________________
ની જેમ ધમ પ્રકાશ.
ભાઈ પરમાનંદના ઉપસંહારની યથાયોગ્ય સમાલોચના.
ચિત્રકળા-આળે ખેલાં ચિત્રોમાં જેટલે દરજે રસવાહકતા અધિક એટલે ઉક્ત ચિત્રમાં જે પ્રકારનો રસ લાવવાનું હોય તે સહજ સ્કુટ રીતે લાવી પ્રગટાવી શકાય તેટલે દરજે ચિત્રકળામાં કુશળતા મેળવી લેખાય. જેનામાં કેવળ શાન્તરસ સંપૂર્ણ વ્યાપેલે પ્રતીત કરાય છે તેવી જિન–અરિહંત-વીતરાગ પ્રભુની પ્રતિમા શાસ્ત્રોક્ત યથાર્થ લક્ષણ યુક્ત કરવામાં તેમજ હગત ચોક્કસ અવસ્થા દર્શાવનારી પ્રતિમાદિક આળેખવામાં ચિત્રકળા ભારે ઉપગી થઈ શકે છે. જેનોમાં આ બાબતનો રસ અને અભ્યાસ ટકી રહ્યાં કે પિષાયાં ત્યાં સુધી તો તેમણે એવા સંખ્યાબંધ સરસ નમુના દુનિયા આગળ રજુ કર્યા. પુરાતન જિનપ્રતિમાઓ તથા શાસન અધિષ્ઠાયિક દેવ દેવીઓની પ્રતિમાઓ, તાડપત્રાદિક ઉપર જેનાર ને વાંચનાર હેત પામે એવા ચિત્રાદિક સાથે શાસ્ત્રલેખ, પૂરાતન પ્રતિમાઓના પરિકર વિગેરે એની સાક્ષી ભરે છે. લગભગ ત્રણ વર્ષ સુધીની ચિત્રકળા તે ઠીક વખાણવા જેવી લાગે છે, કેમકે તેમાં રસવાહકતા–ધારેલો રસ પ્રગટાવવાની કળા દેખાઈ આવે છે. ત્યારપછી તેમાં ગમે તે સંગોને લઈ પરિવર્તન થયેલું જણાય છે. અત્યારે જ્યાં જ્યાં દેરાસરોમાં ચિત્રો પાછળ ખર્ચ કરાય છે તેમાં રસ વાહકતા ઘણી ઓછી હોય છે. અનેક સ્થળે રહેલ શત્રુંજયાદિર્ક તીર્થોના છપાયેલા, કેરાલા તેમજ ચિત્રાવેલા નાના મોટા પટ તથા સિદ્ધચક કે તીર્થંકરની છબીઓ એ એના પૂરાવારૂપ છે. આપણને સંખ્યાને મેહ લાગે છે તે ને તેટલે ગુણનોજ લાગે છે તેમાં સહેજે સુધારો થઈ શકે. જ્યાં ત્યાં ગુણ–રસંવાહકતાની ખામી દીસે છે ભાવવાહી એક પણ પ્રતિમા, ૫ટ કે છબીના દર્શન કરતાં ભ૦ત્માનું હદય શાક્તરસથી ભીનું થયા વગર કેમ રહે? તે વગર ગમે તેટલી સંખ્યા વધારવા માત્રથી શું વળે? પ્રથમમાં સ્વાભાવિકતાનું અને બીજામાં કૃત્રિમતાનું સ્પષ્ટ ભાન થતાં પ્રથમના દર્શને સહજ આનંદ અને અન્યત્ર ખેદ અનુભવાય છે, એટલે હવે આપણે પ્રમાણમાં થોડું પણ સુંદર રસવાહક બને એવું જ કામ કરતાં-કરાવતાં શીખવું ઘટે છે. એ પરમાનંદનો આશય ઠીક સમજવા પ્રયત્ન કરાય તે પરિણામે આપણને અને પ્રજાને લાભ જ થાય.
સંગીત-ગાયન અને વાદનના સંબંધમાં ૫ણું આપણું રસક્ષતિજ થયેલી જણાય છે. કયાં, કઈ ચીજ, કેવા રાગમાં ગાવી એનો રીતસરનો અભ્યાસ તે અત્યારે જેનોમાં ભાગ્યેજ કઈ રસિક અને પરિશ્રમી રડ્યાખડ્યા ભેજકાદિમાં
