________________
૩૭
પ્રાણદયા પ્રાણુદયા એ માનવતાને મુદ્રાલેખ છે. એથી દરેક ધમેં એનો મહિમા ગાય છે. બીજા પ્રાણીના દુઃખમાં ભાગીદાર થવું એ પ્રાણદયાનું રહસ્ય છે. આવી પ્રાણી દયા ક્ષત્રિયોનો તો મુખ્ય ધર્મ હતો. શિબિ મહારાજા શરણે આવેલા પારેવાને બચાવવા માટે પોતાનું માંસ આપવા તૈયાર થયા હતા. બાજને રાક આપવો અને પારેવાને પણ બચાવવું એ બે કર્તવ્ય એમને સૂડી વચ્ચે સોપારી જેવાં હતાં. તેઓ ખાટકીખાનેથી મસ મગાવી શકત પણ ન મગાવ્યું. તેઓ સમજતા હતા કે હું માંસ મગાવું એટલું માંસ વધુ મેળવવા માટે ખાટકી બીજાનો પ્રાણ લેશે જ. જો મારે મારો ધર્મ બજાવ હોય તે તે જાતભેગ આપ્યા વિના ન બનાવી શકાય. બીજાને રક્ષવા માટે પોતે હોમાવા તત્પર થયા. શસ્ત્રો વતી પિતાની જાંઘનું માંસ કાપીને મૂકવા લાગ્યા. આનું નામ તે ખરી ક્ષત્રિયવટ, આનું નામ તે શરણાગત વત્સલ ધર્મ પારકું માંસ જેટલું સહેલું હોય છે, તેટલું પોતાનું માંસ સહેલું હોય ખરું?
રઘુકુળના શિરોમણી દિલીપ રાજા વશિષ્ઠ ઋષિની ગાય ખાતર પિતાના પ્રાણની આહુતિ આપવા તત્પર થયાનું વૃત્તાંત કવિ કાલિદાસે રઘુવંશ નામના કાવ્યમાં સુંદર રીતે વર્ણવેલું છે.
પ્યારા લોકપાલ પટેલે ! તમારી પાસે આવી ક્ષત્રિય
