Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA pravacana bodha-gahana bodha-mukti hai For private Personal Use Only a
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ O nly jANijjaha cintijjai, janmajarAmaraNaMsaMbhavaM dukkhN| na ya visaesu, virajjai, aho subaddho kvddgNtthii||6|| janmaM dukkhaM jarA dukkhaM, rogA ya maraNANi y| aho dukkho hu saMsAro, jattha kIsati jtNvo||7|| hA jaha mohiyamaiNA, suggaimaggaM ajaannmaannennN| bhIme bhavakaMtAre, suciraM bhamiyaM bhykrmmi||8|| micchattaM vedaMto jIvo, vivarIyadaMsaNo hoi| na ya dhamma rocedu hu, mahuraM pi rasaM jahA jrido||9|| micchattapariNadappA tivvakasAeNa suTTha aavittttho| jIvaM dehaM ekkaM, maNNato hodi bhirppaa||10|| wwwjainelibrary org -
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ halA sUtraH phira-phira bhogegA, kyoMki jo pATha lenA thA liyA nahIM, jo jANijjai cintijjai, janmajarAmaraNasaMbhavaM dukkhN|| sIkhanA thA sIkhA nhiiN| use punaH punaH usI vidyAlaya meM vApisa na ya visaesu virajjaI, aho subaddho kvddgNtthii|| lauTa AnA pdd'egaa| 'jIva jarA, janma aura maraNa se honevAle dukha ko jAnatA hai, dukha ko koI jAgakara bhogatA hai, to anubhava hAtha AtA hai| usakA vicAra bhI karatA hai; kiMtu viSayoM se virakta nahIM ho pAtA anubhava hAtha AtA hai ki dukha ko maiMne hI paidA kiyA thA, kaise hai| aho, mAyA kI gAMTha kitanI sudRr3ha hai!' paidA kiyA thA, aba dubArA vaisA na kruuNgaa| isakI koI kasama jIvana meM gujarate to hama sabhI eka hI rAha se haiN| usI rAha se nahIM lenI par3atI, na koI vrata lenA par3atA hai; kyoMki vrata aura mahAvIra bhI gujarate haiN| rAha meM koI bheda nahIM hai| jIvana kA kasameM to saba nAsamajhI ke hisse haiM, ve to sonevAle AdamI kI tAnA-bAnA eka jaisA hai| vistAra meM thor3e pharka hoNge| koI isa tarakIbeM haiN| jisane eka bAra dekha liyA ki Aga meM hAtha DAlane gAMva meM paidA hotA koI usa gAMva meM, koI isa deha meM koI usa deha se hAtha jala jAtA hai, vaha kisI maMdira meM, kisI sAdhu ke satsaMga kI taraha koI puruSa kI taraha, koI garIba koI meM pratijJA nahIM letA ki aba Aga meM hAtha dubArA na ddaaluuNgaa| amIra-ye vistAra ke bheda haiM, lekina jIvana kA tAnA-bAnA samajha A gyii| eka hI hai| samajha kAphI hai| pratijJA se samajha kA koI saMbaMdha nahIM hai| janma, jIvana, mRtyu-aura saba meM anusyUta dukha kI dhArA hai| nAsamajha pratijJA lete haiN| nAsamajha vrata lete haiN| samajhadAra to kahAM janme, isase pharka nahIM pdd'taa| kahAM mare, isase pharka nahIM samajha se jInA zurU kara detA hai| vahI usakA vrata hai, vahI usakI pdd'taa| janma aura mRtyu kA svAda to eka hI hai| pratijJA hai| sabhI eka hI rAste se gujarate haiN| phira bhI usI rAste se sabhI eka bAra dekhA ki hAtha jala gayA, aba dubArA jalanA muzkila alaga-alaga anubhava aura niSkarSa lete haiN| ghaTanAeM to ho jAegA, kyoMki hAtha maiM hI DAlUM tabhI jalatA hai| eka-sI ghaTatI haiM, lekina jIvana ke niSkarSa bar3e alaga ho jAte Aga kA svabhAva jalAnA hai| lekina Aga tumhAre pIche nahIM haiN| aura jaba taka koI ghaTanA anubhava na bane, taba taka ghaTIna daur3atI; tuma hI Aga meM hAtha DAlo to hI jalate ho| to apanI ghaTI braabr| hI bAta hai, apanA hI nirNaya hai, apanA hI dAyitva hai| DAleM to dukha AtA hai-sabhI ko AtA hai| dukha bhogA jAtA hai| jaleMge, na DAleM to nahIM jleNge| yadyapi jIvana itanA sarala nahIM lekina dukha bhoganA do DhaMga se ho sakatA hai : koI jAgakara bhogatA hai| Aja hAtha DAlate ho, ho sakatA hai kala patA cale, jlaa| hai, koI soe-soe bhogatA hai| jo soe-soe bhogatA hai vaha khabara Ate-Ate dera laga jaae| bIja kI taraha jo Aja ghaTA hai, www.jainelibrarorg.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAga : 1 vRkSa banate-banate samaya laga jaae| yaha ho sakatA hai ki tumhAre | ho jAegI jitanI tumhArI vAsanA, usI kSaNa mukti ho jaaegii| kRtya meM aura tumhAre phala meM thor3A samaya kA phAsalA ho| to | jisa kSaNa, Aga meM hAtha DAlane se hAtha jalatA hai, yaha satya zAyada tuma jor3a bhI na pAo ki kisa kAraNa se dukha milaa| utanA hI gaharA utara jAegA jitanA Aga meM hAtha DAlane kI prabala jo samajha nahIM pAte, jAga nahIM pAte, dukha ko jAgakara bhogate | vAsanA gaharI hai, usI dina vAsanA kaTa jaaegii| nahIM, ve ciMtana to bahuta karate haiM, manana to bahuta karate haiM ki dukha | vRkSa kI zAkhAoM ko mata kATate rho| usase kucha bhI na na ho| aisA kauna hogA manuSya jo cAhatA hai dukha ho! dukha na ho, | hogaa| jar3eM kATanI hoNgii| jamIna meM gahare utaranA hogaa| apanI aisA to sabhI cAhate haiN| lekina cAha se thor3e hI dukha rukatA hai! | hI cetanA ke aMdhakAra meM dIye le jAne hoNge| jo samajhe haiM, unhoMne to pAyA hai ki cAha se hI dukha paidA hotA hai| to mahAvIra kahate haiM, socate haiM loga, jAnate-se bhI lagate haiM, dukha na ho, isa cAha se bhI dukha paidA hotA hai| cAha mAtra dukha ke kiMtu viSayoM se virakta nahIM ho pAte haiN| aho, mAyA kI gAMTha bIja botI hai| phira phasala kATanI hotI hai| cAha mAtra jahara hai| / kitanI sudRr3ha hotI hai! ciMtana, vicAra to bahuta loga karate haiN| bar3e Azcaryacakita ho mahAvIra kahate haiM: aho! kaisI __mahAvIra kahate haiM : jANijjai cintijjai! loga jAnate bhI haiN| Azcaryacakita karanevAlI hai yaha mAyA kI gAMTha! jAnate. aisA bhI nahIM ki nahIM jaante| loga jAnate haiM, kahAM-kahAM dukha | socate. sajhate hae loga bhI aMdhe ho jAte haiN| AMkhavAle aMdhe ho hotA hai, lekina phira bhI so-so jAte haiN| zAyada jahAM-jahAM dukha jAte haiM! samajhavAle bhrAMta ho jAte haiM! zAMti ke kSaNoM meM jo hotA hai, vahAM-vahAM moha kA bar3A AvaraNa hai| aise Upara se salAha tuma dUsare ko de sakate ho, azAMti ke kSaNoM meM khuda ke hI lagatA hai ki Aga meM hAtha DAlane se hAtha jalatA hai, lekina bhItara kAma nahIM aatii| apanA hI dIyA bujhA lete ho| apanI hI koI prabala vAsanA hai jo bAra-bAra Aga ke pAsa le AtI hai; jo salAha ke viparIta cale jAte ho| apanI hI samajha ko phira-phira kahatI hai Aga meM hAtha DAlo, bar3A sukha hogaa| to yaha jAnakArI khaMDita kara dete ho| Azcaryacakita karanevAlI bAta hai| Upara-Upara raha jAtI hai| to jaba bhItara kI vAsanA prabala nahIM mahAvIra kA vacana, 'aho! mAyA kI gAMTha kitanI sudRr3ha hotI, taba to tuma bar3e samajhadAra hote ho| vAsanA ke abhAva meM | hai'-bar3A socane jaisA hai, bar3A dhyAna karane jaisA hai| mahAvIra kauna samajhadAra nahIM hotA! dukhita hote haiM tumhAre lie, karuNA se bhare haiN| para haMsate bhI haiM ki jaba tuma para krodha kA tUphAna nahIM hai, taba tuma bhI samajhadAra hote mUr3hatA bar3I gaharI hai! ho; tuma bhI samajhA sakate ho, salAha de sakate ho ki krodha vyartha | tumane kabhI kisI vyakti ko sammohita dazA meM dekhA? kisI hai, jahara hai, apane lie dukha kA nimaMtraNa hai| lekina jaba krodha ko sammohita kara diyA jAtA hai, mUrchita kara diyA jAtA hai| kA Aveza uThatA hai, jaba tuma AviSTa hote ho, jaba tuma tUphAna | kaThina nahIM, bar3A sarala hai| koI bhI hone ko rAjI ho to tuma bhI meM ghira jAte ho aura krodha kA bavaMDara tumhAre cAroM tarapha hotA hai, kara sakate ho| taba saba samajha kho jAtI hai| to aisA lagatA hai, tumhArI samajha to | kabhI choTA prayoga karake dekhnaa| tumhArA choTA baccA bhI tumheM Upara-Upara hai aura krodha kA utpAta bahuta gaharA hai; vahAM taka | sammohita kara sakatA hai, tuma bhara rAjI ho jaanaa| vaha tumase tumhArA jAnanA nahIM hai| doharAe jAe ki tuma gaharI taMdrA meM jA rahe ho, mUrchA meM jA rahe ho, socate ho. vicArate ho, para saba sataha para hai, laharoM-laharoM meM behoza hote jA rahe ho tuma svIkAra karate jaanaa| tuma inakAra hai| sAgara kI gaharAI meM tumhArA utaranA nahIM huaa| vaha jAgane se mata karanA ki nhiiN| tuma yaha mata kahanA ki are, chor3a! tere hI saMbhava hotA hai, kyoMki tuma caitanya ho| jitane jAgoge, jitane kahane se ki hama soye jA rahe haiM, kahIM hama so jAeMge? tuma cetana banoge, utane hI bhItara jaaoge| caitanya tumhArA svabhAva pratirodha mata krnaa| tuma sahayoga krnaa| tuma usake sujhAva ke hai| caitanya tumhArI gaharAI, tumhArI UMcAI hai| to jitane cetoge sAtha bahe jaanaa| vaha jo kahe, mAne cale jaanaa| thor3I dera meM tuma utane hI gahare utroge| jisa dina tumhArI cetanA utanI hI gaharI pAoge ki kho gaye kisI bar3I gaharI taMdrA meN| taba tumhArA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha-gahana bodha-makti hai choTA-sA baccA bhI agara kahe ki yaha lo, yaha Ama hai mIThA, tumhArA sammohana hai| bahuta bAra tuma strI kI kurUpatA ke karIba aura pyAja de de hAtha meM, to tuma cakhoge; hogI pyAja, lekina tuma bhI A jAte ho| bahuta bAra puruSa kI kurUpatA ke karIba A jAte kahoge, bar3A svAdiSTa Ama hai! tumhArA saba svAda, pyAja kI ho| bahuta bAra jIvana meM sivAya vyarthatA ke kucha bhI nahIM dikhAyI durgaMdha, kucha bhI kAma na aaegii| kyoMki taMdrA kI gaharAI meM par3atA hai| lekina janmoM-janmoM kA sammohana hai| tumane hI apane sujhAva usase jyAdA gahare pahuMca gayA jahAM taka pyAja kI gaMdha | ko samajhAyA hai, jIvana bar3A bahumUlya hai| tumane hI apane ko phuNctii| tuma zAMta bhAva se svIkAra kara liye| samajhAyA hai ki jIne kA bar3A mUlya hai| kisI bhI kImata para to tumane agara sammohana karanevAle ko, bAjAra meM madArI ko | jInA hai, jIye cale jAnA hai| jIveSaNA! narka meM bhI par3e hoM to bhI dekhA ho to tuma cakita ho jAoge; vaha jo kaha detA hai, loga | jIye cale jAnA hai; jIvana kA jaise apane-Apa meM hI mUlya hai| vaisA hI vyavahAra karane lagate haiN| khAsA tagar3A javAna hai, caur3I | kucha bhI na ghaTatA ho, hAtha-paira gala gaye hoM kor3ha meM, sar3aka para chAtI hai, baliSTha bhujAeM haiM, calatA hai to maMca hilatA ghisaTate hoo, to bhI koI AzA, koI bar3I gahana AkAMkSA hai-usako vaha behoza kara detA hai aura kahatA hai, 'tuma eka pakar3e rahatI hai ki jIye cale jAo, jIye cale jaao| komala tanvaMgI, eka suMdara yuvatI ho gye| isa kinAre se maMca ke yaha jo jIne kI AkAMkSA hai, isa para punarvicAra, isa para usa kinAre taka clo|' tuma cakita ho jAoge, vaha aise calane punAna tumheM jagAyegA aura tumheM batAyegA ki yaha tumane hI lagatA hai jaise strI calatI ho, jo ki ati kaThina hai puruSa ko apane mana meM dhAraNA banA lI, dhAraNA banA lI to majabUta ho clnaa| puruSa ke pAsa vaise kUlhe nahIM haiN| strI ke peTa meM garbha ke gyii| alaga-alaga jAtiyoM meM, alaga-alaga samayoM meM, lie jagaha hai| usa jagaha ke kAraNa usakI asthiyoM kA DhAMcA alaga-alaga dhAraNAeM mahatvapUrNa ho gayI haiN| jo dhAraNA alaga hai| isalie usakI cAla alaga hai| lekina vaha puruSa mahatvapUrNa ho jAtI hai vahI tumhAre jIvana kA satya ho jAtI hai| calane lagatA hai strI kI cAla se, jo kabhI jIvana meM na calA jaise aphrIkA meM, madhya aphrIkA meM, sadiyoM se striyAM bAla ghoTa hogaa| use kursI ke sAmane biThA detA hai aura kahatA hai, yaha gAya letI rahI haiN| aba tumane sira-ghuTI strI meM sauMdarya kabhI na dekhA khar3I hai, dUdha lgaao| vaha kursI ke pAsa ukaDU baiThakara--usI | hogaa| koI strI rAjI na hogI sira ghoMTane ko| hamane mAna rakhA Asana meM jisameM mahAvIra jJAna ko upalabdha hue the, | hai, bAla suMdara haiN| aphrIkA meM unhoMne mAna rakhA hai ki ghuTA huA go-dugdha-Asana meM mahAvIra jJAna ko upalabdha hue the, patA nahIM sira suMdara hai| karoge kyA? vahAM jisa strI ke bAla hoM, usako kyA karate the, baiThe the ukaDU-dUdha khIMcane lagatA hai| bilakula pati milanA muzkila ho jAegA; jaise yahAM ghuTe-sira strI ko vaise hI kRtya karegA jaise gAya sAmane khar3I ho| tuma saba haMsoge pati milanA muzkila ho jAe, loga dUra se hI chittkeNge| ghuTA ki kaisA pAgala bana rahA hai yh| lekina sammohana ne itane gahare huA sira to hameM murde kI yAda dilAtA hai| isalie to saMnyAsI DAla diyA hai vicAra ki itane gahare AMkha kA vicAra bhI nahIM sira ghoMTate rhe| ve yaha kahate haiM ki hama mara gaye saMsAra se, aba jaataa| AMkha se to usako bhI kursI dikhAyI par3atI hai| lekina tuma hameM murdA smjho| na kevala utane se hI aphrIkA meM sauMdarya kA jahAM taka kursI dikhAyI par3atI hai usase bhI gaharA sammohana kA bodha pUrA nahIM hotA, to Ar3I-tirachI lakIreM, Aga kI salAkhoM vicAra pahuMca gyaa| to aba kursI ke Upara gAya Aropita ho se zarIra para, muMha para, AMkha para, sira para loga sajA lete haiN| tuma jAtI hai| to pAoge, ye to ghAva banA liye| lekina vaha sauMdarya hai| unhoMne sammohana ke satya ko samajhanA jarUrI hai, kyoMki manuSya kA sadiyoM taka isI ko sauMdarya mAnA hai, yahI unakA sammohana ho jIvana karIba-karIba sammohita jIvana hai| janmoM-janmoM meM tumane gayA hai| apane ko hI Atma sammohita kiyA hai| janmoM-janmoM meM tumane jo tuma mAna lo vahI satya ho jAtA hai| isa jIvana ke satya kahA hai, strI suMdara hai-strI suMdara ho gayI hai| janmoM-janmoM meM mAne hue satya haiN| dasa rupaye kA noTa kAgaja kA Tukar3A hai, tumane doharAyA hai, 'strI suMdara hai'- strI suMdara ho gayI hai| yaha lekina mAnyatA hai ki dasa kA noTa hai; samhAlakara rakha lete ho| 491
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jina sUtra bhAgaH1 HRITHIY choTe bacce ko dasa rupaye kA noTa aura eka paisA, donoM batAo, samhAlakara rakhate haiN| vaha paisA cuna legaa| abhI paise taka hI usakI mAnyatA hai, dasa tumhArI bhI mAnyatAeM aisI hI haiN| lekina sadiyoM taka jo hama rupaye kA noTa vaha jAnatA hI nhiiN| mAnate haiM vaha saMskAra ho jAtA hai| maiMne sunA hai, amarIkA ke eka samudra taTa para eka AdamI thA, isalie mahAvIra kahate haiM, loga jAnate bhI mAlUma par3ate haiM, bUr3hA ho gayA thA aura loga usake sAmane rupaye lAte, paise lAte, phira bhI anajAne kI taraha vyavahAra karate haiM, kyoMki jAnanA lekina vaha hamezA paise cuna letaa| kabhI-kabhI sau-sau DAlara kA Upara-Upara hai| gahare meM vAsanA par3I hai, viSaya-bhoga kI noTa usake sAmane rakhate, kahate, cuna lo jo bhI cuna lo do hAthoM AkAMkSA par3I hai, jIveSaNA par3I hai| meM se| vaha paise cuna letaa| aisA varSoM se ho rahA thaa| aura jo bhI vicAra karatA hai, ciMtana karatA hai, jAnatA mAlUma hotA hai, phira Ate samudra-taTa para, yaha prayoga karate, aura haMsate hue jaate| eka bhI virakta nahIM hotaa| aise vicAra kA kyA artha jo virAga na le dina eka AdamI ne usase pUchA ki koI bIsa sAla se maiM tumheM Ae! vicAra kI yaha kasauTI hai mahAvIra ke lie ki jisase dekha rahA hUM, tumheM aba taka akala nahIM AI? jaba loga tumhAre vairAgya paidA ho, vahI vicaar| yaha unakA mApadaMDa hai| isI para ve sAmane sau DAlara kA noTa karate haiM aura paise karate haiM, tuma paise cuna kasate haiN| ve kahate haiM, jisase vairAgya A jAe, vahI vicaar| lete ho| usane kahA, akala to mujhe bhI hai| lekina jisa dina | jisase vairAgya na Ae, use kyA vicAra kahanA! vahI to bhI maiMne noTa cunA, khela baMda huA! yaha khela cala rahA hai| paise | avicAra hai| pataMjali bhI yahI kahate haiM, viveka vahI jisase cuna-cunakara maiMne hajAroM DAlara cuna liye dhiire-dhiire| koI maiM vairAgya A jaae| vicAra vahI jisase vairAgya A jaae| phala se mUrkha, koI pAgala nahIM huuN| lekina unako majA AtA hai samajhakara hI to vRkSa jAnA jAtA hai-Ama lage to Ama, nIma ke kar3ave ki maiM pAgala hUM, isI bahAne ve paise mere sAmane lAte haiN| phala laga jAeM to niim| vRkSa se thor3e hI vRkSa jAnA jAtA hai, phala choTA baccA paisA cuna legaa| paise kA usake lie mUlya hai| se jAnA jAtA hai! vairAgya phala hai vicAra kaa| yaha AdamI bhI paisA cuna rahA hai, kyoMki jAnatA hai, jisa dina | to tuma vicAravAna ho yA nahIM, tumhAre jIvana ke vairAgya se patA isane noTa cunA usI dina khela baMda huA, phira koI nahIM laaegaa| clegaa| tuma lAkha baiThakara UhApoha karate ho| tumhAre sira meM tuma samajhe ki yaha nAsamajha, buddha hai| tuma majA le rahe ho isake sakate ho| isase kucha hala na hogaa| asalI pramANa yaha hogA buddhUpana meM, yaha tumhAre buddhapana meM majA le rahA hai| ki tumhAre jIvana meM vairAgya phalA, vairAgya ke phala lage, vairAgya mAnyatAeM haiN| jo hama mAna lete haiM suMdara, vaha suMdara ho jAtA hai| ke mIThe phala Ae? tumane vairAgya kI phasala kATI? cIjoM kI jo hama mAna lete haiM kurUpa, vaha karUpa ho jAtA hai| jo hama mAna vyarthatA tumheM dikhAyI par3I? tumhArA jJAna vAsanA se gaharA lete haiM mUlyavAna, vaha mUlyavAna ho jAtA hai| gayA? itanA gaharA gayA ki vAsanA uThanI asaMbhava ho gayI? aphrIkA meM haDDiyoM kA AbhUSaNa banAte haiM, to mUlyavAna hai| nahIM ki tumheM niyaMtraNa karanA pdd'aa| niyaMtraNa to saba thothe haiN| eka yuvaka saMnyAsI himAlaya se vApasa lauTA aura eka mAlA anuzAsana to saba UparI haiN| bodha, itanA gaharA bodha ki bodha hI le AyA, kisI tibbatana lAmA ne use de dii| usane mere hAtha meM | mukti bana jAe, to vairAgya! rakhI, maiMne kahA, 'pAgala! tU yaha kahAM se uThA lAyA?' vaha to to aba tuma socanA ki vicAra karane kA artha, tArkika vicAra kisI jAnavara ke dAMtoM kI banI mAlA thI, bar3I gaMdI aura behUdI karanA nahIM hai| vicAra karane kA artha, samyaka vicAraNA hai| thii| para usane kahA, eka tibbatI lAmA ne mujhe dI hai aura usane vicAra karane kA artha hai, satya jaisA hai vaisA hI jAnane kI kahA ki yaha bar3I bahumUlya hai| tibbata meM mAnA jAtA hai ki bar3I kssmtaa| bahumUlya hai| haDDI kI mAlA, haDDI ke guriye banA lete haiM, unakI vAsanA aura vicAra ke pharka ko smjho| vAsanA prakSepaNa hai| maalaa| tumheM koI hAtha meM degA to tuma hAtha dhooge, tibbatI use tuma jo cAhate ho vahI tuma prakSepaNa kara lete ho| tuma vaha nahIM 50 Main Education International .
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha-gahana bodha-mukti hai dekhate, jo hai--kRSNamUrti jise kahate haiM, daiTa vhica ij| jo hai, milaa| hIre dekhe| jo thA usake pAsa paisA, usane isI meM gaMvA use tuma nahIM dekhte| tuma vahI dekha lete ho, jo tuma dekhanA cAhate diyaa| ghara lauTakara AyA to cakita ho gayA, baccA usa hIre se ho| tumhArI AMkha kevala grAhaka nahIM hotI, prakSepaka hotI hai| khela rahA thA jisakI vaha khoja meM thaa| kohinUra! aura taba royA, eka rupayA par3A hai rAste para yA ki eka hIrA par3A hai rAste pr| chAtI pITI, kyoMki kheta usane beca diyaa| vahI kheta bAda meM hIrA eka patthara hai, jaise aura patthara haiN| agara AdamI na ho golakuMDA kI sabase bar3I khadAna bnaa| haidarAbAda nijAma ke jamIna para to hIre aura dUsare pattharoM meM koI pharka mUlya kA na mahaloM meM jo hIre haiM, ve saba usI garIba AdamI ke kheta se nikale hogaa| hIre bhI vahIM par3e raheMge, sAdhAraNa kaMkar3a bhI vahIM par3e haiN| vaha beca diyA usne| rheNge| hIrA yaha na kaha sakegA ki 'haTo kaMkar3o, maiM kohinUra hUM! lekina taba taka sammohana na thA, mana para koI parata na rAstA do! siMhAsana banAo!' kohinUra bhI sAdhAraNa patthara hai, thI-sIdhA-sAdA AdamI thA, prAkRtika AdamI thA, sabhya na | AdamI na ho to| AdamI AyA ki jhaMjhaTa aayii| AdamI AyA huA thA, jauharI paidA na huA thaa| ki vaha kahatA hai, haTo kaMkar3o! tuma to zUdra rahe, yaha samrATa hai| hIrA bhI kaMkar3a-patthara hai| AdamI na ho to hIre kA koI vizeSa yaha hai kohinUra! ise siMhAsana para biThAo! sammAna na hogaa| jaba tuma hIre ko vizeSa sammAna dete ho, rAha para AdamI mUlya lAtA hai| kohinUra meM koI mUlya nahIM hai-ho par3A hIrA tumheM milatA hai, jhapaTakara uThA lete ho, kaMkar3a ko to | nahIM sktaa| sadiyoM taka par3A thA jamIna meN| na kaMkar3a-pattharoM ne nahIM uThAte-taba tumane vaha nahIM dekhA jo thA; tumane vaha dekha usakI phikra kI, na kIr3e-makor3oM ne phikra kI, na liyA jo tuma dekhanA cAhate the| tumane apanI vAsanA ko sAMpa-bicchuoM ne koI Adara diyA, na pazu-pakSiyoM ne koI ciMtA Aropita kiyaa| tumhArI AMkheM zuddha grAhaka na rhiiN| tumhArI lI-kisI ne koI phikra na kii| phira AdamI ke hAtha par3a AMkhoM ne hIre ke parde para kucha pheMkA, koI vAsanA pheNkii| gyaa| jisa AdamI ke hAtha par3A, vaha bhI sIdhA-sAdA AdamI sAdhAraNa kaMkar3a-patthara bhI vAsanA se abhibhUta ho jAe, thaa| vaha use le AyA aura usane apane baccoM ko khelane ko de mahimAvAna ho jAtA hai| jahAM tumane vAsanA rakha dI, vahIM mahimA diyaa| karatA bhI kyA, patthara hI thA! A gyii| bar3I pyArI kahAnI hai, usa ghara meM eka saMnyAsI mehamAna huaa| yaha saMsAra itanA mahatvapUrNa mAlUma par3atA hai, kyoMki tumane aura usa garIba kisAna ko dekhakara use bar3I dayA A gyii| aura jagaha-jagaha vAsanA ko niyojita kara diyA hai| kisI ne dhana meM usane kahA ki 'tU yahAM kaba taka isa golakuMDA kI sUkhI jamIna rakha dI hai vAsanA, to dhana bahumUlya ho gayA hai| taba vaha apane para apanA zrama gaMvAtA rahegA? maiMne aisI jagaheM dekhI haiM ki jahAM jIvana ko gaMvAye calA jAtA hai, lekina dhana kamAye calA jAtA tU jarA-sI mehanata kara ki hIre-javAharAta ikaTThe kara le| itanI hai| vaha mregaa| tijor3I yahIM rahegI, bharakara chor3a jaaegaa| ThIka khodA-khAdI, itanI muzkila-kyA paidA kara pAtA hai? peTa bhI se bhojana bhI na karegA, kapar3e bhI na phnegaa| dhana ikaTThA karanA to nahIM bhrtaa| bacce tere sUkha rahe haiN|' | hai! vAsanA rakha dI dhana meM to jIvana se bahumUlya ho gayA dhn| saMnyAsI to dUsare dina subaha calA gayA apanI yAtrA para, tumane agara pada meM vAsanA rakha dI, pada bahumUlya ho gyaa| lekina kisAna ke mana meM vAsanA pakar3a gyii| sammohita ho gayA tumheM kabhI-kabhI hairAnI nahIM hotI dekhakara! rAjanIti ke dIvAne kisaan| usane apanA kheta-veta saba beca diyaa| choTI-sI nadI haiM, padoM ke pAgala haiM, bhIkha mAMgate phirate haiM : sahArA do, voTa do, ke kinAre usakA kheta thaa| vaha usane beca diyA, makAna beca mata do, sAtha do! hAtha jor3ate phirate haiN| kabhI tuma cakita nahIM diyaa| nikala par3A hIroM kI khoja meN| kahate haiM, varSoM bhaTakatA hue, tuma soce nahIM ki kyA pAgalapana car3hA hai! aura jo pada para rahA, kahIM koI hIre na mile, ghara A gyaa| lekina isa barasoM ke pahuMca jAte haiM unheM kucha milatA dikhAyI nahIM pdd'taa| gAliyAM bhaTakAva meM, hIre kyA hote haiM, yaha samajha A gayI, yaha sammohana milatI haiM, niMdAeM milatI haiN| sammAna bhI milatA hai, lekina A gyaa| kaI jauhariyoM ko milaa| hIre jinake pAsa the unako sammAna saba jhUThA hai; pada se utarate hI kho jAtA hai| phira koI www.jainelibrar org
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ wa H jina sUtra bhAgaH nahIM puuchtaa| phira koI vicAra nahIM krtaa| phira koI namaskAra kabhI dekhA, zataraMja ke khilAr3I baiThe haiN| kucha bhI nahIM hai, lakar3I bhI karane nahIM aataa| lekina itanA kyA pAgalapana hai? pada meM ke, haDDiyoM ke yA plAsTika ke hAthI-ghor3e, rAjA-rAnI vAsanA rakha dI! tumane nahIM rakhI to tumheM haMsI AegI ki yaha bhI | haiM-aura talavAreM cala gayI haiM zataraMja para, loga kaTa gaye haiN| kyA pAgalapana hai! | jo nahIM hai khela meM, vaha haMsatA hai| vaha haMsatA huA nikala dekhA tumane! koI phuTabAla ke pAgala haiM, koI krikeTa ke jAegA ki pAgala ho gaye ho, kahAM hAthI-ghor3e kucha bhI nahIM hai! pAgala haiN| eka sajjana ko maiM jAnatA hUM, jaba krikeTa cala rahI ho jisakI samajha gaharI hai use to asalI hAthI-ghor3e meM bhI to ve reDiyo para sArI duniyA kA saba kAma chor3akara baiTha jAte haiN| hAthI-ghor3e nahIM dikhAyI par3ate; asalI rAjA-rAnI meM bhI eka bAra unakI jo TIma jItanI cAhie thI, hAra gayI to unhoMne rAjA-rAnI nahIM dikhAyI pdd'te| magara jahAM vAsanA ho...| reDiyo uThAkara paTaka diyaa| nArAjagI meM! itanA krodha A gyaa| maiMne sunA hai, eka billI iMglaiMDa gyii| sAMskRtika mizana para daMge ho jAte haiN| tumhArI TIma hAra gayI, daMge ho jAte haiN| gyii| to iMglaiMDa kI rAnI ne milane ke lie bulaayaa| phira vaha lUTa-pATa ho jAtI hai| mAre jAte haiM log| jo nahIM haiM usa jagata lauTI, to dillI meM billiyoM ne bar3I sabhA kii| unhoMne pachA ki meM, vaha haMseMge ki mAmalA kyA hai! Akhira yaha ho kyA rahA hai? 'are, kho| kyA-kyA huA? rAnI ko milane gayI thI ki phuTabAla hai kyA? kucha loga geMda ko udhara le jA rahe haiM, kucha | nahIM?' loga idhara lA rahe haiM, kucha loga udhara le jA rahe haiM magara hai | usane kahA, 'gayI thii|' kyA? mAmalA kyA hai? aisA itanA...aura lAkhoM loga dekhane 'kyA dekhA?' kyA cale Aye haiM? kyA dekha rahe haiM! aura bar3e uttejita haiM! usane kahA ki bar3A gajaba dekhA! kursI ke nIce cUhA baiThA thaa| pAgala hue jA rahe haiN| rAnI se kyA lenA-denA billI ko! jo dikhA vaha cUhA thaa| hAM, jo vAsanA ke bAhara hai use haMsI aaegii| jo vAsanA ke jahAM vAsanA hai, vahIM darzana hai| tumheM rAnI dikhAyI par3atI, cUhA bhItara hai, vaha mUchita hai| dikhAyI na par3atA, kyoMki tumhArI vAsanA billI kI vAsanA nahIM mullA nasaruddIna eka rAta ghara lauTA, naze meM dhutt| bar3I usane hai| rAnI bhI tumheM tabhI dikhAyI par3atI jaba tumhArI pada kI vAsanA ceSTA kii| cAbI to hAtha meM hai, tAlA na mile| patnI Upara se ho, rAjya kI vAsanA ho; nahIM to rAnI meM dekhane jaisA kyA hai! dekha rahI hai| usane kahA, 'bahuta ho cukaa| agara cAbI kho gayI sAdhAraNa strI hai| cAhe kitanA hI mora-mukuTa bAMdho, isase kyA ho to bolo, dUsarI cAbI pheMka duuN|' usane kahA, 'cAbI to hai, hotA hai! kitane hI bar3e siMhAsana para baiTha jAo, isase kyA hotA tAlA kho gayA hai, dUsarA tAlA pheMka de|' | hai! agara mahAvIra jaisA vyakti jAe to na to cUhA dikhAyI par3e lekina kabhI tuma agara behoza rahe ho, to tumheM patA calegA ki | na rAnI dikhAyI pdd'e| tumako rAnI dikhAyI par3atI, billI ko haMsane kI bAta nahIM hai| aisI hI dazA ho jAtI hai| vaha jo behoza cUhA dikhAyI pdd'aa| jo-jo vAsanA thI, vaha dikhAyI pdd'aa| hai, vaha kisI aura hI duniyA meM hai-avicAra kI duniyA meN| agara koI hIroM kA pArakhI ho, to use rAnI na dikhAyI par3egI, jo tumhArI vAsanA nahIM hai, vahAM tuma vicAravAna mAlUma pdd'oge| usake mukuTa meM lage hIre dikhAyI pdd'eNge| agara koI camAra calA bUr3he vicAravAna ho jAte haiM, javAnoM ko samajhAne lagate haiM ki yaha jAe to rAnI ke jUte dikhAyI par3eMge, aura kucha dikhAyI na saba pAgalapana hai, yaha javAnI do dina kA nazA hai| yahI unake pdd'egaa| camAra ko jUte hI dikhAyI par3ate haiM; vaha jUte hI dekhatA bUr3hoM ne bhI unase kahA thA, taba unhoMne nahIM sunA thaa| koI kisI rahA jiNdgiibhr| vahIM usakI vAsanA lipta hai| rAha para dekhatA kI sunatA hI nhiiN| rahatA hai logoM ke juute| jUte ko hI dekhakara vaha AdamiyoM kI jaba taka nazA hai taba taka vicAra paidA nahIM hotA; yA vicAra parakha karatA hai| jUte kI kahAnI par3ha letA hai to AdamI kI kathA paidA ho jAe to nazA Tane lagatA hai| samajhane kI bAta yaha hai ki pragaTa ho jAtI hai| jUte meM use sArI AdamI kI AtmakathA likhI vAsanA meM tuma vahI dekhate ho jo tuma dekhanA cAhate ho| tumane | mAlUma par3atI hai| jUte para camaka hai to vaha jAnatA hai, jeba garma 152
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha-gahana bodha-mukti he hai| jUtA muAyA, piTA-piTAyA hai to vaha jAnatA hai ki Age thaa| vaha yuvaka kahatA thA ki mujhe bhI saMnyAsa kI yAtrA karanI bar3ho, yahAM lAne kI jarUrata nahIM hai| hai| mujhe bhI sUphiyoM ke raMga-DhaMga mana ko bhAte haiN| lekina kyA vAsanA kA artha hai: hama apane sammohana ke anusAra jagata ko | karUM, patnI hai aura usakA bar3A prema hai! kyA karUM bacce haiM, aura dekhate haiN| vicAra kA artha hai : sammohana ko haTAkara dekhate haiM, jo | unakA mujhase bar3A lagAva hai| mere binA ve na jI skeNge| maiM saca hai use vaisA hI dekhate haiM jaisA hai| Ama ko Ama dekhate haiM, nIma kahatA hUM, ve mara jaaeNge| maiM patnI se saMnyAsa kI bAta bhI karatA hai ko nIma dekhate haiN| jahara ko jahara dekhate haiM, amRta ko amRta | to vaha kahatI hai, phAMsI lagA luuNgii| dekhate haiM; apanI vAsanA DAlakara, kucha aura nahIM dekhte| usa phakIra ne kahA, 'tU aisA kr...| kala subaha maiM AtA to mahAvIra kahate haiM, lagate haiM loga soca rahe, vicAra rahe, phira huuN| tU rAtabhara, eka choTA-sA tujhe prayoga detA hUM, isakA abhyAsa bhI virakta nahIM ho paate| kahIM kucha dhokhA hai| kyoMki agara koI kara le aura subaha uThakara ekadama gira pdd'naa|' prayoga usane jIvana ko ThIka se dekha le to virakta hogA hii| yahAM kucha bhI to diyA sAMsa ko sAdhane kA ki isakA rAtabhara abhyAsa kara le, nahIM hai| yahAM ulajhAne yogya kucha bhI to nahIM hai| jo tumheM aTakA subaha tU sAMsa sAdha kara par3a jaanaa| loga samajheMge, mara gyaa| le, aisA kucha bhI to nahIM hai| phira bAkI maiM samajha luuNgaa| doraMgiyAM yaha jamAne kI jIte jI haiM saba usane kahA, 'clo| kyA harja hai...? dekha leM krke| kyA ki murdo ko na badalate hue kaphana dekhaa| hogA isase?' ye saba raMgareliyAM, ye badalAhaTeM, ye phaishneN...| usane kahA ki tujhe dikhAyI par3a jAegA, kauna-kauna tere sAtha doraMgiyAM yaha jamAne kI jIte jI haiM saba maratA hai| patnI maratI hai, bacce marate, pitA marate, mAM maratI, bhAI ki murdo ko na badalate hue kaphana dekhaa| marate, mitra marate-kauna-kauna maratA hai, patA cala jaaegaa| eka jo jIvana ko bahuta gaura se dekhegA, doraMgiyoM ko haTAkara dasa minaTa taka sAMsa sAdha kara par3e rahanA hai, bs| saba jAhira ho gaharAI meM dekhegA, vaha pAyegA: yahAM saba marA hI huA hai, samaya jaaegaa| tU maujUda rahegA, tU dekha lenA, phira dila kholakara sAMsa kI bAta hai| | le lenA, phira tujhe jo karanA ho kara lenaa| RSiyoM ne kahA hai, kSarati iti shriirm| jo kSINa hotA jAtA vaha mara gayA sbh| sAMsa sAdha lii| patnI chAtI pITane lagI. usI kA nAma shriir| kSarati iti shriirm| jo pratipala kSINa hotA bacce rone lage, mAM-bApa cillAne-cIkhane lage, par3osI ikaTTha jAtA hai, jIrNa hotA jAtA, vahI zarIra hai| yaha ghara nahIM hai| jo ho gye| vaha phakIra bhI A gayA isI bhIr3a meM bhiitr| phakIra ko khaMDahara hotA jAtA hai, vahI zarIra hai| isIlie zarIra nAma diyA dekhakara parivAra ke logoM ne kahA ki ApakI bar3I kRpA, isa use, kyoMki vaha kSINa hotA hai, jIrNa hotA hai, sar3atA hai; marA hI mauke para A gye| paramAtmA se prArthanA kro| hama to saba mara hai, samaya kI bAta hai; kyU meM khar3A hI hai, jaba naMbara A jAegA | jAeMge! bacA lo kisI taraha ! yahI hama sabake sahAre the| gira jaaegaa| phakIra ne kahA, ghabar3Ao mata! yaha baca sakatA hai| lekina agara zarIra ko koI gaura se dekhe to kyA pAegA! mRtyu ko mauta jaba A gayI to kisI ko jAnA pdd'egaa| to tuma meM se jo bhI rUpa dharate dekhegA vhaaN| mRtyu ko garbha meM pAegA vhaaN| roeM-roeM jAne ko rAjI ho, vaha hAtha utthaade| vaha calA jAegA. yaha baca meM zarIra ke mRtyu ko chipA paaegaa| pragaTa hone kI pratIkSA cala jaaegaa| isameM dera nahIM hai, jaldI kro|| rahI hai| Aja nahIM kala pragaTa ho jaaegii| jo zarIra ko gaura se eka-eka se puuchaa| pitA se puuchaa| pitA ne kahA, abhI to dekhegA, vaha mRtyu ko dekha legaa| phira tuma zarIra se baMdhoge kaise, bahuta muzkila hai| mere aura bhI bacce haiN| koI yaha eka hI merA Asakta kaise hooge? murde se to koI baMdhatA nhiiN| murde se to beTA nahIM hai| unameM kaI abhI avivAhita haiN| koI abhI skUla koI saMbaMdha nahIM rkhtaa| meM par3ha rahA hai| merA honA to bahuta jarUrI hai, kaise jA sakatA huuN| maiMne sunA hai, eka musalamAna phakIra ke pAsa eka yuvaka AtA | mAM ne bhI kucha bahAnA btaayaa| beToM ne bhI kahA ki hamane to www.jainelibrarorg.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 abhI jIvana dekhA hI nhiiN| patnI se pUchA, patnI ke AMsU ekadama | meM le lo| dukha hai to tuma kAraNa ho| aMdherA hai to tamane hI dIyA ruka gye| usane kahA, aba ye to mara hI gaye, aura hama kisI | chipAkara rakhA hai| agara kAMToM meM cala rahe ho to tamane hI kAMTe taraha calA leNge| aba Apa jhaMjhaTa na karo aur|| boe haiN| phakIra ne kahA, aba uTha! to vaha AdamI AMkha kholakara uTha | mahAvIra ne manuSya ko sIdhA manuSya ke Upara pheMka diyA; koI aayaa| usane kahA, 'aba terA kyA irAdA hai?' usane kahA, sahArA na diyA, koI sAMtvanA na dI; nahIM kahA ki bhagavAna hai, aba kyA irAdA hai, Apake sAtha calatA huuN| ye to mara hI gye| khela khela rahA hai, usakA khela hai, ghabar3Ao mata, prArthanA karo, aba ye loga calA leMge! dekha liyA raaj| samajha gaye, saba bAtoM usakA sahArA milegaa| koI sAMtvanA na dii| kI bAta thii| kahane kI bAteM thiiN| mahAvIra kA dharma sAMtvanA-rahita hai| ati kaThora mAlUma par3atA kauna kisake binA rukatA hai| kauna kaba rukA hai! kauna hai| lekina utanI kaThoratA ho to hI koI ghara vApisa lauTatA hai| kisako roka sakA hai| kaide-hastI kI bhI tArIka badala dUM to sahI dRSTi A jAe to vairAgya utpanna hotA hai| usa ghar3I usa yuvaka khela samajhe ho merA dAkhile-jiMdA honaa| ne dekhaa| isake pahale socA thA bhut| usa ghar3I darzana huaa| kArAgRha meM A gayA hUM to agara kArAgRha kA DhaMga hI na badala dUM isake pahale vicAra bahuta kiyA thA, lekina ve vicAra vicAra na to mere Ane kA artha hI nahIM hai| the, viveka na thA; kyoMki unase vairAgya na phalita hotA thA, kaide-hastI kI bhI tArIka badala dUM to sahI! yaha jo jiMdagI ulaTA rAga phalita hotA thaa| aura jiMdagI kA jAla hai aura jiMdagI ke baMdhana haiM, inakA bhI to kasauTI hai: jisameM rAga lage, vaha vicAra nahIM; vaha | itihAsa badala dUM to shii| khela samajhe ho merA dAkhile-jiMdA bhIr3a-bhAr3a hai vicAroM kii| thothA hai saba, asAra hai, rAkha hai| honaa| eka bAra kArAgRha meM A gayA, to aba kArAgRha ko bhI usameM aMgAra nahIM hai| jisameM vairAgya kI lapaTa uThe-aMgAra hai, svataMtratA banAkara chodduuNgaa| jIvana hai, vicAra hai, viveka hai| aisA mahAvIra kA bhAva hai| aura mahAvIra ne aisA kiyaa| koI jiMdagI eka hAdisA hai aura kaisA hAdisA sahArA na liyA, koI bhIkha na maaNgii| mahAvIra jaisA akelA koI mauta se bhI khatma jisakA silasilA hotA nhiiN| bhI jIvana ke patha para nahIM calA hai| koI na koI sahArA AdamI yaha jise hama jiMdagI kahate haiM, yaha hamArI jIveSaNA hai| jise | khoja letA hai| sahAre ke sahAre saMsAra A jAtA hai| sahAre ke hama jiMdagI kahate haiM, yaha hamAre janmoM-janmoM kA saMkalita | sahAre phira saba utara AtA hai| eka ke bAda eka silasilA laga sammohana hai| jAtA hai| - jiMdagI eka hAdisA hai aura kaisA hAdisA phakra ko mere vaira hai jajbae-ikasAra se mauta se bhI khatma jisakA silasilA hotA nhiiN| jiMse-junUM bhI ho to maiM bhIkha nalaM bahAra se| mauta AtI hai, jAtI hai, lekina sammohana calatA rahatA hai| svAbhimAna ke viparIta hai| agara premiyoM kA pAgalapana bhI jIveSaNA ko mauta nahIM mAra paatii| zarIra chuTa jAtA hai, hama nayA bahAra se milatA ho, agara bhaktoM kA bhI pAgalapana bahAra se zarIra grahaNa kara lete haiN| tuma zarIra meM isalie nahIM ho ki zarIra | milatA ho, to bhI maiM bhIkha na lN| svAbhimAna ke viparIta hai| ne tumheM cunA hai; tuma zarIra meM isalie ho ki tumane zarIra ko cunA | mahAvIra kahate haiM, bhIkha mata lenaa| kyoMki bhIkha meM jo milegA hai| tuma dukha meM isalie nahIM ho ki dukha tuma para AyA hai; tuma vaha bhIkha hI hogI, svAmitva na milegaa| dukha meM isalie ho ki tumane dukha ko bulAyA hai| __ isalie mahAvIra ke vicAra meM prArthanA kI koI jagaha nahIM hai, mahAvIra kA maulika sUtra hai ki tumhArA uttaradAyitva AtyaMtika vicAra kAphI hai| vicAra kA hI samyaka rUpa dhyAna bana jAtA hai| hai| na koI bhAgya, na koI bhagavAna--tuma hI jimmevAra ho| dhyAna kA samyaka rUpa samAdhi bana jAtA hai| samAdhi yAnI sAra-sUtra mahAvIra kA yaha hai ki tuma apanI bAgaDora apane hAtha | samAdhAna! tuma jIvana ko ThIka se dekha lo, vahIM mukti hai| 154
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha-gahana bodha-mukti hai 'aho ! mAyA kI gAMTha kitanI sudRr3ha hotI hai!' saba loga saMpatti kA sATha, sattara, assI pratizata yuddha kI taiyArI para kharca jAnate hue mAlUma par3ate haiN| saba loga socate hue mAlUma par3ate karatA hai| kabUtara bhI ur3Aye cale jAte haiM, aNu-bama bhI banAye haiN| yahAM buddhihIna khojanA to bahuta muzkila hai, sabhI buddhimAna cale jAte haiN| kisako saca mAneM? yaha jo zAMti kI carcA hai, haiN| phira bhI jaba mAyA pakar3atI hai to sabhI usakI pakar3a meM A | yaha yuddha ko karane meM sahAyatA detI hai| yaha viparIta nahIM hai| jAte haiM, gAMTha bar3I sudRr3ha mAlUma hotI hai| aura gAMTha kahIM itane agara yaha viparIta hotI aura ye kabUtara sacce hote, to koI gahare hai! tuma jahAM ho abhI vahAM se kahIM jyAdA gaharI tumhArI kAraNa na thA, loga kyoM yuddha ke lie taiyAriyAM kreN| gAMTha hai| jaba tuma gAMTha se jyAdA gahare ho jAoge tabhI gAMTha khula zAMti kI tumane kahIM koI taiyArI hote dekhI? koI zAMti kI jaaegii| isalie asalI savAla bhItara yAtrA kA hai| apanI kahIM taiyArI nahIM hotii| zAMti kI loga sirpha bAta karate haiM, zAMti gaharAI se gaharAI khojanI hai| tuma jisa cIja ke jyAdA gahare utara cAhie! yuddha kI taiyArI karate haiN| dhyAna rakhanA, jisakI taiyArI gaye, usase hI mukta ho gye|| karate haiM vahI cAhate haiN| agara zAMti cAhate hote to kucha zAMti para 'janma dukha hai, bur3hApA dukha hai, roga dukha hai, mRtyu dukha hai| bhI kharca karate, zAMti kI senAeM khar3I karate, logoM ko zAMti kA aho| saMsAra dukha hI hai, jisameM jIva kleza pA rahe haiN|' prazikSaNa dete| lekina vaisA to kahIM kucha nahIM hotaa| saba 'janmaM dukkhaM jarA dukkhaM, rogA yA maraNANi y| prazikSaNa yuddha kA hai| sabaM prazikSaNa lar3ane, marane, mArane kA hai| aho dukkho hu saMsAro, jattha kI saMti jNtvo||' aura kauna kitanA kuzala hai mArane meM, usakI daur3a hai| amarIkA Azcarya hai, mahAvIra kahate haiM, saba dukha hai, phira bhI loga hai, rUsa hai, cIna hai-nIce to aNu-bama ke Dhera lagAye cale jAte pakar3e haiN| dukha hI dukha hai, phira bhI loga chor3ate nhiiN| mUrchA bar3I haiM, Upara se zAMti-kAMphreMsa karate cale jAte haiN| vaha jo gaharI hogii| isalie kahate haiM, Azcarya hai| loga apane hI pairoM zAMti-kAMphreMsa hai, vaha usa Dhera ko chupAne kI tarakIba hai; vaha taMbU A rahe haiM, Azcarya! loga apane hI hAthoM se hai zAMti kA, jisake aMdara bama chipa jAeMge aura patA bhI na apanI jaMjIreM DhAla rahe haiM, Azcarya! aura loga rote bhI haiM, clegaa| AdamI aisA dhokhebAja hai! aura aisA rAjyoM ke saMbaMdha cillAte bhI haiM ki mukta honA hai, ki AnaMdita honA hai| aura jo meM hI nahIM hai, sabhI ke saMbaMdha meM yahI hai| karate haiM, vaha bilakula viparIta hai| jo karate haiM usase baMdhana tumane kabhI khayAla kiyA, tuma jo kahate ho usase tumhArA nirmita hotA hai| jIvana bilakula viparIta hai| aura agara aisA hI calate jAnA hai to loga jo kahate haiM, usa para mata dhyAna denA; loga jo karate to kRpA karo, kahanA baMda kro| kyoMki kahane se kyA sAra hai? haiM, usa para dhyAna denaa| loga kyA kahate haiM, yaha to chor3a hI kyoM utanI zakti vyaya karate ho? vyartha kabUtara mata udd'aao| denaa| akasara to aisA hai, loga ulaTA hI kahate haiN| usakA bhI utanA paisA aura bama banAne meM lagA do| kama se kama saphAI to kAraNa samajha lenA caahie| loga ulaTA kahate haiM, kyoMki usa ho, sacAI to ho, sIdhI-sIdhI bAta to ho| taraha se ve apane ko saMtoSa baMdhAe rakhate haiN| apane hAthoM se to ve aba taka jitane yuddha hue duniyA meM, thor3e nahIM hue, koI tIna banAte jAte haiM kArAgRha aura apanI vANI se gIta gAte rahate haiM | hajAra sAla meM pAMca hajAra yuddha hue haiN| jitane yuddha hue ve sabhI svataMtratA kaa| yaha svataMtratA kArAgRha ke miTAne ke kAma nahIM yuddha isIlie hue ki duniyA meM zAMti honI caahie| isase to aatii| yaha svataMtratA kI bAtacIta kArAgRha ko banAne meM behatara hai, zAMti kI bakavAsa baMda kro| agara zAMti ke lie suvidhApUrNa hai| kArAgRha bhI banatA jAtA hai, svataMtratA kI bAta pAMca hajAra yuddha karane par3e tIna hajAra sAloM meM to chor3o yaha zAMti bhI calatI calI jAtI hai| kAma kI nahIM hai, yaha to bar3I khataranAka hai, bar3I mahaMgI hai| sArI tuma dekhate ho, duniyA meM saba tarapha aisA hotA hai| rAjanItijJa duniyA ke rAjya apane yuddha ke iMtajAma kA nAma-dekhA, zAMti kI bAta karate haiM, yuddha kI taiyArI karate haiN| sAre rAjanItijJa / 'surakSA-maMtrAlaya', 'DipheMsa' kahate haiM! saba aTaika karate haiM kabUtara ur3Ate haiM zAMti ke-zAMti-kapota! aura hara rAjya apanI aura saba DipheMsa kahate haiN| saba AkrAmaka haiM, lekina kisI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH nahAhA rAjya kA...hiTalara kA bhI jo yuddha-maMtrAlaya thA vaha kyoMki koI gaMdI philma AyI thI, koI amriikn| beTe ko surkssaa...| kahate haiM, hama apanI rakSA ke lie taiyAriyAM kara rahe manA kie the, lekina beTe ko manA kiyA to beTA bhI utsuka haiN| bar3e maje kI bAta hai, agara sabhI rakSA ke lie taiyAriyAM kara huaa| beTA pahuMca gyaa| ghara lauTakara bahuta nArAja hue, nArAja rahe haiM to hamalA kauna kara rahA hai? Dara kisakA hai phira? sabhI hue kyoMki ve bhI khuda vahAM the| bar3A kaSTa jo huA vaha yaha huA surakSA cAhate haiM to phira to bhaya kA koI kAraNa nahIM hai| ki beTe ne unako bhI vahAM pA liyaa| unake beTe se maiMne pUchA, phira lekina jhUThI haiM ye baateN| surakSA Upara-Upara hai, bAtacIta hai, kahA kyA unhoMne? beTA haMsane lgaa| kahane lagA, 'kahate dikhAvA hai| aura isalie Aja taka yaha bhI taya nahIM ho pAyA kyA! kahane lage, maiM yahI dekhane AyA thA ki tuma Aye to nahIM ki kisane kaba AkramaNa kiyaa| kisane kiyA? hiTalara kahatA ho!' isake lie tIna ghaMTe philma meM baiThe rahe! hai, hamane nahIM kiyA; dUsaroM ne kiyaa| dUsare kahate haiM, hiTalara ne para aisA hI calatA hai| tuma apane ko dekhanA zurU kro| yaa| jo jIta jAtA hai aMtataH vaha itihAsa likhatA hai| jAganA zurU kro| laMbI aura kaThina yAtrA hai| sahAre aura isalie vaha itihAsa meM likha detA hai ki dUsare ne kiyaa| jo hAra | sAMtvanAoM se kAma na clegaa| pUjA-prArthanAoM se kAma na jAtA hai, vaha to itihAsa likha nahIM sktaa| isalie bar3A majA clegaa| eka-eka iMca apane jIvana ko rUpAMtaraNa karanA hogaa| calatA hai| pakkA nahIM hai ki jo hAra gayA hai, ho sakatA hai surakSA eka prAmANikatA caahie| hI kara rahA ho, jo jIta gayA vahI AkrAmaka ho| AkrAmaka bar3e 'janma dukha hai, bur3hApA dukha hai, roga dakha hai, mRtya dakha hai|' kuzala haiM, AkramaNa karane ke pahale ve aisA iMtajAma karate haiM ki aura hai kyA jIvana meM? yahAM viphalatA mile to dukha hai, yahAM aisA pratIta ho ki ve surakSA kara rahe haiN| saphalatA milatI hai to bhI dukha lAtI hai| yahAM garIba raha jAo to aura aisA samAja, rASTra aura vyakti, sabhI ke saMbaMdha meM sahI dukha hai, yahAM amIra ho jAo to bhI sukha nahIM aataa| yahAM hAra hai| tuma apanI tarapha socnaa| tuma jarA apane dAMva-peMca jAo to, to dukha hai hI, yahAM jIta jAo to bhI hAtha meM kucha phcaannaa| tuma jarA apanI sTreTeji, vaha jo tumhArI kUTanIti hai lagatA nhiiN| yahAM hAre aura jIte saba barAbara haiM: saphala aura bhItara, usako dekhnaa| asaphala saba barAbara haiN| tuma apane beTe ko mArate ho, tuma kahate ho, 'tere hI lie, tere | 'aho! saMsAra dukha hai, jisameM jIva kleza pA rahA hai| aho hI hita ke lie...|' yahI to rAjanIti hai| dukkho hu sNsaaro|' mahAvIra kahate haiM, aashcry| cakita hokara krodha AyA thA, beTe ne ghar3I tor3a dI; yA tumane cAhA thA beTA kahate haiM, Azcarya! itanA dukha hai, phira bhI loga usameM DubakI cupa baiThe aura vaha cupa nahIM baiThA; yA tumane cAhA thA vaha sinemA lagAye jA rahe haiN| isa dukha kI dhArA ko gaMgA samajhA hai! DubakI na jAe aura calA gayA-coTa tumhAre ahaMkAra ko lagatI hai| | lagA rahe haiM! lekina tuma kahate ho, tere sudhAra ke lie| aba yaha bar3e maje kI yahAM darakhtoM ke sAye meM dhUpa lagatI hai bAta hai, hara bApa sudhAra rahA hai, lekina koI beTA sudharatA nahIM calo yahAM se caleM aura umra bhara ke lie| mAlUma hotaa| to jarUra kahIM sudhAra meM kucha bhUla hai, nahIM to kucha | __yahAM to darakhtoM kA jo sAyA hai usake pAsa bhI dhUpa hI khar3I hai| to sudhrte| itanA bar3A Ayojana calatA hai! yahAM to sAye meM bhI dhUpa lagatI hai| yahAM to sukha ke sAtha bhI dukha nahIM, koI kisI ko sudhArane meM utsuka nahIM hai; loga apanI hI khar3A hai| yahAM to zAMti ke AsapAsa bhI azAMti ne hI gherA calAne meM utsuka haiN| apanA ahaMkAra! bApa kA bhI ahaMkAra hai| bAMdhA hai| usakI AjJA tumane tor3I, yaha baradAzta ke bAhara hai| sinemA yahAM darakhtoM ke sAye meM dhUpa lagatI hai gaye, yaha bar3A savAla nahIM hai; yaha to bahAnA hai, sinemA to ve | calo yahAM se caleM aura umra bhara ke lie| khuda bhI jAte haiN| jo jIvana ko dekheMge, jo jarA AMkha kholakara jIvana ko eka sajjana ko maiM jAnatA huuN| apane beTe ko manA kie the, | dekheMge, jo vicAra karake jIvana ko dekheMge, jo viveka se jIvana
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha-gahana bodha-mukti hai - - ko dekheMge, ve kaheMgeH 'clo| calo yahAM se caleM aura umra bhara ke eka bAra gayA to patnI ko bAhara bheja diyaa| patnI ne kahA ki lie, sadA ke lie|' . 'Apa kisalie Ate ho bAra-bAra?' maiMne kahA, 'tumako bhI yahI vairAgya hai| patA honA cAhie, tabhI tuma nArAja mAlUma hotI ho| vaha eka mujhe jiMdagI kI duA denevAle dAMva kI bAta hai|' haMsI A rahI hai terI sAdagI pr| kahane lagI ki hamAre choTe bacce haiM, kyoM phijUla ke...? loga jiMdagI kI duA dete haiM ki khUba jIyo, juga-juga jIyo! kyoMki jaba se tumase milanA unakA huA hai, ve bar3e ciMtita rahate jarA pUcho bhI to kisalie duA de rahe ho? kyA pAyA tumane haiM aura udAsa rahane lage haiN| juga-juga jIkara? juga-juga jIyo yAnI juga-juga dukha bhogo| merI mAM ne mujhe kahA, to maiMne kahA, 'tU aisA kara, paMdraha dina tU sIdhI kaho na bAta, kAhe chipAte ho? bhI soca le| agara tujhe tere jIvana meM aura terI zAdI se aura tere maiM vizvavidyAlaya se ghara lauTA, to merI mAM, mere pitA, parivAra | baccoM se koI sukha milA ho - aisA sukha jo tU cAhe ki tere beTe ke loga bar3e ciMtita theH zAdI! zAdI! zAdI! Darate bhI the ko bhI milanA cAhie, agara aisA kucha tUne pAyA ho, jo ki tere mujhase pUchane meM, kyoMki ve jAnate rahe sadA se ki maiM 'hAM' kaha dUM mana meM dukha rahegA ki tere beTe ko na milA to paMdraha dina bAda to 'hAM' aura 'nA' kaha dUM to 'nA'-phira 'hAM' karanA mujhe kaha denA, maiM zAdI kara luuNgaa| aura agara aisA kucha bhI na muzkila hai| to pUchate nahIM the sIdhA; yahAM-vahAM se khabara | pAyA ho, dukha hI pAyA ho to itanI to kRpA kara ki mujhe cetA de, bhejate-koI riztedAra, koI mitr| to mere pitA ke eka mitra the, | mujhe batA de ki dukha hI pAyA hai, to kisI bhUla-cUka se maiM na vakIla the| unhoMne socA ki vakIla AdamI hai, yahI ThIka ulajha jaauuN|' rhegaa| unako kahA ki tuma hI kucha smjhaao| vakIla ne kahA, merI mAM, sIdhI-sAdI! usane paMdraha dina bAda kahA ki yaha 'samajhA leNge| bar3e mukadame jIte haiM, yaha bhI koI bAta hai|' jhaMjhaTa kI bAta hai| tumheM karanA ho karo, na karanA ho na kro| vakIla taiyAra hokara aae| ve mujhase vivAda karane lage ki zAdI aura hameM socane ko mata kaho, kyoMki socane se aura ghabar3AhaTa ke kyA-kyA lAbha haiN| maiMne saba sunaa| maiMne kahA, 'suno| agara hotI hai, saca meM pAyA to kucha bhI nhiiN| maiM tumase na kaha sakU~gI tumane siddha kara diyA ki zAdI meM lAbha haiM to maiM zAdI kara lUMgA; ki tuma zAdI karo, kyoMki aisA kucha bhI mujhe nahIM milA hai| agara tuma siddha na kara pAe to tumhArI tarapha se dAMva para kyA hai? | jIvana meM hama agara gaura se dekheM to hama bahuta cakita hoNge| tuma chor3oge patnI-bacce, agara siddha ho gayA ki zAdI ThIka | dukha meM loga jI rahe haiM, hama dukha meM aura logoM ko bhI dhakele cale nahIM...? ekataraphA to mata kro|' jAte haiN| ve thor3e cauNke| AdamI ImAnadAra the| unhoMne kahA, yaha maiMne mujhe jiMdagI kI duA denevAle socA na thA ki merA bhI kucha dAMva para lgegaa| to phira mujhe haMsI A rahI hai terI sAdagI para! socane do| maiMne kahA ki tuma soca kara hI aanaa| agara maiM hAra jiMdagI kI laMbAI kA koI mUlya nahIM hai| jiMdagI ke vistAra gayA to usI vakta taiyAra ho jAUMgA, phira yaha bhI phikra na kA koI mUlya nahIM hai| jiMdagI kI gaharAI kA kucha mUlya hai| karUMgA, kisase zAdI karate ho| kara denA kisI se bhii| lekina vAsanA se jiMdagI laMbI hotI hai, vicAra se jiMdagI gaharI hotI hai| agara nahIM harA pAe to phira ghara lauTakara nahIM jAne dNgaa| chaTTI laMbe hone se saMsAra milatA hai, gahare hone se svayaM kI sattA milatI lekara hI aanaa| hai, bhagavattA milatI hai| ve kabhI Ae hI nhiiN| rAste para mujhe milate the, idhara-udhara | 'hA! kheda hai ki sugati kA mArga na jAnane ke kAraNa maiM mUr3hamati bacakara nikalate the| do-cAra bAra maiM unake ghara bhI gayA to ve| bhayAnaka tathA ghora bhava vana meM cirakAla taka bhramaNa karatA rhaa|' kahane lage, 'kyoM mere pIche par3e ho?' maiMne kahA, 'maiM kyoM pIche jaba bhI koI jAgA hai, jaba bhI koI mahAvIra jaisI jinAvasthA par3A huuN| tuma hI mere pIche par3e the|' meM pahuMcA hai, to use yaha lagA hI hai ki hA! kheda! aba taka kyoM |
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina sUtra bhAgaH1 na jAgA! itanA samaya kaise soyA rahA! kaise-kaise dukhasvapnoM meM bar3A yathArtha, bar3A anubhava-pUrita, anubhava-gamya mArga hai| dabA rahA, phira bhI AMkha na kholI! isalie mahAvIra ke vacanoM meM rahasyavAda nahIM hai| ve koI 'hA! kheda hai ki sugati kA mArga na jAnane ke kAraNa maiM mUr3hamati | misTika nahIM haiN| ve kisI dhuMdhale loka kI, kisI AkAza kI bhayAnaka tathA ghora bhava vana meM cirakAla taka bhramaNa karatA rhaa|' bAta nahIM kara rahe haiM, ve tumhArI bAta kara rahe haiN| aura jaba ve yahIM zramaNa aura brAhmaNa-saMskRti ke buniyAdI bheda sApha hote tumase bAta kara rahe haiM, to unake mana meM aisA bhAva nahIM hai ki tuma haiN| brAhmaNa-saMskRti kahatI hai, rAma avatarita hue, kRSNa kssudr...| ve jAnate haiM ki ve bhI yahI the| ve cakita hote haiM tuma avatarita hue| ve bhagavAna ke avatAra haiN| Upara se nIce aaye| para, lekina tuma para krodhita nahIM haiN| yaha samajhane jaisI bAta hai| ve manuSya nahIM haiM, ve bhagavAna haiN| unake mana meM tumhArI niMdA nahIM hai, karuNA hai, gahana karuNA hai| | mahAvIra Upara se nIce nahIM Ae, nIce se Upara aae| ve usI Azcarya se bhare haiM, lekina usa Azcarya meM tuma para hI Azcarya | jagaha se gujare jahAM se tuma gujara rahe ho| unhoMne vahI dukha bhoge nahIM hai, svayaM para bhI Azcarya hai| isalie tatkSaNa jaise hI unhoMne jo tumane bhoge| unhoMne vahI pIr3AeM jAnI jo tumane jAnI haiN| tuma kahA ki aho! saMsAra meM dukha hI dukha hai, phira bhI jIva kleza pA unake lie aparicita nahIM ho| tumhArA jo vartamAna hai vaha unakA rahe haiM usake bAda hI ve kahate haiM, 'hA! kheda hai ki sugati kA atIta thaa| aura unakA jo vartamAna hai, vaha tumhArA bhaviSya hai| mArga na jAnane ke kAraNa maiM mUr3hamati bhayAnaka tathA ghora bhava-vana unakI kar3I tumase jur3I hai| meM cirakAla taka bhramaNa karatA rhaa|' ve yaha nahIM kaha rahe haiM ki isalie agara jaina tIrthaMkaroM kI bhASA manaSya ke hRdaya ke bahata tamase maiM kacha Upara haM. pavitra haM. zreSTha haM_maiM tama meM se haiN| maiM karIba hai aura jaina tIrthaMkaroM aura manuSyoM ke bIca koI tumhArI hI bhIr3a se AyA hUM, maiM aparicita, anajAna nhiiN| maiM khAI-khaMdaka nahIM hai, to kAraNa sApha hai| jaina tIrthaMkara usI jagaha koI paradezI nhiiN| maiM tumhAre hI deza kA vAsI huuN| aura jo tuma se Ae jahAM se tuma gujara rahe ho| tumhAre dukha unhoMne jAne haiN| bhoga rahe ho, vaha maiMne bhI bhogA hai| tumhArI mUr3hatA merI bhI mUr3hatA tumhAre kaSTa unhoMne jAne haiN| tumhArA anubhava unakA anubhava bhI hai| tumhArA ajJAna merA bhI ajJAna hai| hai| isalie jaba kRSNa kucha kahate haiM to arjuna aura kRSNa kI 'sugati kA mArga na jAnane ke kaarnn...|' bAtacIta meM bar3A aMtarAla hai| aisA lagatA hai, kRSNa kisI aura sugati kA mArga hai : dhyAna, viveka, vicAra, jAgarUkatA, hI jagata kI kaha rahe haiM, arjuna kisI aura hI jagata kI kaha rahA amUrchA, aprmaad| na jAnane ke kAraNahai-jaise saMvAda ho hI nahIM paataa| rAma kA mahimApUrNa caritra! rotI hai zabanama kalI dilataMga hai gula sInAcAka lekina usameM mahimA kucha bhI nahIM hai, kyoMki vaha Izvara kA kyA isI majamUA-e-gama kA gulistAM nAma hai| caritra hai| rotI hai zabanama-AMsU haiM zabanama meN| AMsU hI zabanama hai| lekina mahAvIra kA caritra mahimApUrNa hai, kyoMki vaha manuSya kA kalI dilataMga hai-kalI sikur3I hai apane meM, khula nahIM paatii| caritra hai| rAma bhagavAna se manuSya ho rahe haiN| unheM manuSyoM kA kyA | kalI dilataMga hai gula siinaacaak| phUla kA hRdaya TUTa gayA hai| patA, kucha bhI patA nahIM hai| mahAvIra manuSya se bhagavAna hue haiM; paMkhur3iyAM bikharI jA rahI haiN| kyA isI majamUA-e-gama kA unheM manuSyoM kA rattI-rattI patA hai; usakA dukha, usakI pIr3A, gulistAM nAma hai| kyA isIko gulistAM kheN| jahAM janma bhI dukha usakA saMkaTa, usakI mUr3hatA, ajJAna, bhrAMtiyAM, mAyA-moha, / hai, jahAM jIvana bhI dukha hai, jahAM mRtyu bhI dukha hai, jahAM eka dukha usakA bhaTakanA unheM pUrI taraha patA hai| ke bAda dUsare dukha kI zRMkhalA hai-isako jIvana kaheM, gulistAM isalie mahAvIra ke vacanoM kI eka vaijJAnikatA hai| kRSNa ke kheN| nahIM, isameM jIvana jaisA kucha bhI nahIM hai| eka gahana svapna vacanoM meM eka dArzanikatA hai| bar3I UMcI havA hI bAta hai, hai, svapna bhI madhura nhiiN| svapna bhI dukha-svapna hai, nAiTameyara! AkAza kI bAta hai| lekina mahAvIra ke paira jamIna meM ar3e haiN| lekina mahAvIra kahate haiM, kyA karo? anaMta janma aise gaye, unakA sira AkAza meM uThA hai, lekina paira unake jamIna para haiN| | kyoMki sugati kA koI mArga patA na thaa| .
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha-gahana bodha-mukti hai thor3A soco! sugati kA mArga patA na thA, kyA aise loga na the lar3akA nATaka dekha le, para use kucha tamIja sikhAne ke khayAla se jo sugati kA mArga batA rahe the? mahAvIra ke pahale jainoM ke bhI | unhoMne kahA, 'choTe! pUchane kA yaha koI tarIkA hai? TopI teIsa tIrthakara ho gye| mahimAvAna puruSa hue| sugati kA mArga to | uchAlate hue cale A rahe ho daphtara meN| yaha koI DhaMga hai? tuma thA, batAnevAle the-sunA nahIM mahAvIra ne| usI lie Aja rote | merI kursI para baiTho, maiM tumheM sahI tarIkA sikhAtA huuN|' haiN| sugati kA mArga to thA, lekina usa para cale nhiiN| kyoMki lar3akA kursI para baiTha gayA aura vakIla sAhaba kamare ke bAhara yaha mArga kucha aisA hai ki calane se hI banatA hai| yaha koI cale gye| banA-banAyA mArga nahIM hai| koI pI. DablyU. DI. nahIM hai kahIM phira unhoMne aMdara Ane ke liye dhIre se daravAjA kholA aura AkAza meM ki rAste banAtI hai ki tuma basa taiyAra rAste haiM, cala kahA, 'sAhaba! Aja dopahara ko eka bahuta acchA nATaka ho rahA pdd'o| jaba mauja A jAe, nikAlalo gaireja se apanI gAr3I aura hai, yadi Apa mujhe chuTTI de deM to maiM use dekha AUM!' cala pdd'o| nahIM, bane-banAye rAste nahIM haiN| rAstA cala-calakara 'kyoM nahIM', kursI para baiThe lar3ake ne kahA, 'aura choTe! yaha banatA hai| pagaDaMDiyoM jaisA hai, rAjapatha nhiiN| calate ho, utanA hI lo TikaTa ke pAMca rupye| banatA hai| - bar3A muzkila hai sikhAnA! kyoMki jise tuma sikhAne cale ho, sano unakI jinhoMne pAyA ho| gano unakI jinhoMne pAyA ho| vaha pahale se hI sIkhA baiThA haA hai| isa saMsAra meM ziSya pIyo unako jinhoMne pAyA ho| aura phira thor3A-sA jo tumhAre khojanA bar3A muzkila hai, kyoMki ziSya pahale se hI guru banA gale meM pUMTa utara jAe, usako sirpha jJAna banAkara mata raha jaanaa| baiThA hai| loga jAnate hI haiN| usI jAnakArI ke kAraNa agara koI usako pcaao| pacAne kA artha hai : clo| jo tumane sunA aura jAnanevAlA bhI mila jAe to usase cUka jAte haiN| samajhA, thor3A usakA jIvana meM prayoga kro| utanA rAstA banatA mere pAsa loga Ate haiN| ve kahate haiM, hamAre zAstra meM to aisA hai| aura eka kadama uThatA hai to dUsare kadama ke lie suvidhA likhA hai aura Apane aisA khaa| to maiM unase kahatA hUM, tumheM banatI hai| dUsarA kadama uThatA hai to tIsare kadama kI suvidhA zAstra ThIka lagatA ho to usa para calo! calo! tumheM maiM ThIka banatI hai| aura eka-eka kadama se AdamI hajAroM mIla kI yAtrA lagatA hUM, mujha para clo| kRpA karake isa jhaMjhaTa meM to na par3o ki kara jAtA hai| | zAstra ThIka ki maiM tthiik| kyoMki ThIka kA patA soca-vicAra se 'hA, kheda hai ki sugati kA mArga na jAnane ke kAraNa maiM mUr3hamati na calegA, calane se clegaa| maiMne tumase kahA, pUrva se jAo to bhayAnaka tathA ghora bhava vana meM cirakAla taka bhramaNa karatA rhaa|' nadI pahaMca jaaoge| koI tumase kahatA hai, pazcima se jAo to ___ 'jo jIva mithyAtva se grasta ho gayA hai, usakI dRSTi viparIta nadI pahuMca jaaoge| to maiM kahatA hUM, kaise taya karoge yahIM ho jAtI hai| use dharma bhI rucikara nahIM lagatA; jaise jvaragrasta khar3e-khar3e, kauna ThIka kahatA hai? calo, jisa para tumheM bharosA manuSya ko mIThA rasa bhI acchA nahIM lgtaa|' ho| zAstra para bharosA ho, clo| agara nadI na mile to himmata mahAvIra kahate haiM, nahIM ki maiMne nahIM sunA thA; nahIM ki sadaguru rakhanA svIkAra karane kI ki zAstra glt| agara merI bAta nahIM the| lekina buddhi viparIta thii| sunatA thA kucha, gunatA thA mAnakara calo aura nadI na mile, to himmata rakhanA yaha bAta kuch| jo kahA jAtA thA usase viparIta suna letA thaa| jo svIkAra karane kI ki jisako guru samajhA thA vaha galata thaa| batAyA jAtA thA, usase ulaTA cala par3atA thaa| phira aisA mata karanA ki jaba eka daphA mAna liyA kisI kI bAta eka vakIla ke daphtara meM aisA ghttaa| eka bahuta bar3e vakIla ko ki pUraba meM nadI hai, to aba cAhe pUraba meM nadI mile yA na apane daphtara meM kArya karanevAle lar3ake ko sudhArane kI koziza mile, cAhe janma-janma bhaTaka jAeM lekina hama pUraba meM hI kara rahe the| eka dina lar3akA apanI TopI uchAlate hue kamare meM khojeMge, kyoMki mAna liyA so mAna liyaa| AyA aura bolA, 'mizrA jI, Aja eka bahuta acchA nATaka ho aisI haThagrAhitA se kucha artha nahIM hai| loga mAne baiThe haiM, cale rahA hai aura maiM vahAM jAnA cAhatA huuN|' mizrA jI bhI cAhate the ki bhI nahIM, kabhI prayoga karake bhI nahIM dekhaa| saiddhAMtika bakavAsa 59
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jina satra Shi - SA logoM ke mana meM gUMjatI rahatI hai| usake kAraNa agara koI ki hajAroM UMTa ikaTThe Thahara skeN| phira acAnaka saba kho gyaa| jatAnevAlA bhI mila jAe, koI jagAnevAlA bhI mila jAe, koI Aja mAMDU meM nau sau AdamI haiN| khaMDahara par3e haiN| vizAla khaMDahara tumhArI jyoti ko thor3A sahArA bhI denevAlA mila jAe, to tuma haiN| bar3e mahala haiN| mIloM taka vistAra hai| use sahArA nahIM dene dete| tuma kahate ho, 'Thaharo! hamArI mAnyatA jina mitra ke sAtha maiM ThaharA thA, ve iMdaura meM eka bar3A makAna ke viparIta to nahIM hai?' tuma mAnyatAoM ko kyA saMpatti samajhe banA rahe the| ve itanI dhuna se bhare the apane bar3e makAna kI ki hue ho? to phira tuma na sIkha paaoge| subaha uThe to usakI bAta kreN| naye-naye vicAra, nayI-nayI taraMgeM to mahAvIra kahate haiM, jo jIva mithyAtva se grasta hotA hai usakI ki aisA kara leNge| to svimiMgapUla kaisA banAnA...! kauna-sA dRSTi viparIta ho jAtI hai| nahIM ki sadapuruSa na the| nahIM ki | patthara lagAnA, rAta sote-sote bhI ve vahI bAta karate, subaha jyotirmaya puruSa na the| lekina kahate haiM, 'maiM mUr3hamati ! jo unhoMne uThakara bhii| do-tIna dina ke bAda maiMne unase kahA ki tuma jarA kahA, usase ulaTA smjhaa| jo unhoMne batAyA vaha to sunA hI mAMDU bhI to dekho! kahane lage, kyA dekhanA mAMDU meM ? maiMne kahA, na, kucha aura suna liyaa| jo unhoMne kahA, vaha to kabhI kiyA na, jarA cAroM tarapha najara bhI to phailAo, kitane bar3e mahala the, saba use saiddhAMtika bojha banA liyaa|' khaMDahara ho gye| unhoMne kahA, rahane do bAbA! pahale mujhe makAna 'use dharma bhI rucikara nahIM lgtaa|' aura dharma kI bAta | to banA lene do| jaba hogA khaMDahara taba hogA! abhI mata cher3o rucikara nahIM lgtii| kyoMki dharma kI bAta ko agara ruci se | bIca meM yaha baat| suno bhI, to tumhAre jIvana meM krAMti sunizcita hai| lekina krAMti ve mujhase usa dina bole ki kabhI-kabhI tumhAre sAtha hokara Dara se ghabar3AhaTa hotI hai| tumane bahuta-se nyasta svArtha banA rakhe haiN| lagatA hai| ho to jAne do pahale makAna pUrA, tuma abhI se khaMDahara tuma eka bar3A makAna banA rahe ho, aba koI kahatA hai ki ye saba kI bAta karane lage! apazaguna to mata karo! koI zubha kArya meM khaMDahara ho jaaeNge| to tuma kahate ho, yaha bAtacIta suno hI mata, aisI bAta to nahIM kahanI caahie| aba yaha banA to lene do| abhI agara yaha bIca meM bAta suna lI ve ghabar3A gye| svabhAvataH koI mahala banA rahA ho, usako tuma to yaha banAne kA jo upakrama cala rahA hai, baMda ho jaaegaa| khaMDahara kI bAta batAo, nArAja hogaa| samajha meM bhI A mere eka mitra ke sAtha, iMdaura ke pAsa mAMDU meM maiM mehamAna thaa| | jAe...samajha meM kyoM na AegA? samajhane kI kyA ar3acana hai mAMDU kI saMkhyA kabhI nau lAkha thI--jyAdA dina nahIM, sAta sau isameM? itanA phailAva par3A hai, itane khaMDahara ho gaye sAla pahale aura Aja nau sau bhI nahIM hai| bar3I virATa nagarI thI makAna-tumhArA makAna bhI khaMDahara ho hI jaaegaa| tuma maaNdduu| mAMDavagar3ha usakA nAma thaa| jaba bastI sikur3a gayI to banA-banAkara mara jAoge, miTa jaaoge| tuma apane ko gaMvA mAMDavagar3ha 'mAMDU' ho gayA ho hI jAnA caahie| mAMDavagar3ha | doge IMTeM rakhane meN| phira pchtaaoge| aba kahane kA koI matalaba nahIM hai! itanI-itanI bar3I masjideM lekina AdamI ke nyasta svArtha haiN| haiM, unake khaMDahara haiM, jahAM dasa-dasa hajAra loga ikaTThe namAja par3ha isalie mahAvIra kahate haiM : sakate the| itanI bar3I dharmazAlAeM haiM ki jahAM dasa-dasa hajAra . 'micchattaM vedanto jIvo vivarIyadaMsaNo hoi| loga ikaTThe utara sakate the| mAMDava bar3I nagarI thii| una jamAnoM naya dhamma roceda ha, maharaM pi rasaM jaha jrido||' kI baMbaI thii| kyoMki UMToM kA sArA AvAgamana thA aura mAMDU jaise jvaragrasta AdamI ko mIThA rasa bhI mIThA nahIM mAlUma madhya meM thaa| sArA mulka mAMDU se gujaratA thaa| mulka ke bAhara ke par3atA, aise vAsanA ke jvara se bhare vyakti ko dharma kI bAta bhI yAtrI bhI, cAhe aphagAnistAna se Ate hoM, cAhe kAbula se Ate | sunAyI nahIM par3atI, ulaTI sunAyI par3atI hai| hoM, cAhe IrAna se Ate hoM, mAMDU se hI gujarate the| to hajAroM eka choTA baccA eka bagIce meM Ama tor3atA huA pakar3A yAtrI bane rahate the| saikar3oM masjideM thIM, saikar3oM maMdira the, saikar3oM gyaa| mAlI ne use pakar3A, pulisa-thAne le gyaa| lar3akA dharmazAlAeM thiiN| UMToM ke Thaharane ke lie itane-itane bar3e sthAna the bholA-bhAlA thaa| bholA-bhAlApana dekhakara darogA ne kahA, 60 .
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha--gahana bodha-mukti hai| 'beTe, tumheM bure logoM se bacanA caahie|' usa lar3ake ne kahA, hai| rassI meM sAMpa dikha gayA, kyoMki tumhAre bhItara sAMpa kA bhaya 'ajI maiMne to mAlI se bacane kI bahuta koziza kI, para usane par3A huA hai| mujhe pakar3a hI liyaa| | tuma thor3A soco, aisA koI AdamI jisane sAMpa kabhI dekhA hI darogA kaha rahA hai, bure satsaMga se baco, tAki corI na siikho| na ho, yA sunA hI na ho, kyA vaha AdamI bhI isa rassI meM sAMpa lar3akA suna rahA hai ki yaha mAlI burA AdamI hai; maiM to bhAgane kI dekha sakegA? kaise dekhegA? asaMbhava! koziza kara hI rahA thA; isase bacane kI koziza kara hI rahA eka manovaijJAnika prayoga kara rahA thaa| vaha apane vidyArthiyoM thA, phira bhI isane pakar3a liyaa| ko le gayA kAzI ke maMdira meM, vizvanAtha ke maMdira meN| zaMkara jI tuma apanI vAsanA ke AdhAra se sunate ho| isalie apane sune kI piMDI ke pAsa vaha apanA haiTa rakha AyA aura daravAje para hue para bahuta bharosA mata krnaa| bahuta gaura se sunnaa| suna bhI usane khar3e hokara ziSyoM ko pUchA ki kyA hai, zaMkara jI kI piMDI lo to bhI punaH punaH vicAra karanA, yahI kahA gayA thaa| tumane kahIM ke pAsa kyA rakhA hai ? kucha mizrita to nahIM kara liyA hai, tumane kahIM kucha jor3a to nhiiN| una saba ne gaura se dekhA aura saba ne kahA ki zaMkara jI kA liyA, tumane kahIM kucha ghaTA to nahIM diyA hai! eka zabda bhI ghaTA ghNttaa| kyoMki haiTa aura zaMkara jI kA saMbaMdha hI nahIM judd'taa| to dene se bar3A pharka par3a jAtA hai| eka zabda bhI jor3a lene se bar3A vaha jo haiTa thA, ghaMTe jaisA dikhAyI par3ane lgaa| pharka par3a jAtA hai| jarA-sA jora eka zabda para jyAdA de do, bar3A tumane kabhI dekhA, AkAza meM bAdala banate haiM! tuma jo dekhanA pharka par3a jAtA hai| cAhate ho, dekha lete ho| kabhI-kabhI varSA kI bUMdeM dIvAloM para 'aura mithyAtva se bharA huA vyakti, usakI dRSTi viparIta ho citra aMkita kara jAtI haiM, tuma jo dekhanA cAhate ho dekha lete ho| jAtI hai|' vahAM kucha bhI nahIM hai| kabhI-kabhI ceharA dikhAyI par3atA hai| 'mithyAtva' mahAvIra kA vizeSa zabda hai| jaise 'mAyA' zaMkara dIvAla para pAnI kI rekhAeM baha gayI haiN| vahAM kucha bhI nahIM hai| kA, aise 'mithyAtva' mahAvIra kaa| mithyAtva bar3A bahumUlya lekina tuma Aropita kara lete ho| zabda hai| isakA artha samajhanA caahie| mithyAtva kA artha hai: mithyAtva kA artha hai : jo nahIM hai vaha tumane dekha liyA; aura jaisA hai, usako vaisA na dekhnaa| jaisA hai, usako vaisA dekha jo thA usase tuma cUka gye| jaba tuma use dekha loge jo nahIM hai to lenaa-smyktv| jaisA hai, usako vaisA na usase tuma cUka hI jAoge jo hai| dekhnaa-mithyaatv| kacha ko kucha dekha lenaa...| | dRSTi ko sAdhanA hai| dRSTi ko nirmala karanA hai| aura aMdhere meM cala rahe ho, dara se dikhatA hai ki koI cora khar3A hai| dhIre-dhIre dRSTi ke sAtha jaldI niSkarSa nahIM lene haiN| niSkarSa karane pAsa Ate ho to pAte ho ki bijalI kA khaMbhA hai| to vaha jo cora meM thor3A dhairya kro| suno, dekho, jaldI niSkarSa mata lo| mere pAsa dikhAyI par3a gayA thaa-'mithyaatv'| nahIM ki cora vahAM thA, tuma Ae ho, sunate ho| idhara tuma suna rahe ho, sAtha-sAtha tuma tumheM dikhAyI par3a gayA thaa| niSkarSa bhI lete jAte ho| rassI par3I hai| aMdhere meM gujara rahe ho, ghabar3Akara chalAMga lagA | tuma meM se kaI haiM jo sira hilAte haiN| ve kahate haiM, bilakula jAte ho, lagatA hai sAMpa hai| rozanI lAte ho, dekhate hoH koI tthiik| unake bhItara mela khA rahI hai baat| ve jo mAnate rahe haiM sAMpa nahIM, rassI par3I hai| rassI sAMpa jaisI dikhAyI kaise par3a usase mela khA rahI hai| koI sira hilAtA hai ki nhiiN| vaha use gayI? tumhAre bhItara ke bhaya ne lagatA hai sAMpa nirmita kara liyaa| patA bhI nahIM ki vaha sira hilA rahA hai; mujhe dikhAI par3atA hai ki rassI milatI-julatI hai sAMpa se thor3I: sAMpa jaisI lahareM liye vaha kaha rahA hai ki nhiiN| yaha bAta jaMcatI nhiiN| par3I hai| usa milate-julatepana ke kAraNa tumhAre bhItara ke bhaya kA itanI jaldI mata karo, pahale mujhe sirpha suna lo| sirpha zuddha tUphAna uTha gayA, AMdhI uTha gyii| aura tumhAre bhaya ne sAMpa dekha sunanA kAphI hai| phira sunane ke bAda, samajhane ke bAda phira liyaa| itanA hI samajho ki tumhAre bhItara sAMpa kA bhaya par3A huA tAlamela biThA lenaa| abhI tumane agara sAtha hI sAtha do 61
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225-380 jina sUtra bhAgaH 1 prakriyAeM jArI rakhI ki tuma apane bhItara vicAra bhI calAte rahe, | kIDA-makoDA samajhane lagoge; AdamI, strI, hiMdU, musalamAna, tarka bhI karate rahe, vivAda bhI karate rahe, tAlamela bhI biThAte rahe, brAhmaNa, zUdra samajhane lgoge| rahoge paramAtmA aura kisI to tuma mujhe na suna paaoge| tumhArA zoragula itanA jyAdA hogA, choTI-sI cIja se apanA saMbaMdha banA loge: kahoge--yahI maiM haM. tuma kaise mujhe suna pAoge? phira tuma jo niSkarSa loge vaha | yahI maiM hUM, yahI maiM hUM! mithyAtva hogaa| lauTo bhItara kI tarapha! dhyAnastha hoo! dhIre-dhIre tumhArI 'mithyA-daSTi jIva tIvra kaSAya se parI taraha AviSTa hokara daSTi kSadra se chttegii| jaise apanI tarapha lauToge, acAnaka jIva aura zarIra ko eka mAnatA hai| vaha bahirAtmA hai|' | pAogeH na to maiM zarIra hUM na maiM mana hUM, na maiM hiMdU na maiM musalamAna, mahAvIra kahate haiM, AtmA kI tIna avasthAeM haiM: na brAhmaNa na zUdra, na jaina na IsAI, na strI na puruSa, na garIba na bahirAtmA-jaba tuma vAsanA se bAhara bahe jAte ho; amIra, na sukhI na dukhii| jaise-jaise bhItara Ane lagoge, dvaMdva aMtarAtmA-jaba tuma dhyAna se bhItara cale Ate ho; aura | chUTane lage-dUra khone lage, AkAza meM kahIM! raha gae paramAtmA--jaba bAhara-bhItara donoM kho gye| svpnvt| smRti raha gyii| phira eka dina acAnaka ghara meM praveza ho to tuma vhii| ho to tuma paramAtmA hii| lekina jaba ho jaaegaa| tuma apane svarUpa meM thira ho jaaoge| paramAtmA bAhara kI tarapha baha rahA hai to bhiraatmaa| jaba padArtha meM svarUpa meM thira ho jAnA svastha ho jAnA hai| svastha yAnI svayaM ruci hai, vastu meM ruci hai, dUsare meM ruci hai, viSaya-vastu meM ruci | meM sthita ! paramAtmA hue, paramAtmA pragaTa huaa| hai; jaba tuma apane ko itanA bhUla gaye ho ki basa padArtha hI saba mahAvIra kI vicAra-saraNI meM paramAtmA prakRti ke prAraMbha meM nahIM kucha ho gayA, dhana ke dIvAne ho, pada ke dIvAne ho--taba tuma hai| paramAtmA, jaba prakRti kA paripUrNa unmeSa aura vikAsa ho bhiraatmaa| bahirAtmA yAnI AtmA bAhara kI tarapha bahatI huii| jAtA hai, taba hai| aura paramAtmA eka nahIM hai; utane hI paramAtmA phira vicAra zurU huaa| bahuta jale, itane jale ki dUdha kA jalA | haiM, jitane jIvana-biMdu haiN| hara biMdu sAgara ho jAtA hai| utane hI chAcha bhI phaMka-phUMkakara pIne lagA! vicAra kA janma haA, | sAgara haiM jitane biMda haiN| viveka uThA, taba tuma bhItara lauTane lage, aMtaryAtrA zarU isalie paramAtmA, mahAvIra hI dRSTi meM, koI tAnAzAhI kI huI-taba aNtraatmaa| dhAraNA nahIM hai| bar3I lokatAMtrika dhAraNA hai| pratyeka vyakti ho to tuma vahI dizA badalI, AyAma badalA, tumhArA paramAtmA hai| pratyeka vyakti kI niyati paramAtmA hai, svabhAva guNadharma badalA; abhI tuma ghara ke bAhara jAte the, aba tuma ghara kI | paramAtmA hai| tarapha Ane lage; abhI saMsAra kI tarapha muMha thA, aba pITha ho| mahAvIra ne tumhAre bhItara ke paramAtmA ko pukArA hai-kisI gayI; abhI sanmukha saMsAra thA, aba tuma Atma-sanmukha hue; | paramAtmA kI pUjA ke lie nahIM; kisI paramAtmA kI arcanA ke phira pahuMca gaye ghara; phira tuma apane meM lIna ho gaye; phira lie nahIM-apane paramAtmA ko pAne ke lie| aura jaba taka svabhAva upalabdha ho gayA-taba prmaatmaa| koI paramAtmA kI avasthA ko upalabdha na ho jAe...dhyAna aba na kucha bAhara hai, aba na kucha bhItara hai| dvaMdva gayA, duI rakhanA, paramAtmA avasthA hai, vyakti nahIM...taba taka jIvana dukha mittii| dvaMdvAtmakatA khoyI, nirdvadva hue| nigraMtha hue| isako | se bharA rahatA hai; taba taka aMdherI rAta nahIM ttuutttii| mahAvIra kahate haiM mokss-avsthaa| uTho! caleM! usa sUraja kI khoja kareM jo tumhAre bhItara chipA bahirAtmA ko aMtarAtmA banAnA hai, aMtarAtmA ko paramAtmA hai| jAgo! thor3A halana-calana kro| thor3I gati kro| usakI banAnA hai| paramAtmA tuma ho hI, sirpha yAtrA ke rukha badalane haiM, | khoja karo jo tumhAre bhItara par3A hI hai; jise tuma sadA hI apane dizA badalanI hai| jo tuma ho, vahI ho sakate ho| jo tuma ho hI, bhItara chipAye rahe ho, lekina najara nahIM dI, usa tarapha AMkha nahIM vahI hooge| lekina agara viparIta cale jAo, mithyAtva meM pherii| jaise hI tuma bhItara kI tarapha najara ko pherate ho, mithyAtva kho jAo, to tuma rahoge bhI paramAtmA, lekina apane ko sarakane lagatA hai, khone lagatA hai| 62 .
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha-gahana bodha mukti hai jaise dIye ke jalane para aMdherA visarjita hotA hai-samyakatva kA janma hotA hai| aura jaba tuma pahaMca gaye, to vahAM na mithyAtva hai na samyakatva, donoM dvaMdva gye| phira vahAM to kevala-jJAna, kevalatva, kaivalya hai| Aja itanA hii| 63