના બાળકથી માંડીને મહાવૃદ્ધ સુધી સૌના હૈયા ડોલી રહ્યાં હતાં. થોડી જ વારમાં હાથ હાથ કામ થતાં માણકેલ એક દેવમેહક મંદિર બની ગયું. શ્રીમંતોના સંતા-ઉજળિયાત અને ઊંચી કેળવણી પામેલા સજજને હાથમાં ઝાડુ લઈ જાતે બધું સાફ કરતા હતા અને એક મરેલા કૂતરાને ઢસડી ગામ બહાર લઈ જતા હતા તે જોઈને બધી કોમે એક ઊજળ પદાર્થપાઠ પિતાના હૃદયમાં કોતરી લીધું કે ચોકખાઈ રાખવી અને ગંદું ઉઠાવી ગામ સફાઈ કરવી એ તે ઊંચામાં ઊંચી સેવા છે. એવી સેવા કરનાર પ્રજાને સાચા સેવક છે.

Page #8

અને પ્રભુને વહાલે છે...
ગુરુવાર સંધ્યા સુધીમાં છ સાત હજાર માણસે સુખેથી બેસી શકે એટલે વિશાળ સભા મંડપ ખડો થઈ ગયો. ઠેર ઠેર નીતિ-ધર્મ અને ફરજને ખ્યાલ આપતાં સુંદર બોર્ડે ટાંગી દેવામાં આવ્યાં હતાં. મંડપના મુખ્ય દરવાજા પર રાષ્ટ્રધ્વજને ફરકાવવામાં આવ્યો હતો.
સભા મંડપની વચમાં સુંદર વ્યાસપીઠ ગોઠવવામાં આવી હતી. માતાઓ, બાળકે, પ્રેક્ષક, પ્રતિનિધિઓ તથા આમંત્રિત ગૃહસ્થની બેઠક માટે જુદા જુદા વિભાગો પાડી સુંદર વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી. માણકોલ ગામના મુખ્ય રસ્તાઓ ધજા પતાકાઓથી શણગારવામાં આવ્યા હતા. મુખ્ય દરવાજા પર ટાંગેલું લકપાલ સંમેલનનું બેડું સવના દિલમાં નવી ભાવના જગાવતું હતું. વ્યવસ્થિત કાર્યક્રમ પ્રમાણે વખતોવખત નાબતનાં નાદી વાતાવરણને પ્રેરી રહ્યાં હતાં.
હરિપુરા મહાસભા જેણે જોઈ હશે એવા જેવા આવનારને આ સ્થળ હરિપુરા મહાસભાની યાદ તાજી કરતું હતું. અને આ પ્રદેશના લોકો કે જેમણે આવાં સંમેલન જોયાં જ નથી, તેમને તે અજાયબીમાં ગરકાવ કરી નાખતું હતું. ઘણું જ ટૂંકા સમયમાં આટલી તૈયારી જોઈ સૌના અંતઃકરણ પર કુદરતનો ગૂઢ સંકેત સહેજે સ્પશી જતે હતો. ૧૯૩૯
છોટાલાલ વસનજી મહેતા

Page #9

લોકપાલ પટેલ સંમેલનના ઠરાવો
માંસાહાર ત્યાગ “આજથી આપણી “લોકપાલ પટેલ કેમ માટે હત્યા અને માંસાહાર સર્વથા વજર્ય ગણવામાં આવે છે. હત્યા કરનાર અને માંસાહાર કરનારને ધર્મશાસ્ત્રમાં નરકને અધિકારી ઠરાવ્યા છે. એ શાસ્ત્ર વચનને અક્ષરશઃ સ્વીકારીને આ સંમેલન એનો બહુ કડક રીતે પૂરેપૂરો ત્યાગ કરે છે. આજ સુધી થયેલાં બધાં પાપને પશ્ચાત્તાપ કરી આ સંમેલન ઠરાવે છે કે હવેથી એવું કૃત્ય કરનાર, કરાવનાર કે એવા કૃત્યને ટેકો આપનારને ઠાકર મહારાજની આણ છે. છૂપી રીતે પણ આ ઠરાવની વિરુદ્ધ જનાર આપણું આખી કોમને ગુનેગાર ગણશે. અને તેની સાથે પ્રેમભર્યા બધા પગલાઓ લેવાને હક આ માટે નીમેલી છવીશ જણની કમિટીને બહુમત આપે છે. એમ છતાં એને નીકાલ નહિ આવે તે સાણંદ, બાવલા તથા વિરમગામના મહાજનને જાહેર કરી એકડા કરાવ, પણ એ પહેલાં મહારાજશ્રી અથવા એવા કેઈ સંત મહાત્માને કહેવાથી એને નીવડે પ્રેમભરી રીતે આવી જતું હોય તે એટલાં સખત પગલાં ન લેવાં.”
૦ “આજથી આપણે કેમમાં કઈ કઈ ઠેકાણે કસુંબાને રિવાજ છે, તે સદંતર બંધ કરવામાં આવે છે.”

Page #10

૦ “દારૂ જેમ નશાની ચીજ છે અને ધાર્મિક, શારીરિક, માનસિક અને આર્થિક નુકસાની કરે છે તેમ “ચા” ના પીણાંથી પણ શરીરની હદ બહારની પાયમાલી થાય છે. આપણી મહેનતુ કેમ માટે એ પીણું એક શાપરૂપ છે, ભાવિ પ્રજાના આરોગ્ય માટે ચિંતાજનક દુશ્મનરૂપ છે, અને એથી તદ્દન નકામો ને વધુ પડતો ખર્ચ થાય છે. માટે આજથી દારૂ અને ચા એ બને પીણુને બહિષ્કાર કરવામાં આવે છે.”
સામાજિક રિવાજો સંબંધી જ્યાં લગી એક પત્ની હોય, ત્યાં લગી એક ઉપર બીજી કન્યા કેઈએ દેવી નહિ. પણ પ્રજા ખાતર ત્રીસ વર્ષની ઉંમર પછી કઈ લાવે તે જૂની બાઈની ખેરાકીને પ્રબંધ કરી, નવી લાવવાની એને છૂટ આપવામાં આવે છે.
અપવાદ સિવાય ઘણી જીવતા છતાં લખણું આપવાનું બંધ કરવામાં આવે છે. અપવાદનું બરાબર નકકી કરવાની સત્તા નીમેલા સભ્યોને સેંપવામાં આવે છે. એ એ સભ્યોથી ન થઈ શકે તો છેવટે લવાદને એ ફેંસલો કરવાની સત્તા આપવી.
અપવાદમાં નીચેની વસ્તુઓ મુખ્ય ગણવી. (૧) ન પૂરી શકાય એવી અંગની મેટી ખેડ હોય.
(૨) કઈ રીતે ઘણું ધણીયાણી વચ્ચે પ્રકૃતિને મેળ જ ન મળતા હોય.
(૩) એ અને એવાં બીજાં કુદરતી કારણે હોય.

Page #11

આવા અપવાદમાં પણ લખણું આપતાં પહેલાં પોત પિતાની ચોવીશીના મુખ્ય આગેવાનોને ખબર આપવી અને એ આગેવાનોએ છાશ સભ્યોની ચૂંટેલી સમિતિને જણાવી બહુમતીથી કામ લેવું.
છેયા છોકરા હોય છતાં બીજી લાવવા ઇરછે એને કેઈએ કન્યા આપવી નહીં. પણ (૧૦) મી કલમમાં બતાવ્યા મુજબ અપવાદે કુદરતી કારણે લાવવી પડે તે કલમ ૧૦મીમાં કહ્યા મુજબની શરતે લાવી શકે.”
અન્ય ઠરાવો ૦ હેળી અને વિવાહ વખતે બીભત્સ શબ્દો બેલવાનું બંધ કરવામાં આવે છે. અને તેને બદલે કમિટી નક્કી કરી આપે તે જ ગાવા બલવાનું ચાલું રાખવું.
૦ “આ સંમેલન મરણ પાછળ મીઠા ભેજનનું કારજ ન કરવા માટે વિનંતી કરે છે. છતાં જે કંઈ કરે તો કરનાર રૂા. ૧૫ નાત ફંડમાં આપે.”
“સવેલી– બીજાની પરણેતરનું અપહરણ–બાબતના ગુન્હામાં કન્યા પાછી લેવી અને નાતદંડ તરીકે રૂ. ૧૫૧ ગુનેગાર પાસેથી લેવા, અને આ રૂપિયાને કમિટી નક્કી કરે તે મુજબ ઉપયોગ કરવો
૦ “હવેથી આપણા કઈ ગામમાં ભવાયા રમાડવા નહિ. પરંતુ જે તેઓ આપણને ઉપદેશ આપી શકે તેવાં ભજન, વાર્તા, હરિકથા વગેરે કરે તો જ આપણે તેમને યથાશક્તિ ફાળે મરજિયાત કરી આપો.

Page #12

“આ લોકપાલ પટેલ સંમેલન મહાસભાની (કેગ્રેસની) અહિંસા અને સત્યની નેમે ચાલતી સર્વાગ સ્વતંત્રતાની લડત પ્રત્યે સંપૂર્ણ સહાનુભૂતિ દર્શાવે છે.
ત્યારબાદ “વૈદ્યભા’ના માનવાચક નામે સાધાતા વૈદ્યરાજ શ્રી વાસુદેવભાઈએ ખૂબ ગદગદિત કંઠે નલકાંઠાની ભૂમિ પ્રત્યેના ઉપકાર પ્રસંગે વર્ણવીને કહી બતાવ્યા. સર્વાનુમતે પસાર થયેલા કિંમતી ઠરાવોને પૂર્ણ રીતે વફાદાર રહેવાની વિનંતી અને પ્રભુ પાસે પ્રાર્થના કરી. સાણંદ તાલુકાની આ પ્રથમ પ્રગતિનું માન લેકપાલ પટેલ સમેલનને ફાળે આવ્યું એ બદલ ખૂબ આનંદ પ્રગટ કર્યો અને હૃદયના આશીર્વચન આપ્યાં. ત્યારબાદ શ્રી જુઠાભાઈએ પિતા તરફથી આ લોકપાલ કેમ માટે પોતાની સેવા આપવાનું વચન આપ્યું અને પોતાની ઘણા વખતની ઇચ્છા આજે મૂર્તિમંત થયેલી જોઈ પોતાને થતે આનંદ દેખાડી તેના બદલામાં આ સંમેલન જેવું સંપૂર્ણ રીતે સફળ થયું છે તેવી જ રીતે સદાય સક્રિય રાખવા પિતા તરફથી શ્રીયુત ડાહ્યાભાઈ (મલાતજવાળા)ને આ લોકપાલ પટેલ સંમેલનના સેક્રેટરી તરીકે કામ કર્યા અને એમને એક વર્ષની જરૂરિયાતેનું ખર્ચ એમને સેંપાયેલા ફંડમાંથી ઉપાડી લેવાનું સ્વીકાર્યું તથા આવી વિરાટ સભા હેવા છતાં લોકપાલ પટેલ બંધુઓએ જાળવેલાં શાંતિ અને શિસ્તની સર્વમુખી પ્રશંસા કરી પછાત ગણું કાઢેલી કેમ પાસેથી ઉજળિયાત ગણાતી કેમેએ આવા અનેક કુદરતી રીતે ખીલેલા સગુણેનું અનુકરણ કરવાનું રહે છે તેમ

Page #13

૧૧
કહી બતાવ્યું. આથી લોકપાલ પટેલના ઉત્સાહનું વહેણું વધુ જોરથી ઉભરાઈ આવ્યું.
પછીથી માણુકેલ સમસ્ત ગામ તરફથી નીચેનું લખેલું આભારદર્શન વાંચ્યું હતું.
પૂજ્ય મહારાજશ્રી સંતબાલજી ! શ્રી પ્રમુખ સાહેબ તથા અન્ય બંધુએ !
નળકાંઠાના ભેળા, દયાવાન ને સરળ હૃદયના કાળી મજૂરી કરનાર ખેડૂતે કેળવણું ને દોરવણી વિના દુઃખે ને ભૂખે મરે છે. દરિદ્રતાના દૂષણેએ આ પ્રદેશમાં ઘર કર્યું છે. એ દુઃખ ને દુષણામાંથી બહાર આવવા આ પ્રજા અધીરી થઈ રહી છે.
પણ એ દુખી પ્રજા પાસે કેણ આવે કે કેણ એને મુક્તિનો માર્ગ બતાવે ? ભણેલો શિક્ષિત વર્ગ હજુ ગામડાંને અપનાવી શક નથી, સમાજસેવકે હજુ ભીતરના ગામડાંને પહોંચી શકયા નથી.
દુઃખમય પરિસ્થિતિમાંથી બહાર આવવા આતુર થયેલી પ્રજાને સદભાગ્યે સાધુપુરુષ સંતબાલજીને મેળાપ થયે. આ પ્રદેશનાં દારૂણ દુખે જાણે એમને આત્મા કકળ્યો. એમણે ગામે ગામ ફરવું શરૂ કર્યું. અહીંની પ્રજાને દુખે. માંથી ઉગારવા ને નીતિને માર્ગે દોરવા પ્રવચને કર્યા. એમના પરિશ્રમે આ સમારંભ યોજાયો છે.
અમારું માણુકેલ ગામ, નળકાંઠાની ભૂમિ ને લોકપાલની અડતાલીસી પૂજ્ય મહારાજશ્રીની અત્યંત આભારી

Page #14

૧૨
છે. અમારી ભૂમિ પર પવિત્ર પુરુષનાં પગલાં પડયા એને અમારા ભાવિ ઉદયનું સુચન સમજીએ છીએ.
અમારૂં માણકાલ અને લેાકપાલની અડતાલીસી પૂજ્ય મહારાજશ્રીને! અંતઃકરણપૂર્વક આભાર માને છે અને અમારી ભૂમિને વધુ સમય આપવા અને ચાતુર્માસ અને ગાળવા અંતરથી વિનવીએ છીએ. એથી અમારા પ્રદેશ એમના દિલમાં હમેશનું સ્થાન પ્રાપ્ત કરે.
પૂજ્ય મહારાજશ્રી સાથે રહેનાર શ્રી ટુભાઈ તથા શ્રી શાંતિલાલે તથા ભાઈશ્રી ચુનીલાલે આ પરિષદને સફળ કવા અથાગ પરિશ્રમ ઊઠાવ્યા છે તે અમારા ધ્યાન બહાર નથી. એ ભાઈએના પણ અમા અત્યંત આભારી થયા છીએ. એએને પણ અમારા પ્રદેશ તરફ નજર નાખતા રહેવા વીનવીએ છીએ.
શ્રી ઝુડાભાઈ તરફથી કામ કરતા શ્રી ડાહ્યાભાઈ એ જે જહેમત ઉઠાવી છે તેની અમેા નમ્રભાવે નોંધ લઈ એ છીએ.
સાણંદ ખાવલાના મહાજન શેઠેએ તથા ખાવલાના યુવકસંઘે તથા સાણું સાર્વજનિક હિતેચ્છુ મડળના ભાઈ આએ જે સાથ ને સહકાર આપ્યા તે અમો વિસરીએ એમ નથી.
જે જે ભાઈ આએ અમને સહાયતા કરી છે તે સૌના આ તકે આભાર માનીએ છીએ. બાવલા યુવકમંડળને અમો ભૂલી શકીએ એમ નથી. તકલીફ કે તસ્દી પડી હાય તેની ક્ષમા ચાહી હાજર રહેલા સં ખંધુઓના આભાર

Page #15

૧૩
માનીએ છીએ.
દીનદયાળુ કૃપા કરે ને દુઃખીઆનાં દુઃખે! દૂર થાય એ જ મહાન પ્રભુને પ્રાર્થના છે.
પ્રમુખશ્રીએ જે ઉત્સાહથી સ`મેલનનું કાય ચલાવ્યું છે, તેની નાંધ લઈ તેમને! આભાર માનીએ છીએ. અ‘તમાં પૂજ્ય મહારાજશ્રીએ ઉપસ’હા૨માં જણાવ્યું : વ્હાલાંએ !
આપણી ઉપર શીતળ ચંદ્રમા પૂર્ણ પ્રકાશથી કેવા રાજી રહ્યો છે ! ભલા ! એ કેાનું આભારદર્શન ઇચ્છે છે? આપણા સહુમાં એક જ તેજ વિલસી રહ્યું છે. આપણે સહુ એક જ સિંધુ તરફ વહન કરતાં ઝરણુ છીએ. ત્યાં કાણે કાના આભાર માનવા ? આપણને જે કુદરત તૈયાએ ભેગા મેળવ્યાં છે અને ન કલ્પી શકાય, ન કહી શકાય તેવા મીઠો સંબંધ તાજે કરવાના આ ચર્મચક્ષુ સામે પ્રસંગ ચેાજ્યેા છે, તે જ નિસગમૈયા વળી વ્હેલા વ્હેલા આપણને મેળવશે જ. શ્રી છગનભાઇએ તમારા સહુ વતી ચાતુર્માસ માટે આગ્રહ કર્યાં છે. વ્હાલાંએ ! વાણી કરતાં મંગુ હૃદય મેટુ છે.
સર્વ કરતાં આત્મા માટેા છે. બીજા બધા તમા ઠરાવેા પાળશેા કે કેમ ? એવી શ’કા ભલે કરે, પણ હું તા કેમ જ કરું ? તમારા હૃદયમાં મારી સ’પૂર્ણ શ્રદ્ધા છે. આટલા નિકટ સંસર્ગથી તમારી ભલમનસાઈની મારા મન પર પડેલી છાપ ન ભુસાય તેવી છે.

Page #16

૧૪
પ્રમુખ નાથાભાઈ બુટાભાઈ પટેલનું... ભાષણ અમારા નલકંઠાના ઇતિહાસમાં આજના દિવસ ઉત્સવ ને આનઢના છે. હમારી ભૂમિમાં આવા પ્રકારનું આ પહેલું જ સ`મેલન છે. હુમારા આંગણે આજે પૂજ્ય મહારાજશ્રી જેવા પવિત્ર સાધુ પુરુષ પધાર્યાં છે. અને હમારી ભૂમિને પાવન કરી છે. એ સત પુરુષનાં પગલાં હમારી ભૂમિમાં પડવાથી આંખના પલકારામાં હમારી ભૂમિમાં ખૂબ જાગૃતિ આવી છે, અને એમની પ્રેરણાને લઈ આજે હમારી અડતાલીસીનું સૉંમેલન સામાજિક સુધારા કરવા, હુમારા લાભ અલાભ તથા હિત અહિતના વિચાર કરવા મળ્યું છે, એવા પવિત્ર દિવસને આનદ કાને ન થાય ? ચાલુ રીતરિવાજો ને ધારાધેારણેા પ્રથમ જ્યારે ઘડાયાં હશે ત્યારે આર્થિક દૃષ્ટિએ તેમજ બીજી રીતે એ આપણી કામને અનુકૂળ હશે પણ આજે તેા એ રિવાજો ને ધારા ધારણાને અનુસરવામાં આપણે દેવામાં ડૂબતા જઈ એ છીએ અને આપણી શારીરિક ને આર્થિક ક‘ગાલિયત દિન પર દિન વધતી જાય છે, એટલે આજે તા આપણી કામે રાટી ભેગા રહેવું હાય તા સામાજિક રીતરિવાજોમાં જમાના અનુસાર ફેરફાર કર્યાં વગર પાલવે એમ નથી જ. આ કામમાં આપ સૌ એક મતે સંમત થશે. એમ ધારૂ' છું.
રાત દિવસ જાત તેડીને અન્ન પકવનાર આપણી કામમાં અનેક વ્યસનાએ પ્રવેશ કર્યા છે. વ્યસના આપણી શારીરિક ને આર્થિ ક બરબાદી કરી રહ્યાં છે. ચાના વ્યસને

Page #17

૧૫
તે આપણું પૈસાની પાયમાલી કરી અનેક રોગે બદલામાં આપ્યા છે. ચાનું વ્યસન આપણું કામમાં એક દાયકા થયાં જ દાખલ થયું છે. છતાં દાયકામાં એણે તમામ પ્રજાને પાયમાલ કરી છે.
આપણા સદ્ભાગ્યે આજે મહારાજશ્રીએ એ બુરા વ્યસનમાંથી આપણને બચાવવા ગામે ગામ ફરી આપણને સાધ કર્યો ને સાચી સલાહ આપી જેથી આજે મેડે મેડે પણ આપણને સૂઝયું છે કે આપણું સુખ ને આબાદી માટે ચાને તીલાંજલિ આપવી અને એ આપણું ફરજ થઈ પડી છે. ખેડૂતોનાં ઘરમાં સવારમાં ચા ન હોય પણ છાશ ને રોટલો હોય. જે ખેરાક ભૂતકાળમાં આપણું પૂર્વજો લેતા ને ખૂબ તાકાત ને આરોગ્ય ભોગવી લાંબુ આયુષ્ય ભેગવતા. દારૂ તે આપણું કામમાં જવલ્લે જ વપરાય છે. એ વપરાશ પણ આપણે સદંતર બંધ કરવો અત્યંત જરૂરી છે. આપણું મહાસભા સરકારના દારૂબંધીના કાર્ય ક્રમને આ સંમેલને ટેકે આપ જોઈએ. અને એ સ્તુત્ય પગલાં માટે આપણું મહાસભાવાદી સરકારને ધન્યવાદ આપવા જોઈએ. ચા પર એવા જ પ્રકારનો પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવશે એવી આશા આપણે આપણી મહાસભા વાદી સરકાર પાસે રાખી શકીએ, કસુંબાનો રિવાજ પણ સદંતર બંધ કરવો જરૂરી છે.
આપણે ધર્મ તે નિર્બળ ને દુખીની વહાર કરવી ને પ્રાણી માત્રનું રક્ષણ કરવું તે છે. મને કહેતાં શરમ આવે છે કે આજે આપણા પૂર્વજોના એ દયા ધર્મને ભૂલી આપણું

Page #18

માંના કેટલાંક જીવ હિંસા ને પાપાચાર કરવા લાગ્યા છે, જીવ હિંસાનો આ પાપાચાર આપણા પ્રદેશમાંથી ને આપણું કેમમાંથી સદંતર બંધ થવો જ જોઈએ. જીવ હિંસાનું પાપ જે બંધ ન થાય તે કુદરત આપણું પર રૂઠશે, મેઘરાજા પણ ક્યાંથી મહેર કરશે ? આપણી ખેતીમાં પ્રભુ કયાંથી બરકત પૂરશે ? આપણું સદભાગ્યે પૂજ્ય મહારાજશ્રીએ સવેળા આપણને એ કુમાર્ગેથી પાછા વળવા ચેતાવ્યાં છે. હવેથી આપણે મહારાજશ્રીના બેધ અનુસાર ચાલશું તો ભૂતકાળના બધાં પાપ પ્રભુ એક વાર માફ કરશે. મને એ જાણીને આનંદ થાય છે કે આપણું મેટામાં મેટાં સાત ગામેએ હત્યા, માંસાહાર અને ચા સદંતર બંધ કર્યા છે. એટલે આ ઠરાવમાં તે આપણું બંને ચોવીશીઓને સાથ મળશે જ.
આ પણ કોમમાં લગ્નપ્રસંગે જે બંધણું બાંધવામાં આવે છે એની કશી મર્યાદા રહી નથી. વળી ખર્ચ આપણામાં મોટા ભાગને પાલવે એમ નથી, દેવું કર્યા વગર ભાગ્યે જ કોઈ એ ખર્ચને પહોંચી વળે છે. એ બંધણાનું ધોરણ એવું હોવું જોઈએ કે આપણામાંનાં ગરીબમાં ગરીબને એ પોસાય ને દેવું કરવાનો વખત ન લાવે.
મરણ પાછળનું કારજ હવે તે બધી કેમેમાંથી બંધ થવા લાગ્યું છે. આપણું કેમમાંથી એ ઝેરી જમણને સદંતર બંધ કરવું જોઈએ.
કાળી મહેનત કરવા છતાં હમે ભૂખ ને દુઃખથી

Page #19

પીડાતા હતા. હમારી દાદ ફરિયાદ સાંભળનાર કેઈ નહતું. હમારા પ્રદેશમાં પ્રાથમિક કેળવણી પણ નહિ જ જેવી છે. હમારી વસ્તીના ૧૦૦ ગામો પૈકી દરેક પ્રાથમિકશાળાઓ હશે, અજ્ઞાન દશામાં હમે પડેલા છીએ. રોગ ને બિમારીમાં દવાખાનાની સગવડો નથી.
શિક્ષિત વર્ગ દૂર દૂરથી હમને સુધરવાની સલાહ આપે છે. પણ હમારા દીન દુઃખી ગામડાંને હજુ અપનાવ્યાં નથી. સમાજ સેવક હમને સમય આપી શકતા નથી. એટલે હમને સાચા માર્ગે દોરનાર ને તમારા દર્દને ઈલાજ બતાવનાર કોઈ ન હતું. આ અકળાવતી અને ગુંગળાવતી પરિસ્થિતિમાંથી બહાર આવવા હમે પ્રભુ તરફ આશાભરી મીટ માંડી રહ્યા હતા. એવે ટાણે પ્રારબ્ધ ગે–અકસ્માતે સંતપુરુષને ભેટે થયો. એ સાધુ પુરુષની ઈચ્છા હમારા દુખે જાણવાની થઈ. હમારા દુઃખનું વર્ણન એમણે લાગણીપૂર્વક સાંભળ્યું. એમનું હૃદય દ્રવ્યું અને એમને કાર્યક્રમ રદ કરી એમને કિંમતી સમય હમને આપ્યો ને હમારો હાથ ઝાલ્યો અને એ સાધુ પુરુષની પ્રેરણાને લઈ આ મંગળ સમારંભ જાય છે.
લાંબા ભાષણે કરવાની હમારી શક્તિ નથી. ટાઢ અને તડકો સહી દિવસ ને રાત કાળી મજૂરી કરી, અનાજ પકવી અનાજના ઢગલા બુદ્ધિજીવી, વેપારી ને શિક્ષિત વર્ગને ચરણે ધરીએ છીએ અને બદલામાં તમારી સગવડો-કેળવણી ને દોરવણી–ની એમની પાસે આશા રાખીએ

Page #20

૧૮
છીએ. આપણે ગામોમાં ભવાયા આવે છે. તેને જે કાંઈ ફરજિયાત આપવું પડે તે બંધ થવું જોઈએ.
ચોરી કરવી, ઓઘલા બાળવા ને સવેલીની બીના આપણું કામ માટે કલંકરૂપ છે. લોકમત કેળવી એ કલંક જલદી દૂર કરવું જરૂરી છે.
આપ સર્વની વતી પૂજ્ય સંતબાલજી મહારાજને વિનંતી કરીએ છીએ કે આવતા ચાતુર્માસ માટેની અમારી વિનંતી છે. તે સ્વીકારીને હમારા નળકઠના પ્રદેશમાં પધારી હમારો જે હાથ આપે પકડ્યું છે તે પ્રમાણે આપ હમારા એકે એક ગામમાં જરૂર પધારી હમારી બધી કે મને માર્ગદર્શક થશે.
સ્વાગત પ્રમુખ માલાભાઈ પશાભાઈનું ભાષણ પૂજય મહારાજશ્રી,
શ્રીમાન પ્રમુખ સાહેબ,
આપણુ બને ચોવીશીના આગેવાનશ્રી, સાણંદ તથા બાવલાના મહાજન સાહેબ અને બીજા મીજમાને તથા બંધુઓ અને માતાઓ !
આપ સહુનું હું પ્રેમભીનું સ્વાગત કરું છું. અમારા માણકોલ જેવા નાનકડા ગામમાં પધારીને આપ સહુએ અમારા ગામ પર જે આભાર કર્યો છે તેથી અમારા સહુના આનંદને પર રહ્યો નથી અને આજને દિવસ માણુકેલના ઈતિહાસમાં અમર રહેશે. નાનેદરા મુકામે એવું નક્કી થયું કે માણુકેલ ગામમાં સંમેલન ભરવું, તે

Page #21

ખબર સાંભળીને બાળકથી માંડીને મેટેરા સુધી સહુના ઉમંગને પાર રહ્યો નથી.
તમે અમારે આંગણે પધારેલા મેઘેરા અતિથિઓ છે. સ્ટેશનથી ખૂબ દૂર અને વાહનની સગવડ વિનાના ઊંડાં ગામડાંમાં નજીકના શહેરોમાંથી પણ તમે આવ્યા છે એ ગામડાં પ્રત્યેની આપ સહુની મીઠી મમતા બતાવે છે. આવી જ લાગણું ભવિષ્યમાં પણ રહે એમ આ તકે વિનવું છું.
અમે તમારા ભેળાં બાળક છીએ. સંત મહામાના હદયના આશીર્વાદ એ જ અમારી મૂડી છે. અમારાં રોટલા અને છાશ સ્નેહથી વધાવી લઈ, અમને ઉજજવળ બનાવજે. અમારી જરૂરિયાત અને તમારી જરૂરિયાત વચ્ચે ઘણો જ ફરક હોઈ કંઈ તકલીફ કે અગવડ વેઠવી પડે તે ક્ષમા કરજે.
આવો મનુષ્ય મેળો એ અમારે મન અણમૂલો પ્રસંગ છે. અમે આજે અમારાં અહોભાગ્ય સમજીએ છીએ કે અમારી કામમાં જેમના સદુપદેશના નિમિત્તે જાગૃતિ આવી છે અને આ મનુષ્ય મેળો જામ્યો છે તથા જેમના હદયમાં અમારી કેમ-પછાત કેમને માટે ઊંડી દાઝ અને પ્રેમભર્યા છે, તેવા પુરુષ આપણા સહુની સામે બેઠા છે એ આપણા સદ્દભાગ્ય છે.
મારું નાનું ભાષણ પૂરું કરતાં પહેલાં એટલું જ કહીશ કે આ સદભાગ્યને સુપ્રસંગ ઉજજવળ બનાવવા અને સંમેલનને સફળ બનાવવા પ્રભુને પ્રાર્થના કરું છું કે

Page #22

२०
આપ સહુની મદદ અમેાને ઉપકારી બનો.
પૂ. સ`તબાલજીનું ઉદ્માન
તમારી કામનું મૂળ ક્ષત્રિય વશમાં છે, એની સાથે પણ ‘લેાકપાલ’ શબ્દ 'ધ બેસતા છે. ‘લેાકપાલ' એટલે લેકનું પાલન કરવું. લાકમાં ચર અને અચર અને પ્રકારના જીવાના સમાવેશ થઈ જાય છે. સ્વાર્થ ના સપૂણ્ ભાગ આપીને લેાકનું પાલન કરવું તે ક્ષત્રિયાના મુખ્ય ધર્મ છે. અત્યારે તમાએ જે ખેડૂત જીવન સ્વીકાર્યું' છે, તે પણ આ યુગના મુખ્ય લાકપાલન ધર્મ છે. અને કાળી’ શબ્દ સાથે લાગવગ ધરાવતાં દૂષણૢા દૂર કાઢવા તમે કટિબદ્ધ થયા છે. એને પણ લેાકપાલ' શબ્દ છાજે છે. ભવિષ્યમાં પણ આ કાલને તમે પ્રાણુ સાટે પાળીને તમારા પૂર્વજોના નામને દીપાવેા અને તમારી પ્રજા પણ દીપાવે એવી યાદી પણ આ શબ્દ આપ મેળે આપે છે. જીએતમે લેાકમાં રહેલા કટ અને લ' ને આગળ પાછળ સૂકા તા કાલને પાળનાર’ એવા અર્થ લેાકપાલ' શબ્દ
માંથી નીકળશે.
તમારાં સાત ગામાએ તા તમારી ભલી કામમાં પેસાઈ ગયેલાં મહાક્રૃષ્ણેા એકી અવાજે દૂર કર્યા' છે. સમસ્ત મળીને ઠરાવ કરી હત્યા અને માંસાહારનું મહાપાપ બંધ કર્યું છે. દારૂ અને ચાહના સંપૂર્ણ ત્યાગ કર્યાં છે. જે સાત ગામેએ આ પહેલ કરી છે, તે ગામામાં

Page #23

તમારા આગેવાનોને માટે ભાગ હોઈ એ ઠરાવો તે તમારી બને એવીશી એક મતે મંજૂર કરશે જ. પરંતુ બીજી પણ એક અગત્યની જે બીના તમારે સૌએ ધ્યાનમાં લેવાની છે, તે ખોટા ખર્ચાઓના ઘટાડા વિષે છે.
હવે થોડુંક “લોકપાલ ભાઈઓના લેણદારોને કહું*હાલાંઓ ! તમે આ લેકે ના ગોવાળ છે, એ ગાયની માવજત કરવી અને તાજી તથા સુદઢ રાખવી એ તમારું શુભ કર્તવ્ય છે. તમે એ કર્તવ્યમાં જેટલું ચૂક્યા હો તેટલું સાચે દિલે પ્રાયશ્ચિત્ત કરજે. તમારે અને એમને બન્નેનાં માથાં ગુંથાયા છે. તમારા વિના એ નહિ દીપે ને તમે તે એમના વિના પાંગળા જ છે. કુદરત આજે સાચાં શ્રમજીવીના પક્ષ તરફ વળી ગઈ છે. આપણા પૂર્વજો એવા હતા એટલે જ “પેલાં શાહ ને પછી બાદશાહની કહેવત પડી છે, એને ફરી તાજી કરે. એમાં શોભા છે. જે દૂધ વધુ ને વધુ ચૂસવાની લાલચે ગાયના આંચળ જ કાપશે તે બધુંય ગુમાવશે, તમે રાતામાતા ફરે છે, એમાં નૂર લોકપાલ ભાઈ એનું ઝળકે છે એ રખે ભૂલી જતા ! એ તમારા હાથ, પગ અને હૃદય છે. તમે એનું માથું છે. બાર બાર કલાકની કાળી મજૂરી કર્યા પછી એને ભાગે એટલેય નહિ હોય અને તમે મહેલમાં માણતા હશે તે તમારા મહેલ ને ઘેડાગાડીઓ લાજશે. કુદરત એને ન સાંખે ને એને ચહેરો કડક થાય તે પહેલાં તમે ચેતે એવા એ આગમચેતિયા પુરુષે છે એટલે જ કહું છું. તમારા પર મને ને મારા પર તમને પ્રેમ ભાવે કહેવાને અધિકાર

Page #24

૨૨
છે. એટલે મને ભાસતું સત્ય ન કહું તે મારા હૃદયને અન્યાય થાય ! પેલું સૂત્ર તેા યાદ છે ને કે જેમ હત્યા અને માંસાહાર કરનાર નરકના અધિકારી છે. તેમ આસક્તિપૂર્વક પરિગ્રહ રાખનારા પણ નરકના અધિકારી છે, તમા સહુ આટલા સ્નેહથી આ લેાકપાલ સંમેલન' માં રસ લઈ રહ્યા છે. એ જાણી હું રાજી થાઉ છું. એમની કામના સુધારામાં તમારું પણ હિત જ છે. તેઓ આછા ખર્ચાળ અને દિલના પૂરા દયાળુ રહેશે તેમાં દેશને પણ લાભ છે.’

Page #25

સમાજ સુધારણાના શ્રીગણેશ
દ્વિતીય સોપાન પ્રથમ નળકંઠાના ગામે ગામ ફર્યા, માણસે માણસને મળ્યા, ઝીણામાં ઝીણી બાબતને પણ તપાસી જોઈને પછી એ બેહાલ દશામાં મૂકી જવાનું દિલ પૂજ્ય મહારાજશ્રીને કેમ થાય? આ કેમ પૂ. મહારાજશ્રી પ્રેમમાં લુબ્ધ બની અને પૂ. મહારાજશ્રી ગામડીઆએના પ્રેમમાં લુખ્ય બન્યા. આમ પરસ્પર આકર્ષાતા નળકઠાએ પૂ. મહારાજશ્રીને જકડી લીધા. અને માનકેલ મુકામે સેવાભાવી શ્રી છગનભાઈની અનન્ય ભાવનાથી લોકપાલ પટેલ કેમનું મહાસંમેલન સંવત ૧લ્પના પોષ સુદ ૧૫નું ગોઠવાયું. તેમાં પાંચેક હજાર ભાઈબહેનો ભેગા મળ્યા, ચર્ચા થઈ, ઠરાવ થયા. એટલે તે દિવસથી જ માનકેલ મુકામે લોકપાલ પટેલ કેમના ઉદ્ધારનું પ્રથમ સેનેરી પાનું પૂ. મહારાજશ્રીના હસ્તે ઉઘડયું. ત્યારબાદ વિરમગામ પાસેના કમીજલા ઘોળનાં ૪૮ ગામો તૈયાર થયાં અને ત્યાં લેકપાલ ભાઈ એનું બીજું સંમેલન થયું. વળી ત્રીજું માનકેલ મુકામે એમ નલકંઠાની આખીયે ભૂમિ પાવન કરી નળકંઠાને અને ત્યાં વસતી લેકપાલ કે મને પૂ. મહારાજશ્રી ઘોર અંધકાર ભેદી પૂર્ણ પ્રકાશમાં લાવ્યા. ત્યારથી નળકંઠાના આખાયે પ્રદેશ માટે પૂ. મહારાજશ્રી સતત ચિંતા

Page #26

૨૪
સેવ્યા કરે છે. આમ પૂ. મહારાજશ્રીની પ્રવૃત્તિના પ્રચાર લગભગ બધેય ઠેકાણે પ્રસર્યાં, ભાલ વિભાગને તા આ અણુ ચિંતવ્યેા લાભ મળ્યેા ગણાય, ઘર બેઠાં ગંગામાં નાહી પુણ્ય પ્રાપ્ત કરવાનું દિલ કાને ન થાય ?
શિયાળ સંમેલનને વિવિધ રીતે વધુ યશ અપાવનાર તા નળકઠાના સરદાર ગણાતા શ્રી છેાટુભાઈ જ છે. મડપને વધારે દૈદીપ્યમાન બનાવવાના તેમના પ્રયત્ના, ગામને સુંદર રીતે શણગારવાની તેમની કળા, ગામસફાઈ આઢિ કાર્યોમાં તેમના સાથ મેાખરે હતા.
અંતમાં ઈચ્છું છું કે આ ચેાગરદમ પથરાયેલી લાકપાલ કામના પૂ. મહારાજ સાહેબની પ્રેરણાથી અધિક ને અધિક વિકાસ થાય કેશવલાલ જીવરાજ શાહે
સમેલનમાં પધારેલા મીજમાના
ગુજરાતના જાણીતા અને સયમ લક્ષી લેાકસેવક શ્રી રવિશંકર મહારાજ, ધેાળકા સમિતિના માજી પ્રમુખ ડાહ્યાભાઈ, હિરજન આશ્રમ નિવાસી શ્રી જુઠાભાઈ, ધાળકા સમિતિના ગુપ્ત સેવક શ્રી નાથાભાઈ, મુંબઈવાળા મારારજીભાઈ તથા તેમના પત્ની તેમજ વડાદરાના રસિકભાઈ, શ્રી કાશીબેન, બાવલાના અંગ્રેજી શાળાના શિક્ષક માધવજીભાઈ, ચુનીભાઈ, શ્રી ગાંગડ ઢાકાર તથા મેનેજર ભાઈ ઝાલા તથા લેાકપાલ કામના માનકાલ ચાવીસીના

Page #27

૨૫
નાથાભાઈ, વાસણાના મુખી હીરજીભાઈ, જા બૂથલના માહનભાઈ ઝીણાભાઈ તથા ઝાંપ નાનાદરા ચાવીસીના રામજીભાઈ વેલાભાઈ તથા ઘેલાભાઈ વગેરે અને કમીજલા અડતાલીસીના ભીખાભાઈ, ભગત, ગેાદરા ધાળ અને ગુદીધેાળનાં પણ અમુક ગામા તથા તે ગામાના કાળુ પટેલ, નાનજી પટેલ, હનુ પટેલ, ગફુર પટેલ વગેરે ચુનંદા લેાકપાલ આગેવાના.
સદેશાઓ
સ’તમાલ' જેવા જાતે જેમાં હાજરી આપી દોરવણી કરાવનાર હાજર રહેનાર છે; ત્યાં હું દૂરથી જેમને સદેશેા પહેાંચાડવાના છે તેમને સાવ અજાણ્યા શું સ ંદેશા આપું ? શ્રી સંતમાલ’ના ઉપદેશને ખરાખર પ્રજા અનુસરે એટલે તેઓ જિત્યા. કિશારલાલ મશરૂવાળા
૦ ‘આવાં કામેામાં મને રસ છે, પણ તબિયત લથડી હાઈ ને બહાર ગામ જઈ શકતા નથી એટલે સમેલનમાં હાજરી નહિ આપી શકું, મહારાજશ્રીના સમાગમના લાભ લઈ નહિ શકુ તે બદલ દિલગીર છું.
જન સેવા એ જ પ્રભુ સેવા છે, એ વાત તદ્દન સાચી છે, અને પ્રભુને મેળવવાના આવાં દીન, દુઃખી, દલિતની વચ્ચે જઈને બેસવું એ જ ઉત્તમ ઉપાય છે. એ વિષે પણ શંકા નથી. તમારું સમેલન સફળ થાઓ.
નરહર પરીખ સાબરમતી

Page #28

૦ “નલકંઠા વિભાગમાં જે કાર્ય ચાલી રહ્યું છે, તે ઘણું સુંદર છે અને તે શ્રી મોરારજીભાઈ સાથે આવ્યો ત્યારે નજરે જોયું છે. પાણીની યેજના અને અંદાજ ખર્ચ કેટલું થાય તે તૈયાર કર્યું હોય તે મોકલી આપશો કે જે કોઈ ભાઈને બતાવી ગ્ય કરી શકાય. અજુન લાલી મંત્રી
અમદાવાદ જિલ્લા મહાસભા સમિતિ ૦ રૂ. ૩૦૧ પાયાના પ્રાયશ્ચિત તરીકે સંમેલન નિમિત્તે એક સેવકના છે, એની નોંધ લેજે. અગર રૂા. ૧૫૦ સંમેલન ખાતે અને રૂા. ૧૫૧ કૂવા નિમિ.
અજમેર કંપની મુંબઈ ૦ “શિયાળ સંમેલનમાં આવવાની ઈચ્છા હતી, પણ કારણને લઈને આવી શકું તેમ નથી. છોટુભાઈ લખે છે તેમ નવાણુમાં જરૂર હોય તે પાપના પ્રાયશ્ચિત્ત રૂપે રૂા. ૧૫૦ શ્રી જુઠાભાઈના કહેવા મુજબ નાના કૂવા માટે મારા નાનાભાઈ નિમો નોધી લેજે.”
લક્ષમીદ ઝવેરચંદ સંઘવી અમદાવાદ ૦ “સમારંભના રૂા. ૬૦૦-૭૦૦ અંદાજ જે ખર્ચ થાય તેમાં ચોથા હિસ્સે મારો અને બીજા રેશમના વહેપારી ગોકળદાસ તરફથી ચેાથે હિસે. હું બનશે તે જરૂર આવવા લલચાઉં છું. દુર્લભજી ખેતાણી ઘાટકોપર ૦ સંમેલનની ફતેહ ઈચ્છું છું. ગોકળદાસ રાયચુરા
૦ “પરમ પૂ. સંતબાલજી પ્રત્યે જે માન અને પૂજ્ય ભાવની લાગણી ધરાવીએ છીએ તે જોતાં તે મને ત્યાં

Page #29

૨૭
આવી પહાંચવા લલચાયા વિના નથી રહેતું પણ તબિયતને અંગે કાઈ નહિ આવી શકીએ તે ક્ષમા માગીએ છીએ.’ સતાષરામ ભટ્ટે
જવારજ
માજી મંત્રો ધાળકા તાલુકા સમિતિ
સમેલન પ્રમુખ શ્રી કાળુભાઈનુ ભાષણ
‘આપણા ઘેાળના નાતીલાએ મને પ્રમુખ તરીકે ચૂંટયે એ બદલ હુ` સવે ભાઈયુંના ઉપકાર માનું છું. આપણે મહારાજશ્રીની પ્રેરણા પામ્યા છીએ એ આપણા સહુનાં ધનભાગ્ય છે. મહારાજશ્રી ધેાળી મુકામે પધાર્યા ત્યારે મે ખગેાદરાનાં ધારા ધારણ વાંચ્યાં હતાં. બહુ સારાં છે, મને ગમ્યાં છે. તમને પણ ગમશે જ. આપણે સર્વે ભાઈયું એ પ્રમાણે જ એકમતે સર્વે મળીને ઠરાવ પસાર કરીએ એવી મારી વિનંતિ છે. એક બે વાતું આપણા ઘાળ મામત મારે કહેવાની હતી તે મે મહારાજશ્રીને કહી દીધી છે. જે એટલા સુધારા વધારે કરવા સહુને હુંયે બેસે તે કરવા બાકી ખાસ મારે ખીજુ` કહેવા જેવું જે છે તે ડરાવમાં જ આવી જાય છે. એટલે વધુ ખેલતા નથી. આપણે ચુસ્ત રીતે ઠરાવેા પાળીશું અને મહારાજશ્રીની શિખામણ પ્રમાણે વીશું તે! સુખી થઈશું અને આપણી કામની ઈજ્જત આટલી બધી વધી છે તેને સફળ કરી શકીશું.
હવે આપણે બધા મહારાજજી જે કહે તે એકચિત્તે સાંભળીએ અને બધું કામ સમાધાનીથી કરીએ.’

Page #30

૨૮
પૂ. સંતબાલજીનું ભાષણ
વહાલા લોકપાલ પટેલ ભાઈઓ અને માતાઓ તથા અન્ય સહકારી વર્ગ !
નલકઠા ભાલના સમસ્ત મહા સંમેલનોની ગણતરીમાં તમારી કેમનું આ પાંચમું અને ભાલ પ્રદેશનું બીજું મહાસંમેલન છે. બગોદરા સંમેલન પછી ગુંદી વગેરે બેતાલીસ ગામના ઘેળનું સંમેલન પહેલું થશે, એમ મેં ધારેલું પરંતુ શિયાળને નંબર પહેલે આવ્યા છે. ગુંદી ઘળ પૈકીનાં કેટલાંક ગામે અહીં હાજર છે એટલે તેઓની અનુમતિ છે એ સહેજે જણાઈ આવે છે. બગોદરા ઘોળના આગેવાનો, નાતીલાઓ, અને બીજા મુંબઈ, અમદાવાદ, વડોદરા, બાવળા, વાઘજીપુરા, ધોળકા વગેરે સ્થળાના સહકારી વર્ગની હાજરી પ્રેરણા આપનારી નીવડશે. ખુદ ગાંગડ ઠાકોરનું તેમજ મેનેજર સાહેબનું આગમન તમારા આ મંગળ કાર્યમાં સાથ સૂચવે છે. હું ઈચ્છું છું કે તેઓ એ જ રીતે પ્રજાની ઉન્નતિમાં પોતાના તન મન, સાધન સહિત નિરંતર સાથ આપીને અન્ય રાજવી વર્ગને ઉજળા ઉદાહરણ રૂપ બને. લોક સેવકો તે પોતાનો ધર્મ બજાવ્યા જ કરે છે. એટલે એમને બીજું તો શું કહું? પરંતુ ભાલ નલકઠામાં આગગાડી, ખટારાનાં સાધનો ક્યાં ભાગ્યે જ છે. ત્યાં કાયમ બેસવાનું બને તો ઉત્તમ નહિ તો પણ નિરંતર આવજા રાખી એ પ્રજાના સુખદુઃખમાં સાથી બનવા તત્પર રહે.

Page #31

૨૯ પ્રિય નરહરિભાઈના પત્રમાં એમણે લખેલા શબ્દો અને શ્રી કિશોરભાઈના ઉદ્દગારમાં એ જ ધ્વનિ છે. માજી મહેસૂલી પ્રધાન મોરારજીભાઈએ બે વરસ પહેલાં માનકેલ સંમેલનના પ્રમુખ તરીકે આવી પોતાની સહાનુભૂતિ પ્રગટ કરી હતી. ભાઈ અર્જુનભાલા પણ ત્યારે સાથે હાજર હતા.
આજે શ્રી રવિશંકર મહારાજની હાજરી છે, તેઓ ગુજરાતના જાણીતા લોકસેવક છે. બીજા ભાઈઓ કે જેઓ કાયમ બનતી લાગણી અંગ તરીકે બતાવતા આવ્યા છે, તેમણે તે પોતાનો ધર્મ માન્ય છે એટલે એમની એ માન્યતા સતત આચારમાં વર્તે. આટલું પ્રસંગોચિત કહી હવે મૂળ વાત પર આવું.
શિયાળ ઘળમાં શિયાળનું સ્થાન
શિયાળ ઘળમાં વીસ ગામે છે. તે પૈકીનાં ધળી, મીઠાપુર, દેવપુરા, હડાળા વગેરેમાં લોકપાલ પટેલની વસતી પુષ્કળ છે. અમે એ વીસ ગામે પૈકીના તેર ગામે તે જાતે જેઈ આવ્યા છીએ અને સૌને અજબ ઉત્સાહ અનુભવ્યા છે.
શિયાળ તમારી કેમની વસતીમાં નાનું જ ગણાય. પરંતુ શિયાળની અગિયાર ગામેએ પસંદગી કરી તેમાં બે કારણે હતાં:- (૧) શિયાળને ઉત્સાહ (૨) શેઠ જીવરાજ ભાઈના કુટુંબની ધગશ.
ભાલની હદ અહીંથી જ શરૂ થાય છે. આમ જોતાં

Page #32

આ ઘોળનાં વીસ ગામને દૂર પડવા છતાં નળના કાંઠે આવેલું શિયાળ એ રીતે આ મહાસંમેલનને યશ ખાટી જાય છે. એણે બતાવેલ ઉછરંગ એ ચશની લાયકાત સિદ્ધ કરે છે. એતિહાસિક અને ભૌગોલિક દૃષ્ટિએ શિયાળનું સ્થાન મહત્ત્વનું છે. ગાંગડની અહીં રાજધાની હતી અને જ્યારે ભાલ એક વખત અખાતને ભાગ હતો ત્યારે આ બેટડારૂપ હતું. સેંકડો વહાણે અહીં લંગરાતાં એવાં ચિહ્નો મળી આવે છે. અસંખ્ય પાળિયાઓ અહીંના સામાજિક સંસ્કારી જીવનની પ્રતીતિ આપે છે. હું ઈચ્છું છું કે સ્વાગત પ્રમુખે જે રીતે શિયાળ સંમેલનની સેવા હોંશભેર બજાવી છે, તે રીતે ઠરાવોને પળાવવામાં પ્રમુખ તથા મંત્રીને મદદગાર બને અને એતિહાસિક તથા ભૌગોલિક દૃષ્ટિએ જેમ શિયાળ ઉલ્લેખપાત્ર છે, તેમ સામાજિક સંસ્કૃતિના વિકાસમાં પણ ઉલ્લેખ પામવા જેવું શિયાળાને બનાવે.
ઠરાવો વિશે બગોદરા સંમેલને માણકેલ સંમેલનના ઠરાવોને થોડા સુધારા વધારા સાથે બહાલ રાખ્યા હતા. પણ તમે તો બગોદરા સંમેલનના ઠરાવોને જ પૂરેપૂરા ટેકા સાથે કબૂલ રાખવા ઈચ્છો છો એ સંતોષની વાત છે. એ ઠરાની બહોળી ચર્ચા તો ઠરાવ પસાર થતી વખતે અને થયા બાદ થશે. અત્યારે હું એ ઠરાવના આત્માનો ડે છતાં એક ખ્યાલ આપવા માગું છું.

Page #33

૩૧
ક્યાલ પટેલ આપણે લોકપાલ પટેલ શબ્દની પસંદગી કેવા સંગમાં કરી છે? તેની ચેખવટ વારંવાર કરવામાં આવી છે. છતાં એક વાર ફરીને કહું છું કે પટેલ શબ્દ તે નલકાંઠાના ભાઈ ઓ છોડવા તૈયાર નહોતા એટલે પૂઠે લગાડે છે. જોકપાલ શબ્દ મૂળ છે. લોકપાલ શબ્દ ન નથી. આપણું સનાતન સામાજિક ગ્રંથ મનુસ્મૃતિમાં અને કપ્રિય રામાયણમાં પણ એ શબ્દ આવે છે.
તમે મૂળે ક્ષત્રિય છે એ સેલંકી, મકવાણા, રાઠોડ, ચૌહાણ આદિ અટકો અને ચારણીય કથનથી પૂરવાર થાય છે.
લોકેનું–પ્રજાનું પાલન કરે તે લોકપાલ કહેવાય.
હવા, પાણી અને પ્રકાશ તે કુદરત પર મોટે ભાગે આધાર રાખે છે. પણ અનાજની ઉત્પત્તિમાં ખેડૂત અને ગાયને માટે ફાળે છે એટલે ખેડૂત માત્ર લોકપાલ કહેવાય. પરંતુ તમારી કે મે એ શબ્દ વાપરવામાં પહેલ કરી છે. માટે તમે એના નિમિત્ત રૂપ ગણાઓ.
હિંદના ભાવી ખેડૂત એક માત્ર અનાજનો જ ઉત્પન્ન કરનાર નહિ બલકે સાથે સાથે સંસ્કૃતિને પણ સૂત્રધાર હશે, એ આપણી કલ્પના છે અને એથી આપણું ઠરાવોને માટે ભાગ એ છે કે જેમાં સંસ્કૃતિનો ખ્યાલ મુખ્યપણ રખાવે છે. આપણું નિયમોને ચૂસ્ત રીતે વફાદાર રહેનાર કદાચ આપણાથી હલકી ગણાતી કોમમાંથી નીકળે

Page #34

૩૨
તા તે પણ નિયમને પાળનારા સૌના જેટલા જ સામાજિક દરજજો પામી શકશે. આપણી જૂની વર્ગ વ્યવસ્થામાં પણ આવી ઉદાર જોગવાઇ હતી જ.
આપણા નળકઠાના લિયા ગામમાં ચુવાળિયા કાળી આપણી કામમાં થોડા જ કાળથી દાખલ થયા છે. અલબત્ત તે કાળે આપી કેામમાં ભેળવવાની રીત લગભગ ખીચ ુ ખવરાવે તે ભળે એવા ધેારણ ઉપર હતી. આજે આપણી ધારાધેારણમાં જીવદયા પાળનાર, ચારીથી દૂર રહેનાર, દારૂમાટી નહિ વાપરનાર, દીકરીના પૈસા ઉપર આશા નહિ રાખનાર એવી કડક કસેાટીએ રાખવામાં આવેલી છે. આર્થિક દંડનું ધેારણ અને શારીરિક દંડ, (રાજ) શાસનમાં હાય છે, તે ન છૂટકે મૂળે રખાયું હતું. પરંતુ આજે એ જ મુખ્યપણે થઈ જવાથી ગુનાઓનું પ્રમાણ ઘટવાને બદલે વધે છે એવેા પ્રામાણિક મત છે. જ્ઞાતિઓમાં પણ પૈસાના દડનુ ધેારણ જ્યાં મુખ્યપણે થયું છે તે જ્ઞાતિઓની વ્યવસ્થા પાંગળો થઈ ગઈ છે. અને અનેક ગુનાઓ વધ્યા છે ને વધે છે એટલે આપણા ઠરાવેામાં પૈસાદ ડનું ધેારણ ન છૂટકે રખાયુ છે. ભયંકર ગુનામાં તે એ ધારણ રાખવાનું જ નથી એ વાત ન ભૂલશેા. સમજાવટ અને ન છૂટકે અહિંસાના હથિયાર તરીકે અસહુકારનું સાધન જ મુખ્યપણે રાખશે। તેા ગુનાનું પ્રમાણ નહિ જેવું થઈ જશે એ નળકઠાએ આજે ત્રણ વર્ષથી અનુભવ્યું છે. કાઇની સવેલી ઉપાડી જવી એ ગુના ભયંકર શુના છે,

Page #35

એમાં જે પૈસા આપી છૂટી જવાતું હોય તે પસાદારો એવા ગુનાથી નહિ અટકે, લોકપાલ શબ્દથી આવા નૈતિક ગુનાઓથી સહેજે અટકી જવાય છે.
ચોરી અને સેવેલીના ગુનાઓ સવેલીના ગુનાઓનું જેર નલકંઠામાં જ્યારે વધેલું ત્યારે લાખે પુળાની ઘાસની ગંજીએ બળતી, એમાં અસંખ્ય જીવડાંનો કચરઘાણ નીકળે અને નિર્દોષ પશુએના ખોરાકની રાખ થાય. કેવી અજ્ઞાની પદ્ધતિ? આ પદ્ધતિના મૂળમાં એવું હતું કે અગાઉ તો કોર્ટ કચેરીથી આજના કરતાં વધુ વેગળા આપણે રહેતા, એટલે ચેતવણી આપવા પૂરતી જાસાચિઠ્ઠી બંધાતી અને એકાદ પળો બળાતો. જાસાચિઠ્ઠી એટલે જાસુસ સાથે મેકલાવેલી ચિઠ્ઠી એવો અર્થ થઈ શકે છે, એટલે આ કથનમાં સત્ય હશે પણ એ પદ્ધતિ જંગલી છે, માટે એ હોવી જ ન જોઈએ. નલકંઠામાં માત્ર ચવલા–દેગામડા કેસ વખતે જામનગરમાં જ્યારે અહીંના સાથીઓએ ખબર આપી ત્યારે ત્યાં રહ્યાં રહ્યાં મેં આપણું લોકપાલ પટેલીઆઓને લખ્યું. તેમને માટે ભાગ આ કેસની માંડવાળ કરવા રાજી હતો. પરંતુ મારે દુઃખપૂર્વક અહીં કહેવું પડે છે કે જેને વિષે હું કલ્પના ન કરી શકું તેવા વ્યાપારીભાઈ અંગત સ્વાર્થને લીધે એ કિસ્સાને અટકાવવાને બદલે, ઉલટામાર્ગમાં જતા ગણ્યાગાંઠયા લોકોને મદદના નિમિત્તરૂપ બન્યા. મેં સાંભળેલી આ વાત કદાચ બેટી પણ હશે. પરંતુ ઘણું પ્રમાણે મળ્યા પછી હું આ રીતે વિના નામે

Page #36

૩૪
આ વાત અહીં એટલા સારુ મૂકું છું કે ભવિષ્યમાં તે અગર લોકપાલ પટેલોની વચ્ચે લેવડ દેવડ કરતા બીજા વ્યાપારી બંધુએ તેવા કુપથથી પાછા વળે. એ કુમાર્ગથી પાછા વળવામાં તેમનું અને સૌનું હિત છે અને વ્યાપારી આલમની પૂર્વની કારકીદીનું આજે ફરી નવું ઉજળું પાનું ઉઘડે છે.
ચારીના કિસ્સાઓમાં ખાસ તે બળદોને ઉઠાવી જવા અને એમનાં વળતર વાળવાની બદી લગભગ નલકંઠા ભાલની પ્રજાને કોઠે પડી ગઈ છે. આમાં ઘણું કામે અને ઘણ જવાબદાર માણસે સંડેવાયેલાં છે એમ મને અભ્યાસે અને અનુમાને લાગ્યું છે. આ બદીમાં નિર્ધન ખેડૂત પૂરેપૂરો ચગદાય છે અને કુસંપના મૂળિયાં ઊંડાં નંખાય છે. આ દિશામાં હજુ આપણે લગારે સફળ થયા નથી. આ સામે લેક પાલકએ જેહાદ ઉઠાવી પ્રજાને ઉગારી લેવાની છે. હું ઈચ્છું છું કે પિલિસખાતું આ બાબતમાં મદદગાર થશે. કદાચ મદદગાર ન થઈ શકે તે પણ આડખીલ રૂપ તે નહિ જ થાય. અહીંના તાજેતરના આવા એક કિસ્સામાં મુદ્દામાલ મેળવવામાં સાણંદ તાલુકાનાં પોલિસખાતાંએ ઠીક જહેમત ઉઠાવી છે. એ સાંભળેલી વાત જે સાચી હોય તો મને એ જાણી સંતોષ થાય છે. પણ સાથે સાથે એટલું હું સૂચવું છું કે આ બદીનાં પાણી છીછરાં નથી, ભારે ઊંડા છે. જે પ્રભુને ડર રાખનાર નીતિમાન અમલદાર લાંચ રૂશ્વતથી અને ઉજળીઆત

Page #37

૩૫
ગણાતી આલમની ખુશામતથી દૂર રહી ભેખ લઈને એની પાછળ પડશે તે જરૂર ફતેહ મેળવી ભાલની પ્રજાના ખરા આશીર્વાદ મેળવશે.
માંહોમાંહેના નાના મોટા ઝઘડા નળકંઠા અને ભાલની આપણી કોમે માંહોમાંહે ઝઘડા પતાવવા સરકાર દરબારે ન જવું એ જાતને એક ઠરાવ બગોદરામાં થયો છે તે ખૂબ કિંમતી છે.
હિંદના આબાદી કાળમાં પંચપ્રથાને મોટે ફાળે હતે એમ ઈતિહાસ સાખ પૂરે છે. પંચે મારફત નિકાલ થવાથી બન્ને પક્ષ એક બીજાની નજીક આવી શકે છે અને ગુના માફ થઈ જાય છે. આ બાબતમાં નલકંઠા ચોવીસીઓએ અભુત કામ કર્યું છે અને તેમાંય માનકોલ ચોવીસીના આગેવાનોને ફાળે સંતોષજનક છે, છતાં દુઃખપૂર્વક મારે અહીં એક કિસ્સાની નોંધ લેવી પડે છે તે કિસ્સો ઝોલાપુરને હતો. અને તેમાં ઘણું બીજાં ગામ સંડોવાયાં હતાં. એ કેસ કોર્ટે જતાં બન્ને પક્ષે નિચોવાઈ ગયા. ચવલા દેગામડાનો જે ઉપર કહી ગયે તે કેસમાં તે એથી પણ વધુ પાયમાલી થઈ ચૂકી. આખરે તો એ આગ કુદરતે જ શાંત પાડી. છતાં એ વૈરનાં બીજ ચેડાં ઘણું રહી ગયેલાં તે હવે સાફ કરી નાખે એવું અહીં આવેલા ઝાંપ નાનેદરા ચોવીસીના આગેવાનોને સૂચવું છું.
ઝોલાપુર કેસમાં માણુકેલ ચોવીસીના તથા ઝાંપ નાને

Page #38

૩૬
દસ ચાવીસી અને કમીજલા અડતાલીસીના આગેવાનાએ ઠીક ઠીક પ્રયાસ કર્યો હતા તે મારા ખ્યાલ બહાર નથી. હું આશા રાખું છું કે તે કેસને અંગે ઊભી થયેલ ગડમથલા શાંત થઇ ચૂકી હશે.
આ પ્રસંગે મારે શિયાળ અને મીઠાપુરવાળા કલેશના પણ ઉલ્લેખ કરવા પડે છે. હુ મીઠાપુર ગયે! ત્યારે બન્ને પક્ષને એ વિષે મેં કહ્યું છે તેના ફરી ઉચ્ચાર અહીં" કરુ છું અને અહીં લાગતા વળગતા સૌનુ' ઘરમેળે સમાધાન તરફ ધ્યાન દોરું' છું. ખૂદ શિયાળમાં જોઈએ તેટલા રાગ નથી, એમ મે” જોયું ત્યારે મને ખેદ થયેલે પણ પચ મારફત સલાહ સમાધાન કરાવવાની મારી ઈચ્છાની પૂરણીમાં સાથીઓના પ્રયત્ન ચાલુ છે એટલે આશાવત થયેા છુ. વળી આ પ્રસંગે શિયાળ ગામમાં પૂરે સપ છે. એવું દૃશ્ય પણ દેખાડયું છે. હવે તે રીતે કાયમ વતે તેમાં શિયાળની અને ગાંગડની શાભા છે. જીવરાજભાઈ જેવા વયેાવૃદ્ધ, ડહાપણદાર ગણાતા અને સાધનસૌંપન્ન પીઢ હોય ત્યાં શિયાળમાં કુસ’પ અને શાંતિની હુ' ખાસ અપેક્ષા રાખું જ, બીજા મદદ કરી શકે તેવા ખેાજા સગૃહસ્થા અને રજપૂત ભાઈ એ એમાં હૃદયપૂર્વક સાથ આપે એમ હું ઇચ્છું છું. ભરવાડભાઇઓ, લેાકપાલભાઈ એ અને પઢારભાઇ તા ભલી ભેળી કામેા ઘરમેળે સમાધાનમાં મદદરૂપ થશે જ એમ મને લાગે છે,

Page #39

૩૭
પ્રાણદયા પ્રાણુદયા એ માનવતાને મુદ્રાલેખ છે. એથી દરેક ધમેં એનો મહિમા ગાય છે. બીજા પ્રાણીના દુઃખમાં ભાગીદાર થવું એ પ્રાણદયાનું રહસ્ય છે. આવી પ્રાણી દયા ક્ષત્રિયોનો તો મુખ્ય ધર્મ હતો. શિબિ મહારાજા શરણે આવેલા પારેવાને બચાવવા માટે પોતાનું માંસ આપવા તૈયાર થયા હતા. બાજને રાક આપવો અને પારેવાને પણ બચાવવું એ બે કર્તવ્ય એમને સૂડી વચ્ચે સોપારી જેવાં હતાં. તેઓ ખાટકીખાનેથી મસ મગાવી શકત પણ ન મગાવ્યું. તેઓ સમજતા હતા કે હું માંસ મગાવું એટલું માંસ વધુ મેળવવા માટે ખાટકી બીજાનો પ્રાણ લેશે જ. જો મારે મારો ધર્મ બજાવ હોય તે તે જાતભેગ આપ્યા વિના ન બનાવી શકાય. બીજાને રક્ષવા માટે પોતે હોમાવા તત્પર થયા. શસ્ત્રો વતી પિતાની જાંઘનું માંસ કાપીને મૂકવા લાગ્યા. આનું નામ તે ખરી ક્ષત્રિયવટ, આનું નામ તે શરણાગત વત્સલ ધર્મ પારકું માંસ જેટલું સહેલું હોય છે, તેટલું પોતાનું માંસ સહેલું હોય ખરું?
રઘુકુળના શિરોમણી દિલીપ રાજા વશિષ્ઠ ઋષિની ગાય ખાતર પિતાના પ્રાણની આહુતિ આપવા તત્પર થયાનું વૃત્તાંત કવિ કાલિદાસે રઘુવંશ નામના કાવ્યમાં સુંદર રીતે વર્ણવેલું છે.
પ્યારા લોકપાલ પટેલે ! તમારી પાસે આવી ક્ષત્રિય

Page #40

૩૮
વટ માગું છું.
પરમાટી વાપરવી અને લેાકપાલ અનવું એ એ વાતને પાલવે નહિ. પરમાટી ખાનાર પાપના ભાગીદાર (પાપ જાતે ન કરે તે! પણ) અને જ છે, વળી માંસાહાર એ મનુષ્યના ખારાક પણ નથી. જંગલી પશુના એ ખારાક છે. જેમના માંસાહાર ખારાક હશે તે જંગલી પશુના નહાર, દાઢ અને હાજરી કાચું માંસ જાતે તેાડી ખાઈને પચાવી શકે તેવાં હશે. જીએ, વાઘ, વરુ વગેરે. કૂતરું માંસાહારી છે, છતાં માણસના સમાગમમાં આવી અધું તેા અન્નાહારી થયું છે. તેા પછી અનાજ કે જે માણસના ખારાક છે, તેને બદલે જે હિંદમાં પુષ્કળ અનાજ મળે તેવી જોગવાઈ છે ત્યાં દાઢ-સ્વાદ ખાતર માંસાહાર કરવા એ દરેક રીતે ભયંકર જ છે.
માંસાહારથી તાકાત આવે છે એવા ભ્રમ સૌએ છોડી દવે? જોઈએ. માંસાહારથી તામસી પ્રકૃતિ વધે છે. ને તામસી પ્રકૃતિ જ તાકાત મનાતી હાય તા એવી તાકાતના વિનાશ જ ઈચ્છવેા, માનવ સમાજના કલ્યાણુ માટે હિતકર છે. આથી જ આપણે માંસાહાર અને શિકારના કડ: રીતે ત્યાગને ઠરાવ મૂકયો છે.
દારૂની બદી પણ માણસને શેતાન બનાવે છે. ધેાળી, મીઠાપુર વગેરે ગામામાં તમારી કામના જે ભાઇઓ ગુપ્તપણે આવાં કાર્યોમાં આજ લગી સાથ આપતા તેમણે પ્રભુ સાખે હેાંશભેર જાતે પ્રતિજ્ઞા લઈ લીધી છે. માટે

Page #41

૩૯
તમાને અન્યાય ન મળે તે ખાતર અહીં કહેવું જોઈ એ કે નલક’ઠામાં ત્રણ વર્ષ પહેલાં જે રૂપે આ દૂષણ હતું તે જોતાં આ પ્રદેશમાં અહી નહિવત જ છે. એટલે સહેજે આ પ્રદેશની આપણી કામ; કામમાં સ્વામીનારાયણ ધર્મ પાળનારા ઉપર વિશ્વાસ બેઠા છે તેવા સર્વ સ્થળે વિશ્વાસ બેસાડશે અને નલકામાં છૂટું છવાયું શેષ રહેલું આ દૂષણુ મૂળિયા સહિત કાઢવામાં મદદગાર થશે.
હું તેા અહી હાજર રહેલા પઢાર ભાઈઓને પણ સૂચવું છું કે તમારી કામ પણ આવું ઉજળું અનુકરણ કરે, તેા તમારા બીજા ચુન દા ગુણામાં સેાનામાં સુગંધ પૂર્યાં જેવા લાભ થશે. તમારાં ભજન સાંભળનાર તમારી ભજનની હલકમાં મુગ્ધ બને છે. પણ જ્યારે તમારી શિકારની નિર્દય રીતે અને માંસાહારની બેહુદી કુટેવનું સાંભળે છે ત્યારે તેમનું માઢું કરમાઈ જાય છે. આ વર્ષે શિયાળમાં બનેલી કુઘટનામાં તમા ભેાળી રીતે કેાઈ ઉશ્કેનારની માજીનાં સેાગઠાં બની ગયા એ જોઈ મને ખૂબ દુઃખ થયેલું. તમારા મારા પરત્વેને સદ્ભાવ અને તમેાએ
આ સમેલનમાં અજાવેલી સેવા અને તમારા નરમાશ અને વફાદારીના ગુણ્ણાની મારા મન પર સુંદર છાપ છે અને તેથી આવી વાતા તરફ મીઠી ટકાર કરી તમને ચેતાવવા એ મારી ફરજ મને લાગે છે. આ સભામાં તમારા ગુણા વર્ણવાની ઈચ્છા છતાં આટલી પણ ટકેાર મેં પ્રસંગચિત કરી તે તમારા હિત માટે જ અને ભવિષ્ય તમે આ

Page #42

આ માગે વળશે તેવી આશાએ જ.
કેટલાક લોકે શિકારને શેખની વસ્તુ માને છે, તે તેમની ખુશીની વાત છે. જયપુરના કેાઈ ભંગીભાઈએ તે તેમની ખુશીની લાશ 3 સગર સેડવી તેમનું વિષ્ટામાં ખદબદતા કીડાને કાઢીને તેમને સેડવી તેમનું રાયતું બનાવીને ખાય છે એમ પૂજ્ય જવાહરલાલજીના વ્યાખ્યાન સંગ્રહમાં વાંચ્યું છે. પણ એથી કાંઈ હરિજન માત્રને માટે એવું વિધાન ન હોઈ શકે. પણ કેટલાક ક્ષત્રિયભાઈઓ દશરથ રાજાને રામાયણને મૃગયાખેલનને પ્રસંગ વર્ણવી ક્ષત્રિયોને એ વવર્યું છે એમ બેલે છે ત્યારે નવાઈ ઉપજે છે.
ખરી રીતે તો દશરથ રાજાની મૃગયાના શેખનું દુષ્ટ પરિણામ રામ લક્ષ્મણ જેવા પુત્રના વિરહને બતાવવા માટે જ રામાયણના કર્તા વાલ્મીકિ એ પ્રસંગ વર્ણવે છે. દંડકારણ્યમાં પણ મારીચ નામને રાક્ષસ જ્યારે સુવર્ણમૃગ બનીને આવે છે ત્યારે એના પર મોહ પામેલાં સીતાજી એ લાલચના પરિણામે મહાદુઃખ પામે છે તે પ્રસંગ પણ રામાયણમાં છે જ. રામાયણ તે શું પણ બાઈબલ, કુરાન કે અંદાવસ્તા જેવા ધર્મગ્રંથો પણ ભાર પૂર્વક પ્રાણદયાનું જ સમર્થન કરે છે.
તમારી જાતને ને કેઈને હલકા ન ગણે પ્રિય લોકપાલ ભાઈઓ ! “તમે હલકા નથી અને અમે હલકા છીએ એ વાત ભૂલી જાઓ” એમ મેં જેમ

Page #43

૪૧
તમેને કહ્યું છે તે જ રીતે તમે તમારા કરતાં હલકી ગણાતી કેમ પર પણ પૂરા સન્માનથી વર્તો. વણકર અને ગીભાઈઓને ભંગડા અને ઢેડ જેવે હલકે નામે બેલા છે એનું મને ભારે દુઃખ થાય છે. તમે એમને હરિજન તરીકે અને બેનામે લાવશે તેમાં તમારી શોભા છે, હીણપત નથી. જે માણસ બીજાને હણે ગણે છે તે જ હણે થાય છે. માણસ માણસને અડતાં અભડાય એ માન્યતા ઘોર અજ્ઞાન સૂચક છે. તમે એવા અજ્ઞાનથી નિરંતર છેટા રહે એવી મારી શિખામણ છે.
તમારા બંધારણમાં જાડાં કપડાં પહેરવાં અને નવરાશને વખતે કાંતવું એવી પણ એક કલમ છે. શિયાળ તે ખાદી ઉત્પાદનનું કેન્દ્ર બને તેવું ગામ છે. પઢારભાઈઓ અને તમે શ્રમજીવી છે. એટલે એ બરાબર ચાલે તેમ છે. લોકસેવકેનું આ તરફ ધ્યાન ખેંચું છું અને શ્રી ગાંગડ ઠાકોર સાહેબ તથા શ્રી જીવરાજભાઈ ત્રિવનદાસ શેઠ વગેરેને તેમાં મદદરૂપ થવા સૂચવું છું.
પશુધન
નલકંઠે અને ભાલ બનને સમુદ્રના વિભાગ હતા. એમાં લેશ પણ શંકા નથી. પણ જ્યારે દરિયે પાત્ર બેસવ્યું ત્યારે અહીં પ્રથમ વસાહત કરી રહેનાર બને કે (૧) લેકપાલ અને (૨) પવિત્ર ગોપાલક ભરવાડ.

Page #44

૪૨
એ બને કેમોનો અમદાવાદ જિલ્લા પર ભારે ઉપકાર છે. સમસ્ત હિદ આ કદર ભૂલવા જેવી નથી. ઉજ્જડ અને પાણીની સખત તંગીવાળા પ્રદેશમાં વસી એમાંના એકે કરોડો મણ કદ અને ઘઉં, ચણા, કપાસ આપ્યા છે તથા બીજાએ મોટા ભાગે ગોપાલન કર્યું છે. - જ્યાં અગણિત ગાયે હતી અને કચ્છ કાઠિયાવાડથી ઉતરતાં પશુધનને પણ જે વગડે આશ્રયભૂત હતો એ પ્રદેશમાં આજે ગાયનાં દર્શન દોહ્યલાં થઈ પડ્યાં છે. આ પતન કાંઈ નાનુંસૂનું નથી. જે ગાયના રક્ષણ માટે સંખ્યાબંધ માનવોએ પ્રાણ હેમ્યા છે, પહેલાંના વાઘેલા રાજવીઓએ પણ એ દરકાર કરી છે એવી શિયાળના પાળિયા ઉપરથી લોકવાયકા સંભળાય છે.
હું ઈચ્છું છું કે ફરીને ગોપાલનની સ્થિતિ આ પ્રદેશમાં આવે અને ગોપાલન ધર્મમાં લેકપાલ પટેલ મુખ્ય નિમિત્તરૂપ બને. કારણ કે એમની પાસે પુષ્કળ શક્તિ છે. આ પ્રસંગે મને એક એવી વાત મળી છે કે જીવરાજભાઈ એ ગોઘલાની પહેલ કરી તેથી ઊહાપોહ ખૂબ ઊડ્યો છે. હું આ સ્થળે એટલું કહું કે ગધલા નવી ઢબે કરાવવામાં પણ ઊંડી દષ્ટિએ પરાણે બ્રહ્મચર્ય પળાવવું એ પાપ તો છે જ, એ વિષે મેં જે બીના શાસ્ત્રીય રીતે કહી છે તે માણુકેલ રીપોર્ટમાં હાઈને અહીં વધુ સમય નહિ લઉં, પરંતુ ગેધલાની જે વપરાશ કરે છે તેમને ગેઘલા અનિવાર્યપણે કરવા પડતા હોય ત્યાં એ પાપ

Page #45

ક્ષમ્ય હોવું જોઈએ. બીજા લોકો ત્રાસદાયક રીતે ગાવલા કરી આપે તે હોસભેર ખરીદવામાં પાપ ન જ લાગે અને ગેઘલા ઘેર જાતે કરાવે તેને જ એકલું પાપ લાગે તે એકાંતિક માન્યતા છે. ખરી વાત એ છે કે ન છૂટકે થતાં આવાં પાપોમાં નિઃસ્વાર્થબુદ્ધિ હોય તો તે ક્ષમ્ય જ ગણાવું જોઈએ. આવો જન સૂત્રોને મર્મ મારી દૃષ્ટિએ સમજ્યા બાદ મારે નમ્ર મત છે. હું સરાસર જોઈ શકો છું કે કસાઈબાનામાં નાના આંકડા ત્યારે જ વધે છે કે જ્યારે અહિંસાપ્રેમી જનતા; અહિંસાનો વ્યાપક અને ઊંડે મર્મ ન સમજતાં માત્ર સગવડીઆ પંથી અને આંખ આડા કાન કરનાર મૂઢ સ્થાયી થઈ ગઈ છે. આ પરથી ગોધલા કરવા જ એમ જૈન સૂત્રો કહે છે એવું કોઈ એકાંતિકપણે ન સમજી બેસે. જૈન સૂત્રોમાં ગોધલા કરવાનું અલબત્ત વિઘાન નથી. પરંતુ લાખે ગાયે પાળનાર અને ખેતી કરનાર શ્રાવક હતા. તે પછી એ પણ સહેજે ફલિત થાય છે કે તે લેકને ન્ય ગોધલાં હોવા ઘટે. પછી ભલે તે ગેધલા ખરીદતા હાય કે જાતે કરાવી પ્રાયશ્ચિત્ત લઈ લેતા હોય, પરંતુ તેઓ એટલા મર્મ સમજતા જ હતા કે પ્રજાને અનાજ દવ આદિ પૂરતો ખોરાક ન મળે તો તે માંસાહારની બદીમાં ચડી જવાનો સંભવ રહેશે. માટે શક્ય તેટલા વિવેકની અને ગૃહસ્થાશ્રમીઓની અહિંસાની મર્યાદા સમઅને શક્ય તેટલું પાપ જનતાને ઓછું કરાવવામાં આપણે

Page #46

૪૪
નિમિત્તભૂત બનીએ. પિતાને લાગતા પાપથી છટકી જવાની નાઠાબારી તેઓને શોધવાપણું ન રહેતું. કારણ કે તેઓ સહેજે નિઃસ્વાર્થી અને વિવેકી હતા. લોકપાલ પટેલ પાસે પણ એ નિઃસ્વાર્થ અને વિવેકની અપેક્ષા હું રાખી રહ્યો છું.
દીકરીના પૈસા વિવાહમાં કે બીજા પ્રસંગે જેટલો ખર્ચ વધુ તેટલો દીકરી ઉપર બે થાય જમાઈનું ઘર ખાલી થાય. એટલે પઠણું ઓછું કરવું. માણસો ઓછા લઈ જવાં. વસવાયાંની પણ મર્યાદા બાંધવી. એવું એવું કેટલાક ઠરાવમાં આવે છે. આ બાબતમાં તમે ચુસ્ત રહેજે. વસવાયાઓની મજુરીની કિંમત જરાયે ઓછી કરવાની નથી પરંતુ ખુશામતને લીધે વેરાતાં નાણું ઉપર અંકુશ મૂકવાનો આ ઠરાવની પાછળ આશય છે એવો મારો અભિપ્રાય છે. પથારી કરતાં ટૂંકી સેડ તાણનાર સુખી અને નીતિમાન રહે છે. જ્યારે ખર્ચા વધારનાર દેવાળિયા અને અનીતિમાન થાય છે તે વાત તમે સૌ જાણે જ છે. નલકંઠામાં હવે તે બદી નથી. પરંતુ પ્રથમ તે દિકરીને ચાલતું ઘર તોડાવી પૈસાની લાલચે કે અહંકારની ખુમારીએ બીજે વળાવી દીકરીને ચલણી નોટો માની વટાવતા જમાઈ સ્વર્ગે સીધાવે અને પોતાની કન્યા રડે ત્યારે એ પુનર્વિવાહ ઈચ્છે અગર કેટલીક વાર ન ઈચ્છે તોયે

Page #47

૪૫
પૈસાની લાલચે બીજે વળાવે. આ દર્દ સમાજના ક્ષયની બીમારીરૂપ જ ગણાય. અહીં એવું દર્દ એ રીતે નથી જ, અને નળકંઠામાં પણ આ બાબતમાં મોટે સુધારે થયો છે તે મારે કહેવું જોઈએ.
લગ્ન વખતે
કેટલાક ભાઈઓફ પઠણના બે વળ પાડવા ઈચ્છે છે. મારો એમાં સૈદ્ધાંતિક વિરોધ છે. તેનું કારણ એ કે આપણે પરિગ્રહવાદથી દૂર રહેવા ઈચ્છીએ છીએ. નાતીલા સહુ સરખા. જ્ઞાતિના બંધારણમાં ગરીબ તવંગરને ભેદ ન હોય. જે વિશાળ કુટુંબવાળો કે પહોળા પનાવાળો ગૃહસ્થ હેાય તે ઘેર ગમે તેટલી હોંશથી જમાડે પરંતુ વેવાઈને ત્યાં મેટી જાન ન લઈ જાય. આડંબર વશ ન થાય પરંતુ નીમેલા માણસથી ઊલટા ઓછા લઈ જઈ વેવાઈનો ભાર ઓછો કરે. આમ વર્તનારને જ હું સાચા તવંગર ગણું છું. જે તવંગર પોતાના સાધન હીન બંધુએ પણ પોતાને પગલે ચાલતાં મુશીબતમાં ન પડે તેવું જોઈને ચાલે એ જ ખાનદાન છે. સાધન સંપન્ન લેકે તે હમેશાં મૂઠીભર જ રહેવાના. એમણે સાધનહીન જનના સાથમાં નીતિલક્ષી અને મદદગાર બની રહેવું એમાં જ એમની હસ્તી અભય છે.
લગ્ન વખતે અને હુતાશણના તહેવારોમાં અસભ્ય ભાષાને કુરિવાજ બંધ કરવાનું કહેવાયું છે તે ઠરાવ

Page #48

ઉપર તમેને જાગતા રહેવાનું સૂચવું છું. કારણ કે અસભ્યતામાં મનુષ્યપણું લજવાય છે. એનો અને બાળકે ખાસ જાગ્રત રહે. બીજી એક બાબત બેનને ખાસ કહેવાની છે તે એ કે નલકંઠામાં બલૈયાંને કુરિવાજ છે, તે દાખલ થયા હશે ત્યારે આવા પ્રમાણમાં નહિ હોય. આજે તે હાથીની હત્યામાં ટેકે જ મળે છે. વળી બલયાં એ હાથીનો દાંત નહિ પણ હાડકાં છે, એટલે એવી અપવિત્ર ચીજ હાથમાં પહેરી રસાઈ કરવી એ પણ ઉચિત નથી. પૈસાનું પાણી તે પારાવાર થાય છે અને નંદવાયા પછી એક પાઈ પણ વળતર મળતું નથી. માટે તે કુરિવાજને ત્યાગવામાં એને મદદગાર બને. નલકંઠામાં તે કુરિવાજ એક વર્ષ નબળી પડે તેમ મને લાગેલું પણ ફરી (કાઢવાની ઈરછા થતા) ઘુસ્યો છે. તમે એને અવશ્ય કાઢજે અને નલકંઠામાંથી પણ એ કુરિવાજ કાઢવામાં મોટી મદદ કરજો.
મરેલાંની પાછળ મીઠું ભેજન જમવું એ આજના યુગમાં કઈ રીતે ઉચિત નથી, એટલે કારજ બંધ કરવું. હવેથી કેઈએ “તારે માટે બાપો કે તારી ઘરડી મા. લીંબોળી વણતી ગઈ એવા મેણું ટાણું ન મારવા અને જે કારજ ન કરે તેને નાતના ટેકે આપ.
ચા રૂપી મહાશત્રુ ચા” આ પ્રદેશમાં ખૂબ છે. આપણું વીસ ગામની

Page #49

૪૭
લગભગ ૬ હજારની વસતી ગણીએ અને માથાદીઠ માત્ર રોજીંદો એક પૈસે ગણીએ તો દર વરસે ૩૩,૭૫૦ રૂપિયા પાણીમાં જાય. “ચા”માં જે ત્રણ પ્રકારનાં ઝેર (૧) યુરિક એસિડ (૨) કેફીન અને (૩) ટેનીન આવે છે તે શરીરની પાયમાલી કરે છે. આપણી ખેતી પર ગુજારો કરતી કેમને શરીરમાં તાકાત વગર કેમ ચાલે ? વળી તે માનસિક નબળાઈ અને શરીરના રાજારૂપી વીર્યની નબળાઈ પણ કરે છે.
આમ જોતાં “ચાને છોડવી જોઈએ, અલબત્ત એ છોડવામાં વીરતા જોઈએ, પણ સરવાળે પેટમાં પૂરો લાભ છે. માટે આ કેમમાંથી સદંતર એ નાબૂદ થાય તે પ્રયાસ કરી ગોપાલનના પ્રશ્નમાં આડખીલી ઉભી કરતા અને તન બળ, મનોબળ અને અખૂટ ધનબળને કરી રહેલા દુઃખથી હિંદને મુક્ત થવામાં સહાયકારી બનો એવી મારી તમે સૌ આગેવાનો પ્રત્યે આશા છે.
અક્ષર જ્ઞાન અક્ષરજ્ઞાનની જરૂરિયાત માટેનો તમારો ઠરાવ પણ પૂરેપૂરી રીતે અનુમોદવા જેવે છે. અલબત્ત નાના બાળક પાસેથી તમે કામની આશા રાખે છે, તેમાં થોડી હરક્ત આવશે ખરી. પણ એકંદરે તમોને લાભ જ છે. આ પ્રસંગે જિલ્લાના કેળવણીખાતાને મારી નમ્ર સૂચના છે કે તેઓ ગામડાંને અનુલક્ષીને અભ્યાસક્રમ ઠવે. ખાસ કરીને

Page #50

૪૬
ખેતીલક્ષી ખેડૂતશાળા અલગ ન થઈ શકે તેવી પરિસ્થિતિમાં ખેડૂતને નવરાશને વખતે અક્ષરજ્ઞાન મળે તેવી જોગવાઈ ચીવટપૂર્વક રાખવી જોઈએ.
અક્ષરજ્ઞાન સાથે શાસ્ત્રીય દષ્ટિએ ખેતીની તાલીમ અનિવાર્ય જરૂરી છે. પણ એ વિષે તમારે જાતે જ એવી શાળા ઊભી કર્યા વિના છૂટકો નથી. હું અને સાથીઓ ગયા વર્ષથી આ બાબતમાં વિચારી રહ્યા છીએ.
અપરિગ્રહવાદને ધાર્મિક સિદ્ધાંત જાળવીને જ આપણે પ્રજોન્નતિનાં પ્રત્યેક કાર્યો કરવાનાં છે, તે લક્ષ્ય ભૂલાવું ન જોઈએ.
પીવાના પાણીનું દુ:ખ હવે હું સહુ ભાઈઓને ઉદેશીને કહું છું કે આ પ્રદેશનું પીવાના પાણીનું દુઃખ અને તેમાંયે ભાલની ખારી જમીનમાં કૂવાના સાધનની અસંભવિતતા છે, એ ભારે અસહ્ય છે. એ કષ્ટ અનુભવ વિના સમજાય તેમ નથી. હવા, પ્રકાશ પછીની અનિવાર્ય જરૂરિયાતમાં પાણીની જરૂરિયાત સર્વોપરીપણે છે.
પ્રિય છોટુભાઈ એ પરિગ્રહના પાપનું પ્રાયશ્ચિત્ત કરવા માટે મારી સંમતિ લઈને આ વિષે કેટલાક ભાઈએને લખેલું. તેમાંના અમુક ભાઈ એની આ સંમેલન અંગે તથા પાણીનાં દુઃખને ટાળવા નિમિત્તે આર્થિક મદદ આવી છે, પણ આ તો પાશેરાની પહેલી પુર્ણ જેવું છે. હું

Page #51

૪૯
ઈચ્છું છું કે તેને તે સ્થાનિક અને બહારના ગ્રામ સેવકે દીપાવશે તેા ભાલનળકઠામાં પીવાના પાણીનું દુ:ખ કાયમનું ટળી જશે. આટલું કહી વિરમું' છું. ૐ શાંતિ. સ‘તમાલ
મુનિશ્રી સતખાલજીના સઢો
સંવત ૨૦૩૮ના પોષી પૂનમના ગુંદ આશ્રમમાં મળેલ સંમેલનને મુનિશ્રીએ નાચેનેા સંદેશા પાઠવ્યા હતા. સંપાદક) પાષી પૂનમના શુભ ટાણે ઉપસ્થિત થયેલાં બહેના, બધું !
આપણા આ ભાલ નળકાંઠા પ્રયાગનાં મૂળ પગરણ સવ૯ ૧૯૯૫ના પાષ સુદ પૂનમે માણ્કેલ મુકામથી મંડાયા હતા. એ યાદગાર દિવસની યાદ તાજી રાખવા આપ સૌ સમેલન રૂપે સાથે મળ્યાં છે તે શુભ ટાણે સૌથી પહેલાં તા . ધન્ય દિવસને ચાઢ કરાવી મારી ઊંડી શુભેચ્છાએ અહીં રજૂ કરી દઉં છું. ખરેખર તા એ ઐતિહાસિક દિવાને આવતી પાષી પુનમે બરાબર તેતાલીસ વર્ષ પૂરાં થઈ જશે, ડાહ્યાભાઈ મલાતજવાળા અને તે વખતે (અંબાલાલ સારાભાઈના) માણ્કેલમાં સેવા આપતા છગનભાઈ દેશાઈ ત્યાં ખેંચી જવામાં મુખ્ય નિમિત્ત બનેલા. જેએ ભાલ નળકાંઠા પ્રયાગ પરિવાર અથવા વિશ્વયાત્સલ્ય પરિવારના સંમેલનમાં હાજર રહી શકેલા એમને આપે જોયા અને જાણ્યા છે જ.
ત્યાં શરૂઆત તળપદા કાળી પટેલ કામ જેનું નામ

Page #52

૫૦
(તે સ`મેલન સમયથી ) લેાકપાલ પટેલ રખાયું છે, તે કામમાં કે જ્ઞાતિમાં લગભગ એકસેા સિત્તેર જેટલા ચઢેલા કેસા ( જ્ઞાતિના કેસા ) ફાંગડી મુકામે માણ્કાલ સંમેલન પછી ત્રણ ચાર દિવસમાં જ શાન્તિથી પહ્યા, તે જોઈ મને ત્યારથી ખાતરી થઈ ચૂકી કે ધર્મ પ્રધાન આ દેશમાં જ્યારે અધ્યાત્મ સક્રિય બનશે અને ધર્માં સાંપ્રદાયિક સ`કીર્ણતા કે સંપ્રદાયાની સંખ્યા વધારવાનો લાલચથી દૂર થશે, ત્યારે ભારતીય ગામડુ, ભારતીય નારી જાતિ અને તેમાંય પાછળ પડી ગયેલા માનવ વર્ગો પેાતામાં રહેલી ન્યાયનીતિ અને સત્ય અહિંસારૂપ સાચા ધર્માંની શક્તિ બરાબર માત્ર ભારતને જ નહીં બલકે આખાયે જગતને પ્રભાવશાળી રીતે બજાવી આપશે.” મે સ વત ૧૯૯૩ ના એક વર્ષીના સમૌન એકાંત વાસ પછી સ*વત ૧૯૯૪ના લગભગ માગસર–પોષમાં મુબઈ ચિંચપોકલી ઉપાશ્રયમાં (લીધેલુ) મૌન પાળી જૈન સમાજ આગળ નિવેદન રજૂ કર્યુ ત્યારે સૌથી પહેલા મુદ્દો જ કોઈને ધર્માંતર ન કરાવવાના આગ્રહના હતા, આજે તા એ અને એ નિવેદનમાંના બીજા માટા ભાગના મુદ્દાઓ વ્યાપક રીતે અચરાતા થઈ ગયા છે, પણ ત્યારે (સ્વરાજ્ય પહેલાં) એ બધાંમાંથી આવું સુફળ નીપજશે, તેવી આશા કોઈકને જ જણાયેલી, ત્યારખાદ તા ગાંધીજીની કાય વાહી ઝડપથી દેશમાં અને દુનિયામાં જોતજોતામાં ફેલાઈ ગઈ. સને ૧૯૪૭ની પંદરમી આગસ્ટે (ભલે ભાગલાવાળુ' પણ, તે) સ્વરાજ્ય મળ્યું

Page #53

અને વર્ષો પછી સત્ય અહિંસા રૂપ ધર્મના શુદ્ધ સાધન પછી ગુલામીની ધુંસરી તોડી ભારતે દુનિયા આગળ આ ભવ્ય નમૂને પેશ કર્યો. ગાંધીજી શ્રીમથી ધર્મ પ્રભાવિત થઈ જે ભારત દ્વારા જગતમાં આવી તેની વ્યાપક ધર્મ ભાવનાની શક્તિ બતાવવાની ઈચ્છા હતી, તેની સૌને પ્રતીતિ થવા લાગી હતી, એ જ અનુસંધાને આપણે આ ભાલ નળકાંઠા પ્રયોગ ત્યારથી શરૂ થઈકમે કમે ઠીક ઠીક આગળ વધી રહ્યો છે ! ત્યાર બાદ તો ભાલ નળકાંઠા પ્રદેશમાં સંત, સેવક સંસ્થા, જન સંસ્થા અને (નામે અને સિદ્ધાંત ) રાજ્ય સંસ્થા કેસ અને તેનું રાજતંત્ર એ ચારે તત્ત્વ સંધાવાની શરૂઆત પણ થઈ, એ રીતે એ ભા.ન. પ્રગનું પ્રાયોગિક અને મુખ્ય કેન્દ્ર ગુંદી બની રહ્યું. ભા.ન. પ્રયાગમાં આ રીતે મુખ્ય ચાર તો છે, પરંતુ તેમાંય કાતિ પ્રિય સંતનું અનિવાર્યપણે વિશેષપણું છે, કારણ કે અહીંની પ્રજામાં ધર્મ પ્રધાનપણું ખાસ પ્રકારનું છે, અને એથી સર્વધર્મ સમન્વયી ઓલિયાઓનો જ આ મહાન દેશ છે. એ જ રીતે દુનિયા ભરની રાજકીય પદ્ધતિઓ પૈકીની લોકશાહી પદ્ધતિ પણ જે અહિંસાથી નજીકની કહી શકાય, તેવી આ દેશે રાજ્ય પદ્ધતિ પણ સ્વીકારી અમલમાં મૂકી છે. તેથી જંગી બહુમતીમાં આ દેશમાં જે ગામડાંઓ છે, તેની મુખ્યપણે આમ જનતા વ્યાપી ખેડૂત આલમ છે તેને મુખ્યપણું આપવું રહેશે.
સર્વોદયી કાર્યકરો આમ તે રચનાત્મક કાર્યકર રૂપી

Page #54

પર
પાંખા તરીકે ગાંધીકાળથી હતા જ, પણ ત્યારખાદ સંત વિનાખાજીએ રચનાત્મક કાર્યકરાની અલગ પાંખ સગઠિત કરી સર્વીસેવા સંઘ રૂપે તેને પ્રતિષ્ઠિત કરી મૂકયા છે, આ બધા મસાલેા વ્યવસ્થિત રીતે એક માત્ર જે ભાલનળકાંઠામાં છે, તેની શરૂઆત મૂળે તા આ રીતે ૧૯૯૫ સવતની પાષી પૂનમે જ થઈ. તેથી જ તે શુભ મંગલ ટાણાની આવડી મોટી મહત્તા છે.
માનવીને જે રોટલા અને નીતિન્યાય મુખ્યપણે જરૂરિયાતેમાં જોઈ એ છે, તે સાથે સહકારી પ્રવૃત્તિના માધ્યમે સપ્ત સ્વાવલંબન (અન્ન, વસ્ત્ર, વસાહત, શિક્ષણ, સહઁસ્કૃતિ, આરોગ્ય, ન્યાય અને સલામતી તે બધું ગુંદી ગ્રામ કેન્દ્ર પછીથી ગુજરાત-મુંબઈ વગેરે સ્થળે વિકસતું જ ગયું.
આ વખતે ગારક્ષા અભિયાન તરફ મુખ્યત્વે ખેતૃત આલમનું ધ્યાન ખેંચવા અને માતૃ સમાજ મારફત માતૃ જાતિનું ધ્યાન ખેંચવા આ કાર્યક્રમ નિમિત્તે તમા સૌએ પુરુષાર્થ આદર્યા છે તેની હું ફરી ફરીને સફળતા ઇચ્છું ”; અને ફરીથી ઉપસ્થિત થયેલાં તમે સૌને ભૂરિભૂરિ ધન્યવાદ આપી આ સમેલનની ફરી ફરી સફળતા ઇચ્છુ છું”. તા. ૬-૧-૮૨
સતખાલ

Page #55

લેકપાલની શિક્ષાપત્રી ૧ આપણે બીજાને સુખી બનાવીએ તે જ પ્રભુ આપણને
સુખી બનાવે. ૨ દેવી ભાવની ભૂખી છે. ભાવ વિનાની સુખડી દેવીને
રજી કરી શકતી નથી. ૩ જે બીજાને પાપ કરતે જાણવા છતાંય તેને પ્રેમથી રેકતા નથી, તે પિતે પાપ નહિ કરતે હોય તે પણ
પાપને ભાગીદાર બને છે. ૪ દેવું કરવું એ પાપ છે. ૫ મરેલાની પાછળ મીઠું ભેજન ખાવું એ હરામ ખાવા
બરાબર છે. ૬ માંસ અને દારૂ વાપરનાર નરકને અધિકારી છે એમ
શાસ્ત્રો કહે છે. ૭ તમાકુને ગધેડા પણ સુંઘતા નથી. ૮ કેફી વસ્તુના ઉપગથી પિતામાં તેમજ પ્રજામાં બગાડે
પેસે છે. ૯ જે બેટા ખરચા કરે છે એ ભગવાનને ગુનેગાર થાય છે. ૧૦ ગાયમાતાને પાળવાથી ગાય માતાની થતી હત્યાનું પાપ
અટકે છે. ૧૧ જે પારકાને રંજાડે છે કે પારકાનું બાળી મૂકે છે એને
સુખે રેટલે ખાવાનેય અવસર રહેતું નથી.

Page #56
'બ પાન રાજ ત્યાગ હાર ઉભોજન: 'ઉપાસના માલિકી હકમ ) ક , સત્યક C' ૐ મેયો મૂલ્ય : રૂ. 3-oo સંવત 2039 પોષ સુદ 15 તા. 28-1-83 પ્રત : 1000 મુદ્રક પ્રવીણભાઈ ગામી, પ્રણવ પ્રિન્ટર્સ, 11 અ, વિજય કેલોની, અમદાવાદ-૧૪