Book Title: Jain Tattvagyan
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Jaindharma_no_Pran_002157.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249510/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna vizvanA bAhya ane AMtarika svarUpa viSe tathA tenA sAmAnya tema ja vyApaka niyamenA saMbaMdhamAM je tAtvika dRSTie vicAraNA e tatvajJAna. AvI vicAraNuM koI eka ja deza, eka ja jAti ke eka ja prajAmAM ubhave che ane kramazaH vikAsa pAme che, ema nathI hotuM; paNa A jAtanI vicAraNuM e manuSyatvanuM viziSTa svarUpa hovAthI te vahelI ke meDI dareka dezamAM vasanAra dareka jAtinI mAnavaprajAmAM e che ke vatte aMze udbhave che, ane tevI vicAraNuM judI judI prajAnA paraspara saMsargane lIdhe, ane koI vAra taddana svataMtrapaNe paNa, vizeSa vikAsa pAme che, tema ja sAmAnya bhUmikAmAMthI pasAra thaI te aneka rUpe phaMTAya che. pahelethI Aja sudhImAM bhUkhaMDa upara manuSyajAtie je tAtvika vicAraNAo karI che te badhI Aje hayAta nathI, tema ja te badhI vicAraNAone kamika ItihAsa paNa pUrNapaNe ApaNuM sAme nathI, chatAM atyAre e vize je kAMI sAmagrI ApaNI sAme che ane e vize je kAMI thoDuM ghaNuM ApaNe jANue chIe te uparathI eTaluM te nirvivAdapaNe kahI zakAya ke tatvaciMtananI judI judI ane paraspara virodhI dekhAtI game teTalI dhArAo heya, chatAM e badhI vicAradhArAonuM sAmAnya svarUpa eka che, ane te e ke vizvanA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna 3 bAla tema ja AMtarika svarUpanA sAmAnya ane vyApaka niyamAnu rahasya zodhI kADhavuM. tattvajJAnanI utpattinuM mULa jema kAI eka manuSyakti prathamathI ja pUrNa nathI hotI, paNa te bAhya Adi judI judI avasthAomAMthI pasAra thavA sAthe ja peAtAnA anubhavA vadhArI anukrame pUrNatAnI dizAmAM AgaLa vadhe che, tema manuSyajAti vize paNa che. manuSyatine paNa bAhya Adi kramika avasthA apekSAvizeSa hAya ja che. tenu jIvana vyaktinA jIvana karatAM ghaNuM ja lAMbuM ane vizALa hoI tenI bAhya vagere avasthAene samaya paNa teTalA ja lAMkhe| hoya te svAbhAvika che. manuSyajAti jyAre kudaratane khoLe AvI ane teNe prathama bAhya vizva tarapha AMkha kheAlI tyAre tenI sAme adbhuta ane camakArI vastu tema ja banAve upasthita thayAM. eka bAju sUrya, caMdra ane agaNita tArAmaMDaLa ane khIjI bAju samudra, parvata ane vizALa nadIpravAhe tema ja medhagarjanAo ane vidyutkramakArAe tenu dhyAna khecyuM. manuSyanuM mAnasa A badhA sthUla padArthonA sUkSma ciMtanamAM pravRtta thayuM ane tene e vize aneka prazno udbhavyA. jema manuSyamAnasane Adya vizvanA gUDha temaja atisUkSma svarUpa vize ane tenA sAmAnya niyamo vize vividha prazno udbhavyA, tema tene AMtarika vizvanA gUDha ane atisUkSma svarUpa vize paNa vividha prazno udbhavyA. A praznonI utpatti te ja tattvajJAnanI utpattinuM prathama pagathiyuM e prazno game teTalA hoya ane kALakrame temAMthI bIjA mukhya ane upaprazno paNa game teTalA janmyA hoya, chatAM ekaMdara A badhA praznone TUMkamAM nIce pramANe darzAvI zakAya. tAtvika prazno dekhItI rIte satata parivartana pAmatuM A bAla vizva kAra Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmanA prANa utpanna thayuM haze ? zemAMthI utpanna thayuM haze ? pitAnI meLe ja utpanna thayuM haze ke keIe utpanna karyuM haze? ane utpanna thayuM na hoya te zuM A vizva ema ja hatuM ane che? jo tenAM kAraNe hoya te te pite parivartana vinAnAM zAzvata ja hovAM joIe ke parivartanazIla hovAM joIe ? vaLI e kAraNe keI judI judI jAtanAM ja haze ke AkhA bAhya vizvanuM kAraNa mAtra ekarUpa je haze ? A vizvanI vyavasthita ane niyamabaddha je saMcAlana ane racanA dekhAya che te buddhipUrvaka hovI joIe ke yaMtravat anAdisiddha hevI joIe je buddhipUrvaka vizvavyavasthA hoya to te kenI buddhine AbhArI che? zuM e buddhimAna tatva pite taTastha rahI vizvanuM niyamana kare che ke e pote ja vizvarUpe pariName che athavA dekhAya che? uparanI rIte AMtarika vizvanA saMbaMdhamAM paNa prazno thayA ke je A bAhya vizvano upabhoga kare che tyA je bAhya vizva vize vicAra kare che te tattva zuM che? zuM e ahaMrUpe bhAsatuM tatva bAhya vizvanA jevI ja prakRtinuM che ke koI judA svabhAvanuM che? A AMtarika tattva anAdi che ke te paNa kyAreka koI anya kAraNamAMthI utpanna thayuM che? vaLI ahaMrUpe bhAsatAM aneka to vastutaH judAM ja che ke koI eka mULa taravanI nirmitio che? A badhAM sajIva ta kharI rIte judAM ja hoya to te parivartanazIla che ke mAtra phUTastha che? e tane kadI aMta AvavAne ke kALanI dRSTie aMta rahita ja che? e ja rIte A badhAM dehamaryAdita to kharI rIte dezanI daSTie vyApaka che ke parimita che? A ane AnA jevA bIjA ghaNA prazno tatvaciMtananA pradezamAM upasthita thayA. A badhA praznone ke temAMnA keTalAkane uttara ApaNe judI judI prajAonA tAtvika ciMtananA itihAsamAM aneka rIte joIe chIe. grIka vicArake e bahu jUnA vakhatathI A praznone Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tatvajJAna chaNavA mAMDelA. emanuM ciMtana aneka rIte vikAsa pAmyuM, je pAzcAtya tattvajJAnamAM khAsa mahattvano bhAga roke che. AryAvartanA vicArakoe te grIka ciMtake pahelAM hajAra varSa agAuthI A praznonA uttara meLavavA vividha prayatna karelA, jene ItihAsa paNa sAme spaSTa che. uttarenuM saMkSipta vargIkaraNa Arya vicArIe eka eka prazna paratve ApelA judA judA uttare ane te vize paNa matabhedanI zAkhAo apAra che, paNa sAmAnya rIte ApaNe TUMkamAM e uttaronuM vargIkaraNa karIe to A pramANe karI zakAya - (1) eka vicArapravAha e zarU thayo ke te bAhya vizvane janma mAna, paNa te vizva koI kAraNamAMthI taddana navuM ja-pahelAM na hoya tevuM-thayAnI nA pADate ane ema kahe ke jema dUdhamAM mAkhaNa uM raheluM hoya che ane kyAreka mAtra AvirbhAva pAme che, tema A badhuM sthaLa vizva kaI sUkSma kAraNamAMthI mAtra AvirbhAva pAye jAya che ane e mULa kAraNuM te svataH siddha anAdi che. bIje vicArapravAha ema mAnate ke A bAhya vizva koI eka kAraNathI janmatuM nathI. tenA svabhAvathI bhinna bhinna evAM aneka kAraNe che ane e kAraNemAM paNa vizva dUdhamAM mAkhaNanI peThe 5 raheluM na hatuM, paraMtu jema judA judA lAkaDAnA TukaDA maLavAthI eka navI ja gADI taiyAra thAya che tema te bhinna bhinna jAtanAM mULa kAraNenAM saMzleSaNa-vizleSaNamAMthI A bAhya vizva taddana navuM ja utpanna thAya che. pahele pariNAmavAdI ane bIje kAryavAdI e bane vicArapravAhe bAhya vizvanA AvirbhAva ke utpattinI bAbatamAM matabheda dharAvavA chatAM AMtarika vizvanA svarUpanI bAbatamAM sAmAnya rIte ekamata hatA. ane ema mAnatA ke ahaM nAmanuM Atmatattva anAdi che. nathI te koInuM pariNAma ke nathI te koI kAraNamAMthI utpanna Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmane prANa thayeluM. jema te Atmatatva anAdi che tema deza ane kALa e bane daSTie te anaMta paNa che ane te Atmatatva dehabhede bhinna bhinna che, vAstavika rIte te eka nathI. trIjo vicArapravAha e paNa hatuM ke je bAhya vizva ane AMtarika jIvajagata bannene koI eka akhaMDa satatattvanuM pariNAma mAnatA ane mULamAM bAhya ke AMtarika jagatanI prakRti ke kAraNamAM kazo ja bheda mAnavA nA pAData. jene vicArapravAhanuM svarUpa uparanA traNa vacArapravAhane anukrame ApaNe ahIM prakRtivAdI, paramANuvAdI ane brahmavAdI nAmathI oLakhIzuM. AmAMthI prathamanA be vicArapravAhone vizeSa maLate ane chatAM tenAthI jude evo eka the vicArapravAha paNa sAthe sAthe pravartate hate. e vicArapravAha hata te paramANuvAdI paNa te bIjA vicArapravAhanI peThe bAhya vizvanA kAraNabhUta paramANuone mULamAMthI judI judI jAtanA mAnavAnI tarapheNa karatA na hatA, paNa mULamAM badhA ja paramANuo eka samAna prakRtinA che ema mAnata. ane paramANuvAda svIkAravA chatAM temAMthI mAtra vizva utpanna thAya che ema paNuM na mAnatAM, te prakRtivAdInI peThe pariNAma ane AvirbhAva mAnatA hovAthI, ema kahetA ke paramANujjamAMthI bAhya vizva ApoApa pariName che. A rIte A cothA vicArapravAhanuM valaNa paramANuvAdanI bhUmikA upara prakRtivAdanA pariNAmanI mAnyatA tarapha hatuM. tenI eka vizeSatA e paNa hatI ke te samagra bAhya vizvane AvirbhAvavALuM na mAnatAM temAMthI keTalAMka kAryone utpattizIla paNa mAnato. te ema kahe ke bAhya vizvamAM keTalIya vastuo evI che ke je koI puruSanA prayatna sivAya ja pitAnA paramANurUpa kAraNomAMthI janme che. tevI vastuo talamAMthI telanI peThe pitAnA kAraNamAMthI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna 9 mAtra AvirbhAva pAme che, paNa taddana navI utpanna nathI thatI; jyAre khAdya vizvamAM ghaNI vastuo evI paNa che ke je peAtAnAM jaDa kAraNAmAMthI utpanna thAya che, paNa potAnI utpattimAM kAI puruSanA prayatnanI apekSA rAkhe che. je vastuo puruSanA prayatnanI madadathI janma le che te vastu potAnAM jaDa kArAmAM talamAM telanI peThe pelI nathI heAtI, dhyu te te taddana navI ja utpanna thAya che. jema kAI sutAra judA judA lAkaDAnA kaTakA ekA karI te uparathI eka dhADe! anAve tyAre te dhoDA lAkaDAnA kaTakAomAM chUpA nathI hAtA, jema ke talamAM tela hoya che, paNu gheDA batAvanAra sutAranI buddhimAM kalpanArUpe hAya che ane te lAkaDAnA kaTakA dvArA mUrtarUpa dhAraNa kare che. jo sutAra dhArata te e ja lAkaDAnA kaTakAmAMthI gheADA na banAvatAM gAya, gADI 6 bIjI tevI vastu banAvI zakata. talamAMthI tela kADhavAnI bAbata AthI taddana judI che. kAI game teTalA vicAra kare ke Icche chatAM te talamAMthI ghI ke mAkhaNa te na ja kADhI zake. A rIte prastuta cothA vicArapravAha paramANuvAdI chatAM eka bAju pariNAma ane AvirbhAva mAnavAnI bAbatamAM prakRtivAdI vicArapravAhanI sAthe maLatA hatA, ane bIjI bAju kArya tema ja utpattinI bAbatamAM paramANuvAdI jA vicArapravAhane maLatA hatA. A te! khAdya vizvanI bAbatamAM ceAthA vicArapravAhanI mAnyatA thaI, paNa AtmatattvanI bAbatamAM te enI mAnyatA uparanA traNe vicArapravAhA karatAM judI ja hatI. te mAnatA ke dehabhede AtmA bhinna che, para Mtu e badhA ja AtmAo dezadaSTie vyApaka nathI tema ja mAtra phUTastha paNu nathI. e ema mAnatA ke jema khAdhu vizva parivartanazIla che. tema AtmA paNa pariNAmI hAI satata parivatanazIla che. Atmatattva sa kAca-vistArazIla paNu che ane tethI te dehapramANa che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmanA prANa A ethe vicArapravAha te ja jaina tatvajJAnanuM prAcIna mULa che. bhagavAna mahAvIrathI pahelAM ghaNA samaya agAuthI e vicArapravAha cAlyA Avate ane te pitAnI Dhabe vikAsa sAdhatA tema ja sthira thatuM ja hatuM. Aje A cothA vicArapravAhanuM je spaSTa, vikasita ane sthira rUpa ApaNane prAcIna ke arvAcIna upalabdha jaina zAstromAM najare paDe che, te meTe bhAge bhagavAna mahAvIranA ciMtanane AbhArI che. jaina matanI mukhya tAmbara ane digambara be zAkhAo che. bannenuM sAhitya juduM juduM che, paraMtu jaina tatvajJAnanuM je svarUpa sthira thayeluM che te banne zAkhAomAM jarA paNa pheraphAra sivAya eka ja jevuM che. ahIM eka vAta khAsa dhavA jevI che ane te e ke vaidika tema ja bauddha matanA nAnAmoTA ghaNuM phaTAo paDyA che. temAMthI keTalAka te ekabIjAthI taddana virodhI maMtavya dharAvanAra paNa che. e badhA phoTAo vacce vizeSatA e che ke jyAre vaidika ane bauddha matanA badhA ja phAMTAo AcAraviSayaka matabheda uparAMta tatvaciMtananI bAbatamAM keTalAka matabheda dharAve che, tyAre jaina matanA tamAma phAMTAo mAtra AcArabheda upara sarjAyelA che. temanAmAM tatvaciMtananI bAbatamAM koI maulika bheda hajI sudhI dhAyela nathI. mAtra Arya tattvaciMtananA ItihAsamAM ja nahi, paNa mAnavIya tatvaciMtananA samagra ItihAsamAM A eka ja dAkhale evo che ke ATalA badhA lAMbA vakhatane viziSTa pratihAsa dharAvavA chatAM jenA tatvaciMtanane pravAha maulika rUpe akhaMDita ja rahyo hoya. pUrvIya ane pazcimIya tatvajJAnanI prakRtinuM tAlana tatvajJAna pUrvIya heya ke pazcimIya ho, paNa badhA ja tattvajJAnanA ItihAsamAM ApaNe joIe chIe ke tatvajJAna e mAtra jagata, jIva ane IzvaranA svarUpaciMtanamAM ja pUrNa nathI thatuM, paNa e pitAnA pradezamAM cAritrane prazna paNa hAtha dhare che. oche ke te Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ze, eka ke bIjI rIte, dareka tattvajJAna tAmAM jIvanazeAdhananI mImAMsA samAve che. alabatta, pUrvIya ane pazcimIya tattvajJAnanA vikAsamAM A vize ApaNe thADe taphAvata paNa joIe chIe. zrIka tattvaciMtananI zarUAta mAtra vizvanA svarUpa vizenA praznomAMthI thAya che. AgaLa jatAM krizciyAniTI sAthe enA sabaMdha joDAtAM emAM jIvanazodhanane paNa prazna umerAya che, ane pachI e pazcimIya tattvaciMtananI eka zAkhAmAM jIvanazodhananI mImAMsA khAsa bhAga bhajave che. TheTha arvAcIna samaya sudhI pazu rAmana ketholika saMpradAyamAM ApaNe tattvaciMtanane jIvanAdhananA vicAra sAthe sakaLAyeluM joIe chIe, paraMtu A tattvajJAnanA pratihAsamAM ApaNe eka khAsa vizeSatA joI e chIe ane te e ke Aya tattvajJAnanI zarUAta ja jANe jIvanazodhananA praznamAMthI thaI heya tema lAge che. kAraNa ke A tattvajJAnanI vaidika, bauddha ane jaina e traNe mukhya zAkhAomAM ekasarakhI rIte vicitana sAthe jIvanazodhananuM ciMtana sakaLAyeluM che. AryAvartanu kAI paNa darzana evuM nathI ke je mAtra vizvaciMtana karI saMtoSa dhAraNa karatuM hoya; paNa tethI UlaTuM. ApaNe ema joI e chIe ke dareka mukhya ke tenu zAkharUpa darzana jagata, jIva ane Izvara paratve peAtAnA viziSTa vicAra| darzAvI chevaTe jIvanazeAdhananA praznane ja chaNe che ane jIvanazeAdhananI kriyA darzAvI virAma pAme che. tethI ApaNe dareka Arya darzananA mULa graMthamAM zarUAtamAM mekSanA uddeza ane aMtamAM tene ja upasaMhAra joIe chIe. A ja kAraNane lIdhe sAMkhyadarzana jema potAnA viziSTa yega dharAveche ane te cegadarzanathI bhinna che, tema nyAya, vaizeSika ane vedAMta darzanamAM paNa yeAganA mULa siddhAMta che. bauddha darzanamAM paNa enI viziSTa cAgaprakriyAe khAsa sthAna raikayu' che. e ja rIte jaina darzana paNa yogaprakriyA vize pUrA vicAre darzAve che. 89 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = = 4 90 jainadharmane prANa jIvanadhananA maulika praznonI ekatA A rIte ApaNe joyuM ke jenA darzanamAM mukhya be bhAga cheH eka tatvaciMtanane ane bIje jIvanazodhanane. ahIM eka vAta khAsa noMdhavA jevI che ane te e ke vaidika darzananI keAI paNa paraMparA le ke bauddha darzananI kaI paraMparA le ane tene jaina darzananI paraMparA sAthe sarakhAvo te eka vastu spaSTa jaNAze ke A badhI paraMparAomAM je bheda che te be bAbatamAM che. eka te jagata, jIva ane IzvaranA svarUpaciMtana paratve ane bIje AcAranAM sthaLa teima ja bAhya vidhividhA ane sthULa raheNIkaraNI vize. paNa Arya dazananI dareka paraMparAmAM jIvanadhanane lagatA maulika prazno ane tenA uttaromAM jarA paNa taphAvata nathI. kAI Izvara mAne ke nahi, kaI prakRtivAdI hoya ke koI paramANuvAdI, koI Atmabheda svIkAre ke AtmAnuM ekatva svIkAre, kAI AtmAne vyApapha ane nitya mAne ke kaI tithI UlaTuM mAne, e ja rIte koI yajJayAga dvArA bhakti upara bhAra mUke ke koI vadhAre kaDaka niyamane avalaMbI tyAga upara bhAra mUke; paNa dareka paraMparAmAM ATalA prazno ekasarakhA che: duHkha che ke nahi ? hoya te tenuM kAraNa zuM? te kAraNane nAza zakya che? ane zakya hoya te kaI rIte ? chevaTanuM sAdhya zuM hovuM joIe? A praznonA uttarA paNa dareka paraMparAmAM eka ja che. bhale zabdabhedu heya, saMkSepa ke vistAra heya, chatAM darekane uttara e ja che ke avidyA ane tRSNA e duHkhanAM kAraNe che. tene nAza saMbhavita che. vidyArthI ane tRSNAcheda dvArA duHkhanAM kAraNe nAza thatAM ja duHkha ApoApa nAza pAme che, ane e ja jIvananuM mukhya sAdhya che. Arya darzananI paraMparA jIvanazodhananA maulika vicAra vize ane tenA niyama vize taddana ekamata che. tethI ahIM jaina darzana vize kAMI paNa kahetAM mukhyapaNe tenI jIvanazodhananI mImAMsAnuM ja saMkSepamAM kathana karavuM vadhAre prAsaMgika che, Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna jIvanazAdhananI jaina prakriyA jaina darzana kahe che ke AtmA svAbhAvika rIte zuddha ane saccidAna darUpa che. enAmAM je azuddhi, vikAra yA duHkharUpatA dekhAya che te ajJAna ane menA anAdi pravAhane AbhArI che.! ajJAnane ghaTADavA ane taddana naSTa karavA tema mehane vilaya karavA jaina darzana. eka bAju vivekazakti vikasAvavA kahe che ane bIjI bAju te rAgadveSanA saskAre naSTa karavA kahe che. jaina darzana AtmAne traNa bhUmikAmAM vaheMcI nAkhe che. jyAre ajJAna ane menu pUrNa prAbalya hAya ane tene lIdhe AtmA vAstavika tattva vicArI na zake. tema ja satya ne sthAyI sukhanI dizAmAM eka paNa pagaluM bharavAnI icchA sudhdhAM na karI zake, tyAre e bahirAtmA kahevAya che. jIvanI A prathama bhUmikA thaI. A bhUmikA hoya tyAM sudhI punarjanmanu cakra baMdha paDavAne kadI saMbhava ja nathI ane laukika dRSTie game teTalA vikAsa dekhAya chatA kharI rIte e AtmA avikasita ja hAya che, vivekazaktino prAdubhava jyAre thAya ane rAgadveSanA saMskAronuM baLa ghaTavA mAMDe tyAre bIjI bhUmikA zarU thAya che. ene jaina darzana aMtarAtmA kahe che. A bhUmikA vakhate joke dehadhAraNane upayAgI evI badhI dunyavI pravRtti ochIvattI cAlatI heAya che, chatAM vivekazaktinA vikAsanA pramANamAM ane rAgadveSanI maMdatAnA pramANamAM e pravRtti anAsaktivALI heAya che. A khIjI bhUmikAmAM pravRtti hAvA chatAM temAM aMtarathI nivRttinuM tattva hoya che. 1 khIjI bhUmikAnAM saMkhyAbaMdha caDatAM pagathiyAM jyAre vaTAvI devAya tyAre AtmA paramAtmAnI dazAne prApta thayA kahevAya che. A jIvanasAdhananI chellI bhUmikA ane pUrNa bhUmikA che. jaina darzana kahe che ke A bhUmikAe pahoMcyA pachI punarjanmanuM cakra haMmezane mATe taddana thaMbhI jAya che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmane prANa ApaNe uparanA saMkSipta varNana uparathI joI zakIe chIe ke aviveka (mithyAdaSTi) ane meha (tRSNa) e be ja saMsAra che athavA saMsAranAM kAraNe che. tethI UlaTuM, viveka ane vItarAgata e ja mekSa che athavA mezane mArga che. A ja jIvanazodhananI saMkSipta jaina mImAMsA aneka jaina graMthamAM aneka rIte, saMkSepa ke vistArathI, tema judI judI paribhASAomAM varNavelI maLe che, ane A ja jIvanamImAMsA akSarazaH vaidika tema ja bauddha darzanemAM paNa pade pade najare paDe che. kaMIka vizeSa sarakhAmaNI upara tattvajJAnanI maulika jaina vicArasaraNuM ane AdhyAtmika vikAsakramanI jaina vicArasaraNIne bahu ja TUMkamAM nirdeza che. e ja vicArane vadhAre spaSTa karavA ahIM bhAratIya bIjA darzananA vicAro sAthe kAMIka sarakhAmaNuM karavI yogya che. (4) jaina darzana jagatane bhAyAvAdInI peThe mAtra AbhAsa ke mAtra kAlpanika nathI mAnatuM, paNa e jagatane sata mAne che. tema chatAM jaina darzana saMmata satata e cArvAkanI peThe kevaLa jaDa arthAta sahaja caitanyarahita nathI. e ja rIte jaina darzana saMmata sa-tattva e zAMkara vedAMta pramANe kevaLa caitanyamAtra paNa nathI. paraMtu jema sAMkhya, yoga, nyAya, vaizeSika, pUrvamImAMsA ane bauddha darzana sata-tatvane taddana svataMtra tema ja paraspara bhinna evA jaDa tema ja cetana be bhAgamAM vahecI nAkhe che, tema jaina darzana paNa satatatvanI anAdisiddha jaDa tathA cetana evI be prakRti svIkAre che, je deza ane kALanA pravAhamAM sAthe rahevA chatAM mULamAM taddana svataMtra che. jema nyAya, vaizeSika ane yogadarzana Adi ema svIkAre che ke A jagatanuM viziSTa kAryasvarUpa bhale jaDa ane cetana be padArtho uparathI ghaDAtuM hoya, ktAM e kAryanI pAchaLa koI anAdisiddha samartha cetanazaktine Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tatvajJAna hAtha che, e IzvarIya hAtha sivAya AvuM adbhuta kArya saMbhavI zake nahi, tema jena darzana nathI mAnatuM. e prAcIna sAMkhya, pUrvamImAMsaka ane bauddha AdinI peThe mAne che ke jaDa ane cetana e be sat-pravAha ApoApa, koI trIjI viziSTa zaktinA hAtha sivAya ja, cAlyA kare che, ane tethI A jagatanI utpatti ke vyavasthA mATe Izvara jevI svataMtra anAdisiddha vyakti svIkAravAnI e nA pADe che. joke jaina darzana nyAya, vaizeSika, bauddha AdinI peThe jaDa sata -tattvane anAdisiddha anaMta vyaktirUpe svIkAre che, ane sAMkhyanI peThe eka vyaktirUpa nathI svIkAratuM, chatAM te sAMkhyanA prakRtigAmI sahaja pariNAmavAdane anaMta paramANu nAmaka jaDa sattAmAM sthAna Ape che. A rIte jaina mAnyatA pramANe jagatane parivartana-pravAha ApameLe ja cAle che, tema chatAM jaina darzana eTaluM te spaSTa kahe che ke vizvamAMnI je ghaTanAo koInAM buddhi ane prayatnane AbhArI dekhAya che te ghaTanAonI pAchaLa Izvarane nahi paNa te ghaTanAonA pariNAmamAM bhAgIdAra thanAra saMsArI jIvano hAtha che, eTale ke tevI ghaTanAo jANe-ajANe koI ne koI saMsArI jIvanI buddhi ane prayatnane AbhArI hoya che. A bAbatamAM prAcIna sAMkhya ane bauddha darzana jaina darzana jevA ja vicAro dharAve che. - vedAnta darzana pramANe jaina darzana sacetana tatvane eka ke akhaMDa nathI mAnatuM, paNa sAMkhya, yoga, nyAya, vaizeSika tema ja bauddha AdinI peThe e sacetana tatvane aneka vyaktirUpe mAne che. tema chatAM emanI sAthe paNa jaina darzanano gheDe matabheda che, ane te e che ke jaina darzananI mAnyatA pramANe sacetana tatva bauddha mAnyatAnI jema kevaLa parivartana-pravAha nathI, tema ja sAMkhya-nyAya AdinI peThe mAtra phUTastha paNa nathI, kintu jaina darzana kahe che ke mULamAM sacetana tatva dhruva arthAt anAdi-anaMta hevA chatAM e dezakALanI asara dhAraNa Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadhamanA mANa 94 karyo sivAya rahI zakatu nathI. eTale jaina mata pramANe jIva paNa jaDanI peThe pariNAminitya che, jaina darzana dhira jevI kAI vyaktine -taddana svata MtrapaNe nathI mAnatuM, chatAM e IzvaranA samagra guNA jIvamAtramAM svIkAre che, tethI jaina darzana pramANe pratyeka jIvamAM IzvarapaNAnI zakti che--bhale te AvaraNathI dabAyelI hAya; paNa jo jIva ceAgya dizAmAM prayatna kare to e peAtAmAM rahelI IzvarIya zaktine pUrNapaNe vikasAvI pAte ja izvara bane che. A rIte jaina mAnyatA pramANe zviratattvane alAyaduM sthAna na hovA chatAM te IzvaratattvanI mAnyatA dharAve che ane tenI upAsanA paNu svIkAre che. je je jIvAtmA kravAsanAothI pUrNa paNe mukta thayA te badhA ja samAnabhAve Izvara che. temane Adaza sAme rAkhI pAtAmAM rahelI tevI ja pUrNa zakti prakaTAvavI e jaina upAsanAnuM dhyeya che. jema zAMkara vedAMta mAne che ke jIva pote ja brahma che, tema jaina darzana kahe che ke jIva pote ja Izvara ke paramAtmA che. vedAMtadazana pramANe jIvanA brahmabhAva avidyAthI AvRta che ane vidyA dUra thatAM anubhavamAM Ave che, tema jaina darzana pramANe jIvatA paramAtmabhAva Avruta che ane te AvaraNa dUra thatAM pUrNapaNe anubhavamAM Ave che. A bAbatamAM kharI rIte jaina ane vedAMta vacce vyaktibahuta sivAya karaze ja bheda nathI, (la) jaina zAstramAM je sAta tattva kahelAM che temAMthI mULa jIva ane ajIva e e tattva vize upara sarakhAmaNI karI. have bAkI kharI rIte pAMcamAMthI cAra! tattvA ja rahe che. A cAra taravA jIvanazodhanane lagatAM athavA AdhyAtmika vikAsakramane lagatAM che, jene cAritrIya tattva paNa kahI zakAya. badha, Asava, savara ane mekSa e cAra tattvo che. A tattvane bauddha zAomAM anukrame duHkha, duHkha 1. nija rAtattvane ahIM' gaNatarImAM nathI lIdhuM. AMzika krama kSaya te nijA che ane sarvAMge kamakSaya te mekSa che.-sa'pAdaka Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna hatu, nirvANumArga ane nirvANu e cAra Aryasatya tarIke varNavelAM che. sAMkhya ane zAstramAM ene ja heya, hetu, hAne pAya ane hAna kahI caturvyUha tarIke varNavela che. nyAya ane vaizeSika darzanamAM paNa e ja vastu saMsAra, mithyAjJAna, samyaphajJAna ane apavarganAM nAma ApI varNavela che. vedAMta darzanamAM saMsAra, avidyA, brahmasAkSAtkAra ane brahmabhAvanA nAmathI e ja vastu darzAvavAmAM AvI che. jaina darzanamAM bahirAtmA, antarAtmA ane paramAtmAnI traNa saMkSipta bhUmikAone jarA vistArI cauda bhUmikArUpe paNa varNavelI che, je jaina paraMparAmAM guNasthAnanA nAmathI jANItI che. yogavAsika jevA vedAntanA granthAmAM paNa sAta ajJAnanI ane sAta jJAnanI ema cauda Atmika bhUmikAonuM varNana che. sAMkhya-ga darzananI kSipta, mUDha, vikSipta, ekAgra ane niddha e pAMca cittabhUmikAo paNa e ja cauda bhUmikAonuM saMkSipta vargIkaraNa mAtra che. bauddha darzanamAM paNa e ja AdhyAtmika vikAsakamane pRthajana, saMtApana Adi tarIke cha bhUmikAomAM vahecI varNave che. A rIte ApaNe badhAM ja bhAratIya darzanamAM saMsArathI mekSa sudhInI sthiti, tene krama ane tenAM kAraNe vize taddana eka mata ane eka vicAra vAMcIe chIe tyAre prazna thAya che ke jyAre badhAM ja darzanenA vicAromAM maulika ekatA che tyAre paMtha paMtha vacce kadI na saMdhAya e ATale badhe bheda kema dekhAya che? Ane uttara spaSTa che. pathenI bhinnatA mukhya be vastuone AbhArI cheH tatvajJAnanI judAI ane bAhya AcAra-vicAranI judAI keTalAka paLe te evA ja che ke jemanA bAhya AcAra-vicAramAM taphAvata hovA uparAMta tattvajJAnanI vicArasaraNImAM paNa amuka bheda heya che; jema ke vedAnta, bauddha ane jaina Adi paze. vaLI keTalAka pache ke tenA phAMTAo evA paNuM heya che ke jemanI tattvajJAnaviSayaka Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ janadharmane prANa vicArasaraNImAM khAsa bheda hato ja nathI; temano bheda mukhyatve bAhya AcArane avalaMbI Ubho thayela ane poSAyeluM hoya che; dAkhalA tarIke jaina darzananI vetAMbara, digaMbara ane sthAnakavAsI e traNe zAkhAo gaNAvI zakAya. AtmAne koI eka mAne keI aneka mAne, kaI Izvarane mAne ke kaI na mAne ItyAdi tAttvika vicAraNane bheda buddhinA taratamabhAva upara nirbhara che ane e taratamabhAva anivArya che. e ja rIte bAhya AcAra ane niyamanA bhedo buddhi, ruci tema ja paristhitinA bhedamAMthI janme che. koI kAzI jaI gaMgAsnAna ane vizvanAthanA darzanamAM pavitratA mAne; keI buddhagayA ane sAranAtha jaI buddhanA darzanamAM kRtakRtyatA mAne; kaI zatruMjayane bheTI saphaLatA mAne, kaI makkA ane jerUsalema jaI dhanyatA mAne e ja rIte koI agiyArasanA tapa-upavAsane atipavitra gaNe bIje kaI aSTamI ane caturdazInuM vratane mahattva Ape; koI tapa upara bahu bhAra na ApatAM dAna upara Ape to bIje kaI tapa upara paNa vadhAre bhAra Ape. A rIte paraMparAgata bhinna bhinna saMskAranuM piSaNa ane sacibhedanuM mAnasika vAtAvaraNa anivArya hovAthI bAhyAcAra ane pravRttino bheda kadI bhUMsAvAne nahi. bhedanI utpAdaka ane poSaka ATalI badhI vastuo chatAM satya evuM che ke te kharI rIte khaMDita thatuM ja nathI. tethI ja ApaNe uparanI AdhyAtmika vikAsakramane lagatI tulanAmAM joIe chIe ke game te rIte, game te bhASAmAM ane game te rUpamAM jIvananuM satya ekasarakhuM ja badhA anubhavI tatvanA anubhavamAM pragaTa thayuM che. prastuta vaktavya pUruM karyuM te pahelAM jaina darzananI sarvamAnya be vizeSatAone ullekha karI dauM : anekAMta ane ahiMsA e be muddAonI carcA upara ja AkhA jaina sAhityanuM maMDANa che. jaina Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tatvajJAna AcAra ane saMpradAyanI vizeSatA A be bAbatethI ja batAvI zakAya. satya kharI rIte eka ja hoya che, paNa manuSyanI dRSTi tene eka rIte grahaNa karI zakatI ja nathI. tethI satyanA darzana mATe manuSya pitAnI daSTimaryAdA vikasAvavI joIe ane temAM satyAgrahaNanI saMbhavita badhI ja rItane sthAna ApavuM joIe. A udAtta ane vizALa bhAvanAmAMthI anekAMtanI vicArasaraNIne janma thayele che. e saraNuM kAMI vAdavivAdamAM jaya meLavavA mATe ke vitaMDAvAdanI sAThamArI ramavA mATe agara te zabdachaLanI AMTIghUMTI khelavA mATe nathI jAyelI; paNa e te jIvanazodhananA eka bhAga tarIke vivekazaktine vikasAvavA ane satyadarzananI dizAmAM AgaLa vadhavA mATe yojAyelI che. tethI anekAMta vicArasaraNuM khare artha e che ke satyadarzanane lakSamAM rAkhI tenA badhA aMzo ane bhAgone eka vizALa mAnasavartuLamAM gya rIte sthAna ApavuM. jema jema mANasanI vivekazakti vadhe che tema tema tenI dRSTimaryAdA vadhavAne lIdhe tene pitAnI aMdara rahelI saMkucitatAo ane vAsanAenA dabANanI sAme thavuM paDe che. jyAM sudhI mANasa saMkucitatAo ane vAsanAo sAme na thAya tyAM sudhI te potAnA jIvanamAM ane kAMtanA vicArane vAstavika sthAna ApI ja nathI zakatA. tethI ane kAMtanA vicAranI rakSA ane vRddhinA praznamAMthI ja ahiMsAno prazna Ave che. jene ahiMsA e mAtra cupacApa besI rahevAmAM ke dhaMdhodhApa choDI devAmAM ke mAtra lAkaDA jevI nizreSTa sthiti sAdhavAmAM nathI samAtI, paNa e ahiMsA kharA Atmika baLanI apekSA rAkhe che. koI paNa vikAra Ubho thayo, kaIvAsAe DakiyuM kADhayuM ke kaI saMkucitatA manamAM sarakI tyAM jene ahiMsA ema kahe che ke tuM e vikAro, e vAsanAo, e saMkucitatAothI na haNA, na hAra, na dabA. huM enI sAme jhajhUma ane e virodhI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmanA prANa baLAne jIta. A AdhyAtmika jaya mATe prayatna e ja mukhya jene ahiMsA che. Ane saMyama kahe, tapa kahe, dhyAna kahe ke kaI paNa tevuM AdhyAtmika nAma Ape, paNa e vastutaH ahiMsA ja che. ane jaina darzana ema kahe che ke ahiMsA e mAtra pUla AcAra nathI, paNa te zuddha vicAranA paripAkarUpe avatarele jIvanekarSaka AcAra che. upara varNavela ahiMsAnA sUkSma ane vAstavika rUpamAMthI koI paNuM bAhyAcAra ja heya agara e sUkSma rUpanI puSTi mATe kaI AcAra nirmAye hoya te tene jena tatvajJAnamAM ahiMsA tarIke sthAna che. tethI UlaTuM, dekhItI rIte ahiMsAmaya game te AcAra ke vyavahAranA mULamAM je uparanuM ahiMsAnuM AMtarika tatva saMbaMdha na dharAvatuM hoya te te AcAra ane te vyavahAra jaina daSTie ahiMsA che ke ahiMsAnA piSaka che ema na kahI zakAya. ahIM jaina tattvajJAnane lagatA vicAramAM prameyacarcA jANIne ja laMbAvI nathI. mAtra e vizenI jaina vicArasaraNano izAre karyo che. AcAranI bAbatamAM paNa kaI bahAranA niyamo ane baMdhAraNa vize jANIne ja carcA nathI karI, paNa AcAranA mULa tanI jIvanazodhana rUpe saheja carcA karI che, jene jaina paribhASAmAM ADhava, saMvara Adi to kahevAmAM Ave che. [ aciM- bhA. , pR10 49-1061]