Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 07

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533744/1

Page #1

मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ
શાહ નજીભાઇ મેમણs
ચાહ, સુકોમેવો, પીપર તw હ8 -ઝ કરાયણના વેપાર. 8- 9
==
૫
,
,
N
'
T
ra
GIRારક
વા
htter
છે,
T
मनिधान
श्रीजेन प्रशारक सभा,
–
–
=
પુસ્તક ૬૩ મું
અંક ૭ મો
=
. વૈશાખ
ઇ. સ. ૧૯૪૭
૨૧ એપ્રીલ
વીર સં. ર૪૭૩
છે
વિક્રમ સં. ૨૦૦૩ પ્રગટકર્તા– શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
વાહ, સુકોમેવે
પર .... "
-
-
-
-

Page #2

બહારગામ માટે બાર અંક ને પટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૧-૧૨-૦
પુસ્તક ૬૩ મું
અંક ૭ મે
પુસ્તક
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. " } વૈશાખ ૧ થી
अनुक्रमणिका
વીર સં. ૨૪૭૩ વિ. સં. ૨૦૦૩
૪
૧. શ્રી કેસરિયા પ્રભુનું સ્તવન (આ. શ્રી વિજયપઘસૂરિજી મહારાજ ) ૧૪૯ ૨. મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ
(મગનલાલ મોતીચંદ શાહ) ૧૫૦ ૩. નિવૃત્તિના પંથે પ્રવૃત્તિ ... ... ..(અમરચંદ માવજી શાહ) ૧૫૧ ૪. જ્ઞાનેશ્વર ... ... ... .. (રાજમલ ભંડારી ) ૧૫૨ ૫. પ્રભુદર્શન ... ... ( આ શ્રી. વિજયકરતૂસૂરિજી મહારાજ ) ૧૫૩ ૬. સમુદ્રતીરે ચર્ચા .... ... .. . . (મૌક્તિક) ૧૫૬ ૭. જગપિતા જગડુશાહ અને અનુકંપાદાન (આ. શ્રી વિજયપત્રસૂરિજી ) ૧૬૨ ૮. અધ્યાત્મ શ્રી પાલ ચરિત્રઃ ૫ . (મેહનલાલ દીપચંદ ચોકસી) ૧૬૭ ૯. ગાવંચક, ક્રિયાવંચક ને ફલાવંચક (ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા ) ૧૭૧
સભા...સમાચાર વૈશાખ શુદિ ૮ ને સોમવાર તા. ૨૮ મી એપ્રીલના રોજ આપણી સભા તરફથી શાંતમૂર્તિ મુનિરાજ શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી મહારાજની સ્વર્ગવાસ જયંતિ નિમિતે સામાયિક શાળાના હાલમાં તેમની મૂર્તિ સમક્ષ પ્રભુજી પધરાવીને પૂજા ભણાવવામાં આવશે.
Siostost67367469
આછી નકલ
તમારી જરૂરિયાત મુજબ શીલીકમાં રહી છે
તરતજ મંગાવે. અમારા તરફથી બહાર પડતાં સં. : ૦૦૩ ના ચૈત્રથી સ. ૨૦૦૪ ના ફાગણ સુધીના ચૈત્રી પંચાંગ છપાઈ તૈયાર થઈ ગયા છે. પંચાંગમાં શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવંતને ફેટો મૂકી સુશોભિત કરવામાં આવેલ છે.
છુટક નકલ એક આને. સે નકલના રૂપિયા સાડાપાંચ.
લખો શ્રો જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર * - -- કરકર
જી

Page #3

*'
\'
Hજેલવમપ્રકાશLOલ્લી
પુસ્તક ૬૩ મું.
અંક ૭ મે
'': વૈશાખ :
5 વીર સં. ૨૪૭૩ 2 વિ. સં. ૨૦૦૩
॥ श्री केसरिया प्रभुनुं स्तवन ॥ નયર ધુલેવામંડણે, પ્રભુ આદિ જિમુંદા; સુરતથી મહિમા વડે, મુખ શારદ ચંદા. નયર૦ ૧ દૂર દેશાંતરના મળી, આવે યાત્રિક સંધ; અતિશય કેસર ઘોળથી, પૂજે ધરી રંગ, નયર૦ ૨ કેસરિયા નામે લહે, વસુધામાં પ્રસિદ્ધિ પૂજક પામે પૂજ્યતા, ધરે આત્મિક ઋદ્ધિ, નયર૦ ૩ નિશ્ચલ મનથી ધ્યાવતા, આધિ વ્યાધિ વિનાશ; વિન ઉપદ્રવ ભાગતાં, ગડદ્ધિ સિદ્ધિ વિકાસ. નયર૦ ૪ ધન્ય નરા પ્રભુ દેખતા, ભક્તિકારક ધન્ય; ધ્યાતા ધન્ય શરણ ગ્રહે, તે જન કૃતકૃત્ય. નય૨૦ ૫ પ્રભુસેવા પુણ્ય મળી, ચાહું એ પ્રતિજન્મ; પામી નેમિ સૂરીશના, ઉત્તમ પદ પદ્મ. નયર૦ ૬
આચાર્ય શ્રી વિજયપદ્ધસૂરિજી

Page #4

નિક્કિ કરવા
ExxxxxEE+4+bx+ая
મિથ્યાત્વનું સ્વરૂપ
અનુષ્ટ્રપ કુદેવે દેવબુદ્ધિ જ્યાં, ગુરુબુદ્ધિ કુસંતમાં, અધમ ધર્મબુદ્ધિ છે, ત્યાં મિથ્યાત્વ જ જાણવું. આપે આ જન્મમાં દુખે, રોગ, ઝેર, તમે અરિ; સહસ જન્મમાં પામે, દુખે મિથ્યાત્વ દર્શની. મિથ્યાત્વ રોગ છે મેટે, વ્યાપી રહ્યો જ દેહમાં પરમ શત્રુ જાણે તે, મિથ્યાદર્શન ઝેર છે. ન કર્તા નિત્યના આત્મા, ન ભક્તા બંધ મુક્તતા ન ઉપાય નિવૃત્તિને, મિથ્યાત્વી આમ બોલતા. કેમ રમે નહિં ચિત્ત, ધમે સુખપ્રદે બહુ
જ્યાં દુઃખ ભીરુ જીવોની, દષ્ટિ મિથ્યાત્વમાં ભરી. દુર્વચન પરાશ્રયે, શરીરે કષ્ટ જે કરે, તેથી અતિ ઘણું કષ્ટ, મિથ્યાત્વી પામતા સદા. શત્રુ શસ્ત્ર કરે દેહે, પીડા : જગે મનુષ્યને; એવું દુખ કરે છે આ, મિથ્યાત્વ-શલ્ય આત્મને. છે મોટું બીજ મિથ્યાત્વ, આ સંસારમાં ભયંકર; તેથી મોક્ષાભિલાષીએ, તેને જ તજવું સદા. મિથ્યાત્વ-શલ્યને કાઢી, સ્વાત્મને નિર્મળ કરે; સિંદૂરરજથી જેમ, પણ નિર્મળું થતું. સ્વાધ્યાય ગુરુભક્તિથી, દીક્ષા ને તપથી તથા ગમે તે સત્ય ઉદ્યમ, મિથ્યાત્વ-શલ્ય કાપવું. ૧૦ મિથ્યાત્વ ત્યાગથી શુદ્ધ, સમ્યફ લક્ષણ ઉદ્દભવે; આથી તેના જ ત્યાગને, પ્રયત્ન સંત સૌ કરે.
ઉપજાતિ વૃત્ત ચારે પ્રકારે બહુ દાન આપે, જિનેશ્વરમાં અતિ ભક્તિ સ્થાપે, પાળે ભલે શીલ બની ઉપવાસી, મિથ્યાત્વ ભાવે ન જ સિદ્ધિ થાતી. જે દુખ ના દે જનને કદાપિ, સિંહ નૃપ ને ગજ, સર્પ આદિ બલીષ્ટ શત્રુ ન કરી શકે છે, તે દુ:ખ મિથ્યાત્વ કરી શકે છે. ૧૩ દયા દમાદિ તપ ધ્યાન પૂર્ણ, મિયાગ્રહી આ ગુણમાં અપૂર્ણ
દુરંત મિથ્યાત્વ જે હણાયા, તે જીવ સંસાર તળે તણાયા. ૧૪ છે. ક્વિઝ (૧૫૦ ) જરા
રવિ 1

Page #5

૧૭
#5 #6 #9 જાણે ન હિતાહિત તત્ત્વશુદ્ધિ, મિથ્યાત્વ પામે વિપરીત બુદ્ધિ; મૂર્છા દશા ભૂલવતી વિવેક, શ્રદ્ધા જનાના વમને ન એક. હા દૂધ સાથે શર્કરા ભલે જ્યાં, પિત્તપ્રકાપી કડવું કહે ત્યાં; જે શુદ્ધ તત્ત્વા નિજ સાધ્ય સાધે, મિથ્યાત્વીને તે વિપરીત લાગે. ૧૬. ત્રિલેાકને ત્રિસમયે જાતાં, ત્રિવિધ દુઃખા બહુ ભગવાતાં; ચરાચરે સ્થાવર ત્રસ કાયે, તે દુ:ખ મિથ્યાત્વ વશે પમાયે. જે ચિત્ર રંગે અતિ શૈાલતું છે, જોવાય ઘું? આંખ વિના કદીએ; જિનેશ્વરાએ સુખમા આપ્યા, કુદૃષ્ટિએ તે હૃદયે ન સ્થાપ્યા. ૧૮ આપે સદા દુ:ખ અસહ્ય દે, પાપા ભરે દુર્મતિથી સદેહે; ખગાડશે તે સુપવિત્ર બુદ્ધિ, મિથ્યાત્વ એરે સઘળી અશુદ્ધિ. ૧૯ પવિત્ર ધર્માદધા સ્વીકારા, નિર્દોષ ભિક્ષા લઈને ચલાવા; ચેાગે કરી ચિત્ત વિસ્તાર પામે, તથાપિ મિથ્યાત્વ ન મેાક્ષ આપે. ૨૦ મગનલાલ માતીચંદ શાહ-વઢવાણુ કેમ્પ.
નિવૃત્તિના પંથે પ્રવૃત્તિ ( કવ્વાલી )
શુભાશુભ
છેાડી, નિજાતમ ચિત્તને જોડી; મધના તેાડી, તમે નિવૃત્ત થશે। ક્યારે? આ પાપ પુન્યાનું, ખરેખર કારખાનુ છે; ભાવને ત્યાગી, તમે નિવૃત્ત થશે! ક્યારે ? જગત આ સુખ દુ:ખાનુ, ખરેખર ભારખાનુ છે; ચિદાન દ સુખને લેવા, તમે નિવૃત્ત થા ક્યારે? જગત આ માહુના સાગર, અહા! ચેતન સાયાં છે; હુલા હું લ દ્વેષાથી, તમે નિવૃત્ત થશે। ક્યારે ? ઊભું, સિદ્ધાચળ જહાજ તરવાને; લેવાને, તમે નિવૃત્ત થશેા ક્યારે? જગત જંજાળથી તરવા, કિનારે પાર ઉતરવા; ગુરુ નાવિક સત્સંગમાં, તમે પ્રવૃત્ત થશે। ક્યારે ? જગતનાં જડ બ્યાથી, અનેામાં તત્ત્વને ગ્રહવાં; અંતર્મુખ ચેાગને પથે, તમે પ્રવૃત્ત થશે। ક્યારે? જગતમાં જીવન માનવનુ, આતમમુક્તિતણું સાધન; ‘ અસર’શુદ્ધ સાધના કરવા, તમે પ્રવૃત્ત થશે। ક્યારે ? અમરચંદ માવજી શાહ
*** ( ૧૫૧ )
જગત જંજાળને
કરમનાં
જગત
રાગ
જગતના
સાગરે ધરમના પથ
૧
૨
૧૫
G

Page #6

अ
*35*
35
*
*3 8 *35*35 राजराजेश्वर
HALKARO
FACROROCCASSAGE
कहलाता जग में नाम अपना, ऐक ही बह राज है। मल्ल से पाना विजय ही, राज का बस काज है ॥ १ ॥ राज कहते हैं किसे, और कौनसा वह राज है। शक्ति अनंती का धणी, बस वोही चेतन राज है ॥ २ ॥ इसकी शक्ति से जगत के, होते सब ही काज है। इस के बल पर ही टीकॉ, सब राज और समाज है ॥ ३ ॥ पर मगर भूले हैं इस. को, खैद ! ही यह आज हैं। राज शक्ति की जगह, यह देह बनी सरताज है ॥ ४ ॥ इस देह में लयलीन बन, सारा गुमाया राज है। कामी न बनाती कामी को, वैसा बना यह साज है ॥ ५ ॥ शक्ति के होते हुवे, वह वनग मोहताज है । छट पटाता देह पिंजर में, यही दिन रात है ॥ शक्तिशाली राज पर, इस देह का उत्पात है। इन्द्रिरूपी कामिनी से, पा रहा यह त्रास है ॥ ७ ॥ मेष के संग सिंह बालक, भूलता निज जात हैं। वैसे भूला कर देहने, परतंत्र बनाया आज हैं ॥ ८ ॥ राज अपने आत्मबल से, दे हटा उत्पात है। मल्ल को कर दे परास्त, तो सुगम सब बात है ॥ ९ ॥ ज्ञान का वह कौष भी, रहता सदा तुझ पास है। अक्षयनिधि होते हुवे, तु क्यों बने मोहताज है ॥१०॥ अपनी शक्ति को समझ ले, तो मिटे सब त्रास है। राजराजेश्वर तु जग का, जग तो तेरा दास है ॥ ११ ॥
राजमल भंडारी
आगर (मालवा) ASSAGAR ( १५२ ) SAIREC
RECESS SSSSSSSSSS

Page #7

URUGURUKUHURSAURUSHER
છે પ્રદશન )
ENURSINGERBREFEBRUBE લેખક–આચાર્યશ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ, દર્શન શબ્દ ગુણવાચક છે અને તેના અનેક અર્થ થાય છે. દર્શન એટલે જેવું, સામાન્ય જ્ઞાન, તાત્વિક રુચિ, સિદ્ધાંત આદિ અનેક વાગ્યેમાં દર્શન શબ્દ વપરાય છે. પ્રભુદર્શન એટલે પ્રભુના સિદ્ધાંતનું સામાન્ય જ્ઞાન, પ્રભુના વચનની ચિ અથવા તો સદ્દભૂત ગુણેનું ચિંતવન, વ્યવહારથી પ્રભુદર્શન કહેવાય અને આત્મા તથા પરમાત્માની અભેદદશાની પ્રાપ્તિ અર્થાત વીતરાગ દશાની પ્રાપ્તિ તે નિશ્ચયથી પ્રભુદર્શન કહી શકાય.
વ્યવહાર તથા નિશ્ચય બંને સાથે જ રહે છે. ફરક માત્ર એટલે જ હોય છે કે-વ્યકિતવિશેષને લઈને મુખ્ય ગેણુતા રહેલી છે. જેને વ્યવહાર મુખ્ય હોય છે તેને નિશ્ચય ગૌણ રહે છે અને જેણે નિશ્ચયને પ્રધાનતા આપેલી હોય છે તે વ્યવહારને ગૌણ રાખે છે. અલપઝ-છદ્મસ્થને વ્યવહારની પ્રધાનતા અને નિશ્ચયની ગણતા હોય છે ત્યારે સર્વજ્ઞને નિશ્ચય પ્રધાન અને વ્યવહાર શૈણ હેાય છે. જેઓ નિશ્ચયનો સર્વથા અનાદર કરવાનું કહે છે તેઓ ભૂલે છે; કારણ કે ધ્યેય સન્મુખ રાખ્યા સિવાય કાંઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરી શકાય નહિં. પ્રોજન સિવાય તે મંદ મનુષ્ય પણું એક ડગલું પણ ભરી શકે નહિં, માટે કોઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરતાં પહેલાં ધ્યેય તો નક્કી કરવું જ પડે છે. વ્યવહાર એટલે ક્રિયા અને નિશ્ચય એટલે જ્ઞાન, આ બે ભેગાં ભળ્યા સિવાય કોઈ પણ કાર્યની સિદ્ધિ થઈ શક્તી નથી, અને એટલા માટે જ પૂર્વપુરુષો કહી ગયા છે કે –“સ્થાનજિયા મોક્ષ: ” સાચું જાણીને કરવાથી જ જીવ મુક્તિ મેળવી શકે છે માટે જે કાંઈ કરવું હોય તેનું જ્ઞાન પ્રથમ હોવું જ જોઈએ.
પ્રભુ એટલે કોણ, પ્રભુનો સિદ્ધાંત શું છે તથા પ્રભુને નમવું પૂજવું શા માટે? આ બધાયનું પ્રથમ સાચું જ્ઞાન હોય તો જ વ્યવહારથી પણ પ્રભુદર્શન કર્યું કહેવાય. જે પ્રભુને સાચી રીતે ન ઓળખતા હાઈવે, પ્રભુત્વ સિદ્ધાંતને પણ સાચી રીતે સમજી જાણતા ન હોઈએ તો પ્રભુપ્રતિમાને જેવા માત્રનું નામ દર્શન કહી શકાય. જેઓ પ્રભુને ઓળખતા નથી તેઓ પ્રભુ આગળ ઊભા રહીને સ્તુતિ કરે છે, તેને પોતે પણ સમજી શકતા નથી કે અમે પ્રભુનું બહુમાન કરીયે છીએ કે કેમ અને એટલા માટે જ કેટલાક પ્રભુસ્વરૂપથી અણુજાણ જડ સ્વરૂપ પ્રભુપ્રતિમાના અવયવનું તથા મુકુટ-કુંડળ કે રચવામાં આવતી આંગી વિગેરેનું વર્ણન સ્તુતિ સ્તવમાં જોડતા તથા બોલતા દષ્ટિગોચર થાય છે, પણ પ્રભુના સદભૂત ગુણગર્ભિત સ્તવન-સ્તુતિ જેડનાર તથા બોલનાર બહુ જ ઓછા નજરે આવે છે. બાહા દષ્ટિ પાષાણુની પ્રતિમામાં પણ પ્રભુને જોઈ શકે છે અને પોતે પ્રભુ બની શકે છે,
( ૧૫૩ )

Page #8

૧૫૪
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ વૈશાખ
પુસ્તકામાં લખાયલી વણુ પંક્તિઓથી પ્રભુના સિદ્ધાંતના આધ મેળવી શકે છે. પણ અનાત્મષ્ટિ પાષાણની પ્રતિમા માત્ર જોઇ શકે છે પણ પ્રભુને જોઇ શકતા નથી, તેથી પ્રભુને મળી શક્તા પણ નથી. તેમજ પુસ્તકામાંથી જ્ઞાન મેળવી શકતા નથી પણ અજ્ઞાન જ મેળવી શકે છે. અર્થાત્ અનાત્મજ્ઞ-પુદ્દગલાનંદી જીવ વિષયાસક્ત હાવાથી માન–માટાઇરૂપ મિથ્યાભિમાન તથા ક્ષુદ્ર વાસનાએ પાષવાને માટે પ્રભુના સિદ્ધાંતગર્ભિત શાસ્ત્રો વાંચે વિચારે છે અને જનતામાં પેાતાનુ જાણપણું બતાવીને અજ્ઞાની જીવાને પોતાના અનુયાયી બનાવી, તેમની પાસેથી વૈયિક સુખના સાધના મેળવી, પાંચે ઇંદ્ધિયાના વિષયાને 'પાષીને સતાષ માને છે, પણ પ્રભુની વાણીનેા આત્મવિકાસના સાધન તરીકે ઉપયાગ કરતા નથી માટે જ પુદ્દગલાનદી જીવાને સભ્યશાસ્ત્ર વાંચવા છતાં પણ મિથ્યાશાસ્રપણે પરિણમે છે, તેવી જ રીતે પ્રભુને પણ પાગલિક સુખના સાધન મેળવવાને માટે જ નંમે છે, પૂજે છે તેથી તે જડસ્વરૂપ પ્રતિમાના ઉપાસક કહેવાય પણ શુદ્ધાત્મ સ્વરૂપ પ્રભુના ઉપાસક મની શકે નહિ; કારણ કે તેની જડાત્મક દ્રષ્ટિ હાવાથી ચૈતન્યસ્વરૂપ પ્રભુની ઉપાસના અની શક્તી નથી. જ્ઞાન-દન-જીવન–સુખ આદિ ગુણસ્વરૂપ આત્મવિકાસની દ્રષ્ટિથી ઉપાસના કરનાર પ્રતિમાની ઉપાસના કરતા નથી પણ પ્રભુની જ ઉપાસના કરે છે, કારણ કે પ્રભુ અનંત જ્ઞાનન્દે ન—ચારિત્ર–વીય – સુખ–જીવન આદિ ગુણાના ધારણ કરનારા છે, તે સ્વરૂપ છે માટે અનતચતુષ્ટય મૅળવવાના આશયથી—અધ્યવસાયથી પ્રભુપ્રતિમાનું પૂજન તથા નમન તા જ “ જિનપડિમા જિનસારિખી ” માની યથાર્થ કહી શકાય અને પ્રભુપૂજન તથા નમન સાચી રીતે કર્યું કહી શકાય પણ માત્ર જડસ્વરૂપ વૈષયિક સુખાના સાધન મેળવવાના હેતુથી જ પ્રભુપ્રતિમા પૂજનાર માત્ર પ્રતિમાના જ પૂજક કહી શકાય અને તેના માટે જિનપ્રતિમાને જિન તુલ્ય માનવાનું ઘટી શકે નહિ. પણ જડ પૃહાથી જડના ઉપાસક બની શકે.
થાય
પ્રભુ વીતરાગ છે માટે વીતરાગ દશા પ્રાપ્ત કરવામાં નિમિત્તભૂત થઈ શકે છે, પણ રાગ-દ્વેષના કારણભૂત વૈયિક સુખના સાધન મેળવવાનું નિમિત્ત બની શકે નહિં. પ્રભુ વૈષયિક સુખના સાધન આપી શકે છે એવી શ્રદ્ધાથી તેમની પાસેથી કેવળ તુચ્છ વૈયિક સુખની આશા રાખી, તેમને વદન-પૂજન કરવું અને હંમેશાં ધન–સ...પત્તિની માંગણી કરવી તે અજ્ઞાનતા જ કહી શકાય. વીતરાગ દશા મેળવવાની જ શ્રદ્ધાથી પ્રભુવંદન-પૂજન કરતાં ભવસ્થિતિની કચાસને લઈને કદાચ પુન્યબંધ થઇ જાય અને પૌલિક સુખના સાધન મળી જાય તા કાંઇ પણ ખાધ આવતા નથી; કારણ કે શુદ્ધ શ્રદ્ધાથી કેવળ કર્મની નિર્જરા માટે વદન-પૂજન કરનાર સાચા સુખના અભિલાષી હાવાથી અનિચ્છાએ મળેલા વૈયિક સુખના સાધનમાં આસક્ત અનતા નથી પણ ઉદાસીન ભાવે જરૂર પૂરતા જ તેના ઉપયાગ કરે છે, પણ પુદ્ગલાન દ્ની જીવને પુન્ય ઉદયથી જ તે વસ્તુ

Page #9

૧૫૫
.. m
aar
અંક ૭ મો ]
પ્રભુદર્શન મળી જાય તે પ્રભુ બક્ષિસ માની અત્યંત આસક્તિ ભાવે તેને ઉપયોગ કરવાથી મિથ્યાત્વને પિષીને સંસાર વધારે છે, માટે પ્રભુ મિથ્યાત્વની વૃદ્ધિ કરી સંસાર વધારવામાં નિમિત્ત બની શકે જ નહિં, પણું વીતરાગ દશા પ્રાપ્ત કરી સંસારને નાશ કરવામાં જ નિમિત્ત હોઈ શકે છે. પ્રભુ પોતે કર્મથી મુકાયા છે તેથી જ તે બીજાને કર્મથી છોડાવનારા છે, પણ કર્મ બંધાવનારા નથી. પુન્ય કર્મના બંધ સિવાય પૌગલિક સુખના સાધન મળી શકે નહિં, માટે જડ વસ્તુની માંગણી કરનાર પુન્ય કર્મ બંધ માંગે છે. તે પ્રભુ કેવી રીતે બંધાવી શકે અર્થાત્ કર્મથી મુક્ત કર્મ બાંધવામાં કેવી રીતે નિમિત્ત બને ? અને જે કર્મ બાંધવામાં પ્રભુને નિમિત્તભૂત માનવામાં આવે તો અસભૂત અવગુણેને પ્રભુમાં આરોપ કરવાથી આત્મા અનંતસંસારી બને છે માટે કેવળ પાગલિક સુખ મેળવવાની ઈચ્છાથી જ કરવામાં આવતું વંદન-પૂજન વીતરાગનું કહી શકાય નહિ પણ કેવળ મૂર્તિનું જ કહેવાય.
- કેટલાક માણસો પૌગલિક સુખની આશાથી મિથ્યાષ્ટિ દેવ, દેવીને નમે છે, પૂજે છે અને બાધા પણ રાખે છે. તેમને જ્યારે પૂછવામાં આવે છે કે તમે વીતરાગના ઉપાસક થઈને મિથ્યાષ્ટિ દેવ-દેવીઓને શામાટે નમે છે અને પૂજે છે ? ત્યારે તેઓ ઉત્તરમાં જણાવે છે કે-અમે સાંસારિક-પગલિક સુખ માટે નમીએ છીએ, પૂજીએ છીએ પણ તારક સમજીને મુકિતના માટે અમે નમતા પૂજતા નથી. જો એમ જ હોય તો પછી પગલિક સુખવાળી મિથ્યાણિ દેવની જેવી શ્રદ્ધાથી વીતરાગ દેવને પણ પૂજવા નમવાથી મિથ્યાદષ્ટિ દેવમાં અને વીતરાગમાં ફેર શું રહ્યો ? બંનેને એક જ પંકિતમાં મૂકવાની અજ્ઞાનતા જ કહી શકાય. જે કેવળ કર્મની નિર્જરા કરીને વીતરાગ દશા મેળવવાની શ્રદ્ધા-અધ્યવસાયથી જ પ્રભુદર્શન, પૂજન થાય તે જ મિથ્યાદષ્ટિ દેવ-દેવીને જુદા પાડી શકાય અને અનંત ચતુષ્ટય મેળવી આત્મવિકાસની શુદ્ધ શ્રદ્ધા હોવા છતાં ભલે પછી પુન્ય જ કેમ ન બંધાય તો પણ દર્શન-પૂજન કરનાર દોષના ભાગી બની શકતા નથી.
પ્રભુપ્રતિમા, સદભૂત સ્થાપના નિક્ષેપ છે તેમાં વીતરાગના સદભૂત ગુણેને જ આશય થઈ શકે છે અને સુદેવ તરીકે જ નમન પૂજન થઈ શકે છે, પણ પગલિક સુખના સાધન આપી વૈષયિક ઈચ્છાઓ પાષવી તથા નિંદક અને પૂજકને હાનિ લાભ પહોંચાડવારૂપ અવગુણે કે જે વીતરાગદશાના વિરોધી હોઈને રાગી દ્રષી કુદેવોમાં રહેલા છે તેને વીતરાગની પ્રતિમામાં આરોપ કરી નમન-પૂજન થાય નહિં. અને તેમ કરવામાં આવે તો કુદેવપણાને આરોપ કરી નમવા-પૂજવાથી પ્રભુની મહાન આશાતના થાય છે, અને તેથી મહામહનીય કર્મ ઉપાર્જન કરીને અનંત સંસાર વધારવાને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થાય છે.
આ પ્રમાણે તાવિક દષ્ટિથી વિચાર કરીએ તે પ્રભુ પ્રતિમાનું દર્શન તથા પૂજન વીતરાગ દશા પ્રાપ્ત કરવાનું જ સાધન બની શકે છે, પણ પુદગલાનંદીપણું

Page #10

સમુદ્રતીરે ચર્ચા
આજે સમુદ્રતટ પર ફરી વખતે બન્ને મિત્રાનેા મેળાપથયા. બન્ને મિત્રા સ ંસારના સુખી હોવા છતાં અંતરના ખપી જીવા હતા, સસારની ઉપાધિમાં ડૂબેલા હોવા છતાં તક મળે ત્યારે તેનાથી પર રહેવાની કળા કેળવતા હતા અને પ્રસંગ મળે ત્યારે માનસશાસ્ત્રની અનેકવિધ ચર્ચામાં ઊતરી જનારા હતા. તેએ ચર્ચા-કરતા તે પ્રમાણે ચર્ચાના વિષયાને મનમાં ઊતારવાના પ્રયત્ન કરનારા હતા અને જ્યાં પેાતાના પ્રયાસ સિદ્ધ ન થાય ત્યાં પેાતાની નબળાઈના સ્વીકાર કરવામાં સક્રાચ વગરના હતા. એકનુ નામ હતુ પ્રબુદ્ધ અને બીજાનું નામ હતુ ધીમાન. બન્ને પ્રાચીન સાહિત્યમાં રસ લેનારા હોવા ઉપરાંત નવ યુગના ખાસ અભ્યાસી હતા, બન્નેએ એમ. એ.ની ડીગ્રી સ ́પાદન કરી હતી અને ખાસ વિષયમાં અને ન્યાય અને તત્ત્વજ્ઞાનના પ્રખર અભ્યાસી હતા. માનસશાસ્ત્રના ચાલુ અભ્યાસી હેાવા ઉપરાંત પાકા અવલેાકનકાર હતા અને દુનિયાના વિશાળ પ્રદેશના અનેક અનુભવે પરથી નવાં નવાં સાર–રહસ્યા સંગ્રહનાર, યાજનાર અને નિરૂપણ કરનાર હતા. વ્યાપારી હાવા છતાં બન્નેએ માનસશાસ્ત્રના અભ્યાસ જીવંત રાખ્યા હતા અને દુનિયાના અનુભવે તેમની તીક્ષ્ણ વિચારશક્તિને વધારે રસવતી-મૂળવતી બનાવી હતી.
પુરસદ મળે ત્યારે વરલીના સમુદ્રતટ પરના બગીચામાં તેએ બેસતા અને શાંત વાતાવરણમાં માનસ વિદ્યાના અને મનુષ્યસ્વભાવના અનેક પ્રશ્નો થતા. આજે તેને વિષય ખૂબ રસવંતો બન્યા હતા. ધીમાનનું કહેવું એમ હતું કે કેટલાક મનુષ્યા સ્વભાવથી નર્સિંગ ક રીતે હલકા હાય છે અને તેમની પાસે ઊંચા આદર્શો રજી કરવા તે નિરથંક છે. તે પેાતાના સ્વભાવ પ્રમાણે અંતે પેાતાની તુચ્છતા પર ગયા વગર રહી શકતા
પોષવા જડાત્મક વસ્તુઓને મેળવવાનુ સાધન નથી; માટે જેટલે અંશે રાગ-દ્વેષ પાતળા પાડવામાં આવે તેટલે અંશે પ્રભુદન કર્યું. કહી શકાય. રાગ-દ્વેષ સંપૂર્ણ ક્ષય થવાથી સંપૂર્ણ પ્રભુદર્શન થાય છે. જ્યાં સુધી પુદ્ગલાન દીપણું મંદ ન થાય, કષાય પાતળા ન પડે અને વૈષયક વૃત્તિયેા નબળી ન પડે ત્યાં સુધી પ્રભુ-પ્રતિમાનું દર્શન થાય પણ પ્રભુનું દર્શન થાય નહિ. પ્રભુનું દર્શીન તે જ આત્મદર્શન અને આત્મદર્શન તે જ પ્રભુદન કહેવાય. ચર્મચક્ષુ-આંખાથી પ્રભુ દેખાતા નથી પણ આત્મજ્ઞાન દૃષ્ટિથી પ્રભુ દેખાય છે, માટે તે કેવળજ્ઞાનસ્વરૂપ છે. મિથ્યાત્વનાં પડ ખસે નહિં ત્યાં સુધી આત્મદૃષ્ટિ જ્ઞાનષ્ટિ ઉઘડે નહિ. અને આછું-આછું પણ પ્રભુદર્શન થાય નહિ રાગ-દ્વેષનાં પડ જેમ જેમ ખસતાં જાય છે તેમ તેમ જ્ઞાનદષ્ટિ સ્વચ્છ થતી જાય છે અને દર્શન પણ સ્પષ્ટતર થતું જાય છે, માટે પ્રભુદર્શીન તથા પૂજન કરતી વખતે ક-નિર્જરા કરીને વીતરાગ દશા પ્રાપ્ત કરવાના જ અધ્યવસાય રાખવા અને પ્રભુના સદ્ભૂત ગુણ્ણાને જ સંભારવા જેથી આત્મશુદ્ધિની સાથે સાથે અનિચ્છાએ પણ પાદ્ગલિક વસ્તુએ સહજે મળી આવશે.
( ૧૫૬ ) =

Page #11

અંક ૭ મ ] સમુદતીરે ચર્ચા
૧૫૭ નથી અને તાણ્યો વેલે થડ જાય' તેમ ગમે તેટલો દેખાવ કરે, પણ અંતે પિતાના હલકા સ્વભાવ પર આવ્યા વગર રહેતા નથી. પ્રબુદ્ધ આ વાત અમુક અંશે સ્વીકારતો હતો, પણ એનું કહેવું એમ હતું કે એવા હલકા સ્વભાવ પણ પ્રયત્નથી, ઉપદેશથી, પરિશીલનથી સુધરી શકે છે, ફેરવાઈ જાય છે અને ક્રમસર પ્રગતિ કરી મૂળ સ્વભાવમાં પલટ કરી નાંખે છે.
પણ ધીમાન આ વાત સ્વીકારતે નહોતા. ધીમાનનું મંતવ્ય એવું હતું કે કેલિસાને તમે હજાર પાણીએ ધૂઓ કે તેના પર સાબુના લાટા વાપરો, પણ એની કાળાશ ન જ જાય. પ્રબુધે આ આખી ઉપમા અયોગ્ય, અપ્રસ્તુત અને અનુચિત્ત છે એમ કહ્યું. એણે હલકા મનુષ્યના સ્વભાવની કાળાશ અને કેલસાની કાળાશમાં ભેદ બતાવવા પ્રયત્ન કર્યો, પણ ધીમાનને ગળે એ વાત ન ઉતરી. એણે તે જ દિવસે હિંદુ ધર્મની આખ્યાયિકા (લેખકનાનાભાઈ )માંથી વાંચેલ “ હસકાકયમ”ની વાતનો દાખલો આપ્યો. પ્રબુદ્ધને આજે ગંભીર ચર્ચા સાથે વિનોદ કરવાની ઈચ્છા થઈ હતી, એટલે એણે તે વાત વિસ્તારથી કહેવા ધીમાનને સૂચના કરી. ધીમાને કથા શરૂ કરી.
જ ગંગા નદીને કાંઠે એક મોટો વડલે હતો. એ વડલાને આશ્રયે અનેક પંખીઓ વસતા હતા. પૂર્વ દિશામાં પ્રભાત ફૂટયું તે વખતે એ વડલા નીચે ત્રણ રાજહંસ આવ્યા. એ શબ્દ સફેદ રંગના વેત રાજહ સે માન સરોવરના વસનારા હતા. એમની માટી પાંખે સકેદ હતી અને મોતીનો ચારો વીણતી સુંદર લાલ ચાંચ હતી. તેઓ પચાસ ગાઉન પંથ કરીને આવ્યા છે અને તેમની પાંખમાં થાકની છાયા જણાય છે. મોટી પાંખને સંકેલી તેઓ વડલા નીચે થાક ખાવા બેઠા.
એ વડલા પર એક કાગડો રહે. એની પાંખ તદન કાળી મેશ અને તેથી વધારે કાળી એની ચાંચ. એની બે આંખમાંની એક ખોટી અને બે પગમાંનો એક પગ ખાંગે. એની જીભમાં ભારોભાર સરસ્વતી (૧) વસે ! કાગડાના સર્વ ગુણથી ભાઈશ્રી અલંકૃત હતા.
ત્રણ હંસને જોતાં કાગડાભાઈ તો કા કા કરવા મંડી ગયા અને ડાળી પર ઠેકવા મંડી ગયા. એ તે ઘડીમાં ડોક વાંકી કરે, તે વળી ઘડીમાં કાણી આંખ ફેરવે; ઘડીમાં ડાળ પર ઠેકવા લાગે તો વળી ઘડીમાં ચાંચને સાફ કરવા લાગી જાય.
આ તે કોણ બેઠું છે ?અત્યંત તિરસ્કારથી કાગડો બોલ્યો, અને એક પગ ઊંચો કરી હંસ ઉપર ચરક. ત્રણે હસો તે નિરાંતે બેઠા બેઠા થાક ખાય છે. બે હંસે વૃદ્ધ હતા, એક જુવાન હતો. કાગડાની ચરક પડતાં આ જુવાન હંસે ઊંચે જોયું.
કાગડે પૂછ્યું: “ અલ્યા તમે કોણ છે ? અહીં કેમ આવ્યા છો ? શું વડલે તમારા બાપનો છે?”
હંસેએ જવાબ ન વાળ્યો એટલે વળી કાગડાભાઈને વધારે ઘેર આવ્યું. તે ચાર

Page #12

:
-
-
-
- -
-
-
૧૫૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ વૈશાખ
જ
ડાળ હેઠે ઊતર્યો અને વધારે જોરથી કા કા કરવા લાગ્યું. “કેમ બોલતા નથી ? મોઢામાં જીભ બીલ છે કે નહિ ?”
કાગડે બીજી ચાર પાળો નીચે ઊતરીને છેક જ પાસે આવ્યો. દરમ્યાન તેનું કા કા તે ચાલતું જ હતું.
અંતે કાગડાના કઠેર સ્વરથી થાકીને એક રાજહંસે જવાબ વાળેઃ “અમે રાજહસે છીએ. આજે લબે પંથ કરીને થાકી ગયા છીએ, એટલે ઘડીક વિસામે લેવા અહીં બેઠા છીએ. હમણું ચાલ્યા જશું. ”
“ તે કાંઈ ઊડતાં કરતાં આવડે છે કે અમથી જ આવડી મોટી પાંખો રાખી બેઠા છો ?” કાગડાભાઈ તો ફુલાતાજુલાતા પાછા વડલા પર ચડ્યા અને ઊડવા ઠેકવા લાગ્યા.
પેલા ત્રણમાંને જુવાન હંસ કાગડા પર મીટ માંડી રહ્યો. પણ કાગડાથી રહેવાય? એમાં જઈ શું રહ્યા છો ? ઊડતા આવડતું હોય તો આવી જાઓ. મને એકાવન જાતની ઊડ આવડે છે. જાઓ આ એક; આ બીજી; આ ત્રીજી; આ ચૂંથો પ્રકાર. જે જે; વળી આ સાવ નવી! ” કાગડાની એકાવન પ્રકારની ઊડ ! ડાબી આંખ મીંચે ત્યારે એક પ્રકાર થાય, અને જમણી મીચે ત્યારે બીજો પ્રકાર થાય; ચાંચને ઊંચી રાખે ત્યારે ત્રીજો પ્રકાર અને નીચી રાખે ત્યારે ચોથો પ્રકાર. કાગડાએ પોતાના એકાવને પ્રકાર આ રીતે ઊભા કરેલા અને એ ભાઈની રમત તે સઘળી વડલા ફરતી!
બે ચાર પ્રકારની ઊડનું વધારે પ્રદર્શન કરી કાગડો નીચે આવે અને છાતી કાઢતા, ધમધમ ચાલતો, હ સો સન્મુખ આવીને બેલેઃ “ આમાંથી કશું આવડે છે ?”
* આ રીતે ૫૧ પ્રકારની ઊડનું પ્રદર્શન ઉકેલ્યું, પણ હંસે તે જવાબ આપે તો ને? હંસની શાંતિથી કાગડાભાઈ ખૂબ તાનમાં આવી ગયાઃ “છે તાકાત મારી સાથે ઊડવાની ? એકાવન પ્રકારમાંથી કોઈ બે ચાર તો ઊડી બતાવે ? લાગે છે તો રૂડા રૂપાળા ! શરમ નથી આવતી ?”
બન્ને વૃહ હસે મૂંગા જ રહ્યા, પણ ત્રીજા જુવાન હંસનું લેહી ઊકળ્યું: “બાપુ! મને જવા દ્યોને ?”
એક ઠરેલ હસે જુવાન બચ્ચાને ઉદ્દેશીને જવાબ વાળ્યો : “આ કાગડે બાપગોતર હસને જોયા નથી. આપણે તો માન સરોવરના રાજહંસ કહેવાઈએ. આપણે તે કાગડા સાથે હેડમાં કે હરિફાઈમાં ઊતરવું હોય ? આપણે એની સાથે ઊતરીએ એમાં એને ખોટી પ્રતિષ્ઠા મળી જાય. છોને એ બક્યા કરતો ! આપણે તો હમણાં ચાલતા થઇશું.”
પણ પિલા જવાન હંસના મનનું સમાધાન ન થયું. તેની પાંખમાં ચચરાટી થવા લાગી; તેને જીવ દુઃખાવા લાગ્યો. “બાપુ! સહજ તે દેખાડવા દ્યો. ”
ના, ના.”

Page #13

અંક ૭ મા ]
પણ જુવાની આખરે ઊછળી. મને નથી આવડતી, પણ એક ઊડ
સમુદ્રતીરે ચર્ચા
૧૫૯
ભાઈ! તને એકાવન ઊડ આવડે છે. એટલી તેા આવડે છે. ”
“ કેટલી ? એક o ર્િ, છિદ્! એકમાં તે શું ? જુવાન હંસે ચાલુ રાખ્યું “ જો એ કાગડાભાઈ છાતી ફુલાવતા આગળ ચાલે ત્યારે એક એક ! પશુ મારી એકાવન વચ્ચેના ફેરતા જાણા છે ને ? ''
..
બન્નેની એક ઊડ શરૂ થઈ. વાંકા ટરાતા કાગડાભાઈ આગળ અને ધીરગતિવાળા જુવાન હુંસ પાછળ. કાગડાની બાજી રાજ તે વડલા ફરતી રમાતી, પણ આજે બન્ને નદી તરફ્ વળ્યા. બન્નેએ ગગાના ગાઢણુમૂડ પાણી મૂકવા અને આગળ નીકળ્યા. કાગડાના હરખ તે। માય નહિ. કાગડાભાઇ તા ખળ કરીને આગળ ને આગળ રહે. હંસ તા વગર દરકારે ઊડયે જતા હતા. જરાક જેટલે છેટે જઈને કાગડે પાછળ જોયું અને ખેલ્યા : કેમ બહુ પાછળ રહી જાઓ છે ? થાકથા હૈ। તા કહી ફ્રેજો. કહેવામાં કાંઇ શરમ બરમ ન રાખીએ. આ તેાં પાણીનાં કામ છે. અમે તેા રાતદિવસના ટેવાયલા રહ્યા. અને તમારે અમારા વાદ કરવા નહિ પાયવે. હસે કહ્યું : “કાંઇ ફિકર નહિ, ઊડયે જાએ. આગળ ધપા. ’’ આગળ કાગડા અને પાછળ હુંસ.
,,
એક ઊડમાં તમારે ઊતરવું હાય તે। ચાલેા. ’* આવ્યાઃ “ એક જ ? બસ એક જ o ઠીક, એકાવન ઊડ તે। જેઈ લીધીને ? એક અને
વળી થાડુક ઊડીને કાગડાભાઈ માલા માટે પાછા ફરીએ. '
જરાવાર પછી તેા
આવ કરવા લાગ્યું.
66
હસે શાંતિથી જવાખ દીધા : ૮ ના, ના. મને જરાયે થાક નથી લાગ્યા. ઊડયે જા, મારી ચિંતા ન કરો. ’’
આગળ કાગડાભાઈ અને પાછળ હંસ. પણ કાગડાભાઇ તે થાકથા. કઈ કંઈ બહાનુ કાઢીને કાગડા પાછા ફરવાનું કહે, પણ હુંસ તા એક જ વેણુ ખેાલેઃ “ ઊડયે રાખા. ”
હ્યા, ત્યારે હવે તમે થાકી ગયા હશેા,
છેવટે કાગડાભાઇ થાકયા. એમને શ્વાસ ચડવા લાગ્યા અને પાંખા પાણીને અડવા લાગી. જુવાન હંસ પાછળ ઊડયે આવતા હતા તે મેલ્યા : “ કાં ક્રમ કાગડાભાઈ, આ કથા પ્રકારની ઊડ વારૂ ? આ પ્રકાર નવા લાગે છે! ’
કાગડાભાઇની પાંખા ભીની થઇ ગઇ અને માથુ' પાણીમાં જા–
ક્રમ કાગડાભાઈ ! આ તમારા એકાવનમા પ્રકાર તા નહિ ? આ ઊ સાથી આકરી લાગે છે ? ''
વગર તરસે પાણી પીતા પીતા વડલાના રાજા કાગડાભાઇ ખેલ્યા : એકાવનમા પ્રકાર નથી. આ તા મારા જીવનને છેલ્લા પ્રકાર છે. ’
""
ભાઇ આ

Page #14

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ વૈશાખ
રાજહંસને દયા છૂટી; તે એકદમ કાગડાની પાસે આવ્યો અને તેને પિતાની પીઠ પર ઊંચકી લીધે.
હંસે કહ્યું: “ભાઈ ! મને એક જ ઊડ આવડે છે. હવે જોઈ લેજો આ મારી એક ઊડ. બરાબર બેસજે હે !”
હંસ તો ઊડ્યો તે ઊયો. હિમાલયનાં શિખરો વધીને માનસ સરોવર સુધીને પંથ કરનાર રાજહંસ, ગંગાને પટ વીધી સામે કાંઠે ગયો અને ત્યાંથી મેટું ચક્કર લગાવી કાગડાભાઈને વિશાળ આકાશદર્શન કરાવી પાછો વડલા હેઠળ લાગે. નીચે ઊતર્યો ત્યારે કાગડાના પેટમાં જીવ આવ્યો.
પણ એ તે કાગડાભાઈ !
હંસે જમીન પર પગ મૂક્યા ન મૂળ્યા ત્યાં તે કાગડે કા કા કરતો પીઠ પરથી ઊડીને વડલે પહોંચ્યો અને વડલાની એ જ ડાળી પરથી ફરી એક વાર હંસ પર ચરકયો ! કાગડો બીજું શું કરે ?
રાજહંસે ઘડી પછી ઊડી ગયા,
ધીમાને વાત પૂરી કરી અને પછી પોતાને પક્ષ સાબિત કરવા કહ્યું “ અંતે કાગડા તે કાગડો ! એને હંસને સંસર્ગ થાય કે એને હંસની ચમત્કારિક ઉડ્ડયન શક્તિનો પરચો થાય તે પણ અંતે એ ચરકવાનું જ કામ કરે. કાગડા કદી રાજહંસ જેવી સાત્વિકતા ધારણ કરી શકે ? અને થોડીવાર સંસર્ગથી સુધરવાના પ્રસંગ દેખે તે પણ અંતે એ કાગડે જ – રહે, એ ચરકે જ, એ એની બડાઈ હાંક્યા કરે, એ પોતાના અભિમાનમાં મસ્ત રહે, એ પિતાની બાંઠાઈમાં ને બાંડાઈમાં જ ભવ પૂરે કરે.
પ્રબુદ્ધને તે વાત સાંભળવામાં ખૂબ રસ પડ્યો હતો, એને કાગડો બીજી વાર ચરકો એ વાત સાંભળી ત્યારે ગમત પણ ખૂબ પડી, પણ એ વાત પરથી જે ૨હસ્ય તારવણી ધીમાને કરી તેને એ સંમત ન થયો. એણે ધીમાનની આખી ચર્ચાને ઊથલાવી નાખી. એણે વૃહ રાજહંસાએ કરેલી કાગડાની ઉપેક્ષા સાથે પિતે મળતો થતો નથી એમ જણાવ્યું, રાજહંસોએ પ્રમાણિક પ્રયત્ન કરી કાગડાને ઠેકાણે લઈ આવવો જોઈતો હતો એમ દલીલ કરી અને રાજહંસની ઉપેક્ષા એને દૂષણરૂપ લાગી. કાગડાને સુધારીને રસ્તે લાવી શકાત એની શકયતા પર એણે ખૂબ ભાર મૂક્યો અને સ્વભાવ ફેરવવા માટે જોઈતી ધીરજ, આવડત અને સહિષ્ણુતાની જરૂરીઆત પર એણે ઠંડે કેડે વિવેચન કર્યું.
પ્રબુહનું કહેવું એમ હતું કે મનુષ્યમાં નીચતા સંયોગ અને પરિસ્થિતિને આધારે આવે છે. એ નીચ સોબતમાં ઊછરે કે એના સંયોગો વિપરીત થઈ જાય તો તે નીચ બને છે. એણે એક માબાપના બે પોપટનાં બચ્ચાંને દાખલો આપી બતાવ્યું કે સંતની મઠશ્રેણીમાં ઊછરેલ પોપટ વિવેકનો સાગર થયો અને ચોરની પલ્લીમાં ઊછરેલ તેનો સગે

Page #15

અંક ૭ મો. ] સમુદ્રતીરે ચર્ચા
૧૬૧ ભાઈ ગાળો વરસાવનાર અને મારા કાના શબ્દો બોલનાર થયો. એમાં પોપટપણાને દોષ નહોતો, પણ એના ઊછેર અને સંસર્ગને સંબંધ હતો.
અને એનો મોટામાં મોટો વાંધે વૃદ્ધ હંસની શાંતિ તરફ હતો. જો એ વૃદ્ધ હસેએ કાગડાને બે મીઠાં વચનો સૌમ્ય વાણીએ કહ્યાં હોત અને તેની ઊડ તે ઊડ નહોતી, પણ ચાળા હતા એમ કહી દીધું હોત તો કાગડાને સુધરવાનો પ્રસંગ મળત. અને પ્રબુદ્ધની નજરે તો જવાન હંસ વધારે ઉપગી કાર્ય કરી ગયો એમ એણે બતાવ્યું. જે એટલી અક્કલ પણ જુવાને ન આપી હોત તે કાગડો તો ફાટીને ઢમઢેલ થઈ જાત. છેવટે પ્રબુધે કહ્યું કે દષ્ટાંત હંમેશા એકદેશીય હોય છે, તેને પર ચારે હાંસે ધ્યાનમાં રાખી ચર્ચા કરવા જઈએ તો ઠીક, નહિતર ઘણી વાર સામ્યતાના વ્યામોહમાં પડી જવાય છે અને પ્રગતિ પંથમાં પાછળ રહી જનારને ગેરઇન્સાફ આપવાને પરિણામે એના વિકાસના માર્ગો બંધ કરી દેવાય છે.
ધીમાનને આ છેલ્લી દલીલ જરાપણુ બંધ બેઠી નહિ. એને વિચારપૂર્વક કરેલો નિર્ણય હતો કે કોલસાને હજાર પાણીએ ધુઓ તે પણ તેની મેલાશ અને કાળાશ જાય જ નહિ. પ્રબુદ્ધને સ્પષ્ટ મત હતો કે જન્મથી કોઈ મેલો કે કાળો હોઈ શકે જ નહિ, સમાજના વિચિત્ર તરંગોને આધીન પડી એ ઘસડાય છે, પણ એને મઠના પોપટ જેવી તક મળે તો એનામાં વિકાસ કરવાની શકયતા તે જરૂર છે.
મોડો વખત થવાને કારણે અહીં ચર્ચા બંધ પડી. પ્રબુધે ધીમાનને સરસ વાર્તા કહેવા માટે અભિનંદન આપ્યું, પણ વાર્તાના પ્રવાહમાં તણાઈ જઈ સત્યને મારી ન નાખવાની વિજ્ઞપ્તિ કરી. આનંદ ચર્ચા કરતા અને મિત્રો ખૂબ ગંભીર બની ગયા હતા. ૫રસ્પર પ્રેમ બતાવી અને આનંદથી છઠ્ઠા પડ્યા અને આવા માનસશાસ્ત્રના કોયડા પર ચર્ચા કરવાની તક વારંવાર લેવાની ઈચ્છા બતાવી પોતપોતાને ઘેર જવા માટે મેટરમાં બેસી ગયા. અવકાશે તેમના માનસશાસ્ત્રના કેયડાની તવદષ્ટિએ થતી ચર્ચા પર આપણે અવારનવાર દષ્ટિનિક્ષેપ કરવાની ભાવના રાખીએ.
મૌક્તિક
ઉપદેશક દુહા. દોસ્ત પારખીએ દાતણ કરતાં, સગે પારખીએ સાંઇ
સ્ત્રી પારખીએ ત્યારે કે, જ્યારે ઘરમાં ન હોય કાંઇ. કરી ભસે કર્મને, કહે થશે થાનાર; આપ તજે ઉદ્યોગને, એ પણ એક ગમાર.

Page #16

જગત્પિતા જગડુશાહુ અને અનુકંપાદાન
લેખક—આચાય શ્રી વિજયપદ્મસૂરિજી
અવિચ્છિન્ન પ્રભાવશાલી ત્રિકાલાબાધિત .શ્રી જૈનેન્દ્ર શાસન અનુપમ લેાકેાત્તર છે. કારણ તેના પ્રભાવ હાલ પણ સર્વાંત્ર અસ્ખલિતપણે પ્રસરી રહ્યો છે. પરમ પુણ્યાય હાય તા જ તે મળી શકે છે. તેમાં પણ પરમ ઉલ્લાસથી તેની નિર્મૂલ આરાધના કરનાર પ્રબલ પુણ્યશાલી ભવ્ય જીવા વિરલા જ હાય છે. દાન-શીલ-તપ વગેરેની આરાધના કરનારા ભવ્ય જીવેામાં અનુક’પાદાનના પ્રસ ંગે શ્રી ઉપદેશસાર વગેરે ગ્ર ંથૈામાં જગડુ શ્રાવકનું દૃષ્ટાંત જણાવ્યુ છે. જો કે ઉપદેશતરંગિણી, ચતુવતિ પ્રબંધ, ઉપદેશપ્રાસાદ, પ્રશ્નધચિંતામણિ વગેરે ગ્રંથામાં અનુક ંપાદાનના પ્રસ ંગે જગડુ શ્રાવક સિવાયના ખીજા પણ ઘણાં દૃષ્ટાંતા વળ્યા છે; છતાં પ્રતિકૂલ સંજોગામાં પૂર્વ ભવની પુણ્યાથી મળેલી લક્ષ્મીની મેહ જાળમાં ન ક્રૂસાતાં ભયંકર દુકાળ જેવા પ્રસ ંગે તેણે ઉદારતા વાપરી જે અનુક ંપાદન દીધું તે ઘણી જ હૃદ કરી કહેવાય. જગસ્ફૂશાહ જ્યારે પૂર્વે સાધારણ સ્થિતિમાં હતા ત્યારે ન મુઝાતા ધૈય રાખી નિલ ભાવે કાયાથી ધર્માંરાધન કરતા હતા. જ્યારે ધનવંત થયા ત્યારે અહંકારી ન ચર્તા લક્ષ્મીની ચપલતા સમજીને છૂટે હાથે સુપાત્રદાનની માફક અનુકંપાદાન તરફ દ્રવ્યાદિના વિચાર કરી વધારે લક્ષ્ય રાખતા હતા. તેમનુ જીવનચરિત્ર વાંચતાં ઑટલીક જાણુવા જેવી ખીના ભવ્ય જીવાને ખાધદાયક જાણી, નીચે પ્રમાણે જણાવું છું.
૧-જગ ુ શ્રાવકે દુકાળમાં જુદા જુદા સ્થળે ૧૧૨ સદાવ્રત માંધ્યાં, તેમાં પાંચ લાખ માસા જમતા હતા!
૨-તેણે તે જ દુકાળમાં પાટણના રાજા વિસલદેવને ૮૦૦૦ હજાર મૂડા ધાન્ય અને સિ ંધના રાજા હમીરને ૧૨૦૦૦ હજાર મૂડા અનાજ આપ્યું.
૩-ગિજનીના સુલતાન જગ ુ પાસે માગવા આવતાં જગડૂશાહ તેની સામે ગયા. તેને સુલ્તાને પૂછ્યું' કેતુ' કાણુ ? જવાબમાં જગડૂએ કહ્યું કે હું જગડૂ, · સુલ્તાને કહ્યું કે-તું દાન આપે છે, તેથી ખરેખર જગત્પતા કહેવાય છે, તે વ્યાજખી છે. અવસરે તેણે અનાજ માગ્યું. ત્યારે જગડુએ કહ્યું કે ઠીક. પણ અનાજના કાડ઼ાર ઉપર લખ્યુ` હતુ` કેઅનાજ નિર્ધનને આપવુ. આ અક્ષર વાંચીને સુલતાને કહ્યું કે હું જાઉં છુ, કારણુ કે રકતે દેવા માટે જે અનાજ હાય, તે લેવાની મારી પૃચ્છા થતી નથી. સુલ્તાનના આવા વેણુ સાંભળીને ૨'કને દાન દેવાના કાઠાર સિવાયના બીજા કાઠારામાંથી ૨૧૦૦૦ હજાર સૂડા અનાજ આપ્યું. કહ્યું છે—
આઠે હજાર જ વીશલને, બાર હજાર હુમીર ! એકવીશ સુલ્તાનને, આપે જગડૂવીર । ૧ ।।
ઉજ્જૈનના રાજા મદનવર્માને ૧૮ હાર મૂંડા, દિલ્હીના રાજા મેાજઉદ્દીનને ૨૧૦૦૦ મૂંડા, કાઠીનરેશ પ્રતાપસિંહને ૩૨ હજાર મૂડા, ક ́ધાર દેશના રાજાને ૧૬ હજાર મૂડા +( ૧૬૨ )y=

Page #17

-
-
-
-
-
-
- -
-
-
-
અંક ૭ માં |
જગપિતા જગડુશાહ અને અનુકંપાદાન
અનાજ આપ્યું. એકંદર ૯ લાખ ૯૯ હજાર મૂડ અનાજ આપ્યું, ને તેણે યાચકોને અઢાર કરોડ કમ્પનું દાન કર્યું. ૪. કામન્દકીય નીતિસારમાં નીતિના પાંચ અંગ આ રીતે જણાવ્યા છે.
सहायाः साधनोपाया, विभागो देशकालयोः । વિનિપાત તારા, સિદ્ધિ સંવામિષ્યતે | ૨ | ૧. મિત્રરાજાઓ, ૨ કાર્ય સાધવાના ઉપાયે, 3 દેશ અને કાળને અનુસરતી વ્યવસ્થા, ૪ આપત્તિ ટાળવાને ઈલાજ (તેનું જ્ઞાન અને તેની પેજના), ૫ કાર્યસિદ્ધિ. નીતિના એ પાંચ અંગોના જાણકાર જગડુશાહ હતા.
૫. જેમ સૂર્યકાંત મણિમાં સૂર્યના કિરણે પડે તો અગ્નિ ઉત્પન્ન થતો મનાય છે, તેમ ચંદ્રકાંત મણિ માટે પણ કહેવાય છે કે તેની ઉપર ચંદ્રના કિરણે પડે ત્યારે તેમાંથી પાણી ઝરે.
૬. વીસ કેડીની એક કાકિણી થાય, ૪ કાકિણુને એક પૈસે, ને ૧૬ પૈસા કમ્પ (પા રૂપિયો, પાવલી )થાય. કહ્યું છે કે-વાદવાનાં રાતાં ચત્ત, પા વાવ તાય पणश्चतस्रः ॥ ते षोडश द्रम्म इत्यादि.
૭. દાન, માન, વિવેક, સવાણી, અનીતિ, સાહસ, કીર્તિ, ધૈર્ય, સભ્યતા, લજજા. વડીલો પ્રત્યે નમ્રતાવાળું વર્તન, દયા, યોગ્યતા, સદ્દભાવના, હિંમત, વગેરે ગુણોને ધારણ કરનારા જગડુશા શ્રાવક વીશા શ્રીમાળી જ્ઞાતિના સાહા શેઠના પુત્ર હતા. ને તે પંચાલ દેશના ભદ્રેશ્વર ગામમાં રહેતા હતા. કયે વિવેકી પુરુષ ગુણી જનના ગુણે સાંભળી રાજી ન થાય ?
૮. જગડુ શ્રાવકે ૧૦૮ જિનાલયે નવાં કરાવ્યા, ને સંધ કાઢી ગિરિરાજ શ્રી શત્રુંજય તીર્થની ચતુર્વિધ સંઘ સાથે ત્રણ વાર યાત્રા કરી.
૯. સાધર્મિક બંધુઓ, સીદાતા છતાં પણ ખાનદાનીને આંચ આવવાનો ભય, શરમ વગેરે કારણોથી દાન લઈ શકે નહિ. આ ઇરાદાથી જગડુશાહ લાડવાની અંદર ગીનીઓ ગોઠવીને કરોડો માદક તૈયાર કરાવી દાન દેતા હતા. વ્યાખ્યાનાદિ પ્રસંગે પ્રભાવના પણ કરતા હતા. કોઈને વિશેષ આપવા જેવું લાગે તો તેવી વ્યકિતઓને વધારે ગીનીવાળા માદક દેવાની સૂચના પણ પ્રભાવના વહેચનાર માણસને કરતા હતા. આવી પ્રભાવના સો કોઈ લઈ શકે, આવી જાતના ભેદકો લજજાપિંડ કહેવાય. કીર્તિની ઇચછા રાખ્યા વગર લેનારની આબરૂને આંચ ન આવે. લેતાં સંકોચ પણ ન થાય, આ વરતુ તરફ ધ્યાન રાખી જગડુની દાન દેવાની આ યુકિત હાલના જૈનેન્દ્રશાસનના પરમારાધક, લમીની ચપલતાને યથાર્થ સ્વરૂપે સમજનાર-ધમિક-ધનવંત શ્રમણોપાસકોએ (શ્રાવકોએ) યાદ રાખી જરૂર અમલમાં મૂકવી જોઈએ. જગડુ શ્રાવક દુકાળમાં દાન દેતી વખતે આડો પડદા રાખતા હતા ને વચમાં પડદાની બહાર રહેલ લેનાર ખાનદાન માણસનો હાથ પોતાની પાસે આવી શકે, તેવું મોટું છિદ્ધ રખાવી દાન રેતા હતા. હાથની દેખા તપાસતાં કોઈ દાન લેવા આવનાર ખાનદાન માણસ વધારે દુઃખી જાય તો તેને બહુ કીંમતી રત્ન વગેરે પણ દેતાં અચકાતા ન હતા.
૧૦. દીનારમાં ૩૨, રતિભાર સેનું આવે છે. ૧૧. સુંઠ, મરી, ને પીંપર એ ત્રિકટું કહેવાય.

Page #18

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
[ શાખ
૧૨. વરાહમિહિરે સં. ૫૯૪માં પંચસિદ્ધાંતિકા નામના ગ્રંથ ઓ.
૧૩. કાલિદાસ નામના કવિ-બે થઈ ગયા. એક, વિક્રમ રાજાના રાજયકાલે ને બીજે ભોજ રાજાના રાજ્યસમયે થયો.
૧૪. સિદ્ધગિરિ, સમુદ્રની સપાટીથી ૧૯૭૭ ફુટ ઊંચે છે.
૧૫. પૂર્વે હરિવંશ કુલના યદુરાજા મથુરા નગરીમાં રાજય કરતા હતા. તેને સૂરકુમાર' નામે પુત્ર હતો, તેના બે પુત્ર ૧ શરિકુમાર. ૨ સુવીરકુમાર. સૂરરાજાના મરણ પામ્યા બાદ શોરિકુમાર મથુરાના રાજા થયો. તેણે આ રાજ્ય નાના ભાઈ સુવીરકુમારને દઈને કુશાવર્ત દેશમાં જઈ શૌર્ય( સૌરિ )પુર વસાવી, રાજય કર્યું. રાજા શૌરિને અંધકવૃષ્ણુિ નામે, ને સુવીર રાજાને ભોજવૃણિ નામે કુંવર હતો. અંધકવૃષ્ણિને સમુદ્રવિજય વગેરે દશ કુંવરે હતાં, તેમાં મેટા સમુદ્રવિજય, તે, શ્રી નેમિનાથના પિતા થાય. ને નાના વસુદેવના બે પુત્ર. ૧. કણ વાસુદેવ ૨. બલરામ ( બલદેવ) તથા ભેજવૃદ્ધિને ઉગ્રસેન નામે પુત્ર હતા, તે મથુરાને રાજા હતા. તેને કંસકુમાર નામે પુત્ર હતો.
૧૬. જગડુશાહ પરમોપકારી શ્રી ગુરુ મહારાજના દર્શન કરીને બહુ જ ખુશી ખુશી થઈ જતા હતા. તેના ચરિત્રમાં આ બીના દષ્ટાંત દઇને સરસ રીતે સમજાવી છે. તે આ પ્રમાણે–
-- જેમ મોર મેને જોઈને, ચક્રવાક પક્ષી સૂર્યને જોઈને, ચાર પક્ષી ચંદ્રને જોઈને રાજી રાજી થઈ જાય, તેમ જગડુશાહ શ્રી ગુરુમહારાજને જોઈને રાજી રાજી થઈ ગયા.
૧૭. અષ્ટાપદ પર્વતને અંગે જગદ્ગ ચરિત્રની ટિપણુમાં જણાવ્યું છે કે અયોધ્યાથી ૧૯૨૦૦ કેસ ઉપર ઈશાન ખૂણામાં હિમાલય પર્વતની પેલી મેર રહેલ ઉત્તરાખંડમાં અષ્ટાપદ પર્વતની ઉપર ભરતચકોએ જિનાલય બંધાવ્યા. તે પર્વત ઊંચાઈમાં ૩૨ ગાઉ છે ને ચાર ચાર ગાઉને આંતરે એકેક પગથિયું હોવાથી તે અષ્ટાપદ કહેવાય છે.
આ રીતે બહુ જ સંક્ષેપે ( ટૂંકમાં ) આ જગહૂ શેઠની બીના જણાવવાને ખરે મુદ્દો એ છે કે–પરમ પુણ્યોદયે શ્રી જેન્દ્ર શાસનને પામેલા શ્રદ્ધાળુ ધનવંત શ્રમણોપાસક વગેરે ભવ્ય જીવો પરમ પૂજ્ય પરમોપકારી શ્રી આચાર્ય ભગવંત વગેરે મહાપુરુષોના ઉપદેશથી કે પોતાની ક્ષાપશમિક બુદ્ધિબલથી દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાલ ભાવ તરફ લક્ષ્ય રાખીને હાલ સાધર્મિક ભક્તિ તરફ તીવ્ર ઉકંઠા ધરાવે, એ શ્રી જિનશાસનની અપૂર્વ છાયાને જ પ્રભાવ. વ્યાજબી જ છે કે હાલને ટાઈમ, બીજા તે એક બાજુ રહ્યા, પણ બુદ્ધિશાલી વિચારક મધ્યસ્થ પુરુષોને ખરી ચેતવણી આપનારો છે તેમજ અનિત્યતાને સત્ય બાધ દેનારા, શાંતિનો તથા સંપનો સત્ય પાઠ શીખવનારો, તેમજ આત્મદષ્ટિને સતેજ કરનારો, વળી જાના વેર-ઝેરને ભૂલાવનાર, નવા વેર-ઝેરના કારણે પ્રત્યે તિરસ્કાર ઉપજાવનારે, તથા માનસિક વાચિક કાયિક પ્રવૃત્તિને નિયમિત બનાવનાર, તેમજ મેક્ષના પથે વધારે પ્રયાણ કરાવનારે છે એમ સે કોઈ જરૂર કબૂલ કરશે જ.
એ વાત ધ્યાન બહાર નથી જ કે-હાલ પણ સમયને સમદષ્ટિથી તપાસીને જેને સાધર્મિક ભક્તિ પ્રત્યે જેટલી લાગણી દર્શાવે છે, ને તેને અમલમાં મૂકી શક્તિ ને ભાવ પ્રમાણે સાધર્મિક ભક્તિને જે લાભ લે છે લેવાની પ્રેરણું કરે છે, તેવું કામ અન્યત્ર

Page #19

અંક ૭ મ ]
જગપિતા જગડુશાહ અને અનુકંપાદાન.
૧૬૫
અંશે પણ થતું હોય તેમ જણાતું નથી; માટે જ ત્યાગી મહાત્માઓ પણ હાલ શ્રમણપાસકાદિક ભવ્ય જીવોને સાધર્મિક ભક્તિને લાભ લેવા સચોટ સવિશેષ ઉપદેશ આપવાનું ઉચિત માને છે. તેમ કરવામાં સાત ક્ષેત્રોમાંથી એક પણ ક્ષેત્રને પિષણ કરાવવાનું કામ બાકી રહેતું જ નથી, કારણ કે નિશ્ચયે કરીને સમજવું કે સાધર્મિક બંધને ટકાવવાથી સાતે ક્ષેત્રે ટકશે. સાધુ-સાધ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકા-જિનમંદિર-જ્ઞાનભંડારની પણ તે સાધમાં બંધુ ખબર રાખશે, ટકાવશે, મદદ કરશે. તે જ સીદાતા હશે, તો એ ક્ષેત્રોને ધક્કો પહોંચશે. આવા અનેક મુદ્દાઓને લક્ષ્યમાં રાખીને પ્રભુ શ્રી તીર્થકર દેવે ફરમાવ્યું છે કે
સાત્વિક ભાવે જ્ઞાન અને વિધિપૂર્વક સાધર્મિક ભક્તિને કરનારા ભવ્ય જી નિકાચિત તીર્થંકરનામકર્મ બાંધી ભવિષ્યમાં તીર્થકર પદવીને ભેગવી, મુક્તિના અવ્યાબાધ સુખ જરૂર પામે છે.' આમ કહેવાનું ખરું રહસ્ય એ છે કે-સાતે ક્ષેત્રોમાંના કોઈ ક્ષેત્રની આરાધના કરવામાં ગાડરિયા પ્રવાહ જેવી પ્રવૃત્તિ ન જ કરવી જોઈએ. કયા ટાઈમ કયા ક્ષેત્ર તરફ વધારે ધ્યાન આપવાની જરૂર છે ? આ વિચાર કાયમ જરૂર કરવો જ જોઈએ. આ નિયમ પ્રમાણે જેને એક રૂપિયો સાતે ક્ષેત્રમાં વાપરવાની ઈચ્છા હોય, તે ભવ્ય જીવ જે હાલના વખત પ્રમાણે દશ આના સાધર્મિક ભક્તિમાં, ને ૬ આના બાકીના ક્ષેત્રમાં વાપરે, તે તેમાં લગાર પણ અનુચિતપણું છે જ નહિ, એમ કરવામાં શ્રી જિનશાસનની અવિચ્છિન્ન મર્યાદાનું પાલન પણ થાય છે, ને એક પણ ક્ષેત્રને આંચ પણ આવતી નથી. સાધર્મિક વાત્સલ્યના આવા સૂક્ષ્મ રહસ્યને જાણનારા ભવ્ય જીવો શ્રી જેન્દ્ર શાસનમાં પૂર્વ ઘણું થઈ ગયાં. તેમાંના આ જગડૂશાહ હતા. તે સમયે વર્તમાન આચાર્યાદિ મહાપુરુષોએ તેના દાનાદિ ગુણે ઉપર રહેલા અનુરાગથી ‘ જગડૂ ચરિત્ર' વગેરે નામથી તેના ચરિત્રની રચના કરી હતી. તેમાંના કેટલાએક ચરિત્રે હાલ પણ મળી શકે છે. તેમાં જણાવેલી બીનાને સાર એ છે કે-જગડૂશાહ પિતાની પૂવાંવસ્થામાં સામાન્ય સ્થિતિના એક શ્રાવક હતા. તે વખતે દુઃખના પ્રસંગે મુઝાતા ન હતા, કારણ કે તે સમજતા હતા કે આ દરખનો પ્રસંગ પાપરૂપી કચરાને દૂર કરનાર છે, માટે સમતાભાવે સહનશીલતા વાપરી મનથી ને કાયાથી વધારે ધર્મારાધન કરવામાં જ લાભ છે. ઢાંકેલા કર્મની કેઈપણ છાણ્ય આત્માને પ્રાયે ખબર હોતી નથી, માટે જ કર્યું કમ ( પુણ્ય કે પાપ ) કથા ક્ષેત્રમાં કથા નિમિત્તે કષા ટાઈમે ઉદયમાં આવી ચાલુ સ્થિતિમાં કેવો ફેરફાર કરશે ? તે વસ્તુને જાણી શકતો નથી. જગડુશાહની બાબતમાં તે જ બનાવ બને છે. લક્ષ્મી માગી મળતી નથી પણ ભાગ્યોદય અચાનક થઈ જાય, તો વગર માગી ઘરને આંગણે પગમાં પડતી આવે છે. આયતનની સેવા, સપુરુષોની સોબત, ખરા દિલથી દાનાદિ ધર્મની સાવી આરાધના વગેરે કારણોથી ભાગ્યોદય થાય છે. તેવા સાધનોની સેવનાથી બાંધેલ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો ઉદય થાય છે, ત્યારે જગડુશાહને અનાયાસે લક્ષ્મી મળે છે. તે બીના ટૂંકામાં આ પ્રમાણે જાણવી.
એક વખત જગડુશાહ સાંજનું પ્રતિક્રમણ કરી રાતે અંધારામાં નવકાર ગણુતા હતા. તે કોઈપણ જાણતું નથી. સાધુઓએ એક પહોર રાત ગયા બાદ આકાશમાં જોયું,

Page #20

ret
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ વૈશાખ
તા જણાયુ કે ચંદ્ર રાહિણી શકટને ભેદી રહ્યો છે. તે જોઇને તેમણે ગુરુને આ ખીના જણાવતાં ગુરુમહારાજે ખાત્રી કરીને તેનું રહસ્ય સમજાવતાં પહેલાં પૂછ્યું કે અહીં અત્યારે આપણા સિવાય બીજો કાઇ છે કે નહિ ? જવાબમાં સાધુએએ કહ્યું કે અહીં તેવા કાઇ નથી. તેમને અહીં જગદ્ગુશા છે, એની ખબર ન હતી. ગુરુએ સાધુઓને કહ્યું કે હાલ આકાશમાં જે યાગ વર્તે છે, તેનું ફલ વિ. સં. ૧૩૧૫ની સાલમાં ભયંકર દુકાલ પડશે તે છે, તે સાંભળી સાધુઓએ ગુરુને પૂછ્યું કે-તે વખતે દુઃખી જગતના ઉદ્ધાર કરનાર કાઇ થશે ? જવાબમાં ગુરુએ જણાવ્યું કે સૂરિમંત્રના અધિષ્ઠાયક દેવે મને પહેલેથી જ જણાવ્યુ છે કે- આ ભદ્રેશ્વર ગામનેા રહીશ જગડૂશાહ દાનશાલા ખૂલી મૂકી યાચાને જમાડવા, દુકાલમાં રીખાતા ઘણાં રાજાઓને મૂડા પ્રમાણે અનાજ આપવુ, જરૂરિયાત જણાતાં રાકડ નાણાંનું પણ દાન, વગેરે પ્રકારે જગતમાં રહેલા દુષ્કાલમાં પીડાતા લાખા માણસાના દુઃખને દૂર કરશે. ' આ સાંભળી સાધુઓએ ગુરુને કહ્યુ કે તેની પાસે એટલું ધન કથાં છે ? કે જેથી આપના કહ્યા મુજબ કામ કરી શકે. જવાથ્યમાં ગુરુએ જણાવ્યું કે–એના ધરના વાડામાં ધેાળા આકડાની નીચે જમાનમાં ત્રણ કાડ રૂપિયાથી ભરેલા ચરુ દાટ્યો છે. વગેરે વચને સાંભળીને ત્યાં રહેલા જગતૂશાહે વિચાયુ. કે ગુરુમહારાજ મારે માટે આવી બીના જણાવે છે તેથી માનું છું કે હજી પણ મારું ભાગ્ય ચળકતું છે. આ રીતે વિચારી માનપણે ત્યાં રહી સવારે ધેર જઇ તપાસ કરી તે, તે જ પ્રમાણે ત્રણ કરોડ રૂપિયાના ચરુ મળ્યું. તેને મ્હાર કાઢી, ગામે ગામ તેણે ધાન્યના સંગ્રહ કરાવવાના વિચાર નક્કી કર્યાં, જમીનમાંથી નીકળેલા દ્રવ્યથી મલબાર વગેરે સ્થળે લાકડાની વખારા ભરાવી, સારાનેકા મારફત વ્હેપાર કરાવ્યા. ત્યાંથી પેાતાના નેાકરે ૨૫૦૦ સ્પા ને મેળવેલા પાષાણુમાં સ્પર્શ પાષાણુના પાંચ ટૂકડા છે એમ ચેટિંગના કહેવાથી જાણી તેમાંથી તે પાંચે પાષાણુ ખડ બ્હાર કાઢવા. આ સ્પર્શપાંષાણુના પ્રભાવ એવા છે કે તેને લેહું અડે તા સેાનુ થઈ જાય. આ બનાવથી અને મળેલ આટલા ધનથી હવે જગડૂશાહને ખાત્રી થઈ કે ગુરુનુ વચન સાચુ જ પડશે. વિકરાલ દુકાલ પડ્યો ત્યારે તેણે ગામાગામ ધાન્યને! સંગ્રહ કરાવી દુકાલપીડિત જીવાને અન્નદાન દીધું તે અપાવ્યું, તેની સ્પર્ધા કરતાં મેટામેટા રાજાપણુ થાકી ગયા. વગેરે ખીના દાનપંચકની તાત્ત્વિક ભાવના વગેરેમાં વિસ્તારથી જણાવી છે. લેખ વધી જવાના કારણે આ હકીકત ટૂંકામાં જણાવી છે.
સાધર્મિક ભક્તિને અંગે ભાવનાકલ્પક્ષતામાં બીજા પણ દૃષ્ટાંતા જણાવ્યા છે. જગડૂશાહે ખાર વ્રતધારી પરમ શ્રાવક હતા. તેમણે દાન, શીલ, તપની પૂર્ણ ઉલ્લાસથી આરાધના કરી, અંતે સમાધિમરણ પામી મહિઁક દેવપણું મેળવ્યું. ત્યાંથી ચ્યવી મહાવિદેહમાં માક્ષે જશે. જરૂરી ખીના બહુ જ ટૂંકામાં અહીં દર્શાવી છે. ભવ્ય જીવા શ્રાવક જગડુશાહની માફક સાધર્મિક ભક્તિને પૂર્ણ ઉલ્લાસથી લાભ લઇ, મેાક્ષમાર્ગની સાત્ત્વિક આરાધના કરી મુક્તિના અવ્યાબાધ સુખને પામે, એ જ અભિલાષા.

Page #21

5
...
:
--
XX XXXXXXXXXXXXXXXXXXX * અધ્યામ-શ્રીપાલ ચરિત્ર ૪
X XXXX XXX ( ૫ ) XXXXXXXX પ્રસંગ ૧૦ મે
પૂજ્ય માતુશ્રી, હું પરદેશ જવા ઈચ્છું છું તે તમારા આશીર્વાદ પામીને, તમારા દિલમાં જરા પણ રંજ પેદા કરીને તે નહીં જ. માતાના ઉપકારનો બદલો વળી શકે તેમ નથી જ. એક કવિએ ગાયું છે કે “જનનીની જોડ સખી નહીં મળે ?” એ જરા પણ ખોટું નથી. મારા પ્રત્યેના સ્નેહથી આકર્ષાઈ તમે દુખ વેઠવામાં કચાશ નથી રાખી. નજર સામેથી મને દૂર જતે જે તમારી છાતી ચીરાઈ જાય એ સહજ છે. અંતરના આશીર્વાદ હોય તે જ હું ડગલું ભરવાનો.
આમ છતાં વહાલી માતા, મુખ્ય પ્રશ્ન તે એ છે કે તમે વીર જનનીપણું ઈચ્છે છે કે નહીં? કુળદીપકની મા તરીકે ઓળખાવા માંગે છે કે કેમ? કવિ ઉકિત પ્રમાણે તે ત્રણ પ્રકારનાં પુત્રની માતા પ્રશંસાપાત્ર છે; કયાં તો દાતાર દીકરાની, વા ભક્ત બનનાર પુત્રની, અથવા તો પરાક્રમ દાખવી કુખ દીપાવનાર જાયાની. શ્વસુરવાસની સાહ્યબી પર તાગડધિન્ના કરનાર શ્રીપાલમાં હાલ તો દાતારી લેવાની શકિત નથી, તેમ એને નથી ભક્ત ગણાવાની તમન્ના, એની નાડીમાં ક્ષત્રિયચિત રક્ત વહી રહ્યું છે, એની ભુજાઓ શસ્ત્ર ધારણ કરવા સમર્થ છે એ આધારે એ શૂરવીરની ધમાં સ્વનામ નોંધાવા માગે છે.
માતા તને આ વાત નથી ગમતી ! તારે બાલુડે પોતાના પરાક્રમે પોતાના બાપિકા વારસાને–અરે ચંપાના રાજ્યને હસ્તગત કરે એ શું હર્ષને વિષય નથી? મધરાતે એકલી-અટુલી, પહેરેલાં વસ્ત્રભેર ચાલી નિકળનાર પુત્રવત્સલ જનનીને પુનઃ રાજમાતાના સ્થાને અલંકૃત કરે અને હકદારને હક ડુબાડવાને જેણે આ પ્રપંચ ર તેને પરાજય પમાડે એ તારી અંતર્ગત ઈચ્છા નથી ? સાહસ વિના એ શકય નથી. પરાક્રમના પરચા માટે પરદેશ અનુકૂળ ક્ષેત્ર લેખાય. જેમ નાનું સિંહ શાવક નિર્ભયપણે સર્વત્ર વિચરે છે તેમ માને એ ક્ષત્રિય બાળક સારીય પૃથ્વીમાં નિડરતાથી ઘૂમે છે. એ પિતાની ભુજાના બળ પર મુસ્તાક રહે છે. એને આત્મવિશ્વાસ અચળ હોય છે. એને મન પરદેશ જેવી ચીજ જ નથી. તેથી તે કહેવાય છે કે-“વીરાણ્યા વસુન્ધરા.”
યારા તનુજ ! તેં જે જે કહ્યું તે સાચું જ છે. આંધળાની આંખ અને પાંગળાની લાકડી સમા તને દૂર જતાં હું સહી શકતી નથી. મેં પણ રાજપૂતી ધાવણ ધાવ્યું છે. માલવપતિ સહાય આપવા તૈયાર છે. શા માટે એ સ્વીકારી પિતાનું રાજ્ય પાછું મેળવવાની ના પાડે છે ? કારણ પ્રસંગે અરસપરસની મદદ મેળવવામાં ક્ષાત્રધર્મને જરા પણ નાનપ નથી આવતી. આ તો વળી નજીકના સંબંધી છે,

Page #22

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ વૈશાખ
મા, વ્હાલી મા, સિંહૅરથના શ્રીપાલ પેાતાના બળ પરાક્રમે પ્રકાશિત થવા ઇચ્છે છે. એને આત્મતેજથી આગળ આવવાના કાડ છે. જેના ભાગ્યના ચમકારી અલ્પકાળમાં જણાઈ આવ્યેા છે તેને વધુ ચમત્કૃતિ દાખવતું કાં શકે છે? પુરુષના તફ્તીર્ આડું પાંદડુ” એ કિંમતી વચન શા સારુ ભૂલી જાય છે ? માતાના હૃદયથી માળક આઘે જતા જ નથી—ભલેને પછી એ તેણીના અંકમાં રમતા હાય ફિવા ધરતીના છેડે ઘુમતા હૈાય. મારે તેા તારા અ'તરના આશીર્વાદ જોઈએ છે.
૧૬૮
શ્રીપાલ તારા મક્કમ નિશ્ચય જ છે તેા મારા તને સર્વ પ્રકારે આશીર્વાદ છે. તારું કલ્યાણ થાવ. પણ મયણાની રજા લીધી ? પુત્ર, એની સલાહ વિના એક ડગલું પણ ન ભરીશ. એ સામાન્ય સ્ત્રી નથી પણ કુળવન્ત તારણહાર દેવી છે.
X
X
x
પ્રસંગ ૧૧ મા.
એકાંત મળતાં જ મ્યણાસુંદરીને પોતાના પરદેશગમનના વિચાર શ્રીપાલે કહી સંભળાવ્યેા અને માતુશ્રી સાથેની વાતચિત ટૂંકમાં જણાવી, અંતમાં ઉમેર્યું કે— મનેાનુકૂળા પ્રિયા તરીકે તારી અનુમતિ હશે. ’
સ્વામીનાથ ! મારાથી સાહસ અને પુરુષાની આડે તેા ન જ અવાય, ખાકી દેહની છાયા સમ હું તમારી સાથે આવવા તૈયાર જ છું. મારા તરફથી આપને જરા પણુ તકલીફ્ પડનાર નથી.
અરે! આ તેા નવી વાત, રાજ્યમહાલયના સુખામાં ઉછરેલી તને હું સાથમાં લઈ જઈ શું કરું ? મારા મા કાંટાળા છે. ક્યા ક્યા સચાગાના સામનેા કરવા પડશે, અને કેવા કેવા અનુભવામાં અટવાવુ પડશે, એ જ્યાં અચાસ છે ત્યાં તારે સાથ મને દુઃખરૂપ તે પગમ ધન સમ થઇ પડે. તારા સરખી કેામલાંગીને એથી કેવળ કષ્ટ અને પરિતાપ જ લાલે.
સતીના સધિયારે પતિ છે. લગ્નકાળની પ્રતિજ્ઞામાં જ એનું સૂચન છે. સુખ અને દુ:ખ કિવા સંપત્તિ અને વિપત્તિમાં સાથે રહેવાના મારા ધર્મ છે. એ હુ બરાબર સમજું છું. મને અર્ધાંગના તરીકે અદા કરવાની ફરજોનુ ભાન છે. તમા જે કસેાટીએ વચ્ચેથી પસાર થશે એમાં હું ઉમંગભેર સાથે પૂરીશ. અત્યારનું સુખી અને સગવડભર્યું જીવન એમાં આડે નહીં આવે. શ્રીરામચંદ્ર પાછળ સતી સીતા જેમ વનવાસમાં સીધાવ્યા હતા એમ હું તમારી સાથે આવીશ એટલુ જ નહીં પણ તમારે સુખે સુખી અને દુખે દુ:ખી થઇ ફરજ અદા કરીશ.
સુંદરી તમારા ધર્મ એ ગણાય એ સાચું છે અને એટલું જ સાચું પણ છે કે પતિની સાથમાં રહી આવી પડતાં શુભ અશુભ પ્રસ`ગામાં સમાન ભાગ લેવા પણ મારી ઇચ્છા એકલા જવાની છે અને એ પાછળ સંગીન કારણ પણ છે. એક તેા માતુશ્રીને એકલા રાખવા મારુ મન ના પાડે છે. તમેા સાથમાં હું તા એમને ગમે. પુત્ર કે પુત્રવધુ માટે જંગમ તીર્થ સમ એમની સેવા ઓછા મહત્વની

Page #23

અંક ૭ મે ] અધ્યાત્મ શ્રી પાલચરિત્ર
૧૬૯ નથી જ. વિશેષમાં મારી અભિલાષાઓ નાનીસુની નથી. માત્ર પિતાનું રાજ્ય પાછું મેળવવું છે એટલું જ નહીં પણ એક પ્રખર અને પ્રબળ મહારાજા તરીકે આગળ આવવું છે. એ સાધનાદ્વારા આત્મખ્યાતિ કરી ધર્મની પ્રભાવના વિસ્તારવી છે. આ પાછળ કપરા પરિષહ વેચ્છાપૂર્વક સહન કરવાના છે અને ગંભીર જોખમ જાણીબુઝીને હાથ ધરવાના છે. તારી ગમે તેટલી હિંમત એ સવે સહન કરવાની હોય અને મને પાકી ખાતરી છે કે તારા સરખી પ્રેમદા રંચમાત્ર ઉકળાટ દાખવ્યા વિના એ સહન પણ કરે. વધારામાં મારા કણો ઓછા કરવામાં ભાગીદાર બને. તને સાથે લેવામાં મને તારી ઈચ્છા પૂરવા ઉપરાંત કેવલ લાભ ને લાભ જ છે છતાં મારું અંતર ના પાડે છે. એક જ આજ્ઞા અને તે પણ સ્નેહના જેરે કરવાનું કહે છે કે –મારી અવેજીમાં માતુશ્રીની સારસંભાળ રાખવી અને શ્રી સિદ્ધચક્રજીના યંત્રનું ભાવપૂર્વક પૂજન કરી પતિને માગ કલ્યાણકર બને એવી પ્રાર્થના કરવી. સુશીલા, આટલું કામ ઉત્સાહથી કરશે ને ?
પ્રાણવલ્લભ, વહાલાનો વિરહ એ જેવું તેવું દુખ નથી. એની સરખામણીમાં તમે એ દર્શાવેલા માર્ગના કષ્ટો કંઈ વિસાતમાં ન લેખાય, છતાં તમારી અંતરની ઈચ્છા પાર પાડવામાં મારે ફાળે આપ જ જોઈએ. તમેને રૂચે એ જ પતિવ્રતા તરીકે અમલી બનાવવા માટે ધર્મ.
હું તે નવપદજીની સેવા-ભતિ નહીં ચકું પણ તમે પણ એ પવિત્ર સમરણ પછી જ દરેક કાર્યમાં પગ મૂકશે. સાંસારિક અને આત્મિક કાર્યોની સફળતાનું એ અમેઘ સાધન છે. માતુશ્રી તરફની લેશ માત્ર ચિંતા ધરશે નહિ. નવનવા દેશો જેશે એટલે અનુભવની હારમાળા રચાશે. જાતજાતના માનવોના પરિચય થશે. અધિક સૌન્દર્યશાળી લલનાઓના પ્રેમ-ભાજન બનવાના પ્રસંગ આવશે એ વેળા મને સાવ ભૂલશે નહીં એટલી આ લલનાની વિનંતિ છે. * વહાલી મયણ, તું આ શું કહી રહી છે ! તને ભૂલનાર હું પતિ તરીકે તો ન જ રહી શકું પણ માનવની કોટિમાંથી ઉતરી પડી, અધમ પશુ કેટિમાં મૂકાઈ જઉં! તું માત્ર પ્રાણવલ્લભા જ છો એટલું જ નહીં પણ મારો ભાવિ પંથ ઉજાળનાર અદ્વિતીય દીપિકા સમ છે. અરે! મારી સાચી માર્ગદર્શિકા છો. તારું સ્થાન મારા હદયમાં જ્ઞાનદિશા દેખાડનાર ગુરુ જેવું છે. ભકિતનું કેન્દ્ર જેમ જનની કમલશ્રી છે તેમ પ્રીતિનું કેન્દ્ર પ્રેયસી મયણાસુંદરી છે. ઉભયની હાજરીમાંથી હું માત્ર એકાદ સંવત્સર જ આશે જવા ધારું છું.
-પ્રસંગ ૧૦ તથા ૧૧ એ તે આપણું રોજના જીવનના બનાવો સમાન છે. એમાં માતાનું વાત્સલ્ય અને પત્નીની પ્રીતિ ડગલે ડગલે ચાખવાની પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રતિવર્ષ શ્રીપાળ ચરિત્ર શ્રવણ કરતાં કંટાળે નથી આવતો કે અભાવ નથી ઉપજતે એના કારણુમાં ઉપર જેવા સંખ્યાબંધ શિક્ષાપાઠ એમાં વાણુતાણ

Page #24

૧૭૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
રૂપે વણાયા છે. એ મુખ્ય કારણરૂપ છે. એ વૃત્તાન્તામાંથી અવનવા ગ્રહણ કરવાના ઉપલબ્ધ થાય છે. સંસારના કાર્યોમાં એ દીવાદાંડીની છે અને સાથેાસાથ આત્મશ્રયના પથનુ` દિશાસૂચન પણ કરે છે.
[ વૈશાખ
પદાર્થ પાઠ ગરજ સારે
કમલશ્રીને શ્રીપાલના વિદેશગમનથી હરકેાઇ માતાને દુઃખ થાય તેમ જરૂર દુ:ખ થાય છે છતાં પરિસ્થિતિની ચાખવટ થતાં જ સાચી હિંમત એ દાખવે છે; સાહસ અને પુત્રના શ્રેય આડે ઉભવાતુ નથી તે। એ પસદ્ન કરતી કે નથી તેા નેત્રાને આંસુઓથી ભરી દેતી. આ યુગમાં આવી માતાઓની વધુ જરૂર છે. માતાઓની હાર્દિક પ્રેરણા વિના માયકાંગલાપણુ` કે અકર્માંણ્ય દશા દૂર થવાની નથી. સાહસને નીતર્યા વિના જાત, સમાજ કે રાષ્ટ્રના ઉદ્ધાર શક્ય પણ નથી જ. ‘ દેશમાં અર્ધા રેાટલા મળે તેા પરદેશ ન જવુ'' એ સલાહ આજના કાળમાં બંધ બેસી શકે તેમ નથી જ.
શ્રીપાળની માતાની વાત પ્રતિવર્ષ કણ પર અથડાય છે છતાં જૈન સમાજની મ્હેનાના રાદણા-કુટા ન જાય કિવા અજ્ઞાનમૂલક દોરાધાગા કે વહેમ ન ટળે તા સાંભળવાના કંઇ જ અર્થ ન લેખાય.
પત્ની મયણાએ તે અદ્ભૂત કાર્ય કરી ખતાવ્યું છે. ખુદ શ્રીપાલકુમારના એ માટેના ગૌરવસૂચક વચનાથી એની પ્રતિતી થાય છે. મયણાસુંદરી જેવા રમણીય રત્ના ઘેર ઘેર જન્મે તેા જૈન સમાજની શિકલ જ બદલાઇ જાય. પરમામા શ્રી મહાવીર દેવના સિદ્ધાંતના વિજયધ્વજ સારી આલમમાં ફ્રકી ઊઠે.
આપત્તિને હસ્તા મુખડે ઘેાળી પી જનાર, દુઃખ આવે જરાપણ ગભરાયા વિના ઉદ્યમ ન છેડનાર અને સુખ કિવા વાહવાહ આવતાં એ વેળા જરાપણ ફુલાઇ ગયા વિના સમભાવથી કાર્ય થી રહેનાર આ રાજકુમારી આજની એકવી સમી સદીની લલનાઓ માટે આદર્શ સમાન છે. વિરહ ટાણે એ જેમ ફા ખ્યાલ કરાવે છે તેમ આજ્ઞા શિરસાવદ્ય કરવાની તમન્ના પણ બતાવે છે જ. છાતી માથા કુટવાના કે અન્ય પ્રકારના ઉપાલંભ દેવાના અગર તા અન્ય જાતની નબળાઈ દાખવવાના કંઇ પણ ચેનચાળા વિના એકાદા મંત્રની માફક સ્વામીને લમિંદુ ન ચૂકવાની યાદ આપી હસ્તે મુખડે વિદાય આપે છે.
આ જાતનું ખમીર પ્રગટાવ્યા સિવાય ભાવિ પ્રજામાં આપણા પૂર્વજો વસ્તુપાળ, વિમળશા કે દયાલશા અથવા તે ભામાશા કે જગડુશા જેવા નરરત્ના પાર્ક એ આશા નહીં જ સેવી શકીએ. ( ચાલુ )
ચાસી

Page #25

માનસન્માન =
નામાંકન કરાય અપાર માન
મકાન-
મમમમ મ મ મ મ મ
.' મ સાથે
I
ચગાવંચક, ક્રિયાવચક અને ફલાવ ચક છે
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
લેખકઃ - ૭ ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા. M. B. B. S. નિર્મલ સાધુ ભગતિ લહી....સખી દેખ દે,
ગ અવંચક હાયસખી... કિરિયાવંચક તિમ સહી...સખી
ફલ અવંચક જોય...સખી..” -શ્રી આનંદઘનજી. ઉપક્રમ
શાસ્ત્રમાં ગાવચક, ક્રિયાવંચક અને ફલાવંચક એ અવંચકત્રયને નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો છે. તેના ઉપરથી ફલિત થતો ઉત્તમ પરમાર્થ વિચારવા જેવો ને મનન કરવા જેવો છે. શ્રીમાન હરિભદ્રાચાર્યજીએ શ્રી યોગદષ્ઠિસમુચ્ચયમાં આ અવંચકની
પષ્ટ વ્યાખ્યા સંક્ષેપમાં દર્શાવી છે. તે ઉત્તમ પરમાર્થ રહસ્યથી પરિપૂર્ણ હોઈ તે પર વિશદ વિચારણા કરવી આવશ્યક છે. આ સતશાસ્ત્રને સ્વાધ્યાય કરતાં તે પર વિસ્તૃત વિવેચન કરવાની આ લેખકને ભાવના થઈ જે ઘણે અંશે ફલિત થઈ છે. એટલે તદતગંત આ અવંચકત્રયને પણ યથાશક્તિ-મતિ વિચાર કરવાનું સહેજે બની આવ્યું છે. તેમાંથી કંઇક અ નમૂનારૂપે સુજ્ઞ વાચકની સુવિચારણાર્થે રજૂ કરવાનો ઉપક્રમ કર્યો છે.
આ અવંચકત્રયનું સ્વરૂપ સમજવા માટે શ્રી હરિભદ્રાચાર્યજીએ બાણુની લક્ષ્યક્રિયાનું દષ્ટાંત ઉપન્યસ્ત કર્યું છે – અવંચકત્રચી
" योगक्रियाफलाख्यं यच्छ्यतेऽवश्चकत्रयम् ।
साधूनाश्रित्य परममिषुलक्ष्यक्रियोपमम् ॥" અર્થાત—“ સાધુઓને આશ્રીને વેગ, ક્રિયા ને ફલ નામનું અવંચકત્રય ( ત્રિપુટી) સંભળાય છે. તેને બાણની લક્ષ્મક્રિયાની ઉપમા છે. ”
હવે આ દષ્ટાંતને વિશેષ વિચાર કરીએ –
યોગાવંચક, ક્રિયાવંચક અને ફલાવંચક એ ત્રણ પ્રકારના અવંચક શાસ્ત્રમાં કહ્યા છે. આ અવંચક એક પ્રકારનો અયકત સમાધિવિશેષ-ગવિશેષ છે. નાના પ્રકારના સોપશમને લીધે ઉપજો તેવા પ્રકારનો આશયવિશેષ-ચિત્તપરિણામવિશેષ છે.
“અવંચક” એટલે શું ? અવંચક એટલે વંચે નહિં, છેતરે નહિં તે. જે કદી ખાલી ન જાય. એકે નહિ. એવો અમોધ, અચક, અવિસંવાદી, રામબાણ તે અવંચક. યોગ એવો કે કદી વંચે નહિં-ચૂકે નહિ, તે ગાવંચક ક્રિયા એવી કે કદી વંચે નહિંફોગટ જાય નહિં, તે ક્રિયાવંચક ફલ એવું કે કદી વચે નહિં, ખાલી જાય નહિ તે ફલાવંચક.

Page #26

૧૭૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ વૈશાખ
સતપુરુષોને આશ્રીને
આ પરમ ઉત્તમ અવંચકત્રય સાધુઓને એટલે કે સાચા સાધુગુણથી શોભતા સત્કરુષોને આશ્રીને છે, સાચા “ મુનિ ” એવા જ્ઞાની પુરુષોને અવલંબીને છે, એમ તેને સંબંધ સમજવાનો છે. એટલે કે સાચા સાધુસ્વરૂપ સત્પરુષને-સાગરને યોગ, જોગ તથા રૂ૫ ઓળખાણ તે યોગાવંચક છે; તે યોગ કદી વંચે નહિં, અમોધ હેય, અવશ્ય અવિનંવાદી હેય. અને પછી પુરુષને તેવા સત્પરુષ સ્વરૂપે ઓળખી, તેના પ્રત્યે જે વંદનનમસ્કાર–વૈયાવચ્ચ વગેરે ક્રિયા કરવામાં આવે તે કિયાવંચક કહેવાય; તે ક્રિયા કદી વંચે નહિં, ફોગટ જાય નહિં, અચૂકપણે અવશ્ય લાભદાયી થાય જ. આમ પુરુષ સગુરુને તથારૂપે ઓળખી તેના પ્રત્યે જે વંદનાદિ ક્રિયા કરવામાં આવી, તેનું ફલ પણ કદી વંચે નહિ, અમેઘ હોય, અચૂકપણે પ્રાપ્ત થાય, તે ફલાવચક જાણવું. આ ત્રણ અવંચક અહિ' પ્રથમ ગદષ્ટિમાં દ્રવ્યથી હેાય છે.
સદગુરુ વેગે વંદન ક્રિયા, તેહથી ફલ હોય જેહે રે; યોગ ક્રિયા ફલ ભેદથી, ત્રિવિધ અવંચક એહ રે–વીર જિનેસર દેશના.”
શ્રી યશવિજ્યજીત ગદષ્ટિ સક્ઝાય બાણુની લક્ષ્ય ક્રિયાની ઉપમા
આ અવંચક ત્રિપુટીને બાણુની લક્ષ્યક્રિયાની ઉપમા બરાબર ઘટે છે. જેમ લક્ષ્યનેનિશાનને બરાબર તાકીને છોડેલું બાણુ લક્ષ્યને અવશ્ય વધે, ચૂકે નહિં, ખાલી જાય નહિ અકળ ગાય નહિં. નિજ કાર્યની સિદ્ધિ કરે; તેમ શુદ્ધ આત્મસિદ્ધિરૂ૫ લંક્ષનેઅનુલક્ષીને–તાકીને કરવામાં આવેલા યોગ, ક્રિયા ને ફળ અવંચક હેય, અવશ્ય પોતાના સાયરૂપ લક્ષ્યને સાધે, અમેઘ અચૂક હેય, અવિસંવાદીપણે સ્વીકાર્યોની ચેકસ સિદ્ધિ કરે. .
આમાં નિશાનને બરાબર તાકીને બાણને ધનુષ્ય સાથે યોગ-જોડાણ થવું, અનુ. સંધાન થવું. તેની બરાબર ગાવંચક છે. આમ બરાબર તાકેલા બાણુની નિશાન પ્રત્યે ગમન કરવાની જે કિયા, તેની બરાબર દિયાવંચક છે. અને નિશાનને વીંધવા જે કાર્યસિદ્ધિ થવી, તેની બરાબર ફલાવંચક છે. અર્થ રહસ્ય–
આ દષ્ટાંત ઘણું અર્થ-રહસ્ય ભરેલું છે, ને તેના ઉપરથી નીચેના મુદ્દા તારવી શકાય છે –
બાણને થોગ–અનુસંધાન બરાબર નિશાન તાકીને ન હોય, તે નિશાન પ્રત્યેની ગમનક્રિયા પણ આડીઅવળી હોય, ને નિશાન ચૂકી જવાય. તેમ આત્મસિદ્ધિને લક્ષ્ય બરાબર તાકયા વિના જે પગ વંચક હોય, તો તેની સાધક ક્રિયા પણ વંચક હોય. અને કુલ ૫શુ વંચક હોય,

Page #27

અંક ૭ મે ] ગાવંચક, ક્રિયાવંચક અને ફલાવે ચક
૧૭૩ બાણને યોગ-જોડાણ બરાબર નિશાનને તાકીને કરવામાં આવેલ હોય, તો જ નિશાન પ્રત્યેની તેની ગમનક્રિયા સીધી સડસડાટ હોય, ને નિશાન વીંધાય, ચૂકે નહિ. તેમ આત્મસિદ્ધિનું લક્ષ્ય બરાબર તાકીને જે ચોગ અવંચક કરવામાં આવે, તો પછી તેની સાધક ક્રિયા પણ અવંચક હોય, અને સિદ્ધિરૂપ ફળ પણ અવંચક જ હોય. ભંગી–
આમ આ ઉપરથી ભંગી ફલિત થાય છે. (૧) યોગ અવંચક હોય, તો ક્રિયા-કુલ અવંચક હાય. (૨) યોગ અવંચક હોય, તો ક્રિયા-હલ વંચક ન હોય. (૩) યોગ વંચક હોય, તો ક્રિયા-ફેલ પણ વંચક હોય. (૪) ગ વંચક હોય, તે ક્રિયા-ફલ અવંચક ન હોય. આ સર્વનો નીચેની આકૃતિ પરથી બરાબર ખ્યાલ આવી શકશે
વંચક.
ક્રિયા
યક
૨ાગ
વેગ
| કિયા
ફલ
માણુ
અવંચક
નિશાન
અવંચક
અવંચક
વ ચક
વ ચક
1થી
શા
છે

Page #28

૧૭૪ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ વૈશાખ સપુરુષનો વેગ –
આ ઉપરથી સ્પષ્ટ સમજાશે કે એક યોગ જ જે બરાબર ન હોય, તો બધી બાજી બગડી જાય છે. અને આ યોગ સદ્દગુરુ સપુરુષને આશ્રીને છે, એટલે સાચા સાધુપુરુષને, સદગુરુનો જોગ બરાબર ન બને, તો ક્રિયા ને કલને ધાણ બગડી જાય છે. તે આ રીતે(૧) સદગુરુ સત્પષ મળ્યા હોય, પણ તે ઓળખાય નહિં, તે તેનો યોગ અગરૂપ થઈ પડે છે. નિષ્ફળ જાય છે. (૨) અથવા અસતગુરુને સદ્દગુરુ માની લીધા હય તે પણ યાગ અગરૂપ થાય છે. ટેલીફોનમાં ખોટો નંબર ધ્વઈ ગયા જેવું થાય છે . (૩) અથવા સદગુરુ મળ્યા હોય, પણ પિતામાં તેવી તથારૂપ યોગ્યતા ન હોય, તો યોગ ન મળ્યા બરાબર થાય છે, “ લગન વેળા ગઈ ઊંધમાં ” તેના જેવું થાય છે. લક્ષ્ય એક જ
અને બીજી એ સમજવાનું છે કે બાણનું નિશાન-લય એક જ હોય છે. તે નિશાનથી આડુંઅવળ ઉપર નીચે બાણ જાય, તે નિશાન વિધાતુ નથી, અફળ જાય છે, અથવા આડાઅવળા અલક્ષ્ય વિધાવારૂપ અનેક ફળ થાય છે, પણ એક ઈષ્ટ લક્ષ્ય પામવારૂપ ફળ મળતું નથી. તેમ પરમાર્થમાં પણ એક જ નિશાન છે, એક જ લક્ષ્ય છે, અને તે શુદ્ધ આત્માની સિદ્ધિ અથવા મેક્ષ એ જ એક લક્ષ્ય છે. એટલે જે યોગ, જે ક્રિયા, તે એક મોક્ષ લય પ્રત્યે લઈ જાય, તે જ સફળ છે, બાકી બીજી બધી અફળ છે; અથવા તો એક મોક્ષરૂપ ફળને ચૂકી જઈ, ચારે ગતિમાં રખડવારૂપ અનેક ફળ આપનારી છે. આમ અવંચક એવા યોગ, ક્રિયા ને ફલની એકતા છે, અને વંચક એવા યોગ, ક્રિયા ને ફલની અનેકતા છે.
“ એક કહે સાધીએ વિવિધ કિરિયા કરી,
ફલ અનેકાંત લોચન ન દેખે; ફલ અનેકાંત કિરિયા કરી બાપડા, રડવડે ચાર ગતિમાંહે લેખેધાર તરવારની સેહલી દેહલી .
ચદમાં જિનતણું ચરણસેવા. ” શ્રી આનંદઘનજી. અવંચક–
આમ એક જ લક્ષ્યના અનુસંધાન–જોડાણરૂપ જે યોગ બને, તેના જ અનુસંધાનરૂપ ક્રિયા જે કરવામાં આવે અને તેના જ સંધાનરૂપ એક ફળ જ મળે, તે એ ત્રણે અવંચક *" जे अबुद्धा महाभागा वीरा असमत्तदंसिणो । असुद्धं तेसिं परकंतं सफलं होइ सव्वसो ॥ जे य बुद्धा महाभागा वीरा सम्मत्तदंसिणो। सुद्धं तेसिं परकंतं अफलं होइ सव्वसो॥"
શ્રી સૂયગડાંગ સૂત્ર. .
( આના પરમાર્થ માટે જુઓ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર પત્રાંક ૩૯૧)

Page #29

અંક ૭ મે. ] ગાવંચક, દિયાવંચક અને ફલાવંચક
૧૭૫ છે. પણ એક જ લક્ષ્યના અનુસંધાનરૂપ થગ ન હોય, વિવિધલક્ષી અનેકાંત ક્રિયા હાય, અને તેથી કરીને વિવિધ અનેકાંત ફળ-ચારે ગતિમાં રડવડવારૂપ ફળ મળે, તે એ ત્રણે વંચક છે. સતપુરુષનું ઓળખાણ
અને આ લક્ષ્યનું ભાન પણ સદ્દગુરુ સપુરુષના સમાગમ વેગથી થાય છે, માટે સાચા સદગુરુનો ચોગ તથારૂપ ઓળખાણું તે કારણનું પણ કારણ હોવાથી ગાવચક છે, તે સપુરુષ સદગુરુના સેવાભક્તિ આદિ કરવા તે કિયાવચક છે, અને પરંપરાએ તેના કલરૂપે મોક્ષની પ્રાપ્તિ થવી તે લાવંચક છે.
પરમ તાવિકશિરે મણિ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ ઉત્તમ મનનીય વચનો કહ્યાં છે કે
જીવને જ્ઞાની પુરુષનું ઓળખાણ થયે તથા પ્રકારે અનંતાનુબંધી ક્રોધ, માન, માયા, લેભ મેળાં પડવાને પ્રકાર બનવાગ્ય છે, કે જેમ બની અનુક્રમે તે પરિક્ષીણપણાને પામે છે. સપુરુષનું ઓળખાણ જેમ જેમ જીવને થાય છે, તેમ તેમ મતાભિગ્રહ, દુરાગ્રહતાદિ ભાવ મેળા પડવા લાગે છે, અને પોતાના દેષ જેવા ભણી ચિત્ત વળે છે. વિકથાદિ ભાવમાં નીરસપણું લાગે છે કે જુગુપ્સા ઉત્પન્ન થાય છે. x x x જીવને સસ્પષનો યોગ થયે તે એવી ભાવના થાય કે અત્યાર સુધી જે મારા પ્રયત્ન કલ્યાણને અર્થે હતાં તે સૈ નિષ્કળ હતાં-લક્ષ વગરના બાણની પેઠે હતા. પણ હવે પુરુષને અપૂર્વ યાંગ થયો છે, તો મારાં સર્વ સાધન સફળ થવાને હેતુ છે. ” ઇત્યાદિ.
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર, પત્રાંક ૪૩૩. શ્રીમાન્ આનંદઘનજી અને શ્રીમાન દેવચંદ્રજી આનો પ્રતિધ્વનિ કરે છે કે- “ પરિચય પાતક ઘાતક સાધુ શું રે, અકુશલ અપચય ચેત, ગ્રંથે અધ્યાતમ શ્રવણ મનન કરી રે, પરિશીલન નય હેત. સંભવ ”
શ્રી આનંદઘનજી પ્રભુપણે પ્રભુ ઓળખી રે, અમલ વિમલ ગુણગેહ, - સાધ્યદષ્ટિ સાધકપણે રે, વંદે ધન્ય નર તેહ ”
“સાયરસી સાધકપણે, અભિસંધિ રમ્યા નિજ લક્ષ રે.” -શ્રીકવચંદ્રજી વંચકાગનું ઠગપણું
આમ વંચક-અવંચક શબ્દના પ્રયોગમાં ભગવાન શાસ્ત્રકારે ઘણો પરમાર્થ સમજાવ્યે છે. વંચક એટલે છેતરનાર, ઠગનાર, છળનાર. ઠગ જેમ માણસને ભૂલાવામાં નાંખી દઈ, થાપ આપે છે. તેમ આ વંચક ગાદિ જીવને ભૂલાવા-ભ્રમણામાં નાંખી દઈ ઠગે છે. છેતરે છે, છળે છે કારણ કે મૂળ લયનું ભાન ન હતાં છતાં, જીવ બિચારો બકમમાં ને બકમમાં એમ માને છે કે હું યોગ સાધું છું, હું ક્રિયા કરું છું, મને ફળ મળશે. પણ તે બિચારો ઠગાય છે ! ને અનંત યોગ સાધતાં છતાં, અનંત ક્રિયા કરતા છતાં તે ઉધે રવાડે ચડી ગયો હોવાથી અનંત ફળ પામતે ચારે ગતિમાં રડવડે છે–રખડે છે

Page #30

૧૭૬
[ વૈશાખ
“છાર પર લિપણે'
આવી ને આવી ભ્રમણામાં આ જીવે વેચક એવા અનંત યોગ સાધન કરવામાં કાંઇ બાકી રાખી નથી, વંચક એવી અનંત ક્રિયા કરવામાં કાંઈ મણું રાખી નથી, અનંત પરિશ્રમ ઉઠાવવામાં કાંઈ પાછી પાની કરી નથી. પણ તે બાપડાની આ બધી મહેનત પાણીમાં ગઈ છે, “છાર પર લિંપણુ' જેવી નકામી થઈ છે, ને તેનું પરિણામ મોટું મીંડું આવ્યું છેT[
: મોટું મીંડું –
કારણ કે અનંતકાળના પરિભ્રમણમાં આ જીવે અનંત વાર દીક્ષા ગ્રહણ કરી હશે, સાધુ-સંન્યાસી-બા બન્યા હશે! મેરુપર્વત જેટલા ઘા-મુહપત્તિ વાપર્યા હશે! યમ, નિયમ, સંયમ, ત્યાગ, વૈરાગ્ય વગેરે અથાગ આદર્યા હશે; વનવાસ લઇને, મૌન ધારણ કરી, દઢ પદ્માસન લગાવીને બેસી ગયો હશે ! પ્રાણાયામ વગેરે હઠયોગના પ્રયોગ કરી સમાધિ ચઢાવી ગયે હશે ! સ્વરોદય વગેરે જાણી અને મંત્ર-તંત્રાદિના ચમત્કાર બતાવી મુગ્ધ જનોને ભેળવ્યા હશે ! અનેક પ્રકારના જપ-તપ કર્યા હશે; સર્વ શાસ્ત્રને પારંગત બની આગમધર, શ્રતધર, શાસ્ત્રમાં ખખ્યો હશે ! રવમતના મંડનમાં ને પરમતના ખંડનમાં પાવરધા બની “દિગ્ગવિજય” કરવા પણ નીકળી પડ્યો હશે! અરે પિતાનું કાંઈ પણ ઠેકાણું નહિ છતાં, ઉંચા પાસપીઠ પરથી મોક્ષ સુધીના ઉપદેશરૂપ મોટા મોટા વ્યાખ્યાન આપી, સાક્ષાત વાચસ્પતિના જેવી વક્તાબાજી કરી, વ્યાખ્યાન-ધરા ધ્રુજાવીને સભાઓ ગજાવી હશે !
તદપિ કછુ હાથ હજુ ન પ’– | આટલું બધું એ બિચારાએ અનંતવાર કર્યું હશે! પણું તેના હાથમાં હજુ કાંઈ આવ્યું નહિં! તેના હાથ તો ખાલી ને ખાલી ! મેલ તો હતો એટલે જ દૂર પડયો છે ! કારણ કે એક મૂળભૂત કારણ જે કરવાનું સૌથી પ્રથમ અગત્યનું હતું, તેને તેને યોગ ન બન્યો; સાચા સદગુરુનો તેને યોગ ન મળે એટલી એક ખામી રહી ગઈ ! એટલે એના એ બધાં સાધન સ્વરૂપે સાચા છતા, તેને તો બંધનરૂપ બની એળે ગયા, શૂન્યમાં પરિજુમ્યા ! કારણ કે હજાશે કે લાખે વિજળીની બત્તી ગોઠવો હોય, પણ એક “મેઇન સ્વીચ ” (મુખ્ય ચાવી) ચાલુ ન હોય તો બત્તી પ્રગટે નહિં, અંધારું જ રહે; તેમ અનંત સાધને કરે, પણ સદ્દગુરુનો યોગ ન હોય તે જ્ઞાન-દીવો પ્રગટે નહિં, અંધારું જ રહે. આ અંગે-જાણે સાક્ષાત જેગીંદ્ર ગર્જના કરતા હોય, એ પ્રગટ ભાસ આપતા પરમએ ભાખ્યા છે, જે આપણે હવે પછી જોશું.
( અપૂર્ણ )

Page #31

શાહ ધનજીભાઈ પ્રેમચંદ.
ચાહ, સુક્રોમેવો, પીપરમેંટ તથા –* કરીયાણાના વેપારી. -
ખેદકારક પચત્વ
ચુનીલાલ નાગરદાસ શાહ [ સભાના ભૂતપૂર્વ માનદ મંત્રી છે મૂળ તેઓ ધોલેરાના વતની અને શાહ નાગરદાસ રવજીભાઇના સુપુત્ર હતા. તેમનું કુટુંબ ધર્મચુસ્ત અને શ્રદ્ધાળુ તરીકે પ્રખ્યાતિ પામેલું હતું. ધંધાથે તેઓ ભાવનગર આવ્યા હતા અને તેમના મિલનસાર સ્વભાવને કારણે તેઓ આપણી સભાના સેક્રેટરી બન્યા હતા. સ. ૧૯૮૯ માં તેમને સેક્રેટરી તરીકે ચુંટવામાં અગ્યા અને તેઓએ દસવર્ષ પર્યંત એકધારી સેવા આપી હતી. મૂક સેવાભાવ એ તેમને જીવનમંત્ર હતા.
સ', ૨૦૦૦ માં તેમને અચાનક પક્ષધાતના હુ મલે થયા. બાદ તે એ વઢવાણ કે’ ગયા અને ચાલુ વર્ષના ફાગણ વદિ છઠ્ઠના રોજ ૬ ૦ વર્ષની વયે તેઓ સ્વર્ગસ્થ થયા. સદ્દગતે સભાની સેવા સારી રીતે બજાવી હતી અને “ સુવણું–મ હેરસવ ” પ્રસંગે તેમની મૂક દોરવણીએ સારા યશ પ્રાપ્ત કર્યો હતે, અમે સ્વર્ગસ્થના આત્માની શાંતિ ઈછીએ છીએ અને તેમની ધર્મ પાની મેઘીબાઈને અંતઃકરણ પૂર્વક દિલાસો આપીએ છીએ.
- આપણી સભાના મુખ્ય કાર કુન મેહનલાલ મગનલાલ શાહ, જેઓએ સભાની લાંબા સમય જ" ની નોકરી કરી હતી. તેઓ ઐશુદિ ૧૨ ના રોજ ૪૭ વર્ષ ની વયે સ્વર્ગવાસી થયા છે. સદ્ ગત
સ્વભાવે મિલનસા, અને શાંત પ્રકૃતિના હતા. અમે સદ્ ગતના આત્માની શાંતિ ઈછીએ છીએ અને તેમના આપ્તજનો પર આવી પડેલા દુ:ખમાં સમવેદના પ્રગટ કરીએ છીએ.

Page #32
Reg. No. B. 156 ભરતેશ્વર બાહુબલી વૃત્તિ ભાષાંતર પુરુષ વિભાગ 1-2 (સંપૂર્ણ ) ભરફેસરબાહુબલિની સઝાય તે સષ્ઠ પ્રતિક્રમણમાં હંમેશા બેલાય છે, પણ તેમાં દર્શાવાતા મહાપુરુષોનાં વૃત્તાંત તમે જાણે છે ? ન જાણતા હો તો આ પુસ્તક મંગાવો. તેમાં હ૦ મહાપુરુષોના જીવનવૃત્તાંત સુંદર અને રેચક ભાષામાં “વર્ણવવામાં આવ્યાં છે. કથાઓ મનપસંદ અને સૌ કોઈને ગમી જાયેં તેવી છે. અવશ્ય આ ફરતક વસાવો. કેમ સાઈઝના વૃઇ લગભગ ચારસો, છતાં કિંમત માત્ર રૂપિયા ત્રણ, પોસ્ટેજ જુદું. લખો –શ્રી જૈન ધર્મપ્રસારક સભા, ભાવનગર શ્રી ત્રિષષ્ટિ શલાકાપુરુષ ચરિત્ર ભાષાંતર પર્વ 1 થી 100 વિભાગ 5 આ આખા ગ્રંથમાં દશ પર્વ છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્યની આ અપૂર્વ કૃતિ છે. મૂળના લોક 34000 છે. તેનું ભાષાંતર જુદા જુદા પાંચ ભાગમાં પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. 1 પ્રથમ ભાગ-પર્વ 1-2 શ્રી ઋષભદેવ, અજિતનાથ વગેરેના ચરિત્ર. કિં. રૂા. 3-4-0 2 બીજો ભાગ–પર્વ 3-4-5-6 શ્રીસંભવનાથથી મુનિસુવ્રતસ્વામી સુધીનાં ચરિત્ર.કિં. રૂ. 3-4. 0 3 ત્રીજો ભાગ-પર્વ 7 મું. જૈન રામાયણું ને શ્રી નમિનાથ ચરિત્ર કિં રૂા. 1-8-0 4 થો ભાગ–પર્વ 8-9. શ્રી નેમિનાથ ને પાનાથ વગેરેનાં ચરિત્ર કિં. રૂા. 3-0-0 5 પાંચમે ભાગ–પર્વ 10 મું. શ્રી મહાવીર સ્વામીનું સવિસ્તર ચરિત્ર કિં. રૂા. 5-8-0 ( આ પાંચમે ભાગ હાલ શીલીકમાં નથી.) બે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર (મૂળ) બે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર મૂળ તેમજ સુત્રોનો સંક્ષિપ્ત ભાવાર્થ, સામાયિક લેવા પારવાની વિધિ, ચોવીશ તીર્થકરોના નામો, વર્ણ અને લાંછન વિ. ઉપયોગી હકીકતનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. રાઈ તેમજ દેવસી પ્રતિક્રમણની વિધિ પણ આપવામાં આવેલ છે. કિંમત પાંચ આના. લખો શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર, શ્રી પૃથ્વીચંદ્ર ચરિત્ર (ગદ્યબદ્ધ) પૃથ્વીચંદ્ર અને ગુણસાગરને એકવીશા ભવનો સંબંધ આપણામાં સારી રીતે જાણીતો થયેલ છે. શંખરાજા ને કલાવતીના ભાવથી પ્રારંભી એકવીશમાં પૃથ્વીચંદ્રના ભવ પર્યતને વિસ્તૃત વૃત્તાંત આ ગ્રંથમાં કર્તાશ્રી પંડિત રૂપવિજયજીએ સુંદર રીતે શું છે. કથા રસિક હોવાથી વાંચતાં આહલાદ ઉપજે છે. અંતર્ગત ઘણી ઉપદેશક કથાનો સંગ્રહ કરવામાં આવ્યો છે. તેત્રીશ ફોર્મની પ્રતની કિંમત માત્ર રૂા. ચાર, પટેજ અલગ. " મુદ્રક શાકં ગુલાબચંદ લાલુíઇ-શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ-ભાવનગર.