Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra vandanA jo moha mAyA mAna matsara, madana mardana vIra haiN| jo vipula vighnoM bIca meM bhI, dhyAna dhAraNa dhIra haiN| jo taraNa-tAraNa, bhava-nivAraNa, bhava jaladhi ke tIra haiN| ve vaMdanIya jineza, tIrthaMkara svayaM mahAvIra haiN|| jo rAga-dveSa vikAra varjita, lIna Atama dhyAna meN| jinake virAT vizAla nirmala, acala kevalajJAna meN| yugapad vizada sakalArtha jhalakeM, dhvanita ho vyAkhyAna meN| ve varddhamAna mahAna jina, vicareM hamAre dhyAna meM / / jinakA parama pAvana carita, jalanidhi samAna apAra hai| jinake guNoM ke kathana meM, gaNadhara na pAveM pAra hai|| basa vItarAga-vijJAna hI, jinake kathana kA sAra hai| una sarvadarzI sanmatI ko, vaMdanA zata bAra hai|| jinake vimala upadeza meM, sabake udaya kI bAta hai| samabhAva samatAbhAva jinakA, jagata meM vikhyAta hai|| jisane batAyA jagata ko, pratyeka kaNa svAdhIna hai| kartA na dhartA koI hai, aNu-aNu svayaM meM lIna hai|| Atama bane paramAtamA, ho zAnti sAre deza meN| hai dezanA sarvodayI, mahAvIra ke sandeza meN|| - DaoN. hukamacanda bhArilla
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN.bhArilla saMpAdaka : rAvasAheba bAlAsAheba naradekara, zAstrI kupavAr3a, (sAMgalI) mahA. prakAzaka pa.tA.ze prakAzana saMsthA mu.po.ghaTaprabhA, ta. gokAka, ji.belagA~va (karnA.)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamAvRtti : 5 hajAra pratiyA~ ( 21 pharavarI, 2012 I. : jayapura paMcakalyANaka ke avasara para ) dvitIyAvRtti : 5 hajAra pratiyA~ (4 apraila, 2012) mahAvIra jayantI mUlya : pA~ca rupaye prApti sthAna : 1.pa.tA.ze.prakAzana saMsthA mu.po.ghaTaprabhA, ta.gokAka . jilA - belagA~va (karnA.) 2.rAvasAheba bAlAsAheba naradekara zAstrI mu.po. kupavAr3a, jilA - sAMgalI (mahA.) pina - 416425 mudraka : zrI prinTarsa mAlavIyanagara iNDasTriyala eriyA, jayapura - 302017
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya pazcima mahArASTra ke sAMgalI-kolhApura jile meM tathA karnATaka ke belagA~va bIjApura jile meM bhI DaoN. hukamacandajI bhArilla ke vizeSa upakAra se aneka zAstrI vidvAna taiyAra ho gaye haiN| jahA~ isa vibhAga meM eka bhI zAstrI vidvAn nahIM thA, aba yahA~ 65 se adhika zAstrI vidvAna upalabdha haiN| ___ina vidvAnoM kA lAbha samAja ko to mila hI rahA hai, mujhe bhI mila rahA hai| isa krAMtikArI kArya se hama loga vizeSa prabhAvita haiN| DaoN. bhArilla ke isa kArya ke prazaMsaka evaM preraNA denevAle santoM tathA vidvAnoM kA bhI mere hRdaya meM atyanta bahumAna hai| paramapUjya AcArya evaM munirAjoM ke DaoN. bhArilla ke saMbaMdha meM jo vicAra evaM sadbhAvanAe~ haiM, yadi unakA patA samAja ko lage to dharmaprabhAvanA/dharmapracAra meM cAra cAMda laga sakate haiN| ___ isa pavitra bhAvanA se hI zrI ToDaramala smAraka TrasTa jayapura dvArA Ayojita zrI AdinAtha paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke zubha avasara para hama isa choTI-sI kRti kA prakAzana kara rahe haiN| ___ mujhe vizvAsa hai - isa kRti kA prabhAva samAja para anukUla hI rahegA, isa bhAvanA ke sAtha virAma letI huuN| - sau. indUmatI aNNAsAheba khemalApure adhyakSA - pa.tA.ze. prakAzana saMsthA, ghaTaprabhA, belagA~va (karnATaka)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. bhArilla ke mahattvapUrNa prakAzana 7. samayasAra kA sAra 1. samayasAra : jJAyakabhAvaprabodhinI TIkA 50.00 42. nimittopAdAna 2-6. samayasAra anuzIlana bhAga 1 se 5 110.00 43. ahiMsA : mahAvIra kI dRSTi meM 30.00 44. maiM svayaM bhagavAna hU~ 10.00 45. dhyAna kA svarUpa 50.00 46. rIti-nIti 95.00 47. zAkAhAra 8. gAthA samayasAra 9. pravacanasAra : jJAnajJeyatattvaprabodhinI TIkA 10-12. pravacanasAra anuzIlana bhAga 1 se 3 13. pravacanasAra kA sAra 14-15. niyamasAra anuzIlana bhAga 1 se 2 30.00 48. bhagavAna RSabhadeva 45.00 49. tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra 15.00 50. caitanya camatkAra 16. chaMhaDhAlA kA sAra 17. mokSamArgaprakAzaka kA sAra 3.50 5.00 4.00 4.00 3.00 3.00 4.00 3.00 4.00 2.00 18. 47 zaktiyA~ aura 47 naya 30.00 51. golI kA javAba gAlI se bhI nahIM 8.00 52. gommaTezvara bAhubalI 2.00 19. paMDita ToDaramala vyaktitva aura kartRtva 20.00 53. vItarAgI vyaktitva : bhagavAna mahAvIra 2.00 20.00 54. anekAnta aura syAdvAda 2.00 5.00 2.50 10.00 * 20. paramabhAvaprakAzaka nayacakra 21. cintana kI gaharAiyA~ 22. tIrthaMkara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha 20.00 56. bindu meM sindhu 16.00 57. jinavarasya nayacakrama 30.00 55. zAzvata tIrthadhAma sammedazikhara 23. dharma ke dazalakSaNa 24. kramabaddhaparyAya 25. bikhare motI 26. satya kI khoja 27. adhyAtma navanIta 28. Apa kucha bhI kaho 29. AtmA hI hai zaraNa 30. . sukti-sudhA 31. bAraha bhAvanA : eka anuzIlana 32. dRSTi kA viSaya 33. gAgara meM sAgara 34. paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava 35. NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 36. rakSAbandhana aura dIpAvalI 37. AcArya kuMdakuMda aura unake paMcaparamAgama 38. yugapuruSa kAnajIsvAmI 39. vItarAga - vijJAna prazikSaNa nirdezikA 40. maiM kauna hU~ 41. rahasya : rahasyapUrNa ciTThI kA 15.00 58. pazcAttApa khaNDakAvya 16.00 59. bAraha bhAvanA evaM jinendra vaMdanA 20.00 60. kuMdakuMdazataka padyAnuvAda 15.00 61. zuddhAtmazataka padyAnuvAda 12.00 62. samayasAra padyAnuvAda 15.00 63. yogasAra padyAnuvAda 18.00 64. samayasAra kalaza padyAnuvAda 16.00 65. pravacanasAra padyAnuvAda 10.00 66. dravyasaMgraha padyAnuvAda 7.00 67. aSTapAhur3a padyAnuvAda 10.00 68. niyamasAra padyAnuvAda 11.00 69. arcanA jebI 1. tattvavettA DaoN. hukamacanda bhArilla (abhinaMdana graMtha ) 2. DaoN. hukamacanda bhArilla : vyaktitva aura kRtitva - DaoN. mahAvIraprasAda jaina 3. DaoN. haeNkramacanda bhArilla aura unakA kathA sAhitya - aruNakumAra jaina 4. DaoN. bhArilla ke sAhitya kA samIkSAtmaka adhyayana - akhila jaina baMsala 5. guru kI dRSTi meM ziSya 6. manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla prakAzanAdhIna - 7.00 2.00 2.50 1.00 3.00 5. zikSAzAstrIya pariprekSya meM DaoN. hakamacanda bhArilla ke zaikSika vicAroM kA samIkSAtmaka adhyayana - nItU caudharI 6. DaoN. hukamacanda bhArilla ke sAhitya kA samAlocanAtmaka anuzIlana- sImA jaina 7. DaoN. hukamacanda bhArilla vyaktitva evaM kartRtva - zikharacanda jaina 8. dharma ke dazalakSaNa eka anuzIlana- mamatA guptA 0.50 3.00 3.00 1.00 3.00 5.00 70. kuMdakuMdazataka (artha sahita) 5.00 71. zuddhAtmazataka (artha sahita) 5.00 72-73. bAlabodha pAThamAlA bhAga 2 se 3 15.00 74-76. vItarAga vijJAna pAThamAlA bhAga 1 se 3 10.00 77-78. tattvajJAna pAThamAlA bhAga 1 se 2 11.00 DaoN. bhArilla para prakAzita sAhitya 7.00 12.00 2.50 1.50 5.00 5.00 6.00 150.00 30.00 12.00 25.00 5.00 5.00
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayasAra kA zikharapuruSa mujhe to aisA lagatA hai ki jainadarzana kA marma samayasAra meM bharA hai aura samayasAra kA vyAkhyAtA Aja Apase (DaoN. bhArilla) bar3hakara dUsarA nahIM hai| Apako isakA bahuta gUr3ha gaMbhIra jJAna bhI hai aura usake pratipAdana kI sundara zailI bhI Apake pAsa hai| ___yadi Apako Aja kI tithi meM samayasAra kA zikharapuruSa ghoSita kiyA jAye to koI atizayokti nahIM hai| Aja ke samaya meM jaba eka-do baccoM ko pAlanA bhI (saMskArita karanA) bahuta kaThina hai, Apane saiMkar3oM bAlakoM ko jainadarzana kA vidvAna banAkara bhI samAja kI mahatI sevA kI hai, jo itihAsa meM sadaiva svarNAkSaroM meM likhI jAtI rhegii| - rASTrasaMta AcArya zrI vidyAnaMdajI mahArAja Atmavit hone kI dizA meM prasthAna vartamAna meM koI vyakti Atmavit hai - yaha kahakara maiM atizayokti karanA nahIM cAhatA; kintu nizcayanaya kI gaharAI taka pahu~canevAlA vyakti Atmavit hone kI dizA meM prasthAna avazya karatA hai| DaoN. hukamacanda bhArilla ne isa dizA meM prasthAna kiyA hai; yaha prasannatA kA viSaya hai| unhoMne satya ke rahasyoM ko jAnane aura prakaTa karane ke lie nizcayanaya kA bahuta Alambana liyA hai| ___ yaha una jaina vidvAnoM ke lie vimarzaNIya hai, jo kevala vyavahAranaya ke sahAre satya ke rahasyoM kA udghATana karane kA prayatna karate haiM / vyavahAranaya kI upayogitA ko hama kama na kareM aura sAtha-sAtha nizcayanaya kI upekSA bhI na kreN| - AcArya mahAprajJa, jaina zvetAmbara terApantha ke dazama AcArya
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla AzIrvacana DaoN. hukamacanda bhArilla jinavANI ke kuzala vaktA, prakhara svAdhyAyI, prabuddha lekhaka, anucintaka, AdhyAtmika pravaktA va dArzanika vicAraka haiN| Apa eka siddhahasta lekhaka hI nahIM, apitu vItarAgavANI ke saTIka racanAkAra, vyAkhyAkAra va samartha udghoSaka bhI haiN| ApakA yogadAna sakala jainasamAja ke lie hI nahIM, apitu deza ke lie bhI amUlya nidhi hai| ___ maiMne DaoN. bhArilla kI samaya-samaya para prakAzita vibhinna kRtiyoM ko par3hA hai; jisameM samayasAra anuzIlana, paramabhAvaprakAzaka nayacakra, kundakunda zataka, bArahabhAvanA : eka anuzIlana, kramabaddhaparyAya Adi-Adi haiM; jisase yaha anubhava meM AyA hai ki jinavANI ke lekhana, paThana, manana, svAdhyAya meM ApakA yogadAna anupama hai| Apa eka sacce AdhyAtmika puruSa haiN| merA vItarAgatA kA nArA hai ki vItarAgatA pUjya hai, vItarAgatA dharma hai; vaha nArA Apake sAhitya meM pUrNarUpeNa vAstavika rUpa meM satya va pratyakSa jhalakatA hai| merA AtmA, merA roma-roma Apake sAhitya ko par3hakara gadgad ho uThatA hai| ataH Apake lie mere hRdaya se, roma-roma se maMgala AzIrvAda hara samaya nikalatA hai| ____DaoN. bhArillajI ne baccoM ke kalyANa ke lie bhI atyanta sarala va subodha zailI meM bAlabodha pAThamAlA, vItarAga-vijJAna tathA tattvajJAna pAThamAlA Adi aneka kRtiyA~ likhI haiM; jo ki inake mArgadarzana hetu bejor3a, amUlya va upayogI hai| vItarAga bhagavAna kI vItarAgavANI ko jana-jana ke kalyANa va mArgadarzana hetu pahu~cAne kA jo ApakA prayAsa hai, vaha anupama va sarAhanIya hai|
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla DaoN. bhArilla siddhAntoM ko pUrNarUpeNa mAnanevAle, manana karanevAle va apanI lekhanI meM usako vAstavika rUpa meM jIvanta utAranevAle prakhara manISI haiN| 7 ataH Apake lie mere sampUrNa roma-roma se va AtmA se yahI AzIrvAda hai ki Apa isItaraha vItarAga prabhu kI vANI ke paThana-pAThana, manana, cintana, svAdhyAya va lekhana meM prayAsarata raheM; tAki sakala jainasamAja kA hI nahIM, apitu samagra deza kA kalyANa - mArga prazasta ho| isI maMgala kAmanA va bhAvanA ke sAtha punazca AzIrvAda sahita / AcArya zrI dharmabhUSaNajI mahArAja Thosa dharmaprabhAvanA ( AcArya zrI samantabhadrajI kI sAdharmI mANikacandajI bhisIkara, bAhubalI (mahArASTra) se huI carcA kA aMza - sampAdaka) pUjya AcArya zrI samantabhadrajI mahArAja ne Apako evaM tatrastha sabhI dharma bandhuoM ko aneka AzIrvAda kahe haiN| unhoMne ApakI pustaka 'dharma ke dazalakSaNa' samagra par3hI, jisase ve atyanta Ananda vibhora hue| yaha pustaka bahuta hI acchI evaM prabhAvanA para likhI gaI hai - aisA unhoMne kahA / aise grantha lekhana, pravacana Adi dvArA Apa jo Thosa dharma prabhAvanA kara rahe haiM, vaha dekhakara, par3hakara unheM atIva santoSa hotA hai| ApakI yaha apratima pratibhA tathA vizleSaNa zakti aisI hI dinoMdina vikasita hotI rahe - yahI sabhI kI Antarika bhAvanA hai| mahArAja zrI kA AzISa hai / AcArya zrI samantabhadrajI mahArAja muni zrI nirvANasAgarajI kI dRSTi meM kucha carcA ke pazcAt bra. yazapAlajI kI bhAvanA yaha jAnane kI huI ki munizrI kA DaoN. hukamacandajI bhArilla ke prati kyA dRSTikoNa hai? isa sandarbha meM bra. yazapAlajI aura bAbUlAlajI bAMjhala, gunA kI munizrI se huI carcA ke pramukha aMza yahA~ prastuta haiM : :
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla bra. yazapAla :- mahArAjazrI! kyA Apa DaoN. hukamacandajI bhArilla se paricita haiM? ___ munizrI :- hA~, hamArA DaoN. bhArilla se bahuta purAnA paricaya hai| kaI bAra milAna huA hai| kaI bAra to hama paNDita ToDaramala smAraka bhavana, jayapura bhI gae haiM, vahA~ unhoMne hamArA sammAnapUrvaka pravacana bhI kraayaa| ___ munizrI kA uttara sunakara merI bhI bhAvanA huI ki maiM bhI DaoN. hukamacandajI bhArilla ke viSaya meM kucha puuchuu| ____ bAMjhala - mahArAjazrI! kyA Apane DaoN. hukamacandajI bhArilla kA sAhitya par3hA hai? munizrI :- hA~ bhaiyA, hamane unakI choTI-bar3I pustakeM jo hameM milIM, khUba par3hI haiN| samayasAra anuzIlana ke tInoM bhAga par3he haiN| bAraha bhAvanA : eka anuzIlana bhI par3hI hai| mere prazna ke uttara ke pazcAt hI bra. acalajI ne bhI bhArilla sAhaba ke sAhitya ke viSaya meM munizrI se prazna kiyaa| bra. acala :- hukamacandajI bhArilla kI likhita pustakoM meM se Apako kauna-sI pustaka sabase acchI lagI? ___ munizrI :- sabase acchI kahakara hama kyoM rAga kareM? Agama aura adhyAtma kI sabhI bAteM acchI hI hotI haiN| bra. yazapAla :- mahArAjajI! kyA Apako DaoN. bhArilla ke sAhitya meM koI Agama viruddha bAta dikhAI dI? munizrI :- nahIM bhaiyA! hameM to unakI pustakoM meM koI Agama viruddha bAta dikhAI nahIM dii| hamako to unakI saba bAteM Agama anukUla hI lgiiN| ___bAMjhala :- mahArAjazrI! kyA ApakI kabhI DaoN. hukamacandajI bhArilla se carcA huI hai? - munizrI :- haoN. hama jaba bhI mile haiM koI na koI tattva-carcA jarUra
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla bra. yazapAla : DaoN. bhArilla dvArA jo AdhyAtmika zikSaNa prazikSaNa ziviroM kI paramparA calI hai; vaha kitanI upayogI hai ? munizrI ziviroM se to samAja ko bahuta lAbha huA hai| tattva kI carcA jana-jana taka pahu~cI hai| tattva kI carcA karanevAle bahuta sAre paNDita bhI taiyAra hue haiN| meM bA~jhala :- DaoN. bhArilla kI 'kramabaddhaparyAya' nAmaka pustaka kI samAja bahuta carcA huI hai; kyA Apane bhI vaha pustaka par3hI hai? munizrI :- hA~, par3hI hai / usameM vastusvarUpa kA yathArtha kathana hai / bhaiyA! kramaniyamita aura kramabaddha - donoM eka hI bAta hai / isase to bhagavAna kI sarvajJatA kI siddhi hotI hai| -: bra. yazapAla :- mahArAjajI ! DaoN. bhArilla jaba bhI Apase mile, unhoMne Apako namaskAra kiyA yA nahIM? munizrI hamArA to isa ora dhyAna hI nahIM jAtA ki kauna hameM namaskAra kara rahA hai, kauna nahIM; para jahA~ taka DaoN. hukamacandajI kI bAta hai, ve mujhase jaba bhI mile haiM, taba unhoMne AdarapUrvaka ucita sammAna diyA hai| - bAbUlAla bAMjhala, gunA (ma. pra. ) muni zrI kailAzasAgarajI ke udgAra - : prazna mahArAjazrI kyA kabhI ApakA DaoN. 9 hukamacanda bhArilla se milana huA hai ? uttara - hA~, milana to 2-3 bAra huA hai, para vArtAlApa nahIM / prazna mahArAja zrI! kyA Apane DaoN. bhArilla dvArA likhita sAhitya par3hA hai ? uttara - khUba par3hA hai, hameM svAdhyAya ke atirikta aura kAma hI kyA hai| jJAnagoSThI, nayacakra, kramabaddhaparyAya khUba par3hI hai / kundakundazataka aura I zuddhAtmazataka kA pATha to hama nitya hI karate rahate haiM /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla prazna - 'kramabaddhaparyAya' Apako kaisI lagI? uttara - 'kramabaddhaparyAya' saMsAra kI vastusthiti kA yathArtha jJAna karAtI hai| dRSTi kI sthiratA meM mUla kAraNa kramabaddhaparyAya hI hai| prazna - mahArAjazrI! Apane kAnajI svAmI ko dekhA hai? uttara - bhaiyA, pratyakSa to nahIM dekhA hai| phoTuoM meM avazya dekhA hai| prazna - kAnajI svAmI ke viSaya meM apanA dRSTikoNa batAie? uttara - hameM to kAnajIsvAmI kA bahuta bahumAna hai| AcArya kundakunda evaM anya AcArya mahAnubhAvoM kI apekSA to gauNa hai, para unhoMne vartamAna ke isa paMcamakAla meM vastu tattva ke satya nirUpaNa kA advitIya kArya kiyA hai| unhoMne gata 50 varSoM meM jo tattva jJAna diyA hai; vaha 500 vaoNTa ke laTTa ke samAna vastutattva ko yathArthataH spaSTa prakAzita karatA hai| prazna - mahArAjazrI! DaoN. bhArilla ke viSaya meM ApakI kyA rAya hai? uttara - bhaiyA! koI kucha bhI kahe, mujhe to pUre bhArata deza meM unake samAna anya koI vidvAna dRSTi-gocara nahIM huaa| prazna - unake vyaktitva ke viSaya meM Apake kyA vicAra hai? uttara - vyakti kI prarUpaNA hI vyakti kA saccA paricaya karAtI hai| prazna - mahArAjazrI! DaoN. bhArilla kI kauna-sI pustaka Apako sabase acchI lagI? uttara - bhaiyA, ve to tArkika vidvAna aura kalama ke dhanI haiN| unhoMne adhyAtma aura Agama kI viSayavastu ko apane tarkoM, udAharaNa aura dRSTAntoM dvArA saralabhASA meM spaSTa kiyA hai| maiMne to unakI jo bhI racanAe~ par3hIM, ve sabhI Agama anukUla hI lgiiN| prazna - Apane bhArillajI ko kabhI sunA hai? uttara - kaI bAra unheM sunane kA avasara milA hai| zikharajI meM zivira ke samaya, sonAgira meM paramAgama mandira ke zilAnyAsa ke samaya
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla aura isI khaniyAMdhAnA meM zrI nandIzvara jinAlaya ke zilAnyAsa samAroha ke samaya sunA hai / are bhaiyA! 'kundakundazataka' aura 'zuddhAtmazataka' meM to DaoN. hukamacanda ne AcArya kundakunda ke hRdaya ko hI hamAre sAmane kholakara rakha diyA hai| unase hI hameM AcArya kundakunda kA pUrA-pUrA paricaya mila jAtA hai / kyA kahU~? (kucha socate hue) ve apane pravacana meM viSaya-vastu ko spaSTa karate haiM, ve kisI se vizeSa samparka nahIM bar3hAte, pravacana ke pazcAt sIdhe uThakara cala dete haiM / calate-calate koI unase vArtAlApa kare to usakA sahaja uttara dete hue cale jAte haiN| ve apane pravacana meM dAnAdi kA vikalpa nahIM krte| bhaiyA, maiM kyA AzIrvAda dU~! hamArA to saba ko hI AzIrvAda hai, hama to prANI mAtra kA bhalA socate haiM / dinAMka 2,3,4 akTUbara 1999 saMyojana - sunIla, sarala, khaniyA~dhAnA 11 tIrthaMkaroM kI paramparA meM maiM svayaM hI dravya svabhAva se bhagavAna hU~ to use svayaM hI svAbhimAna prakaTa hotA hai| isI zrRMkhalA meM hamAre tIrthaMkara, AcArya, vidvAna, tyAgI muni Adi sukhI hue haiM aura Age hoMge - ataH vartamAna meM DaoN. hukamacandajI bhArilla bhI usI zreNI meM agrasara ho rahe haiN| maiM unase karIbana 50 sAla se paricita huuN| so jyAdA kyA likhU~ ? zrI kahAnajI (kAnajI svAmI) dvArA zrI zrI 108 AcArya zrI kundakunda svAmI kA mArga darzAyA gayA hai, jisakA vartamAna meM DaoN. sAhaba dvArA pracAra-prasAra kiyA jA rahA hai| vaha mujhe adhika hI acchA lagA, jo sulajhA huA mArga hai / usa mArga ko sabhI ko grahaNa karanA caahie| pUrva AcAryoM se inake pravacana meM kahIM koI antara dekhane meM nahIM aayaa| hama apane AtmA se inakI dharma prabhAvanA kA Adara karate haiM / }
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla sAtha hI apanI bhAvanA preSita karate haiM ki inakA kArya Age bar3he, kalyANa ho, isIprakAra sabhI dharmapracAra kreN| merA AzIrvAda hai| - AcArya zrI candrasAgarajI mahArAja zivasaukhyasiddhi hove 'guNAH pUjAsthAnaM guNeSu na ca liMgaM na ca vayaH' AdaraNIya vidvadratna jinadharmaprasAraka zrI DaoN. hukamacandajI bhArilla eka ucca koTi ke sAhitya bhUSaNa, vaktA, lekhaka evaM jinadharma prasAraka haiN| inakA deza, dharma va samAja ke utthAna ke lie bar3A yogadAna huA hai aura ho rahA hai, usase maiM bhI paricita huuN| ___'na dharmo dhArmikairvinA' - aise bhavyAtmA ke lie merA savAtsalya maMgala saddharma vRddhi-zubhAzIrvAda hai ki inheM svAtmopalabdhi, zivasaukhyasiddhi kI prApti hove- itylm....| - AcArya zrI AryanandI mahArAja samAja ke dizAbodhaka maiMne DaoN. hukamacanda bhArilla ke pravacanoM ko aneka bAra sunA hai tathA unake dvArA racita sAhitya ko par3hA hai| ve siddhahasta lekhaka haiM tathA apane pravacanoM se samAja ko maMtra-mugdha kara dete haiN| tattvapracAra ke kSetra meM agraNI rahakara ve jinavANI kI nirantara sevA karate hue samAja ko dizAbodha karAte rheN| merA unako maMgala AzIrvAda hai| - upAdhyAya zrI zrutasAgarajI mahArAja prabhAvI pravaktA DaoN. hukamacanda bhArilla ko hamane bahuta nikaTatA se to nahIM dekhA; kintu jayapura meM unakA bhASaNa sunane kA prasaMga banA thaa| unake bAre meM hamArI dhAraNA yaha banI hai ki DaoN. bhArilla eka viziSTa vidvAna vyakti haiM, prabhAvazAlI pravaktA haiM, lekhaka haiN| jaina-zAsana ko unhoMne sevAe~ dI haiN|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla hama unake prati AdhyAtmika maMgala-kAmanA karate haiM ki ve apanI vidvattA, vAk-kauzala aura lekhana kauzala se jaina-zAsana kI khUba prabhAvanA karate rheN| - yuvAcArya mahAzramaNa jaina zvetAmbara terApantha jJAnakubera : DaoN. bhArilla __ Aja DaoN. bhArilla jaise vidvAna khojanA bahuta durlabha hai, jinhoMne apane baccoM evaM baccoM ke baccoM ko bhI vidvAna banAyA hai| maiM aise anekoM vidvAnoM ko jAnatA hU~, jinhoMne svayaM to jJAna kA bahuta pracAra kiyA; kintu ve apanI hI AgAmI pIr3hI ko vidvAna banAne ko taiyAra nahIM hai yA nahIM banA ske| ____DaoN. bhArilla ne na kevala deza-videza meM pracAra karanevAle 620 vidvAna banAye; apitu apane parivAra ke hI putra-putriyoM, nAtI-potoM ko vidvAna banAkara apane hRdaya meM jJAna kI utkRSTa mahimA ko pradarzita kiyA hai| Apake parivAra ke kula 17 sadasya vidvAna banakara jJAna bA~Tane kA kArya kara rahe haiN| ____ adbhuta jJAna evaM usa tattvajJAna ke pracAra meM Apake viziSTa yogadAna ko dekhate hue maiM Apako 'jJAna-kubera' kahakara hI sambodhita karanA cAhatA huuN| jo dhana barasAve vaha dhana kubera; jo jJAna barasAve vaha jJAnakubera, cU~ki Apa jJAna barasAte haiM; isalie Apa jJAna-kubera haiN| - svasti zrI bhaTTAraka cArukIrti svAmIjI, jainamaTha, zravaNabelagAlA (karnATaka) sabhI kI ekatA meM samAja kA bahuta bhalA hai DaoN. bhArilla samyagdarzana haiM, AcArya vidyAnandajI samyagjJAna haiM aura AcArya vidyAsAgarajI samyakcAritra haiM; hameM ina tInoM ko eka sAtha rakhanA hai aura eka sAtha dekhanA hai| sabhI kI ekatA meM samAja kA bahuta bhalA hai| - bhaTTAraka zrI cArukIrtijI, mUr3habidrI maTha *
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla prakAzanamAna dhruvatArA paNDitajI jIvana kI zuruAta se hI sarasvatI kI ArAdhanA, svAdhyAya evaM cintana-manana meM lage hue haiN| samayasAra Adi utkRSTa granthoM kA adhyayana evaM svAdhyAya karake aneka pustakeM likhI haiN| Apako jinavANI kI vizeSa sevA karane kI zakti milI hai| paNDitajI kI maulika kRti 'kramabaddhaparyAya' ko kaI bAra pddh'aa| yaha kRti vartamAna meM sArasvata vidvat loka meM prajvalita prakAzamAna dhruvatArA hai| -svasti zrI bhuvanakIrti bhaTTArakasvAmIjI zrI kSetra kanakagiri maTha, maleyUra (karnATaka) marmajJa vidvAna DaoN. hukamacandajI bhArilla jainadarzana ke marmajJa vidvAna haiM, gambhIra lekhaka aura prakhara vaktA haiN| apanI kuzala lekhanI se maulika sAhitya kA sRjana kara DaoN. bhArilla ne jinavANI kI vizeSa upAsanA kI hai| ___DaoN. bhArillajI varSoM se zruta kI upAsanA meM lage hue haiM - yaha unakA sAhitya batAtA hai| Apa samAja dvArA 'vidyAvAcaspati', 'vANIbhUSaNa', 'jainaratna' - Adi kaI upAdhiyoM se bhUSita hue haiN| samayasAra anuzIlana grantha vizeSataH paThanIya aura mananIya haiM / jIvana ke anamola kSaNa adhyAtma ke sAtha saghanatA se jur3e raheM - yahI maMgala kAmanA hai| - sAdhvI saMghamitrA, jayapura (rAja.) mUrdhanya vidvAna DaoN. hukamacandajI bhArilla aise hI mUrdhanya vidvAnoM meM haiM, jinheM jJAna kI gambhIratA ke sAtha-sAtha, tattvajJAna jaise nIrasa viSaya ko bhI sarasa banAkara use zrotAoM ko hRdayaGgam karAne kI utkRSTa pravacana-kuzalatA bhI janmajAta rUpa se prApta hai| -DaoN. dAmodara zAstrI, jaina vizvabhAratI, lADanUM
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla ___ yugAntarakArI sAhitya ke agradUta DaoN. hukamacanda bhArilla kyA haiM? - eka yuga haiM, eka vyakti haiM, eka vidvAna haiM, eka saMsthA hai, eka zikSaka haiM, eka gadyakAra haiM, eka padyakAra haiM, eka pravacanakAra haiM, eka vaktA haiM, eka adhyayanakAra haiM, eka krAMtikArI haiM, eka zAMtidUta haiM yA gurudeva ke agragaNya dUta haiN| ____ 20vIM sadI gurudeva kI zatAbdI mAnA jAtI hai; kyoMki unake samarthakoM meM bhI ekamAtra ve hI carcA kA viSaya rahate the aura unake virodhI bhI jitanI carcA unakI karate the, utanI apane ArAdhya kI bhI nahIM karate the| tatkAlIna samasta jaina samAcAra patra-patrikAoM ke hara aMka meM una para lekha, TippaNiyA~ avazya hotI thIM, cAhe ve virodha meM ho yA samarthana meN| ___ 21vIM sadI meM DaoNkTara sAhaba samasta di. jaina samAja ke ati carcita vyakti rahe haiN| koI bhI patra-patrikA ho, DaoNkTara sAhaba ko yA to sarvocca adhyAtma pracAraka mAnatI rahI hai yA unheM di. jaina samAja kA sabase bar3A khalanAyaka ghoSita karatI rahI hai| ___ 21vIM sadI ToDaramala smAraka se prakAzita sAhitya ko maMdiroM meM yA to naI alamAriyA~ kharIda kara bharA gayA hai yA usa sAhitya ko bAhara phaiMkane ke, nadI meM Dubo dene ke prayAsa hue haiN| saMpUrNa di. jaina samAja ko Aja bhI gurudeva yA DaoN. bhArilla kA sAhitya AMdolita kie hue haiN| ___ 21vIM sadI kA "yugapuruSa" yadi DaoN. bhArilla ko ghoSita kiyA jAe to unake AMtarika evaM bAharI virodhiyoM ko bhI svIkArya honA caahie| ____DaoNkTara bhArilla ne apane pravacanoM ke mAdhyama se, apanI lekhanI ke mAdhyama se, apanI sUjha-bUjha se gurudevazrI ke samAna hI hajAroM gaira digambaroM meM digambara dharma ke lie AkarSaNa paidA kara diyA, digambara zAstroM ko par3hane kA cAva paidA kara diyaa| unake hRdaya meM digambara dharma ke prati AsthA utpanna kara dI, AdhyAtmikasatpuruSa pUjya gurudevazrI ke prati unheM zraddhAvAna
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla banA diyA hai| 28 varSa se prativarSa zvetAmbara paryuSaNa parva para mumbaI meM bhAratIya vidyAbhavana jaise bhavanoM meM pravacana karake, na kevala svayaM ne pravacana kiye, apitu ziSyagaNoM dvArA pravacana-kakSAoM ke kAryakrama karake yaha mahAna kArya kiyA hai| eka sabhA meM maiMne kahA thA - agara 20vIM sadI gurudeva kI mAnI jAegI to 21vIM sadI unake ziSya DaoN. hukamacanda bhArilla ko samarpita kI jaaegii| gurudeva ke avasAna ke pazcAt eka kuhAsA, eka aMdhakAra sA chA gayA thA, yaha to hamArA saubhAgya hai ki gurudevazrI kA DaoN. hukamacandajI jaisA udbhaTa ziSya hameM mila gayA, jisane sonagar3ha ke sUrya ko asta nahIM hone diyA evaM dIpaka se hI sahI saMpUrNa mumukSu samAja ko Alokita kie rkhaa| apanI pratibhA se, apanI kAryazailI se ve eka prakAzapuMja bana gae evaM jainadarzana kI, dravyAnuyoga kI, Atmadharma kI evaM jaina adhyAtma kI duMdubhiyA~ phira se bajane lagI aura paMcaparamAgama ke pazcAzcarya prasphuTita hone lge| ___DaoNkTara sAhaba kI sarvotkRSTa kRti paNDita ToDaramala smAraka TrasTa Aja vizva kA sabase sazakta adhyAtma kendra hai, AdhyAtmika UrjA kA srota hai| jaba pUre vizva ko bhautikavAda ne apane Agoza meM sameTa liyA ho, taba rAjasthAna ke registAna meM ToDaramala smAraka evaM yahA~ calanevAle jaina siddhAnta mahAvidyAlaya ko DaoN. bhArilla kA netRtva nakhalistAna kI mAniMda sukUna pradAyaka hai| DaoNkTara sAhaba ApameM zakti hai, ApakI vANI meM tAkata hai| ApakA adhyayana evaM cintana talasparzI hai, ajeya hai samantabhadra kI tarkazakti Apako prApta huI hai, Apa Agama buddhi ke dhAraka haiM, sAdharmI vAtsalya Apako prakRti pradatta hai tattvapracAra ke lie Apa AjIvana samarpita rahe haiM
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla sampUrNa jaina samAja hI nahIM, sampUrNa dhArmika samAja ke unnaya ke lie niraMtara sAhitya sRjana karate rahie; jIvana ke isa daura meM svAmIjI jo virAsata Apako sauMpa kara gae haiM,, use hajAra hAthoM se luTAie, aura lAkhoM hAthoM meM baaNttie| guru kahAna kI vANI jo, DaoNkTara sAhaba Apa na phailAte, zuddhAtma sudhA sAra kaho kauna pilAte, kaho kauna pilAte? - samAjaratna azoka bar3ajAtyA, indaura DaoN. bhArilla kA vItarAgI vyaktitva Aja vidvat jagata meM, samAja meM yaha bar3I bhArI ciMtA kA viSaya ho gayA ki DaoN. bhArilla ke bAda kauna? kyoMki bhArillajI saMsthA ke . paryAyavAcI bana cuke haiM, prANa bana cuke haiM; unakI AtmA kA isameM nivAsa ho rahA hai| ____ AcArya kundakunda ke samayasArAdi jo graMtha haiM, una para AcArya amRtacandra, jayasenAcArya kI jo TIkAe~ haiM, una TIkAoM ko donoM bhAiyoM . ne itanI gaMbhIratA se AtmasAta kiyA hai, kahA nahIM jA sktaa| . . __ina logoM ne aisA ciMtana kiyA haiM ki ye usameM tanmaya ho gaye haiN| inako dUsarI duniyA dikhAI hI nahIM pdd'tii| inase kisI aura viSaya kI carcA karo to kaheMge ki nahIM, hameM isase koI matalaba nhiiN| hameM to apanA AtmA dekhanA hai / jo eka ko jAnatA hai, vaha sabako jAnatA hai| pratyeka AtmA paramAtmA hai, isalie AtmA ko jAno to saba jAna jaaoge| aise AtmA ko Apane jAnA hai aura ise apane jIvana meM utArA hai| - ve AtmA meM aise tanmaya ho gaye haiM ki usase bAhara nikalate hI nahIM haiN| hamane bahuta kholane kI koziza kI, para unheM bAharI bAtoM meM koI AkarSaNa nahIM hai|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla ye jahA~ bhI jAte haiM, apanI hI bAta kahate haiN| Apa kisI bhI maMca para cale jAyeM, kahIM saMkoca nahIM krte| ____ dAdA (DaoN. bhArilla) kI yahI Adata hai / unheM saMsAra meM koI AkarSaNa nahIM hai| na unheM koI lAbha kI AkAMkSA hai aura na hAni kA bhy| unheM to cAhe niMdA karo, cAhe prazaMsA karo, lakSmI Ave, cAhe calI jAve, maraNa Aja ho jAye, cAhe kAlAMtara meM ho, usase koI pharka nahIM par3atA, unheM koI ciMtA nahIM hai| apane nyAya ke patha se Apa vicalita honevAle nahIM haiN| ___Apa kitanA bhI Thoka-bajA lo inako, parantu ApakA AtmA kA jo siddhAMta hai, jo kundakunda kA siddhAnta hai, usa siddhAnta se DiganevAle nahIM haiN| ve jaba bhI kaheMge, taba usI bAta ko kheNge| aisI dRr3hatA kaise Aye? aisA saphala agara kisI ko bananA hai, to kaise banegA? / ____ hameM kabhI bhI aisA dikhAI nahIM par3A ki pravacana karate samaya inake cehare para jarA bhI zikana AI ho| muskarAte rahate haiM, ha~sate hue, ha~sAte hue AtmA kA bodha Apa karAte haiN| adbhuta haiN| . Apa (DaoN. bhArilla) sarasvatIputra haiM, Apako maiM namaskAra karatA huuN| hama yahA~ apanI aMtarAtmA kI AvAja se aaye| hamAre aMtarAtmA ne kahA ki Apa eka vibhUti haiM, ApakA hIraka jayantI mahotsava ho rahA hai, usameM jarUra jAnA cAhie, unase kucha sIkhanA caahie| - pro. DaoN. sudarzanalAla jaina, vArANasI (u.pra.) anUThe vyaktitva ke dhanI Aja jaba deza ke kucha tathAkathita vidvAna saiddhAntika matabhedoM ke kAraNa apanI zAlInatA ko tilAMjali dekara, asaMyata bhASA kA prayoga kara, eka dUsare ko nIcA dikhAne kA prayAsa kara rahe hoM; eka eka zabda para apane pakSa ke poSaNa ke liye nimna stara kI bhASA apane patra-patrikAoM
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla meM prayoga karane para utara Aye hoM; 'maiM hI ThIka hU~' ke Agraha se bharI unakI lekhanI ho; dUsarA bhI ThIka ho sakatA hai, dRSTikoNa alaga-alaga ho sakate haiM - yaha soca jinakI kuMThita ho cukI ho; syAdvAda aura anekAnta kI carcA karate hoM, kintu Agraha aura ekAnta meM jIte hoM aura tiraskAra bhare zabdoM kA prayoga karate hoM; aise samaya meM eka aisA anUThA vyaktitva jo zAlInatA, samanvaya, sajjanatA, saralatA banAye rakhakara, dharmadhvajA ko lekara vizva meM dharma kI prabhAvanA kara rahA ho; aise vyaktitva ko maiM praNAma karatA hU~ aura vaha vyaktitva hai DaoN. hukamacanda bhArilla / maiM kaI bAtoM meM unheM Adarza mAnatA huuN| - rameza kAsalIvAla, indaura gaganacumbI U~cAiyA~ maiM DaoN. hukamacanda bhArilla sAhaba ko kaI dazakoM se jAnatA hU~ aura unake sAhitya kA maiMne adhyayana bhI kiyA hai| usa adhyayana kI maulikatA aura gaMbhIratA ko dekhakara maiMne yaha anubhava kiyA hai ki yadi ve meDikala DaoNkTarI ke kSetra meM hote, iMjIniyariMga ke kSetra meM hote yA rAjanIti ke kSetra meM hote, to usameM bhI unhoMne gaganacumbI U~cAiyoM ko chuA hotaa| ___mujhe aisA lagatA hai ki unakI Takkara kA koI bhI lekhaka dikhAI nahIM detaa| vaise bahuta se lekhaka hue haiM, lekina inakI lekhanI meM jo praur3hatA hai, maulikatA hai; vaha dUsaroM meM nhiiN| - DaoN. rAjArAma zAstrI, magadha vizvavidyAlaya, bodhagayA jaina vAGgamaya ke prakANDa vidvAna DaoN. hukamacanda bhArilla Aja jaina vAGgamaya ke prakANDa vidvAna haiM tathA sirpha rASTrIya hI nahIM, antarrASTrIya kSitija meM unakA nAma hai| ___ yadi hama sevA gineM to niHsaMkoca maiM kaha sakatA hU~ ki unhoMne jaina dharma kA pracAra sAre vizva meM karake hamArI susupta avasthA ko jAgrata kara,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla kriyAkANDa se Upara uThakara adhyAtma kI ora janatA ko mor3A hai| DaoN. bhArilla jI eka mahAna vaktA evaM adhyAtma ke jJAnI haiM, maiMne unheM najadIka se dekhA evaM parakhA hai, digambara santoM ke prati inake vinamra bhAva evaM unake tyAga ke prati asIma zraddhA hai| - padmazrI bAbUlAla pATodI, pUrva vidhAyaka, indaura (ma.pra.) prAmANika jJAna sAdhanA / DaoN. hukamacanda bhArilla isa yuga ke atyadhika prabhAvazAlI pravaktA, lekhaka, kahAnIkAra, upanyAsakAra aura samAja-sevI haiN| unakI hamAre jaina-anuzIlana kendra ke kAryakramoM meM sadA sahabhAgitA rahI hai| maiMne unakA eka ghaNTe taka dhArApravAha AkarSaka pravacana sunA hai| unake pravacana itane Thosa evaM prabhAvazAlI hote haiM, jinheM sunakara janatA gadgada ho jAtI hai| vidvattA, vaktRtA aura lekhana - tInoM kI dRSTi se unakI sarasvatI advitIya hai| viSaya ko sarala evaM supaspaSTa karanA aura vicAroM kI chApa zrotA para chor3a denA, unakI nijI vizeSatA hai / unakI vANI bar3e kolAhala meM bhI nIravatA lA detI hai aura sunanevAlA unakI do TUka bAtoM ko sunakara una para vicAra karane aura kArya karane ko majabUra hotA hai| DaoN. bhArillajI kI prAmANika jJAna-sAdhanA adbhuta rUpa se dhArAvAhI tathA akhaNDa rahI hai| ApakA susaMskRta vyaktitva samAja ke lie Adarza evaM varadAna svarUpa rahA hai| - pro. ke.ela. kamala, kulapati rAjasthAna vizvavidyAlaya, jayapura eka virala vyaktitva DaoN. hukamacanda bhArilla yazasvI vaktA, siddhahasta lekhaka evaM acche kAvyakAra haiN| unake lekhana evaM pravacana avirAma calate haiN| lekhana kI asAmAnya pratibhA ke kAraNa ve apanA zodha-prabandha 'paNDita ToDaramala : vyaktitva evaM kartRtva', 'tIrthaMkara mahAvIra aura unakA sarvodaya tIrtha', 'kramabaddhaparyAya', 'paramabhAvaprakAzaka nayacakra' jaise lagabhaga 80 tAttvika
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla granthoM kA praNayana kara kAphI lokapriya hue haiM aura jinakA aneka bhASAoM meM anuvAda huA hai evaM jo lAkhoM kI saMkhyA meM vikraya hokara ghara-ghara pahu~ce haiN| apanI ina racanAoM evaM tAttvika tarkazailI ke kAraNa ve pUjya gurudevazrI ke prazaMsA ke pAtra rahe haiN| pUjya gurudevazrI se tattvagrahaNa karake unhoMne AjIvana tattvapracAra kA jo vrata liyA, use ve akhaNDa nibhA rahe haiN| samAja ko unhoMne kAphI diyA hai aura usI se upakRta samAja unheM aneka bAra sammAnita bhI kara cukA hai| eka sAmAnya adhyApaka se uThakara sarvatonmukhI pratibhA ke dhanI DaoN. bhArilla ne unnayana ke zikhara ko chuA hai| sacamuca yaha unake vyaktitva kI viralatA hai| Aja DaoN. bhArilla smAraka ke sAtha apane gahare ekatva ke kAraNa smAraka ke hI paryAya bana gae haiN| ___merI kAmanA hai ki DaoN. bhArilla parivAra yuga-yuga-jie aura pUjya gurudevazrI kI tattvadhArA ko usa yugAntara kI anantatA meM le jAe, jahA~ adhyAtma ke zikhara para pUjya gurudevazrI ke bhavAntaka tattva kI dhvajA ciraananta taka phaharAtI rhe| - bAbU jugalakizora 'yugala', koTA unakA jIvana-vrata anukaraNIya hai tattvajJAna ke pracAra se prANImAtra ke uddhAra ke lie sampUrNa jIvana nyauchAvara karane kA unakA jIvana-vrata anukaraNIya hai, abhinandanIya hai| siddhAnta samajhAnA to sarala bhI ho sakatA hai, para svayaM apane para unakA saphala prayoga durlabha hai| paNDitajI ne sAdagI se una siddhAntoM ko svataH or3hakara jo Adarza upasthita kiyA hai, vaha unake pravacana ko sugrAhya banA detA hai| - nirmalacandra jaina, rAjyapAla : rAjasthAna sarakAra, jayapura
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla jaina zAsana ke stambha eka hI vyakti meM itanI vizeSatAe~ honA eka asAdhAraNa vyaktitva ko hI siddha karatI haiN| sAtha hI vartamAna kI bhautika cakAcauMdha meM bhI, apane vyaktitva kA upayoga bhautika kAmanAoM kI pUrti meM karane kA bhAva bhI nahIM honA, yaha to isa yuga meM eka Azcarya hI hai aura AtmArthIpane kA eka anukaraNIya udAharaNa bhI hai| isa saMsthA ke lagabhaga 33 varSoM ke kAryakAla meM Aja taka, DaoN. sAhaba ne kabhI sukhApekSI bhAvanA vyakta nahIM kii| unakA rahana-sahana, vyavahAra sabhI sIdhA-sAdA-sA, jaisA prArambha meM thA, vaisA hI abhI bhI calA A rahA hai| ___saMkSepa meM itanA hI kahanA paryApta hai ki DaoN. sAhaba AtmArthitA ke dhanI, mana-vacana-kAya se tattvajJAna ke pracAra meM apanA jIvana samarpita karanevAle, kisI bhI prakAra ke pralobhanoM se AkarSita nahIM honevAle, yathArtha mArga ke prakhara evaM nirbhIka vaktA va pracAraka hone ke sAtha-sAtha kuzala lekhaka bhI haiN| Apake dvArA likhita evaM sampAdita sAhitya yugoMyugoM taka yathArtha mArga arthAt yathArtha jainazAsana ko TikAe rakhane meM stambha kA kArya kregaa| itihAsa isakI sAkSI degaa| - nemIcanda pATanI, mahAmaMtrI paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura, belanagaMja AgarA caturmukhI pratibhA ke dhanI DaoN. hukamacandajI bhArilla jainajagata ke lokapriya pravaktA, AkarSaka lekhaka, rocaka sampAdaka, adhyAtma ke pramukha adhyetA, saphala saMsthA saMcAlaka evaM manISI tArkika vidvAna haiN| pUjya gurudevazrI ke pazcAt tattvajJAna ke pracAra-prasAra kA zreya Apako
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ . manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla hI jAtA hai| Apane tattvajJAna ko jIvanadAna dene ke sAtha usakA saMrakSaNasaMvarddhana kiyA hai| Apane vividha AyAmoM ke mAdhyama se adhyAtma ko vRhadAkAra diyA hai| - paNDita prakAzacanda 'hitaiSI', sampAdaka, sanmati sandeza, dillI caturmukhI vyaktitva ke dhanI jainajagata meM 'bhArilla' yaha nAma jana-jana meM pracalita ho gayA hai| AdhyAtmika ziviroM meM, saMgoSThiyoM meM, ahiMsaka sammelanoM tathA dhArmika utsavoM aura aba samayasAra vAcanAoM meM DaoN. hukamacanda bhArilla ko zIrSa sthAna prApta hai| kevala bhArata meM hI nahIM, deza-dezAntaroM tathA videzoM ke vizAla bhU-bhAga meM unakI AdhyAtmika gUMja sunAI par3atI hai| pravacanoM ke mAdhyama se unhoMne sabhI taraha ke jana-mAnasa meM eka lokapriya sthAna banA liyA hai| .. eka prakhara AdhyAtmika pravaktA hone ke sAtha-sAtha acche kathAkAra kA guNa bhI unameM samAhita hai| bhale hI pravacanoM-bhASaNoM meM AdhyAtmika dRSTi pradhAna ho; kintu vyavahAra kI nistaraMgatA, loka pracalita ghaTanAoM tathA dRSTAntoM kI anviti se kaThina se kaThina viSaya ko jana-mAnasa meM praviSTa karAne kI kalA meM nipuNa honA hI unake vyaktitva kI vizeSatA hai| adhyAtma kI ruci rakhanevAloM meM to unakI prasiddhi eka anubhavI paNDita ke rUpa meM khyAta hai, lekina virodhiyoM meM bhI ApakI praviSTi sahaja hai| ___isa deza meM Aja jaina tattvajJAna kI jo vizAla paudha laharAtI najara A rahI hai; usameM DaoN. bhArilla evaM bhArilla parivAra kA vizeSa yogadAna rahA hai| -- devendrakumAra jaina, bhUtapUrva adhyakSa, zrI a.bhA.di. jaina vidvatpariSad, nImaca (ma.pra.)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla . adhyApana-zailI ke zikhara puruSa DaoN. hukamacandajI bhArilla kI vANI meM jJAna aura oja kA maNikAMcana saMyoga hai| prArambha meM dArzanika durUhatA tathA jaTila vaicArika gutthiyoM ko sarala aura sugama zailI meM abhivyakta karane kI bejor3a kalA ke kAraNa ve vastutaH jaina sAhitya jagata meM pahacAna banane lge| ___ apane adhyAtma sAhitya se isa zailI meM uttarottara ve sudhAra aura nikhAra prApta karate gae aura Aja ve apanI sarala-sugama adhyApana-zailI ke zikhara puruSa bana gae haiN| - DaoN. mahendrasAgara pracaNDiyA, alIgar3ha mahAna upakAra kiyA hai| pUjya gurudevazrI kI dRSTi meM DaoN. sAhaba kA tattvajJAna ke pracAra-prasAra meM viziSTa sthAna hai, isalie unhoMne eka bAra mahAvIra nirvANa mahotsava ke dina ghoSaNA kI thI ki paNDita hukamacanda kA kSayopazama bahuta hai, unake . dvArA dharmaprabhAvanA bahuta hogii| ___ yaha to jagajAhira evaM sarva-svIkRta tathya hai ki isa yuga meM pUjya zrI kAnajI svAmI ke pazcAt DaoN. sAhaba ke dvArA hI kundakunda kI vANI kA vyApaka pracAra-prasAra ho rahA hai| . isake sAtha-sAtha atyanta alpa mUlya meM lAkhoM kI saMkhyA meM vItarAgI satsAhitya kA prakAzana ho rahA hai aura nirantara ghara-ghara meM pahuMca rahA hai| DaoN. sAhaba ke roma-roma meM kundakunda kI vANI ke sAtha anya AcAryoM kI vANI bhI samAyI huI hai| AcAryoM ke gambhIra sAhitya ko sarva sAdhAraNa kI viSayavastu banAne meM DaoN. sAhaba kA mahAna yogadAna hai| zrI pUranacanda godIkA dvArA nirmita paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura kI chavi banAne meM aura samasta saMsthAoM ko sarvopari karane meM DaoN. sAhaba kA atyanta zrama rahA hai|
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla 16 DaoN. sAhaba ne hama vidyArthiyoM para lagAtAra pA~ca varSoM taka athak parizrama kara, vidvAna banAkara mahAna upakAra kiyA hai| DaoN. sAhaba mumukSu bhAI-bahinoM se kahate haiM - Apa kacce mAla ke rUpa meM hameM eka vidyArthI do, hama use sarvaprakAra se pakkA karake uccakoTi kA vidvAna banAkara Apako sauMpa deMge - aisI kalA ke dhAraka haiM DaoN. saahb| vartamAna meM hamArI prathama baica ke vidyArthI bra. abhinandanakumArajI, paNDita abhayakumArajI, DaoN. zreyAMsa kumArajI, paNDita rAkezakumArajI, paNDita mahAvIrajI pATila, DaoN. sudIpajI zAstrI, paNDita kamalezakumArajI, paNDita rAjakumArajI ityAdi kA digambara jaina mumukSu samAja meM uccakoTi ke vidvAnoM meM nAma liyA jAtA hai| yaha saba DaoN. sAhaba kA hI prazasta pradeya hai| Apake sAnnidhya meM taiyAra hue hajAroM vidvAnoM kA paramparA se paMcamakAla ke anta taka pUjya gurudevazrI ke tattvajJAna ko TikAe rakhane meM yogadAna rhegaa| tattvajJAna se ina vidvAnoM kA svayaM kA to hita hogA hI, sAtha-sAtha parahita bhI alaukika hogaa| - bra. jatIzacandra zAstrI, sanAvada ___ adhyAtma ke sajaga praharI vastutaH bhArillajI eka vyakti nahIM, eka saMsthA haiN| naI pIr3hI ke lie AdarzarUpa meM eka preraka stambha hamAre samakSa upasthita haiN| dhanya hai jainasamAja! ananya hai yahA~ kI raja, jisane eka aisI vibhUti ko pAyA, jo na sirpha apane kalyANa meM lagI huI hai; apitu jijJAsuoM ko samyak dizA kI ora abhiprerita karane meM sadA agrasara hai| .. __kahate haiM ki duniyA ke loga yaza ke lie pAgala hote haiM aura adhikAMza loga usake pIche-pIche daur3ate haiM; para yaha unakI pakar3a meM nahIM aataa| kucha aise vyakti bhI haiM, jinake pIche yaza bhAgatA hai; para ve usakI pakar3a meM
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla nahIM aate| DaoN. bhArillajI aise hI viziSTa vyakti haiM, jo sirpha apane mizana meM vyasta haiM aura yaza unake pIche bhAgatA hai| aise mahAmanISI, bejor3a, vyaktitva ke dhanI ko mere aneka-aneka prnnaam| - DaoN. rAjIva pracaNDiyA, alIgar3ha niSNAta vidyAguru isa kArya kI lakSya pUrti hetu mujhe talaba lagI eka aise yogya niSNAta vidyAguru kI, jo isa saMkalpita anuSThAna ko apanI samagra pratibhA ke sAtha paripUrNa kara ske| aisI pratibhA kI khoja hetu antataH maiM nikala par3A dezavyApI yAtrA para aura mujhe ekadA andherI kAlaguhA ke chora para dikhAI par3I eka ujar3I-sI rjt-rekhaa| maiMne san 1980 meM pahalI bAra DaoN. hukamacanda bhArilla ke bAre meM sunA, phira unheM dekhA aura unase milaa| agale do sAloM taka maiMne unake pravacana va vyAkhyAna sune / bahuta najadIka se unheM samajhane va unakA Akalana karane kA suyoga paayaa| san 1982 meM, maiMne DaoN. bhArilla ke sammukha, jaina adhyAtma sTaDI sarkila phaiDarezana' saMgaThana kI saMsthApana kI yojanA prastuta kii| ___ unhoMne vAdA kiyA apane bejhijhaka sahayoga kA, AtmasphUrta nirantaratA kI Azvasti kA aura apane kriyAzIla yogadAna kaa| usa vakta yahI vaha zakhsa thA, jisane isa saMgaThana kI parikalpanA para dUragAmI dRSTi daur3AI aura bhaviSya kA kathana kiyA ki yaha saMgaThana jainadarzana kI AdhArabhUta saMkalpanA ko sAkAra karegA, na kevala mumbaI ke dAyare meM; balki deza-videza ke phalaka para / ___ DaoN. bhArilla, pradIptimAna vyaktitva aura gatyAtmaka caritravattA se sampanna, Aja samUce samudAya ke netRtvakartA haiN| Apa haiM eka Adarza vidyaaguru| - dinezabhAI modI, mumbaI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla tasmai zrI gurave namaH svAmI vivekAnanda ke bAda videza meM bhAratIya dharmoM kA sahI artha meM pracAraka yadi bhArata ko koI prApta huA hai to ve DaoN. bhArilla hI haiM, unheM hI yaha zreya diyA jA sakatA hai| aise kaI loga hoMge jo saMsthAe~ calAne meM niSNAta hoM, aise bhI kaI loga hoMge jo pravacana karate hoM, aise bhI loga mileMge jo patrikAoM kA sampAdana, lekhana kArya karate hoM; para eka sAtha ye saba kArya karanevAlA eka vyakti nahIM mila sakegA aura vaha bhI sabameM samAna sAmarthya va kuzalatA ke sAtha / lekina DaoN. bhArilla isake apavAda haiM, isa eka vyaktitva meM ye saba vizeSatAe~ samAhita huI haiM aura vaha bhI pUrNatA ke saath| prazAsaka, uttama pravacanakAra nahIM bana skte| para Azcarya hotA hai isa bAta para ki DaoN. bhArilla donoM eka sAtha kaise haiM? yaha mujhe hI nahIM, kisI ko bhI Azcarya meM DAlane vAlI bAta ho sakatI hai| - bAhubalI bhosage, hubalI (karnATaka) sarvAdhika mahattvapUrNa yogadAna bIsavIM sadI ke mahAna santa AdhyAtmikasatpuruSa zrI kAnajI svAmI dvArA paiMtAlIsa varSoM taka AdhyAtmika tattvajJAna kI jo 'jJAnAmRta' varSA huI hai; usako jana-jana taka pahu~cAne meM jinakA sarvAdhika mahattvapUrNa yogadAna rahA hai, jinhoMne apanI madhuravANI aura AdhyAtmika kalama se tattvajJAna ko pracArita kiyA hai - aise mahAna vyaktitva ke dhanI DaoN. bhArilla haiN| - vANIbhUSaNa paNDita jJAnacanda jaina,vidizA (ma.pra.) vaMdanA ke ina svaroM meM eka svara merA milA lo kAla ke mA~jhI se agara maiM abhyarthanA karU~ ki vaha apanI naukA kA laMgara eka aise ghATa para DAle, jisa ghATa para svAdhyAya kI sahaja paraMparA kA sazaktikaraNa huA ho, aisA ghATa vaha khoje jahA~ vItarAga-vijJAna ke abhyAsa sTrakcara, kaoNnsepTa bane ho, svayaM ko samajhane kI koziza huI ho,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla vyavasthita DhaMga se sIkhane, samajhane, parakhane, jAnane aura mahasUsa karane kI koI koziza huI ho, hara umra ke abhyAsI ke mana meM zraddhAsikta vizvAsa ko gahare baiThAne kI koziza huI ho ki vyakti ke bhAgya kA nirmAtA anya koI nahIM hai, manuSya jaisA karma karatA hai, vaisA hI vaha phala pAtA hai, eka aisA ghATa jahA~ prAmANika jIvana jIne kI kalA ko sahaja DhaMga se sikhAne kI koziza kI gaI ho, eka aisA ghATa jahA~ satya kI bahuAyAmitA ko svIkAryatA milI ho, to usa mA~jhI kI nAva, usa mallAha kI nAva eka hI ghATa para Akara TikegI, jisa ghATa kA nAma hai DaoN. hukamacanda bhArilla / - pro. DaoN. nalina zAstrI 28 anukaraNIya aura prazaMsanIya DaoN. sAhaba se maiM Aja se nahIM lagabhaga 20 varSa pahale se paricita hU~ / aneka bAra Apake deza-videza meM vyAkhyAna sune haiM; zikAgo meM dubaI meM maiM unake sAtha thA, mumbaI meM to aneka bAra sunane kA avasara milA hai, jisase maiM bahuta-bahuta prabhAvita huA hU~ / sacamuca ApakI tArkika zailI maMtramugdha karanevAlI hai| sarala-subodha zailI meM aneka pustakeM likhakara AdhyAtmika jaina tattvajJAna kA jo pracAra-prasAra Apane kiyA hai, vaha anukaraNIya evaM prazaMsanIya hai| samAja Apake pradeya ko kabhI nahIM bhUla sakatA hai| Apake nirdezana meM paNDita ToDaramala smAraka TrasTa ne dharmapracAra kA kArya kiyA hai, maiM usase bhI paricita hU~, vaha bhI adbhuta hai| dIpacanda gArDI, mumbaI - hamAre hRdaya meM jaise gurudevazrI kAnajI svAmI, DaoN. bhArilla ke hRdaya meM samAye haiM; vaise hI DaoN. bhArilla hamAre hRdaya meM samAye huye haiM / - -sumanabhAI dozI, rAjakoTa
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla 29 __ Apa jaisA koI nahIM . bIsavIM zatAbdI meM AdhyAtmika krAMti kA sUtrapAta karane vAle yugapuruSa zrI kAnajI svAmI jainadharma ke itihAsa meM yugoM-yugoM taka yAda kiye jaayeNge| gujarAta ke isa mahApuruSa ko suyogya ziSya ke rUpa meM DaoN. hukamacanda bhArilla jaisA nAyAba hIrA milA, jisane apane dUradarzI bahuAyAmI vyaktitva ke kAraNa cAroM dizAoM meM jJAna kA aisA alaukika prakAza phailAyA, jisane dezabhara meM adhyAtma kI bemizAla alakha jgaaii| suyogya ziSya vahI jo apane guru kA nAma rozana kare / DaoN. bhArilla Aja kisI paricaya ke mohatAja nahIM haiN| unhoMne jainajagata meM apane guru pU. kAnajI svAmI kI kIrti dhvajA to laharAI hI hai, sAtha hI prAtaH smaraNIya AcArya kundakunda se calI A rahI zramaNa paramparA ke unnata lalATa para kuMkuma kA tilaka lagAkara apane kartavya kA nirvahana kiyA hai| _pracAra-prasAra ke yuga meM ve kisI se pIche nahIM rahe / yahI kAraNa hai ki unake saMpAdakatva meM AdhyAtmika mAsika vItarAga-vijJAna Aja hindI, marAThI va kannar3a bhASAoM meM lagabhaga 10 hajAra kI saMkhyA meM prakAzita hokara Atma pipAsuoM kI jijJAsA zAMta karane kA upakrama banA huA hai| ___Apake dvArA racita sAhitya jo choTI-bar3I kRtiyoM ke 78 puSpoM ke rUpa meM deza kI pramukha bhASA hindI, aMgrejI, marAThI, gujarAtI, kannar3a, tamila tathA telagU bhASAoM meM chapakara lagabhaga 42 lAkha kI saMkhyA meM jana-jana taka pahu~cakara samucita samAdara prApta kara cukI haiN| yahI nahIM gItApresa gorakhapura kI bhA~ti kama se kama lAgata meM vipula jaina sAhitya upalabdha karAne meM ApakA koI sAnI nahIM hai| deza kI pramukha 8 bhASAoM meM Apake nirdezana meM 400 se adhika choTI-bar3I kRtiyA~ 68 lAkha se adhika kI saMkhyA meM prakAzita huI haiM, jo eka kIrtimAna hai| dAtAroM ke sahayoga se ati alpa mUlya meM sAhitya vikraya kiyA jAtA hai| aba taka 4 karor3a 25 lAkha se adhika kA sAhitya
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla bikrI eka rikArDa hai| yadi isakA bAjAra ke mUlya se AMkalana kareM to 16 karor3a se adhika kI rAzi hotI hai| __Apane zikSA ke kSetra meM bhI mahanIya kadama bar3hAte hue banda ho rahe vidyAlayoM ko naI UrjA pradAna kI aura gulAbI nagarI jayapura meM ToDaramala digambara jaina siddhAnta mahAvidyAlaya kI 1977 meM AdhAra zilA rakhakara anukaraNIya kArya kiyA hai| isa vidyAlaya kI kIrti se prerita hokara isa prakAra ke vidyAlaya saMcAlana kI samAja meM mAno hor3a-sI laga gaI hai| ___ isa mahAvidyAlaya ke mAdhyama se aba taka 620 zAstrI vidvAna jJAnArjana kara deza ke bahubhAga meM adhyAtma kI alakha jagA rahe haiN| ina vidvAnoM meM 161 vidvAna zikSA vibhAga meM zAsakIya padoM para rahate hue adhyAtma ke pracAra-prasAra meM saMlagna haiM / vizvavidyAlayoM meM vibhAgAdhyakSa ke rUpa meM 6, kaoNlejoM meM prophesara va vyAkhyAtA 32, nijI vyavasAya meM saMlagna 148, ema.bI.e.-7, iMjIniyara-1, sI.e.-2, Ayakara upAyukta-1, patrakAritA ke kSetra meM 9 tathA ucca zikSA meM adhyayanarata 124 vidyArthI haiN| banda hotI jaina pAThazAlAe~ cintA kA viSaya thiiN| Apane isa dizA meM gaharAI se cintana kiyA aura svayaM vaijJAnika paddhati se eka pAThyakrama taiyAra kiyaa| isa pAThyakrama meM bAlabodha bhAga 1,2 va 3, vItarAgavijJAna pAThamAlA bhAga 1,2 va 3 tathA tattvajJAna pAThamAlA bhAga 1 va 2 ke mAdhyama se rucikara va jJAnavardhaka pAThyakrama bhAvI pIr3hI ko diyaa| vItarAga-vijJAna vidyApITha parIkSAborDa 1968 meM Apane sthApita kiyA, jisake mAdhyama se aba taka 4 lAkha 34 hajAra 738 vidyArthI 600 pAThazAlAoM ke mAdhyama se jJAnArjana kara saphalatA prApta kara cuke haiN| ___ yahI nahIM Apane dezabhara meM vItarAga-vijJAna pAThazAlAoM kA jAlasA bichA diyaa| ina pAThazAlAoM meM par3hAne hetu adhyApakoM kI zikSita TIma taiyAra karane ke uddezya se prazikSaNa ziviroM kI adbhuta zRMkhalA san 1969 se prAraMbha kii| yaha prazikSaNa zivira 43 varSoM se nirantara cAlU haiM aura aba taka lagabhaga 8 hajara 9 sau.44 adhyApakoM ko prazikSaNa diyA jA cukA hai|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla yuvA varga ko bhautikatA kI cakAcauMdha se dUra rahate hue adhyAtma kI ora unmukha karanA TeDI khIra hai| parantu Apane isa kArya meM bhI mahArata hAsila kI hai| yuvakoM kA racanAtmaka saMgaThana a.bhA. jaina yuvA phaiDarezana ApakI preraNA se hI sthApita saMsthA hai, jisakI dezabhara meM zAkhAyeM vyApta haiN| yuvAvarga isa saMgaThana se san 1977 se jur3akara dezabhara meM 317 zAkhAoM ke mAdhyama se AdhyAtmika gatividhiyoM ko saMcAlita kara apane kartavya kA nirvahana kara rahA hai| . yuvA phaiDarezana kI prabhAvI pracAra-prasAra yojanA ke tahata san 1986 meM kaisiTa vibhAga sthApita kiyA gyaa| isake mAdhyama se kaisiTa evaM oDIo/vIDIo sIDI kA nirmANa vipula mAtrA meM ho rahA hai| aba taka 1 lAkha 95 hajAra 2 sau 29 kI saMkhyA meM 45 lAkha kI sIDI/DIvIDI vikraya hokara ghara-ghara meM pravacanoM kI dhUma macA rahe haiN| zAkAhAra-zrAvakAcAra ratha ke pravartana ne yuvA phaiDarezana kI khyAti meM cAra cAMda lagA die haiN| AcArya kundakunda va paNDita banArasIdAsa ke varSa utsAhapUrvaka manAkara inake sAhitya ko ghara-ghara pahu~cAne kA duzkara kArya bhI yuvA phaiDarezana ke mAdhyama se kiyA gayA hai| AdhyAtmika zikSaNa-zivira laganA to Ama bAta ho gaI hai| dIrghakAlIna avakAza ke samaya grupa ziviroM kA saMcAlana dharma prabhAvanA kA mahattvapUrNa aMga bana gayA hai| 60-70 yuvA vidvAnoM kI TIma isa kArya meM lagakara baccoM ko saMskArita karane nikala par3atI hai aura manovaijJAnika DhaMga se bAlagopAloM ko adhyAtma kI saMjIvanI bUTI sahaja hI pilA detI hai| ___ dazalakSaNaparva para suniyojita DhaMga se deza ke kauna-kaune meM 500 se adhika kI saMkhyA meM vidvAna bhejane kA adbhuta kArya Apake mArgadarzana meM vigata 32 varSoM se nirantara jArI hai| aSTAnhikA parva kA prasaMga ho yA vedI pratiSThA ho athavA paMcakalyANaka hoM vidvAna upalabdha karAne hetu nirantara Apake pAsa samAja kI mAMga banI rahatI hai aura Apa sahaja hI isa sevA ke lie tatpara rahate haiN|
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla zrI ToDaramala jaina mukta vidyApITha kI parikalpanA bhI ApakI dena hai| isa vidyApITha ke mAdhyama se saMskRta Adi kI anivAryatA ke binA kisI bhI jAti, umra, varga ke lie jaina tattva vidyA ke pracAra-prasAra hetu kaTibaddha haiN| __ jaina samAja ke aneka parivAra AjIvikA ke uddezya se videzoM meM jAkara basa gae haiN| ina parivAroM meM dhArmika saMskAra bane raheM tathA bhAvI pIr3hI jainadharma ke marma ko samajha sake; isa hetu san 1984 se lagAtAra DaoN. bhArilla prativarSa nArtha amerikA, kanAr3A, iMgalaiNDa, beljiyama, sviTajaralaiNDa, jarmana, jApAna, hAMgakAMga, keniyA, siMgApura, maleziyA, dubaI, zarajAha, abudhAbI Adi 15 dezoM meM jAkara gurudeva zrI kAnajI svAmI kI adhyAtma paramparA ko sudRr3ha karane meM saMlagna haiN| aba taka 35 yAtrAoM ke mAdhyama se Apane tattvapracAra-prasAra kI dizA meM misAla kAyama kI haiN| DaoN. hukamacanda bhArilla ke vyaktitva aura kartRtva para vizvavidyAlaya stara para mahanIya kArya huA hai| tattvavettA DaoN. hukamacanda bhArilla abhinandana graMtha kA prakAzana jaina samAja ke itihAsa meM advitIya hai| 708 pRSThoM kA yaha vizAla grantha 12 khaNDoM meM vibhakta haiN| isameM 357 lekha samAviSTa haiN| rASTra saMta siddhAnta cakravartI pU. AcArya zrI vidyAnandajI munirAja ke pAvana sAnnidhya meM vimocita yaha grantha jana-jana ko romAMcita kiye huye haiN| ___ DaoN. mahAvIra prasAda Tokara dvArA mohanalAla sukhAr3iyA vizvavidyAlaya se pIecaDI ke lie mAnya zodha grantha 'DaoN. hukamacanda bhArilla : vyaktitva aura kRtitva' 7 adhyAyoM meM vibhakta hai| isa 440 pRSThoM ke grantha kA prakAzana 11 maI 2005 ko kiyA gayA thaa| isI prakAra zrImatI sImA jaina ne sukhAr3iyA vizvavidyAlaya udayapura se 'DaoN. hukamacanda bhArilla ke sAhitya kA samAlocanAtmaka anuzIlana' viSaya para svIkRti prApta kara lI hai tathA DaoN. maMjU caturvedI ke nirdezana meM zodharata haiN|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 manISiyoM kI dRSTi meM : DaoN. bhArilla - isI krama meM bar3AmalaharA ke zrI aruNakumAra zAstrI ne rAjasthAna vizvavidyAlaya dvArA ema.e. ke paMcama prazna patra ke vikalpa meM 'DaoN. hukamacanda bhArilla aura unakA kathA sAhitya' laghuzodha prabaMdha prastuta kiyA hai| 120 pRSThoM kI yaha kRti 7 adhyAyoM meM vibhakta hai, jise DaoN. hukamacanda bhArilla ceriTebala TrasTa, mumbaI dvArA prakAzita kiyA gayA hai| zrI zikharacanda jaina dvArA rAjasthAna vizvavidyAlaya dvArA ema.e. ke paMcama praznapatra ke vikalpa ke rUpa meM 'DaoN. hukamacanda bhArilla : vyaktitva evaM kRtitva' laghuzodha prabaMdha prastuta kiyA hai jo abhI aprakAzita hai| __suzrI mamatA guptA dvArA 'dharma ke dazalakSaNa : eka anuzIlana' laghuzodha prabaMdha tathA nItU caudharI dvArA 'zikSA zAstrIya pariprekSya meM DaoN. hukamacanda bhArilla ke zaikSika vicAroM kA samIkSAtmaka adhyayana' laghuzodha prabaMdha isI krama kI kar3I haiM; jo abhI aprakAzita hai| vizvavidyAlaya stara ke vidvAnoM dvArA jaina adhyAtma ko DaoN. hukamacanda bhArilla kA sAhityika avadAna viSaya para Ayojita aneka rASTrIya vidvat saMgoSThiyoM meM paThita zodha AlekhoM kA pratinidhi saMkalana hai - 'DaoN. bhArilla ke sAhitya kA samIkSAtmaka adhyayana' hai| 252 pRSThoM meM samAhita yaha kRti 55 AlekhoM se susajjita haiN| jisakA saMpAdana akhila baMsala dvArA kiyA gayA hai| pUjya A. zrI vidyAnandajI ke Adeza kA nirvahana karate huye zrI akhila bhAratavarSIya di. jaina vidvatpariSad ke tattvAvadhAna meM samayasAra jaise duruha grantha para aneka saMgoSThiyoM ke sRjaka Apa hI the| yahI nahIM samayasAra saptAha kA adbhuta Ayojana kara Apane AcAryazrI kA hRdaya jIta liyaa| Apake dvArA kiye gaye ina adbhuta kAryoM kA yadi bebAka lekhAjokhA kiyA jAya to yaha kahanA atizayokti nahIM hogI ki 'Apa jaisA koI nhiiN|' __ - akhila baMsala, jayapura
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. hukamacandajI bhArilla kA nAma Aja jaina samAja ke uccakoTi ke vidvAnoM meM agraNIya haiN| jyeSTha kRSNa aSTamI vi. sa. 1992 tadanusAra zanivAra, dinAMka 25 maI 1935 ko lalitapura (u.pra.) jile ke baraudAsvAmI grAma ke eka dhArmika jaina parivAra meM janme DaoN. bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, sAhityaratna tathA ema. e., pI-eca.DI. haiN| maMgalAyatana vizvavidyAlaya dvArA Apako DI-liTa kI mAnada upAdhi pradhAna kI gaI hai| samAja dvArA vidyAvAridhi, mahAmahopAdhyAya, vidyAvAcaspati, paramAgamavizArada, tattvavettA, adhyAtmaziromaNi, vANIvibhUSaNa, jainaratna, Adi aneka upAdhiyoM se samaya-samaya para Apako vibhUSita kiyA gayA hai| sarala, subodha tarkasaMgata evaM AkarSaka zailI ke pravacanakAra DaoN. bhArilla Aja sarvAdhika lokapriya AdhyAtmika pravaktA haiN| unheM sunane deza-videza meM hajAroM zrotA nirantara utsuka rahate haiN| AdhyAtmika jagata meM aisA koI ghara na hogA, jahA~ pratidina Apake pravacanoM ke kaiseTa na sune jAte hoM tathA ApakA sAhitya upalabdha na ho| dharma pracArArtha Apa 29 bAra videza yAtrAyeM bhI kara cuke jaina jagata meM sarvAdhika par3he jAnevAle DaoN. bhArilla ne aba taka choTI-bar3I 78 pustakeM likhI haiM aura aneka granthoM kA sampAdana kiyA hai| Apako yaha jAnakara Azcarya hogA ki aba taka ATha bhASAoM meM prakAzita ApakI kRtiyA~ 44 lAkha se bhI adhika kI saMkhyA meM janajana taka pahuMca cukI haiN| sarvAdhika bikrIvAle jaina AdhyAtmika mAsika 'vItarAgavijJAna' hindI, marAThI tathA kannar3a ke Apa sampAdaka haiN| zrI ToDaramala smAraka bhavana kI chata ke nIce calanevAlI vibhinna saMsthAoM kI samasta gatividhayoM ke saMcAlana meM ApakA mahattvapUrNa yogadAna hai| vartamAna meM Apa zrI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad ke adhyakSa, paNDita ToDaramala smAraka TrasTa jayapura ke mahAmantrI haiN| samAja kI zIrSastha saMsthAoM yathA-digambara jaina mahAsamiti, a.bhA. digambara jaina pariSad, a.bhA. jaina patra sampAdaka saMgha Adi se bhI Apa kisI na kisI rUpa meM jur3e haiN|