________________
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ વૈશાખ
રાજહંસને દયા છૂટી; તે એકદમ કાગડાની પાસે આવ્યો અને તેને પિતાની પીઠ પર ઊંચકી લીધે.
હંસે કહ્યું: “ભાઈ ! મને એક જ ઊડ આવડે છે. હવે જોઈ લેજો આ મારી એક ઊડ. બરાબર બેસજે હે !”
હંસ તો ઊડ્યો તે ઊયો. હિમાલયનાં શિખરો વધીને માનસ સરોવર સુધીને પંથ કરનાર રાજહંસ, ગંગાને પટ વીધી સામે કાંઠે ગયો અને ત્યાંથી મેટું ચક્કર લગાવી કાગડાભાઈને વિશાળ આકાશદર્શન કરાવી પાછો વડલા હેઠળ લાગે. નીચે ઊતર્યો ત્યારે કાગડાના પેટમાં જીવ આવ્યો.
પણ એ તે કાગડાભાઈ !
હંસે જમીન પર પગ મૂક્યા ન મૂળ્યા ત્યાં તે કાગડે કા કા કરતો પીઠ પરથી ઊડીને વડલે પહોંચ્યો અને વડલાની એ જ ડાળી પરથી ફરી એક વાર હંસ પર ચરકયો ! કાગડો બીજું શું કરે ?
રાજહંસે ઘડી પછી ઊડી ગયા,
ધીમાને વાત પૂરી કરી અને પછી પોતાને પક્ષ સાબિત કરવા કહ્યું “ અંતે કાગડા તે કાગડો ! એને હંસને સંસર્ગ થાય કે એને હંસની ચમત્કારિક ઉડ્ડયન શક્તિનો પરચો થાય તે પણ અંતે એ ચરકવાનું જ કામ કરે. કાગડા કદી રાજહંસ જેવી સાત્વિકતા ધારણ કરી શકે ? અને થોડીવાર સંસર્ગથી સુધરવાના પ્રસંગ દેખે તે પણ અંતે એ કાગડે જ – રહે, એ ચરકે જ, એ એની બડાઈ હાંક્યા કરે, એ પોતાના અભિમાનમાં મસ્ત રહે, એ પિતાની બાંઠાઈમાં ને બાંડાઈમાં જ ભવ પૂરે કરે.
પ્રબુદ્ધને તે વાત સાંભળવામાં ખૂબ રસ પડ્યો હતો, એને કાગડો બીજી વાર ચરકો એ વાત સાંભળી ત્યારે ગમત પણ ખૂબ પડી, પણ એ વાત પરથી જે ૨હસ્ય તારવણી ધીમાને કરી તેને એ સંમત ન થયો. એણે ધીમાનની આખી ચર્ચાને ઊથલાવી નાખી. એણે વૃહ રાજહંસાએ કરેલી કાગડાની ઉપેક્ષા સાથે પિતે મળતો થતો નથી એમ જણાવ્યું, રાજહંસોએ પ્રમાણિક પ્રયત્ન કરી કાગડાને ઠેકાણે લઈ આવવો જોઈતો હતો એમ દલીલ કરી અને રાજહંસની ઉપેક્ષા એને દૂષણરૂપ લાગી. કાગડાને સુધારીને રસ્તે લાવી શકાત એની શકયતા પર એણે ખૂબ ભાર મૂક્યો અને સ્વભાવ ફેરવવા માટે જોઈતી ધીરજ, આવડત અને સહિષ્ણુતાની જરૂરીઆત પર એણે ઠંડે કેડે વિવેચન કર્યું.
પ્રબુહનું કહેવું એમ હતું કે મનુષ્યમાં નીચતા સંયોગ અને પરિસ્થિતિને આધારે આવે છે. એ નીચ સોબતમાં ઊછરે કે એના સંયોગો વિપરીત થઈ જાય તો તે નીચ બને છે. એણે એક માબાપના બે પોપટનાં બચ્ચાંને દાખલો આપી બતાવ્યું કે સંતની મઠશ્રેણીમાં ઊછરેલ પોપટ વિવેકનો સાગર થયો અને ચોરની પલ્લીમાં ઊછરેલ તેનો સગે
