________________
બે ચાયની સમાલોચના.
કરાયેલી છે પણ ભાષાનું કાઠિયે જતાં તે બાળકે કરતાં સરકારી માણસને ઉપયોગી થઈ પડે તેવી છે. આ કથાના લેખક મહાશય કાં તે પિતે બાળક માટે લખે છે એ વાત ભૂલી ગયા હશે અથવા પંડિત લાલનની પેઠે ઈચછે તે પણ સરળતા ન લાવી શકે એવી તેમની લેખનશૈલી હશે. અર્થ કરવા પડે તેવી કથાઓ બાળકને કેમ ઉપયોગી થશે ? શાળાઓના શિક્ષકો પણ કવચિત નહિ સમજી શકે. શિક્ષકની સહાય વગર માત્ર વાંચવાથી જ સ્વયમેવ બાળકો સમજી શકે, સમજતાં રસ તથા આનંદ ઉત્પન્ન થાય, ૫રિશ્રમ કે કંટાળો ન ઉપજે, એવું લખાણ બાળકોને ખાસ ઉપયોગી થઈ પડે. ધાર્મિક શિક્ષકની દુલભતાવાળા આ જમાનામાં અલપ પગારવાળા ભાડુતી શિક્ષકે આ કથાપાઠે વિવેચન આપી સમજાવી શકે અથવા સમજાવે તેવા છે? એ લેખક મહાશયે વિચારવાની ખાસ જરૂર હતી.
છઠ્ઠો વિષય કાને લગતે છે. પહેલી કરતાં બીજી ચેપનાં કાવ્ય ઘણુ મનહર ભાવવાહી છે પણ તે સુશિક્ષિતોને વધારે ઉપયોગી થાય તેવાં છે. બાળકો માટે તે કવીશ્વર દલપત્તરામની શૈલીવાળાં કાવ્ય જોઈએ. બીજી ચેપીમાં કાવ્યો ઉપર છેવટે રસ્પષ્ટીકરણ આપ્યું છે તે દરેક કાવ્યની સાથેસાથ ફટનેટરૂપે આપ્યું હોય તે બરાબર કાર્યસાધક થાય. પાઠ્ય પુસ્તકમાં આવી જ શૈલી હોવી જોઈએ. | ગચ્છભેદ કે મતભેદની વિવાદાસ્પદ બાબતો કે વૈરાગ્ય કે સંસારની અસારતાની બાબતે બાળકે આગળ મૂકવા ગ્ય નથી. પહેલી બાબતથી બાળકોના હૃદયમાં અનૈકયનું તત્ત્વ દાખલ થાય છે જે બીલકુલ ઈષ્ટ નથી અને બીજીથી બાળકમાં નિરૂત્સાહ તથા નિરાશા ઉત્પન્ન થાય છે જે તેઓની પ્રગતિને વિઘાતક થઈ પડે છે. બાળ હૃદયે દ૫ણ જેવાં સ્વચ્છ અને નિર્દોષ છે, તેમાં બ્રાતૃભાવ (એકતા), ઉત્સાહ, શૈર્ય અને નિર્દોષ આનંદ ભરે તથા તેઓને કર્તવ્ય કર્મમાં આગળ વધારે તેવા પાઠે જોઈએ. અનાથી મુનિ, મધુબિંદુ અને ભીખારીનું સ્વપ્ન જેવા પાઠની બાળકોને જરૂર નથી. આથી એ પાઠાંતર્ગત વિષચેનું મૂલ્ય ઓછું આંકવાને મારે હેતુ નથી.
પાઠો લખતાં ન શબ્દ આવે તેનું સ્પષ્ટીકરણ ત્યાં જ કરવું જોઈએ. “જૈન શાસન' ને પાઠ આખે વાંચી જતાં પણ તેને ખરા અર્થ જેવામાં આવતું નથી તેમજ તે પાઇમાં તીર્થકર, અનાદિ કાળ, કાળચક્ર, ભરતક્ષેત્ર, શૈવ, વૈષ્ણવ વિગેરે શબ્દ ચૂકયા છે તેમાં બાળકે શું સમજે ? વળી તેજ પાઠમાં મૂર્તિપૂજકે જેનોને “રાવાસી' તરીકે ઓળખાવ્યા છે પણ લેખક મહાશય નહિ જાણતા હોય કે તેવા જેને હેરામાં વસતા નથી? આ પ્રયોગ
