Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org jaina-zabda-koSa Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lekhaka parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. "DADO For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org jaina - zabda- koSa * lekhaka * jaina zAsana ke mahAn jyotirdhara, parama zAsana prabhAvaka pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. ke tejasvI ziSyaratna, adhyAtmayogI niHspRha ziromaNi, prazAMtamUrti pUjyapAda paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya ke kRpApAtra carama ziSyaratna pravacana-prabhAvaka, marudhararatna, goDavADa ke gaurava, hindI sAhityakAra parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. 157 prakAzaka divya saMdeza prakAzana C/o. surendra jaina 47, kolabhATa lena, oN. naM. 5, DaoN. ema. bI. velkara lena, grAuMDa phlora, SILA Koba, Ganch muMbaI - 400002. Tel. 22034529 Mobile : 98920 69330 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ANMANDIR 309 Phone: 1079) 23276250, 202/C204-0 For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AvRtti : prathama * mUlya : 35/- rupaye * vimocana : di. 12-9-2012 sthala : kasturadhAma-pAlItANA AjIvana sadasyayojanA prApti sthAna AjIvana sadasyatA zulka - 2500/- ru. 1. caMdana ejeMsI M. 9820303451 Apa jaina dharma ke rahasya - jaina itihAsa - 607, cIrA bAjAra, grAuMDa phlora, jaina tattvajJAna - jaina AcAra mArga, | maMbaI-400002. preraNAdAyI kathAe~ Adi kA adhyayana | (c) R.: 2206 06740.2205 6821 karanA cAhate ho to Aja hI Apa divya | 2. cetana hasamukhalAlajI mehatA saMdeza prakAzana mumbaI kI AjIvana pavanakuMja,303, A Wing, sadasyatA prApta kara leM / AjIvana | nAkor3A haoNspiTala ke pAsa, bhAyaMdara-401101.0 28140706 sadasyoM ko adhyAtmayogI niHspRha M.9867058940 ziromaNi sva. pUjyapAda paMnyAsapravara zrI 3. surendra gurujI bhadraMkara vijayajI gaNivaryazrI evaM unhIM C/o. gurugautama eMTaraprAija, ke carama ziSyaratna pravacana prabhAvaka parama 14, rukmiNI bilDIMga, pUjya AcAryadeva zrImad vijaya | AdinAtha jaina maMdira, ratnasenasUrIzvarajI ma. sA. kA upalabdha cikapeTa, beMgalura-560 053. hindI sAhitya, pratimAsa prakAzita arhad / M.08050911399,dhIraja 934122279 divya saMdeza evaM bhaviSya meM prakAzita | 14. zrI AdinAtha jaina zvetAMbara saMgha zrI surezagurujI M. 9844104021 hindI sAhitya ghara baiThe pahu~cAyA jaaegaa| naM.4.Old No. 38, phlora, Apa muMbaI yA beMgalora ke pate para divya | raMgarAva roDa, zaMkarapuram, saMdeza prakAzana-muMbaI ke nAma se ceka, | baiMgalura-560004. (karnATaka) DrAphTa se rakama bhara skoge| rAjeza mo. 9241672979 AjIvana sadasyatA zulka Rs. 2500/- bhijavAne kA patA evaM pustaka prApti sthAna (1) divya saMdeza prakAzana Clo. surendra jaina, 47, kolabhATa lena, oN. naM. 5, DaoN. ema.bI. velkara lena, grAuMDa phlora, muMbaI-400 002.0 2203 45 29 Mob. : 98920 69330 (2) divya saMdeza pracAraka prakAza bar3ollA , 52, 3rd Cross, zaMkaramATa roDa, zaMkarapurA, beMgalora-560 004.0 (0.)41247478 M. 8971230600 (3) rAhala vaida, c/o. arihaMta meTala kaM., 4403, loTana jATa galI, pahAjI dhIraja, sadara bAjAra, dillI-110006. M. 9810353108 For Private and Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzaka kI kalama se.. zatrujaya mahAtIrtha kI dhanyadharA para parvAdhirAja paryuSaNa mahAparva ke zubhAraMbha ke zubhadina dIkSA ke dAnavIra pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA. ke dIkSA zatAbdI varSa meM unhIM ke tejasvI ziSyaratna bIsavI sadI ke mahAnayogI, namaskAra mahAmaMtra ke ajoDa sAdhaka, niHspRha ziromaNi, vAtsalyamUrti pUjyapAda paMnyAsapravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya ke carama ziSyaratna pravacana prabhAvaka, marudhararatna pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. ke dvArA hindI bhASA meM Alekhita 157vIM pustaka 'jaina-zabda-koSa' kA prakAzana karate hue hameM atyaMta hI harSa ho rahA hai / pUjya guru bhagavaMtoM ke pravacanoM meM jaina dharma ke pAribhASika zabdoM kA prayoga honA svAbhAvika hai paraMtu una zabdoM ke artha kA samyag bodha nahIM hone se yA to zrotA pravacana ke marma kA samajha nahIM pAte hai athavA kaI bAra usakA viparIta artha bhI kara lete hai / pUjyazrI ke dila meM kaI varSoM se yaha bhAvanA thI ki yadi jaina dharma ke pracalita zabdoM ke artha ke saMgraha kI pustaka prakAzita ho to kitanA acchA ho ! basa, unake antarmana meM rahI huI bhAvanA Aja sAkAra hone jA rahI hai usakA hameM atyaMta hI harSa hai | Aja se 5 varSa pUrva AdIzvaradhAma meM mahAmaMgalakArI upadhAna tapa kI samApti ke bAda pUjyazrI kI 15 dina taka mahAvIra dhAma meM sthiratA rahI, usI sthiratA daramyAna gurjara bhASA meM prakAzita aneka pustakoM kA AlaMbana lekara pUjyazrI ne prastuta pustaka kA Alekhana kiyA hai / hameM Atma vizvAsa hai ki pUjyazrI ke pUrva prakAzanoM kI bhAMti prastuta 'kRti' bhI hindI bhASI prajA ke lie avazya hI upakAraka banegI / -- For Private and Personal Use Only For
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org goDavADa ke gaurava parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. kA saMkSipta paricaya dIkSA dAtA gurudeva dIkSA dina gRhastha nAma mAtA kA nAma pitA kA nAma janmabhUmi janma tithi bacapana meM dhArmika abhyAsa dIkSA saMkalpa (brahmacaryavrata svIkAra ) : 18 juna 1974 vyavahArika abhyAsa samudAya dIkSA dina vizeSatA 108 mumukSu varaghoDA dIkSA sthala : rAju (rAjamala copaDA) : caMpAbAI : chaganarAjajI genamalajI copaDA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir : bAlI (rAja.) : bhAdo suda-3, saMvat 2014 di. 16-9-58 : paMca pratikramaNa-navasmaraNa Adi : 1st year B.Com. (pArzvanAtha ummeda kaoNleja- phAlanA-rAja.) : pU.paM. zrI harSavijayajI gaNivarya : adhyAtmayogI pU. paMnyAsa zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya : mAgha zuklA 13, saMvat 2033 dinAMka 2-2-1977 : zAsana prabhAvaka pU. A. zrI rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA. : bhArata bhara meM lagabhaga 50 Upara dIkSAe~ 9 janavarI 1977, muMbaI : : nyAti noharA - bAlI rAja. 18 varSa 4 mAsa : 112 varSa : saMvat 2033 pATaNa pU.paM. zrI harSavijayajI ke sAnidhya meM abhyAsa : prakaraNa, bhASya, 6 karmagraMtha, kammapayaDI, paMcasaMgraha, nyAya, kAvya, koza, saMskRta-prAkRta vyAkaraNa, saMskRta - prAkRta sAhitya vAcana, jyotiSa, Agama vAcana Adi. dIkSA samaya umra mumukSu avasthA meM guru sAnnidhya prathama cAturmAsa : bhASA bodha : hindI, aMgrejI, gujarAtI, rAjasthAnI, saMskRta, prAkRta, marAThI Adi prathama vacana prAraMbha : phAguNa sudI 14, saMvat 2034 pATaNa (gujarAta) * cAturmAsika pravacana prAraMbha : bAlI saMvat 2038 (pU. A. zrI rAjatilakasUrIzvarajI ma.sA. ke sAnnidhya meM) cAturmAsika pravacana : bAlI, pAlI, * ratalAma, pATaNa, ahamadAbAda (jJAnamaMdira), For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sUrendranagara, rAnIgAMva, pAlI, piMDavADA, udayapUra, jAmanagara, ahamadAbAda (giradharanagara), thANA, kalyANa, dAdara (muMbaI), sAyana (muMbaI), dhUliyA, karADa, ciMcavaDa, bhAyaMdara, pUnA, yeravaDA, dIpaka jyoti TaoNvara, zrIpAla nagara, karjata , bhivaMDI (zivAjI coka) kalyANa-bhivaMDI (jayaNAmaMgala) rohA , bhAyaMdara, pAlItANA Adi * vihAra kSetra : rAjasthAna, gujarAta, saurASTra, madhyapradeza, mahArASTra Adi * (cha'rI pAlita saMgha meM mArgadarzana-pravacana) : baralUTa se zatrujaya, godana se jaisalamera, vallabhIpura se pAlItANA, luNAvA se rANakapUra paMcatIrthI' * cha'rI pAlaka nizrAdAtA : udayapura se kezarIyAjI, giradhanagara se zaMkhezvara, dhUliyA se nera, karADa se kuMbhoja, solApUra se bArzI, bhivaMDI se mahAvIra dhAma, karjata se mAnasa maMdira Adi * prathama pustaka Alekhana : 'vAtsalya ke mahAsAgara'' saMvat 2038 * prakAzita pustakeM : 157 * saMskRta sAhitya saMpAdana-saha saMpAdana : siddha haimazabdAnuzAsanam bRhadvRtti laghu nyAsa saha, pAMDavacaritra Adi . anya saMpAdana : bhagavAna pArzvanAtha kI paraMparA kA itihAsa-bhAga 1-2-3 * anuvAda saMpAdana : zrAddhavidhi, zAMtasudhArasa tathA pUjya gurUdevazrI kI 15 pustakeM, maMtrAdhirAja Adi tathA vijayAnaMdasUrijI kRta 'navatatva' / * ziSya-praziSya : sva. muni zrI udayaratnavijayajI, muni kevalaratnavijayajI, muni kIrtiratnavijayajI, muni prazAMtaratnavijayajI,muni zAlibhadravijayajI ma. * upadhAna nizrA dAtA : kurlA , dhule , yeravaDA, AdIzvara dhAma (do bAra), karjata, vikrolI, mohanA pAlItANA Adi... gaNi padavI : vaizAkha vadI-6, saMvat 2055 di. 7-5-99 ciMcavaDa gAMva-pUnA. paMnyAsa padavI : kArtika vadI 5, saMvat 2061 , di. 2-12-2004 vAlakezvara, muMbaI. AcArya padavI : poSa vadI-1, saMvat 2067, di. 20-1-2011 thANA (mahA.) sUrimaMtra pIThikA ArAdhanA : kasturadhAma, pAlItANA vi.saM. 2068 . SSETTERS.. HTRAgERAT For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir S.No. 38 96 79 98 142 pravacana prabhAvaka marudhararatna-hindI sAhityakAra pUjya AcAryadeva zrImad vijaya jI ma.sA. kA bahuraMgI-vaividhyapUrNa sAhitya | tattvajJAna viSayaka 22. guNavAn banoM 126 1. jaina vijJAna 23. vikhuralele pravacana motI 117 137 24. sukhI jIvana kI cAbiyA~ 2. caudaha guNasthAna 3. Ao ! tattvajJAna sIkheM 25. pAMca pravacana 138 4. karma vijJAna 26. jIvana zaNagAra pravacana 148 102 5. nava tattva-vivecana 122 | dhArAvAhika kahAnI S.No. 6. jIva vicAra vivecana 123 1. karman kI gata nyArI 7. tIna-bhASya 127 2. jindagI jindAdilI kA nAma hai 10 8. daMDaka-vivecana 135 3. Aga aura pAnI bhAga-1-2 34-35 9. dhyAna sAdhanA 153 4. manohara kahAniyA~ 50 pravacana sAhitya S.No. 5. aitihAsika kahAniyA~ 57 1. mAnavatA taba mahaka uThegI 6. preraka-kahAniyA~ 91 2. mAnavatA ke dIpa jalAeM 7. sarasa kahAniyA~ 111 3. mahAbhArata aura hamArI saMskRti-bhAga-118 8. madhura kahAniyA~ 4. mahAbhArata aura hamArI saMskRti-bhAga-219 9. sarala kahAniyA~ 5. rAmAyaNa meM saMskRti kA 10. tejasvI sitAreM amara saMdeza-bhAga-1 11. jinazAsana ke jyotirdhara 6. rAmAyaNa meM saMskRti kA 12 mahAsatiyoM kA jIvana saMdeza amara saMdeza-bhAga-2 13. AdinAtha zAMtinAtha caritra 105 7. Ao ! zrAvaka bane ! 14. pArasa pyAro lAge 8. saphalatA kI sIr3hiyA~ 15. zItala nahIM chAyA re (guja.) 9. navapada pravacana 16. Avo ! vArtA kahuM (guja.) 10. zrAvaka kartavya-bhAga-1 17 mahAn caritra 129 11. zrAvaka kartavya-bhAga-2 18. prAtaHsmaraNIya mahApuruSa-1 149 12 pravacana ratna 19. prAtaHsmaraNIya mahApuruSa-2 150 13. pravacana motI 20. prAtaHsmaraNIya mahAsatiyA~-1 151 14. pravacana ke bikhare phUla 103 21. prAtaHsmaraNIya mahAsatiyA~-2 152 15. pravacanadhArA | yuvA-yuvati preraka S.No. 16. Ananda kI zodha 1. yuvAno ! jAgo 17 bhAva zrAvaka 2. jIvana kI maMgala yAtrA 18.paryuSaNa aSTAhnikA pravacana 3. taba camaka uThegI yuvA pIDhI 19. kalpasUtra ke hindI pravacana 104 4. yuvA cetanA 20. saMtoSI nara-sadA sukhI 5. yuvA saMdeza 21. jaina parva-pravacana 6. jIvana nirmANa (vizeSAMka) 7. The Message for the Youth 81 93 ja0 V NLajaLajaLa 67 7 87 115 BISHN For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 8. How to live true life? 9. The Light of Humanity 10. Youth will Shine then 11 Duties towards Parents 12. yauvana- surakSA vizeSAMka 13. sannArI vizeSAMka 14. mAtA-pitA 15. AhAra: kyoM aura kaise ? 16. AhAra vijJAna 17. brahmacarya 18. krodha AbAda to jIvana barabAda 19. rAga mhaNaje Aga (marAThI) 20. AI vaDIlAMce upakAra 21. amRta kI buMde 22. adhyAtmAcA sugaMdha anuvAda-vivecanAtmaka 1. sAmAyika sUtra vivecanA 2. caityavaMdana sUtra vivecanA 3. AlocanA sUtra vivecanA 4. zrAvaka pratikramaNa sUtra vivecanA 5. cetana ! mohanIMda aba tyAgo 6 Anandaghana caubIsI vivecanA 7. aMkhiyA~ prabhudarzana kI pyAsI 8. zrAvaka jIvana-darzana 9. bhAva sAmAyika 10. zrImad AnaMdaghanajI pada vivecana 11. bhAva-caityavaMdana 12. vividha-pUjAe~ 13. bhAva pratikramaNa -bhAga-1 14. bhAva pratikramaNa- bhAga-2 15. zrIpAla - rAsa aura jIvana-caritra 16. Ao saMskRta sIkheM bhAga 1 17. Ao saMskRta sIkheM bhAga 2 18. zrAvaka AcAra darzaka vidhi-vidhAna upayogI 1. bhakti se mukti 2. Ao ! pratikramaNa kareM 3. Ao ! zrAvaka bane 4. haMsa zrAddhavrata dIpikA www.kobatirth.org 40 21 121 95 32 59 77 82 39 106 80 108 92 64 155 S.No. 23 4 5 11 7 22 29 107 94 120 125 132 133 134 144 145 154 S.No. 41 42 45 48 5. Chaitya-Vandan Sootra 6. vividha devavaMdana 7. Ao ! pauSadha kareM Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 8. prabhu darzana sukha saMpadA 9. Ao ! pUjA paDhAe~ ! 10. Panch Pratikraman Sootra 11. zatruMjaya yAtrA 12. pratikramaNa upayogI saMgraha 13. Ao ! upadhAna- pauSadha kareM 14. vividha tapamAlA 15. Ao ! bhAvAyAtrA kareM 16. Ao ! paryuSaNa-pratikramaNa kareM anya preraka sAhitya 1. vAtsalya ke mahAsAgara 2. rimajhima rimajhima amRta barase 3. adhyAtmayogI pUjya gurudeva 4. bIsavIM sadI ke mahAn yogI 5. mahAna jyotirdhara 6. micchAmi dukkaDam 7 8. 9. kSamApanA savAla Apake javAba hamAre zaMkA aura samAdhAna - 1 10. zaMkA samAdhAna-bhAga-2 11. zaMkA-samAdhAna -bhAga-3 12. jainAcAra vizeSAMka 13. jIvana ne taM jIvI jANa 14. dharatI tIratha 'rI 15 ciMtana ratna 16. bIsavIM sadI ke mahIn yogI kI amara vANI 17. mahAvIravANI vairAgyapoSaka sAhitya 1. mRtyu- mahotsava 2. zramaNAcAra vizeSAMka 3. sadguru-upAsanA 4. ciMtana-motI 5. mRtyu kI maMgalaM yAtrA 6. prabho ! mana-maMdira padhAro 10. vairAgya zataka 11. indriya parAjaya zataka For Private and Personal Use Only 52 55 71 84 88 61 36 73 109 128 130 136 S.No. 1 15 44 100 86 60 69 37 66 118 147 47 51 54 113 90 16 110 7. zAMta sudhArasa - hindI vivecana bhAga - 1 13 7. zAMta sudhArasa - hindI vivecana bhAga - 2 14 9. bhava AlocanA 124 62 68 114 101 112 S.No. 140 156
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anukramaNikA viSaya pRSTha naM.kra. viSaya pRSTha naM. la la F . eb vb For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir guruvaMdanA jinazAsana ke mahAn jyotirdhara sva. pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA. adhyAtmayogI pUjyapAda paMnyAsa pravara zrI bhadraMkaravijayajI gaNivarya pravacana prabhAvaka parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org prakAzana sahayogI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ratanacaMdajI tArAbAI pUjya pitAjI zA. ratanacaMdajI sarvAImalajI tathA pUjya mAtAjI zrImatI tArAbAI ratanacaMdajI talesarA-sAdaDI (rAja. nivAsI) O ke AtmazreyArtha nivAsa : ramezakumAra ratanacaMdajI talesarA, 602, darzana TaoNvara, lavalena, bhAyakhalA (E), muMbaI-400010. Mobile : 9321721971, 33525902 prakAzana sahayogI sva. zrImatI dhApUbAI dhuDAjI muthA ke smaraNArtha zA. zAMtilAlajI a. sau. suMdarabAI pUjya pitAjI-mAtAjI a. sau. suMdarabAI zAMtilAlajI muthA ke tIna upadhAna, siddhitapa Adi kI anumodanArtha nivedaka : H suputra surezakumAra, vijayakumAra putravadhu : zobhA, maMju * suputrI : sau. saMgItA sonAlI supautra : kIrtiza, rakSita supautravadhu : bhAvanA * supautrI : priyaMkA, prAcI muthA sTIla, 6, TiMbara mArkeTa, puNe-42. phona : 26457784 pharma For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra prakAzana sahayogI IBE M www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 15 M zA. kAMtilAlajI a. sau. caMdrakAMtAbAI samyak pUjya pitAjI zA. kAMtilAlajI cAMdamalajI muNota ke zatruMjaya cAturmAsa pUjya mAtAjI a. sau. caMdrakAMtabAI kAMtilAlajI ke siddhitapa evaM samyak ke zatruMjaya girirAja kI 99 yAtrA kI anumodanArtha nivedaka : putra: kamala, zekhara, zarada, manISa * putravadhu: suSmA, siMpala, sunitA, rInA pautra-pautrI : samyak, saMbhava, saMskAra, hArdika, saumya, nidhi, IzA, parI nivAsa : 106, rAyagaDha, Ayurvedika haoNspITala ke pAsa, ratalAma (M.P.) prakAzana sahayogI mohanarAjajI a. sau. vimalAbAI pUjya pitAjI zA mohanarAjajI pukharAjajI rANAvata evaM pUjya mAtAjI a.sau. vimalAbAI mohanarAjajI rANAvata ke jIvana meM hue sukRtoM kI anumodanArtha nivedaka : putra-putravadhu : mahezakumAra sarojabAI, kamalezakumAra caMdAbAI pautra : jayeza, cirAga * pautrI : kAjala-jatinajI, divyA, aMkitA putrI jamAI : surekhA kiraNajI solaMkI (bijovA) * dohitrI : varSA-saMjayajI, mamatA pharma + mayUrA vaoNca, ema.ena. roDa, kurlA (W.), muMbaI. For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1. arihaMta :- tIrthaMkara paramAtmA ! azokavRkSa Adi ATha prAtihArya aura jJAnAtizaya Adi cAra atizayoM se yukta ! 2. akarmabhUmi :- jahA~ asi, masi aura kRSi kA vyApAra nahIM hotA hai / jahA~ tIrthaMkara Adi paidA nahIM hote haiM / jahA~ prabhu kA zAsana nahIM hotA hai jahA~ manuSya yugalika ke rUpa meM paidA hote hai / akarmabhUmi 30 haiM | 3. akalpanIya :- AcAra viruddha ! jo vastu sAdhu ko vahoranA nahIM kalpatA ho, vaha akalpanIya kahalAtI hai jaise - bAsI bhojana, kaMdamUla Adi sAdhu ke lie akalpanIya hai / 4. akAmanirjarA :- bAhya kaSToM ko sahana karanevAle mithyAdRSTi jIvoM kI nirjarA ko akAmanirjarA kahate haiM / icchA rahita tapa Adi se honevAlI nirjarA akAmanirjarA kahalAtI hai| 5. akiMcana :- jisake pAsa kucha bhI na ho arthAt sabhI prakAra ke bAhya parigraha kA tyAga karanevAlA / 6. akSata :- cAvala ! kSata arthAt khaMDita / akSata arthAt jo khaMDita na ho / 7. akSaya sthAna :- mokSa / jo kabhI kSaya honevAlA na ho aisA sthAna / 8. akSara :- jisakA kabhI nAza na ho / svara aura vyaMjana ko bhI akSara kahA jAtA hai| 9. agAra :- ghr| 10. aNagAra :- ghara rahita sAdhu ko aNagAra kahate haiM | 11. agurulaghu :- guru = bhArI, laghu = halkA / jo bhArI bhI na ho aura halkA bhI na ho, use agurulaghu kahate haiM | 12. aghAtI karma :- jo karma AtmA ke mUla guNoM kA ghAta nahIM karate haiM ve aghAtI karma kahalAte haiM / vedanIya , AyuSya , nAma aura gotra aghAtI karma haiM | 13. acakSudarzana :- cakSu arthAt A~kha ! A~kha sivAya anya indriyoM For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra se honevAle darzana ko acakSudarzana kahate haiM / 14. acala :- jo kabhI calita na ho, vaha acala kahalAtA hai / jaiseiMdra kA siMhAsana acala hotA hai| mokSa meM rahI AtmA kA pada acala hotA hai / 15. arcanA :- pUjA / 16. acitta :- jIva rahita vastu ko acitta kahA jAtA hai / 17. aciMtya zakti :- jisakI kalpanA bhI na kI jA sake aisI zakti ko aciMtya zakti kahate haiM / :- 12 veM vaimAnika devaloka kA nAma / jo apane svarUpa 18. acyuta se cyuta na hotA ho, use bhI acyuta kahate haiM / www.kobatirth.org 19. anazana :- AhAra ke icchApUrvaka tyAga ko anazana kahate haiM / 20. acelaka :- vastra kA saMpUrNa tyAga ! tIrthaMkaroM ke zarIra para jaba taka devadRSya hotA hai, taba taka ve sacelaka kahalAte haiM aura jaba varatra calA jAtA hai, taba ve acelaka kahalAte haiM / 21. aNimA :- eka prakAra kI labdhi, jisake prabhAva se apanI kAyA aNu jitanI bhI choTI banAI jA sakatI hai / vrata / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22. aNu :- pudgala kA avibhAjya aMza, jisake kevalI bhI do vibhAga nahIM kara sakate ! 23. aNuvrata :- mahAvrata kI apekSA zrAvaka ke pAlana karane yogya choTe 24. aticAra :- vrata meM laganevAle choTe choTe doSa aticAra kahalAte haiM / 25. atijAta putra :- pitA kI apekSA jo bar3hakara ho, vaha putra atijAta kahalAtA hai / 26. atithi :- sAdhu-sAdhvI ! jo tithi dekhakara nahIM balki hamezA ArAdhanA karate hoM / 2 27. atithi saMvibhAga vrata : zrAvaka ko pAlana karane yogya 12 vA~ vrata / jisameM pahale dina zrAvaka-zrAvikA upavAsa pUrvaka pauSadha karake dUsare dina ekAsanA karate haiM aura sAdhu sAdhvIjI ko vahorAI gaI vastu ko hI ekAsane meM vAparate haiM / - For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28. atizaya :- aisI vizeSatA jo anya kisI meM na ho ! jaise tIrthaMkaroM ko janma se cAra, ghAtikarmoM ke kSaya se gyAraha tathA devakRta unnIsa atizaya hote haiM / 29. atIndriya jJAna :- indiyoM kI madada binA jo jJAna hotA ho, vaha atIndriya jJAna kahalAtA hai / avadhijJAna Adi atIndriya jJAna kahalAte haiM / ___30. adattAdAna :- mAlika kI anumati binA vastu ko uThA lenA , use adattAdAna kahate haiM / ise corI bhI kahate haiM / 31. adharmAstikAya :- saMpUrNa 14 rAjaloka meM vyApta eka aisA dravya jo jIva aura padArtha ko sthira rahane meM madada karatA hai / 32. adhikaraNa :- hiMsA ke sAdhana jaise - cAkU, churI, Adi / 33. adhigama samyaktva :- I ke upadeza Adi dvArA prApta samyaktva / 34. adholoka :- madhyaloka se nIce sAta rAjaloka pramANa adholoka hai / sAta narakeM Adi adholoka meM haiM / 35. adhyavasAya :- mana kA pariNAma (vicaar)| 36. adhyAtma :- AtmA ko uddezita karake kI jAnevAlI kriyAe~ / 37. adhyAtma zAstra :- AtmA kI zuddhi ke upAya batAnevAle grantha / 38. anarthadaMDa :- prayojana binA, niSkAraNa kI gaI hiMsA Adi pApa kI pravRtti ko anarthadaMDa kahate haiM athavA mauja-majA ke lie jo hiMsA kI jAtI hai, vaha bhI anarthadaMDa kA pApa kahalAtA hai / jaise - nATaka, sinemA Adi dekhnaa| 39. abhilApya :- jinheM vANI se vyakta kiyA jA sake aise bhAvoM ko abhilApya bhAva kahate haiM / 40. anabhilApya :- vANI ke dvArA jina bhAvoM ko vyakta nahIM kiyA jA sake, unheM anabhilApya kahate haiM | ___41. anapavartanIya :- jo AyuSya kisI upaghAta se bIca meM TUTe nahIM, use anapavartanIya kahate haiM / 42. anaMtakAya :- kaMdamUla ! jisa eka kAyA meM anaMta jIvoM kA vAsa ho , use anaMtakAya kahate haiM / For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 43. anaMtajJAna :- kevalajJAna ! jisa jJAna kA kahIM aMta na ho, use anaMtajJAna kahate haiN| 44. anaMta catuSTaya :- cAra ghAtI karmoM ke nAza se AtmA meM paidA honevAlI cAra zaktiyA~ - ''1 anaMtajJAna 2 anaMtadarzana 3 vItarAgatA 4 anaMtavIrya / ' 45. anaMtara :- aMtara binA ! kisI bhI kriyA se prApta honevAle tAtkAlika phala ko anaMtaraphala kahate haiM / jaise - bhojana kA anaMtara phala kSudhA kI tRpti / 46. anAdi :- jisa vastu kA koI prAraMbhakAla na ho use anAdi kahate hai| ___47. anaMta :- jisakA kahIM aMta nahIM AtA ho, use anaMta kahate haiN| 48. anAdeyanAma karma :- jisa karma ke udaya se vyakti kA vacana kahIM bhI grAhya nahIM banatA ho ! 49. anAcAra :- lI huI pratijJA kA sarvathA bhaMga ho, use anAcAra kahate hai| 50. anAbhoga :- mana kI zUnyatA se honevAlI pravRtti / ekendriya Adi asaMjJI jIvoM ko honevAle mithyAtva ko anAbhogika mithyAtva kahate haiM / ____51. anitya bhAvanA :- 12 bhAvanAoM meM sabase pahalI bhAvanA anitya bhAvanA hai / "jagat ke sabhI jIva aura padArtha vinAzI haiM, AyuSya kSaNabhaMgura hai| isa prakAra ke ciMtana ko anitya bhAvanA kahate haiM / 52. anugraha :- guru kI kRpA | paramAtmA kI kRpA | 53. anuprekSA :- kisI bhAvanA kA puna:puna: ciMtana / 54. anubaMdha :- paraMparA / 55. anumAna :- liMga yA cihna ke AdhAra para kisI vastu ke astitva Adi kA nizcaya karanA, use anumAna kahate haiM / ___56. anumodanA :- kisI ke sukRta kI bAta sunakara mana meM khuza honA, use anumodanA kahate haiM / 57. anuyoga :- sUtra ke artha ke sAtha usake anusaMdhAna ko anuyoga For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahate haiM / jaina Agama cAra anuyogoM meM vibhakta hai- 1 dravyAnuyoga 2 gaNitAnuyoga 3 caraNakaraNAnuyoga 4 dharmakathAnuyoga / 58. anuSThAna :- dhArmika kriyA ko anuSThAna kahate haiM / Azaya ke bheda se anuSThAna ke pA~ca prakAra haiM 1 viSAnuSThAna 2 garala anuSThAna 3 ananuSThAna " 4 tadhetu anuSThAna 5 amRta anuSThAna 59. anaMtAnubaMdhI :- AtmA ke anaMta saMsAra ko bar3hAnevAle kaSAyoM ko anaMtAnubaMdhI kahate haiN| isake cAra bheda haiM- 1 anaMtAnubaMdhI krodha 2 anaMtAnubaMdhI mAna 3 anaMtAnubaMdhI mAyA 4 anaMtAnubaMdhI lobha / 60. anujJA :- sammati / upadhAna aura yogodvahana kI kriyA meM aMta meM sUtra ko par3hAne kI jo anumati dI jAtI hai, use anujJA kahate haiM / 61. anekAMta :- eka hI vastu meM rahe hue bhinna-bhinna dharmoM ko bhinna bhinna dRSTikoNa se svIkAra karanA use anekAMta kahate haiN| jaise - AtmA nitya bhI hai aura anitya bhI hai / dravya kI apekSA AtmA nitya hai, paryAya kI apekSA AtmA anitya hai / 62. anyatva bhAvanA :- anyatva arthAt judApanA ! AtmA zarIra se bhinna hai - isa prakAra kI bhAvanA ko anyatva bhAvanA kahate haiM / 63. apkAya :- pAnI svarUpa jIvoM ko ap kAya kahate haiM / ap kAya kI 7 lAkha yoniyA~ haiM / 64. apavarga :- mokSa | 65. apAyavicaya :- dharmadhyAna kA eka prakAra hai / 66. aparyApta jIva : aparyApta nAma karma ke udaya ke kAraNa jo jIva svayogya paryAptiyoM ko pUrNa nahIM kara pAte haiM, ve aparyApta jIva kahalAte haiM / 67. apunarbaMdhaka :- Atma vikAsa kI aisI bhUmikA, jahA~ AtmA mohanIya karma kI utkRSTa sthiti (70 kor3Akor3I sAgaropama ) kA aba bhaviSya meM kabhI bhI baMdha nahIM karegA, use apunarbaMdhaka kahate haiM / aisI bhUmikA para rahI huI AtmA ke kaSAya maMda hote haiM / 68. apUrvakaraNa :- AtmA meM rahI huI rAgadveSa kI tIvra graMthi ke bheda ke prasaMga para AtmA meM paidA honevAle aise zubha adhyavasAya, jo AtmA meM pahale kabhI paidA hI nahIM hue hoM / For Private and Personal Use Only 5 la
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir isa apUrvakaraNa ke dvArA AtmA meM sthitighAta , rasaghAta, guNazreNI, guNasaMkrama aura anya sthitibaMdha Adi hotA hai / samyaktva kI prApti ke pUrva bhI yaha apUrvakaraNa hotA hai aura upazama zreNI aura kSapaka zreNI meM rahI AtmA bhI AThaveM guNasthAna meM yaha apUrvakaraNa karatI hai| 69. anivRttikaraNa :- graMthi bheda ke lie taiyAra huI AtmA kI vaha sthiti jisameM vaha AtmA samyaktva pAkara hI rahatI hai / graMthi kA bheda kiye binA vApasa lauTe nahIM , aisI sthiti ko anivRttikaraNa kahate haiM / upazama zreNI aura kSapaka zreNI ke aMtargata nauveM guNasthAnaka kA nAma bhI anivRttikaraNa hai / anivRttikaraNa meM praviSTa sabhI AtmAoM ke adhyavasAya eka samAna hote haiN| 70. apratipAtI :- eka bAra prApta hone ke bAda jo vApasa nahIM jAtA ho, use apratipAtI kahate haiM / pA~cajJAna meM kevalajJAna ko apratipAtI jJAna kahA gayA hai / __ avadhijJAna kA bhI eka prakAra hai, jo avadhijJAna Ane ke bAda vApasa jAtA na ho tathA kevalajJAna kI prApti taka rahatA ho, use apratipAtI avadhijJAna kahate haiN| 71. apratyAkhyAnIya :- jo kaSAya pratyAkhyAna - paccakkhANa kI prApti meM bAdhaka ho use apratyAkhyAnIya kaSAya kahate haiM / isa kaSAya ke udaya meM dezavirati kI prApti nahIM hotI hai / isake bhI cAra bheda haiM - 1 apratyAkhyAnIya krodha 2 apratyAkhyAnIya mAna 3 apratyAkhyAnIya mAyA 4 apratyAkhyAnIya lobha / 72. aprazasta :- jo prazaMsanIya na ho arthAt AtmA kI aisI pravRtti jisase AtmA kA ahita ho / use aprazasta pravRtti kahate haiM | 73. apramatta :- jahA~ pramAda kA sarvathA abhAva ho / 7 veM guNasthAnaka kA nAma apramatta guNasthAnaka hai / 74. aprApyakArI indriyA~ :- padArtha kA sparza kiye binA jo indriyA~ padArtha kA bodha karatI haiM, unheM aprApyakArI indriyA~ kahate haiM / cakSu aura mana aprApyakArI haiM / kisI padArtha ke ciMtana ke lie mana ko usa padArtha ke pAsa 66 = For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jAne kI jarUrata nahIM rahatI hai / kisI padArtha ko dekhane ke lie AMkha ko usa padArtha kA sparza karanA nahIM par3atA hai / dUra rahakara bhI A~kha usa padArtha ko dekha sakatI hai / ___75. abAdhAkAla :- kisI bhI karma kA baMdha hone ke sAtha hI vaha karma udaya meM nahIM AtA hai / kucha samaya bItane ke bAda hI vaha karma udaya meM AtA hai, usa kAla ko abAdhA kAla kahate haiM / jaise koI karma eka kor3A kor3I sAgaropama kI sthitivAlA ba~dhA ho to vaha karma 1000 varSa bItane ke bAda hI udaya meM aaegaa| ____76. abrahma :- puruSa strI kI maithuna kriyA ko abrahma kahate haiN| 77. abhavya :- jisa AtmA meM mokSa meM jAne kI yogyatA hI na ho, use abhavya AtmA kahate haiM / 78. abhigraha :- mana kI dhAraNA anusAra eka saMkalpa / yaha abhigraha cAra prakAra kA hotA hai - dravya, kSetra, kAla aura bhAva / jaise - bhagavAna mahAvIra ne abhigraha liyA thA 1) dravya se sirpha ur3ada ke bAkule hI bahorUMgA | 2) kSetra se dAtA uMbare para baiThA ho / 3) kAla se bhikSAkAla bIta gayA hai| 4) bhAva se tIna dina kI upavAsI, mastaka muMDI huI rAjakumArI ho, usake hAtha - pA~va meM ber3I ho, A~khoM meM A~sU ho / ghara ke dvAra para baiThI ho / prabhu kA yaha abhigraha 175 dina ke bAda pUrNa huA thA / 79. abhiniveza :- tattva-atattva ko jAnane para bhI svakalpita kisI vastu ke jhUThe Agraha ko abhiniveza kahate haiM / 5 prakAra ke mithyAtva meM eka Abhinivezika mithyAtva bhI hai / 80. abhiSeka :- prabhu ke mastaka para dUdha - jala ke prakSAlana ko abhiSeka kahate haiN| ___81. abhyaMtara tapa :- jo tapa bAhara se dikhAI nahIM detA ho use abhyaMtara tapa kahate haiM / isake chaha bheda haiM - 1. prAyazcitta 2. vinaya 3. veyAvacca 4. svAdhyAya 5. kAyotsarga 6. dhyAna / ==670 For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 82. abhyAkhyAna :- kisI para jhUThA Aropa lagAnA / aThAraha pApa sthAnakoM meM terahaveM naMbara kA pApa hai / isa pApa kI sajA jIvAtmA ko avazya bhugatanI par3atI hai| jaise - sItA ne pUrva bhava meM nirdoSa sAdhu mahAtmA para vyabhicAra kA jhaThA kalaMka lagAyA thA, isa pApa ke kAraNa nirdoSa hone para bhI sItA para jhUThA kalaMka lagA thaa| 83. abhyudaya :- AbAdI, samRddhi / 84. amama :- zrIkRSNa kI AtmA / AgAmI caubIsI meM amama nAma kA tIrthaMkara bnegii| 85. amara :- devatA kA paryAyavAcI nAma / jo kabhI mRtyu nahIM pAtA ho, use bhI amara kahate haiN| 86. amAri pravartana :- cAroM ora ho rahI hiMsA ko baMda karAnA ! ahiMsA kI udghoSaNA / 87. amUr3hadRSTi :- darzanAcAra ke eka AcAra kA nAma / tattvatrayI meM nizcala zraddhA ko amUDhadRSTi kahate haiM / 88. amUrta :- jisakA koI AkAra na ho, use amUrta kahate haiM / siddha bhagavaMta amUrta arthAt nirAkAra hote haiM / 89. amRta anuSThAna :- pA~ca prakAra ke anuSThAnoM meM sarvazreSTha anuSThAna ! isake 7 lakSaNa haiM - 1. mana kI ekAgratA 2. jinAjJA kA saMpUrNa pAlana 3. bhAvoM kI abhivRddhi 4. mokSa kI tIvra abhilASA 5. romAMcita deha 6. pramoda bhAva 7. saMsAra kA bhaya 90. amogha dezanA :- jo dezanA kabhI niSphala nahIM jAtI ho, use amogha dezanA kahate haiM / 680= - - For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 91. ayogI :- mana, vacana aura kAyA ke yogoM kA sarvathA abhAva ho, vaha ayogI avasthA kahalAtI hai / caudahaveM guNasthAnaka kA nAma ayogI guNasthAna hai / isa guNasthAnaka kA kAla bahuta hI alpa hai / isa guNasthAna ke bAda AtmA avazya hI mokSapada prApta karatI hai | 92. arati :- pratikUla vastu yA vyakti ko prAptakara mana meM honevAle udvega ko arati kahate haiM / 93. arthadaMDa :- svayaM ke jIvana nirvAha athavA apane AzritoM ke jIvana nirvAha ke lie jo hiMsA Adi pApa kie jAte haiM, ve arthadaMDa kahalAte haiM / 94. ardhanArAca :- chaha prakAra ke saMghayaNoM meM se tIsarA saMghayaNa / 95. arhad bhakti :- paramAtmA kI bhakti / 96. alIka vacana :- jhUThA vacana / 97. avadhijJAna :- mana aura indriyoM kI madada binA honevAlA Atma pratyakSa jJAna / isa jJAna dvArA maryAdita kSetra meM rahe padArthoM kA jJAna hone se isa jJAna ko avadhijJAna kahate haiM / yaha avadhijJAna do prakAra se hotA hai 1. bhavapratyaya :- deva tathA naraka ke jIvoM ko yaha jJAna janma se hI hotA hai-unheM honevAlA avadhijJAna bhavapratyaya kahalAtA hai | 2. guNapratyaya :- ratnatrayI kI ArAdhanA - sAdhanA ke phalasvarUpa manuSya tiryaMcoM ko honevAlA avadhijJAna guNapratyaya kahalAtA hai / 98. avagAhanA :- jIva jitane AkAza pradezoM kA sparza kara rahA hotA hai, use avagAhanA kahate haiM / 99. avasarpiNI kAla :- jisa kAla meM jIva ke AyuSya, U~cAI, balabuddhi Adi tathA vastu ke zabda, rUpa, rasa, gaMdha Adi meM hAni hotI jAtI ho, use avasarpiNI kAla kahate haiM / eka avasarpiNI meM 10 koDAkor3I sAgaropama jitanA kAla hotA hai / 100. avasvApinI nidrA :- tIrthaMkara paramAtmA ke janma ke bAda jaba indra unheM meru parvata para le jAte haiM, taba mAtA ke pAsa se prabhu ko le jAne ke pUrva indra, prabhu kI mAtA ko avasvApinI nidrA pradAna karate haiM | indra prabhu 9. For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ko lekara jaba taka mA~ ke pAsa na Ae, taba taka mAtA ArAma se soI huI hotI haiM / 101. avaktavya :- jina bhAvoM ko vANI ke dvArA vyakta na kiyA jA sake, unheM avaktavya kahate haiM / 102. asteya vrata :- corI ke tyAga ko asteyavrata kahate haiM / 103. aMga praviSTa :- dvAdazAMgI ke bhItara rahe hue zruta ko aMga praviSTa kahA jAtA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104. aMgabAhya :- jisa sUtra ke racayitA gaNadhara sivAya anya AcArya bhagavaMta hoM / uttarAdhyayana Adi sUtra aMga bAhya kahalAte haiM / 105. avyaya :- jisakA kabhI vyaya arthAt nAza nahIM hotA ho, use avyaya kahate haiM / 106. azarIrI :- jisakA apanA koI zarIra na ho, use azarIrI kahate haiM / siddha bhagavaMta azarIrI kahalAte haiM, kyoMki unake pA~ca meM se eka bhI zarIra nahIM hotA hai / 107. avyAbAdha sukha :- jisa sukha meM leza bhI bAdhA nahIM AtI ho, usa sukha ko avyAbAdha sukha kahate haiM / vedanIya karma ke saMpUrNa kSaya se siddha bhagavaMtoM ko honevAlA sukha avyAbAdha sukha kahalAtA hai / 108. aSTamaMgala :- * maMgalasUcaka aisI ATha AkRtiyA~ - 1 svastika 2 kalaza 3 naMdAvarta 4 matsyayugala 5 darpaNa 6 zrIvatsa 7 bhadrAsana 8 vardhamAna / 109. aSTAhnika mahotsava :- paramAtma bhakti nimitta Ayojita ATha dina ke mahotsava ko aSTAhnika mahotsava kahate haiM / 110. avirata samyagdRSTi :- AtmA meM samyag darzana ke pariNAma hoM paraMtu cAritra mohanIya ke kAraNa virati ke pariNAma kA abhAva ho / cauthe guNasthAnaka kA nAma avirata samyagdRSTi hai / 10 111. aSTapravacana mAtA : zramaNa jIvana ke vikAsa ke lie aSTapravacana mAtAoM kA pAlana karanA hotA hai / pA~ca samiti aura tIna gupti ko aSTapravacanamAtA kahate haiM / pA~ca samiti 1. IryAsamiti 2. bhASAsamiti 3. eSaNAsamiti 4. AdAnabhaMDamatta nikSepaNA samiti 5. pAriSThApanikA samiti | For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tIna gupti :- 1. managupti 2. vacanagupti 3. kAyagupti / 112. azana :- * bhojana kA eka prakAra ! bhojana ke cAra prakAra haiM azana, pAna, khAdima aura svAdima / jise khAne se zIghra bhUkha zAMta ho, use azana kahate haiM / jaise- anAja, miThAI Adi / 113. aSTamahAsiddhi :- ratnatrayI kI ArAdhanA ke phalasvarUpa AtmA meM paidA honevAlI vizeSa labdhiyA~, siddhiyA~, ye ATha haiM / 1. aNimA :- 2 mahimA 3 garimA 4 laghimA 5 prApti 6 prAkAmya 7 Izitva 8 vazitva | 114. aSTApada :- eka parvata kA nAma ! RSabhadeva paramAtmA kI nirvANa bhUmi ! isa parvata kI ATha sIr3hiyA~ hone ke kAraNa ise aSTApada kahate haiM / bharata mahArAjA ne yahA~ para vizAla siMhaniSadyAnAma ke jinAlaya kA nirmANa karAyA thA / vartamAna meM yaha tIrtha adRzya hai / 115. asaMjJI :- jina jIvoM ke mana na ho, ve asaMjJI kahalAte haiM / 116. avyavahAra rAzi :- jo jIva abhI taka eka bAra bhI sUkSma nigoda meM se bAhara nahIM nikale hoM, ve avyavahAra rAzi ke jIva kahalAte haiM / 117. astikAya :- asti arthAt pradeza, kAya arthAt samUha ! pradezoM ke samUha ko astikAya kahate haiM / isake pA~ca bheda haiM- 1 dharmAstikAya 2 adharmAstikAya 3 AkAzAstikAya 4 pudgalAstikAya aura 5 jIvAstikAya / 118. ahorAtra :- rAta aura dina | 119. ahaMkAra :- 'maiM kucha hU~' aisA ahaM bhAva ! I am something I 120. aMtakRta kevalI :- apane AyuSya ke aMtima antarmuhUrta meM kevalajJAna prAptakara thor3e hI samaya meM mokSa meM jAnevAle aMtakRta kevalI kahalAte haiM / 121. aMtaHkaraNa :- mana / 122. antadvIpa :- samudra ke bhItara Ae dvIpa ko antadvIpa kahate haiM jaMbudvIpa meM himavaMta parvata aura zikharI parvata ke donoM kinAroM para do - do dAr3hAoM para 7 - 7 dvIpa Ae hue haiN| 8 dAr3hAoM para 7-7 dvIpa Ane se kula 56 antadvIpa kahalAte haiM ! 123. antarmuhUrta :- do samaya se lekara 48 miniTa meM eka samaya kama ho, usa kAla ko antarmuhUrta kahate haiM / For Private and Personal Use Only 11
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 124. aMgapUjA :- prabhu ke zarIra kA sparza karake jo pUjA kI jAtI hai use aMgapUjA kahate haiM | jala, caMdana aura puSpapUjA aMgapUjA kahalAtI hai / 125. aMtaraMga zatru :- AtmA ke bhItara rahe zatru aMtaraMga zatru kahalAte haiM / ye zatru bAhara se dikhAI nahIM dete haiM | rAga - dveSa - moha-kaSAya Adi AtmA ke aMtaraMga zatru haiN| ____126. aMDaja :- aMDe se paidA honevAle paMcendriya tiryaMca jIvoM ko aMDaja kahate haiN| 127. aMtarAya karma :- dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya meM aMtarAya paidA karanevAle karma ko aMtarAya karma kahate haiM / 128. akSayatRtIyA :- vaizAkha zuklA tRtIyA ko akSayatRtIyA kahate haiM / dIkSA aMgIkAra karane ke bAda RSabhadeva prabhu ke 400 upavAsa kI dIrgha tapazcaryA kA pAraNA isa dina huA thA / isa dina se isa avasarpiNI kAla meM zreyAMsakumAra ke hAthoM se supAtradAna kA zubhAraMbha huA thA / ____ 129. acaramAvarta :- jisa AtmA kA saMsAra paribhramaNa eka pudgala parAvartakAla se bhI adhika bAkI ho, use acaramAvartI AtmA kahate haiM / ___ 130. anikAcita karma :- ba~dhe hue jina karmoM meM parivartana ho sakatA ho ve anikAcita karma kahalAte haiN| 131. anyaliMga siddha :- jaina sAdhu ke veSa ko chor3akara anya liMga dvArA mokSa pada pAnevAle anyaliMga siddha kahalAte haiN| ___ 132. aSTAMga yoga :- yoga zAstra meM prasiddha ATha aMgavAlA eka yoga (ATha aMga-yama, niyama, Asana, prANAyama, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna aura smaadhi)| 133. asaMyama :- pAMca indriyoM ke Upara jisakA niyaMtraNa nahIM hai| 134. asidhArAvrata :- talavAra dhAra para calane ke samAna atyaMta hI kaThina vrata ! G120 For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___135. AyaMbila :- jisa tapa meM cha vigaI , hari vanaspati tathA sUkhe meve Adi sabhI prakAra kI svAdiSTa vastu kA tyAga hotA hai aura sirpha nIrasa AhAra dina meM eka hI bAra, eka hI baiThaka meM liyA jAtA hai, use AyaMbila kahate haiN| 136. AkAza pradeza :- AkAza dravya kA avibhAjya aMza / 137. AkAza :-khAlI jagaha, avakAza | 138. Akroza :- krodha / 139. AkSepiNI kathA :- aisI dharmakathA jisase zrotAoM ko tattva ke prati AkarSaNa ho / ___140. Agama :- jaina dharma ke mukhya AdhAragraMtha Agama kahalAte haiM / ye Agama kula 45 haiM - 1. gyAraha aMga 2. bAraha upAMga 3. dasa payannA 4. chaha chedasUtra 5. cAra mUla sUtra 6. naMdI - anuyogadvAra / ___ 141. AcArya :- jaina zAsana ke tIsare pada para pratiSThita / jo svayaM paMcAcAra kA pAlana karate haiM aura dUsaroM se karavAte hai / 142. Atapa nAmakarma :- isa karma ke udaya se svayaM kA zarIra ThaMDA hone para bhI jo garma prakAza detA hai / jaise - sUryakAMtamaNi, sUryavimAna / 143. AtApanA :- sUrya kI garmI Adi ko prasannatApUrvaka sahana karanA / yaha eka prakAra kA pariSaha hai | 144. AgAra :- apavAda, chUTa | kAyotsarga aura paccakkhANa meM kaI chUTeM rakhI jAtI haiM, unheM AgAra kahate haiM / ___145. AtmA :-- cetanA lakSaNavAlA padArtha ! jisameM jJAna - darzana Adi guNa rahe hue haiM / 146. Adeya nAmakarma :- puNya prakRti kA eka bheda / isa karma ke udaya se vyakti kA bolA huA zabda anya sabhI ko grAhya banatA hai / 147. AdhAkarmI :- sAdhu-sAdhvI ke lie speziyala banAe hae AhAra ko AdhAkarmI AhAra kahate haiM / 148. AyuSyakarma :- jisa karma ke udaya se jIva eka zarIra meM amuka samaya taka raha sakatA hai aura jItA hai / _149. ArtadhyAna :- apane sukha - duHkha ke viSaya meM jo durdhyAna, azubha 5130 For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhyAna kiyA jAtA hai, use ArtadhyAna kahate haiN| isake cAra bheda haiM . ' 1 iSTa ke saMyoga kA ciMtana 2 aniSTa ke viyoga kA ciMtana 3 zArIrika roga kI ciMtA karanA 4 paraloka meM rAjya Adi kI prApti kA niyANA karanA / 150. Arjava :- saralatA / dasa prakAra ke yatidharma meM tIsarA bheda / 151. AlocanA :- jAne-anajAne meM hue pApoM ko guru samakSa nivedana karanA / 152. AvalikA :- asaMkhya samayoM kI eka AvalikA hotI hai / 48 miniTa meM 1,67,77,216 AvalikAe~ hotI haiM / 153. Avazyaka :- subaha - zAma sAdhu - sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikAoM ko avazya karane yogya kartavya ! Avazyaka chaha haiM - 1. sAmAyika 2. cauvisattho 3. vaMdana 4. pratikramaNa 5. kAyotsarga 6. paccakkhANa | 154. AzAtanA :- jo apane jJAna Adi guNoM kA nAza kare, use AzAtanA kahate haiM / jaise 1. jJAna kI AzAtanA se jJAna guNa kA nAza hotA hai / 2. paramAtmA kI AzAtanA se darzana kA nAza hotA hai | 3. dharma kI AzAtanA se cAritraguNa kA nAza hotA hai / 155. AhAraka zarIra :- caudaha pUrvadhara maharSi apanI AhAraka labdhi ke prabhAva se AhAraka vargaNA ke pugaloM se AhAraka zarIra banAte haiM jo antarmaharta taka rahatA hai / yaha zarIra tIrthaMkara ko prazna pUchane ke lie yA unakI Rddhi dekhane ke lie AhAraka labdhidhArI caudahapUrvI banAte haiM / 156. AhAra paryApti :- kisI bhI janma ko dhAraNa karate hI AtmA usa janma ke yogya zarIra banAtI hai | isa zarIra kA nirmANa AhAra meM se hI hotA hai / chaha paryAptiyoM meM sabase pahalI paryApti AhAra paryApti hI hai / 157. Asrava :- AtmA meM karma ke Ane ke dvAra ko Aratrava kahate haiM / isake 42 bheda haiN| 158. ATha rucaka pradeza :- jIva ke asaMkhya AtmapradezoM meM ATha pradeza karma se sarvathA AvaraNa rahita hote haiM / ye rucaka pradeza kahalAte haiM / 159. AhAra saMjJA :- mohajanya AhAra grahaNa karane kI tIvra icchA ko AhAra saMjJA kahate haiM / 160. AvIci maraNa :- AyuSya kA jo samaya bIta gayA, vaha AvIci maraNa kahalAtA hai / yaha maraNa pratisamaya hotA rahatA hai / 614 = - For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 161. Asanna bhavya :- jaldI mokSa meM jAne ke lie yogya jIva / 162. AjJA vicaya :- dharma dhyAna kA pahalA bheda / jisameM prabhu kI AjJA ke saMbaMdha meM ciMtana-maMthana hotA hai| ___163. Anugamika :- avadhijJAna kA eka prakAra | jIva jahA~ jAya, vahA~ pIche pIche jo avadhijJAna sAtha meM calatA hai vaha Anugamika kahalAtA hai| ____ 164. AkAzAstikAya :- jaina darzana meM prasiddha cha dravyoM meM se eka dravya ! jar3a va cetana padArtha ko jagaha dene kA kArya, yaha dravya karatA hai | 165. AkAzagAminI vidyA :- jisa vidyA (labdhi) ke bala se jIva AkAza meM uDa sakatA hai, use AkAzagAminI vidyA kahate hai / vidyAcaraNa maniyoM ke pAsa yaha labdhi hotI hai| ___166. Agama vyavahArI :- kevalajJAnI, caudahapUrvadhara, dazapUrvadhara Adi ke vyavahAra ko Agama vyavahArI kahA jAtA hai / 167. AkuMcana prasAraNa :- zArIrika pratikUlatA ke kAraNa ekAsanA Adi karate samaya pAMva Adi ko saMkucita karanA athavA phailAnA / ____ 168. AgneyI :- cAra vidizAoM meM se eka vidizA agni koNa (pUrva aura dakSiNa ke bIca) / 169. AjJAcakra :- taMtra zAstra meM prasiddha do bhRkuTI ke bIca ke cakra ko AjJA cakra kahate hai| 170. AjAnubAhU :- khaDe rahane para jinake donoM hAtha ghuTanoM taka pahu~cate ho, use AjAnubAhu kahate hai / ___ 171. AjJAvicaya :- cAra prakAra ke dharmadhyAna meM se eka dharmadhyAna jisa dhyAna meM prabhukI AjJAoM ke bAre meM dhyAna kiyA jAtA hai / ___ 172. AtmA :- jIva ! jisameM cetanA ho AtmA kahate hai / AtmA deha vyApI hai / AtmA ke nikala jAne para zarIra nizceSTa ho jAtA hai| AtmA arupI hai, ataH AMkhoM se dikhAI nahIM detI hai | 173. AdhyAtmika :- jisameM AtmA saMbaMdhI vicAra-vimarza Adi ho, use AdhyAtmika jJAna kahate hai / 174. Aptavacana :- rAga Adi doSoM se rahita sarvajJa kathita AgamoM ko Aptavacana kahate hai| 175. ArttadhyAna :- zArIrika roga Adi kI ciMtA ko ArtadhyAna kahate hai, isa dhyAna meM svayaM ke duHkhoM kA hI vicAra hotA hai | =6150 For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 3 www.kobatirth.org 176. indriya :- indra arthAt jIva / jIva ko jAnane ke cihna ko indriya kahate haiM / ye indriyA~ jJAna aura kriyA kI sAdhana haiM / indriyA~ pA~ca haiM / 1. sparzanendriya 2. rasanendriya 3. ghrANendriya 4. cakSurindriya 5. zrotrendriya | 177. itvarakathita :- alpakAla ke lie / navakArasI Adi alpakAla ke lie paccakkhANa hone se itvarakathita kahalAte haiN| thor3e samaya ke lie jo guru kI sthApanA kI jAtI hai, vaha itvarakathita kahalAtI hai / calanA / 178. iSTa :- jo mana ko pasaMda ho, vaha iSTa kahalAtA hai / 179. indriya paryApti :- sapta dhAtu rUpa meM pariNata pudgaloM ko indriya ke rUpa meM pariNata karane kI zakti ko indriya paryApti kahate haiM / 180. IryA samiti :- jIvoM kI virAdhanA na ho, isa prakAra yatanApUrvaka Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pA~ca samitiyoM meM sabase pahalI samiti IryA samiti hai / 181. ihalokabhaya :- isa loka saMbaMdhI bhaya / 182. IhA :- matijJAna kA eka prakAra | 183. ISat prAgbhAra :- siddha zilA kA nAma hai| yaha sphaTika jaisI pRthvI hai aura kucha jhukI huI hai / - 184. ikSukAra parvata :- ghAtakI khaMDa aura puSkaradvIpa meM dakSiNa - uttara kI ora Ae hue do - do parvata, jo isa dvIpa ke do bhAga karate haiM / 185. indriya sukha :- indriyoM ke anukUla viSayoM kI prApti se honevAlA sukha indriyasukha kahalAtA hai / 186. indriya gocara :- indriyoM se honevAle zabda Adi ke jJAna ko indriya gocara jJAna kahate haiM / 16 187. IryA pathikI :- gyArahaveM bArahaveM aura terahaveM guNa sthAnaka meM sirpha yoga ke nimitta honevAle zAtA vedanIya karma ke baMdha meM kAraNabhUta eka kriyA / 188. IzAna koNa :- uttara aura pUrva ke bIca rahe koNa ko IzAna koNa kahate hai / For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 189. uNodarI :- bAhya tapa kA dUsarA bheda / bhUkha se kama khAnA use uNodarI kahate haiN| 190. utsarpiNI kAla :- eka kAla cakra kA AdhAbhAga | isakA pramANa 10 koTAkoTi sAgaropama jitanA hotA hai / isameM chaha Are hote haiM / isa kAla meM jIvoM kA bala AyuSya Adi baDhatA jAtA hai aura pudgaloM ke rUpa, rasa meM bhI vRddhi hotI jAtI hai / 191. utsUtra prarUpaNA :- jina Agama se viruddha prarUpaNA karanA ! utsUtra bhASaNa sabase bhayaMkara pApa hai, kyoMki isase aneka AtmAe~ unmArgagAmI banatI haiN| 192. udIraNA :- sattA meM rahe hue karmoM ko prayatna vizeSa dvArA samaya se pUrva udaya meM lAnA / apakva karmoM ke pAcana ko udIraNA kahate haiM / 193. upadhAna :- jJAnAcAra ke ATha AcAroM meM cauthA bheda upadhAna hai| guru ke sAnnidhya meM rahakara viziSTa tapa Adi kI sAdhanA kara guru ke mukha se sUtra Adi grahaNa karanA / 194. upadhi :- saMyamapAlana ke lie upayogI jJAna - darzana va cAritra ke upakaraNoM ko upadhi kahate haiM / 195. upapAta janma :- nArakI va devatAoM ke janma ko upapAta janma kahate haiM / isa janma meM garbhadhAraNa nahIM hotA hai | ___196. upabRMhaNA :- guNIjanoM ke guNa dekhakara unakI hRdaya se anumodanAprazaMsA karanA, use upabRMhaNA kahate haiM | 197. upabhoga :- jisa vastu kA bAra-bAra upayoga - bhoga kiyA jA sake use upabhoga kahate haiM / jaise - vastra, AbhUSaNa, strI Adi / 198. upayoga :- jIva kA asAdhAraNa guNa upayoga hai / yaha upayoga jIva mAtra meM hotA hai / isake mukhya do bheda haiM- "1 jJAna upayoga 2 darzana upayoga / ' === 170 For Private and Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 199. upavAsa :- AtmA ke samIpa meM rahanA use upavAsa kahate haiM / eka prakAra kA bAhya tapa, jisameM tIna athavA cAra AhAra kA tyAga kiyA jAtA hai| 200. upazama samyaktva :- darzana mohanIya karma ke upazamana se jo samyaktva prApta hotA hai, use upazama samyaktva kahate haiM / isa samyaktva kA kAla antarmuhUrta pramANa hai / anAdi mithyAdRSTi jIvAtmA ko sarvaprathama bAra isI samyaktva kI prApti hotI hai / isa samyaktva kA sparza ho jAne ke bAda jIva kA saMsAra paribhramaNa maryAdita ho jAtA hai / eka bAra bhI isa samyaktva kA sparza ho gayA to vaha AtmA isa saMsAra meM ardha pudgala parAvarta kAla se adhika nahIM bhaTakatI hai| 201. upazama cAritra :- upazama zreNI para ArUr3ha haI AtmA ke cAritra ko upazama cAritra kahate haiM | cAritra mohanIya karma ke upazama se isa cAritra kI prApti hotI hai / isa cAritra ke astitva meM kisI bhI prakAra ke kaSAya kA udaya nahIM hotA hai| 202. upAdAna kAraNa :- jo kAraNa svayaM kArya rUpa meM pariNata hotA ho, use upAdAna kAraNa kahate haiM / jaise - miTTI svayaM ghar3A banatI hai ataH miTTI yaha ghar3e kA upAdAna kAraNa hai / 203. upazAMta moha guNasthAnaka :- caudaha guNasthAnakoM meM gyArahaveM gaNasthAnaka kA nAma upazAMta moha guNasthAnaka hai / isa guNasthAnaka meM mohanIya karma kI sabhI prakRtiyA~ zAMta ho gaI hotI haiM / isa guNasthAnaka meM AtmA antarmuhUrta taka hI raha sakatI hai, usake bAda AtmA kA avazya patana hotA hai| 204. upAdeya :- grahaNa karane yogya ! jaise 9 tattvoM meM pUNya, saMvara, nirjarA aura mokSa tattva upAdeya haiM / 205. upAsaka :- jJAna, darzana aura cAritra kI ArAdhanA - sAdhanA karanevAle sAdhaka ko upAsaka kahate haiM / 206. upAzraya :- guru ke sAnnidhya meM rahakara jisa sthAna para jJAna, darzana, cAritra kI ArAdhanA sAdhanA kI jAtI hai, use upAzraya kahate haiM / -18b= For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 207. uttarakuru :- mahAvideha meM AyA huA eka kSetra, jahA~ hamezA avasarpiNIkAla ke pahale Are jaise bhAva hote haiM / 208. upakAra kSamA :- krodha kA prasaMga upasthita hone para bhI 'ye mere upakArI haiM'-aisA jAnakara krodha nahIM karanA arthAt kSamA bhAva ko dhAraNa karanA use upakAra kSamA kahate haiM | ___209. upAMgasUtra :- 1) aMga sUtroM ke AdhAra para race gae sUtroM ko upAMga sUtra kahate haiM / 2) zarIra ke aMgoM ke prabheda ko upAMga kahate haiM- jaise-hAtha kI aMguliyA~ upAMga haiN| 210. uraH parisarpa :- apanI chAtI ke bala para reMgakara calanevAle paMcendriya tiryaMca / jaise - sA~pa, ajagara Adi 211. upazamazreNI :- kaSAyoM ko zAMta karate hue jisa zreNI para car3hA jAtA hai, use upazamazreNI kahate haiM / yaha upazamazreNI 11 veM guNasthAnaka meM samApta hotI hai, vahA~ se AtmA kA avazya patana hotA hai / 212. UhApoha :- kisI padArtha ko samajhane ke lie jo tarka - vitarka kie jAte hai, use UhApoha kahate haiM / 213. utsarga :- isake aneka artha hai-utsarga kA artha tyAga bhI hotA hai-jaise kAyotsarga (kAyA + utsarga) | -utsarga mArga arthAt mukhya mArga athavA rAja mArga / 214. unmArga dezanA :- vItarAga prabhune jo upadeza diyA hai, usase viruddha upadeza denA, use unmArga dezanA kahate hai | 215. upasarga :- upadrava ! bhagavAna mahAvIra para gauzAlA, caMDakozika, saMgama deva Adi ne upasarga kiyA thA / 216. upAMzu jApa :- pAsa meM baiThe hue ko sunAI na de isa prakAra hoTha phaDaphaDAte hue maMtra kA jApa karanA / 217. Rjugati :- saralagati ! AtmA eka bhava se dUsare bhava meM jAtI hai, taba usakI do gatiyA~ hotI haiM / Rjugati aura vakragati / Rjugati yAnI binA mor3avAlI gati / aura mor3avAlI gati vakragati kahalAtI hai / ====619 For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218. RjutA :- saralatA | mana meM mAyA - kapaTa kA abhAva / 219. Rddhigaurava :- puNyodaya se prApta saMpatti kA ahaMkAra / 220. RNAnubaMdha :- pUrva bhava ke saMbaMdhoM ke kAraNa isa bhava meM honevAlA rAgAtmaka saMbaMdha / pUrva bhava kA RNAnubaMdha ho to isa bhava meM hue saMbaMdha meM mela jamatA hai| 221. RSabhanArAca saMghayaNa :- saMghayaNa arthAt zarIra meM haDDiyoM kI racanA / chaha prakAra ke saMghayaNa meM yaha dUsare prakAra kA saMghayaNa hai / 222. ekatva bhAvanA :- bAraha bhAvanAoM meM cauthI ekatva bhAvanA hai / 'maiM akelA hU~, akelA hI AyA hU~ aura akelA hI jAnevAlA hU~' : isa prakAra ke ciMtana ko ekatva bhAvanA kahate haiM / 223. eSaNA samiti :- nirdoSa AhAra kI prApti hetu gocarI saMbaMdhI 42 doSoM ko TAlane kA hotA hai / nirdoSa AhAra, pAnI kI zodha ko eSaNA samiti kahate haiN| 224. ekendriya :- jina jIvoM ke sirpha eka hI sparzana indriya hotI hai, ve ekendriya kahalAte haiM jaise - pRthvIkAya, ap kAya, teukAya, vAyukAya aura vanaspatikAya / - 225. ekala AhArI :- cha' rI pAlaka yAtrA saMgha meM pAlana karane yogya eka niyama, isameM eka hI bAra bhojana arthAt ekAsanA hotA hai / 226. ekAsanA :- sirpha dina meM eka hI Asana para baiThakara eka hI bAra bhojana karanA , use ekAsanA kahate haiM / 227. ekAMtavAda :- kadAgraha ke vazIbhUta hokara kisI bhI eka naya kI bAta ko svIkAra kara, anya kI bAta kA tiraskAra karanA, use ekAMtavAda kahate haiN| ____ 228. ekAvatArI :- sirpha eka hI janma ko dhAraNakara jo mokSa meM jAnevAle hoM, ve ekAvatArI kahalAte haiM / 229. oghasaMjJA :- matijJAnAvaraNIya ke kSayopazama se samajha binA honevAlI pravRtti ko oghasaMjJA kahate haiM / jaise latA ( bela ) dIvAra para car3hatI hai / G20 ==== For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230. oghadRSTi :- sAmAnya mAnavI kI dRSTi ko oghadRSTi kahate haiM jisameM laMbA vicAra nahIM hotA hai / 231. oghA :- rajoharaNa / sAdhu kA yaha mukhya cihna hai / 232. autpAtikI buddhi :- ghaTanA banate hI tatkAla javAba sUjha jAya , use autpAtikI buddhi kahate haiM / pahale kucha bhI dekhA - sunA na ho phira bhI turaMta javAba sUjha jAtA hai / 233. audayika bhAva :- karma ke udaya se honevAle AtmapariNAma ko audayika bhAva kahate haiN| isake 21 bheda haiM-cAra gati, cAra kaSAya, tIna liMga, mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, asiddhabhAva aura chaha lezAe~ / 234. audArika zarIra :- audArika vargaNA ke pudgaloM se bane zarIra ko audArika zarIra kahate haiN| 235. audArika vargaNA :- pudgaloM kI vaha vargaNA jo bhaviSya meM audArika zarIra ke rUpa meM pariNata hotI hai / / ____ 236. aupazamika cAritra :- samasta mohanIya karma ke upazama se aupazamika cAritra hotA hai / mohanIya karma kI anaMtAnubandhI , apratyAkhyAna, pratyAkhyAna, saMjvalana krodha mAna, mAyA, lobha ye 16 kaSAya, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSa veda aura napuMsaka veda ye nau nokaSAya, ye cAritra moha ke vikalpa haiM / mithyAtva, samyagmithyAtva aura samyakatva pravRtti ke bheda se darzana mohanIya ke tIna bheda haiM | mohanIya karma ke ina 28 vikalpoM ke upazamana se AtmapariNAmoM kI jo nirmalatA hotI hai, use aupazamika cAritra kahate haiM / 237. aupapAtika sUtra :- pahale upAMga kA nAma hai / na 21 For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 5 www.kobatirth.org 'ka' 238. kathAnuyoga :- Agama zAstra cAra anuyogoM meM vibhakta hai / 1 dravyAnuyoga 2 gaNitAnuyoga 3 kathAnuyoga 4 caraNa karaNAnuyoga / kathAnuyoga meM mahApurUSoM ke jIvana caritra Ate haiM / 239. karma :- mithyAtva Adi hetuoM ke dvArA AtmA kArmaNa vargaNA ke pudgaloM ko grahaNa kara unheM AtmasAt karatI hai| AtmA para lagane para ve hI kArmaNavargaNAe~ karma kahalAtI haiM / karma ke mukhya 8 bheda haiM- 1. jJAnAvaraNIya 2. darzanAvaraNIya 3. vedanIya 4. mohanIya 5. AyuSya 6. nAma 7. gotra 8. aMtarAya / 240. kalyANaka :- tIrthaMkara nAma karma ke prabhAva se tIrthaMkara paramAtmA ke jIvana meM honevAlI pAMca viziSTa ghaTanAe~ jo kalyANaka kahalAtI hai / 1) cyavana kalyANaka :- devaloka meM se AyuSya kA pUrNa honA aura mA~ kI kukSi meM avataraNa honA / dIkSA aMgIkAra karanA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 2) janma kalyANaka :- mA~ kI kukSi se paramAtmA kA janma honA / * sarvasaMga kA tyAga kara paramAtmA dvArA bhAgavatI 3) dIkSA kalyANaka : 4) kevalajJAna kalyANaka :- ghAtikarmoM ke kSaya ke sAtha prabhu ko kevalajJAna kI prApti honA / 5 ) nirvANa kalyANaka :- ghAti aghAti sarva karmoM kA kSaya hone se paramAtmA ke mokSa prayANa ko nirvANa kalyANaka kahate haiM / - 241. kalpa :- sAdhu ke AcAra ko kalpa kahate haiM aura kalpa ko batAnevAle sUtra ko 'kalpasUtra' kahate haiM / 242. kalpavRkSa :- jisake pAsa yAcanA karane se mana kI sArI icchAe~ pUrNa hotI haiM, ve kalpavRkSa kahalAte haiM / 30 akarmabhUmi aura 56 antadvIpa rUpI yugalika kAla meM 10 prakAra ke kalpavRkSa hote haiM, jo mAnavoM kI sabhI icchAoM ko pUrNa karate haiM / 243. kalpadhara :- paryuSaNa ke dinoM meM jisa dina se kalpasUtra kA vAcana prAraMbha hotA hai usake eka dina pahale ke dina ko kalpadhara kahate haiM / 22 For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 244. kalpopapanna :- jahA~ svAmI-sevaka Adi vyavahAra hotA hai / use kalpopapanna kahate hai / 12 vaimAnika taka ke devatA kalpopapanna kahalAte haiM / ___245. kalpAtIta :- jahA~ svAmI - sevaka aura choTe - bar3e kA bheda nahIM hotA ho, ve devatA kalpAtIta kahalAte haiM / nau greveyaka aura pA~ca anuttara Adi devatA kalpAtIta kahalAte haiM | 246. kavalAhAra :- manuSya - pazu Adi jo AhAra mukha se lete haiM, use kavalAhAra kahate haiM / upavAsa Adi tapoM meM kavalAhAra kA tyAga hotA hai / 247. kaSAya :- kaSa arthAt saMsAra aura Aya arthAt vRddhi | jisase saMsAra kI vRddhi ho , aisI pravRtti ko kaSAya kahate haiM / kaSAya ke mukhya cAra bheda haiM- krodha, mAna, mAyA aura lobha / ____ 248. kaMdamUla :- anaMtakAya vanaspati ko kaMdamUla kahA jAtA hai / jaise- AlU, gAjara, mUlI Adi / 249. kAma :- sparzanendriya kI vAsanA janya pravRtti ko kAma kahate haiM / 250. kAya :- zarIra | kAya kA artha samUha bhI hotA hai / samagra loka meM pA~ca astikAya hai - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya aura jIvAstikAya / ___251. kAya gupti :- tIna prakAra kI gupti meM tIsarI gupti kAyagupti hai / kAyagupti arthAt zarIra aura indriyoM ko saMyama meM rakhanA | 252. kAyasthiti :- eka hI kAyA meM bAra bAra utpanna honA, use kAyasthiti kahate haiM / jaise - pRthvIkAya kI kAyasthiti asaMkhya utsarpiNI - avasarpiNI hai| 253. karaNa sittarI :- sAdhu - sAdhvI ke lie upayogI kriyAe~ ! isake 70 bheda haiN| 254. karmabhUmi :- jahAM asi, masi aura kRSi kA vyApAra hotA ho use karma bhUmi kahate haiM / karmabhUmiyA~ 15 haiM- 5 bharata kSetra, 5 airavata kSetra aura 5 mahAvideha kSetra / ___ 255. karmaphala :- karma ke udaya se prApta honevAle phala ko karmaphala kahate haiM / 235 For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 256. karmAdAna :- aise vyApAra jinase AtmA bhayaMkara karma kA baMdha karatI hai| 257. kalikAla :- ajaino meM 4 yuga prasiddha haiM- sat yuga, tretAyuga dvApara yuga aura kaliyuga | 258. kAyakleza :- svecchA se vihAra, kezaloca Adi dvArA kAyA ko kaSTa denA, use kAyakleza tapa kahate haiN| 259. kAya pravicAra :- kAyA se viSaya kA sevana karanA / 260. karaNa paryAptA :- paryApta nAma karma ke udaya se jo jIva svayogya paryAptiyoM ko pUrNa karatA hai, use karaNa paryAptA kahate haiM / 261. kAyotsarga :- kucha samaya ke lie mauna rahakara kAyA kI mamatA ke tyAga kI sAdhanA ko kAyotsarga kahate haiM | kAyotsarga jinamudrA meM kiyA jAtA hai| 262. kAlacakra :- eka utsarpiNI aura eka avasarpiNI ke ToTala Total period ko eka kAlacakra kahate haiM | 20 kor3Akor3I sAgaropama kA eka kAlacakra hotA hai| ___263. kRSNa lezyA :- chaha lezyAoM meM sabase pahalI atyaMta krUra pariNAma vAlI lezyA ko kRSNa lezyA kahate haiM / 264. kuMbha sthApanA :- zAMtisnAtra Adi anuSThAnoM meM vidhipUrvaka maMtroccArapUrvaka kuMbha kI sthApanA kI jAtI hai / 265. kevalajJAna :- tIna loka aura aloka meM rahe sabhI padArthoM ke bhatabhAvI aura vartamAna kI samasta paryAyoM kA jJAna jisase hotA hai, use kevalajJAna kahate haiM / jJAnAvaraNIya karma ke saMpUrNa kSaya se kevalajJAna kI prApti hotI hai| 266. kilbiSika :- halkI jAti ke devatA / ratnatrayI kI AzAtanA Adi karanevAle kilbiSika jAti ke deva ke rUpa meM paidA hote haiN| 267. kRSNa pAkSika :- jisa AtmA kA saMsAra paribhramaNa arddha pudgala parAvarta kAla se bhI adhika bAkI ho, una jIvoM ko kRSNa pAkSika kahate haiM | 268. kRtajJatA :- apane upakArI ke upakAra ko sadaiva yAda rakhanA use kRtajJatA kahate haiM / G24 For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 269. kevala jJAnAvaraNIya karma :- kevalajJAna para AvaraNa lAnevAle karma ko kevalajJAnAvaraNIya karma kahate haiM / 270. kAlodadhi samudra :- dhAtakI khaMDa ke cAroM ora AyA huA eka samudra , jo ATha lAkha yojana ke vistAravAlA hai / 271. kuNDala dvIpa :- jaMbUdvipa se calane para 11 vA~ kuMDaladvIpa AyA huA hai / jahA~ aneka zAzvata jinamaMdira haiM / 272. kulAMgAra :- apane kula kI kIrti ko jalAne meM aMgAre ke samAna jo putra ho, use kulAMgAra kahate haiN| 273. kSapaka zreNI :- jisa zreNI meM AtmA mohanIya Adi cAra ghAtikarmoM kA jar3amUla se kSaya karatI hai, use kSapaka zreNI kahate haiM / 274. kSayopazama samyaktva :- udaya meM Ae mithyAtva mohanIya ke karmadalikoM kA kSaya aura udaya meM nahIM Ae hue - sattA meM rahe hue mithyAtva ke karmadalikoM kA upazama jisameM ho, use kSayopazama samyaktva kahate haiM / 275. kSamA :- viparIta saMyoga khar3e hone para bhI krodha nahIM karanA / udaya meM Ae krodha ko niSphala banAnA, use kSamA kahate haiM / 276. kSAyika bhAva :- karma ke saMpUrNa kSaya se AtmA meM utpanna honevAle bhAva ko kSAyika bhAva kahate haiM / isake 9 bheda haiM-kSAyikajJAna, kSAyikadarzana, kSAyikadAna, kSAyikalAbha, kSAyikabhoga, kSAyika upabhoga, kSAyikavIrya, kSAyika samyaktva aura kSAyika cAritra / . 277. kSIravara :- madhyaloka kA paMcama dvIpa va sAgara | 278. kSamA zramaNa :- sAdhu kA paryAyavAcI zabda / kSamA dharma ko jIvana meM AtmasAt karane ke lie prayatnazIla / vallabhIpura meM huI AgamavAcanA ke praNetA devarddhigaNi kA yaha vizeSaNa bhI hai / 279. kSINamoha :- 12 veM guNasthAnaka kA nAma hai kSINamoha / kSapaka zreNI para ArUr3ha AtmA 12 veM guNasthAnaka meM mohanIya karma kA saMpUrNa kSaya kara detI hai, ataH usa guNasthAnaka kA nAma 'kSINamoha' hai| ____ 280. kSamApanA parva :- saMvatsarI mahAparva ke dina kSamA kA AdAna - pradAna kiyA jAtA hai, ataH use kSamApanA parva bhI kahate haiM | ___281. kSaya tithi :- sUryodaya ke samaya meM jo tithi na ho use kSaya tithi kahate hai / =25] For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 282. khAdima :- cAra prakAra ke AhAra meM se eka prakAra kA AhAra / sUkhA mevA Adi khAdima kahalAte haiM / 283. khAtamuhUrta :- jinamaMdira ke nirmANa ke prAraMbha meM bhUmi ko khodane kI jo vidhi kI jAtI hai, bhUmikhanana kI usa kriyA ko khAtamuhUrta yA khananamuhUrta kahate haiN| 284. khagola :-AkAza-maMDala / 285. guru :- ajJAna rUpI aMdhakAra ko dUra karanevAle aura mokSamArga kI rAha batAnevAle guru kahalAte haiM | 286. guNAnuvAda :- anya vyakti meM rahe hue guNoM kA AdarapUrvaka kathana karanA, use guNAnuvAda kahate haiM / 287. gItArtha :- zAstra ke paramArtha ko jAnanevAle | 288. gurukulavAsa :- upakArI guru ke parivAra ke sAtha rahanA, use gurukulavAsa kahate haiN| 289. gaNadhara :- tIrthaMkara paramAtmA ke varada hastoM se sarvaprathama dIkSita bane ziSya / jinakI dIkSA ke bAda hI tIrthaMkara paramAtmA tIrtha kI sthApanA karate haiM / ye gaNadhara bIjabuddhi ke nidhAna hote haiM jo antarmuhUrta meM dvAdazAMgI kI racanA kara dete haiN| 290. gaNadharavAda :- bhagavAna mahAvIra ke gyAraha gaNadhara / dIkSA lene ke pUrva indrabhUti Adi ke mana meM AtmA ke astitva Adi viSayaka jo zaMkAe~ thIM, unakA samAdhAna bhagavAna mahAvIra ne kiyA thA | gaNadharoM kI zaMkAoM kA nivAraNa saMbaMdhI jo graMtha, usI ko gaNadharavAda kahate haiM / 291. gaNipiTaka :- gaNadharoM se racita dvAdazAMgI ko gaNipiTaka kahate G26 For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 292. garbhaja :- garbhakAla pUrA honepara garbha se janma lenevAle jIva garbhaja kahalAte haiM / inake tIna bheda haiM 1. jarAyuja : jarAyu eka prakAra kA jAla jaisA padArtha hotA hai, jo rakta Adi se bharA hotA hai / manuSya, gAya, bhaiMsa, bakarI Adi jIvoM kA janma jarAyuja hotA hai| 2. aMDaja :- aMDe ke rUpa meM paidA honevAle jIva aMDaja kahalAte haiMkucha samaya taka aMDe ko sene ke bAda usameM se baccA bAhara AtA hai | udA. murgA, kabUtara, cir3iyA Adi / 3. potaja :- kisI bhI prakAra ke AvaraNa meM lipaTe binA paidA hote haiM, ve potaja kahalAte haiM jaise - hAthI, kharagoza, cUhA Adi / 293. gArava :- gArava arthAt Asakti / isake tIna bheda haiM 1) rasa gArava :- AhAra meM Asakti ! anukUla AhAra kI prApti kA abhimAna | 2) Rddhi gArava :- prApta saMpatti meM Asakti ! puNyodaya se prApta labdhi Adi kA abhimAna karanA / 3) zAtA gArava :- zArIrika mAnasika sukha meM Asakti ! zArIrika sukha kA abhimAna / 294. guNavrata :- zrAvaka ke 12 vratoM meM 5 aNuvratoM ke bAda tIna guNavrata Ate haiM / 5 aNuvratoM ke lie guNakAraka hone se guNavrata kahalAte haiM / guNavrata tIna haiM 1) dik parimANa vrata - cAroM dizAoM meM jAne - Ane kA parimANa nizcita karanA / 2) bhogopabhoga viramaNa vrata :- jisa vastu kA eka hI bAra bhoga ho sakatA hai use bhoga kahate haiM jaise - bhojana Adi / jisa vastu ko bAra bAra bhogA jA sakatA ho, use upabhoga kahate haiM / jaise - strI, AbhUSaNa, vastra, makAna, gAr3I Adi / bhoga aura upabhoga ke padArthoM kA parimANa nizcita karanA use bhogopabhoga viramaNavrata kahate haiM | isa vrata meM abhakSya bhakSaNa kA tyAga kiyA jAtA hai| ==na 275 For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3) anarthadaMDa viramaNa vrata :- jIvana nirvAha ke lie jo pApa kiye jAte haiM ve arthadaMDa kahalAte haiM aura sirpha maujamajA ke lie jo pApa hote haiM ve anarthadaMDa ke pApa kahalAte haiM / jaise-bhojana , snAna Adi karanA artha daMDa kA pApa hai to nATaka, sinemA , TI.vI. Adi kA pApa anarthadaMDa kA pApa kahalAtA hai / 295. gocarI :- go arthAt gAya ! carI = caranA ! jisa prakAra gAya jaMgala meM caratI hai taba Upara-Upara se thor3A-thor3A ghAsa khAtI hai aura phira Age bar3hatI hai, paraMtu gadhA jaba caratA hai taba ghAsa ko ukhAr3akara hI khA jAtA jaina sAdhu kI bhikSA ko gocarI kahate haiM / ve bhI aneka gharoM se thor3Ithor3I bhikSA grahaNa karate haiM / isalie usa bhikSAvRtti ko bhI gocarI kahate haiM | 296. guNasthAnaka :- AtmA ke vikAsa kI kula caudaha bhUmikAe~ steps haiM, inheM guNasthAnaka kahate haiM | inake nAma isa prakAra haiM 1) mithyAtva guNasthAnaka 2) sAsvAdana guNasthAnaka 3) mizra guNasthAnaka 4) avirata guNasthAnaka 5) dezavirati guNasthAnaka 6) pramatta guNasthAnaka 7) apramatta guNasthAnaka 8) apUrvakaraNa guNasthAnaka 9) anivRttikaraNa guNasthAnaka 10) sUkSma saMparAya guNasthAnaka 11) upazAMta moha guNasthAnaka 12) kSINa moha guNasthAnaka 13) sayogI guNasthAnaka 14) ayogI guNasthAnaka / 297. garbhagRha :- jaina maMdira kA vaha mukhya sthAna, jahA~ mUlanAyaka bhagavAna kI pratiSThA kI jAtI hai / use gabhArA bhI kahate haiM | 298. graMthi :- rAga - dveSa kI gA~Tha / gAr3ha mithyAtva ke udaya ke kAraNa AtmA meM rahI huI rAga - dveSa kI abhedya graMthi jisakA bheda karanA bahuta hI kaThina hai / samyaktva kI prApti ke samaya isa graMthi kA bheda avazya karanA par3atA hai | G280 - For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 299. gotrakarma :- AtmA para lage ATha karmoM meM sAtavA~ gotra karma hai / isake do bheda haiM- ucca gotra aura nIca gotra ! ucca gotra karma ke udaya se jIva U~ce kula meM paidA hotA hai aura nIca gotra karma ke udaya se jIva halke kula meM paidA hotA hai / 300. graiveyaka :- 12 vaimAnika devaloka ke Upara nau graiveyaka devaloka Ae hue haiM / ye sabhI deva kalpAtIta kahalAte haiM | abhavya kI AtmA utkRSTa dravya cAritra ke bala se adhikatama nauveM graivayaka taka utpanna ho sakatI hai / gupti :- mana, vacana aura kAyA kI asat pravRtti kA tyAga aura satpravRtti ke AcaraNa ko gupti kahate haiM / guptiyA~ tIna haiM- 1 ) mana gupti 2) vacana gupti aura 3) kAyagupti / 301. 302. garala anuSThAna :- para bhava meM sAMsArika sukha kI prApti ke saMkalpa pUrvaka jo dhArmika anuSThAna kiyA jAtA hai, use garala anuSThAna kahate haiM / 303. guru pArataMtrya :- guru kI AjJA ke adhIna rahanA, use guru pArataMtrya kahA jAtA hai / 304. gajadaMta parvata :- meruparvata kI cAroM dizAoM meM hAthIdA~ta ke AkAravAle somanasa Adi cAra parvata Aye hue haiM / 305. gRhasthaliMga siddha :- gRhastha ke veSa meM hI jo jIva vairAgya se kSapakazreNI para car3hakara ghAtikarmoM kA kSayakara kevalI bane hoM, ve gRhasthaliMga siddha kahalAte haiM / 8 'gha' 306. ghar3I :- 24 miniTa ko eka ghar3I kahate haiM / do ghar3I ko eka muhUrta kahate haiM / 307. ghanavAta :- atyaMta gAr3ha vAyu ! jame hue barpha athavA ghI kI taraha atyaMta hI Thosa vAyu / pahalI naraka pRthvI ke nIce ghanodadhi hai, usake nIce ghanavAta aura usake nIce tanuvAta hai aura usake nIce AkAza hai / For Private and Personal Use Only 29
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 308. caturjJAnI :- pA~ca jJAna meM se matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna ke dhAraka mahAtmA ko caturjJAnI kahate haiM / 309. caturindriya :- pA~ca indriyoM meM se karNendriya ko chor3akara cAra indriyoM ko dhAraNa karanevAle jIva caturindriya kahalAte haiM / jaise - macchara, makkhI, bicchU Adi / 310. covihAra :- azana, pAna, khAdima aura svAdima ina cAroM prakAra ke AhAra ke tyAga ko covihAra kahate haiM / 311. catuSpada :- cAra pA~vavAle tiryaMca prANiyoM ko catuSpada kahate haiN| jaise- gAya, bhaiMsa, baila, U~Ta, hAthI, kuttA, billI Adi / 312. cakravartI :- jo chaha khaMDa ke adhipati hote haiM / jo cakraratna Adi 14 ratna, 9 nidhi Adi ke svAmI hote hai / cakravartI ke 64000 striyA~ hotI haiM | 32000 mukuTabaddha rAjAoM kA adhipati hotA hai / vizAla sAmrAjya aura puNya kA svAmI hotA hai | cakravartI apane vaibhava ko chor3akara dIkSA le to mokSa meM jAtA hai athavA svarga meM jAtA hai | eka avasarpiNI aura eka utsarpiNI kAla meM 12-12 cakravartI hote haiM / isa avasarpiNI kAla ke 8 cakravartI mokSa meM, do svarga meM tathA do sAtavIM naraka meM gae the / zAMtinAtha, kuMthunAtha aura aranAtha tIrthaMkara ke sAtha cakravartI bhI bane the| 313. cauvisattho :- jisameM 24 bhagavAna kI stavanA hotI hai use cauvisattho kahate haiN| ____314. cakraratna :- cakravartI ke 14 ratnoM meM se eka ratna jisake bala para cakravartI chaha khaMDa kA vijetA banatA hai| ___315. cAturmAsa :- ASAr3ha sudI 14 se kArtika sudI 14 kI cAra mAsa kI avadhi ko cAturmAsa kahate haiM / yadyapi 12 mAsa meM kula tIna cAturmAsa hote haiM phira bhI varSA Rtu ke cAra mAsa ke lie yaha zabda adhika rUr3ha hai| G300= For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 316. caturthabhakta :- Age pIche ekAsanA aura bIca meM upavAsa kA tapa ho to usa upavAsa ko caturthabhakta kahate haiM / 317. caturvidhasaMgha :- sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikA rUpa saMgha ko caturvidha saMgha kahate haiM / sAdhu-sAdhvIjI sarvavirati ke dhAraka hote haiM aura zrAvaka-zrAvikA dezavirati ke dhAraka hote haiM / 318. cAritraparyAya :- dIkSita muni ke saMyamajIvana ke paryAya ko cAritra paryAya kahate haiM / saMsAra kA tyAga kara jaba koI mumukSu dIkSA aMgIkAra karatA hai tabase usake dIkSA paryAya - cAritra paryAya kI gaNanA hotI hai / 319. calitarasa :- samaya bItane para khAdya sAmagrI ke rUpa, rasa, gaMdha aura sparza meM parivartana A jAtA hai / isake phalasvarUpa usameM jIvotpatti ho jAtI hai | calitarasavAlI khAdya sAmagrI abhakSya kahalAtI hai| 320. caramAvartI :- jisa AtmA kA saMsAra paribhramaNa eka pudgala parAvarta kAla se adhika na ho, use caramAvartI kahate haiM | usa kAla ke bAda usa AtmA kA avazya hI mokSa hotA hai / 321. carama zarIrI :- mokSa meM jAne ke pUrva AtmA jisa zarIra meM ho, vaha carama zarIra kahalAtA hai aura usa zarIradhArI AtmA ko caramazarIrI kahate haiN| 322. caryA pariSaha :- sAdhu jIvana meM vihAra Adi meM patthara-kaMkar3a Adi ke jo kaSTa sahana karane ke hote haiM, use caryA pariSaha kahate haiM / saMyama jIvana meM karmoM kI nirjarA ke lie sahanakarane yogya kula 22 pariSaha haiN| 323. cAmara :- tAraka tIrthaMkara paramAtmA ke ATha prAtihAryoM meM eka cAmara prAtihArya hai / prabhu jaba samavasaraNa meM birAjamAna hote haiM, taba devatAgaNa . unake donoM ora cAmara vIMjate haiM / 324. cUlikA :- navakAra mahAmaMtra meM 'eso paMca namukkAro Adi cAra padoM ko cUlikA kahate haiN| ___325. cAritra mohanIya :- cAritra kI prApti va pAlana meM aMtarAya karanevAle karma ko cAritramohanIya karma kahate haiM | 326. caturaMgI senA :- jisa senA meM cAra aMga hote haiM use caturaMgI senA kahate haiM / jaise - hastidala , azvadala, sthadala aura paidala / = 310 For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org arihaMta, siddha, sAdhu aura kevalI prarUpita dharma ! 328. caitya :- jinamaMdira yA jinapratimA / 329. ciraMtana :- prAcIna | 327. cattAri maMgalaM :- isa jagat meM cAra vastue~ maMgala svarUpa haiM / 330. caMdraprajJapri :- bAraha upAMgoM meM se eka upAMga sUtra, jisameM caMdra Adi ke viSaya meM vistRta jAnakArI hai / 331. cyavana kalyANaka :- tAraka tIrthaMkara paramAtmA ke pA~ca kalyANaka hote haiM, unameM pahalA kalyANaka, cyavana kalyANaka hai / apane aMtima bhava ke pUrva devaloka meM se apane AyuSya ko pUrNa kara jaba mA~ kI kukSi meM Ate haiM, use cyavana kalyANaka kahate haiM, usa samaya mAtA caudaha mahAsvapna dekhatI hai / 10 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 332. cAturmAsika pratikramaNa :- cAra mAsa meM eka bAra jo pratikramaNa kiyA jAtA hai, vaha cAturmAsika pratikramaNa kahalAtA hai / kArtika, phAlguna aura ASAr3ha mAsa meM zukla pakSa kI caturdazI ke dina yaha pratikramaNa hotA hai / 333. cAritrAcAra :- pAMca AcAroM meM se eka AcAra | cAritrAcAra ke ATha bheda hai-pAMca samiti aura tIna gupti / 334. caitya paripATI :- paryuSaNa ke pAMca kartavyoM meM pAMcavA kartavya ! gAMva meM jitane maMdira hai / unake darzanArtha saMgha sahita samUha meM jAnA / 'cha' 32 335. chadmastha avasthA :- dIkSA aMgIkAra karane ke bAda jaba taka arihaMta paramAtmA ko kevalajJAna kI prApti nahIM hotI hai, taba taka paramAtmA kI chadmastha avasthA kahalAtI hai / 336. chedopasthApanIya :- pA~ca prakAra ke cAritra meM dUsare krama kA cAritra ! bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karate samaya sAmAyika cAritra hotA hai / usake bAda jaba bar3I dIkSA hotI hai, taba pUrva paryAya kA cheda hone ke kAraNa use chedopasthApanIya cAritra kahate haiM / 337. chaMdaNA :- gocarI vahorakara lAne ke bAda guru Adi ko AmaMtraNa denA, use chaMdaNA kahate haiM / For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 338. cheda prAyazcitta :- cAritra meM koI bar3A doSa lagA ho to pUrva ke cAritra paryAya meM se kucha varSa ke cAritra paryAya kA cheda karanA use cheda prAyazcitta kahate haiN| 339. jaghanya :- kama se kama / 340. jaMbUdvIpa :- madhyaloka ke madhya meM rahA dvIpa jaMbUdvIpa hai | jaMbUdvIpa eka lAkha yojana laMbA - caur3A hai / yaha dvIpa thAlI ke AkAra hai / anya sabhI dvIpa aura samudra cUr3I ke AkAra ke haiM aura dugune - dugune vyAsavAle haiM / 341. jarAvasthA :- vRddhAvasthA 342. jalacara :- pAnI meM rahanevAle tiryaMca prANiyoM ko jalacara kahate 343. jAtibhavya :- jina jIvoM meM mokSa meM jAne kI yogyatA to hai, paraMtu avyavahAra rAzi kI nigoda meM se kabhI bhI bAhara nahIM nikalane ke kAraNa jinako mokSamArga ke lie anukUla sAmagrI kI prApti nahIM hotI haiM, ve jIva jAti bhavya kahalAte haiN| 344. jAtismaraNa jJAna :- pUrva bhava ke jJAna ko jAtismaraNa jJAna kahate haiM, yaha bhI matijJAna kA hI eka prakAra hai / 345. jijJAsA :- jJAta-ajJAta padArthoM ke bodha kI icchA ko jijJAsA kahate haiN| 346. jitendriya :- jisane apanI indriyoM para vijaya prApta kI ho, use jitendriya kahate haiN| ___347. jIva :- jisameM cetanA ho, use jIva kahate haiM / jIva meM upayoga jJAnopayoga - darzanopayoga hotA hai / 348. jIvAbhigama :- 12 upAMgoM meM tIsare krama ke upAMga kA nAma jIvAbhigama hai| 349. jIvAstikAya :- Atma pradezoM ke samUha ko jIvAstikAya kahate haiM -na 335 For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 350. jIvavicAra :- cAra prakaraNoM meM sabase pahalA prakaraNa ! isa prakaraNa meM jIva ke svarUpa kA vicAra kiyA gayA hai / haiM / 351. jaina :- rAga-dveSa rUpI AtmazatruoM ko jItanevAle jina kahalAte haiM aura unake dvArA batAe hue mArga kA anusaraNa karanevAlA jaina kahalAtA hai / 352. jainadharma :- vItarAga paramAtmA ke dvArA batAe hue dharma ko jaina dharma kahate haiM / 353. jaMgama tIrtha :- calate-phirate sAdhu-sAdhvI ko jaMgamatIrtha kahate www.kobatirth.org 354. jaMghAcAraNa muni :- jisa vidyA vizeSa se jaMghA ke dvArA AkAza meM ur3ane kA bala prApta hotA hai, aisI labdhivAle muni ko jaMghAcAraNa muni kahate haiM / hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 355. jalakamalavat nirlepa :- jisaprakAra kamala jala meM paidA hotA hai, paraMtu jala se alipta hotA hai, usI prakAra se saMsAra meM paidA hone para bhI jo saMsAra se sarvathA alipta rahate haiM ve sAdhaka jalakamalavat nirlepa kahalAte haiM / 356. jagad guru :- saMpUrNa jagat ke guru-tIrthaMkara paramAtmA / 357. jaTharAgni :- peTa meM rahI Aga jisase khAyA huA bhojana pacatA karanA / 358. janmAntara :- isa janma ke bAda kA anya janma / 359. jIrNoddhAra :- jIrNa ho cUke maMdira kA punaH uddhAra karanAnirmANa karanA / 360. jugupsA :- kisI ke malina vastra Adi ko dekhakara ghRNA 361. jJAtAdharmakathA :- bAraha aMgoM meM chaThe aMga kA nAma jJAtA dharma kathA hai / jisameM karor3oM kathAe~ thIM / 362. jJAtRputra :- bhagavAna mahAvIra ! jJAtR kula meM utpanna hone ke kAraNa bhagavAna mahAvIra kA eka nAma jJAtaputra bhI hai / 34 363. jJAnAcAra :- pA~ca prakAra ke AcAroM meM sabase pahalA AcAra jJAnAcAra hai / isake ATha bheda haiM For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org svAdhyAya karanA / 2) vinaya :- guruvaMdana Adi vidhipUrvaka sUtroM kA svAdhyAya karanA / 3) bahumAna :- jJAnadAtA guru ke prati hRdaya meM Adara bhAva rakhanA / 4) upadhAna :- navakAra Adi sUtroM ke adhikArI banane ke lie zAstra meM nirdiSTa vidhi ke anusAra tapa japa Adi karanA / rakhanA / 1 ) ucita kAla :- niSiddha kAla ko chor3a ucita samaya meM zAstra kA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - 5) anihnava :- jisa guru ke pAsa jJAna prApta kiyA ho, usake nAma Adi ko nahIM chipAnA / - 6) vyaMjana :- sUtroM kA zuddha uccAraNa karanA / 7) artha :- jisa sUtra kA jo artha hotA ho, vo hI artha karanA / 8) tadubhaya :- sUtra kA uccAraNa karate samaya usake artha meM upayoga 364. jJAnAtizaya :- tIrthaMkara paramAtmA ke cAra atizayoM meM se eka atizaya ! isake prabhAva se prabhu loka aloka ke saMpUrNa svarUpa ko pratyakSa jAnate dekhate haiM / 365. jJAnAvaraNIya :- jJAna para AvaraNa lAnevAle karma ko jJAnAvaraNIya karma kahate haiM / isa karma ke udaya ke kAraNa AtmA meM ajJAnatA, matimaMdatA, vismRti Adi bhAva paidA hote haiM / 366. jJeya :- jAnaneyogya padArthoM ko jJeya kahA jAtA hai / 367. jJAna paMcamI :- samyag jJAna kI ArAdhanA kA vArSika parva, jo kArtika zuklA paMcamI ke dina manAyA jAtA hai / usa dina samyagjJAna kI ArAdhanA hetu upavAsa ke sAtha 51 logassa kA kAyotsarga, 51 khamAsamaNe, 51 svastika Adi kie jAte haiM / jJAnapaMcamI kI ArAdhanA karane se apane jJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama hotA hai / 368. jJAnapravAha :- caudaha pUrva meM se 5 veM pUrva kA nAma jJAnapravAha hai / 369. jJAnendriya :- jina indriyoM se jJAna hotA haiM, unhe jJAnendriya kahate hai / ye pAMca haiM- kAna, A~kha, nAka, jIbha aura tvak (camaDI) / 1 370. jJeyatattva :- jJeya arthAt jAnane yogya / jIva Adi nau tatvoM meM jIva aura ajIva jJeya tatva hai / For Private and Personal Use Only 35
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 371. TIkA :- mUla graMtha para saMskRta bhASA meM jo vivecana kiyA jAtA hai, use TIkA kahate haiM / TIkA kA eka artha niMdA bhI hotA hai / 372. TIkAkAra :- TIkA kI racanA karanevAle ko TIkAkAra kahate haiN| 373. tattva :- kisI bhI padArtha ke sAra bhAga ko tattva kahA jAtA hai / jaina darzana jIva Adi 9 padArthoM ko tattva kahatA hai | 1) jIva 2) ajIva 3) puNya 4) pApa 5) Asrava 6) saMvara 7) nirjarA 8) baMdha 9) mokSa / 374. tattvaruci :- vItarAga prarUpita tattvoM ko jAnane kI icchA ko tattvaruci kahate haiN| ___375. tattva saMvedana :- vastu ke yathArtha svarUpa kI samyag anubhUti ko tattva saMvedana kahate haiM / jJAnAvaraNIya aura mohanIya karma ke kSayopazama se paidA honevAlA yaha tAttvika jJAna hai / 376. tattvArtha sUtra :- vAcakavarya zrI umAsvAti jI ke dvArA viracita eka adbhuta graMtha, jisameM jaina darzana ke sabhI padArthoM kA samAveza ho jAtA 377. tadbhava mokSagAmI :- usI bhava meM mokSa meM jAnevAlA / 378. tanuvAta :- atyaMta hI patalA vAyu ! 379. tapAcAra :- sAdhu aura zrAvakoM ko pAlana karane yogya pA~ca AcAroM meM se cauthA AcAra ! isake 12 bheda haiM | 1) anazana 2) UNodarI 3) vRttisaMkSepa 4) rasatyAga 5) kAyakleza 6) saMlInatA 7) prAyazcitta 8) vinaya 9) vaiyAvacca 10) svAdhyAya 11) kAyotsarga aura 12) dhyAna / 380. tIrtha :- jisake AlaMbana se bhavasAgara ko pAra kiyA jA sakatA hai, use tIrtha kahate haiM / ye do prakAra ke haiM 1) sthAvara tIrtha aura 2) jaMgama tIrtha ! 63610 For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zatrujaya, zaMkhezvara Adi sthAvara tIrtha kahalAte haiM / sAdhu sAdhvI Adi jaMgama tIrtha kahalAte haiM / ___381. tirchA loka :- 14 rAjaloka rUpa isa vizva ke madhya meM ti loka AyA huA hai / isakA vistAra eka rAjaloka pramANa hai aura isakI U~cAI 1800 yojana pramANa hai| 382. tivihAra :- azana, pAna, khAdima aura svAdima rUpa cAra prakAra ke AhAra meM se tIna prakAra ke AhAra ke tyAga ko tivihAra kahate haiM / isameM pAnI ko chor3akara anya tIna AhAra kA tyAga kiyA jAtA hai| 383. tIrthaMkara :- bhava sAgara se pAra utarane ke lie jo tIrtha kI sthApanA karate haiM, unheM tIrthaMkara kahate haiM / sAdhu - sAdhvI zrAvaka aura zrAvikA rUpa caturvidha saMgha ko tIrtha kahate haiM / 384. tIrthasiddha :- tIrtha kI sthApanA ho jAne ke bAda jo AtmAe~ mokSa meM jAtI haiM, unheM tIrthasiddha kahA jAtA hai / 385. tejolezyA :- 1) viziSTa prakAra kI tapasAdhanA ke dvArA AtmA meM utpanna honevAlI labdhi vizeSa ko tejolezyA kahate haiM / yaha tejolezyA jisa para chor3I jAya use jalAkara bhasmIbhUta kara detI hai| gozAlA ne bhagavAna mahAvIra para tejolezyA chor3I thI / usa tejolezyA ke prabhAva se sunakSatra aura sarvAnubhUti muni jalakara bhasmIbhUta ho gae the| 2) chaha prakAra kI lezyAoM meM cauthI lezyA tejolezyA hai / yaha zubha lezyA hai| 386. tattvatrayI :- sudeva, suguru aura sudharma ko tattvatrayI kahA jAtA hai / 387. tamastamaH prabhA :- sAtavI naraka pRthvI kA gotra / 388. trika :- tIna-tIna vastuoM ke samUha ko trika kahate haiM / jina maMdira meM daza trika kA pAlana karanA hotA hai / 389. teukAya :- agnisvarUpa jIvoM ko teukAya kahate haiM / 390. trikAlajJAnI :- bhUta, bhaviSya aura vartamAna kA jinheM pUrNajJAna ho unheM trikAlajJAnI kahate haiM / 391. trikaraNayoga :- mana, vacana aura kAyA ke yoga ko trikaraNa yoga kahate haiN| =ja 37 For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 392. trasa nAr3I :- caudaha rAjaloka ke bIca meM Upara se nIce taka nAr3I AI huI hai, jo 1 rAjaloka vistRta aura 14 rAjaloka laMbI hai / sabhI trasa jIva isI trasa nAr3I meM paidA hote haiM / - 393. taijasa zarIra :- zarIra 5 haiM audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa aura kArmaNa ! inameM cauthA zarIra taijasa zarIra hai / yaha zarIra sabhI jIvoM meM avazya hotA hai| yaha zarIra bAhya zarIra ko kAMti aura uSNatA pradAna karatA hai / khAye hue bhojana ko bhI pacAne kA kAma yahI zarIra karatA hai / 394. tripadI :- tAraka tIrthaMkara paramAtmA gaNadhara bhagavaMtoM ko 'upannei vA vigamei vA dhuvei vA' - yaha tripadI pradAna karate haiM / isa tripadI kA zravaNa kara bIja buddhi ke nidhAna gaNadhara bhagavaMta samagra dvAdazAMgI kI racanA karate haiM / 395. triSaSTi zalAkA puruSa :- tirasaTha uttama puruSa / isa avasarpiNI kAla meM 24 tIrthaMkara, 12 cakravartI, 9 vAsudeva, 9 prativAsudeva aura 9 baladevaye 63 uttama puruSa paidA hue hai / 396. tIrthaMkara nAma karma :- jagat ke jIva mAtra ke kalyANa kI kAmanA se AtmA tIrthaMkara nAma karma kA baMdha karatI hai| isa karma kI nikAcanA pUrva ke tIsare bhava meM karatI hai / isa karma kI nikAcanA ke bAda tIsare bhava meM vaha AtmA tIrthaMkara banakara mokSa meM jAtI hai / virala AtmAe~ hI tIrthaMkara pada prApta karatI haiM / isa karma ke udaya se AtmA meM aneka prakAra kI vizeSatAe~ prApta hotI haiM / una AtmAoM meM 34 atizaya paidA hote haiM / | bharata aura airAvata kSetra meM eka utsarpiNI aura eka avasarpiNI kAla meM 24-24 tIrthaMkara paidA hote haiM / 5 mahAvideha meM jaghanya se 20 aura utkRSTa se 160 tIrthaMkara paidA hote haiM / vahA~ utsarpiNI aura avasarpiNI kAla jaisI vyavasthA nahIM hai / 397. tIna chatra :- tIrthaMkara paramAtmA jaba samavasaraNa meM birAjamAna hote haiM, taba unake Upara devatAgaNa tribhuvana ke sAmrAjya ke pratIka rUpa tIna chatra rakhate haiM / 398. tIna gar3ha :- devatAgaNa jisa samavasaraNa kI racanA karate haiM, usake tIna gar3ha hote haiM / nIce se pahalA gar3ha cAMdI kA dUsarA gar3ha sone kA aura tIsarA gar3ha ratnoM kA hotA hai| ye tIna golAkAra athavA aSTakoNIya hote haiM / 1 38 For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 399. thINaddhi nidrA :- pA~ca prakAra kI nidrAoM meM 5 veM prakAra kI nidrA ko thINaddhi nidrA kahate haiM / isa nidrA ke udayavAlA jIva dina meM socA huA kArya nIMda meM hI Akara kara letA hai, paraMtu use kucha bhI patA nahIM calatA hai / isa nidrA ke udayavAle prathama saMghayaNavAle ko vAsudeva se AdhA bala prApta ho jAtA hai| 400. darzana :- darzana zabda ke aneka artha hote haiM / 1) jisake dvArA jinakathita vacanoM para zraddhA paidA hotI hai, use darzana kahate haiN| __2) vastu meM rahe sAmAnya bodha ko darzana kahate haiM | 3) alaga-alaga dharma kI mAnyatA ko bhI darzana kahA jAtA hai, jaisejaina darzana , bauddha darzana, vedAMta darzana Adi / 401. darzanAvaraNIya karma :- ATha prakAra ke karmoM meM dasare naMbara ke karma kA nAma darzanAvaraNIya karma hai / vastu meM rahe sAmAnya dharma ke bodha meM aMtarAya karanevAlA yaha karma hai| ___402. daza pUrvI :- daza pUrvo ke jJAna ko dhAraNa karanevAle mahAtmA ko dazapUrvI kahate haiN| 403. dazavaikAlika :- 45 AgamoM meM cAra mUlasUtra kahalAte haiN| unameM eka dazavaikAlika sUtra hai / vikAla samaya meM racanA hone se vaikAlika kahalAtA hai / aura daza adhyayana hone se ise dazavaikAlika kahate haiM / 404. daza dizAe~ :- uttara, dakSiNa pUrva aura pazcima ye cAra dizAe~ kahalAtI haiM / IzAna, Agneya, naiRtya aura vAyavya ye cAra vidizAe~ kahalAtI haiM tathA Urdhva aura adho ye saba milakara daza dizAe~ haiM / 405. daMDa :- daMDa zabda ke aneka artha haiN| 5390 For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1) lakar3I ko bhI daMDa kahate haiM | 2) mana, vacana aura kAyA kI azubha pravRtti ko bhI mana daMDa, vacana daMDa aura kAyA daMDa kahate haiM / 3) cakravartI ke eka ratna ko bhI daMDa ratna kahate haiN| 4) kisI gunAha ke badale jo sajA dI jAtI hai, use bhI daMDa kahate haiM | 406. daMDaka :- jisase AtmA daMDita ho, use daMDaka kahate haiM | cAra prakaraNa meM eka daMDaka sUtra hai, jisameM 24 dvAra batalAe haiM / 407. daMzamazaka pariSaha jaya :- makkhI , macchara Adi ke DaMka ko samatApUrvaka sahana karanA, use daMzamazaka pariSaha jaya kahate haiM / 408. dAnAMtarAya karma :- aMtarAya karma ke 5 bhedoM meM sabase pahalA bheda dAnAMtarAya karma hai | dAna meM honevAle aMtarAya ko dAnAMtarAya karma kahate haiM / svayaM ke pAsa karor3oM kI saMpatti hone para bhI isa karma ke udaya ke kAraNa vyakti thor3A bhI dAna nahIM kara pAtA hai / 409. dIkSA :- moha mAyA ke baMdhanoM ko tor3anA, use dIkSA kahate haiM / 410. dIkSA kalyANaka :- tAraka tIrthaMkara paramAtmA saMsAra kA tyAgakara jaba bhAgavatI-dIkSA aMgIkAra karate haiM, use dIkSA kalyANaka kahate haiM / 411. duSama suSamA :- avasarpiNI kAla ke cauthe Are kA nAma duSama suSamA hai / isa Are meM tIsare Are kI apekSA duH kha jyAdA aura sukha kama hotA hai| 412. duSkRta gare :- apane jIvana meM hae pApoM kI niMdA karanA use duSkRta gardA kahate haiN| _. 413. divyadhvani :- kevalajJAna kI prApti ke bAda tAraka tIrthaMkara paramAtmA ke jo ATha prAtihArya hote haiM, unameM eka divyadhvani hai / paramAtmA jaba dezanA dete haiM, taba devatA vAdya yaMtra bajAkara svara meM svara pUrate haiM / 414. duSama kAla :- avasarpiNI kAla ke 5 veM Are kA nAma duSama kAla hai, isa kAla meM duHkha kI pradhAnatA - prabalatA hotI hai | 415. duSama duSama kAla :- avasarpiNI kAla ke chaThe Are kA nAma duSama duSama kAla hai / isa kAla meM atyadhika pramANa meM duHkha hotA hai | 400= For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 416. dRSTirAga :- apane mithyAmata ke tIvrarAga ko dRSTirAga kahate haiM / dRSTirAga meM aMdha bane vyakti ko dUsare satya mata kI bAta acchI nahIM lagatI 417. dezavirati :- hiMsA Adi pApoM ke AMzika tyAga kI pratijJA ko dezavirati kahate haiM / zrAvaka ke 12 vrata dezavirati rUpa kahalAte haiM / 418. daivasika pratikramaNa :- divasa saMbaMdhI pApoM kI AlocanA rUpa jo pratikramaNa kiyA jAtA hai use daivasika pratikramaNa kahate haiM / isa pratikramaNa se divasa saMbaMdhI pApoM kA nAza hotA hai| 419. dravyaliMga :- bAhya veSa ko dravyaliMga kahate haiM / ___420. dravyArthika naya :- pratyeka dravya meM sAmAnya aura vizeSa dharma rahe hae haiM / vastu meM rahe sAmAnya dharma ko Age kara jo naya vicAra karatA hai, vaha dravyArthika naya hai| _421. devadUSya :- tIrthaMkara paramAtmA jaba dIkSA aMgIkAra karate haiM, taba indra mahArAjA unake bAe~ skaMdha meM divya vastra rakhate haiM, jise devadUSya kahate 422. dravya karma :- karma rUpa meM pariNata hue kArmaNa vargaNA ke pudgaloM ko dravya karma kahate haiN| 423. dveSa :- aprIti , vairabhAva, tiraskAra bhAva / 424. dvIpa :- jisa bhUmi ke cAroM ora samudra ho, use dvIpa kahate haiN| jaMbudvIpa ke cAroM ora lavaNasamudra hai / 425. darzana mohanIya karma :- jisa karma ke udaya se AtmA samyag darzana prApta nahIM kara pAtI hai athavA prApta samyag darzana se bhraSTa banatI hai / isa karma kA udaya samyaktva kI prApti meM bAdhaka banatA hai | ____426. darzanopayoga :- vastu meM rahe sAmAnyadharma ko dekhane meM jo upayoga hotA hai, vaha darzanopayoga kahalAtA hai | 427. dika parimANavata :- zrAvaka ke 12 vratoM meM pA~ca aNuvratoM ke bAda jo tIna guNavrata haiM, usameM pahalA guNavrata dik parimANavrata hai / isa vrata dvArA zrAvaka cAroM dizAoM meM jAne - Ane kA parimANa nizcita karatA hai / =6410 For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 428. dRSTivAda :- gaNadhara racita dvAdazAMgI meM bArahaveM aMga kA nAma dRSTivAda hai, isameM caudaha pUrvoM kA samAveza ho jAtA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 429. dRSTiviSa sarpa :- jisa sAMpa kI najara meM hI jahara ho, use dRSTiviSa kahate haiM | caMDakozika dRSTiviSa sarpa thA / 430. devadravya :- prabhu pratimA ke samakSa dharA huA dravya tathA prabhu ke nimitta se car3hAve Adi ke dvArA utpanna huA dravya devadravya kahalAtA hai / isa dravya kA upayoga jinamaMdira- jinapratimA ke nirmANa, jIrNodvAra, tIrtharakSA Adi kAryoM meM hotA hai / 431. dakSiNAvarta :- dAhinI ora ke Avarta ko dakSiNAvarta kahate hai / 432. dAvAnala :- vana meM cAroM ora se jo Aga lagatI haiM, use dAvAnala kahate hai | 433. duSkara :- jo kArya atyaMta kaThinAI se hotA ho, use duSkara kahate hai / 42 434. devAnupriya :- eka AdaravAcI saMbodhana / he mahAnubhAva ! 435. devAnAMpriya :- anAdara vAcI saMbodhana | he murkha ! 436. dehotsarga :- deha kA tyAga, mRtyu | 437. ghuta :- juA~ / 438. dvAdazAMgI :- bAraha aMga / tIrthaMkara paramAtmA ke mukha se tIna pado kA zravaNa kara buddhi nidhAna gaNa dhara bhagavaMta dvAdazAMgI sUtroM kI racanA karate hai / samagra jaina zAstra bAraha aMgoM (bhAgoM) meM vibhAjita thA / 'dha' 439. dharma :durgati meM gira rahI AtmA ko jo dhAraNa kare, use dharma kahate haiM / 440. dharma cakravartI :- cakravartI, cakraratna ke dvArA chaha khaMDa para vijaya prApta karatA hai / tIrthaMkara paramAtmA dharma dvArA cAra gati kA aMta lAte haiM, ve dharma cakravartI kahalAte haiM / ataH For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaba 441. dharma dhyAna :- Arta aura raudra dhyAna azubha dhyAna kahalAte haiM, ki dharmadhyAna zubha kahalAtA hai / isa dharmadhyAna ke cAra bheda haiM- 1) AjJA vicaya 2) vipAka vicaya 3) apAya vicaya 4 ) saMsthAna vicaya / 442. dharmAstikAya :- jIva aura jar3a padArtha ko gati meM sahAyatA karanevAlA dravya dharmAstikAya hai / yaha dravya caudaha rAjaloka meM vyApta hai, akhaMDa hai aura eka hai / 443. dhyAtA :- jo dhyAna karatA hai, use dhyAtA kahate haiM | 444. dhyeya :- jisakA dhyAna kiyA jAtA hai, use dhyeya kahA jAtA hai| 445. dharmakathAnuyoga : cAra prakAra ke anuyoga meM eka anuyoga dharma kathAnuyoga hai / isameM mahApuruSoM ke jIvanacaritra Ate haiM / 446. dharmadurlabha bhAvanA :- bAraha prakAra kI bhAvanAoM meM eka bhAvanA dharmadurlabha bhAvanA hai / isa bhAvanA ke antargata saMsAra meM paribhramaNa kara rahI AtmA ko saddharma kI prApti kitanI durlabha hai, isakA vicAra va ciMtana kiyA jAtA hai / 447. dharmanAtha :- isa avasarpiNI kAla meM bharata kSetra meM hue 15 veM tIrthaMkara paramAtmA kA nAma dharmanAtha hai / 448. dharmakSamA : 'kSamA rakhanA yaha AtmA kA dharma hai' aisA mAnakara pratikUla saMyogoM meM bhI kSamA bhAva ko dhAraNa karanA, use dharmakSamA kahate haiM / 449. dhAtakI khaMDa :- madhyaloka meM DhAI dvIpa ke aMdara Ae hue eka dvIpa kA nAma dhAtakI khaMDa hai| yaha dvIpa cAra lAkha yojana vistAravAlA hai / isa dvIpa meM do bharata kSetra, do airAvata kSetra aura do mahAvideha kSetra Ae hue haiM / 450. dhUmaprabhA naraka :- dhUeM ke samAna aMdhakAra se vyApta pA~cavIM naraka kA nAma dhUmaprabhA naraka hai / 451. dharmakathA : dharma saMbaMdhI tatvacarcA ! For Private and Personal Use Only 43
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 452. navakAra maMtra :- jainoM kA sabase bar3A maMtra navakAra maMtra hai / isameM kisI vyakti kA nAmanirdeza nahIM hai / yaha mahAmaMtra guNapradhAna hai | caudaha pUrvo kA sAra hai| ___453. navapada :- arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu, samyag darzana, jJAna, cAritra aura tapa ye navapada kahalAte haiM / siddhacakra ke prathama valaya meM ye hI navapada Ate haiM / __454. navapada olI :- caitra aura Aso mAsa meM suda saptamI se pUrNimA taka ke nau dinoM meM AyaMbila tapa pUrvaka navapada kI bhakti kI jAtI hai, use navapada olI kahate haiM / 455. nidrA :- darzanAvaraNIya karma ke udaya ke kAraNa jIva ko nIMda AtI hai / isa nidrA ke bhI 5 prakAra haiM 1) nidrA :- sAmAnya AvAja hone para jo nIMda meM se jaga jAtA hai, use nidrA kahate haiN| 2) nidrA nidrA :- jisako jagAne ke lie thor3I mehanata karanI par3atI hai ! bAra-bAra AvAja karane ke bAda jo jagatA hai, use nidrA-nidrA kahate haiN| 3) pracalA :- calate calate hI jise nIMda AtI hai, use pracalA kahate 4) pracalA-pracalA :- baiThe-baiThe yA khar3e-khar3e hI jise nIMda AtI hai, use pracalA - pracalA kahate haiM / 5) thINaddhi :- isa nidrA ke udayavAlA jIva, dina meM socA huA kArya, rAtri meM nIMda meM hI kara letA hai, phira bhI use usakA khyAla nahIM hotA hai, use thINaddhi nidrA kahate haiM / isa nidrA ke udayavAlA jIva avazya narakagAmI hotA hai| 456. nigoda :- sAdhAraNa vanaspatikAya ke jIva ! jisake eka zarIra meM anaMta jIva hote haiM / apane eka zvAsocchvAsa jitane kAla meM nigoda jIva ke 17% bhava ho jAte haiM / G44 For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nigoda do prakAra kI hai - sUkSma aura bAdara | jo A~khoM se dikhAI detI hai, use bAdara nigoda kahate haiM aura jo A~khoM se adRzya hotI hai, use sUkSma nigoda kahate haiN| sUkSma nigoda ke jIva bhI do prakAra ke hote haiM 1) avyavahAra rAzi ke jIva : jo jIva sUkSmanigoda meM se eka bhI bAra bAhara nahIM nikale hoM, ve avyavahAra rAzi ke jIva kahalAte haiM / 2) vyavahAra rAzi ke jIva : jo jIva nigoda meM se bAhara nikalakara anya gati meM jAkara vApasa nigoda meM paidA hue hoM, ve vyavahAra rAzi ke jIva kahalAte haiM | 457. nidAna zalya :- vartamAna meM kie gae dharma ke phalasvarUpa paraloka meM rAjA, cakravartI Adi pada athavA dhana Adi kI prApti kA saMkalpa karanA, use nidAna zalya kahate haiM | zalya kI taraha AtmA ke lie hAnikAraka hone se isa nidAna ko zalya kahate haiM / yaha nidAna (niyANA) do prakAra se hotA hai 1) rAgajanya- jaise-'agale janma meM maiM strIvallabha banU~'-kRSNa ke pitA vasudeva ne pUrvabhava meM yaha niyANA kiyA thA / 2) dveSa janya- 'pratibhava meM maiM usakA hatyArA banU~' - agnizarmA tApasa ne dveSa meM Akara guNasena rAjA ke prati yaha niyANA kiyA thA / ___458. navakArasI :- sUryodaya se 48 miniTa bItane para yaha paccakkhANa AtA hai, taba taka cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga kiyA jAtA hai / yaha dina saMbaMdhI paccakkhANoM meM sabase choTA paccakkhANa hai | 459. niyati :- jo honevAlA hai, vo hI hotA hai, use niyati kahate haiM / use bhavitavyatA bhI kahate haiM / koI bhI ghaTanA banatI hai, usameM mukhyatayA kAla, svabhAva , bhavitavyatA (niyati), karma aura puruSArtha rupa pA~ca kAraNa kAma karate haiM / unameM niyati arthAt bhavitavyatA bhI eka kAraNa hai / 460. nigraMtha :- nigraMtha zabda ke aneka artha hote haiM / nigraMtha arthAt sAdhu ! jo bAhya aura abhyaMtara graMthi se rahita haiM, ve nigraMtha kahalAte haiM | dhanadhAnya Adi ke prati Asakti abhyaMtara graMthi hai tathA bAhara kapar3oM meM gA~Tha Adi honA, bAhya graMthi hai / ina donoM graMthiyoM se jo rahita hote haiM ve nigraMtha kahalAte -6450 For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir AdhyAtmika vikAsa kI dRSTi se pA~ca prakAra ke sAdhuoM meM cauthe prakAra ke sAdhu nigraMtha kahalAte haiM / jahA~ rAga - dveSa kA sarvathA abhAva ho ! upazama zreNI meM 11 veM upazAMta moha guNasthAnaka meM rahI AtmA tathA kSapaka zreNI meM kSINamoha - 12 veM guNasthAnaka meM rahI AtmA nigraMtha kahalAtI hai| 461. nirjarA :- AtmA para lage hue karmoM ke AMzika athavA saMpUrNa kSaya ko nirjarA kahate haiM / yaha nirjarA do prakAra kI hai 1) akAma nirjarA :- anicchApUrvaka kaSTa Adi ke sahana karane se jo nirjarA hotI hai, use akAma nirjarA kahate haiM / 2) sakAma nirjarA :- icchA va prasannatA pUrvaka kaSTa sahana karane se jo nirjarA hotI hai, use sakAma nirjarA kahate haiN| 462. niraticAra :- grahaNa kie vrata meM jo doSa lagate haiM, use aticAra kahate haiM / aticAra rahita vratapAlana ko niraticAra kahA jAtA hai / 463. niraMjana-nirAkAra :- jisa AtmA para karma kA leza bhI dAga na ho, ve niraMjana kahalAte haiM aura jo AkAra rahita haiM, ve nirAkAra kahalAte haiM / siddha bhagavaMta niraMjana - nirAkAra hai / 464. nirAmiSa AhAra :- mAMsa rahita bhojana ko nirAmiSa AhAra kahate haiN| 465. nirAlaMbana dhyAna :- jisa dhyAna meM mUrti Adi kisI bhI bAhya padArtha kA AlaMbana nahIM liyA jAtA hai, use nirAlaMbana dhyAna kahate haiM / 466. nirmamabhAva :- jisameM bAhya padArthoM ke prati mamatA bhAva na ho, use nirmama bhAva kahate haiM / 467. nirAzaMsa bhAva :- jo dharma eka mAtra mokSa ke uddezya se hI kiyA jAtA ho, jisameM sAMsArika sukha kI leza bhI abhilASA na ho , use nirAzaMsa bhAva kahate haiN| _____468. nirupakrama AyuSya :- jisa AyuSya para kisI bhI prakAra kA upakrama - upaghAta nahIM lagatA ho, use nirupakrama AyuSya kahate haiM / tIrthaMkara Adi tirasaTha zalAkA puruSoM kA nirupakrama AyuSya hotA hai | 646 For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 469. niryAmaNA :- aMtima samaya - mauta ke pUrva , samAdhi bhAva kI prApti ke lie jo upadeza Adi sunAyA jAtA hai, use niryAmaNA kahate haiM / 470. niryAmaka :- jo niryAmaNA karAtA ho, use niryAmaka kahate haiM / 471nirveda :- pA~ca indriyoM ke sAMsArika sukha meM tIvra aruci bhAva ko nirveda bhAva kahate haiM / nirveda arthAt sAMsArika sukha meM aruci bhAva | 472. nizcaya naya :- vastu ke mUla svarUpa ko grahaNa karanevAle naya ko nizcayanaya kahate haiN| ___473. nIvI :- cha vigaI ke tyAga rahita bhojana / upadhAna va sAdhu - sAdhu ke yogodvahana daramyAna jo nIvI AtI hai, usameM kaccI cha vigaI kA tyAga hotA hai, paraMtu vigaI se bane nIviyAte kI chUTa hotI hai / ___474. naMdanavana :- yaha vana meruparvata para AyA huA hai | samabhUtalA pRthvI se 500 yojana Upara jAne para yaha vana AtA hai / devatA Akara yahA~ aneka prakAra kI krIr3Ae~ karate haiM / yaha vana parvata ke cAroM ora 500 yojana vistAravAlA hai| 475. naMdAvarta :- aSTa maMgala meM eka maMgalakArI AkRti naMdAvarta kI bhI hai / isake kendra meM svastika kI AkRti hotI hai| 476. naMdIzvara dvIpa :- jaMbUdvIpa se kramazaH Age bar3hane para vartulAkAra AThavA~ naMdIzvara dvIpa AtA hai / isa dvIpa para cAroM dizAoM meM 13-13 jinamaMdira haiM / ye maMdira va pratimAe~ zAzvata haiM / paryuSaNa va navapada olI ke parvadinoM meM devatAgaNa Akara paramAtmA kI bhakti karate haiM | kaI vidyAdhara va labdhidhArI muni bhI isa tIrtha kI yAtrA ke lie Ate haiM / 477. nAbhirAjA :- RSabhadeva prabhu ke pitA nAbhirAjA / 478. nAmakarma :- AtmA para lage hue ATha prakAra ke karmoM meM chaThe karma kA nAma nAmakarma hai / zarIra kI racanA Adi kA kArya yahI karma karatA hai / yaha aghAti karma hai / isa karma ke uttarabheda 103 haiM / 479. nAmanikSepa :- kisI bhI vastu meM nAma, sthApanA, dravya aura bhAva. ye cAra nikSepa hote haiM / inake dvArA vastu kA spaSTa bodha hotA hai / kisI bhI vastu ke nAma ko ' nAmanikSepa ' kahate haiN| -647 For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 480. nAraka :- saMsAra meM paribhramaNa kara rahI AtmA kI cAra gatiyA~ haiM, unameM eka gati naraka gati hai / naraka gati meM rahanevAlA nAraka kahalAtA ___481. nArAca saMghayaNa :- saMghayaNa arthAt haDDiyoM kI racanA / chaha prakAra ke saMghayaNa meM tIsare saMghayaNa kA nAma nArAca saMghayaNa hai / nArAca arthAt markaTa baMdha | isameM do haDDiyA~ paraspara eka dUsare ko viMTalA kara rahatI 482. nAstika :- AtmA, karma, paraloka, paramAtmA Adi ke astitva ko nahIM mAnanevAlA nAstika kahalAtA hai / 483. nikAcita karma :- atyaMta gAr3ha adhyavasAya se ba~dhA huA aisA karma , jisakI sajA AtmA ko avazya bhugatanI hI par3atI hai | 484. nimitta kAraNa :- kisI bhI kArya kI utpatti meM mukhya do kAraNa kAma karate haiM 1) upAdAna kAraNa aura 2) nimitta kAraNa ! 1) jo kAraNa, svayaM kAryarUpa meM pariNata hotA ho, use upAdAna kAraNa kahate haiM / jaise - miTTI, yaha ghar3e kA upAdAna kAraNa hai, kyoMki miTTI hI ghar3A banatI hai / 2) jo kAraNa, kArya kI utpatti meM sahAyaka banate haiM, unheM nimitta kAraNa kahate haiM / jaise - ghar3e ko banAne meM kuMbhAra Adi nimitta kAraNa haiM | 485. nihnava :- prabhu ke vacana kA utthApana kara, apanI buddhi ke anusAra padArtha kA nirUpaNa karanevAle / mahAvIra prabhu ke zAsana meM jamAlI Adi nau nihnava hue haiM / eka jinavacana se viparIta prarUpaNA karane ke kAraNa ve sabhI nihnava samyag darzana se bhraSTa ho jAte haiN| 486. nyAsApahAra :- kisI ke dvArA rakhI gaI amAnata kA apaharaNa kara lenA nyAsApahAra hai / yaha bhI mRSAvAda kA hI eka bheda hai / 487. naigama naya :- naya arthAt kisI bhI vastu ko samajhane kA eka dRSTikoNa ! naya sAta haiM | usameM sabase pahalA naya naigama naya hai / naigama naya vastu meM bhinna bhinna rUpa se rahe aneka paryAyoM ko , dharmoM ko svIkAra karatA hai / lokarIti aura upacarita vastu ko bhI grahaNa karatA hai| na48b= For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaise - kisI ne pUchA, "yaha rAstA kahA~ jAtA hai ?' javAba milA, "muMbaI jAtA hai|" ) yadyapi rAstA to apanI jagaha para hI sthira hai, usa rAste para calanevAlA vyakti muMbaI jAtA hai / paraMtu yaha naya 'yaha rAstA muMbaI jAtA hai'isa vAkya ko bhI satya mAnakara svIkAra karatA hai / 2) Aja mahAvIra janma kalyANaka hai / ' yadyapi mahAvIra prabhu kA janma Aja se 2600 se bhI adhika varSa pUrva huA hai, phira bhI yaha naya bhUta kA vartamAna meM AropaNa karane para bhI use satya rUpa meM mAnatA hai / 488. nyagrodha parimaMDala :- manuSya zarIra kI bAhya racanA vizeSa ko saMsthAna kahate haiM / saMsthAna chaha prakAra ke hote haiM | dUsare saMsthAna kA nAma nyagrodha parimaMDala hai / isa saMsthAna meM nAbhi ke Upara ke avayava pramANa yukta hote haiM jaba ki nIce ke avayava pramANa rahita hote haiM / 489. naivedya pUjA :- tIrthaMkara paramAtmA kI jo aSTa prakArI pUjA hotI hai, usameM sAtavIM pUjA naivedya pUjA hai / isa pUjA meM prabhu ke Age cAra prakAra kA AhAra rakhA jAtA hai / 490. nava graiveyaka :- pA~ca anuttara se nIce aura bAraha vaimAnika devaloka ke Upara navagraiveyaka ke devavimAna Ae hue haiM / ye deva bhI kalpAtIta kahalAte haiN| abhavya kI AtmA apane niraticAra dravya cAritra ke phalasvarUpa nava graiveyaka taka jA sakatI hai / ___491. napuMsaka veda :- strI aura puruSa donoM ke bhoga kI icchA ko napuMsaka veda kahate haiM / napuMsaka meM strI aura puruSa ke mizra lakSaNa hote haiM / 492. nitthAra pAragA hoha :- jaina sAdhu kisI bhakta para vAsakSepa DAlate samaya, AzIrvAda DAlate samaya 'nitthAra pAragA hoha' bolate haiM | isakA artha hotA hai - tuma isa saMsAra se jaldI pAra utara jAo / __493. nitya :- jo vastu hamezA rahanevAlI ho use nitya kahate haiM | 494. nityAnitya :- pratyeka vastu dravya se nitya hai aura paryAya se anitya hai / donoM bhAvoM kI eka sAtha vivakSA karanI ho taba nityAnitya kahA jAtA hai| = 495 For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 495. nirAhArI avasthA :- jahA~ kabhI bhI AhAra lene kI jarUrata nahIM ho, aisI AtmA kI muktAvasthA ko nirAhArI avasthA kahate haiM / 496. nirvibhAjya kAla :- * kevalI bhagavaMta kI dRSTi meM bhI jisa kAla kA aba vibhAjana nahIM ho sakatA ho, usa kAla ko nirvibhAjya kAla kahate haiM / 497. nirjIva deha :- jisa deha meM se jIva nikala gayA ho use nirjIva deha kahate haiM / 498. nIca gotra :- ATha prakAra ke karma meM sAtaveM karma kA nAma gotra karma hai / isa karma ke do bheda haiM-U~ca gotra aura nIca gotr| jisa karma ke udaya se jIva halke-niMdanIya kula meM paidA hotA hai, vaha nIca gotra karma kahalAtA hai / 499. nitya piMDa :- sAdhu hamezA eka hI ghara se AhAra grahaNa kare to vaha nitya piMDa kahalAtA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 500. navAMgI pUjA :- nau aMgoM para jo pUjA kI jAtI haiM, use navAMgI pUjA kahate hai / 501. nirvANa kalyANaka :- tIrthaMkara paramAtmA kA pAMcavAM kalyANaka / nirvANa arthAt mokSa | 502. niraticAra cAritra :- jisa cAritra ke pAlana meM leza bhI aticAradoSa nahIM lagatA ho, use niraticAra cAritra kahate hai / 503. niravadya :- avadya arthAt pApa, niravadya arthAt pApa rahita / 504. nirAkAra :- jisameM kisI prakAra kA AkAra na ho, use nirAkAra kahate hai / siddha bhagavaMta nirAkAra paramAtmA hai / AtmA kA zuddha svarupa nirAkAra hai / kahate hai / 50 505. nirdayatA :- jisa pravRtti meM leza bhI dayA kI bhAvanA na ho / 506. niSkalaMka :- jisameM leza bhI kalaMka, dAga na ho use niSkalaMka 507. nIcagotra :- gotra karma kA eka ceda, jisa karma ke udaya se jIvAtmA ko nIca kula kI prApti hotI hai / For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'pa' 508. pakSa :- isa zabda ke aneka artha hote haiM / 1) samAna vicAradhArAvAle saMgaThana ko bhI pakSa kahA jAtA hai / 2) jisa sthAna meM sAdhya ke astitva kA nizcaya kiyA jAtA hai, use bhI pakSa kahate haiM / 3) hiMdu va jaina paMcAMga ke anusAra eka mAsa ke bhI do pakSa hote haiM- zukla pakSa aura kRSNa pakSa / 509. pAkSika pratikramaNa :- paMdraha dina ke pApoM ke prAyazcitta rUpa nizcita tithi ko jo pratikramaNa kiyA jAtA hai, use pAkSika pratikramaNa kahate haiM / 510. paccakkhANa :- paccakkhANa arthAt pratijJA / dina meM yA rAtri meM AhAra Adi kA jo tyAga kiyA jAtA hai use navakArasI Adi kA paccakkhANa kahate haiM / 511. paDilehaNa :- sAdhu-sAdhvI aura pauSadha meM rahe hue zrAvaka zrAvikA subaha - zAma apane vastra - pAtra Adi upakaraNoM ke upabhoga ke lie jIvarakSA hetu jo nirIkSaNa karate haiM, use paDilehaNa kahate haiM / 512. padmAsana :- yoga ke eka viziSTa Asana ko padmAsana kahate haiM / pA~va ke Upara pA~va car3hAkara rIr3ha kI haDDI ko sIdhAkara baiThA jAtA hai / 513. padastha dhyAna :- maMtrAkSara Adi padoM kA AlaMbana lekara jo dhyAna kiyA jAtA hai, use padastha dhyAna kahate haiM / 514. padastha avasthA :- tIrthaMkara paramAtmA kI tIna avasthAe~ hotI haiM1) piMDastha 2) padastha 3) rUpastha / kevalajJAna kI prApti ke bAda aSTamahAprAtihArya Adi zobhAyukta paramAtmA kI jo avasthA hotI hai, use padastha avasthA kahate haiM / 515. piMDastha avasthA :- piMDa arthAt deha / tIrthaMkara paramAtmA kI deha saMbaMdhI avasthA ko piMDastha avasthA kahate haiN| isake tIna bheda haiM- 1) janmAvasthA 2) rAjyAvasthA 3) zramaNAvasthA / 516. padAnusArI labdhi : kisI bhI zloka ke eka pada ko jAnane se saMpUrNa zloka kA jJAna ho jAtA hai, use padAnusArI labdhi kahate haiM / For Private and Personal Use Only 51
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 517. padmalezyA :- chaha prakAra kI lezyAoM meM 5 vIM lezyA padmalezyA kahalAtI hai| 518. paramANu :- pudgala kA choTe se choTA aMza, jisakA punaH vibhAjana nahIM ho sakatA ho, use paramANu kahate haiM / ____519. paramAdhAmI deva :- adholoka meM rahanevAle kSudravRttivAle devatA, jo naraka ke jIvoM ko bhayaMkara pIDA dete rahate haiM / ve atyaMta adhArmika hote haiM / ve marakara aMDagolika banate haiM aura phira nAraka banakara naraka saMbaMdhI vedanA sahana karate haiN| 520. paMca parameSThI :- parama arthAt zreSTha / zreSTha pada para rahe hue hone ke kAraNa parameSThI kahalAte haiM / parameSThI pA~ca haiM-arihaMta, siddha, AcArya upAdhyAya aura sAdhu ! 521. parigraha :- bAhya padArthoM para rahI Asakti ko parigraha kahate haiM / yaha parigraha do prakAra kA hai - bAhya aura abhyaMtara / bAhya parigraha ke 9 bheda haiM- 1) kSetra 2) vAstu (makAna Adi) 3) sonA 4) cAMdI 5) rokar3a dhana 6) dhAnya 7) dvipada (naukara Adi) 8) catuSpada (gAya ,baila ,ghor3A Adi) 9) gRha sAmagrI ! abhyaMtara parigraha ke 14 bheda haiM- 1) hAsya 2) rati 3) arati 4) bhaya 5) zoka 6) duguMchA 7) puruSaveda 8) strIveda 9) napuMsaka veda 10) krodha 11) mAna 12) mAyA 13) lobha 14) mithyAtva / ___522. parigraha parimANavrata :- 'isa vrata dvArA zrAvaka dhana, dhAnya Adi 9 prakAra ke bAhya parigraha kA parimANa nizcita karatA hai arthAt amuka pramANa se adhika dhana Adi maiM nahIM rakhUgA / 523. parigraha saMjJA :- dhana Adi ke prati rahI Asakti ko parigraha saMjJA kahate haiM / yadyapi yaha saMjJA sabhI jIvoM meM nyUnAdhika pramANa meM pAI jAtI hai, phira bhI devaloka meM rahe devatAoM meM yaha saMjJA atyadhika pramANa meM hotI hai| 524. pariSaha :- mokSamArga se vicalita nahIM hote hue karmoM ko kSaya karane ke lie jo samatApUrvaka sahana kiyA jAtA hai, ve pariSaha kahalAte haiM / bhUkha, pyAsa Adi kula 22 pariSaha haiM / G52 For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 525. paryApti :- jIva kI zakti vizeSa ko paryApti kahate haiM | nae janma ko dhAraNa karate samaya, deha ke nirmANa ke lie jIva vAtAvaraNa meM se pudgaloM ko grahaNa kara unheM AhAra, zarIra, indriya, zvAsocchvAsa, bhASA aura mana ke rUpa meM pariNata karatA hai| AhAra Adi kula chaha paryAptiyA~ hotI haiM / 526. paryAya :- dravya kI badalatI huI avasthA ko paryAya kahate haiM / jaise-bAlyAvasthA, yuvAvasthA, vRddhAvasthA Adi manuSya ke paryAya haiM / 527. paryAyArthika naya :- vastu ke paryAya vizeSa ko lakSya karake padArtha kA nirUpaNa karanevAlA naya paryAyArthika naya kahalAtA hai / 1) RjusUtra 2) zabdanaya 3) samabhirUr3ha aura 4) evaMbhUta naya - ye cAra paryAyArthika naya kahalAte haiM / 528. paryAya sthavira :- 20 varSa se adhika paryAyavAle muni ko paryAya sthavira kahate haiM / 529. paryuSaNa mahAparva : jaina dharma kA sabase bar3A parva paryuSaNa mahAparva hai jo ATha dina manAyA jAtA hai / ise parvAdhirAja bhI kahate haiM / isa parva ke mAdhyama se jagat meM rahe sabhI aparAdhoM kI kSamAyAcanA kI jAtI hai / 530. paMcamIgati :- mokSa ko paMcamI gati kahate haiM / cAragati deva, manuSya tiryaMca va nAraka saMsAra meM haiM / 531. paMcakalyANaka :- tAraka tIrthaMkara paramAtmA ke cyavana, janma, dIkSA, kevalajJAna aura mokSa ye pA~ca kalyANaka kahalAte hai / paramAtmA ke kalyANaka ke ye dina jagat ke sabhI jIvoM ke bhI kalyANa meM kAraNabhUta banate haiM / 532. paMcadivya : tIrthaMkara paramAtmA kA jaba pAraNA hotA hai, devatAgaNa paMcadivya pragaTa karate haiM jo isaprakAra haiM taba 1) jaghanya se sAr3he bAraha lAkha va utkRSTa se sAr3he bAraha karoDa sonA mohara kI vRSTi hotI hai / 2) sugaMdhita jala kI vRSTi hotI hai / 3) sugaMdhita puSpoM kI vRSTi hotI hai / 4) AkAza meM deva duMdubhi kA nAda hotA hai / 5) devatA 'aho dAnaM aho dAnaM kI ghoSaNA karate haiM / ' For Private and Personal Use Only 53
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 533. paMca mahAvrata :- sAdhu sAdhvI jIvana paryaMta pA~ca mahAvratoM kI bhISma pratijJA kA pAlana karate haiM / ve pA~ca pratijJAe~ hI pA~ca mahAvrata kahalAtI haiM / I 1) jiMdagI bhara ke lie mana, vacana aura kAyA se hiMsA ke tyAga kI pratijJA / 2) jiMdagI bhara ke lie mana, vacana aura kAyA se jhUTha nahIM bolane kI pratijJA / 3) jiMdagI bhara ke lie mana, vacana aura kAyA se corI ke tyAga kI pratijJA / 4) jiMdagI bhara ke lie mana, vacana aura kAyA se maithuna ke tyAga kI pratijJA / 5) jiMdagI bhara ke lie mana, vacana aura kAyA se parigraha ke tyAga kI pratijJA / 534. paMcamuSTi loca :- tIrthaMkara paramAtmA jaba dIkSA lete haiM, taba cAra muSTi se mastaka ke bAla aura eka muSTi dvArA dAr3hI mUMcha ke bAloM kA loca karate haiM / - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 535. paMcAcAra :- sAdhu sAdhvI ke lie pratidina pAlana karane yogya pA~ca AcAra haiM- 1) jJAnAcAra 2) darzanAcAra 3) cAritrAcAra 4 ) tapAcAra aura 5) vIryAcAra | - 536. paMcAstikAya :- 14 rAjaloka rUpa yaha vizva paMcAstikAya rUpa hai / 1) dharmAstikAya 2) adharmAstikAya 3 ) AkAzAstikAya 4) pudgalAstikAya 5) jIvAstikAya / asti = pradeza, kAya = samUha ! pradezoM ke samUha ko astikAya kahate haiM / 54 1) dharmAstikAya :- jIva aura pudgala ko gati meM sahAyatA karatA hai / 2) adharmAstikAya :- jIva aura pudgala ko sthiratA meM sahAyatA karatA hai / 3) AkAzAstikAya :- jIvAdi padArthoM ko avakAza pradAna karatA hai / 4) pudgalAstikAya :- audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, kArmaNa, bhASA, zvAsocchvAsa aura mana ye pudgala kI ATha vargaNAe~ haiM / - 5) jIvAstikAya :- jIva ke Atma pradezoM ke samUha ko jIvAstikAya kahate haiM / 537. puNyAnubaMdhI puNya :- jisa puNya ke udaya meM navIna puNya kA baMdha ho, use puNyAnubaMdhI puNya kahate haiM / isa puNya ke udaya se jIvAtmA ko ucca prakAra ke sukhoM kI prApti hotI hai, phira bhI vaha AtmA una sukhoM meM Asakta For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nahIM hotI hai / udA - zAlibhadra ! yaha puNya zakkara para baiThI huI makkhI kI taraha hai| 538. pApAnubaMdhI puNya :- jisa puNya ke udaya se sAMsArika bhoga sukha to milate haiM, paraMtu sAtha meM navIna pApa karane kI hI pravRtti hotI hai / kasAI Adi ko prApta dhana saMpatti pApAnubaMdhI puNya ke udayavAlI hai | 539. puNyAnubaMdhI pApa :- udaya pApa kA ho paraMtu puNya kI pravRtti cAlU ho, use puNyAnubaMdhI pApa kahate haiM / udA. pUNiyAzrAvaka ! pApa ke udaya ke kAraNa usake bAhya jIvana meM garIbI thI / parantu usameM bhI sAmAyika - samatAbhAva aura sAdharmika bhakti kI sAdhanA ke phalasvarUpa utkRSTa puNya kA hI baMdha cala rahA thA / 540. puNyodaya :- jisa karma ke udaya se jIvAtmA ko pA~ca indriyoM ke anukUla sukha kI sAmragI prApta hotI hai, use puNyodaya kahate haiM / 541. pApodaya :- jisa karma ke udaya se jIvAtmA ko pA~ca indriyoM ke pratikUla duHkha kI sAmragI prApta hotI hai, use pApodaya kahate haiM / 542. parihAra vizuddhi :- sAmAyika, upasthApanA, parihAra vizuddhi, sUkSma saMparAya aura yathAkhyAta - ina pA~ca prakAra ke cAritroM meM parihAra vizuddhi tIsare naMbara kA cAritra hai / isa cAritra kI ArAdhanA ke lie samudAya se alaga hokara tapa Adi pUrvaka vizeSa ArAdhanA kI jAtI hai| ___543. paMcendriya jIva :- sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura zrotra rUpa pA~coM indriyoM ko dhAraNa karanevAle jIva ko paMcendriya kahate haiM / manuSya , deva, nAraka aura tiryaMca ina cAroM gatiyoM meM manuSya , deva aura nAraka to niyama se paMcendriya hI hote haiM, tiryaMca meM bhI hAthI, ghor3e, gAya Adi paMcendriya kahalAte haiN| 544. paMDita maraNa :- samAdhi bhAva yukta maraNa ko paMDita maraNa kahate 545. pAriNAmikI buddhi :- umra athavA anubhava bar3hane se jo buddhi vikasita hotI hai, use pAriNAmikI buddhi kahate haiM | ___546. pAriSThApanikA samiti :- sAdhvAcAra ke pAlana ke lie 1) IryAsamiti 2) bhASA samiti 3) aiSaNAsamiti 4) AdAnabhaMDamatta nikSepaNA samiti aura -G550 For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5) pAriSThApanikA samiti- ina pA~ca samitiyoM kA pAlana karanA hotA hai / sAdhu jIvana meM koI anupayogI vastu A gaI ho athavA zarIra ke malamUtra Adi ke visarjana ke lie isa samiti kA pAlana kiyA jAtA hai arthAt paraThane yogya una padArthoM ko nirjIva bhUmi meM isa rIti se paraThA jAtA hai ki anya koI usa vastu kA upayoga na kara pAe / 547. pAMDuka vana :- meru parvata para sabase Upara pAMDukavana AyA huA hai, jahA~ para tIrthaMkara paramAtmAoM ke devatAoM dvArA janmAbhiSeka hote haiM / 548. pAMDukaMbalA zilA :- meru parvata para AI huI eka zilA-jahA~ pazcima mahAvideha meM paidA hue tIrthaMkaroM kA janmAbhiSeka hotA hai / 549. pudgala parAvartakAla :- jisa kAla meM eka AtmA jagat meM rahe sabhI pudgaloM kA upabhoga kara le, usa kAla ko eka pudgala parAvartakAla kahate haiM / isa kAla meM anaMta utsarpiNI - avasarpiNI vyatIta ho jAtI haiM / 550. puruSArtha :- jIva ke prayatna vizeSa ko puruSArtha kahate haiM / 1) dharmapuruSArtha 2) arthapuruSArtha 3) kAmapuruSArtha aura 4) mokSapuruSArtha / 551. pRthvIkA :- pRthvI svarUpa jIvoM ko pRthvIkAya kahate haiM / 552. pauSadha vrata :- zrAvakoM ke lie parvatithi Adi meM karane yogya cAra prakAra ke zikSAvratoM tIsarA zikSAvrata pauSadha vrata hai / jisa prakAra auSadha se zarIra puSTa banatA hai, usI prakAra pauSadha se AtmA puSTa banatI hai / yaha pauSadha sirpha dina ke cAra prahara, rAtri ke cAra prahara athavA dina rAta ke ATha prahara kA eka sAtha liyA jA sakatA hai / 553. puSkaravara dvIpa :- jisa dvIpa meM kamala atyadhika pramANa meM paidA hote haiM, usa dvIpa kA nAma puSkaravara dvIpa hai / madhyaloka meM jaMbudvIpa se yaha tIsarA dvIpa hai / yaha dvIpa kAlodadhi samudra ke cAroM ora vartulAkAra meM hai / isakA vyAsa 16 lAkha yojana hai / isa dvIpa ke madhya meM cAroM ora mAnuSottara parvata AyA huA hai, jo isa dvIpa ko do bhAgoM meM vibhakta karatA hai / aMdara kA bhAga manuSya loka meM AtA hai, jahA~ manuSya kI utpatti hotI hai, jaba ki bAhara ke AdhebhAga meM manuSya paidA nahIM hote haiM / 554. puSkarAvarta megha :- yaha zreSTha prakAra kA megha hai / isake barasane se dharatI atyaMta hI phala denevAlI bana jAtI hai / 56 For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 555. puSkalAvatI vijaya : jaMbudvIpa ke pUrva mahAvideha kI 8vIM vijaya kA nAma puSkalAvatI vijaya hai jahA~ para sImaMdharasvAmI bhagavaMta vidyamAna haiM / 556. pUrva :- isake aneka artha haiM 1) sUrya udaya honevAlI dizA ko pUrva dizA kahate haiM / 2) pUrva kA artha pahalA bhI hotA hai, jaise- pUrvAhnakAla / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3) 84 lAkha ko 84 lAkha se guNane para jo saMkhyA AtI hai, use bhI pUrva kahate haiM / 4) dvAdazAMgI ke bArahaveM aMga dRSTivAda meM 14 pUrva Ate haiM / 557. pUrvadhara maharSi :- pUrva meM rahe zruta ke jJAna ko dhAraNa karanevAle maharSi ko pUrvadhara maharSi kahate haiM / 558. pUrvAMga :- 84 lAkha varSa ke samaya ko pUrvAMga kahate haiM / I 559. pravacana :- prakRSTa vacana ko pravacana kahate haiM / prabhu ke vacana zreSTha hote haiM, ataH prabhu ke upadeza ko pravacana bhI kahate haiM / 560. pravacana mAtA :- sAdhu-sAdhvI ke lie niyamita rUpa se pAlana karane yogya jo pA~ca samiti aura tIna guptiyA~ haiM, unake lie eka saMyuktazabda pravacanamAtA hai / ina pravacana mAtAoM ke pAlana se AtmA karma ke baMdhana se mukta hokara zAzvata ajarAmara mokSa pada prApta karatI hai / 561. pravacana vAtsalya :- caturvidha saMgha aura sAdharmika ke prati jo niHsvArtha prema hotA hai, use pravacana vAtsalya kahate haiM / 562. pravacana prabhAvanA :- AcArya bhagavaMta Adi dvArA vItarAga prabhu ke upadezoM ke pracAra- prasAra ko prabhAvanA kahate haiM / ajainoM ke dila meM bhI jaina dharma ke prati apUrva AkarSaNa bhAva paidA ho aisI upadeza paddhati ko pravacana prabhAvanA kahate haiM / 563. prANAtipAta :- pramAda ke yoga se anyajIvoM ke mana, vacana aura kAyA ko pIr3A pahu~cAnA, use prANAtipAta kahate haiM, use hiMsA bhI kahate haiM / 564. paizunya :- 18 prakAra ke pApasthAnakoM meM 15 veM naMbara kA nAma paizunya hai / paizunya arthAt cAr3IcugalI khAnA idhara kI bAta udhara karanA / 57 - For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 565. pratyAkhyAnIya :- sarva virati guNa ko rokanevAle mohanIya karma kI uttara prakRti ! isake cAra bheda haiM-pratyAkhyAnIya krodha, pratyAkhyAnIya mAna, pratyAkhyAnIya mAyA aura pratyAkhyAnIya lobha / isa karma kA udaya hone para AtmA ko sarvavirati dharma kI prApti nahIM hotI hai / isa karma kI sthiti cAra mAsa kI hai| 566. pradeza baMdha :- karma rUpa pudgala skaMdhoM kA AtmapradezoM ke sAtha jur3anA use pradeza baMdha kahate haiM / 567. pratyakSa jJAna :- mana aura indriyoM kI sahAyatA ke binA jo AtmA ko sAkSAt jJAna hotA hai, use pratyakSa jJAna kahate haiM / avadhijJAna, manaH paryavajJAna aura kevalajJAna meM mana aura indriyoM kI apekSA nahIM rahatI hai, ataH unheM pratyakSa jJAna kahate haiM / 568. parokSa jJAna :- mana aura indriyoM kI sahAyatA se AtmA ko jo jJAna hotA hai, use parokSa jJAna kahate haiM / isa jJAna ke do bheda haiM- matijJAna aura zrutajJAna / ___569. pramoda bhAvanA :- guNIjanoM ke guNoM ko dekhakara mana meM khuza honA, use pramoda bhAvanA kahate haiM / ____570. pramAda :- jisa kriyA se AtmA apane mUlabhUta svabhAva ko bhUla jAtI hai, vaha saba pramAda kahalAtA hai / isake mukhya pAMca bheda haiM- 1) madya 2) viSaya 3) kaSAya 4) nidrA aura 5) vikathA / 571. pravrajyA :- sarva saMga ke tyAga rUpa mohamAyA ke baMdhanoM ko tor3akara bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karanA, use pravrajyA kahate haiM / 572. prazama :- AtmA meM samyaga darzana guNa paidA hotA hai, taba usa samyag darzana ke sUcaka 5 lakSaNa paidA hote haiM. 1) prazama 2) saMvega 3) nirveda 4) anukaMpA aura 5) Astikya / prazama arthAt anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha kaSAya kA zAMta ho jAnA / 573. prazasta kaSAya :- jina kaSAyoM kA sevana AtmA ke lie hAnikAraka na ho, balki lAbha karate hoM, ve prazasta kaSAya kahalAte haiM / 574. prAyazcitta :- prAyaH karake jo citta ko avazya zuddha karatA hai, use G58 = For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org - prAyazcitta kahate haiM | AtmA para lage pApa rUpI mala ke prakSAlana ke lie prAyazcitta sarvazreSTha upAya hai / jAnate ajAnate jIvana meM jo bhI pApa ho gae hoM, use usI rUpa meM guru ke Age nivedana karanA, use AlocanA kahate haiM / una pApoM ke phalasvarUpa guru jo bhI daMDa de, use svIkAra karanA, use prAyazcitta kahate haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 575. prAtihArya :- tIrthaMkara paramAtmA ke sarvotkRSTa puNya ke udaya ke pratIka rUpa ATha prAtihArya hote haiM- 1) azokavRkSa 2) puSpa vRSTi 3) divyadhvani 4) cAmara 5) siMhAsana 6) devaduMdubhi 7 ) tInachatra 6) bhAmaMDala / 576. praznavyAkaraNa :- bAraha aMgoM meM se dasaveM aMga kA nAma praznavyAkaraNa hai| isameM aneka praznoM ke javAba haiM / 577. prAsuka :- jIvarahita acitta bhojana ko prAsuka bhojana kahate haiM / 578. pravartaka :sAdhu samudAya ko saMyama meM dRr3ha rakhanevAle AcArya Adi kI taraha pravartaka bhI eka pada hai / 579. pravartinI :- sAdhvI ke samudAya ko saMyama meM dRr3ha rakhanevAlI mukhya sAdhvI / jo apane samudAya kA yoga - kSema karatI hai / 580. prApyakArI indriyA~ :- padArtha aura indriyoM kA saMyoga saMbaMdha hone ke bAda, indriyoM ko jo padArthajJAna hotA hai, ve indriyA~ prApyakArI kahalAtI haiM / jaise 1) sparzanendriya 2 ) rasanendriya 3 ) ghrANendriya aura 4 ) zrotrendriya - ye cAra indriyA~ padArtha ke paramANuoM kA sparza karake padArtha kA bodha karatI hai / jaise- jaba taka khAdya padArtha kA rasanendriya ke sAtha saMyoga na ho taba taka rasanendriya ko usa padArtha meM rahe svAda Taste kA bodha nahIM hotA hai / 581. paMcAMga praNipAta do ghuTane, do hAtha aura eka mastaka ina pA~ca aMgoM ko jhukAkara jo praNAma kiyA jAtA hai, use paMcAMga praNipAta kahate haiM / 582. para parivAda :- aThAraha pApasthAnakoM meM se 16 veM pApasthAnaka kA nAma 'para parivAda' hai / isakA artha hai - dUsaroM meM rahe hue doSoM kI niMdA karanA / 583. paraloka :- vartamAna janma ke bAda ke bhava ko paraloka kahate haiM / For Private and Personal Use Only 59
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 584. pUrvajanma :- vartamAna janma se pahale ke janma ko pUrvajanma kahate haiM / 585. punarjanma :- vartamAna janma ke bAda ke janma ko punarjanma kahate haiM / 586. parAvartanA :- svAdhyAya ke pA~ca prakAroM meM tIsarA prakAra / svAdhyAya ke 5 prakAra-vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA aura dharmakathA ! parAvartanA arthAt grahaNa kie sUtra Adi ko punaH punaH yAda karanA / 587. parastrIgamana :- anya kI vivAhitA strI ke sAtha zArIrika bhoga karanA, use parastrIgamana kahate haiN| mAnava ko zaitAna banAnevAle 7 prakAra ke vyasanoM meM parastrIgamana bhI eka bhayaMkara vyasana hai / apanI vivAhitA strI ke alAvA kisI bhI anya strI kA bhoga karanA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 588. palyopama :- eka yojana laMbe-caur3e aura gahare kue~ meM 7 dina ke yugalika bacce ke bAloM ko kATakara, unake punaH asaMkhya Tukar3e kara usa kue~ ko DhUMsa-ThUMsa kara bhara diyA jAya, usake bAda prati 100 varSa ke bAda usa kue~ meM se 1-1 bAla ko bAhara nikAlA jAya, jitane kAla meM vaha kuA~ khAlI hogA, usa kAla ko eka palyopama kahate haiM / 19 'pha' 589. phalAdeza :- janma kuMDalI dekhakara jyotiSI jo phala batalAtA hai, use phalAdeza kahate haiM / 20 590. phor3I karma :- kue~-tAlAba Adi khudAnA / jisa kArya meM pRthvI ke peTa ko phor3A jAtA hai, use phor3Ikarma kahate haiM / 591. phAlguNa :- eka mahine kA nAma / 'ba' 592. bakuza :- cAritra ke uttara guNoM meM doSa lagAkara jo cAritra ko yukta karate haiM, unheM bakuMza kahate haiM / doSa 60 593. baladeva :- 63 zalAkA puruSoM meM 9 baladeva hote haiM / vAsudeva ke bar3e bhAI ke rUpa meM baladeva kA janma hotA hai For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 594. bahirAtmA :- nAzavaMta deha meM hI Atmabuddhi karake jo rAga - dveSa meM hI nitya saMtapta hote haiM, una AtmAoM ko bahirAtmA kahate haiM / ye AtmAe~ heya- upAdeya ke jJAna se rahita hotI haiN| 595. baMdha :- AtmapradezoM ke sAtha kArmaNa vargaNA ke paramANuoM kA jur3a jAnA, use baMdha kahate haiM / 596. bAdara nigoda :- kaMdamUla Adi sAdhAraNa vanaspatikAya ke jIva jinheM carma cakSuoM dvArA dekhA jA sakatA hai - unheM bAdara nigoda kahate haiM / 597. bodhilAbha :- samyaktva kI prApti | 598. brahma devaloka :- 12 vaimAnika devaloka meM 5 veM devaloka kA nAma brahma devaloka hai| ___599. brahmacarya :- brahma arthAt AtmA / usameM ramaNatA karanA, use brahmacarya kahate haiM / strI-puruSa kI maithana tyAga saMbaMdhI bAhya kriyA ko bhI vyavahAra se brahmacarya kahA jAtA hai / 600. brahma gupti :- brahmacarya vrata ke rakSaNa ke lie jina nau vAr3oM kA pAlana kiyA jAtA hai, unheM brahmagupti kahA jAtA hai / brahmacaryavrata rakSaNa ke lie nau vAr3eM haiM 1. strI, pazu va napuMsaka se rahita bastI meM rahanA / 2. strI kathA kA tyAga / 3. niSadyA tyAga-strI ke Asana para 48 miniTa taka nahIM baiThanA / 4. strI ke aMgopAMga darzana kA tyAga / 5. saMlagna divAla meM rahe daMpattivAle sthAna kA tyAga | 6. pUrvakRta kAma-krIr3A kA vismaraNa / 7. praNIta arthAt rasaprada AhAra kA tyAga | 8. ati bhojana kA tyAga / 9. vibhUSA-zarIra ke zaNagAra kA tyAga / 601. bAraha parSadA :- paramAtmA ke samavasaraNa meM devatA Adi ke baiThane ke lie bAraha parSadAe~ hotI haiN| 1-4 bhavanapati, vyaMtara, jyotiSa aura vaimAnika devatA / na610 For Private and Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5-8 bhavanapati,vyaMtara, jyotiSa aura vaimAnika deviyA~ / 9-12 sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikA / 602. bAlatapa :- ajJAnatA se vivekarahita jo tapa kiyA jAtA hai, vaha bAlatapa kahalAtA hai / paMcAgni tapa, agni-praveza, parvata para se jhaMpApAta Adi bAlatapa kahalAte haiN| 603. bAhyatapa :- jo tapa bAhara se dikhAI detA hai / jisa tapa kA prabhAva bAhyazarIra para par3atA hai, vaha bAhyatapa kahalAtA hai / jo tapa ajainoM meM bhI hotA hai| bAhyatapa ke chaha bheda haiM 1) anazana :- azana, pAna, khAdima aura svAdima kA alpakAla athavA dIrghakAla ke lie tyAga karanA / jaise - navakArasI, porisI, AyaMbila, ekAsanA, upavAsa Adi / 2) UNodarI :- bhUkha se kama bhojana karanA / 3) vRttisaMkSepa :- khAdya padArthoM kI saMkhyA nirdhArita karanA / 4) rasatyAga :- chaha vigaI meM se eka - do athavA sabhI kA tyAga karanA / 5) kAyakleza :- loca Adi kaSTa sahana karanA / 6) saMlInatA :- aMgopAMga ko saMkucita kara baiThanA / 604. beindriya jIva :- sparzanendriya aura rasanendriya rUpa do indriyoM ko dhAraNa karanevAle jIvoM ko beindriya jIva kahate haiM / jaise - zaMkha , kaur3A, kaur3I Adi / 605. baka dhyAna :- bagale kI taraha dhyAna karanA / bagalA ekAgracitta hotA haiM, paraMtu sirpha macchalI ko pakar3ane ke lie / ___606. bAhubalI :- RSabhadeva bhagavAna ke dUsare putra kA nAma | bharata ke chottebhaaii| 607. bAhuyuddha :- do hAthoM se jo yuddha kiyA jAtA hai, vaha bAhuyuddha kahalAtA hai / 608. bubhukSA :- khAne kI icchA / 620= For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 609. bhavacakra :- jahA~ AtmA janma - maraNa ke cakra meM ghUmatI rahatI hai, use bhavacakra kahate haiN| 610. bharata kSetra :- jaMbudvIpa ke dakSiNa bhAga meM AyA huA kSetra bharata kSetra hai / jo dUja ke caMdra ke samAna AkAravAlA hai / usakA vyAsa 526 yojana hai / jaMbudvIpa meM eka, dhAtakI khaMDa meM do aura puSkarArgha dvIpa meM do isa prakAra kula 5 bharatakSetra Ae hue haiN| _611. bhavanapati :- devatAoM ke cAra prakAra haiM-bhavanapati, vyaMtara, jyotiSa aura vaimAnika ! bhavanapati nikAya meM asurakumAra Adi 10 bheda haiM | _____612. bhavadhAraNIya :- devatAoM ke zarIra do prakAra ke hote haiM1) bhavadhAraNIya 2) uttaravaikriya | jo zarIra janma se hI hotA hai, vaha bhavadhAraNIya kahalAtA hai aura vaikriya labdhi dvArA jo zarIra banAyA jAtA hai, use uttaravaikriya zarIra kahate haiM / uttara vaikriya zarIra maryAdita samaya taka hI rahatA hai / 613. bhavanirveda :- saMsAra ke sukhoM ke prati jo vairAgyabhAva paidA hotA hai, use bhavanirveda kahate haiN| 614. bhavapratyayika :- prApta bhava ke kAraNa hI AtmA ko milanevAlI zaktiyA~ ! jaise - pakSI kA bhava milane se ur3ane kI zakti sahaja prApta hotI hai| jalacara prANI ke rUpa meM paidA hone se pAnI meM tairane kI zakti sahaja prApta hotI hai / deva aura nAraka ke jIvoM ko bhI avadhijJAna aura vaikriya zarIra, deva aura nAraka ke janma ke kAraNa hI prApta hote haiM / 615. bhavabhIru :- saMsAra ke vAsa se bhayabhIta banI AtmA ko bhavabhIru kahate haiN| 616. bhavAbhinaMdI :- saMsAra ke sukhoM meM hI atyaMta Asakta banI AtmA ko bhavAbhinaMdI kahate haiN| 617. bhAmaMDala :- prabhu kI mukhamudrA ke mastaka ke pIche rahA huA eka tejasvI cakra , jisameM prabhu ke mukha kA teja saMkramita hotA hai / = 63 For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 618. bhAvanikSepa :- pratyeka vastu meM nAma , sthApanA, dravya aura bhAva rUpa cAra nikSepa hote haiM / vastu ke yathArtha vAstavika svarUpa ko bhAva nikSepa kahate haiM / jaise-tIrthaMkara jaba kevalI avasthA meM dharma dezanA dete hoM, taba bhAva nikSepa se tIrthaMkara kahalAte haiN| 619. bhAvapUjA :- jisa pUjA meM prabhu ke guNoM kA vAstavika kIrtana Adi ho, use bhAvapUjA kahate haiM / 'caityavaMdana Adi bhAvapUjA svarUpa haiM / 620. bhASAsamiti :- yatanApUrvaka priya, hitakArI aura satyavacana bolanA - use bhASA samiti kahate haiM / 621. bhujaparisarpa :- jo prANI bhujAoM ke bala para calate hoM, baiThane para jinake hAtha bhojana Adi karane meM kAma lagate hoM aura calate samaya paira kA kAma karate hoM ve bhuja parisarpa kahalAte haiM, jaise - baMdara, gilaharI Adi / ___622. bhUmizayana :- gaddI - takie Adi kA upayoga na kara mAtra saMthArA Adi bichAkara bhUmi para sonA, use bhUmizayana kahate haiM | ____623. bhogabhUmi :- jahA~ puNya kA bhoga jyAdA ho, vaha bhUmi bhogabhUmi kahalAtI hai / yugalika kSetra - akarmabhUmi Adi bhogabhUmi kahalAte haiM / 624. bhogopabhoga :- jisa vastu kA eka hI bAra upayoga kiyA jA sakatA ho, use bhoga kahate haiM / jaise - AhAra, jisa vastu kA bAra bAra upayoga kiyA jA sakatA ho use upayoga kahate haiM - jaise - vastra, strI, alaMkAra aadi| _625. bhautika sukha :- pA~ca indriyoM se saMbaMdhita sukha ko bhautika sukha kahate haiM / ____626. bhogAMtarAya karma :- jisa karma ke udaya se bhautika sukhoM ke bhoga meM aMtarAya paidA hotA ho, use bhogAMtarAya karma kahate haiM / 627. bhaktakathA :- bhojana saMbaMdhI bAtacIta , carcA Adi ko bhaktakathA kahate haiN| 628. bhASAvargaNA :- pudgaloM kI ATha vargaNAe~ haiM / AtmA jina pudgaloM ko grahaNakara unheM bhASA ke rUpa meM pariNata karatI hai, una pudgaloM ke samUha ko bhASA vargaNA kahate haiM / 664 === For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 629. bhagavatI sUtra :- pAMcavA aMga sUtra ! jisameM gautamasvAmI dvArA bhagavAna mahAvIra ko pUche gae 36000 praznoM ke javAba hai / 630. bhAdrapada :- eka mahine kA nAma / 631. bhasmaka roga :- jisa roga meM khUba bhUkha lagatI hai / khUba khAne para bhI tRpti kA anubhava nahIM hotA hai| 632. matijJAna :- matijJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se mana va indriyoM kI sahAyatA se honevAle jJAna ko matijJAna kahate haiM / 633. manaH paryavajJAna :- jisa Atma pratyakSa jJAna se DhAI dvIpa meM rahe saMjJI prANiyoM ke manogata bhAvoM ko jAnA jA sakatA hai, use manaHparyavajJAna kahate haiN| 634. manogupti :- Arta va raudradhyAna se mana ko rokanA aura zubhadhyAna meM mana ko jor3anA, use manogupti kahate haiM | 635. manaHparyApti :- chaha prakAra kI paryAptiyoM meM aMtima paryApti manaH paryApti hai / saMjJI paMcendriyapane ke navIna janma ko dhAraNa karate samaya manovargaNA ke pudgaloM ko grahaNa kara use mana rUpa meM pariNata karane kI zakti ko manaHparyApti kahate haiM | 636. manoyoga :- mana ke dvArA ciMtana Adi kI pravRtti ko manoyoga kahate haiN| 637. manojaya :- mana para vijaya prApta karanA / 638. mamatva bhAva :- bAhya paugalika padArthoM meM apanepane ke bhAva ko mamatva bhAva kahate haiM / ___639. mahAvideha :- jaMbUdvIpa ke madhya meM pUrva - pazcima eka lAkha yojana laMbA mahAvideha kSetra AyA huA hai / dhAtakI khaMDa aura puSkarArdha dvIpa meM bhI do - do mahAvideha Ae hue haiM / mahAvideha kSetra meM avasarpiNI kAla ke cauthe Are jaise bhAva sadaiva rahate haiM / 5 mahAvideha meM jaghanya se 20 aura utkRSTa se 160 tIrthaMkara paidA hote haiN| ===650 For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 640. mAdhyasthya bhAvanA :- saMsArI jIvoM ke prati vicAra karane yogya cAra prakAra kI bhAvanAoM meM cauthI bhAvanA mAdhyasthya bhAvanA hai / jinako upadeza dene se kucha bhI lAbha honevAlA nahIM ho, aise pApI jIvoM ke prati upekSA vRtti , usI ko mAdhyasthya bhAvanA kahate haiM / 641. maitrI bhAvanA :- jagat meM rahe hue jIva mAtra ke prati hitaciMtana kI bhAvanA ko maitrIbhAvanA kahate haiM / ___642. mithyAtva :- jo vItarAga nahIM ho, use deva mAnanA, jo nigraMtha nahIM ho use guru mAnanA aura jo kevalI prarUpita na ho, use dharma mAnanA, use mithyAtva kahate haiM / jinavacana se viparIta vacana meM zraddhA karanA mithyAtva hai / 643. mAyA zalya :- AtmA ke lie zalyabhUta tIna prakAra ke zalyoM meM pahalA zalya mAyA zalya hai / mAyA arthAt mana meM kapaTavRtti / 644. mithyAdRSTi :- viparItadRSTi ! 645. micchA mi dukkaDam :- merA duSkRta mithyA ho / 646. mizraguNasthAnaka :- AtmavikAsa ke jo caudaha guNasthAnaka haiM, unameM tIsare guNasthAnaka kA nAma mizraguNasthAnaka hai / jinavacana ke prati na tIvra rAga bhAva ho aura na hI tIvra dveSabhAva ho / yaha guNasthAnaka, cauthe guNasthAnaka se giranevAle ko ho sakatA hai athavA patita samyagdRSTi ko pahale se car3hate hue bhI ho sakatA hai / 647. muhUrta :- 48 miniTa ke samaya ko eka muhUrta kahA jAtA hai / 648. mokSa :- saMpUrNa karmoM kA kSaya hone para AtmA kA mokSa hotA hai / mokSa arthAt rAga Adi bhAva karma aura jJAnAvaraNIya Adi ATha dravya karmoM se sarvathA chuTakArA / 649. mohanIya karma :- jisa karma ke udaya se AtmA bhautika sukhoM meM mohita hotI hai, use mohanIya karma kahate haiM / isa karma ke udaya se AtmA meM rAga - dveSa paidA hote haiM / AtmA ko samyaktva kI prApti aura cAritra kI prApti meM bAdhaka yaha mohanIya karma hI hai / 650. meruparvata :- jaMbUdvIpa ke madhya meM AyA huA yaha parvata meruparvata 066 = - For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ke nAma se prasiddha hai / yaha parvata 1 lAkha yojana U~cA hai aura zuddha sone se nirmita hai| ___651. mukha vastrikA :- jIva-rakSA ke lie ati upayogI sAdhana ! ise muhapatti bhI kahate haiM / bolate samaya ise mukha ke pAsa rakhane kA hotA hai / isase sUkSma jIvoM kI rakSA hotI hai / 652. mithyA zruta :- mithyAdRSTi kA saba zruta mithyAzruta kahalAtA hai / 653. mRtyuMjaya tapa :- mAsakSamaNa ko mRtyuMjaya tapa bhI kahate haiM / 654. mumukSu :- saMsAra se mukta hone kI jisake hRdaya meM icchA rahI huI hai, use mumukSa kahate haiM / 655. mUlaguNa :- sAdhu ke pA~ca mahAvrata aura zrAvaka ke pA~ca aNuvrata mUlaguNa kahalAte haiN| 656. mauna ekAdazI :- magasara sudI 11 kA parva / isa dina bharataairAvata kI bhUta-bhaviSya aura vartamAna kI caubIsI ke 150 kalyANaka hue haiM isa kAraNa isa dina kI khUba mahimA hai / aneka ArAdhaka isa dina maunapUrvaka upavAsa karate haiN| 657. mohAdhIna jIva :- jo jIva moha ke adhIna hokara pravRtti karatA hai, vaha mohAdhIna kahalAtA hai / 658. maithuna :- pA~ca mukhya pApoM meM cauthA pApa maithuna hai / maithuna arthAt strI- puruSa kI sAMsArika bhoga kriyA / 659. mAhendra devaloka :- 12 vaimAnika devaloka meM cauthe devaloka kA nAma mAhendra devaloka hai / ____660. mithyAtva guNasthAnaka :- caudaha guNasthAnakoM meM pahale guNasthAnaka kA nAma mithyAtva guNasthAnaka hai / isa guNasthAnaka meM rahI AtmA mithyAtva se grasita hotI hai| 661. mArgAnusAritA :- jinezvara bhagavaMta ke dvArA batAe hue mArga kA anusaraNa karanA / 662. mArdavatA (madatA) :- hRdaya meM mAyA - kapaTa ke abhAva ko mArdavatA kahate hai / hRdaya kI ekadama saralatA / na 670 For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 663. madya :- zarAba ! jo pramAda kA hI eka prakAra hai / 664. maraNAzaMsA :- saMlekhanAvrata svIkAra karane ke bAda zArIrika kaSTa sahana nahIM hone para jaldI mauta A jAya, aisI icchA karanA, use maraNAzaMsA kahate haiM / 665. mahAvigaI :- jinake bhakSaNa meM bhayaMkara jIvahiMsA hai aura jo bhayaMkara vikAra bhAva ko paidA karate haiM / mahAvigaI cAra haiM-madya, mAMsa, madhu aura makkha na ! 666. maMgala kuMbha :- maMgala ke lie jisa kuMbha kI sthApanA karate haiM, use maMgala kuMbha kahate hai | 667. mada aura madana :- mada arthAt abhimAna aura madana arthAt kAma ye AtmA ke aMtaraMga duzmana hai / 668. madhu :- zahada ! yaha bhI abhakSya mahAvigaI hai / 669. mahAzrAvaka :- zrAvaka ke AcAra pAlana meM atyaMta dRr3ha / 670. mAnasa jApa :- jo jApa sirpha mana meM kiyA jAtA hai / 671. mRSAvAda :- jhUTha bolanA / . yA 672. yakSa :- tIrthaMkara paramAtmA zAsana kI sthApanA karate samaya zAsana ke adhiSThAyaka ke rUpa meM yakSa kI bhI sthApanA karate haiM / 24 tIrthaMkaroM ke kula 24 yakSa haiN| ____673. yakSiNI :- tIrthaMkara paramAtmA zAsana kI sthApanA ke samaya yakSiNI kI bhI sthApanA karate haiM | 24 tIrthaMkaroM kI kula 24 yakSiNI haiM / _674. yojana :- cAra gAU kA eka yojana hotA hai / dvIpa, samudra Adi zAzvata padArthoM ke mApa kA eka yojana 3200 mIla jitanA hotA hai / 675. yAvajjIva :- jIvana paryaMta ke lie jo pratijJA kI jAtI hai, vaha yAvajjIva kahalAtI hai| G680 For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 676. yathApravRttikaraNa :- AyuSya ko chor3akara zeSa sAta karmoM kI sthiti eka kor3Akor3I sAgaropama ke aMdara ho jAya, use yathApravRttikaraNa kahate haiM | samakita kI prApti ke pUrva yathApravRttikaraNa anivArya hai| 677. yugalika manuSya :- yugalika kSetra meM yugala - (putra putrI) ke rUpa meM paidA honevAle manuSya ko yugalika manuSya kahate haiM / inakA AyuSya asaMkhya varSoM kA hotA hai / bhadrika pariNAmI hone ke kAraNa ve marakara devagati ko hI prApta karate haiN| 678. yogakSema :- aprApta vastu ko prApta karAnA, use yoga kahate haiM aura prApta vastu kA rakSaNa karana use kSema kahate haiN| ___679. yoni :- jIvoM ke utpatti sthAna ko yoni kahate haiM / jIvoM kI utpatti kI kula 84 lAkha yoniyA~ haiN| 680. yati :- sAdhu, muni Adi / 681. yatidharma :- 1) kSamA 2) namratA 3) saralatA 4) nirlobhatA 5) tapa 6) saMyama 7) satya 8) zauca 9) akiMcanatA tathA 10) brahmacarya - ye 10 yatidharma kahalAte haiN| ___682. yoganirodha :- 14 veM guNasthAnaka meM AtmA mana - vacana aura kAyA ke yogoM kA nirodha karatI hai / yoganirodha ke bAda AtmA ayogI banatI hai | 683. raktakaMbalA zilA :- meruparvata para pAMDukavana meM AI huI raktakaMbalA zilA, jisa para airAvata kSetra meM paidA hue tIrthaMkaroM kA janmAbhiSeka hotA hai / 684. rajoharaNa :- sAdhu kA mukhya upakaraNa, jise oghA bhI kahate haiM / AtmA para lagI huI karma rUpI raja kA haraNa karane ke kAraNa rajoharaNa kahalAtA hai| 685. rati :- isake aneka artha haiM1) kAmadeva kI patnI kA nAma rati hai| 2) cAritra mohanIya kaSAya meM nava no kaSAya meM rati AtA hai / na69 For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 3) paMdrahaveM pApasthAnaka kA nAma rati - arati hai arthAt anukUla sukhasAmagrI meM honevAlI mAnasika prIti ko rati kahate haiM aura pratikUla sukhasAmagrI meM honevAlI aprIti ko arati kahate haiM / 686. ramyak kSetra :- rukmI aura nIlavaMta parvata ke bIca AyA huA yugalika kSetra / 687. ratnAkara :- isake tala bhAga meM ratna hote haiM, isalie samudra ko ratnAkara kahate haiM / tIrthaMkara kI mAtA ko jo caudaha svapna Ate haiM, usameM dasaveM svapna meM ratnAkara samudra dikhAI detA hai| ___688. rasa gArava :- svAdiSTa bhojana meM tIvra Asakti ko rasa gArava kahate haiN| ____689. rAtri bhojana :- sUryAsta se sUryodaya pUrva ke bhojana ko rAtribhojana kahate haiM / jaina sAdhu ke lie jiMdagIbhara rAtribhojana kA tyAga hotA hai | sadgRhastha ke lie tyAjya 22 prakAra ke abhakSya meM rAtribhojana ko bhI abhakSya mAnA gayA hai / zrAvaka ke 7 veM bhogopabhoga viramaNa vrata meM rAtribhojana kA tyAga kahA gayA hai| 690. rucaka pradeza :- AtmA ke asaMkhya Atmapradeza hote haiM / unameM ekadama madhyabhAga meM rahe hue ATha Atmapradeza rucaka pradeza kahalAte haiM, jina para karma kA AvaraNa kabhI nahIM AtA hai | lokAkAza ke madhya, meruparvata ke madhya meM Ae ATha AkAzapradezoM ko rucaka pradeza kahate haiM | 691. rAjaloka :- saMpUrNa loka 14 rAjaloka pramANa hai / eka rAjaloka asaMkhya yojana kA hotA hai / koI deva eka hajAra maNa ke gole ko Upara se pheMke to 6 mAsa 6 dina 6 prahara 6 ghar3I va 6 pala meM jitane aMtara ko pAra kare use eka rAjaloka kahate haiM | ____692. rahasya abhyAkhyAna :- kisI kI gupta bAta ko pragaTa karanA , use rahasya abhyAkhyAna kahate haiM / 693. rucaka dvIpa :- jaMbUdvIpa se calane para 13 vA~ dvIpa AtA hai / isa dvIpa para cAroM dizAoM meM cAra jina maMdira haiM, jinameM 124 - 124 jina pratimAe~ haiM / tIrthaMkara paramAtmA ke janma ke bAda sarva prathama sUtikarma karanevAlI 56 dik kumArikAoM meM se 40 dik kumArikAe~ isI dvIpa meM rahatI haiM / 9700= For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 694. ratnatrayI :- samyagjJAna samyag darzana aura samyak cAritra ke lie eka saMyukta nAma ratnatrayI hai / ____695. rAi pratikramaNa :- rAtri saMbaMdhI pApoM ke nAza ke lie prAtaH kAla meM jo pratikramaNa kiyA jAtA hai, use rAi pratikramaNa kahate haiM | bhAvapUrvaka rAtri pratikramaNa karane se rAtri saMbaMdhI pApoM kA nAza ho jAtA hai / 696. raudradhyAna :- jisa dhyAna meM AtmA ke bhayaMkara krUra pariNAma hote haiM / isa dhyAna ke cAra bheda haiM-1) hiMsAnubaMdhI 2) mRSAnubaMdhI 3) steyAnubaMdhI 4) saMrakSaNAnubaMdhI / isa dhyAna ke phalasvarUpa jIva marakara naraka meM hI paidA hotA hai| 697. rUpAtIta :- sarva karmoM se mukta hone para AtmA rUpAtIta avasthA ko prApta karatI hai / isa avasthA meM AtmA apane zuddha AtmaguNoM kA anubhava karatI hai| ___698. rasabaMdha :- kisI bhI prakAra ke karmabaMdha ke sAtha rasabaMdha bhI hotA hai / karma kA jo tIvra aura maMda phala milatA hai, vaha rasabaMdha ko AbhArI hai| tIvra bhAva se karma kare to usakA tIvra phala milatA hai aura maMda bhAva se karma kare to usakA maMda phala milatA hai / 699. rohiNI :- 27 nakSatroM meM eka nakSatra kA nAma isa nakSatra meM jo tapa kiyA jAtA hai, use rohiNI tapa kahate hai| 700. lakSaNa :- kisI bhI padArtha meM rahe asAdhAraNa guNa yA cihna ko lakSaNa kahate haiM / yaha lakSaNa sirpha lakSya meM hI ghaTatA hai, lakSya ko chor3akara anya kisI meM vaha lakSaNa ghaTatA nahIM hai / ___701. lakSya :- jisako uddezita kara kArya kiyA jAtA hai, use lakSya kahate haiM / ___702. laghimA labdhi :- yoga sAdhanA ke phalasvarUpa AtmA meM paidA honevAlI 8 prakAra kI labdhiyoM meM eka labdhi jisake phalasvarUpa AtmA apane zarIra ko choTe se choTA banA sakatI hai / -[710 For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 703. labdhi aparyApta :- aparyApta nAma karma ke udaya vAlA jIva jaba navIna janma dhAraNa karatA hai, taba svayogya paryAptiyoM ko pUrI karane ke pahale hI mara jAtA hai / 704. lavaNa samudra :- madhyaloka meM jaMbUdvIpa ke cAroM ora valayAkAra meM AyA huA sabase pahalA samudra, jisakA vyAsa 2 lAkha yojana pramANa hai, jisakA pAnI namaka kI taraha khArA hai / 705. lAMchana :- tIrthaMkara paramAtmA kI dAhinI jaMghA para AyA huA eka cihna ! jinezvara paramAtmA kI pratimA kI pahicAna bhI lAMchana ke AdhAra para hI hotI hai / yaha lAMchana pratimA kI baiThaka ke nIce ke bhAga meM hotA hai / lAMchana dekhakara yaha patA calatA hai ki ye kauna se bhagavAna haiM ! 706. lAbhAMtarAya :- vyApAra Adi meM lAbha hone kI saMbhAvanA ho, phira bhI jisa karma ke udaya ke kAraNa lAbha nahIM hotA hai, use lAbhAMtarAya karma kahate haiM / 707. lava sattama :- mokSa meM jAne ke lie sarva karmakSaya kI jo sAdhanA kI jAtI hai, usa sAdhanA meM 7 lava jitanA AyuSya kama par3a jAne ke kAraNa jo AtmA marakara anuttara deva vimAna meM paidA hotI hai| 7 lava jitanA AyuSya adhika hotA to vaha AtmA sarva karmoM kA kSaya kie binA nahIM rahatI aisI AtmA ko lava sattama kahate haiM / 708. lezyA :- lezyA do prakAra kI hotI hai - dravya lezyA aura bhAva lezyA / dravya lezyA varNa svarUpa hai / bhAva lezyA, kRSNa Adi dravyoM ke yoga se kaSAya se raMjita bane adhyavasAya svarUpa hai / lezyAe~ chaha prakAra kI haiM- kRSNa, nIla, kApota, teja, padma aura zukla / inameM pahalI tIna azubha lezyA rUpa haiM aura zeSa tIna zubhalezyA rUpaM haiM / 709. loka :- dharmAstikAya Adi chaha dravya jisameM rahe hue haiM, use loka kahate haiM / isa loka ke tIna vibhAga haiM- Urdhva loka, adholoka aura tircchAloka / adholoka aura Urdhva loka kucha nyUna sAta rAjaloka pramANa haiM 720 For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jaba ki madhyaloka U~cAI meM 1800 yojana aura caur3AI meM eka rAjaloka pramANa hai| 710. lokAkAza :- caudaha rAjaloka meM rahe hue AkAza ko lokAkAza kahate haiN| 711. lokasvarUpa bhAvanA :- Atma ciMtana ke lie ati upayogI jo 12 bhAvanAe~ haiM / unameM 10 vIM bhAvanA lokasvarUpa bhAvanA hai / isa bhAvanA meM caudaha rAjaloka ke svarUpa ke bAre meM ciMtana kiyA jAtA hai / 712. lokapAla :- cAra dizAoM ke adhipati cAra lokapAla kahalAte haiM / unake nAma soma, yama, varuNa aura vaizravaNa hai | 713. lokasaMjJA :- lokapravAha jisa ora ho, usa prakAra kI pravRtti karanA ! ____714. lokAMtika deva :- 5 veM brahma devaloka ke pAsa ATha kRSNa rAji ke bIca nau lokAMtika deva Ae hue haiM | tAraka tIrthaMkara paramAtmA kI bhAgavatI dIkSA ke ThIka eka varSa pahale nau lokAMtika deva Akara prabhu se tIrtha kI sthApanA ke lie prArthanA karate haiM / ye sabhI deva ekAvatArI hote haiM arthAt eka bhava karake mokSa meM jAnevAle hote haiN| 715. loca :- dAr3hI-mUcha aura mastaka ke bAloM ko jar3amUla se ukhAr3akara bAhara nikAlanA use loca kahate haiM / jaina sAdhu - sAdhvI apane mastaka va dADhI-mUcha kA loca karate haiM / tAraka tIrthaMkara paramAtmA apanI pA~ca muTThI dvArA sabhI bAloM kA loca karate haiM / 716. lobha saMjJA :- adhika-se-adhika dhana pAne kI lAlasA ko lobha saMjJA kahate haiM / lobha saMjJAvAle jIva ko cAhe jitanA dhana mila jAya, phira bhI use saMtoSa nahIM hotA hai | jo bhI milA ho, jitanA bhI milA ho, vaha use kama hI lagatA hai| 717. lomAhAra :- zarIra kI romarAji ke dvArA jo AhAra liyA jAtA hai, vaha lomAhAra kahalAtA hai / 718. laukika dharma :- saMsAra ke bhautika sukhoM kI abhilASA se jo dharma kiyA jAtA hai, vaha laukika dharma kahalAtA hai, athavA loka vyavahAra meM prasiddha dharma ko laukika dharma kahate haiM / 730 For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 719. lokAgra bhAga :- caudaha rAjaloka rUpa vizva kA sabase Upara rahA huA agrabhAga / isa bhAga meM siddhoM kA vAsa hai / 720. lajjAlutA :- saddharma kI prApti kI yogyatA svarUpa jo 21 guNaM batalAe haiM, usameM lajjA bhI eka viziSTa guNa hai / lajjAlu vyakti galata kAma karate hue ghabarAtA hai / nirlajja vyakti ko pApa karane meM kucha bhI Dara nahIM lagatA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 721. lAMtaka devaloka :- bAraha vaimAnika devaloka meM chaThe devaloka kA nAma lAMtaka devaloka hai / 26 'va' 722. vakra gati :- jIva eka gati se dUsarI gati meM jAtA hai, taba usakI do gatiyA~ hotI haiM- Rjugati aura vakragati ! marane ke bAda utpatti kA sthAna samazreNi meM ho to AtmA Rjugati (saralagati) se prayANa karatI hai aura utpatti kA sthAna viSamazreNi meM ho to AtmA vakragati se prayANa karatI hai / 723. vakra-jar3a :- bharata - airAvata kSetra meM avasarpiNI kAla meM hue 24 tIrthaMkaroM ke zAsana meM paidA honevAle jIva eka samAna svabhAva vAle nahIM hote haiM / pahale RSabhadeva prabhu ke zAsana ke jIva Rju aura jar3a the / ajitanAtha se lekara pArzvanAtha taka bAIsa tIrthaMkaroM ke zAsana ke jIva Rju aura prAjJa the / mahAvIra prabhu ke zAsana meM paidA hue jIva vakra aura jar3a haiM / jar3atA ke kAraNa satyamArga ko samajhanA kaThina hai aura vakratA ke kAraNa satyamArga ko samajhane para bhI usakA pAlana kaThina hai / se 724. vacana kSamA :- 'kSamA rakhanA' yaha tIrthaMkaroM kI AjJA hai, aisA mAnakara kSamA bhAva ko dhAraNa karanA, use vacana kSamA kahate haiM / yukta 74 725. vacanAtizaya :- tIrthaMkara paramAtmA kI vANI, vANI ke 35 guNoM hotI hai / tAraka paramAtmA ardha mAgadhI bhASA meM dezanA dete haiM, paraMtu For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sabhI zrotAoM ko apanI apanI bhASA meM samajha meM A jAtA hai / tIrthaMkara paramAtmA ke jo cAra atizaya kahe gae haiM, unameM eka vacanAtizaya bhI hai / 726. vajraRSabha nArAca saMghayaNa :- saMghayaNa arthAt haDDiyoM kI racanA | isa racanA meM haDDiyoM kA markaTabaMdha, paTTA aura kIlI tInoM hote haiM / mokSa meM jAne ke lie vajraRSabhanArAca saMghayaNa jarUrI hai / 727. vaMdana Avazyaka :- sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikA rUpa caturvidha saMgha ke lie avazya karane yogya jo sAmAyika, caturviMzatistava, guruvaMdana, pratikramaNa, kAyotsarga aura paccakkhANa Adi chaha Avazyaka haiM, usameM guruvaMdana yaha tIsarA Avazyaka hai / mokSamArgadarzaka upakArI guru ko vaMdana karanA, yaha bhI avazya kartavya hai / . 728. vArSika dAna :- tAraka tIrthaMkara paramAtmA dIkSA aMgIkAra karane ke pahale eka varSa taka niyamita dAna dete haiM / eka varSa taka dAna dene ke kAraNa use vArSika dAna kahate haiM / tAraka paramAtmA eka varSa daramyAna 388 karor3a 80 lAkha suvarNa mudrAoM kA dAna dete haiM / isa dAna dvArA paramAtmA jagat ke dravya dAridrya kA nAza karate haiM / vartamAna samaya meM dIkSA lenevAlA vArSika dAna ke anukaraNa svarUpa varSIdAna detA hai / 729. vardhamAna tapa :- jo tapa kramazaH bar3hatA jAtA hai, jisameM pahale eka AyaMbila eka upavAsa, phira do AyaMbila eka upavAsa, isa prakAra kramazaH 100 AyaMbila aura eka upavAsa kiyA jAtA hai / isa tapa meM kula 5050 AyaMbila aura 100 upavAsa hote haiM / 730. vardhamAna svAmI :- isa avasarpiNI kAla meM hue 24 veM tIrthaMkara mahAvIra svAmI kA hI dUsarA nAma vardhamAna svAmI hai| prabhu ke janma ke bAda hara taraha se dhana - dhAnya va parivAra meM vRddhi hone se unakA yathArthanAma vardhamAna rakhA jAtA hai / 731. varSadhara parvata : bharata Adi 7 kSetroM kI sImA ko nirdhArita karanevAle ye parvata varSadhara parvata kahalAte haiM / inake nAma haiM- himavaMta, mahAhimavaMta, niSadha, nIlavaMta, rukmi aura zikharI ! 732. vakSaskAra parvata :- mahAvideha kSetra meM jo 32 vijaya haiM, una 32 75 For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vijayoM kA vibhAjana karanevAle vakSaskAra parvata aura nadiyA~ haiM / jaMbUdvIpa ke mahAvideha meM 16 vakSaskAra parvata haiM / 733. vAyukAya :- pavana ke jIvoM ko vAyukAya kahate haiM / 734. vAcanA :- svAdhyAya ke 5 prakAroM meM sabase pahalA prakAra vAcanA hai / vAcanA arthAt guru ke pAsa se vidhipUrvaka sUtra grahaNa karanA / 735. vAmana saMsthAna :- chaha prakAra ke saMsthAnoM meM 5 veM saMsthAna kA nAma vAmana saMsthAna hai| isa saMsthAna meM hAtha, paira, mastaka aura peTa ye cAra aMga pramANazaH hote haiM, zeSa aMga avyavasthita hote haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 736. vAlukA prabhA :- adholoka meM jo sAta naraka haiM unameM tIsarI naraka pRthvI kA nAma vAlukA prabhA hai / 737. vAsudeva :- eka avasarpiNI kAla meM bharata - airAvata kSetra meM 9-9 vAsudeva hote haiM / ye vAsudeva tIna khaMDa ke adhipati hote haiM, inheM arddhacakrI bhI kahate haiM / prativAsudeva kI mauta vAsudeva ke hAthoM se hI hotI hai / yadyapi ve uttama puruSa hote haiM, paraMtu pUrva bhava meM niyANA karake Aye hue hone ke kAraNa ve dIkSA aMgIkAra nahIM karate haiM aura marakara avazya naraka meM jAte haiM / 738. vikalendriya :- beindriya, teindriya aura caturindriya jIvoM kA saMyukta nAma vikalendriya hai / ye jIva mana rahita hote haiM / hai / 739. vigaI :- jisako khAne se mana meM vikArabhAva paidA hotA hai, use vigaI kahate haiM / yaha do prakAra kI hai- bhakSya vigaI aura abhakSya vigaI / dUdha, dahI, ghI, taila, gur3a aura kar3Aha vigaI, bhakSya vigaI kahalAtI madya, mAMsa, madhu aura makkhana ye cAra abhakSya vigaI kahalAtI haiM / 740. vidyAcAraNa muni :- vidyA ke bala se AkAza meM ur3anevAle muni vidyAcAraNa muni kahalAte haiM / 767 741. vidyApravAda pUrva :- caudaha pUrvoM meM se eka pUrva kA nAma vidyApravAda pUrva hai / isa pUrva meM aneka prakAra kI vidyAoM kA nirdeza kiyA gayA hai / 742. vinaya :- vinaya arthAt namratA / guNavAna va jyeSTha aura ratnAdhika For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Adi ke prati namratApUrvaka vyavahAra ko vinaya kahate haiN| chaha prakAra ke abhyaMtara tapa meM vinaya dUsare naMbara kA tapa hai / 743. vipAka vicaya :- dharma dhyAna ke jo cAra prakAra haiM, unameM eka vipAka vicaya hai / isa dhyAna meM pUrva meM ba~dhe hue karma kA phala atyaMta hI bhayaMkara hotA hai - isa prakAra kA ciMtana kiyA jAtA hai / 744. vipAka kSamA : kSamA ke jo pA~ca bheda haiM, unameM eka vipAka kSamA hai / krodha kA phala -vipAka atyaMta bhayaMkara hai / 'maiM krodha karUMgA to mujhe naraka Adi kI pIr3A sahana karanI par3egI' isa prakAra krodha ke vipAka pariNAma ko jAnakara jo kSamA bhAva dhAraNa karatA hai, use vipAka kSamA kahate haiM / 745. vibhaMgajJAna :- mithyAdRSTi AtmAoM ke viparIta hue avadhijJAna ko hI vibhaMgajJAna kahate haiN| devatA va nAraka jIvoM ko usa usa bhava ke kAraNa hI tIna jJAna hote haiM / yadi ve samyag dRSTi haiM to unheM tIsarA avadhijJAna hotA hai aura yadi ve mithyAdRSTi haiM to unheM vibhaMga jJAna hotA hai / 746. virati :- pApa ke tyAga ke paccakkhANa ko virati kahate haiM / 747. viratidhara :- jo virati kA pAlana karatA hai, use viratidhara kahate haiM / 748. viramaNa :- pApoM se rukanA use viramaNa kahate haiM / 749. virahavedanA :- kisI bhI priya vyakti yA vastu ke viyoga ke pIche honevAlI vedanA ko viraha vedanA kahate haiM / * 750. virAdhanA :- prabhu kI AjJA se viparIta pravRtti ko virAdhanA kahate haiM / prabhu AjJA kI ArAdhanA se AtmA kA vikAsa hotA hai aura prabhu kI AjJA kI virAdhanA se AtmA kA patana hotA hai / 751. vivekI :- jisameM heya - upAdeya kA viveka ho, use vivekI kahA jAtA hai / For Private and Personal Use Only 752. viSaya pratibhAsa jJAna :- jJAnAvaraNIya karma kA kSayopazama hone se jahA~ padArtha kA bodha hotA hai paraMtu darzana - mohanIya kA kSayopazama nahIM hone se jahA~ tattvaruci paidA nahIM huI ho, usa jJAna ko viSaya pratibhAsa jJAna kahate haiM / 77
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 753. viSayAbhilASA :- pA~ca indriyoM ke viSayoM ke bhoga kI abhilASA ko viSayAbhilASA kahate haiM | ___754. vItarAga dazA :- AtmA meM se rAga - dveSa aura moha kA sarvathA nAza honA / anukUla vastu para na rAga honA aura na hI pratikUla vastu para dveSa honA / 755. vihAyogati :- jisa karma ke udaya se bhUmi kA Azraya liye binA bhI jIvoM kA AkAza meM gamana hotA hai vaha vihAyogati nAmakarma hai / yaha do prakAra kA hai-zubha aura azubha ! hAthI , baila , haMsa Adi kI zubha gati meM kAraNa zubha vihAyogati nAmakarma hai aura gadhA, U~Ta Adi kI azubha gati meM kAraNa azubha vihAyogati nAmakarma hotA hai| ___756. vIrya :- zakti, bala, puruSatva , zukra Adi 757. vIryAcAra :- puNyodaya se prApta huI zakti kA dharmakArya meM upayoga karanA-use vIryAcAra kahate haiM / jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra aura tapAcAra ke pAlana meM apanI zakti ko lagAnA, use vIryAcAra kahate haiN| 758. vRttisaMkSepa :- chaha prakAra ke bAhyatapa meM tIsare naMbara kA tapa ! apanI icchAoM para niyaMtraNa rakhanA, use vRttisaMkSepa tapa kahate haiM / isa tapa dvArA khAne - pIne kI vastuoM kI saMkhyA maryAdita kI jAtI hai / 759. vaikriya zarIra :- vaikriya vargaNA ke pudgaloM se banA huA zarIra vaikriya zarIra kahalAtA hai / devatA aura nAraka jIvoM kA zarIra vaikriyavargaNA ke pudgaloM se banA hotA hai / devatAoM ke vaikriya zarIra meM haDDI, mAMsa, carbI , khUna, mala-mUtra Adi kisI bhI prakAra kA azucimaya padArtha nahIM hotA hai / 760. vaimAnika deva :- vimAnoM meM rahanevAle devatA vaimAnika kahalAte ____761. vaiyAvacca :- AcArya, upAdhyAya Adi kI sevA-bhakti karanA, use vaiyAvacca kahate haiM / yaha bhI tIsare naMbara kA abhyaMtara tapa hai / 762. vosirAmi :- maiM tyAga karatA hU~ ! 763. vyaMtara deva :- devoM ke cAra prakAra haiM- bhavanapati , vyaMtara, jyotiSa aura vaimAnika ! 678b= For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 764. vyaMjanAvagraha :- jahA~ indriya aura usake viSaya kA mAtra saMyoga huA ho, jahA~ padArtha kA spaSTa bodha nahIM hotA hai, balki avyakta bodha hotA hai / 765. vyavahArarAzi :- jo jIva anAdikAlIna nigoda meM se eka bAra bhI bAhara nikalakara bAdara nigoda Adi meM paidA hue hoM, ve jIva vyavahAra rAzi ke jIva kahalAte haiN| 766. vyApti :- avinAbhAva saMbaMdha ko vyApti kahate haiM / jaise - jahA~jahA~ dhuA~ hai, vahA~-vahA~ agni hai / 767. vyavahAra naya :- sAta nayoM meM eka naya kA nAma vyavahAra naya hai / yaha naya vastu ke eka aMza ko grahaNa karatA hai / yaha naya vastuoM ke vividha prakAra ke pRthakkaraNa ko bhI svIkAra karatA hai / jaise - jIva ke do bheda (trasa-sthAvara), jIva ke tIna bheda (strI, puruSa aura napuMsaka) jIva ke cAra bheda (deva, nAraka, manuSya, tiryaMca) / 768. vIryAMtarAya :- aMtarAya karma ke jo 5 bheda haiM, unameM eka bheda vIryAMtarAya hai / jisa karma ke udaya se zakti hote hue bhI jIva apanI zakti kA upayoga nahIM kara pAtA hai / 769. vijaya :- vijaya zabda ke aneka artha haiM. 1) zatru ko parAjita karanA / 2) mahAvideha kSetra ke jo 32 vibhAga kie haiM, una pratyeka vibhAga ko bhI vijaya kahate haiN| 3) pA~ca anuttara vibhAga meM pahale vibhAga kA nAma vijaya hai / 4) jaMbUdvIpa ke pUrva dvAra kA nAma bhI vijaya hai / 770. vidyAdhara :- vaitADhya parvata para rahanevAle manuSya, jinake pAsa aneka prakAra kI vidyAe~ hotI haiM, isa kAraNa ve vidyAdhara kahalAte haiM / 771. vAmana saMsthAna :- manuSya zarIra kI bAhya racanA ko saMsthAna kahate haiM / isake chaha bheda haiM / pA~caveM saMsthAna kA nAma vAmana saMsthAna hai / isa saMsthAna meM zarIra ke Upara ke aMga pramANasara hote haiM, paraMtu nIce ke aMga beDaula hote haiM / 772. vajradhara :- vajra rupa hathiyAra ko dhAraNa karanevAle-indra ! =790 For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 773. zakyaprayatna :- ArAdhanA Adi ke lie apanI zakti ke anusAra jo prayatna kiyA jAtA hai, use zakyaprayatna kahate haiM / 774. zataka :- jisa sUtra meM 100 gAthAe~ hotI haiM, use zataka kahate haiM | jaise-vairAgyazataka, samAdhizataka, yogazataka, indriyaparAjayazataka Adi / 775. zatAbdI mahotsava :- jina maMdira Adi kI pratiSThA ke 100 varSa pUrNa hone ke bAda jo mahotsava hotA hai, use zatAbdI mahotsava kahate haiM / 776. zatAvadhAnI :- eka sAtha 100 bAtoM para apanA dhyAna kendritakara unheM yAda rakha sake aura usI krama se doharA de use zatAvadhAnI kahate haiM | ___777. zabdavedhI :- sirpha zabda sunakara bANa dvArA nizAna tAkanevAlA zabdavedhI kahalAtA hai| 778. zayyAtara :- jisa makAna meM sAdhu - sAdhvI ne rAtri meM vizrAma kiyA ho, usa makAna kA mAlika zayyAtara kahalAtA hai / __zayyA arthAt basatI ke dAna dvArA saMsAra sAgara se pAra utaranevAlA zayyAtara kahalAtA hai | - 779. zayyA pariSaha jaya :- sAdhu-sAdhvI ko vihAra daramyAna Thaharane ke lie U~cI-nIcI jamIna prApta ho, ThaMDI - garmIvAlI jagaha ho, AvAsa sthAna kaSTadAyI ho, to bhI mana meM Arta - raudra dhyAna nahIM karanA, use zayyA pariSaha jaya kahate haiN| 780. zarIra paryApti :- jisa zakti vizeSa se jIva pudgaloM ko grahaNakara unheM zarIra ke rUpa meM banAtA hai, usa zakti vizeSa ko zarIra paryApti kahate haiN| 781. zalAkA puruSa :- 24 tIrthaMkara, 12 cakravartI, 9 vAsudeva, 9 prativAsudeva tathA 9 baladeva ina 63 Adi uttama puruSoM ko zalAkA puruSa kahate haiN| 782. zAzvatI pratimA :- jo pratimAe~ anAdikAla se haiM aura bhaviSya meM bhI anaMtakAla taka rahanevAlI hoM, ve zAzvatI pratimAe~ kahalAtI haiM / G800 - For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 783. zAzvata caitya :- jo jinamaMdira sadAkAla vidyamAna rahanevAle hoM, ve zAzvata caitya kahalAte haiM / 784. zAstra :- sarvajJa praNIta siddhAMta , jo zabda rUpa meM likhe gae hoM, ve zAstra kahalAte haiN| 785. zibikA :- pAlakI , tAraka tIrthaMkara paramAtmA dIkSA aMgIkAra karane ke lie jaba apane mahala se prayANa karate haiM, taba ve zivikA meM baiThe hote haiM, jise devatA aura manuSya vahana karate haiN| 786. zilAnyAsa :- makAna yA maMdira kI khanana vidhi ke bAda jo sarvaprathama vidhipUrvaka pASANa rakhA jAtA hai, usa vidhi ko zilAnyAsa kahate haiM / 787. zItalezyA :- jalatI huI vastu ko zAMta kara denevAlI eka prakAra kI labdhi ko zItalezyA kahate haiM / 788. zukla pAkSika :- jisa AtmA kA saMsAra paribhramaNa ardha pudgala parAvartakAla se adhika na bacA ho, use zukla pAkSika kahate haiM / 789. zuzrUSA :- dharmazravaNa kI tIvra utkaMThA ko zuzrUSA kahate haiM / 790. zailezIkaraNa :- zaileza = meruparvata / jisa avasthA meM AtmA meru kI taraha niSprakaMpa hotI hai / sayogI kevalI guNasthAnaka meM rahI huI AtmA apane yogoM kA nirodha kara jaba ayogI guNasthAnaka ko prApta karatI hai, taba AtmA zailezIkaraNa karatI hai / 791. zaikSaka :- thoDe samaya pahale hI jisane dIkSA aMgIkAra kI ho, use zaikSaka kahate haiM / zaikSaka arthAt nUtana dIkSita / ____792. zrutakevalI :- saMpUrNa caudahapUrva kA jJAna jise ho, ve zrutakevalI kahalAte haiM | zrutakevalI bhI padArthoM kA nirUpaNa kevalajJAnI kI taraha kara sakate haiM arthAt eka ora kevalI dezanA dete hoM aura dUsarI ora caudahapUrvI dezanA dete hoM to unakI dezanA meM kucha bhI pharka nahIM hotA hai / 793. zrotrendriya :- kAna / 794. zvetAMbara :- zveta vastra dhAraNa karanevAle zvetAMbara kahalAte haiM / 795. zukla lezyA :- mana ke atyaMta hI nirmala pariNAma / kisI ko leza bhI pIr3A nahIM dene kI manovRtti / - 6810 For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 796. SaTkAya :- pRthvIkAya, ap kAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya aura trasakAya - ina chaha kAyoM ke lie saMyukta zabda 'SaTkAya' hai / ____797. SaDsthAnaka :- jaina darzana meM AtmA ke chaha sthAna haiM- 1) AtmA hai 2) AtmA nitya hai 3) AtmA karma kI kartA hai 4) AtmA karma kI bhoktA hai / 5) AtmA kA mokSa hai aura 6) mokSa kA upAya hai / 798. saMketa paccakkhANa :- kisI saMketa ko nizcayakara jo paccakkhANa kiyA jAtA hai, use saMketa paccakkhANa kahate haiM / jaise - navakArasI, muTThasI, gaMThasI Adi / 799. saMkliSTa pariNAma :- kaSAya yA rAga-dveSa yukta mana ke pariNAma adhyavasAyoM ko saMkliSTa pariNAma kahate haiM | 800. saMgha :- sAdhu, sAdhvI , zrAvaka aura zrAvikA rUpa caturvidha samUha ko saMgha kahate haiN| 801. saMghayaNa nAmakarma :- jisa nAma karma ke udaya se jIva ko vajraRSabhanArAca Adi saMghayaNa kI prApti hotI hai, use saMghayaNa nAma karma kahate haiM / ___ 802. saMpadA :- sUtra bolate samaya jahA~ bIca-bIca meM thor3A rukane kA hotA hai, una rukane ke sthAnoM ko saMpadA kahate haiM / 803. sUkSma saMparAya :- saMparAya arthAt kaSAya ! AtmavikAsa ke jo caudaha guNasthAnaka haiM, unameM 10 veM guNasthAnaka kA nAma sUkSma saMparAya hai | jahA~ alpapramANa meM kaSAya vidyamAna hone se usa guNasthAnaka ko sUkSma saMparAya guNasthAnaka kahate haiM | 804. saMmUrchima jIva :- garbhaja aura upapAtta janmavAloM ke atirikta jIvoM kA samUrcchana janma hotA hai / manuSyoM va tiryaMcoM kI utpatti garbhaja aura sammUrchana ke bheda se do prakAra kI hai / ekendriya, dvIndriya, trIndriya, [82b= For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir caturindriya koI paMcendriya tiryaMca aura samucchima manuSya inake sammUrchana hI janma hotA hai| 805. saMrakSaNAnubaMdhI :- strI va dhana Adi ke saMrakSaNa hetu tIvra mamatA ke pariNAma !raudradhyAna kA yaha cauthA bheda hai | 806. saMlInatA :- bAhyatapa ke chaha bhedoM meM chaThA bheda saMlInatA hai / apane aMgopAMgoM va indriyoM ko saMkucita kara rakhanA arthAt niyaMtraNa meM rkhnaa| 807. saMvara :- AtmA meM Ate hue karmoM ko rokanA / samiti, gupti, pariSaha, yatidharma, bhAvanA aura cAritra Adi 57 bheda haiM | saMvaratattva Asrava kA virodhI tattva hai| 808. saMvatsarI pratikramaNa :- varSa meM eka bAra kiye jAnevAlA pratikramaNa / yaha pratikramaNa paryuSaNa ke aMtima dina kiyA jAtA hai / 809. saMvega :- mokSaprApti kI tIvra abhilASA ko saMvega kahate haiM / 810. saMsAra :- jahA~ AtmA janma - maraNa kI pIr3A kA anubhava karatI hai| eka gati meM se dUsarI gati meM jIvAtmA ko bhaTakanA par3atA hai| 811. saMsthAna vicaya dharmadhyAna :- jisa dhyAna meM caudaha rAjaloka rUpa vizva meM rahe chaha dravyoM kA ciMtana kiyA jAtA hai, vaha saMsthAna vicaya nAma kA dharma dhyAna hai| 812. saMjJA :- anAdi kAla se AtmA meM par3e hue saMskAra / ye saMjJAe~ aneka prakAra kI haiN| ___813. cAra saMjJAe~ :- AhAra saMjJA, bhaya saMjJA, maithuna saMjJA aura parigraha sNjnyaa| ___814. dasa prakAra kI saMjJAeM :- AhAra, bhaya, maithuna, parigraha, krodha mAna, mAyA, lobha, lokasaMjJA aura oghasaMjJA / tIna prakAra kI saMjJAeM- 1) dIrghakAlikI 2) hetuvAdopadezikI 3) dRSTivAdopadezikI / ___815. sakRtbaMdhaka :- jo mohanIya karma kI 70 kor3Akor3I sAgaropama kI utkRSTa sthiti kA eka bAra baMdha karanevAlI ho, vaha AtmA sakRtbaMdhaka kahalAtI hai| 816. sajjhAya :- svAdhyAya / - 835 For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 817. sacitta parihArI :- tIrthayAtrA ke lie jina chaha niyamoM kA pAlana karane kA hotA hai, unameM eka sacittaparihArI hai arthAt sacitta vastu upabhoga kA tyAga karanA / ke 818. sadAcArI :- zreSTha AcAra dharmoM kA pAlana karanevAlA sadAcArI kahalAtA hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 819. sanat kumAra devaloka :- tIsare vaimAnika devaloka kA nAma sanat kumAra hai / 820. sattAgata karma :- jo karma abhI taka udaya meM nahIM Ae hoM, ve karma sattAgatakarma kahalAte haiM / 821. sadgati :- deva aura manuSya gati ko sadgati tathA tiryaMca aura naraka gati ko durgati kahate haiM / 822. saparyavasita zruta :- jisa zrutajJAna kA aMta AtA ho, use saparyavasita zruta kahate haiM / bharata va airAvata kSetra kI dRSTi se avasarpiNI kAla ke pA~caveM Are ke aMta meM zruta kA aMta AtA hai / 823. saptabhaMgI :- kisI bhI vastu ko spaSTarUpa se samajhane ke lie usake sAta vikalpa ho sakate haiM-jaise 84 1) syAt asti 2) syAt nAsti 3) syAt asti nAsti 4) avaktavya 5) syAd asti avaktavya 6 ) syAd nAsti avaktavya 7) syAd asti nAsti avaktavya / 824. samacaturasra saMsthAna :- jisake cAroM kone eka samAna hoM 1) bAe~ ghuTane se dAyA~ skaMdha 2 ) dAe~ ghuTane se bAyA~ skaMdha 3) kapAla ke madhyabhAga se palAThI ke madhya bhAga taka 4) palAThI kA aMtara / ye cAroM mApa eka samAna hoM, use samacaturastra saMsthAna kahate haiM / 825. samabhirUDha naya :- jisa zabda kA dhAtu - pratyaya se jaisA artha hotA ho, usI ke anusAra zabdaprayoga svIkAra karanevAlA / jaise-nRn pAlayati iti nRpaH manuSyoM kA pAlana kare vaha rAjA / 826. samabhUtalA pRthvI :- caudaha rAjaloka ke ekadama madhya kA bhAga, jisa bhUmi se Upara-nIce 7-7 rAjaloka hote haiM tathA pUrva Adi cAroM dizAoM meM AdhA-AdhA rAjaloka hotA hai / For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sabhI ke bIca ke 8 AkAza pradezoM ko samabhUtalA pRthvI kahate haiM / 827. samaya :- samaya zabda ke aneka artha hote haiM1) kAla Time 2) kAla ke avibhAjya aMza ko 'samaya' kahate haiM / 3) Agama zAstra 4) avasara 828. samayakSetra :- DhAI dvIpa ! jahA~ manuSya kA janma - maraNa hotA hai / sUrya-caMdra kI gati se jahA~ rAta - dina hote haiM, aise DhAI dvIpa ke kSetra ko samayakSetra kahate haiM / 829. samAdhimaraNa :- mRtyu samaya meM kisI bhI prakAra kA Artta-raudra dhyAna na ho, samabhAva meM rahakara deha kA tyAga kare, use samAdhimaraNa kahate haiM / 830. samAlocanA :- kiye hue pApoM kI guru samakSa acchI taraha se AlocanA karanA, kahanA use samAlocanA kahate haiM / 831. samiti :- Atmahita ke lie samyag prakAra se pravRtti karanA ! sAdhu - sAdhvI ke lie avazya pAlana karane yogya 5 samiti haiM- 1) IryAsamiti 2) bhASAsamiti 3) eSaNA samiti 4) AdAna bhaMDamatta nikSepaNA samiti 5) pAriSTApanikA samiti / 832. sayogI kevalI :- terahaveM guNasthAnaka meM rahe hue - mana, vacana aura kAyA ke yogavAle kevalI bhagavaMta ko sayogI kevalI kahate haiM / 833. sarvavirati cAritra :- hiMsA, jhUTha Adi sabhI prakAra ke pApoM ke mana, vacana aura kAyA se sarvathA tyAga ko sarvavirati cAritra kahate haiM / 834. sAMzayika mithyAtva :- mithyAtva ke 5 prakAroM meM eka sAMzayika mithyAtva hai | jina vacana meM zaMkA - saMzaya karanA - use sAMzayika mithyAtva kahate haiN| 835. sAgaropama :- 10 koTAkoTI palyopama ko eka sAgaropama kahate haiM / 836. sADhaporisI :- sUryodaya se sUryAsta taka ke samaya meM cAra prahara hote haiM / sUryodaya se Der3ha prahara bItane para sAr3haporisI paccakkhANa AtA hai / ___837. samudghAta :- sattA meM rahe karmoM ko jaldI se naSTa karane ke lie jo prakriyA kI jAtI hai, use samudghAta kahate haiM isake 7 prakAra haiM 1. vedanA samudghAta 2. kaSAya samudghAta 3. maraNa samudghAta 4. vaikriya samuddhAta 5. taijasa samudghAta 6. AhAraka samudghAta 7. kevalI samudghAta na 850 For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 838. zAtA gArava :- zArIrika zAtA meM atyaMta Asakti / sukhazIlapanA, zarIra ko thor3I bhI takalIpha na par3e, aisI manovRtti / 839. sAdi-anaMta :- jisakA prAraMbha hai lekina jisakA aMta nahIM hai, use sAdi anaMta kahate haiM-jaise kSAyika samyaktva, eka jIva kI apekSA se mokSa / 840. sAdhAraNa dravya :- jisa dravya (dhana) kA upayoga sabhI sAta kSetroM meM ho sakatA ho, vaha sAdhAraNa dravya kahalAtA haiM | 841. sAdhAraNa vanaspatikAya :- jisake eka zarIra meM anaMta jIva hoM usa vanaspati ko sAdhAraNa vanaspatikAya kahate hai / 842. sAsvAdana :- AtmavikAsa ke caudaha guNasthAnakoM meM dUsare guNasthAnaka kA nAma 'sAsvAdana hai / ' anaMtAnubaMdhI kaSAya ke udaya ke kAraNa samyaktva kA vamana karate samaya jo kSaNika AsvAda hotA hai, vaha sAsvAdana kahalAtA hai / isa guNasthAnaka kA kAla chaha AvalikA mAtra hai / 843. siddhacakra :- arihaMta Adi navapadoM se bane hue cakra ko siddhacakra kahate haiN| 844. siddhazilA :- caudaha rAjaloka ke agra bhAga para AI huI zilA, jisa para siddhoM kA vAsa hai / jo 45 lAkha yojana laMbI-caur3I hai to bIca meM ATha yojana moTI aura kramazaH ghaTatI huI kinAre para makkhI kI pA~kha jitanI patalI hai / jo sphaTika ratnamaya hai, jisakA dUsarA nAma ISadprAgbhArA hai / 845. siddhitapa :- siddhi pada ko denevAlA eka prakAra kA tapa, jisa tapa meM kramazaH eka se ATha upavAsa taka car3hane kA hotA hai / 846. sukRtAnumodanA :- jagat meM ho rahe yA hue sukRtoM kI anumodanA karanA use sukRtAnumodanA kahate haiM / 847. zukla pakSa :- jisa pakSa meM pratidina caMdramA kI kalAoM kI vRddhi hotI hai, use zukla pakSa kahate haiM / 848. sura puSpavRSTi :- zrI arihaMta paramAtmA ke jo ATha prAtihArya hote haiM, unameM eka surapuSpavRSTi bhI hai / prabhu ke samavasaraNa meM devatAgaNa ghuTanoM taka paMcavarNI sugaMdhita puSpoM kI vRSTi karate haiM / ____ 849. suSama suSama kAla :- avasarpiNI kAla ke pahale Are kA nAma G860= For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org suSama suSama hai, isa kAla meM sukha kI bahulatA hotI hai / yaha ArA cAra kor3Akor3I sAgaropama pramANa hai / 850. susvara nAma karma :- jisa karma ke udaya se koyala ke samAna madhura svara prApta hotA hai, use susvara nAmakarma kA udaya kahate haiM / 851. saudharma indra :- pahale devaloka kA nAma saudharma devaloka hai, usake adhipati kA nAma saudharma indra hai / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 852. skaMdha :- aneka pudgala paramANuoM ke samUha ko skaMdha kahate haiM / 853. strIveda :puruSa ke sAtha bhoga kI abhilASA ko strIveda kahate haiM athavA strI ke AkAra meM zarIra kI prApti ho, use strIveda kahate haiM / 854 sthalacara :- bhUmi para calanevAle tiryaMca paMcendriya jIvoM ko sthalacara kahate haiM / 855. sthApanA nikSepa :- mukhya vastu kI anupasthiti meM usakI smRti ke lie usake jaise AkAravAlI vastu meM mukhya vastu kI kalpanA karanA use sthApanA nikSepa kahate haiM / jaise prabhu kI pratimA meM prabhu kI kalpanA karanA / 856. sthAvara jIva :- jo jIva eka hI sthAna para sthira hote haiM athavA apanI 'icchAnusAra kahIM gamana-Agamana nahIM kara sakate haiM, ve sthAvara kahalAte haiM / isake pA~ca bheda haiM-pRthvIkAya, apkAya, teukAsa vAyukAya aura vanaspatikAya | 857. sthAvara tIrtha : jisake AlaMbana se bhavasAgara se pAra utarA jAtA hai, use tIrtha kahate haiM / jo tIrtha eka hI sthAna para sthira hote haiM, I ve sthAvara tIrtha kahalAte haiN| jaise- zatruMjaya, giranAra Adi / 858. svadArA saMtoSavrata :- apanI hI strI meM saMtoSa bhAva dhAraNa karanA aura parastrI ko mAtA yA bahina samAna samajhanA, use svadArA saMtoSavrata kahate haiM / kahate haiM / 859. svayaM saMbuddha :- kisI bhI vyakti ke upadeza binA jisa AtmA ne svayaM hI bodha prAta kiyA ho, use svayaM saMbuddha kahate haiM / 860. svargaloka :- vaimAnika devoM ke rahane ke AvAsa ko svargaloka kahate haiM / 861. svAdhyAya :- jisameM AtmA kA ciMtana-adhyayana ho, use svAdhyAya For Private and Personal Use Only 87
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 862. svastika :- prabhu samakSa jaba akSata pUjA kI jAtI hai, taba svastika kI racanA kI jAtI hai / svastika meM rahI cAra paMkhur3iyA~ cAra gatiyoM kA sUcana karatI haiM / aSTa maMgala meM svastika kI AkRti bhI maMgala-svarUpa hai| 863. svayaMbhUramaNa samudra :- madhyaloka meM jo kramazaH dvIpa-samudra Aye hue haiM, unameM sabake aMta meM svayaMbhUramaNa samudra hai / yaha samudra sabase bar3A arthAt Adhe rAjaloka ke vistAravAlA hai, isameM 1000 yojana laMbe matsya pAe jAte haiN| 864. hiMsAnubaMdhI raudradhyAna :- jisa dhyAna meM dUsare jIvoM ko mAra DAlane ke krUra vicAra hoM, use hiMsAnubaMdhI raudradhyAna kahate haiM / 865. hetuvAdopadezikI saMjJA :- jisameM mAtra vartamAna kAla kA hI vicAra ho| ___866. huMDaka saMsthAna :- yaha nAma karma kI prakRti hai / isa karma ke udaya se zarIra ke aMgopAMga beDaula hote haiM | 867. hI :- isake aneka artha haiM(1) lajjA (2) eka dikkumArI / 'kSa' 868. kSaNika :- eka kSaNa bAda jo naSTa ho jAnevAlA ho, vaha kSaNika kahalAtA hai| 869. kSaNikavAda :- bauddhamata, jo pratyeka vastu ko kSaNasthAyI samajhatA hai / isake mata se pratyeka vastu dUsare samaya meM naSTa ho jAtI hai / _870. kSapaka zreNI :- ghAti karmoM kA kSaya karane ke lie AtmA kSapaka zreNI para ArUr3ha hotI hai / kSapaka zreNI meM rahI AtmA karmoM ko jar3amUla se ukhADane kA kAma karatI hai / kSapakazreNI kA prAraMbha AThaveM guNasthAnaka se hotA hai aura 12veM ke aMta meM samApti hotI hai / kSapaka zreNI para ArUr3ha banI AtmA avazya vItarAga aura sarvajJa banatI hai / 688 = = For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakArAnasahayogI zA. maganalAlajI _a.sau. mohinIbAI / pUjya pitAjI zA. maganalAlajI bherulAlajI koThArI (jhIlavADA-rAja. nivAsI) ke zatrujaya mahAtIrtha meM cAturmAsa evaM upadhAna tapa anumodanArtha nivedaka : putra : zrIpAla, yazapAla, nIleza * putravadhu : madhu, nIzA, hemA (munnAbhAI dave-a.sau. tapasyAbena) pautra : nikuMja, namana* pautrI : rIyA, dIyA, priyadarzanA pharma : nezanala mArbala, gAMdhInagara, Near TelIphona eksaceMja, I.I.T.Road, vikrolI (W), muMbaI. prakArAnasahayogI zA. zeSamalajI zrImatI tosarabAI pUjya pitAjI zA. zeSamalajI khumAnacaMdajI poravAra tathA pUjya mAtAjI zrImatI cosarabAI zeSamalajI poravAla (udayapura-rAja. nivAsI) 90 veM varSa kI bar3I umra meM bhI pAlItANA cAturmAsa ArAdhanA evaM jIvana me kI gaI vividha tapazcaryAoM kI anumodanArtha pharma : nyu golDa poiMTa, borIvalI (ve) Tel. 28926226 nivedaka : gajAnana mIla DIpo. beMgalora. Tel. 22269191 putra : zAMtilAla, azokakumAra (gajAnana) mAya golDa poInTa, borIvalI (ve) Tel. 28923266 | putravadhu : mInA, pramilA nivAsa : vAsupUjyasvAmI gRha maMdira supautravadhu : vanitA, bhumIkA zA. zeSamalajI khumAnacaMdajI poravAla pautra : rAkeza, nIleza, rAhula 48 , bedalA roDa, phatahapurA, pAlI koThI ke sAmane, pautrI : priyaMkA (jIna), yAsikA udayapura-313 001. Tel. : 2450624 par3a pautrI : tanIzA For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya ratnasenasUrIzvarajI ma.sA. kA hindI sAhitya 10 1. vAtsalya ke mahAsAgara 54.zramaNAcAra vizeSAMka 106. brahmacarya 2. sAmAyika sUtra vivecanA 55. vividha-devavaMdana (caturtha AvRtti) 107. bhAva sAmAyika 3. caityavandana sUtra vivecanA 56. navapada pravacana 108. rAga mhaNaje Aga (marAThI) 4. AlocanA sUtra vivecanA 57.aitihAsika kahAniyA~ 109.Ao ! upadhAna-pauSadha kareM! 5. zrAvaka pratikramaNa sUtra vivecanA 58.tejasvI sitAreM 110. prabho ! mana-maMdira padhAro 6. karman kI gata nyArI 59. sannArI vizeSAMka 111. sarasa kahAniyA~ 7. Anandaghana caubIsI vivecanA 60. micchAmi dukkaDama 112. mahAvIra vANI 8. mAnavatA taba mahaka uThegI 61. Panch Pratikraman Sootra 113. sadaguru-upAsanA 9. mAnavatA ke dIpa jalAeM 62.jIvana ne tuM jIvI jANa (gujarAtI) 114. ciMtana ratna 10.jindagI jindAdilI kA nAma hai 63. Avo ! vArtA kahuM (gujarAtI) 115. jaina parva-pravacana 11. cetana ! mohanIMda aba tyAgo 64.amRta kI buMde 116. nIMva ke patthara 12. yuvAno ! jAgo 65. zrIpAla mayaNA 117. vikhuralele pravacana motI 13.zAMta sudhArasa-hindI vivecanA bhAga-166.zaMkA aura samAdhAna bhAga-1 118.zaMkA-samAdhAna bhAga-2 14.zAMta sudhArasa-hindI vivecanA bhAga-2 67. pravacanadhArA 119. zrImad premasUrIzvarajI 15.rimajhima rimajhima amRta barase 68.dharatI tIratharI 120. bhAva-caityavaMdana 16.mRtyu kI maMgala yAtrA 6 9.kSamApanA 121. Youth will shine then 17.jIvana kI maMgala yAtrA 70. bhagavAna mahAvIra 122.nava tattva-vivecana 18.mahAbhArata aura hamArI saMskRti-1 71.Ao ! pauSadha kareM 123.jIva vicAra vivecana 19.mahAbhArata aura hamArI saMskRti-2 72. pravacana motI 124.bhava AlocanA 20. taba camaka uThegI yuvA pIDhI 73. pratikramaNa upayogI saMgraha 125.vividha-pUjAe~ 21. The Light of Humanity 74. zrAvaka kartavya-1 126.guNavAn banoM 22.aMkhiyA~ prabhudarzana kI pyAsI 75. zrAvaka kartavya-2 127.tIna-bhASya 23. yuvA cetanA 76. karma nacAe nAca 128.vividha-tapamAlA 24.taba AMsU bhI motI bana jAte hai 77.mAtA-pitA 129.mahAn caritra 25.zItala nahIM chAyA re.(gujarAtI) 78. pravacana ratna 130. Ao! bhAvayAtrA kareM 26.yuvA saMdeza 79.Ao! tatvajJAna sIkheM 131.maMgala-smaraNa 27. rAmAyaNa meM saMskRti kA amara sandeza-180. krodha AbAda to jIvana barabAda 132.bhAva pratikramaNa-1 28. rAmAyaNa meM saMskRti kA amara sandeza-2 81.jinazAsana ke jyotirdhara 133.bhAva pratikramaNa-2 29. zrAvaka jIvana-darzana 82.AhAra : kyoM aura kaise? 134.zrIpAla-rAsa aura jIvana 30.jIvana nirmANa 83. mahAvIra prabhu kA sacitra jIvana 135.daMDaka-vivecana 31. The Message for the Youth 84.prabhu darzana sukha saMpadA 136.Ao ! paryuSaNa-pratikramaNa kareM 32. yauvana-surakSA vizeSAMka 85. bhAva zrAvaka 137.sukhI jIvana kI cAbiyA~ 33.Ananda kI zodha 86.mahAna jyotirdhara 138. pAMca pravacana 34.Aga aura pAnI-bhAga-1 87. saMtoSI nara-sadA sukhI 139.sajjhAyoM kA svAdhyAya 35. Aga aura pAnI-bhAga-2 88. Ao ! pUjA paDhAe~ ! 140. vairAgya zataka 36.zatraMjaya yAtrA (dvitIya AvRtti) 89.zatrujaya kI gaurava gAthA 141.guNAnuvAda 37.savAla Apake javAba hamAre 90.ciMtana-motI 142.sarala kahAniyA~ 38.jaina vijJAna 91.preraka-kahAniyA~ 143.sukha kI khoja 39. AhAra vijJAna 92. AI vaDIlAMce upakAra 144. Ao saMskRta sIkheM bhAga-1 40. How to live true life? 93.mahAsatiyoM kA jIvana saMdeza 145.Ao saMskRta sIkheM bhAga-2 41. bhakti se mukti (pAMcavI AvRtti) 94.zrImad AnaMdaghanajI pada vivecana 146. AdhyAtmika patra 42. Ao! pratikramaNa kare (cauthI AvRtti) 95.Duties towards Parents 147.zaMkA-samAdhAna (bhAga-3) 43.priya kahAniyA~ 96.caudaha guNasthAna 148.jIvana zaNagAra pravacana 44.adhyAtmayogI pUjya gurudeva 97. paryuSaNa aSTAhnikA pravacana 149. prAtaH smaraNIya mahApuruSa (bhAga-1) 45. Ao! zrAvaka bane' 98. madhura kahAniyA~ 150.prAtaH smaraNIya mahApuruSa (bhAga-2) 46. gautamasvAmI-jaMbusvAmI 99.pArasa pyAro lAge 151. prAtaH smaraNIya mahAsatiyA~ (bhAga-1) 47.jainAcAra vizeSAMka 100.bIsavIM sadI ke mahAna yogI 152. prAtaH smaraNIya mahAsatiyA~ (bhAga-2) 48.haMsa zrAddha vrata dIpikA 101.bIsavIM sadI ke mahAn yogI 153. dhyAna sAdhanA 49.karma ko nahIM zarma kI amara-vANI 154. zrAvaka AcAra darzaka 50.manohara kahAniyA~ 102.karma vijJAna 155. adhyAtmAcA sugaMdha (marAThI) 51. mRtyu-mahotsava 103. pravacana ke bikhare phUla 156. indriya parAjaya zataka 52. Chaitya-Vandan Sootra 104.kalpasUtra ke hindI pravacana 157. jaina-zabda-koSa 53. saphalatA kI sIr3hiyA~ 105.AdinAtha-zAMtinAtha caritra 158. nayA dina-nayA saMdeza SHUBHAY ICell: 9820530299 For Private and Personal Use Only