Jain Dharm Prakash 1922 Pustak 038 Ank 02

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533440/1

Page #1

/1 2 // 6 C)0w
REGISTERED No. B. 186.
શ્રી
|
જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
સુતક ૩૮ સુ'.
વૈશાખ, अनुक्रमणका. મકે ર છે. '
સંવત ૧૯૭૮ -૦:૨::૧ માસિકની ઉક્તિ, (પથ.). ...
.. ૩૫ ૨-૩ દશનાભિલાષ.-લેખકે ઉભય છે પદ્ય.).... ....૩૬-૩૭
૪ પરમાનંદના ઉપસ હાર વા’, લેખની સમા લેાચના. .... . ૫ મહાવીર પ્રભુની જંયતી ઉજવાય ?.... .. ૬ ભાઈ બહેનોએ સત્યં તવને સ્વીકાર કરવાની જરૂર...... ૮૫ ૭ સેળ વિદ્યાદેવીએના વણ" વિગેરે.
૪૮ ૮ પહેલી બીજી ચેપની માલોચના,
પ૦ - આપણું ભાવી. . . .. •••
૫૩ ૧૦ કેશર અને જૈન. .
૫૬ ૧૧ આધુનિક જૈનાતુ કળાવિહાન ધાર્મિક જીવન.(મ. કી.) ૫૮ ૧૨ આપણું હારિંદ્રાવસ્થા ભાગવતું રાનક્ષેત્ર..... ૧૩ ચેડામાં મીઠાશ. ..., ૧૪ ફુટ નેધ અને ચર્ચા.
૫૯
પ્રગટ irી .
9
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧-૮-૦ પાસ્ટેજ . -૪-૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસાદ
ભાવનગર.
.
ભાવનગર --શારદાવિજય’ કી પ્રેસમાં શાં. મલાલ લશ્કરભાઇએ છાપ્યુ'.

Page #2

अमारूं पुस्तक प्रसिद्धि खातुं.
૧ તરતમાં બહાર પડશે. ૧ શ્રી વૃહત્ ક્ષેત્ર સમાસ. માટી ટીકા સહિત. ૨ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ભાષાંતર, ભાગ રજો. આવૃત્તિ બીજી. ( બંધાય છે.) ૩ શ્રી ધન્યકુમાર ચરિત્ર ભાષાંતર. ( બંધાય છે. )
[ રે છપાય છે. ૧ શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. ( પ્રસ્તાવના છપાય છે.) ૨ શ્રી વિનાદાત્મક કથા સંગ્રહ ભાષાંતર. (જૈન ધર્મ પ્રકાશની ભેટ માટે ) ૩ શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ ભાષાંતર. ૪ શ્રી ઉપદેશ ક૯૫વલ્લી (મન્નજિણાણુ'ની ટીકા)નું ભાષાંતર. (પ્રસ્તાવના બાકી છે) | ૫ શ્રી પવીતથિ વિગેરેના ચિત્યવંદનાદિના સંગ્રહ. ૬ આઠ દૃષ્ટિની સઝાય સાથ, ગીરનારજી તીર્થમાળ વિગેરે. ૭ શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ. મૂળ વિભાગ ૪ થે. સ્થ"ભ ૧૯ થી ૨૪. ૮ શ્રી ઉપમિતિ ભવપ્રપચા કથા ભાષાંતર-વિભાગ ૨ જો. ૯ શ્રી અધ્યાત્મક૯૫દ્રુમ ભાષાંતર આવૃત્તિ ત્રીજી.
- ૩ તૈયાર થાય છે. ૧ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય ચરિત્ર. ૨ પ્રકરણ પુષ્પમાળા વિભાગ ૨. જે (કેટલાક નાના પ્રકરણ સાથે )
** પિસ્ટના ભાવ વધતાં પત્ર લખનારાઓને સૂચના. 25
આ સભા ઉપર માસિકને અગે, બુકે મંગાવવાને અગે અથવા બીજા કોઈ પણ કારણથી પત્ર લખવામાં આવે ત્યારે જવાબ મેળવવ:ની ઈરછાવા - ળાએ ડબલ પોસ્ટકાર્ડ જ લખવા તઢી લેવી. તેમ હશે તાજ અમે જવાબ આપી શકશે. પોસ્ટકાર્ડના એ પૈસા કરવામાં આવ્યા છે. કવરના ચાર પૈસા કરવામાં આવેલા છે. તેથી એ છા પાટવાળા કાગળે પાછા પણ આપવામાં કે મોકલવામાં આવતા નથી, ડેડ લેટર ઓફીસમાં જાય છે ને ત્યાં નાશ થાય છે. આમ થવાથી પત્ર પહોંચતા નથી અને આપણે જવાબ કેમ ન આવે ? એ વિચાર કરીએ છીએ. આ હકીકત ઉપર સર્વ પત્ર લખનારા બંધુઓ ધ્યાન આપશે.
- તત્રી. પશ્ચિમ ગોહિલવાડ વીરા શ્રીમાળી જ્ઞાતિના સુધારેલા ધારી,
| કિંમત છ માના પાટેજ અરધે આના આ બુક શ્રી જીરાવાળા દાણી જૂનમાળીદાસ અંદ૨જીએ જીરા મુકામે ધારા - સુધારા કરવામાં આવ્યા તે પ્રમાણે સુધારીને છપાવી છે. બુક ખાસ ઉપયોગ છે, અરીદ કરવા ઇચ્છનારને આ સલ્લામાંથી પણ મળી શકશે

Page #3

શ્રી जैन धर्म प्रकाश.
जं कल्ले कायव्वं, तं अजं चिय करेहु तुरमाणा । बहुविग्घो हु मुहतो, मा अवरहं पडिरकेह ॥ १ ॥ “જે કાલે કરવું હોય ( શુભ કાય ) તે આજેજ અને તે પણ ઉતાવળે કર, કારણકે એક સુત્ત ( મેઘડી) પણ ઘણા વિઘ્નવાળુ હોય છે, માટે અપાર સુધી પણ ખમીશ નહીં. ( વિલંબ કરીશ નહીં. )
પુસ્તક ૩૮ મું. ] વૈશાખ-સંવત ૧૯૭૮, વીર સ°વત ૨૪૪૮. [અંક ૨ જો. मासिकनी उक्ति.
હરિગીત વૃત્ત,
સપ્તત્રિશત્ વ નિળ સેવ મ્હેં ગ્નીધી વીરા! અણુગણુ ગહનં ને સત્ય ધાર્મિકે તત્ત્વ મ્હે” શીખવ્યા વીરા ! મુઝ હૈ। અધિક તેથી અખક્તિ સેનની આ વર્ષ માં, ઉપદેશ સુણી યા વાંચા ! રસ ધર્મના ઉત્કર્ષમાં સુલક્ષિત લેખો કાવ્યદ્રારા જ્ઞાનનું વણુ કરૂ, નિશદિન નીતિ ધર્મનાં કે પાઠ હું શીખવ્યા ; વળી ચિત્તની ચારે દિશાને ધર્મર ગવડ઼ે રસ, યદિ થાય આતમ ઉન્નતિ તમ તા વીરા ! હેતે હસું. સાહિત્યરસિયા વાંચન... ઉન્માર્ગથી ઉચ્ચારવા, ધર્મ જ્ઞાન સુધાપિપાસુ સવને સ ંતાવા;

Page #4

૩
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. હું ધમ માનું, ફજ માનું, એ સુકાર્ય કરી રહું, શ્રી વીરનાં અનુયાયી જીવનપંકજો ખીલવી રહું. સંપ જંપ વધારવા યતું જૈનશાસનમાં વીશ ! સજ્ઞાન જત જગાડી ચૌવિહ સંઘને સુધારવા; શાંતિ અનુપમ અજબ વીરતા ઉરમાં રેડું સદા, શ્રી વીર વાણવડે ચિત્તગુહા ગજાવું સર્વદા, હાલા વીરા ! મમ બેધનું વાંચન મનન કરજે સદા, તદ્રત અનુસરવા યતીશ થશે દૂર દુઃખદ આપદા, સમ્યકત્વના શિખરે રહે તું એજ અમ ઉર ભાવના, શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ વધે એજ સુંદર પ્રાર્થના.
૪
૫
दर्शनाभिलाष.
મને હે સંન્તના દર્શન, નિરંતર સંન્તના દર્શન; મને હે. પ્રભાતે સંન્તના દર્શને, મને હે સન્તના દર્શન કપૂર સમ ઉજવળ કરે, કપૂર સમ સુવાસ; કપૂર સમ મંગળ કરે, નહીં લવલેશ કુવાસ;
મને હે સન્તના દર્શન. નિંદમાં ને સ્વપ્નમાં, પ્રત્યેક દષ્ટિપાતમાં, સ્થળ સ્થળ વિષે, જળ હળ દિસે, અમ હાર્દના યે ઉંડાણમાં, સબ સૃષ્ટિના સૌંદર્યમાં નયને પડો એ દિવ્ય સંતની પુનિત પ્રતિમા ભેટતાં, આનંદની ઉર્મિ ઉરે ઉભરાય એને નિરખતાં હો સન્તના દર્શન સદા હે સન્તના દર્શન.
સંસારથી સંતપ્ત જન પર શાંતિ શી વરસાવતા, ૧ પ્રયત્ન કરૂં. ૨ પ્રયત્ન ક્વીશ તો.

Page #5

લેખકે ઉભરાય છે.
૩૭
સત્ય પંથે સુઝાડી સહુને સ્નેહથી સંબોધતા; એ કર્મવારણ આત્મતારણ, બોધ ઝણું વહાવતા સમ દષ્ટિ નાખી ભવ્ય તારી ધર્મ ધ્વજ ફરકાવતા;
નિજ આત્મ જ્યોત જગાવતા, એ સન્તના દર્શન, મને હે સન્તના દર્શન.
સંદર)
૩
“લેખકે ઉભરાય છે. ” (હરિગીત અથવા નદકે લાલા હર–) તેય પણ દિવસ હતું, જ્યાં લેખકો જડતા નહીં; ત્યાં આજ શહેરે શહેરમાં. બહુ લેખકે ઉભરાય છે. તેય પણ દિવસ હતો, જ્યાં પેપરે કમાતી હતા; ત્યાં પેપરે સુકાળ થાતાં, લેખકે ઉભરાય છે. છાપા છપાતા નામના, ત્યાં રહીક બહુ દિલ લાગતી; પણ આજ તે ભયબ્રાતિ ભાંગી, લેખકે ઉભરાય છે. રાજા ગવર્નર શેઠને, કુત્રો જરા માંદે થતાં; છાપે ચડાવે વાતને એ, “લેખકે ઉભરાય છે. બેલ્યા નગરશેઠ આમ ને, દીધાંજ કીત્તિદાનને; પણ ઠેશ વાગે ચડે છાપે, લેખકે ઉભરાય છે. પૂરાણુ થોથા ફેંદીને, લેખો રચે સ્વનામથી; અકકલ હજારે કેસ છેટે, લેખકે ઉભરાય છે. મેચી, તળી, તેલી, વણકર, ગાંઠીઆવાળા સહુ; ધોળા ઉપર કાળાં કરે, સ્ત્રીલેખકે ઉભરાય છે. હાર કંઠે ધારીને, સફરે સફળ ઈછી જરા; વાઘે બનાવે કાગના, એ લેખકે ઉભરાય છે. માણસ મળે ત્રણ પાંચ જ્યાં, ચર્ચા જમાવે ગામની; છાપે ચઢાવે સભા મેટી, લેખકે ઉભરાય છે. થયું આમ તેમાં ભૂલ છે, પણ આમ જ કદિ થાય તે; એવા ટીકાકાર લેખકે, શેરીમહીં ઉભરાય છે. : ગુલાબચંદ મૂળચંદ બાવીશી.

Page #6

ની જેમ ધમ પ્રકાશ.
ભાઈ પરમાનંદના ઉપસંહારની યથાયોગ્ય સમાલોચના.
ચિત્રકળા-આળે ખેલાં ચિત્રોમાં જેટલે દરજે રસવાહકતા અધિક એટલે ઉક્ત ચિત્રમાં જે પ્રકારનો રસ લાવવાનું હોય તે સહજ સ્કુટ રીતે લાવી પ્રગટાવી શકાય તેટલે દરજે ચિત્રકળામાં કુશળતા મેળવી લેખાય. જેનામાં કેવળ શાન્તરસ સંપૂર્ણ વ્યાપેલે પ્રતીત કરાય છે તેવી જિન–અરિહંત-વીતરાગ પ્રભુની પ્રતિમા શાસ્ત્રોક્ત યથાર્થ લક્ષણ યુક્ત કરવામાં તેમજ હગત ચોક્કસ અવસ્થા દર્શાવનારી પ્રતિમાદિક આળેખવામાં ચિત્રકળા ભારે ઉપગી થઈ શકે છે. જેનોમાં આ બાબતનો રસ અને અભ્યાસ ટકી રહ્યાં કે પિષાયાં ત્યાં સુધી તો તેમણે એવા સંખ્યાબંધ સરસ નમુના દુનિયા આગળ રજુ કર્યા. પુરાતન જિનપ્રતિમાઓ તથા શાસન અધિષ્ઠાયિક દેવ દેવીઓની પ્રતિમાઓ, તાડપત્રાદિક ઉપર જેનાર ને વાંચનાર હેત પામે એવા ચિત્રાદિક સાથે શાસ્ત્રલેખ, પૂરાતન પ્રતિમાઓના પરિકર વિગેરે એની સાક્ષી ભરે છે. લગભગ ત્રણ વર્ષ સુધીની ચિત્રકળા તે ઠીક વખાણવા જેવી લાગે છે, કેમકે તેમાં રસવાહકતા–ધારેલો રસ પ્રગટાવવાની કળા દેખાઈ આવે છે. ત્યારપછી તેમાં ગમે તે સંગોને લઈ પરિવર્તન થયેલું જણાય છે. અત્યારે જ્યાં જ્યાં દેરાસરોમાં ચિત્રો પાછળ ખર્ચ કરાય છે તેમાં રસ વાહકતા ઘણી ઓછી હોય છે. અનેક સ્થળે રહેલ શત્રુંજયાદિર્ક તીર્થોના છપાયેલા, કેરાલા તેમજ ચિત્રાવેલા નાના મોટા પટ તથા સિદ્ધચક કે તીર્થંકરની છબીઓ એ એના પૂરાવારૂપ છે. આપણને સંખ્યાને મેહ લાગે છે તે ને તેટલે ગુણનોજ લાગે છે તેમાં સહેજે સુધારો થઈ શકે. જ્યાં ત્યાં ગુણ–રસંવાહકતાની ખામી દીસે છે ભાવવાહી એક પણ પ્રતિમા, ૫ટ કે છબીના દર્શન કરતાં ભ૦ત્માનું હદય શાક્તરસથી ભીનું થયા વગર કેમ રહે? તે વગર ગમે તેટલી સંખ્યા વધારવા માત્રથી શું વળે? પ્રથમમાં સ્વાભાવિકતાનું અને બીજામાં કૃત્રિમતાનું સ્પષ્ટ ભાન થતાં પ્રથમના દર્શને સહજ આનંદ અને અન્યત્ર ખેદ અનુભવાય છે, એટલે હવે આપણે પ્રમાણમાં થોડું પણ સુંદર રસવાહક બને એવું જ કામ કરતાં-કરાવતાં શીખવું ઘટે છે. એ પરમાનંદનો આશય ઠીક સમજવા પ્રયત્ન કરાય તે પરિણામે આપણને અને પ્રજાને લાભ જ થાય.
સંગીત-ગાયન અને વાદનના સંબંધમાં ૫ણું આપણું રસક્ષતિજ થયેલી જણાય છે. કયાં, કઈ ચીજ, કેવા રાગમાં ગાવી એનો રીતસરનો અભ્યાસ તે અત્યારે જેનોમાં ભાગ્યેજ કઈ રસિક અને પરિશ્રમી રડ્યાખડ્યા ભેજકાદિમાં

Page #7

- સમાચના.
૩૯. રહ્યો હશે. બાકી બીજા બધા માટે ભાગે દેખાદેખી કે કેવળ ઈચ્છાનુસારે જ ગાવા મં જાય છે, તેમાં જાણ-અજાણને ભેદ પણ ભાગ્યેજ કળાય છે. - એના મૂળ પાયારૂપ વિનય અને વિવેકને પણ વારંવાર વિસરી જવામાં આવે છે. જિનમંદિરાદિકમાં લલિત પદ કે સ્તવનાદિક આલાપમાં ગાનાર અને સાંભળનારને જે શાન્તિ અનુભવાવી જોઈએ અને શાન્ત વાતાવરણ ખડું થવું જોઈએ તેના બદલે વધારે પડતે ઘંઘાટ ને કેળાહળ ઘણાએક બીન અનુભવી ભાઈ ઓંને તરફથી થતું હોવાથી કઈ રસિક ગાયકને ક્ષેભ-વિક્ષેભ પેદા થવા પામે છે. જે એકાદ જાણકાર વધલને અનુસરી વિનય સહિત ચૈત્યવંદનાદિક કરવાનું છેરણ રાખતાં ભાઈ બહેનો શીખે તે સહુને સારા પ્રમાણમાં લાભ થઈ શકે ખરે. સહુ પિતપતાનું અલગુ કરે અને આગળ પાછળ જેરશેરથી બીજાના કાન ચમકે તેમ ઘંટ વગાઢ પ્રભુને પુંઠ દઈ પાછા ફરે એ તો અજૂગતું જણાઈ આવે છે, તેથી જ વિનય ને વિવેકને આગળ કરી સહુ ભાઈ બહેને પ્રભુભક્તિને લાભ લેતાં શીખે એ ખાસ ઈચ્છવા ચેચે છે. જ્યાં ગાયનમાં કશેજ મેળ મળતો નથી ને રસ જામતું નથી ત્યાં પછી પૂરા તાલ મેળથી ગાવાની તેમજ વાજિત્ર સાજની તે આશા શી રીતે રાખી શકાય ? જો બહારને નકામે આડંબર તજી, ખરી અસલ વસ્તુ-પ્રેમ ભક્તિ ગુરૂહિતવચને જાગે તેજ એવી સુધારણા થવી શકાય છે. ખાસ કરવાને અને ભવજળધિ તરવાને જેને આશ્રય ખપી ભાઈ બહેને લે છે તે તીર્થસ્થળમાં તે ભારે વિનય અને વિવેકપૂર્વક વર્તન રાખી સહુએ-એવું શાન્ત વાતાવરણ ખડું કરવું જોઈએ કે જેથી પવિત્ર તીર્થસેવાનો હેતુ સત્વર ફળીભૂત થઈ શકે. સંગીતકળામાં યથાયોગ્ય તાલીમ વિદ્યાથી વયેજ અપાતી ને પોષાતી રહે અને સાથે અર્થ -રહસ્ય ઠીક સમજાવવા પ્રયત્ન લેવાય તે તે હિતકર થાયજ, અને આજ કાલ જે ભયંકર ખામી નજરે પડે છે તેમાં સહેજે સુધારે થઈ શકે. કાવ્ય નાટકના સંબંધમાં જૈન સાહિત્ય એાછું તે ન લેખાય; ફક્ત પ્રમાદવશ જીવે તેનો લાભ લહી નથી શકતા. નકામી જગત કથા વધારી મૂકવાથી અમૃત સમાન તે સાહિત્યને રસાસ્વાદ લઈ શકાતો નથી. જૈન શાસનની કિંમતી સેવા ભક્તિ કરવા ઈચ્છતા સજજન ભાઈ બહેનોએ હવે પ્રમાદ-મહાદિક તજી જાપત થવું જોઈએ. જાતે યથાશક્તિને યથામતિ અભ્યાસ કરતા રહી આપણી પ્રજાને જરૂર શુભ અભ્યાસમાં જોડવી જોઈએ, તે વગર તે રસશૂન્યતા થતી શી રીતે અટકશે? આપણે કશું જ કરી ન શકીએ એવા નમાલા બની બેસવું ન જ જોઈએ, સહેજે મળેલા કિંમતી વારસાને સંભાળીને સાચવી રાખવા સહુએ કંઇન કંઈ સ૬ ઉદ્યમ સેવેજ જોઈએ; વષ્નવ કળામાં પણ અત્યારે આપણી

Page #8

૪૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. કચાશ કબુલ કર્યા વગર ચાલશે નહીં. એ કળા ખીલવવાની પણ જરૂર ખરી, કેમકે એ દ્વારા જેન સિદ્ધાન્તને બહોળે પ્રચાર થઇ શકે. સુસંયમ યોગે જેની વાચા–વાણીમાં ખરું સત્ય હોય છે તેને સાંભળવા ને તેમાંથી તવ મેળવી લેવા તત્ત્વજિજ્ઞાસુઓ તત્પર હોય છે.
ભાઈ પરમાનંદને આધુનિક જેનોમાં “કળા-ષ્ટિથી” જે જે ખામી-અપૂર્ણતા સમજાઈ છે તેની સુધારણા માટે વ્યવહારૂ (તત્કાળ આચરી–અમલમાં મૂકી શકાય) એવા ઉપાય પણ તેમણે છેવટે ઉપસંહાર કરતાં સાથે જ આમેજ કરી બતાવ્યા છે, તેનું બારીક અવલોકન કરી જતાં શાસનપ્રેમી સજજનેને જે કંઈ હિત ને સત્યરૂપે પ્રતિત (ખત્રી) થાય તેને તે સંકેચ રહિત સ્વીકાર કરો ઘટે, અને જેમાં અવ્યવહારૂતા સમજાય તે સંબંધી ઘટતે ઉહાપોહ કરી તેને ચગ્ય નિર્ણય કરી લે ઘટે. પર્વ ઉજવવાની બાબતમાં તેના પવિત્ર હેતુ તરફ ભાગ્યેજ ઘટતું લક્ષ અપાય છે. ઘણે ભાગે તે ગતાનુગતિકતા દેખાઈ આવે છે. ખાસ ઉપદેશક લેખાતા સાધુ સાધ્વીઓ વિગેરેની એ ફરજ છે કે તેઓ તેની સાર્થકતા થઈ શકે એવી કર્તવ્ય દિશાનું તેમને સ્પષ્ટ ભાન કરાવે, આપણામાં પર્યુષણદિક અનેક ઉત્તમ પં નિર્માણ થયેલાં છે. તેમાં પણ ઉપરની ટાપટીપ (વસ્ત્ર શુંગાર) તરફ જેટલું લેક વલણ દેખાય છે તેટલું પરમાર્થ સાધન તરફ ભાગ્યેજ દેખાય છે. તે થાય તે શુભ પ્રયત્ન કરવો ઘટે છે. પરમ જ્ઞાનીનાં એકાંત હિતવચને હૈયે ધરી છતી શક્તિ ગોપવ્યા વગર તેનું પાલન કરવા ઉજમાળ બનવાથીજ તેની સફળતા છે. પરમ પવિત્ર આદર્શરૂપ મહાવીર પ્રભુનું સવિસ્તર ચરિત્ર વખતેવખત શ્રવણે સાંભળ્યા છતાં આપણામાં જડ ઘાલી રહેલી નબળાઈ-નામર્દાઈને લઈને જે જે રાગ દ્વેષાદિક દુષ્ટ દે ઘુસી ગયા છે તેમને દૂર કરવા કેમ જાગ્રત ન થઈએ? એક સાથે સઘળા નહીં તો બની શકે તેટલા દેને તજીને જ કેમ વીર જયંતી ન ઉજવીએ? અને વીરનિર્વાણરૂપ દીવાળી પર્વનું આરાધન કરીને મેક્ષસાધનરૂપ રત્નત્રયીને કેમ ન અજવાળીએ? નકામાં ચુંથણ ગૂંથવાનું કુવ્યસન તજી, કંઈ હિત માર્ગ આદર્યોજ કલ્યાણ છે.
પરમાનંદ ભાઈ ઈછે છે તેમ આપણામાં જૂદી જૂદી અવસ્થાનું જ સ્પષ્ટ ભાન કરાવનારી જિનપ્રતિમાઓ નિર્માણ કરાવવાની રીતિ દીસતી નથી, પરંતુ પ્રાયઃ એકજ જિનપ્રતિમા દ્વારા પ્રભુની જૂદી જૂદી અવસ્થા ભાવી લેવાની રીતિ દીસે છે. દેવવંદન ભાષ્યમાં કે પ્રવચન સારોદ્ધારમાં આ ઉલ્લેખ મળશે, તેથી ઉપરની વાતનું સમર્થન થઈ શકશે. તેમાં મુખ્યપણે છદ્મસ્થ, કેવલી અને નિર્વાણુ એ ત્રણ અવસ્થા અનુક્રમે સ્નાન અર્ચનાદિ ઉપચાર વડે, પ્રાતિહાર્ય સંપદાવડે તથા પર્યક કે કાઉસ્સગ્ગ મુદ્રાવડે ભાવવાનું જ

Page #9

સમાલાચના.
ણાવેલ છે. બાકી કાઈ કાઇ સ્થળે વત માન ચાવીશીમાં થયેલ સવ તોથ કરની માતાએ માળ પ્રભુને ઉત્સંગમાં રાખી રહેલી છે એવા કારેલા શીલાપટ્ટો તે કંઇક સ્થળે નજરે પડી શકે છે.
૪૧
પ્રભુના લલાટમાં તિલક ચાડવાના સમનમાં અષ્ટાપદ ઉપર પ્રથમ દમયતીના જીવે રત્નમય તિલક ચાડેલા જણાય છે. ત્યાં એક નવા પ્રશ્ન ઉઠે છે કે ત્યારે શું પ્રથમ ભરત મહારાજાએ કરાવેલ રત્નમય સર્વ જિનબિંએમાં તેવી કઈ ન્યૂનતા રહી હશે ? એમ તેા ધૃષ્ટતા ધારી કેણુ કહી શકે ? તેમ છતાં કોઈ બહુશ્રુત તે ખામતને સહુને ગળે ઉતરે એવા સશાસ્ત્ર ખુલાસા તેમની જાણુમાં હાય તે કરી શકે, જેથી એવી સહજ શંકાને સ્થાન રહેવા ન પામે, બાકી કપાળમાં આડ અને નવઅંગીયા વિગેરે પ્રભુના અંગે ચેાડવાની પ્રથા આધુનિક (નવી) લાગે છે અને તે જોખમભરી પણ છે. જોખમભરી એટલા માટે કે ખીજા` બહુમૂલાં આભૂષણા પ્રભુના અંગે નજ ચડાવાતાં હાય તા છેવટે ઉક્ત આડ અને અંગીયા પણ ચારી ઉખેડી લેવાના લાભથી કઇક સ્થળે ભારે આશાતનાએ અનેકવાર થયેલી અને થતી સંભળાય છે. વળી પ્રભુના અંગે પ્રથમ પૂજા થયા બાદ પ્રાયે રૂપાનું ખાતું ચઢાવવાની રીતિ કઇક સ્થળે દેખાદેખીથી દાખલ થયેલી છે, તે પણ વાસ્તવિક-ઠીક નથી. એક તે પ્રભુનું દળજ ધ્રૂસાઇ ક્ષીણ થવા પામે અને ખીજું પછીના પૂજા કરવા ઇચ્છતા ભાઇ હૈનાને અસંતોષ રહ્યા કરે. શ્રીવાદિકની સ્વાભાવિક રચના યથાયેાગ્ય હોય છે. જે તેના ઉપર નવું ખાળીચું બેસાડવાથી તે ભાગ વધારે ઉપસતા દેખાય છે, તેનુ મારીતાથી અવલેાકન કરનાર જૈનેતરા કયારેક પૃચ્છા કરે ત્યારે સમાધાન કરતાં ઉલટી મુશ્કેલી પડે, તેમ કરવાની શી જરૂર ? ભેાળા લાકા કહેશે કે એ બધું ભક્તિ ને શાભા નિમિત્તે થાય છે, પણ તેમાં ભક્તિના મિષે આશાતના ન થાય તેટલી સંભાળ જરૂર રાખવી ઘટે છે. વળી જયાં જ્યાં ઉપલી દરેક ઉપચારાદિક વસ્તુ ચટાડવામાં આવે છે. ત્યાં આજકાલ વપરાતી વાળાકુચી એટલી ખધી જોરથી ઘસવામાં આવે છે કે તે તે આડ અ`ગીયાદિક ઉખડી જાય છે, ત્યારે તેની નીચે લગાવેલ રાળના ડાઘ અને થેથા રહી જાય છે, તે દન કરનારને ઉલટા ખેદ ઉપજાવે છે. વાળાકુ ચીનેા આટલા સખ્ત ઉપયાગ કેળું, ક્યારથી, કેમ શરૂ કર્યાં તેનુ' ખરૂ રહસ્ય કાણુ ખતાવી શકે ? આપણા શરીરે તે તેથી જરૂર ઉજરડા પડે છે અને લેહી પણ નિકળે છે. પ્રભુપ્રતિમાને પ્રભુસમી સાચી રીતે સમજનારા આવી રીતિને કેમ પસંદ કરી શકે? મને તેા લાગે છે અને પૂજારીએ પણ કહે છે કે-કેશરના થયેડા પ્રભુના અંગે લોકેા કરે છે તે વાળાકું ચી વગર સાક્ થઈ શકતા નથી.’ તેના બદલે શાસ્ર-આગમેક્ત વિધિ મુજબ ઉત્તમ પ્રકારના

Page #10

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
ચ ંદનનું‘ વિલેપનજ પ્રભુના સર્વાંગે કરવાનું ધારણ સર્વત્ર દાખલ કરવામાં આવે તે આ બધા નકામા ઝગડા આપે!આપ મટી જાય, ચંદ્નનના લેપવાળા જિનખિમ ઉપર જળવતી અભિષેક કરતાં વસ્ત્રનાં પેાતાથી કે સહેજ ચંદન દ્રવી જાય છે. એ રીતિજ ઠીક સ્વાભાવિક લાગે છે, અને એથી બીજી અનેક આશાતનાઓ જે વિદેશી ભ્રષ્ટ કેશરને લઇ ઉભી થાય છે તે પણ આપાઆપ શમી-શાન્ત થઈ જાય છે. આ ઉપયેગી અને વ્યવહારૂ વાત તરફ્ કઇક સ્થળનાં ભાવિક શ્રાવકોનું લક્ષ જવાથી સ્થાનિક સુધારા થયેલે સભળાય છે ખરા, પણ આપણી મહેાળી સમાજમાં મેટે ભાગે વિચારજડતા ૐ શૂન્યતા એટલી બધી વ્યાપી ગઇ છે કે પેાતાને આદરવું ઈષ્ટ હોય છતાં તે આદરતાં સહેજ સકેાચાય છે. તેમાં પણ કેટલાએક નિઃસ્વાથ (?) વૃત્તિના સાધુ પુરૂષા તરફથી તેવી સીધી વ્યવહારૂ અને આગમેાક્ત વાતને પણ એક ભારે ચર્ચાનું રૂપ મળતાં કઈક શ્રમણાપાસકો (?) તા તેમાં બતાવેલા ભયથી થરથરી જાય છે. મને લાગે છે કે લાભાલાભના—ગુણદોષના પૂરતા વિચાર કરીને સુજ્ઞ શ્રાવકો પ્રભુભક્તિ માટે જે શકય અને હિત માર્ગ પસંદ કરી લે તેમાં નકામું માથુ મારી તેમને જેમ તેમ આડુમવળુ સમજાવવા મથવું એ કામ સાચા શાસનપ્રેમી અને સમાજહિતૈષી સાધુજનાનું નથી. તેમ છતાં ઉદયવશાત્ જેમને જેમ રૂચે તેમ તે કરી શકે છે, પરંતુ તેથી સમાજમાં ભારે વિક્ષેાભ પેદા થવા પામે છે, નકામા કાળક્ષેપ થાય છે ને એકબીજાની નિંદા કહેા કે અંગત આક્ષેપ કરવાના અનેક પ્રસંગેા મને છે, તેમાંથી ઉગરી જવા ઇચ્છનારા સુજ્ઞ ભાઈ હેનાએ બધી માખતમાં ખીજા ઉપરજ અધશ્રદ્ધા રાખી રહેવા કરતાં જાતેજ હિતાહિતને કૃત વ્યાકત વ્યના પૂરતા વિચાર કરીને શંકાસમાધાન કરી લઈને દઢ નિશ્ચય કરી લેવા. એટલુ જ નહિ પણ પછી કાંઈપણ વ્યક્તિ સ્વાસ્થ્ય વશ પાતાના ખરા નિશ્ચયથી ડગાવવા ગમે તેટલા પ્રયત્ન કરે તેા પણ ડગવું નજ જોઇએ. આગળના વખતમાં કઇક તત્ત્વકુશળ શ્રાવકા અને શ્રાવિકાઓના દૃષ્ટાંત શાસ્ત્રપ્રસિદ્ધ છે. તેથી તેઓએ અત્યારે સાવ ખુડથલ-અજ્ઞાન સ્થિતિમાં રહેવુ નજ જોઈ તેમાં પણ કંઇક બુદ્ધિ પ્રતિભાશાળી પણ હાય છે. તે ધારે તા સહેજે ભાગમાકત તવરહસ્યને સમજી અવધારી નિશ્ચય કરી શકે. ત્યારે સાધુઓભવભીરૂ સાધુઓની સખ્યા બહુજ થાડી છે, ત્યારે તા બુદ્ધિ પ્રતિભાશાળી શ્રાવક શ્રાવિકાઓએ ખુખ જાગ્રત થઈને આગમાક્ત રહસ્યને સારી રીતે ગુરૂમુખે સમજી નિશ્ચય કરી લેવાની ભારે જરૂર છે. સત્બુદ્ધિ પામ્યઃતુ. ઉત્તમૂળ પણ એજ છે. બુદ્ધિના મઢ કરી અભિનિવેશમાં પર મુગ્ધ જાને

Page #11

મહાવીર પ્રભુની જયંતી. આડે રસ્તે દોરી જવાથી તે ઉલટે વપરને ભારે અનર્થ જ થવા પામે છે. એ ઉપ ધ લહી બેસવા જેવું એકે ભારે પાપ જણાતું નથી. એમ આનંદઘનજી મહારાજ જેવા અધ્યાત્મ જ્ઞાની પુરૂષે પોકારીને જણાવે છે. તેમ છતાં જે હૈયું ખુલે નહીં તો તે જીવની ભારે મુગ્ધતા કે કઠોરતા લેખાય. ખરા શાસનપ્રેમી જનને શાસનસેવા કરવાના અનેક માગે છે. તેમાંથી જે શક્ય ને રૂચિકર હોય તે યથાશક્તિ આદરી સ્વબુદ્ધિ શક્તિને સુંદર ઉપયોગ કરી લે એજ હિતકર છે. હું પોતેજ અલ્પમતિ બીજા વિશાળ બુદ્ધિબળવાળાને શું કહી શકું? ફકત કાચાપાયે કે પાયાવગર નકામી ગરમાગરમ ચર્ચા કરી, ખેંચતાણમાં પડી બીજા અનેક મુગ્ધ પણ શાસનરૂચિવાળા ભાઈ બહેનને મિથ્યા ભ્રમમાં દોરવાનું કે દેરાવાનું અટકે એવા શુભ આશયથીજ પ્રેરાઈ એટલી અંગત જોખમદારી ઉઠાવીને પણ ઉપરોકત કહ્યું છે, તેમાંથી હંસની જેમ સાર ગ્રહી સર્વે બંધુએ મને ઉપકૃત કરે. ઈતિશમ
---- (સ. ક. વિ.) મહાવીર પ્રભુની જયંતી કેમ ઉજવાય ?
વહાલા શાસનપ્રેમી ભાઈઓ અને બહેને! ઉપરને પ્રશ્ન ભારે ગંભીર અને અર્થસૂચક છે, તેની તમે સહુ સરલ ભાવે તમારા અંતઃકરણને જ પૂછી ખાત્રી કરશે. છતાં કોઈ પણ ખરે પ્રભુભક્ત તેને ઉત્તર પૂછે તે તેને વળતું કહી શકાય કે-“મહાવીર પ્રભુના એકાંત હિતકર વચનામૃતો હૈયે ધરી યથાશક્તિ પણ દ્રઢતાથી તેમના પતે પગલે ચાલવાથી પ્રભુની જયંતી ૩જવી શકાય; પછી તે ભલે ત્યાગી સાધુ સાધવી હોય કે ગૃહસ્થ શ્રાવક શ્રાવિકા હોય, તેમાંનાં દરેક દરેકે કાયરતા, ખાટી દીનતા, ડરપકતા તજી દઈને સત્ત્વશાળી-પુરૂષાતની બનવું જ જોઈએ. પિતપોતામાં રહેલી ખામીઓ-શિથિલતા-પ્રમાદાદિક દૂર કરવા જાગ્રત થવું જ જોઈએ, હવે આપણે નકામા વાયદા કર્યા કરી વખત ગાળવે નજ જોઈએ. જે ખરા હિતકર માગે આપણું નિશ્ચિત હિત થવા ખાત્રી થાય તે માગે શંકા અને સંકેચ રાખ્યા વગર ચાલવું જોઈએ; નકામા ચૂંથણાં ચુંથવામાં અમૂલ્ય સમય વિતાવ ન જોઈએ. આપણે સહુ સુખને જ ચાડીએ છીએ ખરા; પરંતુ સુખપ્રાપ્તિને ભાગે આદરવામાં કેટલી ઢીલ-ઉપેક્ષા કરી બે છીએ ? આગળના સરવશાળી જીવ ભલે થોડું જ કરતા તેપણુ દઢ ટેકથી જે કંઈ હિતરૂપ આદરતા તેને પાર પાડતા. આજ આપણે લેભવશ ઘણું કરવા મથીએ છીએ પણ પ્રમાણમાં ભારે હિતરૂપ બહ ડુંજ કરી શકીએ છીએ. પૂર્વલા નાં આયુષ્ય મોટાં હતાં અને તેમ છતાં તેઓ કરેલી

Page #12

શ્રી જૈન ક્રમ પ્રકાશ.
પ્રતિજ્ઞાને ઠેઠ સુધી નિભાવતા. અત્યારે આઉખાં ટુંકાં છે છતાં ઠેઠ સુધી ટક બરાબર જાળવી શકાતી નથી. કંઈક સહજ અડચણ નડતાં ડગી જવાય છે. હિત સાધવા ઈચ્છનાર ભાઈ બહેનેને તે એમ કરવું પાલવે નહિ જ. ખરું સુખ મેળવવાને માર્ગ વિકટ છતાં સતત અભ્યાસ અને વૈરાગ્ય ગે સુલભ થાય છે. નીચે જણાવેલી હિતકર બાબતેને રૂચિપૂર્વક સહુએ આદરવી જોઈએ.”
૧ સારી ખેડ કરવા ઈચ્છતે ખેડુત જેમ પહેલાં ક્ષેત્રમાંથી નકામાં જાળાં ઝાંખરા કાઢી નાંખી, જમીનને સાફ-ચેખી કરી નાખે છે તેમ આપણા અંત:કરણમાં મુસ્કળપણે જે જે દેપાપવૃત્તિઓ પેદા થયેલ હોય તે સર્વને કાઢી નિર્મળ કરવાં પ્રથમ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. ( ૨ આપણી હદયભૂમિને એ એવી સાફ-ચેખી–શુદ્ધ બનાવી લેવી જોઈએ કે તેમાં વિનય, વિવેક, દયા, ક્ષમા, સરલતા, સતેષાદિક સદગુણરૂપી સદ્ધીની વાવણ સહેજે થી મહેનતે ખીલી નીકળી અનંત લાભ આપી શકે. આળસ પ્રમાદ તજી, સાચો અવંચક પ્રયત્ન સેવવાથીજ એવું ઉત્તમ ફળપરિણામ નીપજાવી શકાય. સાચા મહાવીર સંતાનેને એમજ કરવું છાજે. જેનામાં અધિક વિય-સામર્થ્ય હોય તે શુદ્ધ પ્રેમભાવથી પોતાનાં સ્વધર્મ જનોને યોગ્ય શક્તિ ધીરીને તેમને સચેત-જાગૃત કરે, ખરા શાસનપ્રેમી જને સ્વાર્થી નજ બને. તેઓ તે બને તેટલી નિઃસ્વાર્થપણે શાસનસેવા કરીને જ સંતેષ માને. એવા શુદ્ધ શાસનપ્રેમી પ્રજાજનોનીજ બલિહારી છે. કેવળ સ્વાએંધ શાસનદ્રોહી જ તે ભૂમિને ભારભૂતજ બની બધી જ સામગ્રીને એળે જ ગુમાવી દે છે.
૩ સહુને આપણા આત્મા સમાન લેખી, અનુકૂળ આચરણથી સંતોષવા, સ્વાર્થોધ બની પ્રતિકૂળ આચરણથી કોઈને પરિતાપ ઉપજાવે નહીં. * ૪ આપણાથી અધિક સુખી ને સગુણ જનેને દેખી દીલમાં રાજી થવું લગારે ખેદાવું નહીં. આપણે પણ સુખી ને સદ્દગુણ બનવા બનતે યત્ન કરવો. આપણામાં જડ ઘાલી બેઠેલી અનેક પ્રકારની કુટે--કુચાલે. છોડયે જ છુટકો છે.
૫ બીજાના અવગુણ સામું નહીં જોતાં, કેવળ ગુણ સામેજ દ્રષ્ટિ રાખવામાં હિત છે.
૬ આપણા વિચાર, વાણી અને આચારને જેમ બને તેમ શુદ્ધ-નિજજ બનાવવા.
૭ મન, ઈન્દ્રિય, કષાય અને પાપગને નિગ્રહ કરી સાવધાનપણે વપરહિત સાધી લેવું.
ઇતિમ
* "

Page #13

ભાઈ જેનાએ શાન્તિથી સત્ય તત્ત્વના સ્વીકાર કરવાની જરૂર. સુજ્ઞ ભાઇ હેંનેએ શાન્તિથી વિચાર કરી સત્ય તત્ત્વનેાજ સ્વીકાર કરવાની જરૂર.
૧૫
૧ કપાળમાં કેશરના ચાંદલા( તીલક)કરનારને તે જંગેાએ લાંબે વખતે એવા કાળા ડાઘ પડી રહે છે કે તે સ્પષ્ટ રીતે દેખી શકાય છે. એટલી ચામડી કેશરની ગરમીથીજ કાળી ન પડતી હોય તેા ખીજા શા કારણથી કાળી (ઇંગ્લ જેવી થઈ પડેલી) જંણાય છે તેના વિચાર કરવા ઘટે છે. જે ખુદ કેશરમાં તેવી ગરમી કરવાના સ્વભાવ માનવા મન નાકબુલ થતુ હોય તે। તે કેશરમાં તેજામ જેવી કાઈ તીક્ષ્ણ ગરમ અને અનિષ્ઠ વસ્તુનું મિશ્રણ થતું કે થયેલુ તે વગર આનાકાનીએ માનવુ જ પડશે.
૨ પ્રભુની પ્રતિમાને અગે સેાનારૂપાર્દિક ધાતુના ચાંડલા ચાડવાના રીવાજ થોડાંક વર્ષોથીજ પ્રચલિત થયેલા સુપ્રસિદ્ધ છે. તેમજ કઈક સ્થળે પહેલી પૂજા કર્યા બાદ તરત ચાંદીનું ખાળું ચડાવી દેવાના રીવાજ શરૂ થયેલ જોવાય છે; તેથી સમજી શકાય છે કે જોતજોતામાં ગમે તેવુ કેશર વધારે પ્રમાણમાં પૂજા પ્રસગે વાપરવાનુ શરૂ થયું ત્યારેજ એ બધી ઉપાધિ માદરવી પડી છે. પ્રભુના અંગે વિલેપન પૂજા કરવાથી જે આત્મસાષ થાય તે કેવળ ચાંડલાં કે ખેાળા ઉપરજ કરવાથી થઈ શકે ખરા? તેમ છતાં એ બધું લગભગ ફરજીયાત થઈ ગયુ છે,
૩ જુલમી ને ધર્માંધ રાજાના વખતમાં ભય-ત્રાસથી કટાળીને સેકડો ગમેજિનબિ ભૂમિમાં પધરાવી દેવામાં આવેલા; અત્યારે જ્યારે પ્રગટ થાય છે, ત્યારે તેમાંના કોઈ પ્રભુના અંગે તેવા ધાતુના ચાંદલા કે ખેાળાં ચઢાવેલા જોવા-જાણવામાં અદ્યાપિ આવ્યા કે આવતા નથી. તે શું પૂરવાર કરે છે ? તે સહૃદય સજ્જનાએ વિચારવું ઘટે છે.
૪ કોઇ પણ ભૂમિમાંથી પ્રગટ થતા જિનબિંબર્દિકના અંગે મૂળ સ્વાભાવિક આકૃતિ ઉપરાંત ધાતુનિષ્પન્ન શ્રીવચ્છ ને ખિમી પ્રમુખ ચાડેલાં જોવાશ્વશુવામાં આવેલ છે ?
૫ તેમજ જડાવ ત‘બાળ વિગેરે ખાળ જીવાએ ખીજી ઉપરથી કઈક વસ્તુએ સાથે ક્યાંક ક્યાંક દાખલ કરી દીધેલ જણાય છે. એ બધું ક્યાં ને કેટલુ સાધક ખાધક છે તેના ખ્યાલ સરખા પણુ એવા ખાળ જીવાને ભાગ્યેજ હાઈ શકે. ૬ બાળ જીવાએ ગમે તેવી ભક્તિની ધૂનમાં જે કંઇ મન ગમતું દાખલ કરી દીધુ હોય તે બંધુ ગડ્ડરિક પ્રવાહે બધાય કાયમ નભાવ્યે જાય એ કેવું અને કેટલું અવિવેક ભર્યુ લેખાય ?

Page #14

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૭ પ્રભુ દર્શન, પૂજા ને સ્તવનેને યથાર્થ વિધિ પણ વિરલા જાણતા . હોય છે. તેથી થોડાજ તે પ્રમાણે આચરતા હોય છે. અને બીજા બાળ-અજ્ઞાન છે ને તેને યથાર્થ વિધિ શાન્તિથી સમજાવી આદર કરાવવા જે સફળ પ્રયત્ન તે ઘણાજ છેડા કરતા હોય છે. એથીજ જ્યાં ત્યાં અવિધિ દોષ પ્રગટપણે સેવાતે જોવાય છે, છતાં તેની દરકાર કેણ કરે છે? આજકાલ લેખાતા ઉપદેશકે પણ પિતપોતાની ધૂન પ્રમાણે ઉપદેશ આપતા હોય છે. ખાસ સમયાનુસારી જરૂરને બોધ આપી, બાળજીને યથાર્થ માર્ગે ચઢાવવાની દરકાર ભાગ્યેજ કરવામાં આવે છે, તેથી જ પ્રાયઃ ગફુરિક પ્રવાહ વધારે વહેતે રહે છે. ( ૮ જે જિનેશ્વર ભગવાનનાં દર્શનાદિક કરવા જાય છે, તેમને જ પુંઠ દઈ પાછાં વળતાં કેટલાં બધાં મુગ્ધ ભાઈ બહેને નજરે પડે છે? વિવેકથી દેરાસરની અંદર પાડેલાં બે બાજુનાં બારણામાંથી નીકળવાની દરકાર સહ સાધુ સાધ્વી શ્રાવક શ્રાવિકાએ કાયમ રાખવી ઘટે છે.
૯ એનસાઈક્લપીધયા નામના ઈગ્રેજી ગ્રંથમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ જુને ઈગ્રેજી લેખ વાંચી સમજી શકનારની ખાત્રી બેશક થવી જ જોઈએ કે અનેક અસ્પૃશ્ય અનિષ્ટ વસ્તુઓનું જેમાં સંકેચ રહિત મિશ્રણ થયા કરતું હોય તે| વું વિદેશી કેશર અને શુદ્ધ સ્વદેશી કાશમીરી કેશરના નામે જેમાં પારાવાર દગો ચાલી રહ્યું છે તેવું અશુદ્ધ ને બનાવટી નમાલું કેશર આપણાથી પ્રભુ પ્રજા પ્રસંગે વાપરી શકાય જ કેમ? જેને પિતાને કેશરમાં થતી ભ્રષ્ટતાની ખાત્રો થઈ હોય તેમની સ્પષ્ટ ફરજ છે કે બીજા અનેક લેભાગુઓ આપણું માટે શું બેલશે તેની કશી દરકાર રાખ્યા વગર પિતાના અંત:કરણનેજ સાક્ષી રાખીને, જેવીને તેવી સત્ય હકીકત પોતાને સ્પષ્ટ સમજાઈ હોય તેની ખાત્રી કરી જનની આગળ રજુ કરીને સમજાવી તેમને ખરા માર્ગે દોરવા પ્રયત્ન કરવો.
દારૂ-તેજાબ ને માંસ જેવી દુર્ગછનિક અસ્પૃશ્ય વસ્તુઓ ને આપણે જાતે ન આદરીએ તેવી નિન્દનિક વરતુઓના મિશ્રણવાળું વિદેશી કેશર તેમજ શુદ્ધ સ્વદેશી કેશરના નામે જેમાં ભારે દગલબાજી ચાલી રહેલી વરતેજ લેબોરેટરીમાં નિઃસ્વાર્થ ભાવે તપાસ કરી જાહેર કરનાર પારખ મળચદ ઉત્તમચંદ સ્પષ્ટપણે ‘પ્રકાશમાં જણાવે છે તેવું નામનું જ સ્વદેશી (કાશ્મીરી) કેશર પણ પ્રભુના અંગે કેવળ ગાડરિયા પ્રવાહે ચઢાવ્યા કરવું વ્યાજબી લેખાય નહીં. તેમ છતાં જ્યાં ત્યાં નકામે શેરબકોર કરી મુગ્ધ કેને આડું અવળું સમજાવી પકડેલું ગદ્ધાપુંછ ઝાલી રાખવા પરાણે ફરજ પાડવામાં આવે છે. તે ખોટો આગ્રહ-કદાગ્રહ કરનારા પિતાનાજ ખાનપાનમાં એવી ભ્રષ્ટ વસ્તુઓની સેળભેળ થાય તે તે ચલાવી લેવાનું પસંદ કરશે ખરા કે નહીં જ.

Page #15

ભાઈ બહેનેએ શાન્તિથી સત્ય તત્વને જ સ્વીકાર કરવાની જરૂર. ૪૭
૧૧ અનેક મૂળ આગમ કહે કે સૂત્રમાં કેવળ ઊંચા પ્રકારના ચંદનનું જ વિલેપન કરવાનું દીવા જેવું સ્પષ્ટ જણાવવામાં ક્યારનું આવ્યું છે, તે પછી આજકાલ બહુધા મળી શકતું શ્રેષ્ઠ અને બનાવટી નમાલું કેશર પ્રભુના અંગે વાપરવા મુગ્ધજનેને નકામે આગ્રહ કર એ અમારે મન તે આત્મદ્રહ કે ધર્મદ્રહ સમાન જણાય છે. નકામી ખેંચતાણ કરીને લેકેને ભમાવવા ને ધર્મની હાંસી કરાવવી એ ખરેખર લજજાસ્પદ છે. પ્રભુપૂજા અંગે ગમે તેવી અણમેલી પવિત્ર વસ્તુને મેહ ઉતારવા સંકેચ કરવો નજ ઘટે. પરંતુ જ્યાં તેવી પવિત્ર વસ્તુજ મળી ન શકે અથવા કદાચ કયાં થોડી ઘણી મળી શકતી હોય તે તે તેના મૂળ રૂપમાં જળવાઇ રહેલી શુદ્ધ વસ્તુ તેવી પૂર્ણ કાળજીથી મેળવવાની દરકાસ્ટ ન કરાય અને નકામી ધમાલ કે બમણા ઉપજાવવામાંજ બધી શક્તિને દુર્વ્યય કરાય તે તે ખરેખર અક્ષમ્ય ને અસહજ લેખાય. નકામી બેટી ધમાલ મચાવીને પોતે પવિત્ર ધર્મની રક્ષા કરતા હોય તેવો દાવો કરનાર પોતે જ પોતાને દયાજનક સ્થિતિમાં મૂકતા લાગે છે. ડુંગર જેવડી પિતાની ભૂલ પોતાને જણાતી નથી અને એ ભૂલ ભાંગવા ખરા પ્રેમથી સમજાવવા જનારને ઉલટા ખરાબ દેખાડવાને નિબળ પ્રયત્ન કરવામાં આવે છે. જ્યાં સુધી જીવને અંતરલક્ષથી પોતાની ભૂલ જેવાની ને સુધારવાની દરકાર ન થવા પામે ત્યાં સુધી બાહ્ય દ્રષ્ટિથી બીજના ગુણને દેવરૂપ અને પિતાના દેષને ગુણરૂપ માનવારૂપ મિથ્યાત્વ યા બુતિવિપર્યાસજ થવા પામે. આવી ભ્રમણા ભાંગી યથાર્થ તરવનું ભાન અને શ્રદ્ધાન થવા પૂર્વક . તેને આદર કરવા દરેક ભવ્યાત્મા ઉજમાળ બને એ અત્યંત ઈરછવા યોગ્ય છે.
. ઈતિશમાં -~- -
સક. વિ. આરોગ્ય સાચવવા સંબંધી સહુએ થોડી ઘણું સમજ રાખવાની જરૂર. - શરીરને તથા મનને નીરોગી–અવિકારી–રવસ્થ સાચવી રાખવા માટે આપણને શુદ્ધ હવા પાણી અને ખોરાકની જરૂર પડે છે. તેમાં બેદરકારી કે ઉપેક્ષા કરવાથી આપણી તબીયત લથડે છે-બગડે છે તેથી આપણે માંદા પડ્ઝ, ચિન્તાસ્ત બની, બીજાને પણ ચિન્તામાં પાડીએ છીએ. તેથી પ્રથમ સ્વ આરોગ્ય જાળવી રાખવા આપણે સહુએ પૂરતી કાળજી રાખવાની જરૂર છે.
સેંકડે નવ્વાણું ટકાથી ઉપરાંત માંદગીનું કારણ તે ખરાબ-ઝેરી હવા છે
રેગ કે માંદગીને ટાળવાને સરસ ઉપાય શુદ્ર (ચેખી) હવા છે. - શુદ્ધ હવાની જેમ શુદ્ધ જળની પણ જીવન માટે ભારે જરૂર છે.
( અપૂર્ણ. )

Page #16

૪૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. છુટક પત્ર પરથી સેળ વિદ્યાદેવીઓના વર્ણ, વાહન, શસ્ત્રાદિ.
૧ રોહિણ-ધવળવર્ણ, સુરભિવાહન, ચાર ભુજા, બે દક્ષિણ હાથમાં અાસૂત્ર ને બાણ, બે ડાબી ભુજામાં શંખ ને ધનુષ્ય.
૨ પ્રજ્ઞપ્તિ–શ્વેતવર્ણ, મયુરવાહન, ચાર ભુજા, બે દક્ષિણ હાથમાં વરદ ને શક્તિ ને બે ડાબી ભુજામાં માતલિંગ ને શક્તિ.
૩ વજેશંખલા-શંખ જે ઉજ્વળ, વર્ણ, પલવાહન, ચાર ભુજા, બે દક્ષિણ ભુજામાં વરદ ને શૃંખલા ને બે વામ ભુજામાં પલ ને શૃંખલા.
૪ વાજકુરીત કનકર્તણું, ગજવાહન, ચાર ભુજા, બે દક્ષિણ ભુજામાં વરદ ને વજા, બે વામ ભુજામાં માતલિંગ ને અંકુશ..
૫ અપ્રતિચકા–તડિતું વર્ણ, ગરૂડવાહન, ચાર ભુજા, ચારેમાં ચક.
૬ પુરૂષદરા–કનકજેવી ઉજવળ, મહિષીનું વાહન, ચાર ભુજા, બે દક્ષિણ ભુજામાં વરદ ને અશી, બે ડાબી ભુજામાં માતલિંગ ને બેટક.
૭ કાળી-કૃષ્ણવર્ણ, પદ્યવાહન, ચાર ભુજા, બે જમણી ભુજામાં અક્ષસૂત્ર ને ગદા, બે ડાબી ભુજામાં વજ ને આલય.
૮ મહાકાળી–તમાલ જે ( શ્યામ) વર્ણ, પુરૂષવાહન, ચાર ભુજ, અક્ષસૂત્રને વાયુક્ત બે દક્ષિણ ભુજા, ને અભયt ને ઘંટાયુક્ત બે વામ ભુજા.
૯ ગેરી–કનક સમાન ગેર વર્ણ, ગંધાનું વાહન, ચાર ભુજા, બે દક્ષિણ ભુજામાં વરદ ને મુ(ચ)લા બે વામ ભુજામાં અક્ષમાળા ને કુવલય. . ? ૧૦ ગાંધારી–નીલવર્ણ, કમળાસન, ચાર ભુજા, બે જમણી ભુજામાં 'વરદ ને મુશળ, બે ડાબી ભુજામાં અભય ને કુલિશ '° - ૧૧ સર્વાસા મહાજવાળા-ધવળવણું, વરાહવાહન, અનેક શ
“યુક્ત હાથ.IT
* ૧૨ માનવી-દેતીપ્યમાન થામવર્ણ, કમળાસન, ચાર ભુજા, બે જમણી ભુજમાં વરદ ને પાશ, બે ડાબી ભુજામાં અક્ષસૂત્ર ને વિટ૫.૨
- ૧૩ જેટયા–શ્યામવર્ણ, અજગરવાહન, ચાર ભુજ, બે દક્ષિણ ભુજામાં ખગ ને ઉરગ, બે વામ ભુજામાં ખેટક ને અહિ.
૧–ગાય. ર-માળા. ૩-બીજોરું, ઇ-તિ બે વાર છે. પ-સાંકળ. * બીરૂ. ૬-વિજળી જે. ૭-ઉજવળ સેનું હોય છે. ૮-શ. ૬ ધનુષ્ય. - સમજાયું નથી. f ફળ વિશેષ. જે સમજાયું નથી. ૧૦-૧. ૧૧-કેટલી ભુજા તે લખ્યું નથી. ૧૨-સમજાણું નથી.

Page #17

સોળ વિવાદેવીના વર્ણ. વગેરે ૧૪ અછુપ્તા–તવિર્ણ, તુરગવાહન, ચાર ભુજા, બે દક્ષિણ ભુજમાં ખગ ને બાણ, બે વામ ભુજામાં ધનુ ને ખેટક..
૧૫ માનસી–ધવળવણું, હંસવાહન, ચાર ભુજા, બે દક્ષિણ ભુજમાં વરદ ને વજા, બે વામ ભુજામાં અક્ષવલય ને અશનિ. .
૧૬ મહામાનરસી–ધવળવણું, સિંહવાહન, ચાર ભુજા, બે દક્ષિy ભુજામાં વરદ ને અશિ, બે વામ ભુજામાં કુંડિકા ને ફલક
સેળ વિદ્યાદેવી પકી શોભન સ્તુતિમાં રહ્યા નથી, બાકી પંદર નામ છે.
આરોગ્ય સાચવવા સંબંધી સહુએ થેડી ઘણું સમજ રાખવાની જરૂર
(પૃષ્ઠ ૪૭ થી ચાલુ) જ્યાં ત્યાં પેશાબ કરવાથી કે મળ ત્યાગ કરવાથી, થુંકવાથી કે નાકને મળ છાંડવાથી હવા ઝેરી-અશુદ્ધ બને છે. તેમાં જંતુઓ ઉત્પન્ન થઈ નુકશાન કરે છે. તેમાં પણ ક્ષયરોગી જેવાથી વધારે ચેતતા રહેવું જોઈએ, કેમકે તેના ઝેરી જંતુવાળા મળવડે મલીન થયેલી હવાથી કઈકને તેવા રોગને ચેપ લાગવા સંભવ રહે છે. તે તે મળને તજી કાળજી રાખી રેત કે રખ્યાદિકથી ઢાંકી દેવાય છે તેવી હાનિ કે નુકશાન સ્વપરને કરી શકતાં નથી.
કહેલી કે કહી જાય એવી વસ્તુ ખુલી જ્યાં ત્યાં ફેંકવાની આદતથી ? હવામાં બગાડ થઈને નુકશાન કરે છે.
હવા નહીં બગાડતાં ને શુદ્ધ હવા લેતાં આપણે શીખી લઈએ તે ઘણા રેગથી આપણે સહેજે બચી જઈએ.
શુદ્ધ હવા લેવાની જેટલી જરૂર છે તેટલી જ જરૂર ખુબ પ્રકાશ-અજવાળાની પણ છે. તેથીજ દિવસે કે રાત્રે બધા બારી બારણાં બંધ કરી નહીં દેતાં બને તેટલાં ખુલલાજ રાખવાં લાભકારી છે. સુતી વેળાએ ચાખી હવા મેળવવા નાકને ઢાંકી નહીં રાખતાં ખુલ્લુજ રાખવાની જરૂર છે.
શુદ્ધ હવા અને પ્રકાશની અસર જીવન ઉપર ભારે ફાયદાકારક જાણી કઈ રીતે ગમે તેવા મંદવાડમાં પણ ખોટા વહેમને વશ નહીં થતાં તેનો લાભ લે ઘટે છે.
ખુબ ઉકાળ્યા પછી ઠારેલું પાણી બરાબર ગાળીને વાપરવું સર્વોત્તમ લેખાય. એથી અનેક જાતના વ્યાધિઓ દૂર થઈ શકે છે. અશુદ્ધ જળ પીવાથી નવા રોગ પેદા થાય છે.
(અપૂર્ણ) B શોભન સ્તુતિ, કાવ્ય ૮ મું. જલવામિ (વીજળી) વ. C કાવ્ય ૨૮ મું, પીત્તળ જે વર્ષ છે.

Page #18

૫૦
- શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. જ્ઞાનોદય સાઈટીવાળી પહેલી બીજી ચોપડીની
સમાલોચના.
જેનશાળાઓમાં બાળકોને પદ્ધતિસર ધાર્મિક જ્ઞાન મળે, રસ વગરની ગેખણ પદ્ધતિ દૂર થાય અને તેઓ સુસંસ્કારી તથા નીતિમાન બને, એ હેતુની સિદ્ધિ અર્થે શ્રી મહાવીર જૈન જ્ઞાનેદય સોસાઈટી (રાજકેટ અને મુંબઈ) તરફથી જેન શિક્ષણમાળાને અંગે હાલમાં જ બહાર પડેલી પહેલી અને બીજી ચેપીએ મારા વાંચવામાં આવી. આજ પ્રયાસ શ્રી મહેસાણા જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ તરફથી ચાલુ છે અને તેનું પરિણામ બાળપથીથી શરૂ થઈ ત્રીજી ચિપડી સુધી ચાર બુકના રૂપમાં અનુમાન બે માસમાં જ બહાર પડશે. વગર આમંત્રણે પણ આ અવલોકન લખવાનો મારો આશય એટલેજ છે કે બાળ સાહિત્ય કેવું હોવું જોઈએ, તે કઈ અંશે બતાવવું અને હિતબુદ્ધિથી આ બે બુકેના વિષ ઉપર ચર્ચા કરવી જેથી સોસાઈટી ઈરછે તે તે ઉપર ધ્યાન આપી શકે. - આ બુકમાં શરૂઆતના ત્રણ વિષય (જ્ઞાન, આચાર અને નીતિ) શ્રીયુત પંડિત લાલનના લખેલા લેવામાં આવ્યા છે. રા. પંડિત આ વિષયેમાં ઘણું ઉંડા ઉતર્યા છે પણ ભાષા અને વિચારમાં બાલચિત સરળતા તેઓ લાવી શક્યા નથી. તેથી તે ભણનારને કઠિન થઈ પડે તેમ છે.
વિષય મહાવીરનાં વચનામૃતેને લગતે છે. અલબત્ત આ બધા, સુવાકયે સૂત્રોમાંથી ઉદ્ધરીને મૂકાયાં છે તેથી સુંદર અને ભાવપૂર્ણ છે. મૂત્તિ પૂજક વેતાંબર શ્રાવકવર્ગને તે સૂત્રે ભણવાને અધિકાર નથી પણ સ્થાનકવાસી સંપ્રદાય એ બાબતમાં વાંધો ગણતા નથી. એની ચર્ચામાં ન ઉતરતાં એટલું તે વિચારવા જેવું થઈ પડે છે કે ગંભીર અર્થથી ભરેલાં આગમ * વા ન્હાનાં બાળકના હાથમાં કેમ મૂકી શકાય? એઓની ગ્યતા કેટલી? અધિકાર છે? જેઓને શરીર, વસ્ત્ર કે સ્થાનની પવિત્રતાનું ભાન નથી તેવી સ્થિતિમાં તેઓ તે સૂત્રવાક બેલે, ગમે તે બાગમની આશાતના કેમ ન ચા ? એને બદલે એવાં જ ભાવવાળાં ગુજરાત વા જોઈએ તેટલાં મળી શકત અને તે માતૃભાષામાં હોઈ ખાસ ઉપકારક થઈ પડત. વળી બાળકોને
માટે જે હેતુ સરળતાથી સરતે હેય તે છે મુશ્કેલીવાળે માર્ગ શા માટે તે સ્વીકારે ?
પાંચમે વિષય કથાઓને લગતો છે. કથાઓ મોટે ભાગે મારી પસંદ

Page #19

બે ચાયની સમાલોચના.
કરાયેલી છે પણ ભાષાનું કાઠિયે જતાં તે બાળકે કરતાં સરકારી માણસને ઉપયોગી થઈ પડે તેવી છે. આ કથાના લેખક મહાશય કાં તે પિતે બાળક માટે લખે છે એ વાત ભૂલી ગયા હશે અથવા પંડિત લાલનની પેઠે ઈચછે તે પણ સરળતા ન લાવી શકે એવી તેમની લેખનશૈલી હશે. અર્થ કરવા પડે તેવી કથાઓ બાળકને કેમ ઉપયોગી થશે ? શાળાઓના શિક્ષકો પણ કવચિત નહિ સમજી શકે. શિક્ષકની સહાય વગર માત્ર વાંચવાથી જ સ્વયમેવ બાળકો સમજી શકે, સમજતાં રસ તથા આનંદ ઉત્પન્ન થાય, ૫રિશ્રમ કે કંટાળો ન ઉપજે, એવું લખાણ બાળકોને ખાસ ઉપયોગી થઈ પડે. ધાર્મિક શિક્ષકની દુલભતાવાળા આ જમાનામાં અલપ પગારવાળા ભાડુતી શિક્ષકે આ કથાપાઠે વિવેચન આપી સમજાવી શકે અથવા સમજાવે તેવા છે? એ લેખક મહાશયે વિચારવાની ખાસ જરૂર હતી.
છઠ્ઠો વિષય કાને લગતે છે. પહેલી કરતાં બીજી ચેપનાં કાવ્ય ઘણુ મનહર ભાવવાહી છે પણ તે સુશિક્ષિતોને વધારે ઉપયોગી થાય તેવાં છે. બાળકો માટે તે કવીશ્વર દલપત્તરામની શૈલીવાળાં કાવ્ય જોઈએ. બીજી ચેપીમાં કાવ્યો ઉપર છેવટે રસ્પષ્ટીકરણ આપ્યું છે તે દરેક કાવ્યની સાથેસાથ ફટનેટરૂપે આપ્યું હોય તે બરાબર કાર્યસાધક થાય. પાઠ્ય પુસ્તકમાં આવી જ શૈલી હોવી જોઈએ. | ગચ્છભેદ કે મતભેદની વિવાદાસ્પદ બાબતો કે વૈરાગ્ય કે સંસારની અસારતાની બાબતે બાળકે આગળ મૂકવા ગ્ય નથી. પહેલી બાબતથી બાળકોના હૃદયમાં અનૈકયનું તત્ત્વ દાખલ થાય છે જે બીલકુલ ઈષ્ટ નથી અને બીજીથી બાળકમાં નિરૂત્સાહ તથા નિરાશા ઉત્પન્ન થાય છે જે તેઓની પ્રગતિને વિઘાતક થઈ પડે છે. બાળ હૃદયે દ૫ણ જેવાં સ્વચ્છ અને નિર્દોષ છે, તેમાં બ્રાતૃભાવ (એકતા), ઉત્સાહ, શૈર્ય અને નિર્દોષ આનંદ ભરે તથા તેઓને કર્તવ્ય કર્મમાં આગળ વધારે તેવા પાઠે જોઈએ. અનાથી મુનિ, મધુબિંદુ અને ભીખારીનું સ્વપ્ન જેવા પાઠની બાળકોને જરૂર નથી. આથી એ પાઠાંતર્ગત વિષચેનું મૂલ્ય ઓછું આંકવાને મારે હેતુ નથી.
પાઠો લખતાં ન શબ્દ આવે તેનું સ્પષ્ટીકરણ ત્યાં જ કરવું જોઈએ. “જૈન શાસન' ને પાઠ આખે વાંચી જતાં પણ તેને ખરા અર્થ જેવામાં આવતું નથી તેમજ તે પાઇમાં તીર્થકર, અનાદિ કાળ, કાળચક્ર, ભરતક્ષેત્ર, શૈવ, વૈષ્ણવ વિગેરે શબ્દ ચૂકયા છે તેમાં બાળકે શું સમજે ? વળી તેજ પાઠમાં મૂર્તિપૂજકે જેનોને “રાવાસી' તરીકે ઓળખાવ્યા છે પણ લેખક મહાશય નહિ જાણતા હોય કે તેવા જેને હેરામાં વસતા નથી? આ પ્રયોગ

Page #20

-
-
-
શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ. મૂકતી વખતે તેઓએ આ વિચાર નહિ કર્યો હોય? બાળકો “દેરાવાસી • ને અર્થ પૂછશે તે તેને શે ઉત્તર આપશે ?
આગળ જતાં પાંચ પરમેષ્ઠી, છ દ્રવ્ય, નવ તત્વ, પાંચ જ્ઞાન, આઠ કર્મ અને પ્રવચનમાતા સંબંધી ભેદ આપ્યા છે પણ આ બધી વસ્તુઓ વસ્તુતઃ શી છે તે સમજાતું જ નથી. વૃક્ષના જ્ઞાન વિના શાખા પ્રશાખાનું જ્ઞાન કેમ ટકી શકે? ઉપકારક કેવી રીતે થાય? | પૃષ્ઠ ૭૮ ઉપર “નિવઘ” શબ્દ છે ત્યાં “નિરવદ્ય' જેઈએ. કારણકે અવદ્ય” એટલે પાપ, તેથી રહિત, એ તેનો અર્થ છે.
આ બુકમાં ક્રિયામાર્ગના પાઠો ગુરૂવંદન, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ, અભક્ષ્ય ત્યાગ, અપેય વજન, સપ્ત શ્વસન નિષેધ, સંવર વિગેરે સંબંધી શા માટે આપવામાં નથી આવ્યા તે સમજાતું નથી. શું બાળકોને આ નિત્ય કિયાઓની જરૂર નથી ?
પુસ્તકને ઊંચે આસને મૂકીને ભણવું, તેના પ્રત્યે હૃદયમાં બહુમાન રાખવું, તેને જ્યાં ત્યાં જેમ તેમ રખડતું ન મૂકવું, અપવિત્ર શરીર કે વસ્ત્ર અથવા સ્થાન હોય ત્યારે અભ્યાસ ન કરે અથવા ન ગેખવું કે પુસ્તકને ન અડવું વિગેરે સૂચનાઓ લખવાની જરૂર હતી. જેથી જ્ઞાનની આશાતના થતી અટકે અને તેના પ્રત્યે આદર ઉસન્ન થવાથી જ્ઞાનાવરણીય કમ ત્રુટતાં જ્ઞાનપ્રાપ્તિ સુલભ થાય.
આવાં પુસ્તકનું મૂલ્ય બહુ સામાન્ય, ટાઈ૫ મહેતા અને કદ ન્હાનું હેવું જોઈએ.
પ્રયાસ ખરેખર રતુત્ય છે, પણ બાળસાહિત્ય ખામીવાળું હોવાથી તે જોઈએ તેવું ઉદ્દેશ સાધક થઈ શકશે નહિ એમ મારું માનવું છે. સંપાદક મહાશયને આમાં કાંઈ તથ્ય જેવું લાગે તે નવી આવૃત્તિ વખતે તથા નવાં પુસ્તકે લખાવતી વખતે તેઓ ધ્યાન આપે એટલા માટે આ અવલોકન લખ્યું છે. આ અવલોકન ડ્યૂલ છે, સૂક્ષમ નથી, એ પણ સાથે જ જણાવવું જરૂરનું ધારું છું. આ અવલોકન લખતાં મારી ગેરસમજ અથવા ભૂલ થઈ હોય તે સાઈટી જણાવશે તે ઉપકૃત થઈશ.
- દુર્લભદાસ કાલિદાસ શાહ..
.
( પૃષ્ઠ ૪૯ થી ચાલુ) આરોગ્યની સમજણું ખાવાની વરંતુ કઠણ હોય તે તેને ખુબ ચાવી ચાવી પાણી જેવી કર્યા પછી જ ગળે ઉતારવી, ને નરમ વસ્તુને પણ ધીમે ધીમે હે ઢામાં મમળાવ્યા પછીજ પેટમાં ઉતારવી સુખદાયક બને છે.

Page #21

આપણુ ભાવી.
આપણુ ભાવી.
૫૩
(લેખક-ગુલાબચંદું મૂળચા ભાવીશી, હેડ માસ્તર દારેસલામ —માફ્રીકા. )
If every one would see, to his own reformation; How very easily, you might reform Nation ? અર્થાત્—-ને પ્રત્યેક વ્યક્તિ વસુધારણાથે પ્રયત્નશીલ થાય તા કેવી સહેલાઈથી પ્રજાને સુધારી શાય ?
આપણું ભાવી કઈ ષ્ટિએ લખવુ ? આપણું ભાવી કાઈ ઈતર સત્તા સુધારી શકે, કે ખુદ આપણેજ સુધારી શકીએ ? મ્હારી માન્યતા મુજબ આપણું ભાવી સુધારવું કે બગાડવું તે ખુદ આપણાજ હાથમાં અને હૃદયમાં છે. કાઈ છુ' સુધારી શકે ? ભાવીનુ અધારણ માલ્યાવસ્થામાંથી, ગૃહમાંથી, શાળા, મહાશાળા, વિદ્યાલય, છાત્રાલય અને એવીજ પઠન પાઠેન કરવાની સસ્થાઓમાંથી ચાક્કસ સ્વરૂપ પકડે છે, અને એ યુગમાં દૈહિક અને માનસિક બંધારણ જેવું અંધાય છે તેવુ જ ભવિષ્યમાં ભાગવુ પડે છે. ક્રમ લાગવ્યા સિવાય. છુટકા થતા નથી.
આ ઉપરથી આપણે નક્કી કરી શકીએ કે બાળપણમાંથી યુવાવસ્થામાં પ્રવેશતાં સુધી, જો આપણે આપણું જીવન પવિત્ર, સત્યપરાયણ, બ્રહ્મચર્ય પ્રપૂર, ધમ ભાવનાઓવાળું નીતિવાળુ અને સદાચારી રાખ્યું હાય તે ભાવી અવશ્ય ઇચ્છનીય, ગૈારવવાન અને અનુકરણીય બની શકે. એટલે આપણેજ આપણું ભાવી રચવાનું છે. ખીજા કોઇ રચી આપવાના નથી જ. ઠીક, આ તેા દેહના–જીવનના ભાવીની વાતા થઇ. હવે આપણે આપણા ધાર્મિક લાવીની વાતા કરીએ.
આપણું ધાર્મિક ભાવી જીવન.આપણા હાથમાં નથી, આપણા હૃદયમાં છે. હૃદયને વિકાસ આપે।આપ થઇ શકે તેમ નથી. માટે તે ભાવી સુધારવા માટે ધમ ગુરૂએ જવાબદાર છે. ધાર્મિક ભાવી રચવાનું કાર્ય ધર્મ ગુરૂના હાથમાં બલ્કે હૃદયમાં છે. ધર્મગુરૂઓ જો બેદરકાર રહે, પેાતાનાજ સ્વાથ સાધે અને પોતાના અનુયાયીઓના ભાવી જીવન ઘડવાની ચિન્તા પણ ન સેવે, તે તેને માટે ધર્મગુરૂઓને જવાબદાર ગણી શકાય. એટલે તેઓના હૃદયના આદાય થીજ આપણા ધાર્મિક ભાવીને વિકાસ કરી શકાય તેમ છે.
રાષ્ટ્રિય ભાવી—આપણું રાષ્ટ્રિય ભાવી આપણા નેતાઓના હાથમાં છે. નેતાએ ચારિત્ર્યવાન, નિડર અને દૂર ંદેશી હાય તેા તેવા નેતાઓને પગલે

Page #22

શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
ચાલનારાઓનુ` રાષ્ટ્રિય ભાવી સુન્દર થઇ શકે. આમાં પણ હૃદયના વિકાસની અને નિખાલસતાની આવશ્યકતા છે; એટલે આપણુ રાષ્ટ્રિય ભાવી આપણાં રાષ્ટ્રિય નેતાએજ રચી શકે છે.
સાહિત્ય ભાવી—આપણું સાહિત્ય ભાવી હાલના માસિકો અને પત્ર ઉપર છે, એટલે તેમાં આવતા વાંચન ઉપર છે; તેમજ પ્રગટ થતાં પુસ્તકા ઉપર છે. એટલે અધિપતિ તેમજ તન્ત્રી સાહેબે અને કવિ તેમજ લેખક સાહેબે ઉપર છે. સાહિત્ય ભાવી એટલે સાહિત્યનું ભાવી સુધારવું એ પણ સાહિત્યપ્રિય બન્ધુઓના હાથમાં અને હૃદયમાં છે. સાહિત્યની ષ્ટિએ સાહિત્ય જીવનનું ભાવી સુધારવું તેઓશ્રીના લખાણુ, શૈલી, જીવન અને હેતુઓમાં છે, એટલે એ માટે તેઓ જવાબદાર છે.
૫૪
આર્થિક ભાવી—આપણું આર્થિક ભાવી વ્યાપારી અને રાજાના હાથમાં છે. જે શહેર તેમજ દેશના વ્યાપાર નકર અને નીતિવાળા હોય તે દેશનું આર્થિક ભાવી સુન્દરજ હાઈ શકે. દલાલે આમાં સ્હેજ જવાબદાર છે. વ્યાપારીઓમાં એકતા હાય, ન્હાના મ્હોટાઓને મદદ દેવાની લાક્ષણિક વૃત્તિ હોય તે આર્થિક ભાવી આબેહુબ થઈ શકે. રાજા-ઠાકોરસાહેબ-જમીનદાર–કલેકટર-રેવન્યુ એફીસર વિગેરે, વ્યાપારી દૃષ્ટિએ પ્રજાને તેમજ ખેડુતને હેરાન કરે નહીં, દુભાવે નહીં, લુંટે નહીં, તા તેઓના જીવનવિકાસથી હૃદયવિકાસથી દરેક પ્રકારના પ્રમકાજ ઘણીજ ખંતથી, ઉદારતાથી અને શાન્તિથી થઇ શકે. આમ થવાથી વ્યાપારમાં વિશેષ લાભ રહે, અને તેની ખીલવણીથી આર્થિક ભાવી અવશ્યમેવ ખીલેજ.
જાપાન, જમની, ઇંગ્લાંડ વિગેરેનું આર્થિક ભાવી તપાસીશુ તે આપણે જાણી શકીશું કે, તે દેશમાં હુન્નરની ખીલવણી બહુજ થયેલી છે. જ્યારે આપણા દેશમાં તેની સદંતર ખામી છે અને આ ખામીથી આપણે આપણું આર્થિક ભાવી નમાલું, ક્રમ વગરનું અને કિસ્મત રહિત કરી બેઠા છીએ. આમ શા માટે હાવું જોઇએ? શા માટે “ જાગ્યા ત્યાંથી સવાર” ગણીને આર્થિક ભાવી સુધારવા તત્પર ન થવુ જોઇએ ? કાણુ (Customs), વેઠ (Veth,) વિગેરેમાં સારી રાહત મળવી જોઈએ, હુન્નરશાળાએ કાઢવી જોઈએ, દેશ પરદેશ પેઢીએ જમાવવા જવુ જોઇએ, દેશ વિદેશે હુન્નર અભ્યાસ ઈત્યાદિ શીખવા માટે શીખવાની ઇચ્છાવાળાઓને મેકલાવવા જોઇએ. જ્યારે આવું આવું કરવામાં આવશે ત્યારે આપણું આર્થિક ભાવી સુધારી શકાશે. મીલના માલેકે એ પણ ઘણી ખામતામાં રાહત આપવાની, ઉદાર થવાની અને અનીતિ ત્યાગવાની વૃત્તિ ધારણ કરવાની આવશ્યકતા છે.

Page #23

આપણું ભાવી.
દેશને મુખ્ય આધાર વ્યાપાર ઉપર છે. જ્યારે દેહને મુખ્ય આધાર બ્રહ્મચર્ય અને સત્યતા ઉપર છે.
નાટકવાળાઓની જવાબદારી ઓછી નથી. નાટકવાળાઓ અભિનયથી “ ટીપે ટીપે સરોવર ભરાય” તે મુજબ સારા ઓડિયન્સ મેળવી જાય છે. નાટક એક પ્રકારને હુન્નર છે. અને મેં મજુરીને તેની સાથે સંબંધ છે, એટલે તેઓ પણ ભાવીના કામકાજમાં ઉપગી થવા ધારે તે થઈ શકે તેમ છે, અને ભાવીને બટ્ટો લગાડવા ધારે તે તેમ પણ કરી શકે તેમ છે, એટલે આ લોકો પણ ભાવી માટે જવાબદાર છે. ભાવી માટે આપણે તેમજ સે કોઈ ઓછા વત્તા જવાબદાર છીએ. - હે પ્રભો ! હાલા હિન્દુસ્થાનનું શારીરિક, આર્થિક, ધાર્મિક અને રાષ્ટ્રિય ભાવી સત્વર સુધાર !! અને “સ્વરાજ્ય” ત્વરાથી ભેગવવાની તેમને તાકાત આ૫.!!
આમીન.
આરોગ્ય સાચવવા સંબંધી સહુએ થોડી ઘણું સમજ રાખવાની જરૂર
(પૃષ્ઠ પર થી ચાલુ.) પિીવાના પાણીની શુદ્ધિ-ચેખાઈ હરેક રીતે જાળવવી જોઈએ. બેદરકારીથી પીવાનું પાણી ગોબરું કરવું ન જોઈએ.
અન્નાદિ ખોરાક કરતાં જળપાનની. વધારે જરૂર રહે છે તેથીજ તેમાં બને તેટલી કાળજીથી ચેખાઈ રાખવા પ્રયત્ન કરો.
અણગળ ને ગદું જળ પીવાથી “વાળા વિગેરે નો ઉપદ્રવ થયા કરે છે. સાવધાની રાખવાથી તેથી બચી શકાય છે,
ખાવાનો રાક પણ પ્રકૃતિને માફક આવે છે અને હિંગ મરચાદિક ઉત્તેજક મશાલા વગરનું તેમ ફાયદાકારક છે. દરેક જાતનાં ઉત્તેજક ખાણું પણથી સદંતર દૂર રહેવું જોઈએ, નહીં તો તેથી ભારે ખરાબી થવા પામે છે.
સ્વાદને વશ થઈ અતિશય ખાવાથી પેટમાં દુઃખવા આવે છે, દસ્ત લાગે છે કે વામીટ થાય છે અથવા અજીર્ણ-અપચો થવાથી તાવ વિગેરે રોગના ઉપદ્રવથી આપણે દુઃખી થઈએ છીએ.
ચા, કોફી, કેકીન, માંસ, દારૂ, બી, ભાંગ ને અફીણ એ બધાં દુવ્યું. સનો ભારે હાનિકારક હોઈ સુજ્ઞ જનેએ જરૂર તજી દેવા યોગ્ય છે. રાત્રીજન પણ અવશ્ય તજવા ગ્યજ છે..
સ, ક. વિ.

Page #24

૫૬
કેશર અને જેન. શુદ્ધ દેશી કેશર મળે તે તીર્થંકરની પૂજામાં શ્રાવકે બે વાપરવું તે બાબતમાં તે બધા એકમતજ છે. પરંતુ શુદ્ધ કેશર આપણને મળી શકે તેવું છે કે કેમ? તેની જાણ માટે મારી પ્રગશાળામાં તપાસવા આવેલ બધા
કેશરના નમુનાના પરિણામનું કઈક આ નીચે આપ્યું છે -- કિં તારિખ, મકલનારનું નામ ગામ કેશરની જાત પૃથકકરણનું પરિણામ.
ગામ,
જ
આ જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૧૧૩-૯-૨૫ લેબોરેટરી.
સુરજછાપ તેલ, ચરબી કે માખણને પાસ. ૨ અમરચંદ જસરાજ. ભાવનગર કાશમીરી તદ્દન બનાવટી, કૃત્રીમ રંગ તથા સુગંધ-તેલ ચરબી જી
કે માખણને પાસ , ૩ ૧૩-૧૦-૨૧ કુંવરજી આણંદજી.
ચાંદ છાપ ' બનાવટી પાંખડીઓ તથા કૃત્રીમ રંગ. ૪ ૨૪-૧૧-૨૧ ઈરાની બનાવટી પાંખીએ તથા કૃત્રીમ રંગ.
૬ ૫ ૨૧-૧-૨૨ડે. સેમચંદ ભેળાભાઈ પા. વિરમગામ.. વિદેશી નં.૧, બનાવટી રેતી, તેલ, માખણ, ચરબીને પાસ...
છે ન. ૨. ભળતી પાંખડીઓ-રંગ. " ૭ ૫-૨-૨૨ જૈનકુમાર સભા. ઝીરા-પંજાબ, કાશમીરી. | તદ્દન બનાવટી, કૃત્રીમ રંગ, તેલ ચરબીને પાસ. ૮ ૧-૩-૨૨ કુંવરજી આણંદજી. ભાવનગર. | કાશમીરી. | કૃત્રીમ રંગ, બીજી મળતી પાંખીએ. ૯૧૬–૩–૨૨ જ્ઞાન સમાજ.
અમદાવાદ. | કાશ્મીરી. | તદ્દન બનાવટી. ૧૦ ઇ ' જૈન એસોસીએશન ઓક ઈન્ડીયા. | મુંબઈ. .
ઘણીજ છેડી રંગીન બીજી પાંખડીઓ. જીવણચંદ ધરમચંદ,
2 | સુરજ છાપ | શુદ્ધ. .
આ સાથીઆ છાપ. કૃત્રીમ રંગ તથા બીજી પાંખડીઓ. ૧૩ ૮-૪-૨૨ જગજીવન અમરચંદ ભાવનગર. | કાશ્મીરી. બનાવટી પાંખડીઓ, ઘણું જ સેગન ખાવા જેટલી જ જસરાજ,
આ કેસરની પાંખડીઓ-રંગ.
છે ? દર _

Page #25

કેશર અને કેન.
પ૭
ઉપરના કોષ્ટકથી ચેખું જણાય છે કે કારમીરી–સ્વદેશીને નામે આવેલ કેશરને નમુને પણ શુદ્ધ માલુમ પડેલ નથી. મહોટે ભાગે કેશરજ નહીં, બનાવટી માલુમ પડે છે. કેટલાએકમાં તે તેલ ચરબી કે માખણને પાસ પણ માલમ પડેલ છે. જેથી શુદ્ધ સ્વદેશી કાશ્મીરી કેશર બધાને મળી શકે તે તે સંભવિતજ નથી. '
હવે પરદેશી કેશરને વિચાર કરીએ --
પરદેશી અશુદ્ધ કેશર તે બધાને ત્યાજ્ય હોવું જોઈએ, તેમ બધા કબુલ કરે છે. ઉપરનાજ કેષ્ટક ઉપરથી જણાશે કે માત્ર સુરજ છાપને નમુને.તેપણ બેમાંથી એકજ નમુને-શુદ્ધ માલુમ પડેલ છે, બાકી બીજા વિદેશી કેશરમાં પણ કાંઈ ને કાંઈ ભેળસેળ તે હોય છે. જેથી શુદ્ધ વિદેશી કેશર પણ કેટલાકને મળી શકે તેને સુજ્ઞ માણસોએ વિચાર કરી લેવું ઘટે.
કેટલાએક એમ કહે છે કે–પરદેશી કેશર ગમે તેવું શુદ્ધ મળે તે પણ ના વાપરીએ. કારણકે ધર્મને નામે વપરાતા પૈસા વિદેશી માંસાહારી પ્રજાને નજ આપીએ.” કેટલાએક એમ કહે છે કે-“શુદ્ધ કેશર મળે તે પછી ભલે તે વિદેશી હોય–તે જે ન વાપરીએ તે “ આજ્ઞાભંગ”નો દૈષ લાગે.” શાસામાં કેશર વાપરવાની વાત છે કે કેમ? તે બાબત ઘણી ચર્ચા ચાલે છે અને મતભેદ છે, છતાં દલીલ ખાતર માની લઈએ કે– કેશર મિશ્રિત ચંદન પૂજા સાસામાં છે.” તેણુ જે જૈન શાસ્ત્રકારોએ કેશર વાપરવાનું ફરમાવ્યું હશે તેના ખ્યાલમાં ૬૦૦૦ માઈલ દૂરથી મંગાવેલ પેઈનનું કેશર તો ન જ હોય, તેમ કેઈપણ વ્યવહારિક બુદ્ધિવાળા માણસ કબુલ કરશેજ. તેવા શાસ્ત્રકારના મગજમાં હિદુસ્થાનમાં પેદા થતું કાશમીરી કેશરજ હોવું જોઈએ કારણકે કેટલેક ઠેકાણે કેશરને બદલે “કાશ્મીરજ' શબ્દ શાસ્ત્રમાં છે એમ ઘણું કહે છે. જે આ વાત ખરી માનીએ તો વિદેશી કેશર પછી ભલેને શુદ્ધ હાય-૫ણ તે વાપરવાથીજ આજ્ઞાભંગનો દોષ લાગ જોઈએ, નહિ કે ન વાપરવાથી; કારણ કે શાસ્ત્રકારે શુદ્ધ સ્વદેશી કેશરજ વાપરવા સૂચવેલું છે. તેને બદલે માપણે વિદેશી કેશર વાપરીએ તે “નાજ્ઞાભંગ”ના દેષિત થઈએ. .
પૂજ્ય મુનિ મહારાજને મારી વંદણ સહિત ફરી ફરી વિનંતિ છે કે તેઓશ્રી આ બાબતનો વ્યવહારિક દષ્ટિએ ઉપરની દલીલ ધ્યાનમાં લઈ વિચાર કરે અને કેશરને ઉપયોગ બંધ કરવામાં જે મુનિ મહારાજ વિરૂદ્ધ છે તેમના મગજમાં જે ઉપર દલીલ વ્યાજબી લાગે તે તેઓશ્રી બધા શ્રાવકને તેવી સલાહ આપે અને કેશરને ઉપગ સદંતર બંધ કરાવે.
- મૂળચંદ ઉત્તમચંદ પારેખ

Page #26

૫૮
શ્રી કૌન ધર્મ પ્રકાશ. આધુનિક જેનેનું કળાવિહીન ધાર્મિક જીવન.”
ભાઈ પરમાણું “આપણું કળાવિહીન ધાર્મિક જીવન” એ વિષયને સેળ અંક જેટલે લેખ પ્રગટ કરી પિતાની ધર્મદાઝ, રસિકતા અને સહદયપણાની પ્રતીતિ કરાવી છે. સહદય, વિવેકસંપન્ન વાંચનાર તે અવશ્ય એ વિષયને વધાવી લેશે; અને મધ્યસ્થભાવે તેને ઉહાપોહ કરી, દેપાદેય વિચારી સાર ગ્રહણ કરી લેશે. પ્રત્યેક અંગ, ઉપાંગ રોગે ગ્રસિત એવી એક જીવતી કાયા પડે હોય અને તેના એક સહૃદય નિરીક્ષક ભાઈ પરમાણુંદ હોય એવી સ્થિતિ તેની (ભાઈ પરમાણંદની) ભાસે છે. એ રોગગ્રસ્ત કાયા જોઈ, એ વિકૃત અંગોપાંગ જોઈ તેનાં–તે રોગનાં બહાર તરી આવતાં લક્ષ
નું નિરીક્ષણ તેમણે કર્યું. વિકૃત અંગને દેખી કયે સહૃદય, ક રસિક લાનિ ન પામે? અને ગ્લાનિ પામતાં જેને વાચા છે એ કે પુરૂષ પોકાર ન કરે ? ભાઈ પરમાણુંદની રસિકતા એ વિકળ-વિકૃતરોગગ્રસ્ત અંગની ઉપેક્ષા ન કરી શકી; તે ગ્લાનિ પામી અને તેણે પિકાર કર્યો અને તે પોકાર હજી પણ સવેળાને છે. નિદાન-ચિકિત્સા કુશળ વૈદ્યને હાથે નહિ થાય તે હછ વૃદ્ધિગત થયેલ છે. વિશેષ વૃદ્ધિ પામવાને, વિકૃત અંગ વિશેષ વિકૃત થવાનું, એ નિઃસંશય છે.
વિકૃતિનું, કળાવિહીનતાનું મુખ્ય કારણ વિવેક-વિકળતા, વિવેક-શૂન્યતા, વિવેકની ઘણી ઘણી ઓછાશ, ગતાનગતિકતા, ગાડરિયે પ્રવાહ, ‘આનું સેં ચલિ આઈ” એ છે. સમય ઓળખી એ વિવેકવિકળતા દૂર થવા-કરવાની બહુ બહુ જરૂર છે. પિતાનું દ્રવ્ય અને ભાવ સામર્થ્ય વિચાર્યા વિના માનાર્થે અગ્રેસર અને અનધિકારી છતાં અધિકારારૂઢ થયેલાઓને શિર આ જુમ્મઆ જોખમદારી છે.
જે દિએ સારણ, વારણ, ચાયણ, પડિયણ જગ જનને' એવા વિવેક ખ્યાતિવાળા, આત્માથ, સદુપદે, નિસ્પૃહી, ત્યાગી આચાર્યોની અને હામદામ-ઠામવાળા, શ્રીમા-ધીમાન, વિવેકસંપન્ન, ઉદારચિત્ત, આત્માર્થી ગૃહ
ની પરમ આવશ્યકતા છે. એ નિમિત્તો મળે તો રોગનું નિદાન યથાર્થ થઈ, યથાયોગ્ય ચિકિત્સા થાય. નહિતે પછી કાળ પરિપાક થયે નવું અવિકૃત, સકળ કલેવર ઘડનાર જાગે અને કલેવર ઘડાય ત્યારે. ભાઇ પરમાણુદે વિકૃત અંગ બતા
વ્યાં તે તે પોતે જેમાં તેટલાં જ. “પિયાનું શું પિશવું? પિયે છાણું ન લેય.”
મનસુખલાલ કિરચંદ મહેતા,

Page #27

આપણું દારિદ્રાવસ્થા ભાગવતું જ્ઞાનક્ષેત્ર.
આપણ... શ્રીદાતુ–ગરીબ ુ-દારિદ્રાવસ્થા ભાગવતુ જ્ઞાનક્ષેત્ર.
૫
( લેખક–મગનલાલ રવચંદ સાહુ હેડમાસ્તર-કણભા મુખ્ય સ્કુલ ) આપણા પરમપૂજ્ય અને પરમકૃપાળુ શ્રીજૈનતી પ્રવત્ત કતીર્થંકર ભગવાને અને તેખાશ્રીના અનુયાયી પૂજ્ય ગણધરભગવાનેા તથા અચાર્ય ભગવાના અને સાંપ્રતકાળમાં વિચરતા સર્વે પૂજ્યપાદ મુમુક્ષુ મુનિમહાત્માએ કે જેએ જૈન ધના અગ્રગણ્ય નેતાઓ છે—એટલે કે જેએ ધમ પ્રસારક અને ધમ સ રક્ષક છે, આ મહાપુરૂષોએ દેશવિરતિ ગૃહસ્થપર્મીઓને પેાતાના પવિત્ર સ ંસારવ્યવહાર ચલાવતાં પૂર્વોપાર્જીત પુન્યેાયડે જે ન્યાયેાપાત લક્ષ્મી તેમને વરે એટલે અઢળક ધનસંચય થાય, જેનાવડે તેઓશ્રીએ સહસ્રપતિ, લક્ષાધિપતિ અને કેટ્યાધિપતિ અને, આવો શ્રીમાન્ શ્રાવકર્માંને પેાતાને વરેલી લક્ષ્મીના મુખ્યત્વે કરીને ઉત્કૃષ્ટ રીતે સર્વ્યય કરવાને સાત ક્ષેત્રે દર્શાવ્યાં છે. એટલે કે એવી લક્ષ્મીના સાત વિભાગમાં મુખ્યપણે સન્ત્યય થઈ શકે છે; દ્રવ્યના સર્વ્યય કરવાને એ સાત ક્ષેત્રા સિવાય બીજા પણ અન્ય ક્ષેત્રે ઘણાં છે; પરંતુ તેઓ આ સાતેના જેટલાં લદાયી નથી. લક્ષાધિપતિએ કે કાટ્યાષિપતિઆજ આવા સદ્વ્યય કરી શકે અને સાધારણ માથિક સ્થિતિના ગૃહસ્થ ધર્મીએ આવા સદ્વ્યય ન કરી શકે એવું કઈ નથી. દરેક ગૃહસ્થધી સ્વશસ્ત્યનુસાર પાતે ઉપાત કરેલા અને તેમાંથી મચાવેલા દ્રવ્યનેા પેાતાની ઈચ્છાનુસાર સબ્યય કરી શકે અને તેથી તે પાતે ખચેલા દ્રવ્યના પ્રમાણમાં નહિ, પર`તુ જેટલે અંશે તેણે પોતાના શુભ અને ઉચ્ચ આશયાની પ્રખળતાને આધીન થઈ તેથી આવતાં શુભ પરિણામેાને લક્ષમાં લઈ ટ્વીષ્ટિ વાપરી ધર્મ બુદ્ધિએ વિવેક્સવિવેકની વહેંચણી કરી દ્રવ્ય વાપર્યું હોય તેના પ્રમાણમાં પુન્યાનુબંધ કરી શકે. દરેક ગૃહસ્થાશ્રમીને પેાતાના નાના અથવા મોટા પાયાપર ચાલતા ગૃહસ્થાશ્રમ, સંસારવ્યવહાર યા પાતાના કુટુંબના જીવનવ્યવહાર કુટુ’બની પરંપરાથી ચાલતી આવેલી ખાનદાની પ્રમાણે જમાના અનુસાર આબરૂ ભર્યાં તેમજ સુ” શાન્તિમય ચાલી શકે એટલું ધન તેા અવશ્ય જોઈએ. તદુપરાંત વખી યેવી લક્ષ્મી જે અનિષ્ઠ પરિણામેને આણનારી તેમજ સ્વલ્પ કાળ પછી તેના ૨૧ નાને પુણ્યાય પરવાર્યાં પછી સ્વયમેચ સ્વેચ્છાએ પુનર્લગ્ન કરનારી છે યા વ્યભિચારિણી સ્ત્રીની માફક અન્ય પર્તિને વરી અન્યસ્થળે ચાલી જના છે. વળી તે કેટલા કાળ એક સ્થળે સ્થિરતા કરી ટકી રહેશે તેના નિણયને કોઇ પણ મિત્ર ન હું હોવાથી ક્ષણુિક સુખ આપી તેના શીઘ્ર ગમનથી પાછલી દુ બદાયી શાય છે, આવી ઋષિર્ અને અસાર લક્ષ્મીના આ પંચમ ઢાળમાં

Page #28

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
૬૦
ક્ષુલ્લક આયુવાળા મનુષ્યાએ તેના ઉપર થતા બ્યામેાહ ઉતારી નિર્મોહી થઈને આવે અમુલ્ય અવસર પ્રાપ્ત થયા હોય ત્યારે સક્ષેત્રે સર્વ્યય કરવારૂપ સુવર્ણમય પુષ્પાએ વધાવી લ′ આત્મકલ્યાણ અને પુન્યાનુખ ધરૂપ લાભ લઈ લેવા. મનુષ્ય ભવ પામ્યાનું તેમજ ખીજા પણ શુભ સંચાગ પામ્યાનું શુભ ફળ મેળવવામાં દુર્લક્ષ રાખવું નહિ. જેથી સઘળા શુભ સંચાગા પ્રાપ્ત થયા તે લેખે લાગે. ધમ શાસ્ત્રમાં પણ વ્યવહાર ચલાવતાં વધેલી લક્ષ્મીના આવાજ સય કરવાનુ કરમાન છે,એટલે કે આવી લક્ષ્મીના સન્ધ્યય કરવાને માટે આપણા નિઃસ્વાથ પરાચણુ અને પરમેપકારી પૂજ્ય જ્ઞાની મુમુક્ષુ મહાત્માઓએ જ્ઞાનષ્ટિવડે જેમાં વધારે ને વધારે લાભ થાય એવાં સાત ક્ષેત્રેા-સ્થળે! દર્શાવી આપ્યાં છે. એ સાત ક્ષેત્રા અનુક્રમે (૧) જ્ઞાન ક્ષેત્ર, (૨) જીર્ણોદ્ધાર ક્ષેત્ર, (૩) જિન પ્રતિમા ક્ષેત્ર, (૪) સાધુ ક્ષેત્ર, (૫) સાધ્વી ક્ષેત્ર, (૬) શ્રાવક ક્ષેત્ર, (૭) શ્રાવિકા ક્ષેત્ર. આ સાતે ક્ષેત્રામાંના દરેકનુ સૂક્ષ્મ અને વિસ્તારથી સ્વરૂપ સમજાવવા તથા એકબીજા પ્રત્યે રહેથી તારતમ્યતા જણાવવા તથા જમાનાને અનુસરી જે જે ક્ષેત્રમાં દ્રવ્યશ્ચય કરવાની હાલ વિશેષ જરૂર ઢાય તે સમજાવવાને જૈન શ્રીમંત સમુદાય ઉપર સારી અસર થાય એવા એક લેખ ખાસ ચર્ચા રૂપે લખીને આ માસિક દ્વારા પ્રગટ કરાવી કાઈ સજ્જન સાક્ષરવ અજ્ઞાત જૈનવગ પર દયા ઢષ્ટિએ પેાતાની શક્તિના વ્યય કરી કામપર ઉપકાર કરશે. એવી આશા છે. જેટલે અંશે તે લેખક આત્મભેગ આપશે તેટલે અંશે તે પુન્યાનુબંધ કરશે; પછી ભલેને તે શ્રાવકવર્ય હૈ। અગર મુનિવય હો. આપણી જૈનકામના ઘણા ભાગ એટલે લગભગ ૭૫ ટકા જેટલા જૈનો અગર તેથી પણ વધારે જૈનો તા ધર્મના મુખ્ય મુખ્ય તત્ત્વાથી પણ અજાણ છે ને સ્વાત્મધમ થી પણ અજ્ઞ છે, તા સ્વાત્મધર્મપરાયણુ તા હાયજ શેના. વસ્તુસ્થિતિ તપાસતાં આપણી જૈનકામનાં કેટલાં મનુષ્યા વાસ્તવિક જૈનત્વ અમુક અંશે પણ ધરાવે છે તે જોતાં હાલના આ વિષયવાસનાવશવતી જમાનામાં આપણા જૈનભાઇએ પાતાના જૈનત્વથી એટલે સ્વાત્મધમ થી બહુ વેગળા છે એમ જણાય છે, આ વાત આપણુ સીદાતું જ્ઞાનક્ષેત્ર કેવી સ્થિતિમાં છે? તે જ્યારે આપણે આગળ આ લેખમાં તપાસીશું ત્યારે જણાશે; હાલ તા તે વિષયપર જવાને આ લેખ ભૂમિકારૂપ છે.
દ્રવ્યવ્યયથી થતા વિશેષ પુણ્યમ ધ કરાવનાર ઉપર બતાવેલાં સત ક્ષેત્ર માંહેના પછીનાં જે ચાર ક્ષેત્રા છે તે પાતપાતાના જ્ઞાન દશન ચારિત્રરૂપ ચેાગારાધનથી શુદ્ધ સ્વાત્મસ્વરૂપ નજીક જેટલે અંશે પહાંચ્યા હોય એટલે અંશે એક બીજાની સાથે સરખામણી કરતાં ઉત્તમ, મધ્યમ ને જન્ય હાઇ શકે, એટલે તેમાં તારતમ્યતા હોઈ શકે. જેમ જે ક્ષેત્રમાં વિશેષ ચેાગ્યતા-શાત્મપવિત્રતા

Page #29

આપણું દારિદ્રાવસ્થા ભગવતું જ્ઞાનક્ષેત્ર. તેમ તે ક્ષેત્રમાં વ્યય કરેલા ધનનું વિશેષ ફળ એટલે વિશેષ પુન્યાનુબંધ, એ વાત નિઃસંદેહ સર્વમાન્ય છે. પ્રથમનાં ત્રણ ક્ષેત્રો એ ચાર ક્ષેત્રો કરતાં પણ વધારે ઉત્કટુ સ્થાન ભોગવતાં હોય એમ જે મારી અજ્ઞદશા મને ભૂલાવતી ન હોય તે મારી માન્યતા છે. વસ્તુસ્થિતિ આમ હોવા છતાં જ્ઞાનચક્ષુથી તાત્વિક દષ્ટિએ ઉંડા ઉતરીને આપણે તપાસીશું તે આ સાતે ક્ષેત્રે અન્યઅન્ય એક બીજાની સાથે ઓતપ્રોત થયેલાં–એટલે એક બીજામાં મળી ગયેલાં જણાશે. આ સાતે ક્ષેત્રે એકબીજામાં સમાયેલાં હોઈ એકરૂપ થઈ ગયેલાં સમજાવવાને કઈ પ્રબળ સાક્ષરવર્ય સમર્થ હોઈ શકે. પરંતુ અત્રે મારી અલ્પત્યનુસાર તેમ કરવા જે કંઈ પ્રયત્ન કરું છું તેથી વિષય સંપૂર્ણ રીતે તે સ્કૂટ નહિ જ થઈ શકે, કેઈ સાક્ષરવર્ય જ તેને સ્કૂટ કરી બતાવશે; હું તેને માટે કંઈક રૂપરેખા દોરૂં છું.
જીર્ણોદ્ધાર તે જિનપ્રતિમાના સંરક્ષણાર્થે જ છે અને જિનપ્રતિમા તે જિન સદશ છે. વળી જ્ઞાનના ઉદયથી દર્શન, ને જ્ઞાન દર્શનના ઉદયથી ચારિત્ર, ને તે ત્રણેને સવશે ઉદય તે મોક્ષ. હવે જિનેશ્વર ભગવાનની પ્રતિમાની પૂજા તે જિનેશ્વર ભગવાનની પૂજા સમાન છે, અને જિનેશ્વર ભગવાનની પૂજા તે તેમનાં જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રની જ પૂજા છે. આમ ૧ જ્ઞાનક્ષેત્ર ૨ જીર્ણોદ્ધાર ક્ષેત્ર અને ૩ જિનપ્રતિમા ક્ષેત્ર એ ત્રણે એકરૂપ છે. વળી ૪ સાધુ ક્ષેત્ર ૫ સાધ્વી ક્ષેત્ર ૬-૭ શ્રાવક-શ્રાવિકા ક્ષેત્ર એ ચારે ક્ષેત્રની પૂજા, તે પણ તેમનામાં અમુક અમુક અંશે ફુરેલા જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રરૂપ ગુણનીજ પૂજા છે. એટલે સાતે ક્ષેત્ર, જ્ઞાન દશન ચારિત્ર તે આત્મા ને આત્મા તે જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર, અથવા નવપદ એ આત્મા ને આત્મા એ નવપદ, એ ન્યાયે એકરૂપ છે. આ સાતે ક્ષેત્ર જેમ સર્વીશે–સંપૂર્ણપણે પ્રકાશી નીકળે એટલે શુદ્ધ સ્વરૂપમાં પ્રકાશે તેમ કરવા સાતે ક્ષેત્રમાં દ્રવ્યવ્યય કરે અથવા સાતે ક્ષેત્રની પૂજા કરવી એ બધું એકજ રૂપ છે. સાંપ્રતકાળે પ્રવર્તમાન જમાનામાં આપણું ઘણા શ્રીમંત જેનો જે આપણી જેમકેમના સ્તંભરૂપ છે તેઓશ્રીઓનું સાત ક્ષેત્રોમાંના કયા કયા ક્ષેત્રમાં દ્રવ્યને વ્યય કરવાનું વલણ આગળ પડતું છે અને તેથી વિશેષ અગત્યનાં કયા ક્યા ક્ષેત્રો સીરાતાં થઈ ગયા છે તે તપાસીશું તે જણાશે કે હાલના શ્રીમંતેનું ઘણું વલણ નવાં નવાં જિનમંદિર બંધાવીને તેમાં વિશેષ વિશેષ જિનપ્રતિમાઓ પધરાવી પિતાના આત્માનું કલ્યાણ કરવા તરફ તેમજ પોતાની પાછળ આત્મકલ્યાણને નામે કંઈક નામના મૂકી જવા તરફ આગળ પડતું છે કે તેથી આપણા જેન શ્રીમંતેનું લાખ ગમે દ્રવ્ય એ ક્ષેત્રમાં વપરાતું નય છે, એટલે જિનપ્રતિમા ક્ષેત્રમાં દ્રવ્યને વ્યય થવામાં કંઈ

Page #30

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
ખામી નથી. જૈનકામની સૌંખ્યાના પ્રમાણમાં પ્રભુપૂજા કરવાને જોઇતાં જિનમદિરા અને પ્રતિમાજીએ છે; પરંતુ હાલના જમાનામાં સમગ્ર જૈનકામની આદ્ય તેમજ આંતરિક આર્થિક સ્થિતિ તપાસતાં આ ક્ષેત્રમાં વપરાતું દ્રવ્ય વધુ પડતુ છે ને તેથી બીજાં એ વધારે અગત્યના ક્ષેત્રો જીર્ણોદ્ધારક્ષેત્ર અને જ્ઞાનક્ષેત્ર સીદાતાં થઇ પડ્યાં છે. હજી પણ ઘણાં જિનમંદિરે શોચનીય સ્થિ તિમાં જીણુ પ્રાય છે. આવાં જીણુ મદિરાના ઉદ્ધાર કરવામાં જોઈતાં નાણાં ન ખર્ચાય એટલે તે દિનપ્રતિદિન વધારે ને વધારે જીણુ દેશોમાં આવતાં જાય ને છેવટે નષ્ટપ્રાય થાય. છતાં ખાસ આવશ્યકતા વિનાનાં સ્થળાએ નવાં નવાં જિનમદિરા બધાય ને તેમાં લાખે। ગમે દ્રવ્યના વ્યય થાય, એ વિવેકદ્રષ્ટિએ અને ધદષ્ટિએ જોતાં કંઇ વિશેષ લાભપ્રદ ન ગણી શકાય. આખા દેશમાં જ્યાં જ્યાં જીર્ણોદ્ધારની જરૂર હોય ત્યાં ત્યાં શ્રીમતાનુ' દ્રવ્ય ખર્ચાય ને તેમ કરતાં વધુ પડતું દ્રવ્ય હોય ત્યારેજ નવાં જિનમદિરા મધાવવામાં તેને ઉપયોગ થઇ શકે એમ થવુ જોઇએ, આ ઉપરથી એમ નથી સમજવાનું કે જીર્ણોદ્ધારનું કામ બાકી હોય ત્યાં સુધી નવીન જિનમંદિરે નજ બાંધવા, પરંતુ જે જે સ્થળેાએ જિનમદિરના અભાવે શ્રદ્ધાળુ ભાવિક જૈનભાઇઓને જિનેશ્વર ભગવાનના દન, સેવા પૂજા, ભક્તિ વિગેરે કરવાના ખાધ આવતા હાય તે તે સ્થળાએ આસપાસના સંજોગા અને સ્થિતિ જોઈને-લક્ષમાં લઈને શ્રીમતાએ નવીન જિનમદિરા અવશ્ય અધાવી આપવાં, પરંતુ આપણા પરમેપકારી શ્રીમાનું પૂર્વજોના પ્રતાપે હાલ કોઇ એવું સ્થળ જવલ્લેજ હશે કે જ્યાં નવીન જિનમંદિર બધાવવાની ખાસ આવશ્યકતા હાય, છતાં તેમ કરવાની જરૂરજ ઉભી થાય તેા દેશ, કાળ, સ્થળ અને સ્થિતિ વિગેરેને લક્ષમાં લઈને દ્રવ્યના વ્યય કરવાની અમુક હદ હાવી જોઇએ. શ્રીમાન વસ્તુપાળ તેજપાળ અને વિમળશા જેવા ધનવાન શ્રાવકાએ સ્વર્ગીય જિનમદિશ ખંધાવી પુન્યાનુબંધ કરવામાં કાંઇ મણા રાખી નથી, પરંતુ જ્યાં સુધી જ્ઞાનક્ષેત્ર અને જીર્ણોદ્ધારક્ષેત્ર વિશેષ સીદાતાં થઇ પડ્યાં હાય તેવા સંજોગોમાં નવીન જિન ગ્નિશ બધાવવામાં અઢળક ધન શ્રીમંતાથી ન ખર્ચાય. તેમનુ તા અગત્યનાં ને સીદ્યાતાં ક્ષેત્રોની સ્થિતિ સુધારવા ઉપરજ ખાસ લક્ષબિન્દુ હાવુ જોઇએ. એજ ખરા વિવેક છે એમ સુજ્ઞ સજ્જના તા ખુલ કરશે.
હવે આપણે એમ માની લ્યા કે જિનપ્રતિમાક્ષેત્ર અને છાંદ્ધારક્ષેત્ર એ અને ક્ષેત્રે સારી રીતે સંતેાષકારક સ્થિતિમાં છે, અને જ્યાં જ્યાં અને જ્યારે જ્યારે જરૂર પડે ત્યાં ત્યાં અને ત્યારે ત્યારે આપણા જૈન શ્રીમતા તે તે ક્ષેત્રામાં દ્રવ્યને જરૂર પડતા વ્યય કરી અને ક્ષેત્રાને સારી રીતે શોભાવે છે;

Page #31

આપણું દારિદ્રાવસ્થા ભોગવતું જ્ઞાનક્ષેત્ર.
પરંતુ ઉપલાં સર્વ ક્ષેત્રો કરતાં સર્વોત્કૃષ્ટ ક્ષેત્ર તો જ્ઞાનક્ષેત્ર છે. આ જ્ઞાનક્ષેત્ર
જ્યાં સુધી સીદાતું હોય ત્યાં સુધી જેનોમાં જૈનત્વ શેનું કહેવાય? ને જે જેમાં જૈનત્વ ન કહેવાય તો આપણાં ભવ્ય જિનમંદિર અને તેમાં પધરાવેલા તરણતારણ જહાજ તુલ્ય પ્રભુજીની પૂજાની કિસ્મત કેણુ આંકી શકશે? જેને તનું રહસ્ય કેણુ અને કેવી રીતે સમજી શકશે? વિગેરે વિગેરે ઘણા પ્રશ્નાવડે આપણી કમની અજ્ઞદશા દર્શાવી જ્ઞાનક્ષેત્રની હાલની સ્થિતિનું કંઈક વિવરણ કરવાનો મારો આશય છે ને તેટલાજ હેતુથી આ લેખ આપણું સીદતું જ્ઞાનક્ષેવ એ મથાળા નીચે લખવે શરૂ કર્યો છે, પરંતુ તેમ કરતાં પહેલાં આપણુ જેન ધનિકના દ્રવ્યને વિશેષ ભાગ કયા કયા ધર્મકાર્યોમાં ખર્ચાય છે કે જેથી આ ક્ષેત્ર સીદાતું થઈ ગયું છે ને જૈને જૈનત્વ વિના નામનાજ રહ્યા છે તે કાંઈક જણાવ્યું છે કે હવે પછીના અંકમાં કાંઈક જણાવીશ. અપૂર્ણ.
જાણવા ને વિચારવા માટે– " સગુણાનુરાગી મુ. કÉરવિજયજીના વિહારથી માંડલ, વિરમગામ, વી. સનગર, ઉમતા, ઉંઝા, શીપેર ને ખેરાળુ વિગેરે કઈક સ્થળે નીચે જણાવેલી બાબતેના સુધારા થયા છે.
૧ ખાનપાનમાં થતી ગેબરાઈ દૂર કરવી. ૨ એઠવાડ ન પાડવો. પડે તે દૂર કરવાને ઉપયોગ વિશેષ રાખ. ૩ લગ્નાદિ પ્રસંગે ફટાણુ બીલકુલ ન ગાવાં.
૪ વિધવાઓએ વધારે વખત ખુણે પાળી ધર્મકાર્યથી વિમુખ ન રહેવું. ધર્મકાર્ય દેવદશનાદિ તે બંધ રહેવું જ ન જોઈએ.
* ૫ નવકારશી પ્રમુખ સ્વામીવચ્છળોમાં અને પ્રભુ પાસે નૈવેદ્ય ધરવામાં શુદ્ધ સ્વદેશી ગોળનું પકવાન્ન જ વાપરવું. અપવિત્ર ખાંડનું કે તેની બનેલી સાકરનું પકવાન્ન ન વાપરવું. '
૬ જમતાં ઘરે કે સ્વામીવછળમાં એવું ન મૂકવું. વિગેરે.
આરોગ્યની સમજણુ-(ચાલુ.)-જળને જાડા ને ચોખ્ખા વાથી ગાવ્યા પછી પીતી વખતે પહોળા વાટકા જેવા વાસણમાં લોહી તપાસીને વાપરવું. એ થયેલું વાસણ ફરી ચેખા પાણીમાં ભેળી બધું પાણી બગાડવું નહીં. જુદા વાસણવતી જળ કાઢી પહોળા વાસણમાં જોઈએ તેટલું રેવને વાપરવાથી ગેબરાઈ થતી અટકશે અને શરીરનું આરોગ્ય સચવાશે. .

Page #32

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
થાડામાં મીઠાસ. (લે. ભાઇલાલ સુંદરજી મહેતા. ઝીંઝુવાડા. ) આ વાત દરેક સંજન પુરૂએ લક્ષમાં રાખવાની ખાસ આવશ્યકતા છે. કેમકે આપણે સર્વે મીઠાશનીજ અભિલાષા રાખનારા છીએ તેમ કહીએ તો
ટું નહીં ગણાય. કારણું લેશમાત્ર કડવાશ હોય તે પણ દુઃખરૂપ લાગે છે, તે વિશેષની તે શી વાત ? - થોડું બોલવાથી આપણી પ્રતિષ્ઠા વધે છે. તેમજ તેવા પુરૂષના વાક્યપર શ્રદ્ધા બેસે છે. ડાબલા માનવીમાં કુદરતી સવન પ્રાપ્ત થાય છે, એટલું જ નહિ પણ તેનું બુદ્ધિબળ દિનપ્રતિદિન વૃદ્ધિ પામે છે. આ ઉપરથી એમ નથી સમજવાનું કે સગા બેસી રહેવાથી ઉપરના સદગુણ પ્રાપ્ત થાય છે. કહેવાનો હેતુ માત્ર એટલો જ છે કે વધારે પડતે તેમજ વિચાર્યા વિનાને એક પણ શબ્દ મુખ બહાર કાઢી નાખ નહિ. એવા શબ્દો બહોલા માનવીના મેઢેથી જલદી નીકળી જાય છે ને તે શબ કઈ વખત મૃત્યુવતું દુઃખ આપે છે.
ડાબલા માનવીમાં વિચાર કરવાની ટેવ ઘણું હોય છે, તેથી કંઈ વખત તે મુશ્કેલીમાં પ્રાયે આવતું નથી. આ ઉપરથી એમ સિદ્ધ થાય છે કે જેમ બને તેમ ઘેડું બોલવા પ્રયત્ન કરે. વધારે બેલા માનવીની વાત સાચી હોવા છતાં તેની વાત પર વિશ્વાસ બેસતો નથી, પણ તેની વાત મારી જાય છે. થોડું બોલવાથી મગજ શાંત રહે છે ને વિચાર પણ પવિત્ર બને છે.
સારા સારા વિચાર સમાજમાં ફેલાવતાં વધારે બોલવાને પ્રસંગ પડે તેથી કાંઈ આપણને ક્ષતિ પહોંચતી નથી, પણ સ્વાર્થ વિના અતિશક્તિ વાપરી વધારે પડતું બોલવાની બુરી આદત પરિણામે દુઃખરૂપ નીવડે છે, તેમજ તે વાત પાયા વિનાની થઈ તેમાંથી સત્વ ઉડી જાય છે, અને તે વાત ખરા લાભને આપી શકતી નથી.
શાંત મગજમાં વિચારે સારા આવવાને ખાસ નિયમ છે. ને તેવું શાંત મગજ રાખવા માટે થોડું બોલવું તે કુદરતી ચાવી છે. વિના કારણે વાપતા વાપરી મગજને તકલીફ આપવી તે કઈ રીતે લાભકર્તા નથી. - થોડી વાત કરનાર માણસ ઝાઝો એહવાલ થોડામાં પ્રદર્શિત કરી બતાવે છે તે વાત નિઃસંદેહ છે. તારમાં પણ છેડા શબ્દો અકસીર કામ કરે છે, કાગળમાં ઝાઝું લખાણ લખવા છતાં તેટલી અસર થતી નથી. સામાન્ય માણસ ઘણી દલીલ કરે છે પણ તેનું જેટલું સન્માન નથી થતું તેથી વધારે પડતું બેરીસ્ટરનું એક વાક્ય સન્માનપાત્ર બને છે.
આ વાત કેટલાકને આશ્ચર્યજનક લાગશે પણ તે પ્રમાણે વર્તન રાખવાથી તેનાં મીઠા ફળને સ્વાદ ટુંક મુદતમાં ચાખી શકશે એવો સંભવ છે.

Page #33

સ્ફુટ નેાંધ અને ચર્ચો.
સ્ફુટ નેાંધ અને ચર્ચા.
૫
ગત ચૈત્રમાસમાં બે ત્રણ કાર્યો ખાસ નાંધ લેવા લાયક થયા છે, અને વૈશાખ માસમાંતેવા ઘણાં શુભ કાર્યો જુદે જુદે સ્થળે થવાના છે. ચૈત્રમાસમાં પ્રથમ શુભકાર્ય શ્રી જામનગર ખાતે શેઠ પેાપટલાલ ધારશીભાઇએ નામદાર જામસાહેબના હાથે જૈન એડીગ ખે!લાવી તે થયું છે. ચૈત્રશુદિ ૯ મે પ્રભાતમાં એ કાર્ય કરવામાં આવ્યુ છે. તે નિમિત્તે મુખઈ વિગેરેથી ઘણા ગૃહસ્થા ખાસ પધાર્યા હતા. અત્રેથી મીઠું કુંવરજી આણંદજી પણ ગયા હતા. શહેરના તમામ અમલદારો અને સંભાવિત ગૃહસ્થાને આમંત્રણ કરવામાં આવ્યું હતું. મેળાવડા બહુ સુંદર થયા હતા. નામદાર જામસાહેમના હાથથી જૈન ખેાડી ગ અથવા વિદ્યાર્થીભવન ખુલ્લું મુકાવવાની ક્રિયા કરાવ્યા બાદ ભાષણેા પણ બહુ સારા થયા હતા. નામદાર જામસાહેબે પણ ઘણુા સતાષ ખતાન્યેા હતા. આ કાય'માં એક પ્રકારની અદ્ભુતતા એ હતી કે પેાતાને રહેવા માટે તેઓ અંગલા અાવતા હતા, તેમાં કોઈ સજ્જનના કહેવાથી તે વિચાર ફેરવી નાખીને સુમારે એક લાખ રૂપીઆ ખચીઁને કરેલું મકાન જૈનસ'ધને જૈન ખેડીંગ માટે અપણુ કરી દીધું છે, અને તેની સાથે પેાતાનું નામ ઠામ પણ જોડવાના મેાહ ધરાવ્યેા નથી, ઉપરાંત તેમાં રહેનારા વિદ્યાર્થીઓના નિર્વાહ નિમિત્તે વાર્ષિક રૂ. ૩૦૦૦) (રૂ. ૫૦૦૦૦) નુ વ્યાજ ) આપવાની ઉદારતા બતાવી છે. અન્ય શ્રીમાનાએ આ દાખલા ખાસ લેવા લાયક છે. હવે જામનગરના શ્રીસંઘે પેાતાની ફરજ બજાવવાની છે અને માડીંગની વ્યવસ્થા સુંદર રાખવાની પૂરતી તજવીજ કરવાની છે. એમાં મંદતા કરવાની નથી.
*
*#*
ચૈત્ર શુદિ ૧૩ શે શ્રી મહાવીર પરમાત્માના જન્મદિવસ હેાવાથી અનેક સ્થળે મહાવીર જયંતી ઉજવાણી છે. પરમાત્માની ભક્તિ સવિશેષપણે કરવામાં આવી છે. મેાટા મેળાવડાએ થયા છે અને મહાવીર પરમાત્માના ચરિત્રમાંથી અનેક સ`ચેાગા લઇને તેનું અનુકરણ કરવાની શિક્ષા આપવામાં આવી છે. પ્રસ`ગેાપાત હાલમાં. ચાલતી સ્વદેશીની ચળવળમાં પડેલા બંધુએને પણ ખાસ સૂચના આપવા ચેાગ્ય છે કે એ ચળવળ સ્વધમ ચૂકીને કરવાની નથી, વડીલાનું અપમાન કરીને કરવાની નથી. મહાવીર પરમાત્માએ આખા જગતનું હિત કરવાની*કમર કસી, પરંતુ સ્વધમ ચૂકીને નહીં, તેમજ મધુના આગ્રહની પણ ઉપેક્ષા કરીને નહીં. આ વાત ઉપર ખાસ લક્ષ ખેચવાનું કારણ એ છે કે
*

Page #34

ર
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
કેટલાક અંધુએ સ્વધમ ચૂકી જઇને એ ચળવળમાં મંડી પડેલા દેખાય છે. તેમને પેાતાની ખરી ક્રૂરજનુ સ્મરણુ આપવા. માટે આ વાત સૂચવી છે.
*
*
*
*
ચૈત્ર શુદિ ૧૫મે વદનની ક્રિયા મોટા પાચા ઉપર પણ કરવામાં આવે છે. એ રીતે ક્રિયા કરવામાં સુમારે પાંચ કલાક થાય છે અને ફળ નૈવેદ્ય વિગેરે વસ્તુ દરેક જાતની ૧૫૦-૧૫૦ પ્રભુ પાસે ધરવામાં આવે છે. આમાં મુખ્યતાએ શ્રી સિદ્ધાચળની ભક્તિ છે. આવી સવિશેષ વિધિયુક્ત દેવવદનની ડ્ડિયા જામનગર ખાતે તે દિવસે કરવામાં આવી હતી. પન્યાસ ભક્તિવિજયજી મહારાજના પધારવાથી જામનગરના શ્રીસંઘને અન્ય લાલા મળવા સાથે આ લાબ પણ મળ્યા છે. તે ક્રિયાના લાભ શ્રાવક શ્રાવિકાએ સુમારે ૫૦૦ થી ૭૦૦ ની સંખ્યામાં લીધા હતા. અમે તેનું અનુમેદન કરીએ છીએ.
*
*
શ્રી ભાનુજીતીથ ની યાત્રા કરવા જનારા યાત્રાળુઓને હુંઢી ચાકી સુધી મોટોરમાં જવા દીધા પછી કાંપને રસ્તે સડકપર ન જવા દેતાં પગકડી જેવે રસ્તે સુમારે એ ત્રણ માઈલ ચાલવુ પડે ત્યારે દેલવાડે પહાંચી શકાય. આવી ઉપાધિ વીશ વર્ષ થયા શરૂ થયેલી છે. તેના નિવારણ માટે મુબઈથી જૈન ફ્રાન્ક્રન્સ ઓફીસ અને જૈન એસેાસીએશન ઓફ ઇન્ડિ તરફથી પત્ર વ્યવહાર તેનાં ચાગ્ય અધિકારી સાથે ચલાવતાં રજપુતાનાના એજન્ટ ટુ ધી વન રે તાં. ૧૨ મીએ (ચૈત્ર વિદે ૧ મે) પેાતાની રૂમરૂ ડેપ્યુટેશન તરીકે આવવા સૂચવ્યું હતું. તેટલા ઉપરથી મુબઇ, અમદાવાદ, પાલણપુર, કલકત્તા, શીરાહી અને ભાવનગર વિગેરે સ્થળાએથી કેટલાએક ગૃહસ્થાનુ ડેપ્યુટેશન ત્યાં ગયું હતું. ડેપ્યુટેશનના ગૃહસ્થાને ચૈત્રી પુનમના આભુતી ની યાત્રાના પરમ લાભ પ્રસંગાપાંત પ્રાપ્ત થયા હતા. ડેપ્યુટેશનની મુલાકાત બહુ સારી રીતે લેવામાં આવી હતી: સુમારે ટાઢ કલાકની લાતચીતને પરિણામે કાંપને રસ્તે જવાની કેટલીક સગવડ આપવાનું કબુલ કર્યું' હતું. નવા રસ્તાની ગેાઢવણ બતાવવામાં આવી હતી અને મદિરામાં થતા રીપેર કામ માટે પણ કેટલીક સહાનુભૂતિ દર્શાવવામાં આવી હતી. આ મધની વિશેષ હકીકત ચેસ લખીતવાર પત્ર મવહાર થઈ ગયા પછી જૈન એસોશીએશન એફ ઈડી તરફથી મહાર પાડવામાં આવશે. કારણ કે હવે તેનું કામ એ સંસ્થાના પ્રેસીડેન્ટ તથા સેક્રેટરી ત્યાં પધાર્યાં હતા તેમને રેપ્યુટેશનના ગૃહસ્થા તરફથી સેાંપવામાં આવ્યું છે. તેઓ પુરા ઉત્સાહથી સોંપેલ કાર્ય પાર પાડશે એવા પરિવૃત્રુ વિશ્વાસ છે.
1
*
*
**

Page #35

એક વિદ્વાન લેખક પૂછે છે કે-ધર્મનું ફળ શું ? ધર્મ ગણાવું', ધર્મમાં ખપવું તે ? કે ધમ થવું' તે ?” આપણે બધાએ આ પ્રશ્ન નિદ્ર"ભપણે વિચારવા લાયક છે. જે વિદ્વાન આ પ્રશ્નનો ઉત્તર લખી મોકલશે તે અમે હવે પછીના અંકમાં પ્રગટ કરશું.
મુનિરાજ શ્રી હું સવિજયજી મહારાજ કે જેઓ પરમ શાંત સ્વભાવી છે, તેમના શિષ્ય મુનિ કપૂરવિજયજી કે જેઓએ લઘુ વયમાં દીક્ષા લીધી હતી, જ્ઞાનના સારા અભ્યાસી હતા અને ઉપદેશ દેવાવડે અનેક ભવ્ય જીવને અસર કરે તેવા હતા, તેઓ માત્ર અ૯૫ સમયની માંદગીમાં ફાગણ વદિ ૧૩ ને રવીવારે પાટણમાં સ્વર્ગવાસી થયા છે. તેથી જૈન વગ બહુ દિલગિર થયે છે. વડોદરા ખાતે શ્રી હું સવિજયજી જૈન કી લાઈબ્રેરીના કાર્ય વાહ કેએ તે નિમિત્તે ખાસ સભા ભરીન દિલગિરીને ઠેરાવ કર્યો છે. કાળની વિષમતાને લઇને ઉત્તમ જીવાની ખામી ભાવે છે તેનું આ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણ છે
સ્વદેશીની ચળવળમાં જૈન વગે" પણ સારા લાભ લેવા માંડ્યો છે. આ ચળવળમાં આર્થિક, શારીરિક ને ધામિક ત્રણ પ્રકારના લાભ છે. અહિસાપરાયણ જૈન વગને તો બધી રીતે એ હકીકત માં ધસ્તી છે. વિદેશી વસ્ત્રો વિગેરેમાં હિંસાના સુમાર નથી. સ્વદેશી મીલામાં પણ લાખો મણ ચરબી વપરાય છે. ખરી રીતે હાથના કાંતેલા સુતરનું' હાથે વણેલું કપડું પહેરવું તેજ ઉત્તમ છે. પણ તે ન બની શકે તે સ્વદેશી શિવાય બીજુંતો ન પહેરવું, ન ખરીદવુ, વિવાહાદિ પ્રસંગમાં પણ બનારસ, દીલી, સુરત, અમદાવાદ વિગેરેમાં બનેલા રેશમી કે કશમી વસ્ત્રો લેવા ને વાપરવા, પણ પરદેશીનો મેહ બીલકુલ તજી દેવા એ ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે. જુદા જુદા શહેરોમાં અનેક જ્ઞાતિઓએ એ સંબધમાં ઠરાવ કરવા માંડ્યા છે. વસ્ત્ર ઉપરાંત બીજી વસ્તુઓ પણ બનતા સુધી સ્વદેશીજ વાપરવાનું ધ્યાનમાં રાખવા યોગ્ય છે. એમાં પણ ઘણા લાભ સમાયેલા છે.
હાલમાં બહાર પડેલ છે. શ્રી શત્રુ જય લધુ ક૯૫, ગુજરાતી અર્થ સાથે. | આ ક૯૫ માગધી ૨૪ ગાથામાં પૂર્વાચાર્યે રચેલો છે, તેને બનતી રીતે શુદ્ધ કરીને તેના ગુજરાતી ભાષાંતર સાથે પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે. બાઈ કસ્તુર તે શા. પ્રાગજી દીપચંદની વિધવાએ તેમાં આર્થિક સહાય આપેલી છે. એ પ્રકરણ ભણવા ગણવાની સરતે એની બુક બાઈ કસ્તુર પાસેથી અને અમારી પાસેથી આપવામાં આવે છે. કિંમતથી વેચવાની નથી,

Page #36
અમારી તરફથી હાલમાં બહાર પડેલ છે. 1 શ્રી ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચો કથા ભાષાંતર વિભાગ 1 લા-પ્રસ્તાવ 1-2-3 કિમત રૂ 3-0-0. લાઇફ મેમ્બર પાસેથી રૂા. 1) કમી લેવામાં આવી. 2 શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ મૂળ. વિભાગ 3 જે-સ્થભ 13 થી 18 કિંમત રૂ. 2-8-2 પટેજ 0-7-6 લાઇફ મેમ્બર પાસેથી રૂ. 1) કમી લેવામાં આવશે. 3 શ્રી ત્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર ભાષાંતર. પર્વ 10 મુ. આવૃત્તિ બીજી શ્રી મહાવીર ચરિત્ર કિ‘મત રૂ, 2-8-0 પાસ્ટેજ 3. 0-6-6 બીજી આવૃત્તિ હેવાથી લાઇફ મેમ્બરનું કમી લેવામાં આવશે નહીં. 4 શ્રી પચ પ્રતિક્રમણ સત્ર મૂળ. ગુજરાતી ભાટા ટાઈપમાં પ્રતિકમણ્યમાં આવતા સુત્રોના ભવાઈ વિગેરે વધારા સાથે રૂ૯-૧૦-> જૈનશાળા માટે રૂ 0-9- 5 શ્રી એ પ્રતિક્રમણ સત્ર મળ ગુજરાતી માટા ટાઈપમાં. કિંમત 3 0-4-0 જૈનશાળા માટે 3, ૭-ર-- - - 6 ચૈત્યવદન ચાવીથી. કેટલાક ફેરફાર સાથે. પાકા પુઠાવાળી. કિ. કે. 06-e 7 શ્રી રત્નાકર પચીશી. અનુવાદ તથા અથ સાથે. કિં'. રૂe-૧-૦ . 8 શ્રી ગોતમ સ્વામીના રાસ-અર્થ સહિત. કિ રૂ. 7-1-0 શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશના ગ્રાહકોને ભેટ. - વિનેદકારી કથા સંગ્રહનું ગુજરાતી ભાષાંતર પુ. 37-38iiN ભેટે તરીકે છપાય છે. સુમારે 16-17 ફોરમની (લગભગ 275 પૃષ્ઠની) બુક થશે. તેને પાર્ટ માટે એક આને લવાજમની રૂ ૧-૧૨-૦માં લેવામાં આવે છે, અને જે ૧રસની જેની ભેટ મોકલતાં બે આના આવે છે; પણું સરકારે પ ટેજ વધ્રાથી (ડખેલ કરવાથી) તેટલામાં આવવી મુશ્કેલ છે. વેલ્યુ. કરીને માઇકલ વામાં સરકારે મે આના મનીઓર્ડર ફીના આપ્યા હોય છતાં બે આના વેલ્યુ. લેનાર પાસેથી ૨જીસ્ટરના વધારે લેવાનું શરૂ કર્યું છે; તેથી ગ્રાહક બધુઓ જે પુ. 37-38 અને વર્ષનું લવાજમ મનીઓર્ડરથી મોકલી આપશે તે અમે ભેટની બુક વેલ્યુ. થી ન મોકલનાં બુક પેકથી મેકલશું, જેથી ગ્રાહકને બે આનાને લાભ થશે. નવું જૈન પંચાંગ. સંવત 1978 ના ચૈત્રથી સંવત 1979 ના ફાગ સુધીનું શેઠ ઉજમશી પુરૂષોત્તમદાસ રાણપુરનિવાસીના ફ્રાટાવાળું" કિંમત -0-9 પાસ્ટેજ 0-0-6. મંગાવનારે તાકીદે મગાવવા તરદી લેવી.