Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka megharAja kRta nala-dava daMtI carita ramaNalAla cI. zAha vikramanA sattaramA zatakamAM naladavadaMtI vize racAyelI rAsakRtiomAM vAcaka megharAje saM. 1664mAM * racelI rAsagRti "naladavadaMtIcaritra'no paNa samAveza thAya che. na rAsane aMte kavie zravaNa RSine potAnA guru tarIke ullekha karyo che. kavie potAnA gacchano spaSTa ullekha A kRtimAM kyAMya karyo nathI, paraMtu teo pArdhacandrasUrithI potAnI guruparaMparA gaNAve che e parathI anumAna thAya che ke teo pArdhacandra gacchanA haze. rAsanI aMtima paMktiomAM kavi jaNAve che: pArdhacandra sUrisara rAjIAi, mahimA jAsa apAra; upadeze jeNe bhavi tAriyAjI, jinazAsana ziNagAra. zrI samaracandra tiNa pATe zobhatAjI. teNe pATe sUrida; rAyacandra sUrisara dIpatA, giruA meru-giriMda. saravaNa RSi jage pragaTiyo mahAmunijI, kIdhuM uttama kAja; te sahI gurunA caraNa namI kahejI, vAcaka zrI megharAja. saMvata soLa causaTha saMvacchare, thavIo naLa RSirAja; bhaNu-gaNaje dharma vizeSajojI, sAratA vaMchita kAja. * * AnaMdakAvyamahodadhinA I. sa. 1914mAM pragaTa thayelA trIjA bhAgamAM vAcaka megharAjano A rAsa chApavAmAM Avyo che. (pR. 310thI 373). A rAsa chApavAmAM te samaye amadAvAdanA DahelAnA upAzrayanI pratano ane amadAvAdamAM zAmaLApoLamAM AvelI zrI haThIsiMgha jaina sarasvatI sabhAnI be pratano upayoga karavAmAM Avyo che. "AnaMdakAvyamahodadhi'nA mudrita pAThane AdhAre ahIM avataraNo ApavAmAM AvyAM che. rA, manasukhalAla kiratacaMda mahetAe "jaina rAsamALA'mAM prastuta rAsa vize ullekha karyo che ke, "naLadamayaMtI. va. saM. 1520. lekhaka medharAja, " paraMtu tyAM saM. 15ra0 lakhavAmAM saratacUka thayelI jaNAya che kAraNake medharAje potAnA rAsamAM saM. 1664no spaSTa ullekha karyo che.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava grantha A rAsa cha khaMDanI badhI maLIne lagabhaga sADA chaso kaDImAM lakhAyelo che. rAsanI zarUAta kavie zrI zAMtinAtha tIrthaMkarane praNAma karIne karI che. AraMbhanI khAreka paMktimAM zrI zAMtinAtha bhagavAnanI prazasti che. emAM paNa khIjI kaDImAM to zrI zAMtinAtha bhagavAnanA jIvananI mahattvanI ghaTanAonI tithio ApavAmAM AvI che. AthI rAsanI zarUAtamAM ja kavitAnI nahi, paNa zuSka hakIkatonI chApa ApaNA mana upara paDe che. A prazasti kavie vigate gAI hovAthI rAsa vAMcavAnI zarUAtamAM ja manamAM prazna thaze ke kavi naladavadaMtInuM caritra kahevA mAge che ke zrI zAMtinAtha bhagavAnanuM ? prathama paDelI A chApa, paraMtu kavi ApaNA mana parathI tarata ja bhUMsI nAkhe che. AgaLa vAMcatAM, je rIte kavie eka pachI eka khaMDanI racanA karI che te jotAM lAge che ke kavi mAtra kathAkAra ja nathI; emanI pAse asAdhAraNa kavitvazakti paNa che. kavi RSivardhananI jema vAyaka medharAje paNa ' triSaSTizalAkApuruSaritra'nI nalakathAne anusarIne naLadavadaMtInA pUrvajanmanI kathAthI rAsanI zarUAta karI che. rAsanA pahelA khaMDamAM naLadavadaMtInA pUrvabhavanI ghaTanAonuM tathA naLadavadaMtInA janma ane uchera, davadaMtIno svayaMvara ane temAM naLane varavuM ityAdi prasaMgonuM kavie nirUpaNa karyuM che. kavi dareka khaMDane aMte copAInI be paMktimAM te te khaMDanI mukhya ghaTanAono nirdeza kare che. e pramANe pahelA khaMDane aMte kavie lakhyuM che : pUrava pAMca bhavAMtara carI, naLarAje davadaMtI varI. muni medharAja taNI e vANI, eTale pahelo khaMDa vakhANI. naLa ane davadaMtI pUrvenA eka bhavamAM masmaNa rAjA ane vIramatI rANI hatAM. mammaNa ane vIramatI zikAra karavA jatAM hatAM tyAM mArgamAM eka munine jotAM potAne apazukana thayA che ema mAnI teoe munine bAra ghaDI sudhI kaSTa ApyuM tenuM varNana karatAM kavi lakhe che : mArage munivara je mile, vAMdIje kara joDa; dharmalAbha vaLato diye, sIjhe kAraja koDa. tiNe rAye mUrakhapaNe, azukana citta vicAra; sAtha vichohI saMtApiyo, munivara dhaTikA Ara. paraMtu pachIthI e munine jotAM temane pazcAttApa thAya che, temanA hRdayanuM parivartana thAya che ane teo munine potAnA dhera teDI jaI temano upadeza grahaNa kare che. A prasaMganuM kavie kareluM prAsAnuprAsayukta varNana juo : saumyavadana RSi nirakhiyo, hiyaDe naravara harakhiyo, parakhiyo sAco munivara e sahI e. pUche nRpa RSi bhAkhone, AvyA kahAMthI dAkhone, Akhone jAso hiAMthI kihAM vahI e? aniyata vAsi RSi vade, jAuM yAtrA aSTApade, unamade sAtha vichoho teM karyo e. dharma kAje bahu aMtarAya, sAMbhaLa ho moTA rAya, upAya dharma to maiM aNusoM e. rAyarANI e pratibuddha, pAya lAge thaI zuddha, vizuddha manazuM dhera teDI gayAM e.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka sedharAjakRta naladavadaMtI carita : 175 naLanA janmadivasa vize nizcitapaNe koI kavie ullekha karyo nathI, paraMtu kavi medharAje lakhyuM che ke naLano janma Arasane divase thayo hato. alabatta, kayA mAsamAM ane kayA pakSamAM janma thayo hato te kavie batAvyuM nathI. janmasamayanuM vaNaeNna karatAM kavi lakhe cheH zubha marRrate suta janamiyo vAgyAM Dhola nisANa; dhara dhara ucchava hue dhaNA, diye yAcaka dANu. anopama naMdana avataryo e, kIje raMga rasAla; deza amAra varatAviyo, chUTe baMdhi aneka, mahota vadhAre rAjiyo, kharace dravya aneka. khArasame ne Aviyo, miLI sAva parivAra, sAra zRMgAra pahirAviyAM, bhojana vividha prakAra. azanAdika munine diye, dharmavacana munithI liye, zuddha hIe zrAvaka zudgha bihuM thayAM e. svayaMvara maMDapanuM ane sajja thaI te temAM AvelI daMtInuM varNana medharAje potAnA purogAmI kavio RSivardhana ke mahIrAja jeTaluM suMdara karyuM nathI. svayaMvara vakhate davadaMtInI uMmara A kavie dasa varSanI khatAvI che. ane teTalI vadhe ene lakSmInA avatAra jevI gaNAvI che temAM thoDI atyukti jaNAya che. anya koI kavie dhruvadaMtInI eTalI nAnI uMmara batAvI nathI. kavi lakhe che : * svayaMvaramAM vadaMtI naLane varI ethI irSyA karanAra ane yuddha mATe taiyAra thanAra kRSNarAja nAmanA rAjavIne naLe yuddhamAM harAvavo, davadaMtIne paraNIne naLanuM potAnA nagaramAM pAchA pharavuM, potAnI AjJA na mAnanAra kadaMba rAjAne naLe harAvavo, ane potAnA bhAI kUbara sAthe dyUtamAM potAnuM rAjaya hArI davadaMtI sAthe vanamAM javA mATe naLanuM nIkaLavuM--ATalI dhaTanAonuM Alekhana rAsanA bIjA khaMDamAM kavie karyuM che. e khaMDane aMte kavi lakhe che : sakaLa kaLA guNI maNi bharI, vidyA vinaya vicAra; anukrame varSa dazanI thaI, lAchi taNo avatAra. tava rAjA mana ciMtave, e putrI muja sAra, rUpa anopama vaya caDI, kuNu kIje bharatAra ? ghara Avyo paraNI naLarAja, jUvaTe ramIne hAryuM rAja; muni medharAja taNI e vANI, eTale bIjo khaMDa vakhANi. kRSNarAja sAthenA yuddhano prasaMga varNavyA pachI, purogAmI kavi RSivardhane naladavadaMtInA vivAhano prasaMga eka AkhI DhAlamAM varNavyo che, tyAre medharAje eno ullekha mAtra e ja paMktimAM karI, e prasaMga patAvI dIdho che : naLadavadaMtI paraNiyAM, maMgaLa dhavaLa sugAna; sAjana savi saMtoSiyAM, dIdhAM bahulAM dAna. evI ja rIte, svayaMvaramAMthI pAchA pharatAM naLadavadaMtIne mArgamAM bhramarAthI vIMTaLAyelA, kAusagga dhyAnamAM rahelA muni maLe che e prasaMga paNa medharAje phakta e paMkitamAM ja varNavyo che : gajamadagaMdhe bhamare vIMTyo, kAusagga che muni eka; niSadha naresara savi parivAre, vAMde dharI viveka.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava evI ja rIte kadaMba rAjA sAthenA yuddhano prasaMga paNa kavie thoDI paMkitaomAM mAtra vigata nirdeza karIne ja rajU karyo che : kaTaka sajAI leI caDhyo, mAMDe jhUjha alaMba; naLa cha puNya karI, bhAgo rAya kadaMbo re kharuM vimAsI tiNa nRpa, lIdho saMyama bhAra tasu pAye lAge naLa tihAM, sahu kahe jayajayakAro re. naLa potAnA bhAI kUbara sAthe jugAra rame che te karmane vaza thaIne ema batAvatAM kavi kahe che: caMdana ko candrane, laMchaNa jalanidhi khAra; tima naLane juvaTAtaNo avaguNa eka apAra. doSa ma dejo jAtine, mAtapitA navi doSa doSa ja deje karmane, phoka ma kara zoSA mata jANe uttamata, ehathI vaMka na hoya. caMdanathI UThe agani, vana bALatI joya. samudrapitA bhAI candramA, bahinI lAchi sarIkha; zaMkha sarIkho phUTaDo, ghara ghara mAMge bhIkha. naLa jyAre jugAra rame che tyAre davadaMtI ene ema na karavA mATe samajAve che. e prasaMge kavie davadaMtI pAse mAtra jugAra ja nahi, sAte vyasana na sevavA vize naLane upadeza apAvyo che. e mATe kavie A bIjA khaMDanI AkhI eka DhALa lakhI che. naLa jugAramAM hAre che ane vanamAM jatI vakhate pAMcaso hAtha UMco staMbha ukheLIne upADe che, jethI ene khAtarI thAya che ke bhaviSyamAM pote pAcho rAjyano ghaNI thaze. mahAna puruSonA jIvanamAM AvatI AvI caDatI paDatI vize A prasaMge kavi kevI sadaSTAnta subhASitAtmaka paMktio prayoje che te juo : loka kahe che vANI ghaNI, naLa hospe kozaLano dhaNI, moTA mANasa Apada jaya, saMpada puNa moTAne hoya. caMdra vadhe ne caMdra ja ghaTe, tArA zuM vAdhe zuM ghaTe ? naLa hete loka sahu sukhI, paNa koIne nava kIdhA duHkhI. naLa thAje puhalIno dhaNI, vahelo Avo kozaLa bhaNI. IzAM loka vacana Ucare, sAMbhaLI naLa manamAMhe re, rAja kamAyuM te pramANa, sahu ye jehanAM kare vakhANa. jaLapUre nadI kare susuAli, jhADa upADe nahIM kahIM pADi; varSA gaI UDe tihAM dhULa, pApa karyuM rahyuM te mULa. veLA vahete DAhyo thAya, saghaLA dina sarakhA navi jAya. arahaTa-ghaTikA Ave pharI, eka gaLI bIjI jaLa bharI. rAsanA trIjA khaMDamAM bhIla loko naLano ratha laI jAya che, naLa davadaMtIno vana mAM tyAga kare che davadaMtIne e vakhate svama Ave che, jAgyA pachI naLane na jotAM te rudana kare che, vanamAM Amatema bhame che, mArgamAM ene eka rAkSasa maLe che, tyAra pachI davadaMtI guphAmAM jaIne rahe che ane varSAmAMthI tApasIne
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka megharAkRta naladavadaMtI carita H 177 bacAvI le che, siMhakesarIne kevaLajJAna thAya che, davadaMtI dhanadeva sArthavAhanA sAthe sAthe acalapura AvI pahoMce che ItyAdi prasaMgo kavie varNavyA che. khaMDanI aMtima paMkitaomAM kavi jaNAve che: naLa gayo paradeza vahI, bhImI acaLapure te gaI muni megharAja taNuM e vANI, eTale trIjo khaMDa vakhANi. kAbe arjunane lUMTyo hato tema vanamAM bhIlo naLano ratha upADI jAya che. e prasaMge upadeza ApatAM kavi lakhe che : Rddhi taNuM zuM gAravo, rakhe kare nara koya. Avata jAtAM vAra nahi, chAMha phiratI joya. kAja na Ave pAdharuM, mitrAI vihaDatI; java puNyAI pAtaLI, vayarI dAva paDaMta. vanamAM naLa davadaMtIno tyAga kare che, paraMtu davadaMtI pratyeno ene prema jarAye ocho thayo nathI. tyAga karatI vakhatanI naLanI manodazA juo : zIla satIne rAkhaze, ehane vighana na hoya; zIla sanAha taje nahu, gaMje tAsa na koya. ema vimAsI rudhirathI, lakhiyA akSara vIra; asimeM kApI oDhaNuM, leI adhilo naravIra. mana potAnuM mehaliyuM, davadaMtIne pAsa; naLa paradeze nIsaryo, mUkI bahu nisAsa. Agho jaI pAcho vaLe, chUpI rahyo taru pAsa; jANyuM jo jAge priyA, to huM jAuM nAsi. davadaMtInA vastra upara naLe je zabdo lakhyA te paNa naLanA davadaMtI pratyenA apratima premanI pratIti karAve che: vaDa heThaLa je vATaDI, te kuMDinapura jAya; DAvI vATe kozalA, jihAM tuja citta sahAya. tihAM tuM jAje kAminI, raheje mana ullAsa; mana mAharu sevaka samuM, mehaluM chuM tuma pAsa. vAhalA kime na vIsare, vasatAM uvase rAna; sAsa samAM nita sAMbhare, khaTake sAla samAna. tuM mata jANe neha gayo, dUra vasaMte vAsa; behu nayaNAM aMtara paDyuM, jIva tuM mAre pAsa. vanamAM ekalI paDelI davadaMtI potAnA duHkhabharyA divaso have kyAM ane kevI rIte pasAra karavA te vize gaMbhIra vicAra kare che ane aMte nizcaya kare che ke potAnuM jIvana zIla ane saMyamamAM pasAra karavuM ane e mATe potAne piyara javuM: citta cite davadaMtI satI, hiva thAze zI mAharI gati; ekalaDI e vanaha majhAra rahetAM pAmIje sahI hAra. su ca0 12
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 : zrI mahAvIra jaina vidhAlaya suvarNamahotsava grantha ekalaDI vanamAM goraDI, sabaLa phaLI bIjI bIjoraDI; vADa nahIM te nahi ko nAtha, vATe koNa na vAhe hAtha. navayauvana nahIM kahenI vADa, zILaeN to nahIM Na pADa. jima tima karI ApuM rAkhavuM, khIjuM sahu dUre nAkhavuM. zIbe sadhaLAM saMkaTa TaLe, zI" manavAMchita vi phaLe; zIbe sura nara kare vakhANu, gaNavuM jIvyuM tAsa pramANu. X X X maNi mANika paNa sone toya, kanakataNo je Azraya joya; vallI nitA paMDita jANu, Asire karI zobhe niravANu nArIne eha ja baLa joya, ke sAsaruM ke pIhara hoya; to pIhara jAuM du:kha kaTe, kozalA bhaNI jAvuM navi Te. sAsu sasarA devara je, ta hoya to mAne neTa; pati viSNu hoe bahu aMtaruM, e sadhaLuM joyuM nAtaruM, hAla hukama toha ja strI kare, piuDo jo beTho hoya dhare; kaMta vinA krehavI kAminI, caMdA vinA jehavI yAminI, strI pIhara te nara sAsare, saMyamI vasavuM thira kare; jo rahetAM AmaNu ghUmaNAM, cheha jAtAM aLakhAmaNAM. to paNa pIhare mAte kAra, nArIne pIhara AdhAra; kAMI avaguNu hoe neTa, tohe DhAMke te mA-peTa. tyAra pachI siMhakesarIne kevaLajJAna prApta thavAno prasaMga kavie varNavyo che. phUDakapaTathI bharelo kUMbarano putra siMhakesarI kevaLajJAna pAme che emAM pitAputra vacce keTaluM badhuM aMtara jaNAya che? paraMtu saMsAramAM karmanI gatine kAraNe Ama bane che. kUbara ane siMhakesarI vizenI AvI vicAraNA A kavi sivAya bIjA koI kavie karelI jovA maLatI nathI. kavi lakhe che : kUMkhara to kUDe bharyo re, putra thayo RSirAja; pitAputra kaho syuM re re, sarayuM karame kAja. ahIM mastake vuM maNui, sovana reta vikAra; TUMka thakI paMkaja hoye, syuM jAte adhikAra. zreNika pahelI bhogave, koNika chaThThI hoya; abhaya medhakumAra RSi, anuttare sura hoya. vadaMtI RtuparNa rAjAne tyAM Ave che, dAnazALAmAM dAna Ape che, piMgaLa corane bacAvI, upadeza ApI saMyama levaDAve che, harimitra brahmaNa vadaMtInI bhALa kADhI ene kuMDanapura laI jAya che, daMtInAM mAtApitA ene AzvAsana Ape che, naLa agnimAM baLatA sApane bacAvavA jAya che tyAM sApa ene karaDe che; e naLanA pitA niSadha-deva che ane te naLane divya vastravaraNa Ape che, naLa susamArapura Ave che ane tyAM gAMDA hAthIne vaza karI dadhipaNuM rAjAnI kRpA meLave che--A badhA prasaMgo kavie cothA khaMDamAM AlekhyA che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka megharAjakRta nala-daMvadaMtI carita H 179 jaina paraMparAnI nala-kathA pramANe davadaMtI acalapuranI pAdare eka vAvane kAMThe beThI hatI evuM varNana che. paNa kavi medharAje davadaMtI sarovaranI pALe beThI hatI evuM varNana karyuM che. jaina paraMparAnI nalakathA pramANe RtuparNa rAjAne tyAM vanaMtI pahoMcI tyAre dAnazALA cAlatI ja hatI. paraMtu kavi medharAje varNana karyAM pramANe RtuparNa rAjA moTI dAnazALA cAlu karavAnuM davadaMtIne kahe che. A varNana pramANe paNa, tyAM davadaMtIne koI oLakhI zakatuM nathI ane kavie paNa e ja pramANe batAvyuM che, chatAM RtuparNa rAjA davadaMtIne 'bhImI' ke 'vanaMtI' evuM saMbodhana karIne vAta kare che evuM vithI batAvAI gayuM che, jethI tyAM gaMbhIra kSati jaNAya che : anyadA te rAjA Rtupanna, kholyo narapati ati suvarcana. putrI bhImI sAMbhaLa vAta, vacana eka kholuM chuM sAca. lakhamI mAhare dhare che dhaNI, Arati ciMtA save avaguNI. mAMDo moTI eka dAnazALA, dIje putrI dAna rasALAM. X eha vacana sAMbhaLa dhruvadaMtI, dAna driyo ati mananI khaMti. nagara taNe bAhara eka karI, dAnazALA mAMDI dhana bharI. khIjA gauNu prasaMgone TUMkAvanAra A kavie piMgaLa corano prasaMga vistArathI Alekhyo che, ane susaMgati ane dusaMgati tathA sugati ane durgati vize sadRSTAnta upadeza davadaMtI pAse piMgaLa corane apAvyo che. dusaMgati ane susaMgati vizenI kavinI sodAharaNa mArmika paMktio juo : X susaMgati vize davadaMtI kahe che : kusaMgatinA suNo avadAtta, uttamane koI pUche vAta; lIMba samIpe Ugyo aMkha, phaLa kaDavAM thAye avilaMba. udadhi baMdhANo rAvaNa saMge, popaTa vaMyo bhIla prasaMge; ghaTikA core pANI jAta, rIje jhAlara dinarAta. mITho dAsI kheM haiM kare, tima tima vAnara citte re; kiMbahunA dIse para-loya, kahiyeM kusaMgati bhalI na hoya. kahiye kusaMgati rU|i nahi, gAye lakkaDa dhaMTA vahI; mAkaNu saMge ju niravaMza, kAga prasaMge marANo haMsa. ityAdika dRSTAMta aneka, kusaMgati vAro dhari viveka; sAdhu saMgati karo niramaLI, jehathI pahuce mananI phaLI. meru upara ja UgyAM tRNAM, upamA pAme kaMcana taNAM; malayAcaLanI saMgati joya, vRkSa ghaNAM caMdanamaya hoya.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava grantha devadaMtI potAnA pitAne tyAM jAya che, enAM du:khanI vAta sAMbhALIne mAtApitAne ghaNuM du:kha thAya che. paraMtu teo sItA, aMjanA, RSidattA vagerenAM dRSTAnta ApI davadaMtIne AzvAsana Ape che, ane A badhuM karmane kAraNe che ema samajAve che. uttama saMgati karavA jAya, nIca thako paNa te pUjAya; gaMgA kardama Adara vaDe, gopIcaMdana mastake caDe, cAra hatyA jeNe nara kIdha, strImastaka chedI kara lIdha; ehavA paNa puhatA sadagati, jANo sAdhu taNI saMgati. kADhIvAha munIsara time, cothuM vrata pALe pUname; tehathI manavaMchita tasa thAya, rAja taNo pAmyo supasAya. uttama sarasI saMgati kare, paDita goSTi hiyaDe dhare; niralobhANuM maitri yadA, te nara nahuM sIdAe kadA. A khaMDanI cothI DhAlathI kavi vadaMtIno tyAga karIne gayelA naLanA prasaMgo varNave che. naLe agnimAMthI sApa bacAvyo e prasaMganuM varNana kavie RSivardhanane anusarIne karyuM hoya ema lAge che. susamArapura nagaramAM naLa gAMDA hAthIne vaza kare che te prasaMge kavi lakhe che : dadhipaNuM rAjAne tyAM thayuM che evI kalpita vAta naLa dadhipaNuM rAjAne tyAM rahe che, rAjA enI pAse suryapAka rasoI karAve che, davadaMtInI vinaMtithI bhIma rAjA naLanI bhALa kaDhAve che ane pachI banAvaTI svayaMvaranI yojanA kare che, dadhipaNuM rAjA huMka (naLa) sAthe nipura Ave che tyAdi dhaTanAonuM nirUpaNa kavie pAMcamAM khaMDamAM karyuM che. khaMDane aMte kavi kahe che : tatakSaNa gaja zikhyA karI, caDI jaI gujakuMbha; aMkuza zire prahArIne, leI khAMdhyo gajathaMbha. huMDaka Avyo kuMDanapare, dadhipana sAthe puhato dhare; suni medharAja eNI pari kahe, paMcama khaMDa samApti lahe. naLa kUbaDA tarIke Ave che. te davadaMtI sAthe vanamAM nIkaLelA naLanuM avasAna dadhipaNuMne kahe che. nRpa rAja gamAyuM te naLa rAyaeN, nIkaLyo tyajI AvAso re, vanaMtIne sAthe leI, ekalaDo vanavAso re. lIlA laharI pura pratApI, indra samo naLa huo re, duHkha dIThuM tiNe eke vAre, teNe kAraNe vana mUo re. komaLa prANI TADha taDake, thoDe ghaNuM kamalAya jima hima paDate mAsa ziyALe, kamalinI karamAya re. OM, X X x kUbaDa vayaNe naLanA jANyA, maraNu tA samAcAro re, duHkha dhare te daSipaNuM rAjA, karato hAhAkAro re. pretakAja kare savi naLanAM, mana vairAge rahiye 2, premI athavA verI hojo, guNavaMtanA guNa grahiye re.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka megharAjakRta naladavadaMtI carita H 181 davadaMtInA svayaMvaranA samAcAra sAMbhaLI dadhipaNu rAjA mUMjhAya che tyAre ene potAnuM duHkha jaNAvavA kUbaDo kahe che: kAM naravera tame Ima karo, kahuM che tuma duHkha; rAya kahe tujane kahyAM, zuM upajaye sukha. mana-duHkha, strI vyabhicAriNI, dhanavaMcyo, apamAna; vaMcANuM sahu AgaLa, je duHkha pheDaNahAra. je te AgaLa bhAkhatAM, laghutA lahe apAra. dadhiparNa rAjA hakika pAsethI vidyA le che te prasaMge kavi bodhanAM vacano kahe che? vinaya karI vidyA prahe ke dhana taNe pasAya, vidyArthI vidyA liye, cotho nathI upAya. nIca thakI vidyA bhaNI, letAM ma kare lAja; kardamathI maNi saMgrahI, DAhyo sAdhe kAja. bhaNa gAve nAcave, sAsaraghara, raNa kAja, AhAra vyavahAre navi huye, AThe ThAme lAja. davatIne svapna Ave che ane temAM pote eka AMbAnA vRkSa upara caDe che. A svapnanI vAta davadaMtI potAnA pitAne kahe che ane jaina paraMparAnI naLakathAmAM, ane ene anusarIne lakhAyelI kRtiomAM bhIma rAjA davadaMtIne mAtra eTaluM ja jaNAve che ke e svapna tenA udayanuM sUcaka che. paraMtu kavi medharAje svapna vize thoDo vadhu khulAso karyo che, je batAve che ke kavi paraMparAnI nalakathAne custapaNe vaLagI na rahetAM prasaMgopAtta potAnI kalpanA pramANe tenI vigatomAM sudhArAvadhArA kare che. A prasaMge kavi lakhe che : ge, vRkSa, kuMjara taru caDyo, gRha vara paravata zRMgaH dekhI jAge mAnavI, lahe lakhamI manaraMga. IzuM kAraNa putrI suNo, devI te puNya rAsa, rAja-lAbha ArAma te, pAmiza tuM ulAsa. chaThThA khaMDamAM kUbaDA DikanI kasoTI thavI ane e ja naLa che enI davadaMtIne pratIti thavI, naLe mULa svarUpa dhAraNa karavuM, bhIma rAjAne tyAM keTaloka samaya rahI naLe kUberane yuddhamAM harAvI enI pAsethI rAjya pAchuM meLavI levuM, niSadha devatAnA upadezathI naLe dharmaghoSasUri pAse dIkSA levI, saMyama na pALatAM anazanavrata laI dehano aMta ANavo, devalokamAM dhanada tarIke janmavuM, davadaMtInuM paNa dIkSA laI, anazana karI, mRtyu pAmI devalokamAM dhanadanI patnI tarIke janmavuM, tyAMthI davadaMtIe kanekavatI tarIke janmavuM, kanakAvatInA svayaMvaramAM dhanada ane vasudevanuM AvavuM ane kanakavatIe vasudevane svayaMvaramAM varavo ane aMte kanakavatIe kevaLajJAna prApta karavuM-ATalA prasaMgonuM kavie nirUpaNa karyuM che. khaMDane aMte kavi lakhe che : naLa pragaTayo bhAvaTha uddharI, pAmyo rAja pUrvabhava carI; muni megharAja taNuM e vANI, eTale chaTTo khavakhANuM. A khaMDamAM kavi vAcaka megharAje evuM varNana karyuM che ke naLa kUbAnI sAthe yuddha karIne potAnuM rAjya pAchuM meLavI lIdhuM. jaina paraMparAnI naLakathAmAM vAcaka megharAje karelo A pheraphAra phakta jaina paraMparAnI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahAbhava grantha kathAmAM ja nahi, mahAbhAratanI paraMparAnI kathAmAM paNa koI kavie karyo nathI. mahAbhAratanI ane jaina paraMparAnI naLakathAmAM naLa jyAre akSavidyA meLavI pAcho phare che tyAre te potAnA bhAI pAsethI potAnuM rAjya jugAra ramIne pAchuM jItI le che. Ama naLane potAnA bhAI sAthe khIjI vAra jugAra ramato batAvAyo che. paraMtu have enI pAse akSavidyA hovAthI e hAravAno nathI enI khAtarI che. eTale naLa dyUtanA vyasanathI hAryo hovA chatAM khIjI vAra e jugAra rame che emAM aucityabhaMga ke vicAradoSa rahelo hoya ema lAgatuM nathI. paraMtu vAcaka medharAje naLane khIjI vAra dyUta vaDe nahi, paNa yuddha vaDe jItato khatAvyo che. kUbara sAthenA naLanA yuddhano prasaMga kavie A pramANe varNAvyo che : caturaMga senA paravaryAM, naLa nRpa kare prayANu; jora dhaNuM senA taNuM, jima sAyara udhANo re. anukrame kozaLa AvIA re, phUbara sAMbhaLI vatta; atizaya irSyA upanI, rAjalobha saMyutta re. kUkhara sAhamo AvIo, kaTaka joI ne tAma; rAja taNo tarasyo dhaNo, mAMDe sabaLa saMgrAmo re. X X X yuddhanI bhayaMkaratAnuM vigatapUrNa citra kavie kevuM sarasa doryuM che te juo : bihuM daLe subhaTa savisAra re caDyA, sabaLa saMgrAma ratUra vAge; zabda zravaNe paDyo sAMbhaLe ko nahi, ghoSa nirdoSa brahmAMDa gAje. naLa rUpa zUra raMga roze bharyo, subhaTa zUmi caDyA bihu birAje; jema nara saMyamI karama sAthe bhiDe, tema naLa zUra saMgrAma chAje, ratha raja sabaLa aMdhAruM UThayuM ghaNuM, azva gaja pUra paDavA uchAyuM; ApaNuM pArakuM oLakhe ko nahiM, dinakara sahita zuM gagana choyuM, pAyaOM pAyaka, rathapatie sthapati, azvapati sUjha asavAra sAthe; gajapatiyeM gajapati rosabhara jhUjhatA, zastra khUTAM pache khAcokhAthe, prabaLa hathiyAra tana teja dekhI karI, kAtara keTalA dUra nAse; subhaTa zarA ghare hoya vadhAmaNAM, maMdI khole yaza nA ulhAse.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka medharAjakRta nala-davadaMtI carita : 183 subhaTa sAcA bhaNyA keTalA raNa paDyA, koI kAtara vaLI kIha nATho; punya prasAda vaLI naLanRpa atiyo, kUMbara khAMdhiyo karIya kADho. ghoSa nirdhoSa vAjAM ghaNAM vAjate, naLanRpa kozalA mAMhi Ave; nagara zRMgArI gayaNu dhaja lahalahe, kAminI motiye karI vadhAve. naLane Ama yuddhathI jItato batAvavA pAchaLa kavino Azaya kadAca ene bIjI vAra dyUta ramato na batAvavAno hoI zake. alabata, jo AvA AzayathI kavie tema karyuM hoya to naLane akSavidyA maLe che tenuM kaMI prayojana ke aucitya rahetuM nathI, kAraNake eno upayoga bIjA koI prasaMge batAvAyo nathI. kavie vyasanathI mukta rahevA vize je upadeza Apyo che tene sahaja bhAvathI anusarIne A pheraphAra karyo hoya ema paNa banavA saMbhava che. naLanA khIjI vAranA jugAra ramavAmAM je sUkSma vicAra rahelo che te * jugAra ramavAthI rAjya gumAvyuM chatAM, ane jugAra e moTuM vyasana che chatAM, naLa zA mATe bIjI vAra jugAra ramavA gayo ?' Avo prazna karanAra sAmAnya janasamudAya mATe A sUkSma vicAra sahelAIthI samajavo ke gaLe utAravo adharo che. AvA janasamudAyane lakSamAM rAkhIne kavie A pheraphAra karyo hoya e paNa banavA saMbhava che. niSadha devatAnA kahevAthI naLa vairAgya dhAraNa kare che ane potAnA nagara pAsenA vanamAM AvelA sAdhu pAse dharmopadeza sAMbhaLe che. A sAdhunuM nAma judA judA kavioe juduM juduM ApyuM che. mULa paraMparAnI kathAmAM emanuM nAma 'jinasenasUri' che. somaprabhAcArye 'kumArapALa pratibodha' mAM emanuM nAma 'jinabhadrasUri' ApyuM che. kavi samayasuMdare potAnA ' nala-va MtI rAsa 'mAM * jitasenasUri ' ApyuM che. vAcaka medharAje emanuM nAma 'dharmadhoSasUri' ApyuM che. dharmadhoSasUri naLane samajAve che ke ene mAthe je duHkha paDyAM che tenuM kAraNa pUrvabhavanAM karmo che. dIkSA lIdhA pachI naLanuM mana pharI viSayavAsanA tarapha jAya che te samaye enA pitA niSadha devatA AvIne ene samajAve che. e pachI paNa naLa saMyama pALI zakato nathI ane ethI anazana dvArA potAnA dehano aMta ANe che. niSadha devatA naLane samajAvavA Ave che e prasaMgano ullekha RSivardhane nathI karyo ane ene anusarIne medharAje paNa nathI karyo. medharAja lakhe che : anyadA naLa RSine mana thayuM, viSayarAga manasuM maLyuM; tava tiNe munivara dharI viveka, aNusaNa pALI nirmaLa eka. aNusaNa pALI niraticAra, pAmyo sohamaiM sura avatAra. dhanada nAme bhaMDArI thAya, lokapAla uttara dizi rAya. kavi medharAjano A rAsa purogAmI kavi RSivardhananA rAsanI sAthe kharAkhara vigate sarakhAvI jotAM lAge che ke RSivardhananA rAsanI asara medharAjanA A rAsa para dhaNI paDelI che. vastutaH A rAsa lakhatI vakhate medharAje RSivardhanano rAsa potAnI najara samakSa rAkhyo hoya evI spaSTa pratIti sthaLe sthaLe thAya che. e rIte RSivardhana pratyenuM medharAjanuM RNu ghaNuM che ema niHsaMkoca kahI zakAze,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184: zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava ratha RSivardhananI jema megharAje paNa zrI zAMtinAtha prabhunI stuti sAthe rAsanI zarUAta karI che. ghUta ramavAnI naLanI Teva mATe RSivardhana lakhe che: * caMdana kaQo caMdri kalaMka, rayaNAyara khArU, jali paMka; guNamaya nalanaI jUo rUhAri, ratani doSa divi kuNu pADi. megharAja lakhe cheH caMdana kaDU, caMdrane laMchana, jalanidhi khAra; tima naLane juvaTe taNo avaguNa eka apAra. naLanA pAtranuM varNana karatAM RSivardhana lakhe che: dina dina vAdhaI nalakumAra, zuddhaha pakhi caMdo; rUpa sobhAgi Agalu eka jaNa nayanAnaMdo. kalA bahuttari bhaNaI guNaI sevigraMtha vakhANuI megharAja lakhe che : zula pakhe jima caMdalo vadhe tema kumAra; kaLA bahunnara zIkhiyo, jANe graMtha vicAra. naLa davadaMtIno tyAga karyA pachI, AgaLa jatAM agnimAM baLatA sApane bacAve che. e prasaMga paNa megharAje barAbara RSivardhanane anusarIne Alekhyo che. davadaMtIne choDIne gayA pachI AThame divase A banAva bane che ema RSivardhane lakhyuM che. jene paraMparAnI mULa kathAmAM A banAva keTale vakhate banyo teno spaSTa nirdeza nathI, paraMtu e prasaMge naLa potAnA pitAne 'davadaMtInuM zuM thayuM?" ema tyAre "davadaMtI atyAre enA pitAne ghare pahoMcI gaI che' ema avadhijJAnI niSadha devatA kahe che. have AgaLanA vRttAMta pramANe naLa-davadaMtI vanamAM javA nIkaLyAM ane naLe davadaMtIno tyAga karyo e pachI davadaMtI sAta varSa ekalI parvata para guphAmAM rahI. e pachI e potAnI mAsIne tyAM gaI. mAsIne tyAM e keTalo vakhata rahI eno spaSTa nirdeza kyAMya thayo nathI eTale eno cokkasa aMdAja kADhI zakAya nahi. paraMtu davadaMtI potAnA pitAne tyAM pahoMcI gaI evA samAcAra niSadha devatA naLane ApatA hoya to eno artha e thayo ke davadaMtInA tyAga pachI, sAta varSa karatAM ye vadhAre samaya pasAra thayA pachI, A prasaMga banyo hovo joIe. ene badale RSivane A prasaMga davadaMtIne tyAga pachI AThame divase banato varNavyo che. nali java bhImI pariharI, cAliu mani jhUrata, tava dava dekhAI AThamaI dini vani pasarata. ane AthI "davadaMtI potAnA pitAne tyAM pahoMcI gaI che" evuM vacana RSivardhane niSadha devatA pAse kahevaDAvyuM nathI. juoH nali pUchiuM davadaMtInuM kahuM deva caritta; * sIla prazaMsA tasa taNI, karatu supavitta. Ama, RSivardhane karelA A pheraphArane anusarIne megharAje paNa AThamA divase A ghaTanA banatI batAvI che: * RSivardhananA rAsanI paMktio hastaprato tathA DaoN. benDaranA saMpAdananA AdhAre TAMkI che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka megharAjakRta nala-davadaMtI carita H 185 vATe jAtAM re tava dina Ame, dala dITho vanamAMhi; sAda kare che ko eka tihAM rahyo, rAkho pasArI mAMhi. ane AvI ja rIte, naLanA praznanA javAbamAM niSadha devatA kahe che naLa rAme rAkhyo teha karaMDIo, pUchI bhImI vAta; zALa prazaMsA sura suvizeSe, sadhaLI kare re vikhyAta. A ja prasaMganA nirUpaNamAM RSivarvane batAvyuM che ke sApa naLanA DAbA hAthe karaDyo. jaina paraMparAnI kathAmAM varNavyA pramANe sApa naLane hAthe karaDe che, paNa te kayA hAthe teno nirdeza karavAmAM Avyo nathI. paraMtu RSivardhane potAnA rAsamAM DAbA hAthano spaSTa nirdeza karyo che : ahi valagADI oDhaNui, jaI sirI TAMmi; phUMkatA nalarAjA tisiM, DasIuM kari vAMmi. RSivardhanane anusarI vAcaka medharAje paNa ema ja lakhyuM che : ehavuM ciMtavi oDhaNu nAkhIo, vaLagyo ahi taNe bAtha; Adho jaI te naLa mUkai jise, DasIo DAve hAtha. kavi rAmacandrasUrinA ' nalavilAsa nATaka 'te anusarIne RSivardhane potAnA rAsamAM je pheraphAra karyo che te vAcaka medharAje paNa cAlu rAkhyo che. naLa dadhiparNa rAjAne tyAM kadarUpA haMka tarIke rahe che tyAre bhImarAjA taraphathI mokalavAmAM Avelo dUta ' kuzalo' prathama naLanI mAhitI meLavI lAve che ane pachI dhiparNa rAjAne tyAM jaI nala-davadaMtInuM nATaka bhajavI batAvI huMki e naLa che enI vizeSa khAtarI lAve che. A pramANe eka navo prasaMga, je rAmacandrasUrie potAnA nATakamAM prayojyo che te RSivarSane potAnA rAsamAM lIdho che ane tene anusarIne vAcaka medharAje paNa te prasaMga lIdho che. jaina paraMparAnI nalakathAmAM Avo koI prasaMga nathI. e prasaMganuM medharAje kareluM varNana juo. tava dadhipaNuM nRpa pUchIne, naLa nATaka manaraMge re; mAMDe kuzalo Adara karI, leI sayala upAMga re. ( dUhA ) jima naLa dharathI nIsaryAM, Avyo vanaha majhAra; ekalaDo nAzI gayo, mUkI satI nirAdhAra. jima jima vItaka vAMdIe,tima khUMce saMketa; tima tima jUre mana dhaNuM, hUMki duHkha sameta. vaLI kuzalo khole tihAM, raeN niSThura nirlajja; ekalaDI priyA tajI, te zuM kIdho kejja, jagameM pApI che ghaNAM, drohI paNa lakha hoya; re nirguNa naLa tuM samo, avara na dITho koya. sUtI vizvAse satI, priya upara bahu rAga; te mUkIne jAyatAM, kima chUTA tus pAga. svAmIdrohI ne gurudrohI, mitradrohI ati dhI; vaLI vizvAse dhAtakI tenuM moha ma dITha,
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava grantha eNe vacane te gahivaryAM, bhariyo duHkha apAra; nisAsA bahu nAkhato, gADho raDe sUcyAra. rUpa karyuM bhImI taNuM, te leI gaLapAsa; taba kUbaDa nehe bharyo UThI vAre tAsa. he devI tuM kA mare, huM chuM tAhare pAsa; nehavildhI nArIne, hava nahi jAuM nAsI. Ima ApaNapuM. pragaTiyuM, neha gahelo soya; premasurAmada dhAriyo, prANI paravaza hoya. medharAjanI A paMktio sAthe RSivardhananI nIcenI keTalIka paMktio sarakhAvo : nala tolaI nara avara na koI, ThaMDI satI priyA jiNi oI; sUtI satI ekalI rAMti, sudhi vIsasI sovina vAni, abalA mUkI thatAM pAga, kibha aa tuja nala nibhAga; ma rei devI huM u tujha pAsi, Avi hiva jAu nahi nAsi; Ima pragaTe tava teNuI Apa, java nahi mani mAM ivyApa. A prasaMganI bIjI keTalIka paMktio sarakhAvo H RSivardhana : megharAja : RSivardhana : medharAja : RSivardhana : medharAja : tiNi vani gahiriu apAra, mUkI kaMThe raDaI sUAra; dekhI davadaMtI gala pAsa, UThI kApaI vAraI tAsa. madirA pAMhi droha kara, nikharU moha apAra; jiNi dhAri jANuI nahi, jIva viveka vicAra. madirA pAMhe droha kara, neha nikharo apAra; jeNe vAryo jANe nahi, jIva viveka vicAra. nakSanA dharanu yAra, iiNu majha mani chaI neha apAra; sAmi bhagata te sevaka sahI, Ima paI huMka higRha, huM naLanA dharano sUmara, teNe upaje muja du:kha apAra; sAmibhagata je sevaka hoya, sAmI duHkha dekhIne roya. kuzatru kuzalaI pAu vila, AvI bhIma rAjAna miliOM DU kholaI suNi bhUpAla, te I kubaja rUpa vikarAla. tava hiva kuzalo pAcho vaLyo, jaI kuMtipura bhImaratha maLyo; kuzalo kahe suNo bhUpALa, kUbaDo rUpeM ati vikarALa,
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka megharAjakRta naladavadaMtI caritaH 187 RSivardhana : kUbaDa kAjala sAmala deha, ati karUpa kiMhi haDika ehe; huMDika upari nalanI bhaMti, phakaI dUI chaI mani davadaMtI. medharAja : kihAM huMDika e kUbaDo, kAjaLa varaNa kurUpI re, huMDika upare bhImInI naLanI phokaTa brAMti re. jaina paraMparAnI nalakathA pramANe, davadaMtIne pUchIne bhImarAjA enA bIjA banAvaTI svayaMvarano vicAra kare che. paraMtu RSivardhane evuM Alekhana karyuM che ke davadaMtInA bIjA svayaMvarano vicAra potAno maMtrI bhImarAjAne kahe che. maMtrI taraphathI AvuM sUcana thAya che e kalpanA RSivardhananI potAnI che. RSivardhana lakhe che : AhAM aNAvuM jima kima teya, tuM maMtrI rAnaI di bheya; bhImI sayaMvara phUDaI anna, kahI hakArU ra dadhipunna. rA sAthi teha Avisi, svayaMvara nAmi jaInala siI nAri resa pasuI navi sahaI nava jIvatu tihAM kima rahaI. RSivardhanane anusarIne vAcaka megharAje potAnA rAsamAM A pramANe Alekhana karyuM che ? mi tima karI aNAvo Ihi, jANuM chuM naLa che tihAM; nava rAjA pUchyuM paradhAna, maMtrI matisAgara je nAma. tava maMtrI bolyo nRpa suNa, svayaMvara mAMDa bhamI taNo, phUDo e mAMDo parapaMca, teDo dadhipana sabaLa saMca. dadhipanna sAthe naLa Avaze, je naLa tihAM jIvato haze, svayaMvara nAme te kema rahe, nija nArI jAtI kIma sahe? nArI rosa pazu navi khame, rose bhariyA Atama dame, eka vastunA arathI doya, vayara suNe e kAraNa hoya. ahIM megharAje bhIma rAjAnA maMtrInuM "matisAgara"evuM nAma potAnI kalpanAthI ApyuM che. jaina paraMparAnI nalakathA pramANe, dadhiparNa rAjA ane kUbaDo jyAre bhIma rAjAne tyAM Ave che tyAre kUbaDAne sUryapAka rasoI banAvavAnuM kahevAmAM Ave che ane kaMI paNa AnAkAnI vagara te banAve che. RSivardhane evuM Alekhana karyuM che ke kUbaDAne jyAre sUryapAka rasoI banAvavAnuM kahevAmAM Ave che tyAre te bhIma rAjAne ema kahe che ke "tame pahelAM svayaMvara karo, pachI huM rasoI karIza." juo : e huMDika aha ghari sUAra, tiNi ANiyA ahe turita apAra; bhIma kahaI huMka naI bhANa, pAka rasoI karu sujANa. te bolaI ahe AviyA relI, bhImI sayaMvara jovA valI, pahilU sayaMvara ucchava karu, pachaI rasavatI Adara dharu. RSivardhanane anusarIne vAcaka megharAje paNa potAnA rAsamAM e pramANe nirUpaNa karyuM che ?
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18: zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava grantha dadhipana kahe ama ghara che sUAra, sakaLa kaLA guNa rayaNa bhaMDAra, tiNe ApyA ame rAya turaMta, bhamI bhaNe dadhipa suNa saMta. sUrajapAka rasoI karAvo, vaMchita kAja se tuma pAvo. kahe huMDaka dohilA ame AvyA, bhImI svayaMvara jevA AvyA. pahelo svayaMvara utsava kIje, rasavati svAda pache nRpa lIje. e ja prasaMganA AlekhanamAM te pachI RSivardhane potAnI kalpanAthI huMzika pAse bhIma rAjAne ema kahevaDAvyuM che, "naLa thavAmAM mAruM zuM jAya che? je tamane ema lAgatuM hoya to lyo, A huM naLa thayo. lAvo mane davadaMtI Apo." AvA zabdo jena paraMparAnI nalakathAmAM nathI. RSivardhane huMDikanA mukhamAM e zabdo mUkyA che. juo : majhana na thAvA taNI, rAhaDi jau tamaha citti, tu 6 nalarA A u, majhanaI diu davadaMti. RSivardhanane anusarIne vAcaka megharAje (ane mahArAje paNa) naLanA mukhamAM evA zabdo mUkyA che : naLa thAtAM mAharuM zuM jAya, je tumAro mana ema sahAya, to huM naLa thayo chuM Aja, vo bhInI sAro nRpa kAja. A prasaMganA AlekhanamAM RSivardhananI ane megharAjanI bIjI thoDIka paMktio sarakhAvo : RSivardhana : yauvana bhari prIu taNu viyoga, dusaha saMnipAta saMyoga, tiNi vivala davadaMtI huI, tAsa vacani ta mati kAM gaI vidyA kalA taNAM ahinANa, te paNa saghalA apramANa, eka ekamAM adhikAM ardhI kalA jANu bhagi guNavaMta pachaI. medharAja : yauvana bhara priyataNe viyoga, virahAnaLa paDe mahAroga, bhImI bhada vihvaLa mati mAThI, tasu vacane tuma mati kAM nahI ? kalA sulakSaNa vidyA mAharI, sUrajapAka rasoI sArI, dekhI kAM mana bhUlA terA, jagameM kaLAvaMta bahuterA. RSivardhana : IhiM vani sahU DhIlauM dUu, UThI jAvA laga jUjUchyuM, bhIma sutA tava mUkI lajaja, jaMpaI tAta niruNi nirava jaja. megharAja H INe vacane sahu UThI jAya, bhamInuM mana vyAkuLa thAya, bhImaratha nRpa AgaLa dila khole, lAja mUkIne bhImI bole. huMDika naLa tarIke pragaTa thato nathI e vakhate davadaMtI ene ekAMtamAM upAlaMbha Ape che. e prasaMge RSivardhane davadaMtInA mukhamAM mUkelI keTalIka paMktio sAthe sarakhAvatAM jarUra lAgaze ke megharAjanuM potAnA purogAmI kavi RSivardhana pratyenuM RNa ghaNuM moTuM che. RSivardhana lakhe cheH
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ megharAja : medharAja : yAcaka megharAkRta nala-DhavadaMtI carita : 189 bhImAdika bAhira mokalI, kara jhAlI huMki kelI, sA bAlA bolaI suNi vAta, ke ketalA tujha avadAta. X X X kIDI upari sI kaTaka, kIhAM dayA tamDa karI gaI, nayA karU majha upara dhaNI, pagi lAgUM kiMkari tahu taNI. rAsanA chellA, kanakavatI ane vasudevanA prasaMganuM nirUpaNa paNa medharAje RSivardhananA rAsane anusarIne karyuM hoya evuM spaSTa lAge che. sarakhAvo baMnenI thoDIka paMktio : RSivardhana : mokaliyAM mAhera mAya tAya, huMDaka kara tava bhImI sAhya; vaLavaLatI bhInI Ima bhASa~, prANanAtha cheha Ima kAM dAkhe. x x x kIDI upara kaTakI kahevI? abaLA upara mahera karevI; huM kiMkara chuM rAjana terI, piDA ciMta karo aba merI. devI cyavI huI peDhAlaha, purapati haricaMda bhUmipAlaha, eTI kanakavatI phUMari; rAI tasa saMvara maMDAvile, dhanada lokapati paNi tihAM Avi, parivariu amarI ari. tihiM paraNI vasudeva manohara, yAdava bhogavaa sukha suravira, khAravaI nagarI jaIe. te devI tihAMthI cavI, pura peDhAla nivAsa; haricaMda rAjA rAjIo, pUre prajAnI Aza. te nRpa ghara beTI huI, kanakavatI tasa nAma; anyadA tiNa rAme racyo, svayaMvara ati abhirAma. dhanaH lokapati AvIo, dharato prIti apAra; kanavatIne paraNiyo, yadu vasudeva kumAra, khAravatI nagarI jaI, vilase sukhkhu azeSa. Ama, AraMbhathI te aMta sudhI, eka naLa ane kUbaranA aMtima yuddhanA prasaMga sivAya, dareka prasaMganuM Alekhana kavi medharAje, kavi RSivardhanane anusarIne ja karyuM che. medharAje RSivardhananA rAsamAMthI keTalIka paMktio athavA paMkitakhaMDo sIdhesIdhAM laI lIdhAM che, keTalIka paMkitao thoDAka zAbdika pheraphAra sAthe lIdhI che, ane keTalIka vAra medharAje ghaNuMkharuM potAnA ja zabdomAM, paNa RSivardhananI paMkitao lakSamAM rAkhIne ja potAnI paMktio lakhI hoya ema jaNAya che. jyAM jyAM RSivardhanane kaMIka navuM umeryuM ke kaMIka choDI dIdhuM che tyAM tyAM ene anusarIne vAcaka medharAje paNa tema karyuM che. Ama, rAsanA AraMbhathI te aMta sudhI maidharAje A pramANe karyuM che, to pachI eka yuddhano prasaMga kavie potAnI kalpanA vaDe kema umeryuM haze evo prazna ApaNane thaze. enI carcA AgaLa ApaNe karI che. paraMtu
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNamahotsava grantha RSivardhananI paMktio sAthe sarakhAvatAM eka tarka karI zakAya ema che. A prasaMganuM nirUpaNa karatAM RSivardhanane lakhyuM che: tihAM mAsa eka rahI sayala rAya, senA sirUM kosarli nayari jAI; nala Aviu rajja siri nimitta, krUra bhayi kaMpI kUDa citta. jUI jIvIya lIdhuM sayala rajja, kUbaranaI dIdhuM yauvarajja ahIM varNavyA pramANe naLa senA sAthe kozalA nagarI jAya che ane tyAM 'jUI '(dyUta)mAM rAjya jItI lIdhuM ema kavie varNavyuM che. ahIM 'jUI 'te khadale jhUjhai ' athavA 'jhUjhI' zabda mUkavAthI 'naLa senA sAthe Avyo ane yuddhamAM eNe rAjya jItI lIdhuM' evo artha thAya. to pachI 'jUI ' te badale 'jhUjhiM' samajavAne lIdhe to medharAje yuddhanuM varNana nahi karyuM hoya, evo tarka karavAnuM mana thAya che. alabatta, A to mAtra eka tarka ja che ane tema karavAnuM kAraNa medharAje potAnA rAsanA kathAvastu mATe RSivardhananA rAsa para saMpUrNa AdhAra rAkhyo che ane A prasaMganA AlekhanamAM RSivardhanane, khIjA kavionI jema dhRtanuM vigate varNana na karatAM, teno mAtra thoDA zabdamAM nirdeza karyo che e che. vaLI, AgaLanI paMktimAM emaNe 'senA 'no ullekha karyo che. eTale cAvI rUpa 'jUI' zabdanA arthamAM samajaphera thatAM Akho prasaMga badalAI jAya che. AvI samajaphera jo kadAca thaI hoya to tema thavAmAM koI hastaprate paNa bhAga bhajavyo hoya ema paNa banI zake. alabatta, A to mAtra eka tarka ja che. saMbhava che ke megharAje AvI koI samajapherathI nahi paNa potAnI kalpanAthI A prasaMganuM Alekhana karyuM hoya. RSivardhananA rAsa para kathAvastu mATe AdhAra rAkhyo hovA chatAM sthaLe sthaLe medharAje vicAra, varNana, alaMkAra, bodha, ityAdimAM potAnI kalpanA sArI rIte calAvI che ane emAM ApaNane sthaLe sthaLe kavinI maulika sarjanazakitanuM darzana thAya che. eTale RSivardhanane anusaravAne lIdhe kavi medharAjamAM sarjanazakita ke kalpanAzakita ja nathI ema nahi kahI zakAya. A rAsamAM varSARtunuM varNana, vadaMtInuM svarUpavarNana, vanamAM davadaMtIne mAthe paDelA duHkhanuM varNana, bhImarAjanA dUta kuzalAe bhajavelA nATakanuM varNana, kUbara ane naLanA yuddhanuM varNana ityAdi varNanomAM kavinI maulika nirUpaNuzaktino ApaNane sAro paricaya maLI rahe che. A rAsamAM rahelI kavinI evI ja bIjI eka maulika zakti te vicAradarzananI che. jaina rAsAo sAmAnya rIte dUhA, copAI ane judI judI dezIonI DhAlomAM lakhAyA che. A rAsa paNa e rIte ja lakhAyo che. emAM A rAsanI eka noMdhapAtra viziSTatA e che ke ghaNAkharA rAsa kavio jyAre dUhAnI paMktiomAM mAtra kathAprasaMga varNave che tyAre medharAja dhaNuMkharuM emAM sadRSTAnta subhASita ke muktaka jevI racanAo Ape che. A dUhAo kathAmAM kharAkhara baMdhaesatA mukAyA che, paraMtu te judA tAravIne svataMtra rIte vAMcI zakAya evA paNa che. ane AvA keTalAka bodhadAyaka dUhAo subhASita tarIke paNa upayogamAM laI zakAya evA che. kavinI bhASA saraLa che ane vyavahAru jJAna ane upadeza ApavAnI emAM rahelI kavinI vRtti joI zakAya ema che. ekaMdare dareka khaMDamAM chUTAchavAyA lakhAyelA AvA subhASitAtmaka dUhAo tathA copAI ane DhAlomAM lakhAyelI evI upadezAtmaka paMktio khUba rocaka ane rAsa mATe upakAraka banyAM che. keTalAka dUhAomAM, alabatta, kathAprasaMgo paNa varNavAyA che. paraMtu A rAsa vAMcatAM ekaMdare evI chApa paDe che ke AvI upadezAtmaka paMktio dvArA potAnA vicAro darzAvavAnI kavie eka paNa taka jatI karI nathI. joke ema karavAmAM keTalIkavAra pramANabhAna kharAkhara jaLavAyuM nathI. koIka
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka megharAjakRta naladavadaMtI carita H 191 sthaLe prasaMga mAtra be ja paMktimAM varNavAyo hoya che ane ene anulakSIne lakhAyelI AvI upadezAtmaka kaDIo AThadasa karatAMye vadhAre hoya che. AthI ja lagabhaga sADA chaso kaDInA A rAsamAM AvI kaDIonI saMkhyA savAbaso karatA vadhAre che. AvI kaDIomAM kavinI zilI ane dRSTi kevI che te udAharaNa tarIke nIcenI thoDIka kaDIo jovAthI jaNAze : niSadharAjA naLane sArI rIte ucherI kalAvidyAmAM nipuNa kare che e prasaMge kavi bALakane ucheravA vize lakhe che : bALapaNAthI lAliyo, zIkhaviyo nahu jAta; rAgI te mata jANaje, varI gaNa tAta. haMsamAMhi jima bApaDuM, baga pAme apamAna. tima paMDita mAMhi milyAM, mUrakha na lahe mAna. e deze bahu mAniye, paradeze pUjAya. paMDita jihAM jihAM saMcare, tihAM rAne velAula thAya. lAle pAMca varasa lage, toDe ja daza mAMna, soLa varSano suta thayo, tava te mitra samAna. bALapaNe na kaLA bhaNuM, na karyo dhana upAya; pAche cAre keraDAM, kaI pere dhove pAya. kavi medharAjanI A paMktio kavi mahIrAjanI AvI paMkitaonI ApaNane yAda apAve che : * pAMca varasa lagaI lAlII, bhaNavAI pachaI ha; dasa varasa lagaI Adara karu, nIpajaI suta bhalu teha soLa varasa hauA pachI, mitra taNI pari jANi; rIsa na karavI tehanaI, ehavI chaI zAstravANi. patinaI sahU ko mAnaI pAmaI atihi mahattva mi kAmi zobhA haI moTauM jJAna tattva. jJAnavaMtanI sabhAmAMhi, mUSa AvI baIroI rAjahaMsamAM baga jima, sahU ko tehanaI hase davadaMtInA svayaMvaranuM nirUpaNa karatAM, dIkarIne kevo vara paraNAvavo joIe ane e mATe moTAMonI kevI salAha levI joIe te vize samajAvatAM kavi megharAja kahe che : je paNa manamAM Upaje, bhali bhalerI buddhi; to paNa DAha pUchiye, jima hoya kAraja siddhi. lahuDa vaDAM pUche nahi, na gaNe sayaNa saneha, ApaNa chaMde cAlatAM, kharo vigUye teha. mUrakha, niradhana, vegaLo, zaro atihi sarasa, kanyA varasa triguNa hoye, te vara gaNe sadoSa. * juo mahIrAjata "naladavadaMtI rAsa pR0 14; kaDI 129-132
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvaNamahotsava grantha ghaNI anukULa zIlasyuM, vidyA vaya dhana deha, guNa sAte joI karI, vara lIje nisaMdeha. evo vara joI karI, mAta pitA diye dhUma, pAche dhoraNa karmanuM, Ima jaMpe jaga sahuya. je sukhaNI thaI eTaDI, to kahe karma pramANa, UNI to mAvitrane gALa diye nirvANu. svayaMvaramAM AvelA rAjA kRSNarAjanuM abhimAna naLa utAre che e prasaMge kavi lakhe che : para saMpatti jiko sahe, paraguNa bole mI, viSNu svArathe upagArI, te meM viralA dITha. thoDe paNa nija mahAjane, manamAM vahe gumAna, TIToDInA pAu jima, phoTiyuM abhimAna. khaLa avicArI ApaNuM, mAMDe adhika parANu, moTA sAthe mAMDatA, nizce mUke prANa. rAjA durjana darasaNI, dhArALu marma jANu, vaidya, dhanI, ahi yAcako, mata kopavastro jANu. nikhaLa thiyuM maMDe jike, ati moTArAM ALa, gardabha siMha ziyALa jima, pAme maraNa akALa. niSadha rAjA potAnI gAdI naLane soMpI saMyama levAnI icchA kare te prasaMge teo je vicAre che te vize kavi lakhe che : te saMyoge dharmane, ALasa kare gamAra, kANI koDI kAraNe, hAre sahasa dinAra. vyAdhi na pIDe jyAM lage, jarA na Ave aMga, IndrIzakti kuraMtaDAM, karavo dharma suyaMga. lAlacI lobha ne lIlarI, lAla vizeSe thAya, garaDhapaNe AveSaDe, lakSaNa dUra palAya. vacana na mAne chokarAM nArI na dhare prema, khUNe nAkhI mehaliye, jo nahi gAMThe hema. tapa, saMyama, dAne karI, vidyA vinaya vicAra, pragaTo na thayo jeha te, zuM Avyo saMsAra ? kadaMba rAjA naLanI AjJA mAnato nathI te prasaMge kavi lakhe che : teja hoya to sahu name, ehavo jagata subhAva, pAvaka upara kara dhare, bhasamI upara pAya. teje karI sahue khihe, nAme na bihe koya, siMha sarpa bhIMte lakhyA, hAtha vAhIne joya.
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka megharAjakRta naladavadaMtI carita H 17 naLano bhAI kUbara naLane dhRtamAM harAve che ane davadaMtIne paNa jItI le che e vakhate jyAre te davadaMtIne potAnA aMtaHpuramAM rahevA kahe che tyAre maMtrIo ene samajAve che : chAMDe potAnI priyA, nIca rase paradAra, sarovara mUkI sira thako, boTe kAga gamAra. niravAhaka che ApaNo, para nahIM Ave kALa, kAjaLa UThI jAyacce, locana raheze tama. rAna, sarovara, rAjaghara, paradArAno saMga, vasiMbha vege parihare, rahI na kIje raMga. ghata ramatAM rAjaya dharyA pachI naLa-davadaMtI vanamAM gayAM che. e vakhate davadaMtI potAnA pitA bhIma rAjAne tyAM jaIne rahevA mATe naLane kahe che. paraMtu naLanuM mana mAnatuM nathI. davadaMtI sUtI che te vakhate naLa vicAra kare che : jeha jamAI sAsare, mAMDe cira vizrAma, nAma gamADe bApanuM, tima potAnI mAma. je thoDo tihAM vAhalo, prAhuNo raMgarela, ghaNuM rahetAM prIsiye, ghIne ThAme tela, nija thAnaka nara pUjIe, paraghara nahu posAya. sUrajane ghara AvIo, zihara jhAMkho thAya. vanamAM agnimAMthI bacAvelo sApa karaDavAthI naLano deha kadarUpa banI jAya che. e vakhate naLa e sApane darzana dhArIne bole che: veza, kunArI, coraTo, rAjA nIra adhAha, jegI pAvaka pALIo, durjana cheha de dAha. durjanano vizvAsa, karatAM hoye hANa, vAyasa je ghara rAkhiyo ghuaDa balyA niravANa. durjana jatane pALiyo, e tuM ma kare ghAMkha, haMse rAkhyo bUDatAM uMdare karaDI pAMkha. mitra ane kumitrane rakhe kare vizvAsa, bALe behu koyA thakI, jima dava bALe ghAsa. durjana te durjana sahI, sIMcI je amiNa, aMba na hoye liMbaDo, jAti taNe guNeNa. naLa kUbaDo banI dadhiparNa rAjAne tyAM Ave che e vakhate te potAno paricaya naLanA sevaka tarIke Ape che. e prasaMge kavi lakhe che : sevaka kAme jANavo, baMdhava kaTe jANa, bhAryA paNa niradhanapaNe, parakhIje nirvANa. sAhelAmAM sahuye maLe, dohile na maLe koya, vRkSa phaLyAM dekhI karI, paMkha AvyAM joya. sura 20 13
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194: zrI mahAvIra jaina vidyAlaya suvarNa mahotsava grantha kugAma vAsa, kubhArajA, sAmi nahi suviveka, paravaza roge pIDiyo, bharaNathakI atireka. vairIne mAne prabhu, je jANe guNavaMta, potAnuM paNa parihare, niraguNa jANe saMta. bhUlo paNa prabhu seviye, bhalI sabhA je hoya, bhalo paNa bhUMDI sabhA, to choDe nara je. huMDika kadarUpo che chatAM tenAmAM je guNa rahyA che te joI dadhiparNa rAjA vicAre cheH rUpa, kurUpa kazuM kare, mAnI je guNa joya, Aila kerAM phUlaDAM, zire na cAThe koya. ADaMbare nahuM pUjiye, guNe karI pUjAya, dUdhe vinA alaMkarI, navi vecAya gAya. kasturI kALI hoye, zire vahe nararAya, rUpa kurUpe zuM hue, guNa saghaLe pUjAya. bAra varSanA viyoga pachI bhIma rAjAne tyAM davadaMtI ane naLa pAchAM maLe che e prasaMge kavi lakhe che: uttama sAthe prItaDI, pahelI thoDI joya, nadI taNe paTaMtare, cheDe vadhatI hoya. nIca sarIsI prItaDI, pahelI adhikI thAya, rAsabhanA bhukAra jima, cheDe tUTI jAya. kavi megharAjane AvI bodhaka kaDIomAM prasaMgocita prAcIna kathA"Atro ke ghaTanAonAM dRSTAnta ApavAno-arthAntaranyAsa alaMkAra prayojavAno paNa zokha jaNAya che. juo: juArI corI kare che, koIna gaNe lAja, paradharaNI dhana hArajI, pIDave gamAu rAja. mAMsa jIvano piMDa chejI, naraga taNe upAya, baga rAkSasa narage gayojI, mAMsa taNe supasAya. padArA dukhadAyanIjha, apajasano bhaMDAra, jAta gamADe dravyanuM, rAvaNa carita saMbhAra. corI dukhanuM mULa che, naragataNuM e dUtI, vadha baMdhAdi bahu parejI, maraNa lahe zivabhuti. ghevara kSepaka tapasvI thayo, krodha prabhAve narake gayo, cAritrya pAtyAna e sAra, upazama kIje sukhadAtAra.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka megharAjakRta naladavadaMtI carita H 195 pavanaMjaya nRpagahinI, hanumaMtanI je mAya, satI ziromaNI aMjanA, dukhaNI vanamAM thAya. jIvatAM pAme jaga, sukha sabaLAM saMsAra, yathA bhAnu maMtrIsare, pAmI sarasatI nAra. Ama, A rAsamAM kavie sthaLe sthaLe saraLa bhASAmAM, sadAnta, sAlaMkAra AvA dUhAo mUkyA che. ema karavAthI alabatta, rAsa vadhu rasika banyo che ane rAsanA svarUpanI eka viziSTa chApa ApaNuM mana upara paDe che. tema chatAM, agAu batAvyuM tema, keTalIka vAra AvA dUhAomAM pramANabhAna jaLavAyuM nathI. keTalIka vAra eka vicAramAMthI bIjA vicAramAM viSayAMtara paNa thatuM gayuM che. ane viyoga pachI naLa-davadaMtInA milanaprasaMge strI vize kavie nIcenI je paMkitao lakhI che temAM aucityabhaMga paNa thato hoya ema jaNAya che : nArI vayaNe koNa na cUke, subhaTa ziromaNI dhIraja mUke, strI pharase vihase tarUdhAta, to mANasanI keNI vAta. zastra zAstra pUrA jike, kehajo nA nAme zIza, te paNa nArI bolaDe, cUke visAvIsa. mAtapitAne vaMciye, sagAM saNejA bhAya, nArI nehe vaza karyA, mAhA te gahilA thAya. tAM lage mati budhi sAMbhare, jo lage zAstra vicAra. nArI sAthe goThaDI, jA nahu kare apAra. Ama, vastu, pAtrAlekhana, prakRtivarNana ityAdinI daSTie ekaMdare jotAM nayasuMdara, samayasuMdara ke mahIrAjanA naladavadaMtI vizenA rAsanI kakSA sudhI A rAsa pahoMcI zake evo nathI, ane RSivardhananA rAsa pratyenuM enuM RNa ghaNuM moTuM che. tema chatAM kavie batAvelI potAnI maulika zaktinI daSTie jotAM ApaNA madhyakAlIna rAsasAhityamAM A rAsa noMdhapAtra sthAna dharAve che ema avazya kahI zakAze.