Book Title: Drushtino Vishay
Author(s): Jayesh M Sheth
Publisher: Shailesh P Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009221/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya (vA-vyavasthA sahitI) je jIva rAga-dveSarUpa pariNamela hovAM chatAM paNa 'mAtra zuddhAtmAmAM (dravyAtmAmAM svabhAvamAM) ja 'huM paNuM (ekatva) kare che ane teno ja | anubhava kare che, te ja jIva samyaSTi che arthAt te ja samyagdarzananI rIta che. 'lekhaka - CA. jayeza mohanalAla zeTha (borIvalI), B.Com., F.C.A. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zraTeno viSaya (vastu-vyavasthA sahita) - arpaNa - -: upakArI baMdhuone - zrI nemizabhAI zAMtilAla zAha ane zrI hitenabhAI anaMtarAya zeThane, pU. gurudeva zrI kAnajIsvAmInuM sAhitya ane digaMbara grantho upalabdha karAvavA badala tathA amArA sarve kAryomAM sarva rIte madada karanAra zrI razminabhAI mohanalAla zeThane. "je jIva rAga-dveSarUpa pariNamela hovAM chatAM paNa mAtrA zuddhAtmAmAM ja (dravyAtmAmAM ja svabhAvamAM ja) huM paNuM (ekatva) kare che ane teno ja anubhava kare che, te ja jIva samyagdaSTi che arthAt te ja samyagdarzananI rIta che." - lekhaka - CA. jayeza mohanalAla zeTha (borIvalI), B.Com., F.C.A. prakAzaka : zaileza punamacaMda zAha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - anukramaNikA - krama viSaya * prastAvanA (paM. devendrakumAra jaina). 1 lekhakanA hRdayodgAro ... 2 pUrvabhUmikA 3 samyagdarzana 4 dravya - guNa vyavasthA.. 5 dravya - paryAya vyavasthA... 6 utpAda-vyaya-dhruvarUpa vyavasthA 7 draSTibhede bheda 8 paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo 9 samyagdarzananuM svarUpa . . 10 samyagdarzanano viSaya arthAt draSTino viSaya 11 paMcAdhyAyI pUrvArdhanI draSTino viSaya darzAvatI gAthAo 12 AtmajJAnarUpa svAtmAnubhUti parokSa ke pratyakSa 13 svAtmAnubhUti AtmAnA kyA pradeze... 14 IndriyajJAna jJAna nathI? 15 paryAya paramapariNAmikabhAvanI ja banela che 16 svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAya ... 17 nava tattvanI sAcI zraddhAnuM svarUpa . 18 samyagdarzananuM lakSaNa . ... 19 samyadraSTine bhoga baMdhanuM kAraNa nathI 20 nimitta-upAdAnanI spaSTatA .. 21 upayoga ane labdhirUpa samyagdarzana.. 22 svAnubhUti vagaranI zraddhA ra3 samyadraSTi jIvano nirvicikitsAguNa... 24 samyagdarzana mATenI yogyatA 25 zubhopayoga nirjarAnuM kAraNa nathI . 26 samyagdarzana vinA dravya cAritra ... : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA S 115 27 sva-para viSayano upayoga karavAvALo paNa AtmajJAnI hoya .. 28 pravacanasAra anusAra samyagdarzanano viSaya 29 niyamasAra anusAra samyagdarzanano viSaya 30 dhyAna vize 31 sAdhakane salAha ... 3ra niyamasAra anusAra dhyAna ane samyagdarzanano viSaya 33 paMcAstikAya saMgrahanI gAthAo ... 34 aSTapAhuDanI gAthAo ... upa samyagdarzana ane mokSamArga 36 samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya 37 samayasAranA adhikAronuM vihaMgAvalokana 8 samayasAranA pariziSTamAMthI anekAMtanuM svarUpa 39 bAra bhAvanA 40 ciMtana kaNikAo 116 119 121 138 153 158 ... 160 (c) CA. jayeza mohanalAla zeTha mUlya : amUlya pahelI AvRtti - vi.saM. 2070 (phebruArI 2014) prataH 1,000 noMdha- A pustaka koIne chapAvavuM hoya to, amAro saMparka karavA vinaMti che. - saMparka ane prApti sthAna - zaileza punamacaMda zAha - 402, pArijAta, svAmI samartha mArga, (hanumAna krosa roDa naM 2), vilepArle (IsTa), muMbaI - 400057. phona naM 2613 3048 mobAIla naM 98924 36799/73032 81334 jayakaLA nalina gAMdhI - e 303, gopAla, esa. vI. roDa, mAnavakalyANanI bAjumAM, dahisara (IsTa), muMbaI - 400 068. phona naM 2895 2530 mobAIla naM 98336 77447 | 98219 pa2530 TAIpa seTIMga : samIra pArekha - krieTIva peja seTarsa phona : 98690 09907 mudrAga : nileza pArekha - pArasa prinTsa, goregAma, muMbaI phona : 99691 76432 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IV > draSTino viSaya - anumodaka - jayakaLA nalina gAMdhI Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ V prastAvanA isa anAdi saMsAra meM ananta jIva nija AtmasvarUpa kI pahicAna evuM anubhUti ke abhAva meM anAdi se janma-maraNa karate huye ananta du:khI ho rahe haiM. jIvoM ke ananta du:khoM kA ekamAtra kAraNa paradravyoM avaM parabhAvoM meM ekatvabuddhirUpa mithyAtva bhAva hI hai. isI tathya ko AcAryakalpa paMDita ToDaramalajI ne isa zabdoM meM vyakta kiyA hai 'isa bhavataru kA mUla ika jAnahU mithyAbhAva' (mokSamArga prakAzaka, adhyAya 7, maMgalAcaraNa) anAdikAlIna isa viparItamAnyatArUpa mithyAtvabhAva kI puSTi kudeva-kuguru-kuzAstra ke nimitta se hotI hai aura jIva apanI viparIta mAnyatA ko atyanta daDha kara letA hai. isa kAraNa saMsAra- paribhramaNa ke abhAva ke mArga se atyanta dUra ho jAtA hai. yaha mithyAtva hI hai jisake kAraNa jIva nigoda jaisI hInatama dazA ko prApta hokara atyanta du:khI hotA hai. yahI kAraNa hai ki sampUrNa jinAgama meM mithyAtva mithyAdarzana-mithyAjJAna-mithyAcAritra ko eka svara meM pApa saMjJA dI gayI hai. karaNAnuyoga meM to mithyAdraSTi jIva ko 'pApajIva' kaha kara sambodhita kiyA gayA hai. isa mithyAdarzanarUpa pariNAma ke rahate hue kadAcit yaha jIva naurve traiveyaka jAneyogya mahAzubhapariNAma bhI kara le, to bhI saMsAra-paribhramaNa kA abhAva nahIM hotA aura na ananta koM kA hI anta hotA hai. isIlie kahA hai ki munivrata dhAra ananta bAra grIvaka UpajAyo pai nija AtamajJAna binA sukha leza na pAyo / (chahaDhAlA, cauthI DhAla) paMDita ToDaramalajI ne to apanI lokapriya kRti mokSamArga prakAzaka meM mithyAtva ko sapta vyasanAdi se baDA pApa kahA hai. unakA kathana isa prakAra hai Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VI draSTino viSaya 'jina dharma meM yaha to AmnAya hai ki pahale baDA pApa chuDAkara phira choTA pApa chuDAyA hai; isalie isa mithyAtva ko sapta vyavasanAdika se baDA pApa jAnakara pahale chuDAyA hai. isalie jo pApa ke phala se Darate haiM; apane AtmA ko duHkhasamudra meM nahIM DubAnA cAhate, ve jIva isa mithyAtva ko avazya choDo.' (chaThavAM adhyAya) isakA kAraNa yaha hai ki sapta vyasanarUpa pApa cAritrika pApa hai, jisake la meM sAtavaiM naraka taka kI sthiti to ho sakatI hai, kintu samyagdarzana ke liye anivArya yogyatArUpa saMkSI paMcendriyapanA ityAdi kA abhAva nahIM hotA; ataH koI-koI jIva saptama naraka kI bhISaNa pratikUlatA meM bhI svarUpalakSya karake samyagdarzana prApta kara lete haiM. jabaki mithyAdarzana ke phalasvarUpa prApta nigodadazA meM to vaha yogyatA dIrghakAla taka abhAvarUpa ho jAtI hai. dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki hiMsAdi yA sapta vyasanAdi pApa dhArAvAhIrUpa se koI jIva nahIM kara sakatA; sAtha hI usa pApI jIva ko yadAkadA apane duSkRtya kA pazcAtApa bhI hotA rahatA hai evaM ese pApI ko jagata ke jIva bhI heyadraSTi se dekhate haiM. jabaki mithyAdarzanAdirUpa mahApApa pariNAma dhArAvAhIrUpa se pravartamAna rahate haiM; ina pApoM kI vidyamAnatA rahane para bhI, bAhya vrata, tapAdi karake vaha jIva svayaM ko to dharmAtmA mAnatA hI hai; jagata meM anya jIva bhI use dharmAtmA kI saMjJA se sambodhana karate haiM, phalasvarUpa use 'maiM koI pApa kara rahA hUM' yaha vicAra hI use udbhavita nahIM hotA. yahI kAraNa hai ki vItarAgI paramAtmA kI divyadhvani se lekara samasta bhAvaliMgI santoM evaM jJAnI-dharmAtmAoM kI paramparA meM sarva prathama mithyAdarzana kA abhAva karake samyagdarzana aMgIkAra karane kA upadeza niSkAraNa karuNA se pravAhita huA hai. samyagdarzana kI utkRSTatA kA varNana karate hue AcArya kundakundadeva ne aSTapAhuDa meM daMsaNa mUlo dhammo (darzanapAhuDa, gAthA-2) kahakara samyagdarzana ko dharma kA mUla kahA hai. isI prakAra ratnakaraNDa zrAvakAcAra gAthA 31 meM kahA hai ki darzana jJAnacAritrAtsAdhimAnamupAznute / darzanaM karNadhAraM tanmokSamArge pracakSate // 31 // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA VII arthAt samyagdarzana, jJAna aura cAritra kI apekSA adhika hai; Isa kAraNa samyagdarzana, mokSamArga meM karNadhAra kahalAtA hai. AcArya kundakundadeva kahate haiM ki jaha mUlammi viNaDhe dumassa parivAra Natthi paravaDDhI / taha jiNadasaNabhaTThA mUlaviNaTThA Na sijhaMti / / 10 / / jisa prakAra bIja ke binA vRkSa nI utpatti sthiti, vRddhi aura phalotpatti nahIM hotI usI prakAra samyakatva ke binA samyajJAna aura samyakjhAritra kI utpati sthiti, vRddhi aura phalotpatti nahIM ho saktI. AcArya yogIndra deva ne bhI kahA hai ki dasaNabhUmiha bAhirA jiya vayarukkha Na hoti / arthAt he jIva! isa samyagdarzana bhUmi ke binA vratarUpa vRkSa nahIM hotA. isalie prathama samyagdarzana prApta karanA cAhie. (yogIndra deva kRta zrAvakAcAra) samyagdarzana kI utkRSTatA kA varNana karate hue AcArya samantabhadradeva to mohI muni se nirmohI gRhastha ko bhI zreSTha kahate haiM. unakA yaha kathana isa prakAra hai gRhastho mokSamArgastho nirmoho naiva mohavAn / anagAro gRhI zreyAn nirmoho mohino muneH // 33 // (rakaraNDa zrAvakAcAra) arthAt darzanamoharahita gRhastha mokSamArga meM sthita hai kintu darzanamohasahita mithyAdraSTi dravyaliMgI muni, mokSamArga meM sthita nahIM hai. isIlie mithyAdraSTi muni kI apekSA mithyAtvarahita gRhastha zreSTha hai. AcAryadava to yahAM taka kahate haiM ki na samyakatvasamaM kiMcita traikAlye trijagatyapi / zreyo'zreyazca mithyAtvasamaM nAnyattanUbhRtAm / / 34 / / (ratnAkaraSTha zrAvakAcAra) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ VIII draSTino viSaya arthAt tIna kAla aura tIna loka meM dehadhArI jIvoM ko samyakta ke samAna koI anya zreSTharUpa-upakAraka nahIM hai aura mithyAtva ke samAna anya koI akalyANakAra-anupakAraka nahIM IsI prakAra kA bhAva paMDita daulatarAmajI ne apanI suvikhyAta kRti chahaDholA meM vyakta kyiA hai mokSamahala kI parathama sIDhI, yA bina jJAna critraa| samyaktA na lahai, so darzana dhAro bhavya pavitrA ||(ddhaal 3-17) tIna loka tihaMkAla mAMhi nahiM, darzana sau sukhkaarii| sakala dharama ko mUla yahI, isa bina karanI dukhakArI / / (3-17) samyagdarzana kI mahattA batalAte hue AcArya kundakundadeva to yahAM taka kahate haiM ki kiM bahuNA bhaNieNaM je siddhA NaravarA gae kaale| sijjhihahi je vi bhaviyA taM jANaha sammamAhappaM / / 8 / / te dhaNNA sukayatthA te surA te vi paMDiyA mnnuyaa| sammattaM siddhiyaraM siviNe vi Na mailiyaM jehiM / / 89 / / (mokSapAhur3a) arthAt AcArya kahate haiM ki bahuta kahane se kyA sAdhya hai? je narapradhAna atita kAla meM siddha hue haiM aura AgAmI kAla meM siddha hoMge vaha samyakta kA mAhAbhya jAno. jina puruSo ne mukti ko karanevAle samyatva ko svapnAvasthA meM bhI malina nahIM kiyA, aticAra nahIM lagAyA ve puruSa dhanya hai, ye hI manuSya haiM, ve hI bhale kRtArtha hai, ye hI zUravIra haiM, ve paMDita hai. muktimArga meM samyagdarzana kI mahatvapUrNa bhUmikA kI carcA karate hue Atmahita-abhilASI jIvoM ko sarva prathama Ise aMgIkAra karane ke upadeza bhI jinAgama meM yatra-tatra dekhe jA sakate hai. AcArya amRtacandradeva puruSArthasiddhi upAya meM kahate haiM ki tatrAdau samyaktvaM samupAzrayaNIyamakhilayatnena / tasmin satyeva yato bhavati jJAnaM caritraM ca / / 21 / / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA X arthAt Ina tIno meM prathama samasta prakAra sAvadhAnatApUrvaka yatna se samyagdarzana ko bhale prakAra aMgIkAra karanA cAhie kyoMki usake hone para hI samyajJAna aura samyakjhAritra hotA Isa gAthA kI TIkA karate hue AcAryakalpa paMDita ToDaramalajI to yahAM taka kahate haiM ki tatra sAta varnannena sabhyatve samupAzrayAlayam Ina tInoM meM prathama hI samasta upAya se, jisa prakAra bhI bana sake vaise, samyagdarzana aMgIkAra karanA cAhie. isake prApta hone para avazya hI mokSapada prApta hotA hai. aura isake binA sarvathA mokSa nahIM hotA. yaha svarUpa kI prApti kA advitIya kAraNa hai. ataH isake aMgIkAra karane meM kiMcit mAtra bhI pramAda nahIM karanA. mRtyu kA varaNa karake bhI ise prApta karane kA prayatna avazya karanA. bahuta kahAM taka kaheM? isa jIva ke bhalA hone kA upAya samyagdarzana samAna anya koI nahIM. isalie use avazya aMgIkAra karanA. samyagdarzana ke binA saMyama kI utpatti hI sambhava nahIM hai Isa abhiprAya kA poSaka, dhavalA TIkAkAra AcArya vIrasenasvAmI kA nimna abhiprAya mananIya haimithyaadRssttyo'pi kecitsaMyatA dRzyanta iti cenna, samyaktvamantareNa saMyamAnupapatte : / zaMkA- kitane hI mithyAdraSTi jIva saMyata dekhe jAte haiM? samAdhAna- nahIM, kyoMki, samyagdarzana ke binA saMyama kI utpatti nahIM ho sakatI hai. (1ddhaSThAgama pustaka-1, kha3-1- bhAga-1, pRSTha 380) samyagdarzana se rahita jIva bhale hI vrata-tapa se saMyukta ho tathApi vaha pApI hai, Isa prakAra kA nimna ullekha bhI draSTavya hai vrata samiti kA pAlana bhale hI kare, tathApi sva-para kA jJAna na hone se vaha pApI hI hai.. siddhAnta meM mithyAtva ko hI pApa kahA hai, jaba taka mithyAtva rahatA hai taba taka zubhAzubha sarva kriyAoM ko adhyAtma meM paramArthata: pApa hI kahA jAtA hai. (samayasAra kalaza 137 kA bhAvArtha) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X draSTino viSaya samyagdarzana ke sambandha meM AcArya sakalakIrti dvArA racita praznottara zrAvakAracAra ke nimna kathana bhI mananIya hai vrata-cAritrarahita tathA vizeSa jJAnarahita akelA samyaktva bhI acchA hai- prazaMsanIya hai, parantu mithyAtvarUpI jahara se bigaDe hue vrata-jJAnAdi, ve acche nahIM haiM. samyaktvarahita jIva vAstava meM pazu samAna hai; janmAndha kI taraha vaha dharma-adharma ko nahIM jAnatA hai. du:khoM se bharapUra naraka meM bhI samyaktvasahita jIva zobhatA hai; usase rahita jIva, devaloka meM bhI zobhatA nahIM hai, kyoMki vaha naraka kA jIva to sArabhUta samyaktva ke mAhAtmya ke kAraNa vahAM se nikalakara lokAloka prakAzaka tIrthanAtha hogA aura mithyAtva ke kAraNa bhoga meM tanmaya usa deva kA jIva, ArtadhyAna se marakara sthAvarayoni meM jAyegA. tIna kAla aura tIna loka meM samyaktva ke samAna dharma dUsarA koI nahIM; jagata meM vaha jIva paramahitakara hai. samyaktva ke atirikta dUsarA jIva kA koI mitra nahIM hai, dUsarA koI dharma nahIM hai, dUsarA koI sAra nahIM hai, dUsarA koI hita nahIM hai, dUsarA koI pitA-mAtA Adi svajana nahIM aura dUsarA koI sukha nahIM. mitra-dharma-sAra-hita-svajana-sukha, yaha saba samyaktva meM samAhita hai. samyaktva se alaMkRta deha bhI devoM dvArA pUjya hai parantu samyaktvarahita tyAgI bhI padapada para nindanIya hai. eka bAra samyaktva ko antarmuhUrtamAtra bhI grahaNa karake, kadAcita jIva use choDa bhI de to bhI nizcita vahu alpa kAla meM (punaH samyaktvAdi grahaNa karake) mukti prApta karegA. jisa bhavya ko samyaktva hai, usake hAtha meM cintAmaNi hai, usake ghara meM kalpavRkSa aura kAmadhenu hai. jAve jIva, hiMsA choDakara, vana meM jAkara akelA basatA hai aura sardI-garmI sahana karatA hai parantu yadi samyagdarzanarahita hai to vana ke vRkSa jaisA hai. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA XI samyaktva ke bala se jo karma sahaja meM naSTa hote haiM, ve karma samyaktva ke binA ghora tapa se bhI naSTa nahIM hote. muni ke vratasahita, sarvasaMgarahita, devoM se pUjya aisA nigrantha jinarUpa bhI samyagdarzana ke binA zobhA nahIM detA. (vaha to prANarahita sundara zarIra paisA hai). * jaise prANarahita zarIra ko mRtaka kahA jAtA hai; usI prakAra draSTihIna jIva ko calatA mRtaka kahA jAtA hai. adhika kyA kahanA? jagata meM jitane sukha haiM, ve saba sarvotkRSTarUpa se samyadraSTi ko prApta hote haiM. etat samayasarvasvam etat siddhAntajIvitam / etat mokSagateH bIjaM samyaktvaM viddhi tattvataH / / vidhipUrvaka upAsita kiyA gayA yaha samyaktva, vaha samaya kA sarvasva hai- sarva zAstroM kA sAra hai, vaha siddhAnta kA jIvana hai- prANa hai aura vahI mokSagati kA bIja hai. samyaktva hai vaha sAra hai, hai samaya kA sarvasva vaha / siddhAnta kA jIvana vahI aura mokSa kA hai bIja vaha / vidhi jAnakara bahumAna se ArAdhanA samyaktva ko / sarva saukhya aise pAoge Azcarya hogA jagata ko / / aho! yaha samyagdarzana hai, vaha mokSala denevAlA saccA kalpavRkSa hai. jinavara-vacana kI zraddhA usakA mUla hai; tattvazraddhA usakI zAkhA hai. samasta guNa kI ujjalatA rUpa jala siMcana dvArA jo vardhamAna hai, cAritra jisakI zAkhAyeM haiM; sarva samiti, ve usake patra-puSpa haiM aura mokSasukharUpI phala dvArA jo la-phula rahA hai- esA samyagdarzana savottama kalpavRkSa hai. aho jIvoM! usakA sevana karo. (usakI madhura chAyA lenevAlA bhI mahAbhAgyavAna hai). (zrI praznottara zrAvakAcAra, sarga-11 kI cayanita gAthAe) jinAgama meM samyagdarzana se bhraSTa ko hI bhraSTa mAnA gayA hai evaM use mukti ke liye ayogya kahA gayA hai. AcArya kundakunda kA yaha kathana isa sambandha meM anuprekSaNIya hai Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ X11 draSTino viSaya dasaNabhaTThA bhaTThA daMsaNabhaTThassa Natthi nnivvaannN|... arthAta je puruSa darzana se bhraSTa haiM ve bhraSTa hai; je darzana se bhraSTa haiM unako nirvANa nahIM hotA.... (aSTapAhuDa-darzanapAhuDa, gAthA-4) samyadraSTi jIva kA durgati gamana nahIM hotA tathA azubhabhAva ke kAla meM AgAmI bhava sambandhI Ayu kA badhU nahIM hotA yaha bhI sabhyatva kA AzcaryakArI prabhAva jAnanA cAhie. (yogAsAra, 88; chAhaDhAlA, tIsarI DhAlA; dhavalA Adi) samyagdarzana kI mahimA kA varNana karate hue ese dharmAtmA ko deva dvArA prazaMsanIya/pUjanIya batalAnevAle kathana bhI jinAgama meM upalabdha hote haiM. (chahaDhAlA, ratnakara7 zrAvakAcAra) isa prakAra sapUrNa jinAgama meM mithyAtva kI bhayaMkaratA aura samyagdarzana kI utkRSTatA ke aneko pramANa maujUda hai, jinheM yahAM vistAra bhaya se nahIM diyA jA rahA hai. jijJAsu pAThaka ko Isa sambandha meM Atmahita ke lakSya se jinAgama kA gambhIratApUrvaka adhyayana karane kA vinamra anurodha hai. jJAnI dharmAtmAoM kI isI paramparA meM vartamAna zatAbdI meM AdhyAtmika santa pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI ke paitAlIsa varSo taka Isa viSaya para anavarata pravacanadhArA bahAkara yaha viSaya atyanta carcita kara diyA hai. pUjya gurudevazrI dvArA udghATita vItarAgI santoM ke hArdi ko samajakara kaI jIva Atmahita ke sukhadamArga ko prApta hue, to kaI jIva usa mArga ko prApta karane hetu prayAsarata bhI ho rahe hai, kintu unake vyAkhyAno evaM pratipAdana kI apekSAoM ko sarvAgIrUpa se na samaja pAne ke kAraNa evaM apane durAgrahoM ko surakSita rakhane ke vyAmoha se aneka loga unake vacanoM ko toDamaroDakara athavA Adhe-adhUre prastuta kara apane ajJAna kI surakSA ke lie kavaca kI taraha prayoga kara rahe hai. yaha bhI eka viDambanA hI hai ki jo mArga Atmahita kA pathapradarzaka hai, usI ko ajJAnI apane ajJAna kI puSTi meM nimitta banA letA hai. jaise ki- dravya-guNa-paryAyasvarUpa vastu meM samyagdarzana ke prayojana se paryAya ko gauNa karake trikAlI dravyasvabhAva meM meM panA karAyA jAtA hai, vahAM dravya aura paryAya ko do bhinna padArtho Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA XIII kI taraha samaja lenA padArtha viparyAsa hai evuM dravyaparyAyasvarUpa bhedAbhedAtmaka athavA nityaanityAtmaka vastu meM meM panA bhI spaSTarUpa se mithyAdarzana hai. tAtparya yaha hai ki pramANa ke dvArA gRhIta nitya-anityAtmaka athavA bhedAbhedAtmaka vastu meM samyagdarzanarUpa prayojana kI siddhi ke lie anitya paryAya athavA bhedabhAvoM ko gauNa karate hI zuddhadravyArthikanaya athavA paramazuddhanizcayanaya ke viSayabhUta paramAriNAmika bhAvasvarUpa vastu meM meM panA hokara samyagdarzana kI upalabdhi ho jAtI hai. ataH dravya-guNa-paryAyasvarUpa vastusvabhAva kI samIcIna samajapUrvaka prayojana kI siddhi hI nirApada mArga hai. inhIM uparyukta kAraNo se vyathita hokara muMbaI nivAsI bhAIzrI jayezabhAIne 'draSTi kA viSaya' nAmaka pustaka Agama ke Aloka meM prastuta kara prazaMsanIya kArya kiyA hai. yahAM isa prastAvanA meM 'draSTi kA viSaya' ke saMdarbha meM vicAraNIya binduo para carcA kI jA rahI hai. yadyapi draSTi zabda aneka arthoM meM prayukta hotA hai, tathApi yahAM draSTi arthAt samyagdarzana evaM usakA viSaya arthAt samyagdarzana kA viSaya/samyagdarzana kA artha 'maiM panA' athavA 'ahaM' hotA hai. ata: kisameM 'ahaM' yA 'maiM pane' ko samyagdarzana kahate haiM- yahI draSTi kA viSaya hai. AcArya kundakundeva ne to eka hI gAthA meM samyagdarzana ke viSaya kA sArabhUta spaSTIkaraNa karate hue kahA hai samyak sadurzana jJAna tapa samabhAva samyak AcaraNa / saba AtamA kI avasthAe~ AtamA hI hai zaraNa / / 3 / / (aSTapAhuDa, mokSapAhuDa, gAthA 105 kA hindI padyAnuvAda) isa gAthA meM varNita 'AtmA hI zaraNa' yaha hai draSTi kA viSayabhUta vaikAlika dhruvatattva, jisake Azraya/meM panA se ratnatraya kI prApti hotI hai. aba yahAM prastuta pustaka meM varNita vibhinna binduoM para saMkSipta carcA apekSita hai jo nimnAnusAra hai samyagdarzana ke liye Avazyaka kyA? samyagdarzana evaM usakI mahimA ke parijJAna ke pazcAt yaha prazna sahaja hI utpanna hone yogya hai ki samyagdarzana kI prApti ke liye kyA Avazyaka hai? Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XIV draSTino viSaya isakA samAdhAna karate hue lekhaka ne kahA hai ki samyagdarzana ke lie anivArya hai bhedajJAna. AtmA aura pudgala tathA pudgala ke lakSya se utpanna vikArI bhAvo se bhedajJAna samyagdarzana ke liye jitanA anivArya hai; utanI dravya-guNa-paryAya kI samaja nahIM. hAM, ItanA avazya hai ki yadi dravya-guNa-paryAya ke sambandha meM viparIta avadhAraNA hai to nizcita hI vaha samyagdarzana ke lie avarodhaka kAraNa che. varanA sva-para kI bhinnatArUpa bhedajJAna se bhI samyagdarzanarUpI kArya ho saktA hai. isI bAta kA AcAryadava ne samayasAra meM Isa prakAra kahA hai'bhedvijnyaan jisakA mUla hai- aisI anubhUti utpanna hogI, taba AtmA pratibuddha hogaa|' (samayasAra, gAthA 19 TIkA) tatpazcAt apratibaddha ko samajAne ke uddezya se likhI gayI 23-25 gAthAo meM IsI bhedavijJAna kI carcA kI hai, je mUlataH paThanIya hai. AcArya pUjyapAdasvAmI to kahate haiM ki jIva judA pudgala judA yahI tattva kA sAra / anya kucha vyAkhyAna saba yAhI kA vistAra / / 50 / / (Ibdopadeza) tAtparya yaha hai ki yadi dravya-guNa-paryAya kI vistRta samaja na ho; evaM usa sandarbha meM abhiprAya kI viparItatA na ho to sva-para bhedavijJAna karake bhI samyagdarzana prApta kiyA jA sakatA hai. vartamAna svAdhyAyI varga meM dravya-guNa-paryAya ke sambandha meM pracalita aneka bhrAntiyo ke prakSAlana kA saphaLa prayAsa lekhaka dvArA jinAgAma ke pariprekSya meM (1) dravya-guNa vyavasthA (2) dravya-paryAya vyavasthA (3) utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa vyavasthA nAmaka prakaraNa meM kiyA gayA hai, jisakA sArabhUta tAtparya lekhaka ke hI zabdoM meM isa prakAra hai eka akhaMDa dravya meM rahI huI ananta vizeSatAoM ko usa dravya ke anantAnanta guNoM ke rUpa meM varNana kiyA hai, batalAyA hai. una sarva vizeSatAo ke samUha ko dravya Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA (vastu) rUpa se batalAyA hai, vaha vastu (dravya) to abheda-eka hI hai parantu usakI vizeSatAo ko darzAne ke lie hI usameM guNabheda kiye haiM, anyathA vahAM koI kSetrabhedarUpa guNabheda hai nahIM. isase use kathaMcit bheda-abhedarUpa batalAyA hai... vahAM vastu meM koI vAstavika bheda nahIM hai isa apekSA se abheda hI kahA jAtA hai. abhedanaya ko hI kAryakArI batalAyA hai aura bhedanaya mAtra vastu kA svarUpa samajAne ke liye kahA gayA bhedarUpa vyavahAramAtra hI hai, kyoMki nizcaya se vastu abheda hai. tathA guNoM ke samUharUpa abheda dravya kA jo vartamAna hai arthAt usakI jo vartamAna avasthA hai (pariNamana hai, use hI usa dravya kI paryAya kahA jAtA hai. aura usa abheda paryAya meM hI vizeSatAoM kI apekSA se arthAta guNoM kI apekSA se usameM (abheda paryAya meM) hI bheda karake use guNoM kI paryAya kahA jAtA hai. isa kAraNa kahA jA sakatA hai ki jitanA kSetra dravya kA hai, vaha aura utanA hI kSetra guNoM kA hai tathA vaha aura utanA hI kSetra paryAya kA hai, isIlie dravya-paryAya ko vyApya-vyApaka sambandha kahA jAtA hai. jinAgama meM upalabdha paryAya ke pradezabheda sambandhI kathana para lekhakane svayaM praznottara uThAkara jo spaSTIkaraNa kiyA hai, vaha isa prakAra hai. yahAM kisI ko prazna hotA hai ki to dravya aura paryAya ke pradeza bhinna hai- esA kisa prakAra kahA jA sakatA hai. uttara- bheda vivakSA meM jaba eka abheda-akhaMDa dravya meM bheda utpanna karake samajAyA jAtA hai, taba dravya aura paryAya, ese vastu ke "do bhAva ko svacatuSTaya kI apekSA se esA kahA jA sakatA hai ki donoM ke pradeza bhinna hai parantu vAstava meM vahAM kucha bhinnatA hI nahIM hai. isa prakAra dravya-guNa-paryAya kI arthAt vastu vyavasthA kI sahI samaja anivArya hai. samyagdarzana kA svarUpa evaM viSayaH vartamAna mumukSuvarga meM yaha viSaya draSTi kA viSaya' ke rUpa meM bahucarcita hai. pUjya gurudevazrI kAnajIsvAmI kI sAtizaya vANI meM Isa mahAna satya kA udghATana Isa paMcama kAla kI AzcaryakArI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XVI draSTino viSaya ghaTanA hai; isameM nizcita hI koI sandeha nahIM hai; tathApi yaha bhI kama Azcarya nahIM hai ki gurudevazrI ke dvArA atyanta spaSTarUpa se evaM jinAgama ke Aloka meM svAnubhavapUrvaka pratipAdita isa viSaya ke prati bhrAnta dhAraNAyeM bhI kama nahIM hai. pUrva meM kathita dravya-guNa-paryAya Adi viSayoM meM dravyaparyAya athavA dravya-guNa rUpa do bhAvoM ko do bhAga samaja lene kI bhUla evaM gauNatA ko sarvathA samaja lene kI mahAna bhUla kA bhayaMkara pariNAma yaha huA ki draSTi ke viSaya kI uparokta-abhiprAya pUrvaka kI samaja evaM carcA-vArtA se draSTi kA viSaya draSTi meM AyA hI nahIM. isalie lekhaka ne jinAgama ke Aloka meM isa viSaya kA jo spaSTIkaraNa kiyA, use Atmahita ke lakSya se vicAraNIya hai. ukta sampUrNa viSaya kA sArabhUta tAtparya isa prakAra hai bhedajJAna se (prajJAkhainI se) arthAt jIva aura pudgala ke bIca bhedajJAna se arthAt jIva ke lakSaNa se jIva ko grahaNa karanA aura pudgala ke lakSaNa se pudgala ko aura phira unameM prajJArUpI chenI se bhedajJAna karane se zuddhAtmA pragaTa hotA hai, vaha isa prakAra kI prathama to pragaTa meM AtmA ke lakSaNa se arthAt jJAnarUpa dekhane-jAnane ke lakSaNa se AtmA ko grahaNa karate hI pudgalamAtra ke sAtha bhedajJAna ho jAtA hai aura phira usase Age baDhane para jIva ke jo cAra bhAva haiM arthAt udayabhAva, upazamabhAva, kSayopazamabhAva, aura kSAyikabhAva-ye cAra bhAva karma kI apekSA se kahe haiM aura karma pudgalarUpa hI hote haiM isalie ina cAra bhAvoM ko bhI pudgala ke khAte meM DAlakara, prajJArUpI buddhi se arthAt ina cAra bhAvoM ko jIva meM se 'gauNa' karate hI jo jIva bhAva zeSa rahatA hai, use hI paramapAriNAmikabhAva, zuddhAtmA...., svabhAvabhAva, sahaja jJAnarUpI sAmrAjya, zuddha caitanyabhAva...., kAraNa samayasAra, kAraNa paramAtmA, nityazuddha niraMjana jJAnasvarUpa, darzanajJAna-cAritrarUpa pariNamatA esA, caitanya sAmAnyarUpa, caitanya anuvidhAyI pariNAmarUpa, sahaja guNaNi kI khAna, samyagdarzana kA viSaya (draSTi kA viSaya) ityAdi aneka nAmoM se pahacAnA jAtA hai aura usake anubhava se hI nizcaya samyagdarzana kahA jAtA hai... bhedajJAna kI vidhI esI hai ki jisameM jIva ke cAra bhAvoM ko gauNa kiyA aura jo zuddhAtma jIvatva hAjira huA isa apekSA se use koI 'paryAyarahita dravya vaha draSTi kA viSaya hai' esA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA XVII bhI kahate haiM arthAt dravya meM se kucha nikAlane kA hI nahIM hai, mAtra vibhAvabhAvoM ko hI gauNa karanA hai aura isI apekSA se koI kahate haiM ki vartamAna paryAya ke atirikta pUrA dravya vaha draSTi kA viSaya hai- kathana koI bhI ho parantu vyavasthA to yahAM batalAyI tadnusAra hI hai arthAt gauNa karane kI aura mukhya karane kI hI hai. zuddha dravyArthikanaya kA viSaya hai vahI upAdeyarUpa zuddhAtmA hai aura vahI samyagdarzana kA viSaya hai. isIlie arthAt bhedajJAna karAne aura zuddhAtmA kA anubhava karAne ke lie hI niyamasAra aura samayasAra jaise AdhyAtmika zAstroM meM usI kI mahimA gAyI hai... una zAstroM meM pramANa ke viSayarUpa AtmA se jitane bhAva pudgalAzrita haiM arthAt jitane bhAva karmAzrita (karma kI apekSA rakhanevAle) haiM ina bhAvoM ko parabhAvarUpa se varNana kiyA hai arthAt unheM svAMgarUpa bhAvoM ke rUpa meM varNana kiyA hai ki jo bhAva heya haiM arthAt 'maiMpanA' karaneyogya nahIM haiM. samyakatva-pUrva kI bhAvabhUmi yadyapi samyagdarzana AtmA kI zuddhAtmAnubhUtipUrvaka kI pratItirUpa zuddhadazA hai, jisake liye anivAryarUpa bhUmikA tattvavicAra evaM bhedajJAna hai; tathApi jisa jIva ko samyagdarzana prApta karane kI abhilASA hai, bhAvanA hai, usake rAga kI dizA bhI koI alaga prakAra kI hotI hai. bhale hI abhI samyaktva kI prApti nahIM huI hai, tathApi samyaktva-prApti kI bhAvabhUmi meM samAgata jIva ko, samyagdarzana ke liye anukUla nimittarUpa vItarAgI deva-zAstra-guru ke sAtha-sAtha dezanAlabdhi pradAtA jJAnI dharmAtmA ke prati bhI paramAtmAtulya arpaNatA kA pariNAma udbhavita hotA hai; vahI pariNAma samyagdarzana hone para unakI samIcIna pahicAna pUrvaka samyak athavA vyavahAra samyagdarzana nAma prApta karatA hai. isI prakAra madya, mAMsa, madhu kA sevana evaM rAtribhojana jaise tIvra rAga kI gRddhatA ke pariNAma bhI usa bhUmikA meM sambhava nahIM hai. yadyapi vratarUpa rAtribhojanAdi (kRta-kAritaanumodanA evaM mana-vacana-kAyarUpa navakoTi se tyAgarUpa) vrata pratimA evaM rAtribhojana tyAga pratimA meM hotA hai; tathApi jaina kulAcAra ke rUpa meM bhI jinakA sevana niSiddha hai- esA tyAga to samyaktva kI prApti ke liye utkaSThita jIva ko ho hI jAtA hai, kyoMki usakI bhAvabhUmi Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XVIII draSTino viSaya itanI komala na ho to kaThora bhAvabhUmi meM tattvavicAra hI sambhava nahIM hai. evaM tattvavicAra ke binA samyagdarzana ko avakAza kahAM? isa sambandha meM yaha tarka uThAyA jAtA hai ki mahAvIra bhagavAna ke jIva ko zera kI paryAya meM mAMsa bhakSaNa karate hue evaM aMjana cora jaise pApI ko bhI samyagdarzana ho gayA thA, taba hama para hI ye pratibandha kyoM? isakA sIdhA samAdhAna yaha hai ki bhAI! zera kI paryAya meM samyagdarzana se pUrva usa jIva kI vizuddhatA kI dhArA kA parijJAna karanA atyanta Avazyaka hai, jaba usane do munirAjeM ko AkAzamArga se apanI ora Ate dekhA to TakaTakI lagAkara unakI ora dekhatA rahA, vahIM se usake pariNAmoM meM vizuddhatA kI dhArA prArambha huI, sAtha hI yaha bhI ullekhanIya hai ki munirAjoM ke upadeza evaM apane svasanmukha puruSArtha se samyagdarzana aisI lokottara upalabdhi ho jAne ke pazcAt usa siMha ke jIva ne AjIvana bhojana kA parityAga kara diyA kyoMki siMha aisI paryAya meM mAMsAhAra hI usakA khAdya hotA hai. isa ora hamArA dhyAna kyoM nahIM jAtA? isI taraha aMjana cora ko apane jIvana meM prathama bAra hI tattvajJAna kI upalabdhi kA avasara prApta huA aura usane tatkSaNa usakA sadupayoga karake svalakSmI puruSArtha se kalpataru samyagdarzana ko prApta kara liyA. hama to tattvajJAna kA zravaNa-manana-adhyayana-cinhavana karanevAle hokara bhI aMjana cora ke udAharaNa ko apanI svacchandatA ke lie kavaca ke rUpa meM prayoga kara rahe haiM. hameM aMjana cora ke apratihata puruSArtha kI mahimA Ane ke bajAya usake jIvana se yaha grahaNa karane kA bhAva Ave ki aMjana cora jaisA vyakti bhI jaba samyagdarzana prApta kara sakatA hai to hama bhI pUre jIvana anIti, anyAya evaM anAcAra jaise durguNoM se lipta rahakara anta meM samyaktva prApta kara leMge to yaha hamArA divAsvapna hI samajanA cAhie, kyoMki hamane anAcAroM ko jinavANI ke chala se poSaNa kiyA hai jo hamArI mAnasika sthiti ko citrita karatA hai- esI kuTila bhAvabhUmi meM jaba tattvavicAra kA bhI avasara nahIM hai taba samyaktva kI prApti to kahAM sambhava hai. samyaktva ke liye anivArya bhAvavizuddhi kI carcA bhI prastuta pustaka meM kI gayI hai. jise sabhI sAdharmIjanoM ko jIvana meM apanAne yogya hai. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA XIX vartamAna digambara jaina mumukSu samAja meM pracalita isa draSTi ke viSaya se sambandhita paryApta prameya AtmArthIjanoM ko isa pustaka meM sahajarUpa se upalabdha ho rahA hai jise ekamAtra Atmahita kI draSTi se bArambAra vicAra karake AtmakalyANa ke mArga meM Age baDhanA cAhie. isa mahatvapUrNa kRti kA lekhana, vartamAna meM pracalita aneka bhrAmaka dhAraNaoM ke samyak nirAkaraNa kI pavitra bhAvanA se, jinAgama ke Aloka meM zrImAn jayezabhAI zeTha, mumbaIne kiyA hai; jo unake antaraMga meM vyApta jinazAsana kI bhakti ko ujAgara karatA hai. yadi AtmArthIjana ise Atmahita kI draSTi se adhyayana kareMge to unheM aneka samAdhAna sahaja hI isa eka kRti meM prApta ho jAeMge. nizcita hI zrI jayezabhAI kI yaha khojapUrNa kRti mumukSu jagata ke lie eka esA upahAra hai, jisake Aloka meM paramapUjya vItarAgI santoM evaM pUjya gurudevazrI ke hRdaya kA marma samajA jA sakatA hai. pratyeka AtmArthI isakA adhyayana kara avazya lAbha le-esA vinamra anurodha hai. biauliyAM jilA bhIlavADA (rAja.) ke isa bhAvapUrNa lekhana ke lie bhAIzrI jayezabhAI zeTha, mumbaI prazaMsA ke pAtra haiM evaM isa kArya meM mahattvapUrNa yogadAna ke lie bhAIzrI zaileSabhAI ke yogadAna ko bhI nahIM nakArA jA sakatA. inhIM ke satprayatnoM se yaha prameya Apa taka pahuMca rahA hai. isa pustaka meM prastAvanA lie ukta donoM sAdharmiyoM ne mujhe avasara pradAna kiyA isa kAraNa mujhe bhI isa viSaya para gaharAI se adhyayana-manana evaM cintavana kA avasara sahaja hI upalabdha huA tadartha AbhArI hUM. sabhI sAdharmI isa pustaka kA bharapUra lAbha leMge-isI bhAvanA ke sAtha. - devendrakumAra jaina Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XX draSTino viSaya Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 zrI mahAvIrAya nama: lekhakanA hadayoddagArI paMca parameSThibhagavaMtone namaskAra karIne zAstra ane svAnubhUtinA AdhAre bahujana hitAya, bahujana sukhAya samyagdarzana ke je mokSamArgano daravAjo che teno viSaya (draSTino viSaya) arthAt zenI bhAvanA bhAvavAthI samyagdarzana pragaTe te arthAt samyagdarzana mATe ciMtana-mananano viSaya ane tenA spaSTikaraNa mATe dravyaguNaparyAyamaya sat rUpa vastu ke je utpAda-vyaya-dhruva rUpa paNa che te ane dhyAna ke je kevaLajJAna, kevaLadarzana ane muktinuM kAraNa che tenA vize vizeSa spaSTIkaraNa sahita samajAvavAno prayAsa ame A pustakamAM karela che. A kALamAM dravyAnuyoga, jaina dharmamAM gauNa thaI gayela nizcayanayanuM mahatva ane draSTinA viSaya jevAM sUkSma viSaya upara prakAza pAtharanArA evA pUjya gurudeva zrI kAnajIsvAmIno sarvejano upara bahu moTo upakAra che. mane nAnI uMmarathI ja satyanI zodha hatI ane tene mATe sarva darzanano abhyAsa karyo ane aMte jaina darzananA abhyAsa pazcAta 1999mAM 38 varSanI uMmare mane satyanI prApti thaI arthAt teno anubhava sAkSAtkAra thayo. takSazcAta jaina zAstrono punaH punaH svAdhyAya karatAM aneka vakhata satyano arthAt zuddhAtmAno anubhava thayo ke jenI rIta A pustakamAM zAstronA AdhAra saha sarvajanonA lAbhArthe ApavAno prayatna karela che. dareka jaina saMpradAyamAM samyagdarzana vizenA to aneka pustako che ke jemAM samyagdarzananA prakAro, samyagdarzananA bhedo, pAMca labdhio, samyagdarzananA pAMca lakSaNo, samyagdarzananA ATha aMgo, samyagdarzananA 25 maLa, vagere viSayo upara vistArathI varNana che paraMtu temAM samyagdarzananA viSaya vizenI carcA bahu ja ochI jovAmAM Ave che tethI ame tenA upara prastuta pustakamAM thoDo prakAza pAtharavAno prayAsa karela che. ame koIpaNa mata-paMthamAM nathI ame mAtra AtmAmAM chIe arthAt mAtra AtmadharmamAM ja chIe tethI karIne atre ame koIpaNa mata-paMthanuM maMDana athavA khaMDana na karatAM mAtra AtmArthe je upayogI che te ja ApavAnI koziza karela che, mATe sarvejanoe tene te ja apekSAe samajavuM evI amArI vinaMtI che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 draSTino viSaya ame A pustakamAM je paNa jaNAvela che, te zAstranA AdhAre ane anubhavIne jaNAvela che; chatAM paNa koIne amArI vAta taraMgarUpa lAgatI hoya, to teoe A pustakamAM jaNAvela viSayane koIpaNa zAstra sAthe meLavI jovo athavA to pote anubhavIne pramANa karI jovo, A be sivAya anya koI parIkSaNanI rIta nathI. koI potAnI dhAraNA ne anukULa na hovAthI amane taraMga mAne, to emAM amAruM kAMI nukasAna nathI kAraNa ke tenAthI amArA AnaMdanI bharatImAM koIpaNa uNapa AvavAnI nathI, paraMtu nukasAna to mAtra taraMga mAnavAvALAnuM ja thavAnuM che. chatAM Apane evuM lAgatuM hoya ke Ape dhArI rAkhela che te ja sAcuM che, to Apane amo kahIe chIe ke- Apa ApanI dhAraNA anusAra AtmAnubhUti karI lo! to bahu sarasa, ane jo Apa ApanI dhAraNA anusAra varSo sudhI prayatna karyA bAda paNa, bhAvabhAsana (tattvano nirNaya) sudhI paNa na pahoMcyA ho, ane tattvanI carcA ane vAda-vivAda ja karatAM rahyAM ho, to Apa, A pustakamAM ame darzAvela viSaya para jarura vicAra karajo; jo Apa vicAra karazo to tattvano nirNaya to acUka ja tho evo amane vizvAsa che, mATe A pustakamAM je viSaya jaNAvela che tenA upara sarvene vicAra karavA amArI vinaMtI che. ame koI vAda-vivAdamAM paDavA mAMgatA nathI, mATe jene A vAta na samajAya athavA na jace teo amone mApha kare, micchAmi dukkaDaM! A kALamAM jaina samAja be vibhAgamAM vaheMcAi gayela che; jemAMthI eka vibhAga evo che ke je mAtra vyavahAra nayane ja mAnya kare che ane mAtra tene ja prAdhAnya Ape che ane mAtra tenAthI ja mokSa mAne che, jyAre bIjo vibhAga evo che ke je mAtra nizcaya nayane ja mAnya kare che ane mAtra tene ja prAdhAnya Ape che ane mAtra tenAthI ja mokSa mAne che. paraMtu kharekharo mokSamArga nizcaya-vyavahAranI yogya saMdhimAM ja che ke je vAta mAtra koIka viralA ja jANe che; jema ke puruSArthasiddhi-upAya gAthA 8mAM paNa kahyuM che ke- "je jIva vyavahAranaya ane nizcayanayane vastusvarUpa vaDe yathArthapaNe jANIne madhyastha thAya che arthAt nizcayanaya ane vyavahAranayanA pakSapAtarahita thAya che te ja ziSya upadezanA saMpUrNa phaLane pAme che (arthAt samyagdarzana pAmIne mokSa meLave che).'' jyAre sAMpratakALe (vartamAna kALe) moTA bhAgano jaina samAja vyavahAra nayane ja prAdhAnya Ape che ane nizcaya nayanI ghora avagaNanA kare che athavA virodha kare che ke jethI karI tevo samAja jANyeajANye paNa ekAMtamatarUpa pariName che ke jene bhagavAne pAkhaMDIno mata jaNAvela che ane jaina samAjano bIjo varga ke je nizcaya nayane ja prAdhAnya Ape che ane vyavahAra nayanI ghora avagaNanA kare che athavA virodha kare che, te samAja paNa jANye-ajANye ekAMtamatarUpa pariName che ke jene paNa bhagavAne pAkhaMDIno mata ja jaNAvela che. ame A pustakamAM nizcaya-vyavahAranI yogya saMdhi samajAvavAno prAmANika prayatna karela che ke jene sarva jaina samAja yogya rIte samajIne ArAdhe to jaina dharmamAM AmUla krAnti AvI zake tema che ane atyAre je ekAMta prarUpaNAo cAle che ke je pAkhaMDa matarUpa che te aTakI zake tema che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhakanA hRdayodgAro mAtra vyavahAra nayane ja mAnya karI ane tene ja prAdhAnya ApatuM eka udAharaNa che- samyagdarzananuM svarUpa; mAtra vyavahAra nayane ja mAnya karanArA moTA bhAganA jaino evuM mAne che ke- samyagdarzana eTale sAta/nava tattvonI (svAtmAnubhUti vagaranI) zraddhA athavA sAcA deva-guru-zAstranI (svAtmAnubhUti vagaranI) zraddhA. samyagdarzananI A vyAkhyA vyavahAra nayanA pakSanI che paraMtu nizcaya nayanA mate je ekane arthAt AtmAne jANe che te ja sarvane arthAt sAta/nava tattvone ane sAcA deva-guru-zAstrane jANe che kAraNa ke eka AtmAne jANatAM ja te jIva sAcA deva tattvano aMze anubhava kare che ane tethI ja te sAcA devane aMtarathI oLakhe che ane tema sAcA devane jANatAM ja arthAt (svAtmAnubhUti sahitanI) zraddhA thatAM ja te jIva tevA deva banavAnA mArge cAlatA sAcA gurune paNa aMtarathI oLakhe che ane sAthe-sAthe te jIva tevA deva banavAno mArga batAvatA sAcA zAstrane paNa oLakhe che. ja nizcaya samyagdarzananI sAcI vyAkhyA AvI hovA chatAM vyavahAranayanA pakSavALAne samyagdarzananI AvI sAcI vyAkhyA mAnya nathI hotI athavA teo AvI vyAkhyAno ja virodha kare che ane tethI karIne teo samyagdarzana eTale sAta/nava tattvonI kahevAtI (svAtmAnubhUti vagaranI) zraddhA athavA sAcA devaguru-zAstranI kahevAtI (svAtmAnubhUti vagaranI) zraddhA eTaluM ja mAnatAM hoIne teone 'svAtmAnubhUti vagaranI zraddhA' ane 'svAtmAnubhUti sahitanI zraddhA' vacceno pharaka ja khabara hoto nathI athavA khabara karavA ja mAMgatA nathI; tethI karIne teo samyagdarzana ke je dharmano pAyo che tenA vize ja ajANa rahIne AkhI jiMdagI kriyA-dharma uttama rIte karavA chatAM paNa saMsAranA aMta mATeno dharma pAmatA nathI, je karuNA upajAve tevI vAta che. 3 tevI ja rIte jeo mAtra nizcaya nayane ja mAnya karI ane tene ja prAdhAnya Ape che teo mAtra jJAnanI zuSka (korI) vAtomAM ja rahI jAya che ane AtmAnI yogyatA vize athavA mAtra pAyAnA sadAcAra vize paNa ghora upekSA sevIne, teo paNa saMsAranA aMta mATenA dharmathI to dUra ja rahe che ane taduparAMta AvA lokone prAyaH svacchaMdatAnA kAraNe arthAt puNyane ekAMte heya mAnavAnA kAraNe puNyano paNa abhAva hovAthI bhavanA paNa ThekANAM rahetA nathI, je vAta paNa adhika karuNA upAve tevI ja che. tevI ja rIte jaina samAjamAM eka nAno varga evo paNa che ke jeoe vastu-vyavasthAne ja vikRta karI nAkhela che; teo dravya ane paryAyane e hade alaga mAne che jANe ke te be alaga dravyo na hoya! teo eka abheda dravyamAM upajAvIne jaNAvela guNa-paryAyane paNa bhinna samaje che arthAt dravyanuM samyaka svarUpa samajAvavA dravyane apekSAe guNa ane paryAyathI bhinna jaNAvela che, tene teo vAstavika bhinna samaje che; dravya ane paryAyane be bhAva na mAnatAM teo tene be bhAga rUpa mAnavA sudhInI prarUpaNA kare che ane AgaLa temAM paNa sAmAnya-vizeSa evA be bhAganI kalpanA kare che. A rIte vastu-vyavasthAnI ja vikRta rIte prarUpaNA karIne teo paNa saMsAranA aMta mATenA dharmathI to dUra ja rahe che ane te uparAMta AvA lokone ja Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 draSTino viSaya paNa prAyaH svacchaMdanA kAraNe puNyano abhAva hovAnA kAraNe bhavanA ThekANAM nathI rahetA, je vAta paNa atyaMta karuNA upajAve tevI ja che. , atyAre jaina samAjamAM pravartatI tattva vizenI AvI gerasamajone dUra karavA ame amArA AtmAnI anubhUtipUrvakanA vicAro, zAstranA AdhAra sahita A pustakamAM prastuta karIe chIe, jeno vicAra-ciMtana-manana Apa khullA manathI ane 'sAruM te ja mAruM ' ane 'sAcuM te ja mAruM ' evo abhigama apanAvIne karazo to avazya Apa paNa tattvanI pratIti jarura karI zakazo evo amane vizvAsa che. atre amArA mATe je ame saMbodhana vAparela che te koI mAnavAcaka zabda na samajavo paraMtu teno artha trikALavartI AtmAnubhavIo che kAraNa ke trikALavartI AtmAnubhavIonI svAtmAnubhUti eka samAna ja hoya che. A pustaka taiyAra karavAmAM ame je je graMthono AdhAra lIdhela che, te mATe ame temanA lekhako evA AcArya bhagavaMtonA, te graMthonI TIkA racanArAonA, anuvAdakonA tathA prakAzakonA hRdayapUrvaka AbhArI chIe. dareka graMthonI gAthAno anvayArtha ane bhAvArtha " mAM Apela che. amane A pustaka taiyAra karavAmAM aneka lokoe alaga-alaga rIte sahakAra Apela che, te sarvenA ame RNI chIe; tethI te sarveno ame hRdayapUrvaka AbhAra mAnIe chIe ane khAsa paMDita zrI devendrakumAra jaina (bIjolIyA) no prastAvanA lakhavA mATe hRdayapUrvaka AbhAra mAnIe chIe. amArA AtmAnI anubhUtipUrvakanA vicArone Apa parIkSA karIne ane atre Apela zAstronA AdhArathI svIkAra karIne samyagdarzana pragaTa karo ke jethI Apa paNa dharmarUpa pariNamo ane mokSamArga upara agresara banI aMte siddhatvane pAmo e ja abhyarthanA saha. prastuta pustakamAM jANye-ajANye mArAthI kAMIpaNa jinAjJA viruddha lakhAyuM hoyato trividhe-trividhe mArA micchAmi dukkaDaM! muMbaI, 16-01-2014. 2 CA. jayeza mohanalAla zeTha Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvabhUmikA anAdithI ApaNo AtmA A saMsAramAM samyagdarzananA abhAvanA kAraNe ja rakhaDe che arthAt anaMtA pudgalaparAvartanathI ApaNo AtmA A saMsAramAM anaMtA duHkho sahana karato phare che ane tenuM mukhya kAraNa che mithyAtva arthAt samyagdarzanano abhAva. A mithyAtva potAno mahAna zatru che evuM jJAna na hovAne kAraNe ghaNAM jIvo anya-anya zatrunI kalpanA karIne ApasamAM laDatAM jaNAya che ane emAM ja A amUlya jIvana puruM karIne pachI anaMta kALanA du:khone AmaMtraNa Ape che. paramAtmaprakAzatrividha AtmAdhikAra gAthA 65mAM paNa jaNAvela che ke- "A jagatamAM (IN THE UNIVERSE) evo koIpaNa pradeza nathI ke jyAM coryAsI lAkha chavAyonImAM upajIne, bhedabheda ratnatrayanA pratipAdaka jina vacanane prApta nahi karato A jIva anAdikALathI na bhamyo hoya." sarva AtmA svabhAvathI sukhasvarUpa ja hovAthI, sukhanA ja Icchuka hoya che chatAM sAcA sukhanI jANa athavA anubhava na hovAne kAraNe anAdithI ApaNo AtmA zArIrika-Indriyajanya sukha ke je kharekharuM sukha nathI paraMtu te mAtra sukhAbhAsarUpa ja che arthAt te sukha duHkhapUrvaka ja hoya che arthAt te sukha IndriyonA AkuLatArUpa duHkhane/vegane zAMta karavA ja sevavAmAM Ave che chatAM te sukha agnimAM IMdhaNarUpa ja bhAga bhajave che arthAt te sukha pharI-pharI tenI IcchArUpa duHkha jagADavAnuM ja kAma kare che ane te sukha (bhoga) bhogavatAM je navA pApa baMdhAya che te navA duHkhonuM kAraNa bane che arthAt tevuM sukha duHkhapUrvaka ane duHkharUpaphaLa sahita ja hoya che, tenI pAchaLa ja pAgala banIne bhAgyo che. bIjuM, zArIrika-Indriyajanya sukha kSaNika che kAraNa ke te sukha amuka kALa pachI niyamathI javAvALuM che arthAt jIvane AvuM sukha mAtra traNa paryAyamAM ja maLavAyogya che ke je bahu ochA kALa mATe hoya che, pachI te jIva niyamathI ekeMdriyamAM jAya che ke jyAM anaMtakALa sudhI anaMtaduHkho bhogavavA paDe che, ane ekeMdriyamAMthI bahAra nIkaLavuM paNa bhagavAne ciMtAmaNiratnanI prApti tulya durlabha jaNAvela che. jema ke AtmAnuzAsana gAthA 51 mAM jaNAvela che ke- "kALAnAga jevA, prANanAza karavAvALA evA e bhoganI tIvra abhilASAthI bhUta, bhAvi ane vartamAna bhavone naSTa karI te akhaMDita mRtyuthI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 draSTino viSaya anaMtavAra maryo ane AtmAnA sarvasvAdhIna sukhano nAza karyo; mane to lAge che ke- tuM avivekI, paraloka bhayathI rahita, nirdaya ane kaThora pariNAmI che. kAraNa mahApuruSothI niMdita vastuno ja tuM abhilASI thayo che. dhikkAra che e kAmI puruSone ke- jenuM aMtaHkaraNa nirantara kAma krodharUpa mahAgraha (DAku-pizAca) ne vaza rahyA kare che ! evo prANI A jagatamAM zuM zuM nathI karato ? sarva kukarma kare che.'" AgaLa AtmAnuzAsana gAthA 54 mAM paNa jaNAvela che ke- 'he jIva ! A apAra ane athAha saMsAramAM paribhramaNa karatAM karatAM teM aneka yonio dhAraNa karI, mahAdoSayukta saptadhAtumaya malathI baneluM evuM tAruM A zarIra che, krodhAdi kaSAyajanya mAnasika ane zArIrika duHkhothI tuM niraMtara pIDita che. hInAcara, abhakSa bhakSaNa ane durAcAramAM tuM nimagna thaI rahyo che ane ema karI karIne tuM tArA AtmAne ja niraMtara ThagI rahyo che. vaLI jarAthI grasta (grahAyelo) che. mRtyunA mukha vacce paDayo che. chatAM vyartha unmatta thaI rahyo che, e ja parama Azcarya che ! tuM AtmakalyANano kaTTo zatru che ? athavA zuM akalyANane vAMcyuM che?'' koI mAtra puNyathI ja mokSa maLaze evuM samajatA hoya to yogasAra doharA 15mAM AcArya bhagavaMte jaNAvela che ke- ''vaLI jo tuM potAne to jANato nathI (arthAt samyagdarzana nathI) ane sarvathA ekaluM puNya ja karato rahIza to paNa tuM vAraMvAra saMsAramAM ja bhramaNa karIza paNa zivasukhane pAmI zakIza nahi.'' arthAt samyagdarzana vagara zivasukhanI (mokSanI) prApti zakya ja nathI. AgaLa yogasAra doharA 53mAM paNa AcArya bhagavaMta jaNAve che ke- ''zAstra bhaNavA chatAM paNa jeo AtmAne jANatAM nathI (arthAt jeone samyagdarzana nathI) teo paNa jaDa che; te kAraNe A jIvo nizcayathI nirvANane pAmatA nathI e vAta spaSTa che.'' arthAt mithyAtva (arthAt samyagdarzananI gerahAjarI) e anaMta saMsAranuM cAlakabaLa che arthAt mithyAtva e sarve pApono rAjA che ke je samyagdarzanathI ja haNAya che arthAt samyagdarzana nirvANane pAmavA mATe arthAt zAzrvat sukhanI prApti arthe te parama Avazyaka che. tethIja svAmikArtikeyAnuprekSA gAthA 290 thI 296mAM jaNAvela che ke- A manuSyagati, AryakhaMDa, uccakuLa, dhanavAnapaNuM, IndriyonI paripUrNatA, nIrogI zarIra, dIrghAyu, bhadra pariNAma, saraLa svabhAva, sAdhu puruSonI saMgati, samyagdarzana-sat zraddhAna, cAritra vagere eka ekathI adhika adhika durlabha che. tema ja AtmAnuzAsana gAthA 75 mAM jaNAvela che ke- "manuSya prANInI durlabhatA ane uttamatAne laIne vidhirUpa maMtrIe tenI aneka prakAre rakSA karI duSTa pariNAmI narakanA jIvone adho bhAgamAM rAkhyAdevone Urdhva bhAgamAM rAkhyA lokanI cAre tarapha aneka mahAna alaMghya samudra tathA tenI cAre tarapha ghanodadhi, ghana ane tanu e nAmanA traNa pavanathI vIMTI vIstIrNa koTa karI rAkhyo ane vacce pUrNa jatanathI manuSya prANIne rAkhyA....' ..'' ane svAmikArtikeyAnuprekSA gAthA 297mAM paNa jaNAvela che ke- "jema mahAna Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvabhUmikA samudramAM paDI gayeluM ratna pharI pAmavuM durlabha che tema A manuSyapaNuM pAmavuM durlabha che. -evo nizcaya karI he bhavyajIvo ! A mithyAtva ane kaSAyane choDo. evo zrIguruono upadeza che." mATe A amUlyadurlabha manuSyajanma mAtra zArIrika-Indriyajanya sukha ane tenI prApti pAchaLa kharcavA jevo nathI, paraMtu tenI eka paNa paLane vyartha na gumAvatAM, mAtrane mAtra, tvarAe zAzvata sukha evA Atmika sukhanI (samyagdarzananI) prApti arthe ja lagAvavA yogya che. arthAt je A bhava samyagdarzana pAmyA vagarano gayo to pachI anaMta kALa sudhI Avo samyagdarzana pAmavAne yogya bhava maLavo dUrlabha ja che tethI sarve janone amArI vinaMti che ke Ape ApanuM vartamAna pUrNa jIvana samyagdarzana pAmavA mATe ja lagAvavA yogya che ane tethI karIne ja ame prastuta pustakamAM samyagdarzana pAmavA mATe je viSayanuM manana-ciMtana karI temAM ja ekatva karavA yogya che tevo "draSTino (samyagdarzanano) viSaya" jaNAvIzuM. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya samyagdarzana samyagdarzana e mokSamArgano daravAjo che, arthAt nizcaya samyagdarzana vagara mokSamArgamAM praveza ja thato nathI ane mokSamArgamAM praveza vagara AvyAbAdha sukhano mArga paNa sAdhya thato nathI arthAt mokSamArgamAM praveza ane pachInA puruSArthathI ja siddhatva rUpe mArga phaLa maLe che anyathA nahi. samyagdarzana vagara bhavakaTI paNa thatI nathI kAraNa ke samyagdarzana thayA pachI jIva ardhapudgala parAvartana kALathI adhika saMsAramAM raheto nathI, te ardhapudgala parAvartana kALamAM jarUra siddhatvane pAme ja che ke je sat-citAnaMdasvarUpa zAsthata che. tethI samajAya che ke A mAnavabhavamAM je kAMIpaNa karavA jevuM hoya to te eka mAtra nizcaya samyagdarzana ja prathamamAM prathama prApta karavA jevuM che ke jethI karIne potAne mokSamArgamAM praveza maLe ane puruSArtha phoravatAM AgaLa siddhapadanI prApti thAya. atre e samajavuM Avazyaka che ke je sAcA deva-guru-dharma pratye zraddhArUpa athavA to navatattvanI zraddhArUpa samyagdarzana che te to mAtra vyavahArika (upacArarUpa) samyagdarzana paNa hoI zake che ke je mokSamArganA praveza mATe kAryakArI gaNAtuM nathI kAraNa ke nizcaya nayanA mate je ekane arthAt AtmAne jANe che te ja sarvane arthAt sAta/nava tattvone ane sAcA deva-guru-zAstrane jANe che kAraNa ke eka AtmAne jANatAM ja te jIva sAcA deva tattvano aMza anubhava kare che ane tethI te sAcA devane aMtarathI oLakhe che ane tema sAcA devane jANatAM ja arthAt zraddhA thatAM ja te jIva tevA deva banavAnA mArge cAlatA sAcA gurune paNa aMtarathI oLakhe che ane sAthe-sAthe te jIva tevA deva banavAno mArga batAvatA sAcA zAstrane paNa oLakhe che. A rIte svAnubhUti (svanI anubhUti) sahitanuM samyagdarzana arthAt bhedajJAna sahitanuM samyagdarzana ja nizcaya samyagdarzana kahevAya che ane tenA vagara mokSamArgamAM praveza paNa zakya nathI, tethI karIne atre jaNAvela samyagdarzana te nizcaya samyagdarzana ja samajavuM. bIjuM, samyagdarzana mATe jeTaluM bhedajJAna jarUrI che arthAt pudgala ane tenA lakSe thatA bhAvothI AtmAnuM bhedajJAna jeTaluM jarUrI che, teTalI dravya-guNa-paryAyanI samaja Avazyaka na hovAM chatAM, jemaNe te dravya-guNa-paryAya svarUpa vastuvyavasthA agara to utpAda-vyaya-dhruvarUpa vastuvyavasthA viparItarUpe Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzana dhAraNa thayela hoya to temane mATe atre prathama dravya-guNa-paryAyarUpa ane utpAda-vyaya-dhUvarUpa vastuvyavasthA samyakarUpe jaNAvIe chIe tenA upara vicAra karavo yogya che ane te jema che tema prathama svIkAravI parama Avazyaka che kAraNa ke jaina samAjamAM eka varga evo paNa che ke jeoe vastu-vyavasthAne ja vikRta karI nAkhela che; teo dravya ane paryAyane e hade alaga mAne che jANe ke te be alaga dravyo na hoya ! teo eka abheda dravyamAM upajAvIne jaNAvela guNa-paryAyane paNa bhinna samaje che arthAt dravyanuM samyaka svarUpa samajAvavA dravyane apekSAe guNa ane paryAyathI bhinna jaNAvela che, tene teo vAstavika bhinna samaje che; dravya ane paryAya ne be bhAva na mAnatAM teo tene be bhAga rUpa mAnavA sudhInI prarUpaNA kare che ane AgaLa temAM paNa sAmAnya-vizeSa evA be bhAganI kalpanA kare che. A rIte vastu-vyavasthAne ja vikRta rIte dhAraNa karIne ane vikRta rIte prarUpaNA karIne teo pote saMsAranA aMta mATenA dharmathI to dUra rahe ja che ane te uparAMta teo jANye-ajANye aneka lokone paNa saMsAranA aMtathI dUra rAkhe che je vAta atyaMta karuNA upajAve tevI che, tethI karIne atre prathama ame vastu-vyavasthA upara vistArathI prakAza pAtharIe chIe. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 draSTino viSaya dravya - guNa vyavasthA TUMkamAM kahevuM hoyato dravya, te guNono samUha che ane te dravyanI vartamAna avasthAne paryAya kahevAya che, jo koIne evo prazna thAya ke guNo no samUha eTale ghauMnA kothaLA samAna ke bIjI koI rIte? uttarate ghauMnA kothaLA jevuM nathI arthAt jema kothaLAmAM alaga alaga ghauM che evI rIte dravyamAM guNo nathI, paraMtu te guNo dravyamAM, sAkaramAM gaLAzanI jema che arthAt dravyanA tamAma bhAgamAM (kSetramAM) arthAt pratyeka pradeze (pradeza eTale kSetrano nAnAmAM nAno aMza) che. arthAt dravyanA pratyeka pradeze, te dravyanA tamAma (anaMtAnaMta) guNo rahelA che ane tene bIjI rIte ema kahI zakAya ke eka akhaMDa dravyamAM rahela anaMtAnaMta vizeSatAone te dravyanA anaMtAnaMta guNo tarIke varNavyA che, oLakhAvyA che. te sarve vizeSatAonA samUhane dravya (vastu) tarIke oLakhAvela che, te vastu (dravya) to abheda-eka ja che paraMtu tenI vizeSatAone darzAvavAM ja temAM guNabheda karela che anyathA tyAM koI ja kSetrabhedarUpa guNabheda che ja nahIM. tyAM to mAtra eka vastumAM rahela anaMtAnaMta vizeSatAone batAvavAM ja guNabhedano sahAro lIdhela che, te vastumAM vAstavika (kharekhara) koI bheda ja nathI kAraNa ke vastu abheda ja che; AthI tene kathaMcit bhedaabheda rUpa jaNAvela che arthAt tyAM sarvathA na to bheda che ane na to abheda che paraMtu vastu apekSAe abheda che ane guNonI apekSAe bheda che tethI tene kathaMcit bheda-abheda rUpa jaNAvela che. teno artha e che ke te vastumAM eka ja guNa che evuM nathI paraMtu te vastumAM anaMtAnaMta vizeSatAo arthAt guNo che te apekSAe ja bheda kahevAya paraMtu tyAM vastumAM koI ja vAstavika bheda nathI te apekSAe abheda ja kahevAya. tethI abhedanayane ja kAryakArI jaNAvela che ane bhedanaya mAtra vastunuM svarUpa samajAvavA mATe jaNAvela bhedarUpa vyavahAra mAtra ja che kAraNa ke nizcayathI vastu eka abheda ja che. atre ApaNe zrI paMcAdhyAyI pUrvArdhanI (5.devakInaMdajIkRta hiMdI TIkAnA AdhAra uparathI saraLa gujarAtI TIkA anuvAdaka somacaMda amathAlAla zAha-prakAzaka bhagavAna zrI kuMdakuMda-kahAna jainazAstramALA puSpa-31-AvRtti-1) gAthAo para vicAra karIzuM - gAthA 35 - anvayArtha:- "bIjA pakSamAM eTale akhaMDa aneka pradezI vastu mAnavAmAM nizcayathI je Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya - guNa vyavasthA 11 guNonuM pariNamana thAya che, te dravyanA sarva pradezomAM samAna thAya che, ane te ThIka che kAraNa ke - halAvelo eka vAMsa potAnI badhI parvomAM-eke eka gAMThamAM hAlI jAya che. A rIte dravya akhaMDa che ane sarva pradezomAM rahela sarve guNo sarva pradeze pariName che. gAthA 39:- anvayArtha:- "e guNono AtmA ja dravya che kAraNa ke - e guNo dezathI (dravyathI) judI sattAvALA nathI. nizcayathI dezamAM (dravyamAM) vizeSa (guNo) rahetA nathI paraMtu e vizeSo (guNo) dvArA ja deza (dravya) tevo guNamaya jaNAya che. arthAt guNo che te ja dravya che, bIjuM koI dravya nathI. gAthA 45 - anvayArtha:- "eTalA mATe A ja nirdoSa che ke e nirvizeSa-nirguNa dravyanA vizeSa ja guNa kahevAya che ane te pratikSaNa kathaMcit pariNamanazIla che'' arthAt dravyamAM guNo sivAya kAMI ja nathI ane te sarve guNo TaktA ane pariNamatA che arthAt je Take che te ja TakIne pariName paNa che te kuTastha nathI. kathaMcit no artha e che ke- je Take che te ja pariName che mAtra apekSAe Takato ane pariNamato kahevAya arthAt je Take che teno vartamAna-te ja tenuM pariNamana ane temAM koI vAstavika bheda na hovAthI tene kathaMcit kahyuM che. gAthA 105:- anvayArtha: - "pragaTa che artha jeno evA guNonA lakSaNa sabaMdhI padono sArAMza e che ke-samAna che pradeza jenA evA eka sAthe rahevAvALA je vizeSo che te ja (vizeSo) jJAna dvArA bhinna karatAM kramathI zreNIkRta guNa jANavA" bhAvArtha - "anaMta guNonA samudAyanuM nAma dravya che. dravyanA saMpUrNa pradezomAM jema eka vivakSita guNa rahe che te ja pramANe dravyanA badhA guNo paNa te dravyanA e ja badhA pradezomAM yugapat (eka sAthe) rahe che. eTalA mATe dravyanA badhA guNo samAna pradezavALA arthAt abhinna che. vastutAe emAM koI bheda nathI to paNa zrutajJAnAntargata nayajJAnathI vibhakata (bhinnabhinna) karatAM tenI bhinnabhinna zreNIo thaI jAya che kAraNa ke-vastumAM khaMDakalpanA nayajJAnanA kAraNathI ja thAya che." arthAt vastu abheda ja che, tethI koIpaNa bhedanI kalpanA te nayajJAna ja che. gAthA 491:- anvayArtha:- "....e badhA guNonI eka ja sattA hovAthI e badhAM guNomAM akhaMDitapaNuM pratyakSapramANathI siddha che." gAthA 492:- anvayArtha:- "tethI A kathana nirdoSa che ke-je ke bhAvanI apekSAe sat akhaMDita eka che-topaNa e sarva kathana vivakSAvazathI che "sarvathA e ja nayathI nathI." bhAvArtha- "tethI amAruM A kahevuM barAbara che ke-bhAvanI apekSAe paNa "sa' eka ane akhaMDita che, tathA Ama kahevuM e paNa nayavizeSanI vivakSAthI che paNa sarvathA nathI." arthAt abheda nayathI che, bheda nayathI nahIM. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 draSTino viSaya gAthA 143:- anvayArtha:- 'sattA, satva athavA sat, sAmAnya, dravya, anvaya, vastu, artha ane vidhi e nava zabdo sAmAnyarUpathI eka dravyarUpa arthanA ja vAcaka che.'' eTale jo ema kahevAmAM Ave ke eka sattAnA be sat che ke traNa sat che ke cAra sat che ke anaMta sat che to e kathana bhedanayanI apekSAe samajavuM kAraNa ke sattA ane sat e banne ekArtha vAcaka ja che chatAM bhedanI apekSAe eka sattAnA be, traNa, cAra athavA anaMta bheda karIne bhedanaya karI kathana karI zakAya paraMtu vAstavamAM (kharekhara) to sat kaho ke sattA kaho te eka, abheda ja che arthAt je paNa bheda karyA che te to mAtra vastu ne samajAvavA mATe ja che, bhedarUpa vyavahAra mAtra ja che. gAthA 524:- anvayArtha:- ''anaMtadharmavALA eka dharmInA viSayamAM Astikyabughdhi thavI e ja A vyavahAranayanuM phaLa che.....'' arthAt vyavahArarUpa bheda mAtra Astikya budhdhi thavA arthe ja che, anyathA nahi. bhAvArthaH- ''pUrvokta prakAranA vyavahArane mAnavAnuM prayojana A che ke- 'vastunAM anaMta dharmo hovA chatAM te eka akhaMDa vastu che' evI pratIti karavI, arthAt guNa-guNI abheda hovAthI guNone jANatAM guNInuM supratIta (oLakhANa) jIvane thAya to A vyavahAranayanuM yathArtha phaLa AvyuM kahevAya. vyavahAranA AzrayanuM phaLa vikalpa-rAgadveSa che, mATe bhedano Azraya na karatAM arthAt A naya dvArA kahelA guNanA bhedamAM na rokAtAM abhedravyanI pratIti karavI te A nayanA jJAnanuM phaLa che, A phaLa na Ave to A nayajJAna yathArtha nathI.'' gAthA 634-635:- anvayArtha 'nizcayathI vyavahAranaya abhUtArtha che (arthAt samyagdarzana arthe arthAt AtmAnI abheda anubhUti arthe kAryakArI nathI) temAM A kAraNa che ke-ahIM sUtramAM je dravyane guNavALuM kahyuM che teno artha karavAthI ahIM AgaLa guNa, judA che dravya, juduM che tathA guNanA yogathI te dravya, guNavALuM kahevAya che evo artha siddha thAya che (jaNAya che), paraMtu te ThIka nathI. kAraNa ke -na guNa che, na dravya che, na ubhaya che, na e banneno yoga che paraMtu kevaLa advaitasat (abhedadravya) che, tathA e ja satne cAhe guNa mAno athavA dravya mAno, paraMtu te bhinna nathI arthAt nizcayathI abhinna ja che.'' bhAvArtha:- ''vyavahAranayathI 'muLavandravaM' guNavALAne dravya kahevAthI evo bodha thaI zake che ke -guNa ane dravya bhinnabhinna vastu che tathA guNanA yogathI dravya, dravya kahevAya che, paraMtu evo artha ThIka nathI, kAraNa ke -na guNa che, na dravya che, na baMne che ke na baMneno yoga che paraMtu nizcayanayathI kevaLa eka adbhuta, abhinna, akhaMDa ja sat che tene ja, cAhe guNa kaho, cAhe dravya kaho athavA je iccho te kaho! sArAMza-' gAthA 636:- anvayArtha:- 'tethI A nyAyathI siddha thayuM ke-vyavahAra naya che, to paNa te Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya - guNa vyavasthA abhUtArtha che tathA kharekhara teno anubhava karavAvALA je mithyAdraSTi che te paNa ahIM khaMDita thaI cUkyA.' arthAt jeo dravyane abheda-akhaMDa anubhavatA nathI, teone niyamathI bhramayukta mithyAdraSTi mAnavA. 13 bhAvArtha:- "vyavahAranaya, ukata prakAranA bhedane viSaya kare che kAraNa ke-vidhipUrvaka bheda karavo e ja 'vyavahAra' zabdano artha che, tethI siddha thAya che ke-vyavahAranaya abhUtArtha ja che-paramArthabhUta nathI, tathA kharekhara teno anubhava karavAvALA mithyAdraSTi che teo paNa naSTa thai cUkyA (arthAt teo anaMtasaMsArI thai cUkyA).-...'' arthAt jeo bhedamAM ja ramatA hoya ane bhedanI ja prarUpaNA karatAM hoya tene kadI abheda dravya anubhavamAM ja AvavAnuM nathI, tethI karI te mithyAdraSTi che- naSTa thai cUkyA samAna che. gAthA 637:- anvayArtha:- 'zaMkAkAra kahe che ke-jo ema kaho to niyamathI nizcayapUrvaka nizcayanaya ja Adara karavA yogya mAnavo joie kAraNa ke-akiMcatkArI hovAthI aparamArthabhUta vyavahAranayathI zuM prayojana che? jo ema kaho to-''arthAt zaMkAkAra ekAMte nizcayanaya ja mAnavo joIe ema kahe che. uttaragAthA 638-639:- anvayArtha - 'e pramANe kahevuM ThIka nathI kAraNa ke-ahIM AgaLa vipratipatti thatAM tathA saMzayanI Apatti AvatAM vA vastuno vicAra karavAmAM baLapUrvaka vyavahAranaya pravRta thAya che athavA je jJAna banne nayone avalaMbana karavAvALuM che te ja pramANa kahevAya che. tethI prasaMgavaza te vyavahAranaya koinA mATe uparanA (upara jaNAvela) kAryo mATe Azraya karavA yogya che. paraMtu savikalpa jJAnavALAonI mAphaka nirvikalpa jJAnavALAone te zreyabhUta nathI.'' arthAt te mithyAtvIne tattva samajavA/samajAvavA mATe Azraya karavA yogya che paraMtu samyagdaSTione anubhavakALe teno Azraya hoto nathI arthAt te zreyabhUta nathI. (C$) Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya dravya - paryAya vyavasthA dravya ane guNanI vyavasthA joi, have ApaNe paryAya vize vicAra karIzuM - guNonA samUharUpa abheda dravya (vastu) che to temAM paryAya kyAM rahe che? uttara- paryAya dravyanA sarvabhAgamAM (pUrNa kSetramAM) rahe che kAraNa ke guNonA samUharUpa abheda dravyano je vartamAna che arthAt tenI je vartamAna avasthA che (pariNamana che) tene ja te dravyanI paryAya kahevAmAM Ave che ane te abheda paryAyamAM ja vizeSatAonI apekSAthI arthAt guNonI apekSAe temAM (abheda paryAyamAM) ja bheda karIne tene guNonI paryAya kahevAya che. A kAraNe kahI zakAya ke jeTaluM kSetra dravyanuM che, te ane teTaluM ja kSetra guNonuM che ane te ane teTaluM ja kSetra paryAyanuM paNa che; AthI ja dravya-paryAya ne vyApya-vyApaka saMbaMdha kahevAya che. A ja vAta pravacanasAra gAthA 114 mAM paNa kahe che ke- "TravyArthika (naya) vaDe saghaLuM (athAt pUrNa dravya) dravya che; ane vaLI paryAyArthika (nava) vaDe te (dravya) anya-anya che, kAraNa ke te kALe tanmaya hovAne lIdhe (dravya paryAyothI) ananya che." ahIM koIne prazna thAya ke to dravya ane paryAyanA pradezo bhinna che evuM kaI rIte kahI zakAya? uttarabheda vivakSAmAM jyAre eka abheda-akhaMDa dravyamAM bheda upajAvIne samajAvavAmAM Ave che tyAre dravya ane paryAya, evA vastunA be bhAvone svacatuSTayanI apekSAthI evuM kahI zakAya ke bannenA pradezo bhinna che paraMtu vAstavamAM (kharekhara) tyAM kAMI ja bhinnatA nathI, te banne abheda ja che, tanmaya ja che arthAt eka ja AkAzapradezone avagAhIne rahela che. jema svAmikArtikeyAnuprekSA gAthA 277mAM jaNAvela che ke- "vastu je kALe je svabhAve pariNamanarUpa hoya che te kALe te pariNAmathI tanmaya hoya che............ ane paMcAstikAyasaMgraha gAthA 9mAM paNa jaNAvela che ke- "te te sadbhAvaparyAyone je drave che-pAme che, tene (sarvajJo) dravya kahe che-ke je sattAthI (arthAt dravyathI) ananyabhUta che." A abheda paryAyane, AkAranI apekSAe vyaMjanaparyAya athavA dravyaparyAya kahevAya che ane te ja abheda paryAyane vizeSatAonI apekSAe guNaparyAya athavA arthaparyAya paNa kahevAya che. ane samajavAnuM e che ke je guNonA samUharUpa dravya che, teno koI ne koI AkAra avazya hovAno ane tenuM koIne koI rUpa ane kArya paNa avazya hovAnuM ja arthAt temAM je AkAra che tene te dravyanI dravyaparyAya athavA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya - paryAya vyavasthA 15 vyaMjanaparyAya kahevAya che ane je tenuM vartamAna kArya che (pariNAma che = avasthA che) tene te dravyanI guNaparyAya athavA arthaparyAya kahevAya che. jema ApaNe upara joyuM tema bhedarUpa vyavahAra abhUtArtha che, te mAtra tattva samajavA athavA samajAvavA mATe prayogamAM levAya che anyathA te kAryakArI nathI ane vastunuM svarUpa to abheda ja che ane te ja bhUtArtha che; tethI sarva kathana, apekSAe grahaNa karavuM yogya che anyathA arthano anartha thaI jAya che arthAt tene jo koI ekAMte grahaNa kare athavA samajAve to te mithyAdraSTi che ane te naSTa thaI cUkelA che arthAt A manuSyabhava hArI cUkelA che (upara jaNAvela gAthA 636 jovI). dareka vastunuM kArya vastuthI abheda ja hoya che ane tene ja tenuM upAdAnarUpa pariNamana kahevAya che ane te kAryane athavA avasthAne, vartamAna samaya apekSAe vartamAna paryAya kahevAya che; AthI kahevA mATe ema kahI zakAya che ke- paryAya dravyamAMthI Ave che ane dravyamAM ja jAya che kAraNa ke koIpaNa dravya (vastu) nuM kArya tenAthI abheda ja hoya che chatAM bheda nayathI AvuM kathana karI zakAya che paraMtu tethI karIne, te banne bhinna bhinna che tevuM nathI, dravya ane paryAyane kathaMcit bhinna kahevAya che te A apekSAe. koIpaNa dravya che te nitya che paraMtu kuTastha nitya nahi kAraNa ke jo te vastunuM koIpaNa kArya ja mAnavAmAM na Ave to te vastuno ja abhAva thaI jaze, tethI karIne dareka nitya vastunuM, je vartamAna kArya che tene ja tenI paryAya kahevAmAM Ave che ane AvI bhUta bhaviSya ane vartamAnanI paryAyono samUha ja dravya (vastu) che arthAt anusmrutithI racAyela paryAyono samUha te ja dravya che. vastuno svabhAva che ke te TakIne pariName che tethI te vastumAM eka TakatobhAva che ane eka pariNamatobhAva che, temAMthI je TakatobhAva che tene nityarUpa arthAt dravya kahevAya che, trikALI dhruva kahevAya che ane je pariNamatobhAva che tene paryAya kahevAya che arthAt vastumAM eka TakatobhAga ane eka pariNamatobhAga evA be bhAga arthAt vibhAga nathI. jo evA koi vibhAga mAnavAmAM Ave, to vastu eka-akhaMDa-abheda na rahetAM be-bhinna thaI jAya ane eka bhAga kuTastha arthAt eka dravya kuTastha rUpa thai jAya ane bIjo bhAga kSaNika arthAt bIjuM dravya kSaNika thaI jAya ane Ama thatAM, vastunI siddhi ja na thAya. kAraNa ke upara jaNAvyA anusAra koI ja dravya tenA kArya vagara phuTastha na hoya ane koi vastu kSaNika hoya to te vastuno ja abhAva thaI jAya AthI karIne AvA be doSa vastuvyavasthA na samajAtAM AvI jaze ane vastunI siddhi ja nahi thAya. tethI karIne prathama jaNAvyA anusAra vastuno je vartamAna che arthAt tenI je avasthA che tene ja paryAya samajavI atyaMta Avazyaka che ane te ema ja che. arthAt jyAre ema kahevAmAM Ave ke paryAya to dravyamAMthI ja Ave che ane dravyamAM ja jAya che to tevAM kathana ne upara jaNAvyA anusAranI apekSAe mAtra 'vyavahAra' arthAt upacAra-kathana mAtra samajavuM, nahIM ke vAstavika. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya utpAda-vyaya-dhuvarUpa vyavasthA have utpAda-vyaya-dhruvathI paNa A ja bhAva samajIe, je utpAda-vyaya che te paryAya che ane je dhruva che te dravya che arthAt je dravya che te nitya che ane tenAthI ja "A te ja che' evo nirNaya thAya che tethI tene ja dhruvabhAva athavA apariNAmI bhAva paNa kahevAya che. jaina dharmamAM dhruvabhAva e ekAMta apariNAmI arthAt kuTastha nathI paraMtu te pariNamanazIla vastu che, jemAM svAmikArtikeyAnuprekSA gAthA 226mAM jaNAvela che ke- "vaLI ekAMtasvarUpa dravya che te lezamAtra paNa kArya karatuM nathI tathA je kArya na kare te dravya ja kevuM? te to zUnyarUpa jevuM che." bhAvArtha- "je arthakriyArUpa hoya tene ja paramArtha vastu kahI che paNa je arthakriyArUpa nathI te to AkAzanA phUlanI mAphaka zUnyarUpa che." arthAt je potAnA kArya sahitanI vastu che teno je Takato bhAva che te ja dhruvabhAva athavA apariNAmIbhAva che ane te vastunuM je kArya che arthAt teno je vartamAnabhAva athavA tenI je vartamAna avasthA che tene ja teno pariNamatobhAva kahevAya che, tene ja utpAda-vyaya kahevAya che. te evI rIte ke jUnI paryAyano kSaya ane navI paryAyano utpAda, A utpAda-vyaya paNa koI navI vastunA utpAda-vyayarUpa nathI, te to mAtra eka vastunA (dravyanA) eka samaya pahelAMnA rUpano vyaya ane vartamAna samayanA rUpano utpAda ja che arthAt eka-abheda-akhaMDa-abhinna vastunuM samaya apekSAe kArya (pariNamana) te ja teno utpAda-vyaya rUpa paryAya kahevAya che. tyAM koI vAstavika utpAda-vyaya athavA AvavuM-javuM nathI paraMtu vastu nitya pariNamatI rahe che arthAt anusmRtithI racAyela paryAyono samUha te ja vastu ane temAM samaya apekSAe utpAda-vyaya kahevAya che arthAt te ja vastune vartamAnathI jotAM tene te dravyanI vartamAna avasthA-paryAya kahevAya che arthAt vastumAM utpAda-vyaya-dhruva evA vAstavika bheda na hovA chatAM, mAtra vyavahAra thI ja, bhedanayanI apekSAe tema kahevAya che, tenuM phaLa mAtra vastunuM svarUpa samajavA pUratuM ja che, nahIM ke bhedamAM ja aTavAI paDavA mATe kAraNa ke bhedamAM ja aTakatAM vastunuM abheda svarUpa nahIM pakaDAya ke je svAtmAnubhUti mATe kAryakArI che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 draSTibheda bheda vastumAM sarva bhedo draSTi apekSAe che nahi ke vAstavika, jema ke- pramANadraSTie jotAM vastu dravya-paryAyamaya che arthAt utpAda-vyaya-dhruvarUpa ja che jyAre te ja vastune paryAyadraSTithI jovAmAM Ave arthAt tene mAtra tenA vartamAna kAryathI, tenI vartamAna avasthAthI ja jovAmAM Ave to te vastu mAtra teTalI ja che arthAt pUrNadravya te vakhate mAtra vartamAna avasthArUpa ja jaNAya che arthAt te vartamAna avasthAmAM ja pUrNa dravya chupAyela che ke je bhAva samayasAra gAthA 13mAM darzAvavAmAM Avela che arthAt vartamAna trikALInuM ja banela che. jema svAmikArtikeyAnuprekSA gAthA 269mAM jaNAvela che ke- "je naya vastune tenA vizeSarUpathI (paryAyathI) avinAbhUta (arthAt paryAya rahita dravya nahi paraMtu paryAya sahita dravyane arthAta) sAmAnyarUpane nAnA prakAranI yuktinA baLathI (arthAt paryAyane gauNa karIne dravyane) sAthe te dravyArthikanaya (dravyadraSTi) che." bhAvArtha- "vastunuM svarUpa sAmAnya-vizeSAtmaka che. vizeSa vinA sAmAnya hotuM nathI...." ane gAthA ra70mAM paNa jaNAvela che ke- "je naya aneka prakAre sAmAnyasahita sarva vizeSane tenA sAdhananuM je liMga (cinha) tenA vazathI sAthe te paryAyArthikanaya (paryAyadraSTi) che." bhAvArtha- "sAmAnya (dravya) sahita tenA vizeSone (paryAyone) hetupUrvaka sAdhe (arthAt dravyane gauNa karIne paryAyane grahaNa kare) te paryAyArthikanaya (paryAyadraSTi) che......" arthAt pUrNa dravya jyAre mAtra vartamAna avasthArUpa-paryAyarUpa ja jaNAya che tene ja paryAyadraSTi kahevAya che ane te vakhate te vartamAna paryAyamAM ja pUrNa dravya chupAyela che. AthI je ema kahevAmAM Ave ke vartamAna paryAyano samyagdarzananA viSayamAM samAveza nathI, to tyAM samajavuM paDaze ke koIpaNa dravyanI vartamAna paryAyano lopa thatAM ja, pUrNa dravyano ja lopa thaI jaze, tyAM vastuno ja abhAva thaI jaze, mATe draSTinA viSayamAM (samyagdarzananA viSayamAM) vartamAna paryAyano abhAva na karatAM, mAtra temAM rahela azuddhine (vibhAvabhAvane) gauNa karavAmAM Ave che, je ame AgaLa upara jaNAvIzuM-samajAvIzuM. te ja pUrNa vastune jo dravyadraSTithI jovAmAM Ave to te saMpUrNa vastu mAtra dravyarUpa ja-dhavarUpa ja Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 draSTino viSaya apariNAmIrUpa ja jaNAya che, tyAM paryAya jaNAtI ja nathI kAraNa ke tyAre paryAya te dravyamAM aMtarbhUta thaI jAya che arthAt paryAya gauNa thaI jAya che ane pUrNa vastu dhruvarUpa-dravyarUpa ja jaNAya che tethI ja dravyadraSTi kAryakArI che je vAta ame AgaLa vistArathI jaNAvIzuM. atre jaNAvyA anusAra dravya-guNa-paryAya ane utpAda-vyaya-dhruvarUpa vastuvyavasthA sabhyape na samajAI hoya athavA to viparItarUpe dhAraNA thaI hoya to, sau prathama tene samyape samajI levI atyaMta Avazyaka che kAraNa ke tenA vinA samyagdarzanano viSaya samajAvo azakya ja che tethI have ApaNe A ja bhAvo zAstranA AdhAre paNa draDha karIzuM. D Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastavyavasthA darzAvatI gAthAo gAthA 67:- anvayArtha:- ".... jema pariNamanazIla AtmA joke jJAnaguNapaNAthI avasthita che topaNa jJAnaguNanA taratamarUpa potAnI apekSAe anavasthita che." arthAt AtmA (dravya) pariNamanazIla che ane chatAM tene TakatAbhAvathI = jJAnaguNathI = zAkabhAvathI jovAmAM Ave to te tevo ne tevo ja jaNAya che arthAt avasthita che ane je jJAnaguNanI ja taratamatArUpa avasthAthI arthAt vikalparUpa = zeyarUpa avasthAthI jovAmAM Ave to te tevo ne tevo raheto nathI arthAt anavasthita jaNAya che, A ja anukrame dravyadraSTi ane paryAdraSTi che. gAthA 68-69:- anvayArtha- "je uparanA kathana anusAra guNa-guNAMzanI (guNa-paryAyanI) kalpanA na mAnavAmAM Ave to dravya, guNAMzanI peThe niraMza thaI jAta athavA te dravya, kuTasthanI mAphaka nitya thaI jata pariNamanazIla bilakula na hota athavA kSaNika thaI jAta athavA jo tamAro Avo abhiprAya hoya ke-anaMta avibhAgI guNAMzonuM mAnavuM to ThIka che paraMtu e badhA niraMzaaMzonuM pariNamana samAMrA arthAt eka sarakhuM hovuM joIe paNa taratamarUpa (tIvra-maMdarU5) na hovuM joIe." bhAvArtha:- "TravyArthikanayathI vastu avasthita che tathA paryAyArthikanayathI vastu anavasthita che e prakAranI (vastumAM) pratIti hovAnA kAraNathI guNa-guNAMza kalpanA sArthaka che evuM pahelAM siddha karyuM che, have e ja (vastusvarUpane) draDha karavA mATe vyatirekarUpathI uhApoha karavAmAM Ave che ke je guNaguNAMza kalpanA mAnavAmAM na Ave to dravyanA svarUpamAM cAra aniSTapakSo utpanna thavAno prasaMga Avaze, ane te A pramANa:- 1) eka guNAMzanI mAphaka dravyane niraMza mAnavuM paDaze, 2) dravyamAM mAtra guNono ja sadabhAva mAnavAthI kIlakanI mAphaka tene kuTastha eTale apariNAmI mAnavuM paDaze, 3) guNo sivAya mAtra guNAMzakalpanA ja mAnatAM tene (dravyane) kSaNika mAnavuM paDaze, tathA 4) guNonA anaMta aMzo mAnavA chatAM paNa tenuM samAna pariNamana mAnavuM paDaze paNa taratamaaMzarUpa nahi manAya." gAthA 70:- anvayArtha:- "uparanA cAreya pakSa paNa doSayukta che kAraNa ke te pratyakSarUpathI bAdhita che. ane e pratyakSabAdhita eTalA mATe che ke- e pakSone siddha karavAvALuM koI pramANa nathI tathA tenA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya sAdhaka pramANano abhAva eTalA mATe che ke- e pakSonI siddhine mATe A lokamAM koI draSTAMta paNa maLI zakatuM nathI." arthAt dravyane pariNAmI siddha karyuM ane chatAM tene TakatAbhAvanI apekSAe apariNAmI paNa kahevAya paraMtu ekAMte nahi kAraNake jaina siddhAMtamAM anekAMtano ja jaya thAya che nahi ke ekAMtano. gAthA 83-84:- anvayArtha: - "jema AMbAnA phaLamAM sparza, rasa, gaMdha ane varNa e cAre pagaladravyanA guNo potapotAnA lakSaNathI bhinna che tathA nizcayathI te badhA akhaMDadezI (dravya) hovAthI koIpaNa prakAre judA paNa karI zakAtA nathI. eTalA mATe jema vizeSarUpa hovAnA kAraNathI paryAyadraSTie (bhedavivakSAe) deza, dezAMza, guNa ane guNAMzarUpa svacatuSTaya kahI zakAya che temaja sAmAnyarUpanI apekSAe arthAt dravyArthikadraSTie (abheda vivakSAe) e ja badhA eka AlApathI eka akhaMDa dravya kahI zakAya che." arthAt je vizeSa apekSAe paryAya che te ja sAmAnya apekSAe dravya che, jema ke upAdAna pote ja kAryarUpe pariName che e vAta to sarvavidita che temAM upAdAna te ja dravya che ane kArya che te paryAya che tethI e vAta siddha thAya che ke dravya ja pote drave che arthAt pariName che ane dravya ja pote vartamAna avasthAnI apekSAe paryAya kahevAya che. jema ke mATIno piMDa naSTa thaIne mATInA ghaDArUpa banavAthI mATIrUpI dravyanI eka paryAyano nAza thayo ane navI paryAyano utpAda thayo paraMtu bannemAM mATI- (mATIpaNuM) to kAyama ja rahyuM, nitya ja rahyuM, te apekSAe kuTastha rahyuM-apariNAmI rahyuM. te e rIte ke mATIrUpa dravya koI anya dravyarUpe nathI pariNamI jatuM tethI tene te apekSAe paNa kuTastha athavA apariNAmI kahI zakAya. ane bIjuM te piMDa ane ghaDAmAM mATIpaNuM evuM ne evuM ja rahe che. te apekSAe paNa tene kathaMcit kuTastha athavA kathaMcit apariNAmI kahI zakAya. anyathA ekAMte apariNAmI kahetAM to tyAM eka bhAga apariNAmI ane eka bhAgamAM pariNAma evuM kalpatA to dravyano ja nAza thaI jAya ane te dravya drave paNa nahIM tethI tenuM koI ja kArya na mAnatAM dravyapaNAno ja nAza thaI jAya. A rIte upAdAnathI kAryane bhinna mAnatAM AkAzakusumavat, dravyanuM ja astittva nahIM rahe ane tenA kAryanuM paNa astittva nahi rahe. mATe A ja rIte samajavuM ke upAdAna pote ja kAryarUpe pariNamela che ane tethI te pariNAmamAM pUrNa upAdAna hAjara ja che arthAt pariNAma (kArya) pote upAdAnanuM ja banela che arthAt je paryAya che te dravyanI ja banela che kAraNa ke te dravyanuM ja vartamAna che. tethI ja tene dravyadraSTithI jotAM, tyAM mAtra dravya ja jaNAya che-trikALI dhruva ja jaNAya che, tyAM tenI vartamAna avasthA (paryAya) gauNa thaI jAya che ane tene ja dravyadraSTi kahevAya che. jyAre paryAyadraSTimAM, te ja dravyane tenI vartamAna avasthAthI arthAt paryAyathI ja jovAmAM AvatAM dravya gauNa thaI jAya che, dravya jaNAtuM ja nathI, pUrNadravya mAtra paryAyarUpa Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo ja bhAse che. AvI ja mukhya gauNanI vyavasthA che, A sivAya bIjI koI abhAvanI vyavasthA nathI ja kAraNa ke akhaMDa-abheda dravyamAM koIpaNa aMzano abhAva icchatA pUrNa dravyano ja abhAva thai jAya chelopa thaI jAya che; tethI abhAva eTale mukhya-gauNa, anyathA nahi. 21 gAthA 89H- anvayArtha:- '"jema vastu svataHsiddha che te ja pramANe e svataH pariNamanazIla paNa che, eTalA mATe ahIM-e sat niyamathI utpAda, vyaya ane dhrauvyasvarUpa che.'' bhAvArtha:- ''jainadarzanamAM jema vastuno sadabhAva svataHsiddha mAnyo che (arthAt te vastu no kyAreya nAza thato nathI ane te apekSAe te dhruva che-nitya che) tema ja tene pariNamanazIla paNa mAnyo che (arthAt dravya pote ja paryAyarUpe pariName che), mATe sat pote ja niyamathI utpAdasthitibhaMgamaya che (arthAt mATI pote ja piMDapaNuM choDIne ghaDArUpa thAya che). arthAt sat svataHsiddha hovAthI dhrauvyamaya ane pariNamanazIla hovAthI utpAda-vyayamaya che. e pramANe pratyeka vastu tritayAtmaka (utpAdavyayadhrauvyamaya) che.'' arthAt koi ema kahe ke jo dravyane ja pariNAmarUpa mAnavAmAM Ave to pariNAmanA nAze dravyano paNa nAza thai jaze, to tevuM nathI, kAraNa ke utpAda-vyaya te dravyano nathI paraMtu dravyanI avasthAno che arthAt te dravya ja pote piMDapaNuM choDIne ghaDApaNuM dhAraNa kare che ane tyAM piMDano vyaya ane ghaDAno utpAda kahevAya che paNa te bannemAM rahela mATIpaNAno nAza koI kALe thato nathI ane tethI ja tene trikALI dhruva athavA apariNAmI kahevAya che, nahi ke anya koI rIte. gAthA 90:- anvayArtha:- ''paraMtu e sat paNa pariNAma vinA utpAda, sthiti, bhaMgarUpa thai zakatuM nathI kAraNa ke -ema mAnatAM jagatamAM asatno janma (AkAzanA phUlano janma) ane satno vinAza (jhADa paranA phUlano vinAza) durnivAra thai jaze.'' bhAvArtha:- ''sat, kevaLa svataHsiddha ane pariNamanazIla hovAnA kAraNathI ja utpAda, sthiti tathA bhaMgamaya mAnavAmAM AvyuM che, arthAt e traNe avasthAo che, kAraNa ke pratisamaya satnI avasthAomAM utpAda, vyaya, dhrauvya thayA kare che paNa kevala satmAM niha, tethI (bhedanaye) utpAda, vyaya, dhrauvyane sattA pariNAma kahevAmAM Ave che; jo ema na mAnatAM samAM ja utpAda, vyaya ane dhrauvya mAnavAmAM Ave to asatnI utpatti tathA satnA vinAzano durnivAra (nivArI na zakAya evo) prasaMga Avaze.'' gAthA 91:- anvayArtha:- ''eTalA mATe nizcayathI dravya kathaMcit koi avasthArUpathI utpanna thAya che tathA koi anya avasthAthI naSTa thAya che paraMtu paramArthapaNe (dravyArthikanaye) nizcayathI e baMne ja nathI arthAt dravya na to utpanna thAya che tathA na naSTa thAya che.'' Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 draSTino viSaya arthAt dravyadraSTithI to te nitya trikALI-dhUvarUpe ja jaNAya che temAM koI utpAda-vyaya jaNAtA ja nathI kAraNa ke tenA upara draSTi ja nathI, draSTi kevaLa trikALI-dhruva dravya para ja che tethI utpAda, vyaya gauNa thaI jAya che ane nityatva mukhya thaI jAya che, A ja rIta che paryAyanA abhAvanI. bhAvArtha:- "tethI dravya, paryAyArthikanayanI apekSAe navIna navIna avasthArUpathI utpanna tathA pUrva pUrva avasthAothI naSTa kahevAmAM Ave che paraMtudravyArthikanayathI dravya, na to naSTa thAya che agara na utpanna thAya che." A bhAvane apekSAe dhruvabhAva, apariNAmI bhAva paNa kahI zakAya che paraMtu ekAMte nahIM. gAthA 108:- anvayArtha:- "jainano A siddhAMta che ke jema dravya nitya-anityAtmaka che te ja pramANe guNa paNa potAnA dravyathI abhinna hovAnA kAraNe nitya-anityAtmaka che ema samajavuM." bhAvArtha - "...dravyadraSTie te guNo parasparamAM tathA dravyathI abhinna ja che...." gAthA 110:- anvayArtha:- "jema jJAna, ghaTanA AkArathI paTanA AkArarUpa thavAnA kAraNe pariNamanazIla che to zuM tenuM jJAnapaNuM naSTa thaI jAya che? je te jJAnatva naSTa thatuM nathI, to te apekSAe nitya kema siddha nahi thAya? arthAt avazya ja (nitya siddha) thaze." atre samajavAnuM e che ke koI ema kahe ke jJAnaguNa to akabaMdha-kuTastha-apariNAmI rahe che ane temAMthI jJAnanI paryAya nIkaLe che, to evI mAnyatAthI to jJAnaguNano ja abhAva thaI jaze kAraNa ke jJAnaguNa pariNamanazIla che, arthAt jJAnaguNa pote koI ne koI kArya vagara raheto ja nathI, te jJAnaguNa pote ja te kAryarUpe pariName che, arthAt svaparane jANavArUpe pariName che ane te svapararUpa pratibiMbane gauNa karatAM ja sAmAnyapaNAthI jJAnaguNa evo ne evo ja jaNAya che tethI kahevAya che ke te jJAnapaNAnuM ullaMghana karato ja nathI, te apekSAe tene kuTastha athavA apariNAmI kahI zakAya. anyathA nahi. bhAvArtha:- "ghaTane choDIne paTane ane paTane choDIne anya padArthane jANatI veLA jJAna paryAyArthikanayathI anyarUpa kahevAtAM chatAM paNa tenuM jJAnapaNuM ullaMghana karatuM nathI paraMtu sAmAnyapaNAthI (arthAt te pratibiMbane gauNa karatAM je bhAva rahe tene ja tenuM sAmAnya kahevAya che arthAt vizeSa sAmAnyanuM ja banela hoya che arthAt paryAyarUpa vizeSa dravyarUpa sAmAnyanuM ja banela hoya che arthAt vizeSane = paryAyane gauNa karatAM ja sAmAnya = dravyanI anubhUti thAya che) niraMtara "taH '-te ja A che. arthAt A te ja jJAna che ke jenI pahelAM te paryAya hatI ane hAla A paryAya che (arthAt jJAna ja = jJAnaguNa ja te paryAyarUpa pariNamela che). evI pratIti thAya che, mATe jJAna-sAmAnyanI apekSAe zAna nitya che. jemake-" gAthA 111:- anvayArtha:- "tenuM udAharaNa A che ke jema nizcayathI AmraphaLamAM rUpa nAmano Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo guNa pariNamana karato karato haritamAMthI pILo thai jAya che to zuM eTalAmAM tenA varNapaNAno nAza thai jAya che? arthAt nathI thato. eTalA mATe te varNapaNuM nitya che.'' Avo che jaina siddhAMta no trikALI dhruva. 23 bhAvArtha:- "....sAmAnyapaNe to varNapaNuM to tenuM te ja che, e (varNasAmAnyapaNuM) kAMI naSTa thai gayuM nathI, eTalA mATe varNasAmAnyanI apekSAe te varNaguNa nitya ja che.'' A rIte sAmAnyanI apekSAe tene kuTastha athavA apariNAmI kahI zakAya anyathA nahiM, anyathA mAnatAM jaina siddhAMtanI viruddha arthAt anyamatI mithyAtvarUpa pariNamI jaze ke je anaMtasaMsAranuM kAraNa banaze. gAthA 112:- anvayArtha:- "jema vastu (dravya) pariNamanazIla che te ja pramANe guNo paNa pariNamanazIla che (anyathA mAnatAM mithyAtvano udaya samajavo) eTalA mATe nizcayathI guNonA paNa utpAda-vyaya baMne thAya che.'' bhAvArtha:- ''tethI jema dravya, pariNAmI che tema dravyathI abhinna rahevAvALAM guNo paNa pariNAmI che, ane te pariNAmI hovAthI temAM pratisamaya utpAda-vyaya (koI ne koI kArya) paNa thayA ja kare che; ane e yuktithI guNomAM utpAda-vyaya hovAthI tene anitya paNa kahevAmAM Ave che, sArAMza ke-'' gAthA 113:- anvayArtha:- ''eTalA mATe jema jJAna nAmano guNa sAmAnyarUpathI nitya che tathA e ja pramANe ghaTane choDIne paTane jANatAM, jJAna naSTa ane utpannarUpa paNa che arthAt anitya paNa che.'' arthAt samajavAnuM e che ke je upAdAna che arthAt je dravya athavA guNa che te svayaM ja kAryarUpe che pariName che ane te kArya apekSAe te anitya che ane upAdAna apekSAe nitya che, AvuM svarUpa che nitya-anityanuM, anyathA nahiM. jo koi A svarUpathI viparIta dhAraNA sahita potAne samyadraSTi mAnatAM hoya athavA manAvatA hoya to teone niyamathI bhramamAM ja samajavAM kAraNa ke- bhramanI paNa zAMti ane AnaMda vedAya che, tethI tevA jIvone jo anaMta saMsArathI bacavuM hoya to amArI vinaMti che ke Apa ApanI dhAraNA samyag karI lo. bhAvArtha:- ''je samaye jJAna ghaTane choDIne paTane viSaya karavA lAge che te samaye paryAyArthikadraSTie ghaTajJAnano vyaya ane paTajJAnano utpAda thavAthI jJAnane anitya kahevAmAM Ave che. tathA e ja samaye paryAyArthikanayanI gauNatA ane dravyAyArthikanayanI mukhyatAe (samajavAnuM e che ke jaina siddhAMtanI tamAma vAto mukhya-gauNa apekSAe ja hoya che, ekAMte nahi. tethI jeo ekAMtanA AgrahI che teo upara jaNAvyAM anusAra niyamathI mithyAtvI che, anaMta saMsArI che, tethI tevI dhAraNA hoya to maherabAnI karIne, potA upara dayA ANI ne tvarAe potAnI dhAraNA ThIka karI levI atyaMta Avazyaka che) jotAM ghaTajJAna ane paTajJAnarUpa baMne avasthAomAM jJAnapaNuM sAmAnya hovAthI (arthAt te avasthAo jJAnaguNanI ja banela che tethI te avasthAone gauNa karatAM ja arthAt jJeyAkArone gauNa karatAM ja tyAM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 draSTino viSaya jJAnaguNa sAkSAt hAjara ja che tevI ja rIte dravyamAM paNa avasthAone gauNa karatAM ja sAkSAt dravya hAjara ja che-pUrNa dravya avasthAo rUpe ja vyakta thAya che ane je sAmAnyarUpe dravya che tene ja avyakta kahevAya che ane tethI te vyakta, avyaktanuM ja baneluM che) jJAnane dhrauvya arthAt nitya (Avo che jaina siddhAMta no trikALI dhruva bhagavAna AtmA) paNa kahevAmAM Ave che. (AvuM che jaina siddhAMtanuM trikALI dhruvaphuTastha-apariNAmI, anyathA nahi.) eTalA mATe apekSAvAdathI jJAnaguNa kathaMcit nitya-anityAtmaka siddha thAya che, paNa ekAMtavAdathI nahi.'' arthAt jeone ekAMtano ja Agraha che teoe potA upara dayA ANI tvarAe te ekAMtano Agraha-pakSa choDI, yathArtha dhAraNA karI levI atyaMta Avazyaka che. A ja vAta AgaLa vadhu draDha thAya che. jema ke gAthA 117:- anvayArtha:- ''guNo nitya che topaNa te nizcayathI potAnA svabhAvathI ja pratyeka samaye pariNamana karatAM rahe che ane te pariNamana paNa e guNonI ja avasthA che paNa guNonI sattAthI tenI sattA (sat) kAMI bhinna nathI.'' tethI eka sattAnA be, traNa, cAra... sat mAnavAvALA jo apekSAe samaje to vAMdho nathI paraMtu sat arthAt sattA eka dravyanI vAstavika (kharekhara) abheda-akhaMDa eka ja hoya che, bheda apekSAe eka sattAnA be, traNa, cAra... sat kahevAya paraMtu tema ekAMte manAya nahi. bhAvArtha:- ''guNonI pratisamaya thavAvALI avasthAnuM nAma ja paryAya che, paryAyonI sattA (sat) kaMI guNothI bhinna nathI mATe dravyanI mAphaka e guNo paNa guNanI draSTie nitya tathA potAnI paryAyarUpa avasthAothI utpanna tathA naSTa thavAnA kAraNathI anitya kahevAmAM Ave che.'' eTale samajavAnuM e che ke jo koi dravya ane paryAyanA pradeza bhinna mAnatAM hoya to tenA svacatuSTayanI apekSAe kahI zakAya paraMtu vAstavika pradeza bheda nathI, tethI evI ekAMta dhAraNA jIvane mithyAdraSTi banAve che. tethI vidhAna koIpaNa hoya to tenI apekSA samajIne bolavuM athavA mAnavuM, ekAMte nahi, anyathA AvI vAto aneka lokonA adhaHpatananuM kAraNa bane che; tethI AvA ekAMta prarUpaNAnA AgrahI mithyAdraSTiothI dUra ja rahevuM Avazyaka che, anyathA Apa pote paNa anaMtasaMsArI mithyAdraSTirUpa anaMta duHkhonuM ghara banazo. A kAraNe AvA ekAMta AgrahI lokone amArI prArthanA che ke Apa koIpaNa vidhAnanI apekSA samajyA vagara ekAMte grahaNa karI, ekAMtano Agraha dharI jo jainazAsananuM bhaluM karavA icchatA ho to, te ApanI mahAna bhUlarUpa ja che, te to jainazAsananA adhaHpatananuM ja nimitta banaze ane keTalAya jIvonA adhaHpatananuM kAraNa paNa banaze. ane te sarvenA adhaHpatananI javAbadArI AvA ekAMta prarUpaNA ane ekAMtano Agraha karavAvALAonI ja che tethI teonI dazA vize vicArI ne amone khUba ja karuNA upaje che ane te ja kAraNe amone atre ATaluM adhika spaSTikaraNa karavAnI jarura ubhI thayela che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo gAthA 119H- anvayArtha:- ''guNone tadvastha (arthAt apariNAmI-kuTastha), tenA avasthAMtarane paryAya tathA baMnenA madhyavartIne (arthAt te baMne maLIne) dravya, e zaMkAkAranuM kahevuM ThIka nathI. kAraNa ke jema saMpUrNa guNanI avasthAo AkreDita thaIne arthAt eka AlApathI punaH punaH pratipAdita thaine (anusmrutithI racAyela paryAyono pravAha te ja dravya) vastu arthAt dravya kahevAya che. te ja pramANe tenI e avasthAothI bhinna (arthAt paryAyothI bhinna) koIpaNa bhinnasattAvALI vastu (arthAt dravya = dhrauvya) kahI zakAtI nathI.'' 25 Ano artha spaSTa che ke je dravya che te ja paryAyArthikanayanI apekSAe paryAya che ane je paryAya che te ja dravyArthikanayanI apekSAe dravya che. te baMne bhinna na hovAM chatAM apekSAe (pramANadraSTie) tene kathaMcit bhinna kahI zakAya che ane tethI ja tenA pradezo paNa apekSAe bhinna kahI zakAya che anyathA nahi, sarvathA nahi; vAstavamAM to tyAM koI bheda ja nathI, bheda rUpa vyavahAra to mAtra samajAvavA mATe ja che, nizcayanaye to dravya abheda ja che. bhAvArtha:- ''satnI saMpUrNa avasthAo ja pharI pharI pratipAdita thaine vastu kahevAya che (arthAt saMpUrNa paryAyono samUha ja vastu che, dravya che), paraMtu vastu potAnI avasthAothI kAMi bhinna nathI. (atre jeo vastumAM apariNAmI ane pariNAma evA vibhAgo mAnatAM hoya teonuM nirAkaraNa karela che arthAt tevI mAnyatA mithyAtvanA gharanI che) eTalA mATe jema guNamaya dravya hovAthI dravya ane guNomAM svarUpabheda thato nathI, te ja pramANe dravyanI avasthAo ja guNanI avasthAo kahevAya che. mATe dravya paNa tenI paryAyothI bhinna nathI (pradezabheda nathI), tethI guNane tadvastha (apariNAmI) tathA avasthAntarone paryAya mAnI e baMnnenA koI madhyavartIne juduM dravya mAnavuM e ThIka nathI. eTalA mATe'' gAthA 120:- anvayArtha:- ''niyamathI je guNo pariNamanazIla hovAnA kAraNathI (atre lakSamAM levuM Avazyaka che ke guNone niyamathI pariNamanazIla kahyA che temAM koI apavAda nathI ane bIjuM, hovAnA kAraNe kahyuM che arthAt te traNe kALe te ja rIte che) utpAdavyayamaya kahevAya che, te ja guNo TaMkotkIrNa nyAyathI(arthAt te guNo anya guNarUpa thatAM na hovAnA kAraNe) potAnA svarUpane kadI paNa ullaMghana karatAM nathI tethI te nitya kahevAya che.'' TaMkotkIrNano artha sAmAnyarUpathI evone evo ja rahe che ema lIdhela che, koi bIjI rIte arthAt apariNAmI vagere rUpa nahiM. bIjuM atre koi ema samaje ke AvI to pudgala dravyanI vyavasthA bhale ho paraMtu jIvadravyanI vAta to nirALI ja che, to teone ame jaNAvIe chIe ke mAtra pudgala dravya ja nahi, paraMtu cha e dravyanI dravyaguNaparyAyarUpa athavA to utpAdavyayavarUpa vastuvyavasthA to eka samAna ja che. jo jIva dravyanI koi anya vyavasthA hota, to bhagavAne ane AcAryabhagavaMtoe zAstromAM jarura jaNAvI ja hota, paNa tevuM na Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 draSTino viSaya hovAthI ja kAMI jaNAvela nathI; tethI karIne AvA mithyAtvarUpa Agrahane choDI vastuvyavasthA jema che, tema ja mAnavI Avazyaka che anyathA te jIve anaMtasaMsArI, anaMtaduHkhI thavAne ja AmaMtraNa Apela che, ke jenA uparanA karuNAbhAvathI ja A lakhAI rahyuM che. bhAvArtha:- "pariNamananI apekSAe je guNo utpAdavyaya yukta kahevAya che te ja guNo guNatvasAmAnyanI apekSAe nitya kahevAya che. e baMne apekSAothI dravyathI abhinnarUpa guNo paNa utpAdavyaya ane dhrauvyayukta kahyA che..." mATImAM koI guNa nAza thAya che ane koI guNa utpanna thAya che evI zaMkA vyakta karatAM AcArya bhagavaMta AgaLanI gAthAmAM jaNAve che ke gAthA 123:- anvayArtha:- "e viSayamAM A uttara ThIka che ke e kRtikAnuM (mATInuM pAkA vAsaNarUpa thavAnuM) ema thatAM zuM tenuM mRtikApaNuM (mATIpaNuM), nAza thaI jAya che? jo tenuM mRtikApaNuM) naSTa nathI thatuM to te nityarUpa kema na hoya?''arthAt te apekSAe dravya nitya che, dhruva che anyathA nahi. bhAvArtha:- "kAcI mATIne pakAvatAM prathamanA mATI saMbaMdhI (badhA) guNo naSTa thaI navIna pakvaguNa pedA thAya che. A pramANe mAnavAvALAne mATe A uttara ThIka ke- mRtikAnI ghaTAdi avasthA thatAM, zuM tenuM pRthvIpaNuM-mRtikApaNuM paNa naSTa thaI jAya che? jo te kRtikApaNuM nAza nathI pAmatuM, to te kRtikApaNuM zuM nitya nathI?''arthAt nitya ja che, A apekSAe dravyane nitya, dhruva vagere kahevAya che. have zaMkAkAra zaMkA kare che ke jo dravya ane paryAya ne sarvathA bhinna mAnavAmAM zo doSa che? uttara gAthA 142:- anvayArtha:- "athavA anu zabdano artha che ke je vacamAM kadI paNa alita nahi thavAvALA pravAhathI (anusmRtithI racAyela paryAyono pravAha te ja dravya) vartI rahyA hoya, tathA "ayati' e kriyApada gati arthavALI 'aya' dhAtunuM rUpa che mATe avicchinna pravAharUpathI je gamana karI rahyuM che te anvarthanI apekSAe anvaya zabdano artha dravya che." bhAvArtha:- "...arthAt je niraMtara potAnI uttarottara thavAvALI paryAyomAM gamana kare te dravya che (arthAt dravya paryAyomAM ja chupAela che). gati "anvaya' zabda "anuM upasargapUrvaka gatyarthaka 'aya' dhAtuthI banyo che, dravyanI A vyutpatti anvaya zabdamAM sArI rIte ghaTI zake che. jema ke "anuM - avvacchinna pravAharUpathI je potAnI pratisamaya thavAvALI paryAyomAM barAbara 'ayati' eTale gamana karato hoya tene anvaye kahe che, tethI anvaya ane ane dravya e baMne paryAyavAcaka zabdo che." arthAt paryAyono je pravAharUpa samUha che te ja sat che ane te ja dravya che. eTale je paryAyo che temAM ja dravya chupAyeluM gati kare che arthAt je paryAya che te dravyanI ja banela che ane tethI ja paryAyone vyatireka = vizeSa = vyakta ane dravya ne anvayarUpa = sAmAnya = avyakta kahevAya che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo gAthA 159 - anvayArtha:- "sArAMza e che ke nizcayathI guNa svayaMsiddha che tathA pariNamI paNa che, tethI te nitya ane anityarUpa hovAthI bhalAprakAre utpAda, vyaya ane dhrovyAtmaka paNa che." bhAvArtha:- "anAdisaMtAnarUpathI je dravyanI sAthe anugamana kare che te guNa che. ahIM "anAdi' e vizeSaNathI svayaMsiddha, "saMtAnarUpa' e vizeSaNathI pariNamanazIla tathA anugatArtha e vizeSaNathI niraMtara dravyanI sAthe rahevAvALA, evo artha siddha thAya che. sArAMza e che ke- pratyeka dravyanA guNo svayaMsiddha ane niraMtara dravyanI sAthe rahevAvALA che tethI to tene nitya eTale dhrovyAtmaka kahevAmAM Ave che, tathA pratisamaya pariNamanazIla che tethI tene anitya vA utpAdavyayAtmaka kahevAmAM Ave che. e pramANe saMpUrNa guNo utpAda, vyaya ane dhrovyAtmaka che." AvI che jainasiddhAMtanI vastuvyavasthA. gAthA 178:- anvayArtha- sArAMza e che ke- jema dravya niyamathI svataHsiddha che te ja pramANe te pariNamanazIla paNa che tethI te dravya pratisamaya vAraMvAra pradIpa (dIpakanI) zikhAnI mAphaka pariNamana karatuM ja rahe che." bhAvArtha:- "artha- jema dravya, svataHsiddha hovAthI nitya-anAdianaMta che te ja pramANe te pariNamanazIla hovAthI pradIpazikhAnI (dIpakanI) mAphaka pratisamaya sadeza pariNamana paNa karatuM ja rahe che, tethI te anitya paNa che. ane tenuM te pariNamana pUrva-pUrva bhAvanA vinAzapUrvaka (mATInA piMDanA vinAzapUrvaka) tathA uttara-uttara bhAvanA utpAdathI (mATInA ghaDAnA utpAdathI) thatuM rahe che tethI dravya, kathaMcit nitya-anityAtmaka kahevAmAM Ave che. [eka ja vastunA be svabhAva che, nahIM ke eka vastunA be bhAga-eka nitya ane bIjo anitya- AvuM (bhAgarUpa) mAnavAthI mithyAtvano doSa Ave che] jemake jIva, manuSyathI devaparyAyane prApta karatAM dravyArthikadraSTie tenI dareka paryAyomAM jIvatva sadaza (samAna) rahevA chatAM (arthAt te paryAyanuM sAmAnya te ja jIvatva arthAt dravya) paNa paryAyArthikadraSTithI dareka paryAyomAM tenI eka eka paryAyomAM) te kathaMcit bhinnatAne dhAraNa kare che. e ja pramANe pratisamaya thavAvALA kramamAM paNa dravyArthikanayathI sadRzatA rahevA chatAM (arthAt te kramarUpa paryAyamAM sAmAnyabhAvarUpe dravya hAjara ja che) paNa paryAyArthikanayathI kathaMcit visaTazapaNuM (anyathApaNuM) paNa jovAmAM Ave che (arthAt te kramamAM thatI paryAyamAM vizeSabhAvarUpe anya-anya bhAva jovAmAM Ave che). A viSayamAM bIjuM draSTAMta gorasanuM paNa ApavAmAM Ave che jema dUdha, dahIM, maThTho vagere dUdhanI avasthAomAM dravyArthikanayathI gorasapaNAnI sadRzatA rahevA chatAM paryAyArthikanayathI dUdhathI dahIM vagere avasthAomAM kathaMcit videzapaNuM paNa levAmAM Ave che. e pramANe anumAnathI athavA svAnubhava pratyakSathI nitya-anityanI pratIti thavAthI je ke kramamAM paNa kathaMcit sadazatA ane visadazatA banne hoya che paraMtu tema chatAM paNa kevaLa teno Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 draSTino viSaya kALa sUkSma samayavartI hovAthI te krama pratisamaya lakSamAM Avato nathI, tethI temAM anyathAtva (''A tevuM nathI'') ane tathAtva (''A tevuM ja che'') nI vikSA ja karI zakAtI nathI. evuM nathI. je samaya jJAna ghaTAkAramAtra che te samaye ghaTanI jANavAnI yogyatAthI ane je samaye lokAlokane jANe che te samaye tevI yogyAtAthI jJAnaguNamAM kAMI vadha-ghaTa thatI nathI mAtra agurulaghuguNanuM ja te phaLa samajavuM yogya che. ,, gAthA 193-194-195:- anvayArtha:- ''zaMkAkAranuM kahevuM ema che ke- e pramANe mAnatAM paramArthadraSTithI ghaTAkAra ane lokAkArarUpa jJAna eka hovAthI utpAda-vyaya-dhrauvya banI zakaze nahi ane na koi koinuM upAdAnakAraNa tathA na koi koinuM kArya paNa banI zakaze tathA guNa potAnA aMzothI (paryAyathI) kama (ochA) thatAM durbaLa ane utkarSa thatAM baLavAna kema nahi thAya? e prakArathI Avo paNa ghaNo bhAre ane durjaya doSa Avaze, (uttara:-)jo ema kaho to-ema kahevuM ThIka nathI, kAraNa ke -dravyane pahelAM sArI rIte pariNamanazIla nirUpaNa karyuM che (siddha karyuM che) tethI temAM utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNe sArI rIte ghaTI zake che. paraMtu tethI ulaTo sarvathA nitya vA anitya artha mAnavAthI nahi ghaTe'' arthAt jo vastunA (dravyanA) be bhAga kalpavAmAM Ave ke jemAMno eka bhAga sarvathA nitya mAnavAmAM Ave ane eka bhAga sarvathA anitya arthAt nitya ane anitya ne vastunA bhAvanI jagyAe vibhAga athavA bhAgarUpe kalpavAmAM Ave to temAM utpAda, vyaya, dhruva ghaTI zakaze nahIM ane tethI tevI mAnyatA jaina siddhAMta bAhya che ane mithyAtva che jethI evI dhAraNA koinI hoya to te tvarAe sudhArI levI joie, apekSAe badhuM kahevAya paNa tema ekAMte manAya nahi. bhAvArtha:- 'zaMkAkAranuM kahevuM ema che ke- jo avagAhanaguNanI vicitratAthI dravyamAM kevaLa AkArathI AkArAntara ja thayA kare che to dravyanI pUrva-uttara avasthAomAM abhedatA hovAnA kAraNathI temAM (atre zaMkAkAra dravya-paryAya rUpa vastune eka abhedarUpa-anusmrutithI racita pravAharUpa nathI mAnatAM) utpAda, vyaya, dhrauvya banI zakaze nahi tathA koIpaNa prakArano kArya-kAraNa bhAva (atre zaMkAkAra kArya-kAraNa bhAvane bheda rUpa mAne che, bhinna mAne che) ja siddha thai zakaze nahi. vaLI jo guNAMzanA tastha rahevA chatAM paNa agurulaguNanA nimittathI temAM bhUtvA-bhavanarUpa pariNamana thatuM rahe che (atre zaMkAkAra dhrauvyane/guNane apariNAmI mAne che-tene agurulaguNanA nimittathI paryAya mAne che ane temAMthI paryAya nIkaLe che ke je dhrauvyathI/guNathI bhinna che evuM mAne che) to A Apatti Avaze ke -guNa potAnA aMzothI kama (ochA) thatA durbaLa ane potAnA aMzothI vadhatAM baLavAna zuM nahi thAya? tenuM samAdhAna-zaMkAkAranuM upara pramANe kahevuM ThIka nathI, kAraNa ke ame pahelAM ja svataH siddha dravyane sArI rIte pariNAmi siddha karyuM che, arthAt dravya svataHsiddha hovAthI, kathaMcit nitya-anityAtmaka dravyamAM ja utpAda, vyaya, dhrauvya ghaTI zake che (arthAt dravya pote ja paryAyarUpe pariName che ane tethI paryAya Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo dravyanI ja banela che ane dravya paryAyamAM ja chupAyeluM che. arthAt paryAyarUpa vizeSa bhAvane gauNa karatAM ja sAmAnyarUpa dravya anubhavAya che), paNa sarvathA nitya vA anitya padArthamAM nahi. sArAMza e che ke AkArathI AkArAntararUpa thavAthI utpAda, vyayanI ane vastutAe (sAmAnyabhAva apekSAe) tadvastharUpa hovAthI dhrovyAMzanI (sAmAnyabhAvanI) siddhi thAya che. tethI ukta prakArathI AvI rIte) dravyane kathaMcit nityAnityAmaka mAnavAthI utpAdAditrayanI tathA kArya-kAraNa bhAvanI siddhi nahi thAya, evI zaMkA nirarthaka che. ahIM draSTAMta-" gAthA 196:- anvayArtha:- "jema sonAnA astitvamAM ja kuMDalAdika avasthAo utpanna thAya che, ane e kuMDalAdika avasthAo thavAthI ja niyamathI utpAdAdika traNe siddha thAya che. arthAta dravyane pariNAmI mAnavAthI ja utpAda, vyaya, dhruva rUpa vyavasthA zakya che anyathA nahi; AvI che jaina siddhAMtanI vastuvyavasthA. bhAvArtha- "jema suvarNanA astittvamAM ja tenI kuMDala-kaMkaNAdi avasthAo siddha thAya che kAraNa ke e avasthAonA hovAthI ja suvarNamAM utpAdika thAya che, arthAt suvarNanuM suvarNapaNuM dravyadraSTie tadvastha rahevA chatAM paNa paryAyArthika draSTie kuMDala-kaMkaNAdinA ja utpAdAdika thAya che, paraMtu jo vAstavika vicAra karavAmAM Ave to e kuMDalAdika avasthAomAM mAtra AkArathI AkAramaMtara ja che paNa asatnI utpatti ke satno vinAza nathI. eTale zaMkAkAranuM kathaMcit nityAnityAtmaka padArthamAM utpAdAdika nahi bane e kahevuM yukti saMgata nathI. vaLI kArya-kAraNabhAva paNa nIce pramANe siddha thAya che..." gAthA 197: - anvayArtha:- "e prakriyA arthAt zailIthI ja nizcayathI kAraNa ane kAryanI siddhi paNa samajI levI joIe kAraNa ke e sanA ja sat arthAt brauvya tathA utpAda ane vyaya e baMne thAya che." bhAvArtha:- "jevI rIte kathaMcit nitya-anityAtmaka padArthomAM ja utpAdAdikaya thAya che paNa sarvathA nitya ke sarvathA anitya padArthomAM thaI zakatA nathI, ema siddha karyuM tevI rIte ja padArthone nityaanityAtmaka mAnavAthI ja kArya-kAraNabhAva paNa siddha thaI zake che, paraMtu sarvathA nitya vA anitya padArthomAM nahi. kAraNa ke sarvathA nitya pakSamAM pariNAma vinA kArya-kAraNabhAva banI zakato nathI tathA sarvathA anitya pakSamAM padArtho mAtra kSaNavartI TharavAthI ane teno pratisamaya niranvayanAza mAnavAthI "nitya zaktipiMDarUpa sat (dravya) kAraNa che tathA anitya pariNAmarUpa utpAda-vyaya-dhrauvya tenAM kArya che" evo kArya-kAraNabhAva banI zakato nathI, tethI kathaMcit nitya-anityAtmaka padArthomAM ja utpAdavyaya-dhrauvya ane kArya-kAraNabhAva sArI rIte siddha thAya che. kAraNa ke nitya-anityAtmaka padArthomAM ja sanA utpAdAdika mAnavAmAM AvyA che paNa niranvayanAzarUpa vA kuTasthanityamAM nahi...." Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 draSTino viSaya arthAt dravya ane paryAya e vastunA be bhAva che nahi ke be bhAga ane tethI ja tene kathaMcit nitya-anitya kahevAya che ane sarvathA nitya-anitya ema nathI kahevAtuM athavA manAtuM. tethI je koI dravyane ekAMte nitya-apariNAmI ane paryAyane ekAMte anitya-pariNAmI mAnatAM hoya teonuM atre nirAkaraNa karela che arthAt evI jenI dhAraNA hoya teone potAnI dhAraNA sudhArI levAM vinaMti che. gAthA 200:- anvayArtha:- ''nizcayathI utpAda-vyaya-dhrauvya e traNe paryAyomAM thAya che, paNa sannA thatA nathI paraMtu je kAraNathI e utpAdAdika paryAyo ja dravya che tethI dravya e utpAdAdikatraya vALuM kahevAmAM Ave che.'' atre aMza-aMzIrUpa bhedanayanI apekSAe utpAda-vyaya-dhruva e traNeyane bheda rUpa paryAya siddha karela che. kAraNa ke aMza-aMzIrUpa bheda na karavAmAM Ave to satno nAza-satno utpAda ane satno ja dhrauvya evI viddhatA udabhave mATe bhedanaye karI samajAvyuM che ke sat to svataHsiddha ja hovA chatAM te ja utpAda-vyaya-dhruva rUpa che ane tethI bhedanaye te traNe tenI paryAya kahevAya che. utpAdanuM svarUpa ane te utpAda kono thAya (kahevAya) che? uttara gAthA 201:- anvayArtha - ''taddabhAva (''A te ja che'') ane ''atadabhAva (''A te nathI'') ne viSaya karavAvALA nayanI apekSAe (arthAt dravyArthikanaya ane paryAyArthikanayanI apekSAe) sat sadabhAva ane asadabhAvathI yukta che tethI e utpAdAdikamAM navinarUpathI pariNata te satnI avasthAnuM nAma ja utpAda che.'' arthAt dravyanI avasthA badalAya tene ja utpAda kahyo ane pUrva avasthA ne vyaya. vyayanuM svarUpa ane te kono thAya che? uttara gAthA 202:- anvayArtha: - ''tathA vyaya paNa satno thato nathI paraMtu e satnI avasthAno nAza vyaya kahevAya che, tathA praosAbhAvarUpa te vyaya sat, pariNAmI hovAthI satno paNa avazya kahevAmAM Avyo che.'' arthAt apekSAe kAMI paNa kahI zakAya paraMtu samajavAnuM e che ke upAdAnarUpadravya svayaM ja kAryarUpe pariName che ane tene ja teno utpAda kahevAya che ane pUrva samayavartI kAryane teno vyaya kahevAya che ane te banne kAryarUpa pariNamela je upAdAnarUpa dravya che te ja dhrauvya che. dhrauvyanuM svarUpa ane te konA thAya che? uttara gAthA 203:- anvayArtha:- ''paryAyArthikanayathI (bhedavivakSAthI) dhrauvya paNa kathaMcit satno hoya che kevaLa satno niha eTalA mATe utpAda-vyayanI mAphaka te dhrauvya paNa satno eka aMza che paNa sarvadeza nathI.'' kAraNa ke jo te satno (dravyano) mAnavAmAM Ave to dravya kuTastha/apariNAmI gaNAya ke je te nathI. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo gAthA 204:- anvayArtha:- "athavA tadabhAvathI nAza na thavo evuM je dhrauvyanuM lakSaNa darzAvyuM che tyAM paNa arthAt teno paNa A vAstavika artha che ke-je pariNAma pahelAM hatA te te pariNAma ja pAchaLa thatA rahe che." arthAt je dravyarUpa dhrauvya che te ja dareka paryAyamAM pote ja kAryarUpe pariName che ane temAM rahela sadazatAthI (sAmAnya apekSAe) teno tadabhAvathI nAza na hovAthI tene dhrauvya kahe che jema ke jJAna AkArAMtarapaNuM pAmavA chatAM paNa jJAna paNAno nAza na thavAthI te AkAramAM rahela jJAnane (sAmAnyane) ja dhrauvya kahevAya che arthAt saMkotkIrNa kahevAya che. gAthA 205:- anvayArtha: - "jema puSpano gaMdha e pariNAma che tathA e gaMdhaguNa pariNamana karI rahyo che tethI gaMdha (guNa) apariNAmI nathI tathA nizcayathI nirgandha avasthAthI puSpa gaMdhavAna thayuM che ema paNa nathI." AthI kahI zakAya ke dhrauvya rUpa dravya/guNa pote ja paryAya rUpe upaje che ane tyAre ja pUrva paryAyano vyaya thAya che tethI abhedanaye dravyane utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa kahevAya che ane bhedanayathI utpAda-vyayadhrauvyarUpa traNe satnI paryAya kahevAya che, te bhedarUpa paryAya che. e ja bhAva AgaLa paNa samajAve che. gAthA 207: - anvayArtha:- "nizcayathI sarvathA nitya koI sat che guNa koI che ja nahi tathA kevaLa pariNatIrUpa vyaya tathA utpAda e banne e satthI atirikta eTale bhinna che, evI AzaMkA paNa na karavI joIe, kAraNa ke bhedanayathI je upara bhedarUpa utpAda-vyaya-dhrauvyane paryAya tarIke samajAvavAthI koIne evI AzaMkA upaje ke zuM dravya ane paryAya bhinna che? to kahe che ke evI AzaMkA paNa na karavI joIe. gAthA 208:- anvayArtha:- "ema thatAM sane bhinnatAyukta dezano prasaMga AvavAthI sat e na guNa na pariNAma arthAt paryAya ane na dravyarUpa siddha thaI zakaze, paraMtu sarva vivAdagrasta thaI jaze." bhAvArtha:- "guNone na mAnatAM dravyane sarvathA nitya tathA utpAdavyayane dravyathI bhinna kevaLa pariNatIrUpa mAnavAthI dravya tathA paryAyone bhinna bhinna pradezIpaNAno prasaMga Avaze tathA satu, dravya-guNa vA paryAyomAMthI koIpaNa rUpe siddha thaI zakaze nahi ane tethI sata, dravya-guNa-paryAyAtmaka na hovAthI e sanuM paNa zuM svarUpa che? te paNa nizcita thaI zakaze nahi, tethI dravya-guNa-paryAya ane sat pote e badhAMya vivAdagrasta thaI jaze." ahIM kahyA pramANe jo koI dravyane apariNAmI ane paryAya tenAthI bhinna bhinna pradezI) pariNAma evuM mAnatuM hoya to atre jaNAvela pahelo doSa Avaze. have bIjo doSa jaNAve che. gAthA 209:- anvayArtha:- "tathA ahIM bIjo paNa A doSa Avaze ke - je nitya che te nizcayathI nityarUpa ja raheze tathA je anitya che te anitya ja raheze. e pramANe koIpaNa vastumAM aneka dharmatva siddha thaI zakaze nahiM. arthAt vastu aneka dharmAtmaka siddha thaze nahiM." have trIje doSa jaNAve che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 draSTino viSaya gAthA 210:- anvayArtha:- "tathA A eka dravya che, A guNa che ane A paryAya che e prakArano je kAlpanika bheda thAya che (arthAt te bheda vAstavika nathI) te paNa niyamathI bhinna dravyanI mAphaka banaze nahiM." arthAt je abheda vastumAM samajAvavA mATe kAlpanika bheda pADyA che ane tethI ja tene thaMcit kahyAM che tene je vAstavika bheda samajavAmAM Ave to dravya ane paryAya e baMne bhinna pradezI, be dravyarUpa ja banI jatAM bhedarUpa vyavahAra na rahetAM niyamathI bhinna dravyanI mAphaka bhinna pradezI ja banI jaze ane tethI dravya-guNa-paryAyarUpa je kAlpanika bheda thAya che tevAM kAlpanika bheda banaze nahi. AgaLa zaMkAkAra navI zaMkA kare che gAthA 211:- anvayArtha:- "zaMkAkAranuM kahevuM ema che ke-samudranI mAphaka vastune nitya mAnavAmAM Ave tathA guNa paNa nitya mAnavAmAM Ave ane paryAyo kallolAdinI mAphaka utpanna vA nAza thavAvALI mAnavAmAM Ave, je ema kaho to-"arthAt padArthane samudra ane taraMganA udAharaNathI ema mAnavAmAM Ave ke- dravya = samudranuM daLa ekAMte nitya ane paryAya = taraMga ekAMte anitya mAnavAmAM Ave to zuM hAni che? tenuM samAdhAna gAthA 212: - anvayArtha:- "ema kahevuM e ThIka nathI kAraNa ke samudra ane lahero (mojA) nuM draSTAMta zaMkAkAranA prakRta-uparokta arthanuM ja bAdhaka che (khaMDana kare che) tathA zaMkAkAra dvArA nahi kahelA prakRtArthanA vipakSabhUta A vakSyamANa (kathana karatAM) kathaMcit nitya-anityAtmaka abheda arthanuM sAdhaka atre yAda rAkhavuM ke abhedanuM sAdhaka kahyuM che arthAt dravya abheda che temAM bheda upajAvIne kahevAya che, bhinna pradezarUpa vAstavika nahi ane bIjuM, prastuta udAharaNathI ja abheda dravya sAbita thAya che kAraNa ke je taraMga = kallola che te samudranA ja banelA che arthAt te samudra ja te rUpe pariNamela che arthAt te samudra ja che; AvuM abheda svarUpa che dravyanuM. bhAvArtha - "zaMkAkAranA kathanAnusAra guNone ane vastune (dravyane) sarvathA nitya tathA utpAdavyayane sarvathA anitya mAnavA ThIka nathI, kAraNa ke e siddhAMtane siddha karavA mATe je samudra ane kallolonuM draSTAMta ApyuM te zaMkAkAranA upara kahelA pakSanuM sAdhaka na thatAM vinA kahyuM ja uparokta pakSanA (zaMkAkAranA pakSanA) vipakSanuM eTale-jaina siddhAMtAnusAra mAnelA kathaMcit abhedAtmaka pakSanuM sAdhaka che, AgaLa e ja arthano khulAso kare che." athavA koI dravyane ghaMTInI jevuM samajatuM hoya, jema ke ghaMTImAM nIceno bhAga sthira ane uparano bhAga pharato hoya che, to dravyamAM jaina siddhAMtAnusAra AvI vyavasthA paNa nathI e paNa A gAthAthI siddha thAya che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo 33 gAthA 213:- anvayArtha:- "taraMgamALAothI vyAsa samudranI mAphaka nizcayathI koIpaNa guNanA pariNAmothI arthAt paryAyothI sanI abhinnatA hovAthI te satno potAnA pariNAmothI kAMIpaNa bheda nathI." arthAt je paryAya che te dravyanuM vartamAna ja hovAthI dravyanuM ja banela hovAthI (taraMgamAM samudra ja hovAthI) vAstavamAM (kharekhara) koI bheda nathI paNa bhedanayathI bheda kahevAmAM Ave che, tethI tene kathaMcit bhedabheda paNa kahevAya che. bhAvArtha:- "kAraNa ke-jevI rIte taraMgonA samUhone choDatAM samudra koI bhinna vastu siddha thaI zakato nathI tevI rIte potAnA trikAlavartI pariNAmone choDatAM guNa tathA dravya paNa koI bhinna vastu siddha thaI zakatA nathI." arthAt paryAyamAM ja dravya chUpAyela che, dravya paryAyathI vAstavika bhinna pradezI nathI. gAthA 214:- anvayArtha:- "paraMtu je samudra che te ja taraMgamALAo thAya che, kAraNa ke te samudra pote ja taraMgarUpathI pariNamana kare che. arthAt dravya ja (avyakta ja) paryAyarUpe (vyaktarUpe) vyakta thAya che, pariNamana kare che. gAthA 215 - anvayArtha:- "tethI sat e pote ja utpAda che, tathA e sat ja dhrauvya che tathA vyaya paNa che kAraNa ke - sat (dravya) thI juduM koI e utpAda athavA vyaya athavA dhrauvya koI nathI." dravya-guNa-paryAya ane utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa vyavasthA samajavA mATe A gAthAno marma samajavo atyaMta Avazyaka che ke- vAstavamAM dravya abheda che, bheda mAtra samajAvavA mATe ja che, vyavahAra mAtra ja che. gAthA 216:- anvayArthI - "athavA zuddhatAne viSaya karavAvALA nayanI apekSAe utpAda paNa nathI, vyaya paNa nathI tathA dhrauvya, guNa ane paryAya e paNa nathI paraMtu kevaLa eka sat ja che." arthAt zuddhanayathI eka mAtra paMcamabhAvarUpa = paramapariNAmikabhAva rUpa sat ja che, te tevuM ne tevuM ja pariName che je ApaNe AgaLa joIzuM. bhAvArtha - "athavA zuddha dravyAyArthikanayanI apekSAe utpAda, vyaya, dhrauvya, guNa ane paryAya vagere kAMI paNa nathI. kevaLa sarvanA samudAyarUpa eka sat ja padArtha che, (A kathana vAstaviktA rU5 = abhedanayanuM che ane te ja kAryakArI che mATe bhedarUpa vyavahAramAM ramavA jevuM nathI paraMtu abhedarUpa vastumAM ja TharavA jevuM che je ApaNe AgaLa upara joIzuM, kAraNa ke -jeTalI koI bhedavivakSA che te badhI paryAyArthikanayanI apekSAthI ja kalpita karavAmAM Ave che. (arthAt vAstavika svarUpa to mAtra abheda ja che bAkI badhI mAtra kalpanA ja che) zuddha dravyAyArthikanaya, koIpaNa prakAranA bhedane viSaya karato nathI tethI zuddhadravyArthikanayathI niraMtara sarva avasthAomAM sat ja pratItimAna thAya che (arthAt sarva avasthAomAM Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya = paryAyamAM eka mAtra paMcamabhAvarUpa = paramapariNAmikabhAva rUpa sat ja pratItimAna thAya che, paNa utpAda-vyayAdika nahi. tenuM spaSTIkaraNa-'' gAthA 217:- anvayArtha:- "sArAMza e che ke je bheda hoya che arthAt je samaya bheda vivakSita thAya che te samaya nizcayathI e utpAdAdi traNe pratIta thavA lAge che tathA je samaya te bheda mULathI ja vivakSita karavAmAM Avato nathI te samaya e traNe (bhedo) paNa pratIta thatA nathI." bhAvArtha:- "uparanA kathanano sArAMza e che ke padArtha sAmAnyavizeSAtmaka che ane baMne naya (dravyArthika ane paryAyArthika) padArthanA sAmAnya, vizeSa dharmomAMthI paraspara sApekSa koI eka dharmane mukhyapaNe tathA bIjA dharmane gauNapaNe viSaya kare che (eTalA mATe dravyArthikacakSuvALAne jyAM pramANarUpa dravya, mAtra sAmAnyarUpa ja jaNAya che tyAM paryAyArthikacakSuvALAne te pramANarUpa dravya mAtra paryAyarUpa ja jaNAya che ane pramANacakSuthI jovAmAM AvatA te ja pramANarUpadravya, ubhayarUpa arthAt dravya-paryAya svarUpa jaNAya che; tethI samajavAnuM e che ke jaina siddhAMtamAM badhuM ja vivakSAvaza arthAt apekSAe kahevAya che nahi ke ekAMte, tethI jyAre eka prazna thAya ke paryAya zenI banelI che? ane uttara- dravyanI = dhrauvyanI, ema ApavAmAM Ave to jaina siddhAMta nahi samajavAvALAne lAge che ke vaLI paryAyamAM dravya kyAMthI AvI gayuM? are bhAI! paryAya che te dravyanuM ja vartamAna che ane koIpaNa vartamAna te dravyanuM ja baneluM hoyanI draSTAMtaH- jema samudranA moja zenA banelA che? to kahevuM paDaze ke pANInA arthAt samudranA ane mATIno ghaDo zeno banelo che? to kahevuM paDaze ke mATIno, tevI ja rIte sonAnA kuMDalAdika AkAro rUpa paryAyo zenI banelI che? to kahevuM paDaze ke sonAnI; have pUchIe ke zeyAkArarUpa paryAyo zenI banelI che? to kahevuM paDaze ke jJAnanI ane te jJAna sAmAnya ja jJAyaka che. AvI ja dravya-paryAyarUpa vastuvyavasthA che ke je samajyA vagara mithyAtvano doSa ubho ja rahevAno che, tethI ja A vastuvyavasthA sau prathama spaSTa samajavI atyaMta Avazyaka che.) eTalA mATe je veLA bheda vivakSita thAya che te veLA abheda gauNa thaI javAthI utpAdAdika traNe pratIta thavA lAge che, tethI je veLA dravyArthikana dvArA abhedatA vivakSita thAya che te samaye bheda gauNa thaI javAthI utpAdAdika traNemAMthI koInI pratIti thatI nathI paNa mAtra eka sat ja sat pratItimAna thAya che." jaina siddhAMtamAM trikALIdghavarUpavastu athavA paryAyarahitanuM dravya lakSamAM levAnI AvI che rIta. kAraNa abheda dravyamAMthI kAMIpaNa kADhavuM hoya to te mAtra prajJAthI = budhdhithI ja (lakSa karavAthI mukhya gauNa karavAthI ja) kADhI zakAya che anyathA nahi, je ApaNe AgaLa upara vicArIzuM. AgaLa zakAkAra navI zaMkA kare che gAthA 218:- anvayArtha:- "zaMkAkAra nuM kahevuM ema che ke-nizcayathI utpAda ane vyaya e banne ja aMzasvarUpa bhale hoya paraMtu trikAlagocara je dhrauvya che te kevI rIte aMzAtmaka thaze? jo ema kaho -to" A zaMkAnuM samAdhAnaH Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo 35 gAthA 219:- anvayArtha:- "ema kahevuM e ThIka nathI, kAraNa ke vAstavamAM e traNe aMzo svayaM sat ja che paraMtu satnA nathI, kAraNa ke ahIM sat e arthAntaronI mAphaka eka eka thaine aneka che, ema nathI." bhAvArtha:- "uparanI zaMkA ThIka nathI, kAraNa ke jaina siddhAMtamAM sattA utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa aMza mAnyA nathI paraMtu sat pote ja utpAdavyayadhrauvyAtmaka mAnyuM che (arthAt dravyane eka, akhaMDa, abhedarUpa ja mAnyuM che je vAstavikatA che ane te pote ja utpAdavyayarUpa thAya che) utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNe pratyeka judA judA padArthonI mAphaka maLIne aneka nathI, paraMtu vivakSAvaza ja (arthAt bhedanaye karI athavA mukhya-gauNa karI) e traNe bhinna-bhinnarUpathI pratIta thAya che. tenuM spaSTIkaraNa: gAthA 220:- anvayArtha:- "A viSayamAM A udAharaNa che ke ahIM je utpAdarUpathI pariNata sat je samaye utpAdadvArA lakSamANa thAya che te samaye vastune kevaLa utpAdamAtra kahevAmAM Ave che. bhAvArtha - padArtha, anaMtadharmAtmaka che, zabda vA nayAtmakazAnanA aMzadvArA tenA saMpUrNa dharmo viSayabhUta thaI zakatA nathI tethI e anaMta dharmomAM je jJAnAza vA zabdadvArA je koIpaNa eka dharma viSayabhUta thAya che te jJAnAza vA zabdadvArA (arthAt prajJA = budhdhi dvArA) vastu te samaye kevaLa te ja dharmamaya jANavAmAM Ave che vA kahevAmAM Ave che, (jema ke AtmAne jJAnamAtra kahetAM teno mAtra jJAnaguNa ja lakSamAM nathI levAno paNa pUrNa vastu yAne ke pUrNa AtmA ja, jJAnamAtra kahetA grahaNa karavo) e nyAyAnusAra je samaye navina navina rUpathI pariNata sat utpAdarUpa, jJAna tathA zabdadvArA vivakSita thAya che te samaye te sat kevaLa utpAdamAtra kahevAmAM Ave che." tyAM koI ema kahe ke dhruva to utpAda-vyayathI alaga hovo ja joIe athavA rAkhavo ja joIe, dravyane kevaLa utpAdamAtra kema kaho cho? to uttara e che ke vastunA (sanA) eka aMza ne lakSamAM laIne arthAt mukhya karIne kathana karavAmAM Ave to bAkInA tamAma aMzo temAM ja aMtaragarbhita thaI jAya che, arthAt ekane mukhya karatAM bAkInA badhA ApameLe ja atyaMta gauNa thaI jAya che ane te mukhya aMzathI ja pUrNa vastuno vyavahAra thAya che arthAt pratipAdana, prastuti thAya che, tyAM pratipAdana anya aMzone choDIne eka aMzanuM nathI thatuM paraMtu eka aMzane mukhya ane anyone gauNa karIne thAya che ane A ja jainasiddhAMtanI pratipAdananI zailI che ke jene syAdvAda kahevAya che ke je jainasiddhAMtano prANa che. gAthA rara1 - anvayArtha- "athavA je samaya ahIM vyayarUpathI pariNata te sat kevaLa vyaya dvArA nizcayarUpathI lakSyamANa thAya che te samaya te ja sat nizcayathI kevaLa vyaya mAtra zuM nahi thAya? avazya thaze" Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 draSTino viSaya ja gAthA 222:- anvayArtha:- ''athavA je samaya dhrauvyarUpathI pariNata sat (kevaLa) dhrauvya dvArA lakSyamANa thAya che te samaya utpAdavyayanI mAphaka te ja e sat dhrauvyamAtra che, evuM ja pratIta thAya che.'' arthAt pUrve jaNAvyA anusAra dravyArthikacakSuvALAne jyAM pramANarUpa dravya, mAtra sAmAnyarUpa ja jaNAya che arthAt dhruvarUpa ja jaNAya che tyAM paryAyArthikacakSuvALAne te ja pramANarUpa dravya mAtra paryAyarUpa ja jaNAya che arthAt utpAda-vyayarUpa ja jaNAya che ane pramANacakSuthI jovAmAM AvatA te ja pramANarUpa dravya, ubhayarUpa arthAt dravya-paryAya svarUpa jaNAya che arthAt utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa jaNAya che; tethI samajavAnuM e che ke jaina siddhAMtamAM dareka kathana vivakSAvaza ja arthAt apekSAe ja kahevAya che nahi ke ekAMte, tethI jyAre ema prazna thAya ke paryAya zenI banelI che? ane uttara-dravyanI dhrauvyanI, ema ApavAmAM Ave to jaina siddhAMta nahi samajavAvALAne lAge che ke vaLI paryAyamAM dravya kyAMthI AvI gayuM? are bhAi! paryAya che te dravyanuM ja vartamAna che ane koIpaNa vartamAna te dravyanuM ja baneluM hoyane! AvuM che jaina siddhAMta anusAra trikALI dhruva vastunuM svarUpa, anyathA nahi, anyathA letAM te jinamatabAhya che. draSTAMta - = gAthA 223:- anvayArtha:- ''A viSayamAM udAharaNa A che ke -ahIM mATIrUpa dravya, satAtmaka ghaTa dvArA lakSyamANa thatuM kevaLa ghaTarUpa ja kahevAmAM Ave che, tathA tyAM ja asatAtmaka piMDarUpa dvArA lakSyamANa thatuM kevaLa piMDarUpa ja kahevAmAM Ave che.'' ane have mATIrUpa (dhruvarUpa) jaNAve che. gAthA 224:- anvayArtha:- ''athavA te mATI rUpa dravya jo ahIM kevala smRtikApaNAthI lakSyamANa thAya che to te mATI ja kahevAmAM Ave che, e pramANe eka sannA ja utpAdAdika traNe e satmAM aMza che.'' A rItathI eka abheda sapa vastu ne alaga alaga vivakSAothI jotAM te pUrNa vastu ja te svarUpa kahevAya che; jema ke ghaTane mAtra mATIrUpa arthAt trikALI dhruvarUpa jotAM te pUrNa vastu (ghaTa) mAtra mATIrUpa ja jaNAya che, arthAt temAMthI ghaTatva athavA to piMDatva kADhI nAkhavuM nathI paDatuM te ApoApa ja mATItvamAM aMtarbhUta thai jAya che, atyaMta gauNa thai jAya che ane A ja rIta che trikALI dhruva dravyane dravya draSTithI nihALavAnI, anya rIta nathI te ja AgaLa jaNAve che. gAthA 225:- anvayArtha:- ''paraMtu vRkSamAM phaLa, phUla tathA patranI mAphka koi aMzarUpa eka bhAgathI satno utpAda athavA saMhAra arthAt vyaya tathA dhrauvya nathI.'' arthAt vAstavamAM dravyamAM dhruva ane paryAya evA be bhAga nathI ane enA kSetrabheda (bhinnapradeza) paNa nathI paraMtu eka ja vastune apekSAe-bhedanayathI tema kahevAya che. bhAvArtha:- 'paraMtu je pramANe vRkSamAM phaLa, phUla tathA patra vagere bhinna-bhinna aMzothI rahe che ane Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo 37 te vRkSa paNa tenAM saMyogathI phaLa-phUla-patrAdivALuM kahevAmAM Ave che te pramANe satnA koI eka aMzathI judA utpAda-vyaya-dhrauvya nathI tathA na to judA-judA aMzAtmaka utpAda-vyaya-dhrauvyathI, dravya utpAda-vyayadhrauvyavALuM ja kahevAya che. tethI zaMkAkAranuM utpAdavyayane aMzAtmaka mAnavA ane dhrauvyane aMzAtmaka na mAnavo' e kathana (zaMkA) ThIka nathI" have zaMkAkAra zaMkA kare che ke utpAdAdika traNe aMzonA hoya che ke aMzInA (dravyanA = sannA) hoya che? tathA e traNe satAtmaka aMza che ke judA asatAtmaka aMza che? tenuM samAdhAna Ape che. - gAthA 227: - anvayArtha:- "ema kahevuM ThIka nathI kAraNa ke jaina siddhAMtamAM nizcayathI anekAMta ja baLavAna che paNa sarvathA ekAMta baLavAna nathI. mATe anekAMtapUrvaka badhAMya kathana aviruddha hoya che tathA anekAMta vinA badhAya kathana viruddha thaI jAya che." arthAt kyAreya koIe mAtra zabdo ne pakaDIne ekAMta artha na kADhavo joie kAraNa ke jaina siddhAMtamAM dareka zabda-dareka vAkya koI ne koI apekSA vagara nathI hoto tethI karIne te zabdo athavA vAkyo ne te te apekSA pramANe samajIne grahaNa karavA Avazyaka che, ekAMta grahaNa na karatAM, anekAMta svarUpa jainasiddhAMta anusAra ja artha samajavA yogya che, anyathA ekAMtanA doSathI mithyAtvano doSa jarUra ja Ave che ke je anaMta bhavabhramaNa vadhAravA zaktimAna che ane tethI ja ekAMta grahaNa ane ekAMtanA AgrahathI bacIne prastuta koIpaNa vidhAna ne, anekAMta svarUpa samajAvyA anusAra grahaNa karIne tvarAthI saMsArathI mukta thavA yogya che arthAt tvarAe mokSamArga para cAlavA anekAMta ja sahAyabhUta thavA yogya che. gAthA 228:- anvayArtha:- "ahIM kevala aMzonA na utpAda tathA na vyaya tathA na dhrauvya thAya che, tathA aMzInA paNa e utpAdAdi traNe thatA nathI paraMtu nizcayathI aMzathI yukta aMzInA e utpAdAdika traNe thAya che." arthAt utpAda-vyaya-dhrauvyarUpa dravya kahyuM che te pUrNa abheda che ane te abhedarUpa ja pariName che ane te pUrNa dravya ja utpAdAdika rUpa thAya che, temAM koI aMzarUpa vibhAgo nathI, te mAtra apekSAe kahevAya gAthA 229:- bhAvArtha- "zakAkAranuM kahevuM ema che ke - zabda vA artha draSTie utpAdAdi eka padArthamAM banI zake che tema dhrauvya ane utpAda-vyaya koI eka padArthamAM siddha thaI zakatA nathI kAraNa ke utpAda-vyaya anityapaNAnA sAdhaka che tathA dhrauvya nityapaNAno sAdhaka che, tethI dhrauvya ane utpAdavyaya e baMne paraspara virodhI hovAthI tene eka padArthanA mAnavA e pratyakSabAdhita che. tenuM samAdhAna-" gAthA ra30-231 - anvayArtha:- "(dhrauvya ane utpAda-vyaya paraspara virodhI che te vAta) ThIka Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 draSTino viSaya na che, paraMtu jo nizcayathI e traNene kSaNabheda arthAt bhinnabhinna samaya hoya to athavA nizcayathI sat pote ja nAza pAmatuM hota (arthAt sat parivartita na thatAM nAza pAmatuM hota), tathA sat pote ja utpanna thatuM hota (arthAt sat parivartita na thatAM nAza thai navuM utpanna thatuM hota) to paraspara viruddha kathana thAta. paraMtu e utpAdAdika traNeno kSaNabheda athavA svayaM sattnuM ja nAza pAmavuM ke utpanna thavuM te koIpaNa ThekANe koI hetuthI kaMI paNa, koInuM paNa, koIpaNa prakArathI thatuM nathI, kAraNa ke A ThekANe tenuM draSTAMta paNa nahi maLavAthI, tenA sAdhaka pramANano abhAva che'' gAthA 238:- anvayArtha:- ''nyAyabaLathI e siddha thayuM ke e traNe (utpAda-vyaya-dhruva) eka kALavartI che, kAraNa ke- je vRkSapaNuM je che te ja aMkurarUpathI utpanna ane bIjarUpathI naSTa thavAvALuM che.'' arthAt pUrNa dravya ja eka paryAyathI naSTa thai bIjI paryAyarUpa parivartita thatuM rahe che ane tethI ja tene dhruva / kahevAya che jyAre pUrva paryAyane vyayarUpa ane vartamAna paryAyane utpAdarUpa kahevAya che. arthAt te dravyamAM utpAda-vyaya-dhruva rUpa koI alaga aMza nathI mAtra vastu-vyavasthA samajAvavA mATe bheda pADIne jaNAvela che ke- je koI dravya che te drave che, arthAt pariName che, arthAt parivartita thatuM rahe che, ane te parivartita thatAM dravyane dhruva kahevAya che jyAre enAM pariNAmane-avasthAne paryAya (utpAda-vyaya) rUpa kahevAya che. gAthA 243:- anvayArtha:- 'prakRtakathanamAM ema mAnavAmAM AvyuM che ke- satne koi anya (pUrva) paryAyathI vinAza tathA koi anya (vartamAna) paryAyathI utpAda tathA e baMnethI bhinna koI sadazaparyAyathI (dravya sAmAnyarUpa ke jenI banne paryAyo banelI che ane je sAmAnyarUpa hovAthI evuM ne evuM ja upaje che tethI tene sadaza-paryAyarUpa = paramapAriNAmikabhAvarUpa kahevAya che) dhrauvya hoya che.'' have AnuM ja udAharaNa jaNAve che: gAthA 244:- anvayArtha:- ''ahIM udAharaNa vRkSanI mAphka che ke- jema te vRkSa satAtmaka aMkurarUpathI pote ja (eTale vRkSa pote ja arthAt dravya pote ja) utpanna che bIjarUpathI naSTa che (pUrva paryAyathI naSTa kahevAya che) tathA banne avasthAomAM vRkSapaNAthI dhrauvya (arthAt samajavAnuM e che ke vRkSarUpa dhrauvya koI paryAyathI bhinna apariNAmI vibhAga nathI, paraMtu je paryAya che te vizeSa che ane tenuM ja sAmAnya arthAt te jenI banelI che tene ja dhrauvya kahevAya che arthAt anya koI apariNAmI dhrauvya juduM nathI, te khAsa samajavAnuM che ke- te dravya ja che ke jenI paryAya banelI che, te dravyapaNAthI dhrauvya) ema paNa che arthAt vRkSamAM (eTale dravyamAM) judI-judI apekSAe e traNe (bIja, aMkura ane vRkSapaNuM arthAt vyaya, utpAda ane dhrauvyapaNuM) eka samayamAM hoya che.'' Avu che jaina siddhAMta anusAra vastunuM svarUpa ke je dareka mokSecchue svIkAra karavuM ja paDaze. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo bhAvArtha:- '...bIja nAM abhAva vA aMkuranA utpAdarUpa banne avasthAomAM sAmAnyapaNe vRkSatva mojuda che....'' eTale samajavAnuM e che ke vizeSarUpa avasthAo (paryAyo) sAmAnyarUpa (dravya) nI ja banela che. 39 gAthA 246:- anvayArtha:- ''je kAraNathI utpAda ane vyaya e banneno AtmA svayaM sat, e ja che (arthAt utpAda, vyayarUpa paryAya sat rUpa dravyanI ja banela che ke jene sAmAnya rUpa dhrauvya kahevAya che.) eTalA mATe e banne tathA vastu arthAt dhrauvya e traNe sat ja che, satthI anya nathI arthAt bhinna nathI (bhinna pradezI nathI)''vAstavamAM vastu abheda hovAthI ja AvI vastuvyavasthA ghaTita thAya che. have 4 sArAMza gAthA 247:- anvayArtha: - 'paryAyArthikanayanI apekSAe utpAda che, vyaya che tathA dhrauvya che paraMtu dravyArthika nayanI apekSAe na utpAda che, na vyaya che tathA na dhrauvya che.'' tethI karIne ame jyAre dravya-paryAya svarUpa vastunuM eTale ke pramANarUpa dravyane mAtra dravyArthika nayanI apekSAe trikALI dhruva kahIe chIe tyAre koine prazna thaze ke- AmAM pramANanuM dravya kema levAmAM Ave che? to teno uttara e che ke- jevI ApanI draSTi haze, tevuM ja dravya Apane dekhAze, arthAt je dravyane pramANadraSTithI jue che tene te dravya = vastu pramANarUpa dekhAze, je paryAyadraSTithI jue tene te dravya mAtra paryAyarUpa jaNAze ane te ja pramANanA dravyane jo dravyArthika nayanA cakSuthI nIrakhavAmAM Ave to te pUrNa vastu (pUrNa dravya) mAtra trikALI dhruvarUpa ja jaNAze ke paryAyathI nirapekSarUpa sAmAnyamAtra ja che; A ja jaina siddhAMtanI adbhUtatA che, kamAla che ane A ja rIta che paryAya rahita dravya pAmavAnI. tethI karIne sarve janone amArI vinaMtI che ke sau prathama Apa 'jema che tema' vastu-vyavasthA samajazo eTale ApanA praznano uttara, Apane ApoApa ja maLI jaze ane tethI karIne ja A vAta ATalI vistArathI samajAvela che ane temAM punarAvartanano doSa sevIne paNa pharI-pharI teja vAta spaSTa karela che ke- vastuvyavasthA ane syAdvAda zailI samajyA vagara zabdo ane vAkyonA artho samajavA atyaMta kaThina che ane anekAMta svarUpa vastuvyavasthA samajyA bAda te sAva saheluM che, A ja vAta AgaLa draDha karAve che. gAthA 254 anvayArtha:- '(utpAda-vyaya) tathA dhrauvyapaNa niyamathI utpAda-vyaya e baMne vinA thato nathI kAraNa ke tyAM vizeSanA abhAvamAM satAtmaka sAmAnyano paNa abhAva thAya che.'' arthAt utpAda-vyayarUpa vizeSa dhrauvyarUpa sAmAnyanuM ja banela che ke jethI karIne ekanA abhAvamAM bIjAno paNa abhAva hoya che. bhAvArtha:- 'vastu sAmAnya-vizeSAtmaka che, vizeSa nirapekSa sAmAnya tathA sAmAnyanirapekSa vizeSa e koI vastu ja TharatI nathI, dhrauvya sAmAnya rUpa che ane utpAda-vyaya vizeSarUpa che. tethI Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 draSTino viSaya utpAda-vyaya vinA dhrauvya paNa banI zakato nathI, kAraNa utpAdavyayAtmaka vizeSa vinA dhrauvyAtmaka sAmAnyanI paNa siddhi thai zakatI nathI- eTalA mATe-'' gAthA 255 anvayArtha:- ''e pramANe ahIM AgaLa utpAdAdika traNenI vyavasthA ghaNI sArI che paraMtu e utpAdAdika traNemAMthI koI ekanA nakArane kahevAvALo potAnA pakSano paNa ghAtaka thAya che. tethI kevaLa utpAdAdika kevaLa ekanI vyavasthA mAnavI ThIka nathI.'' atre spaSTa thAya che ke agara koI abheda dravyamAMthI paryAyane kADhavAno prayatna karaze arthAt jene paryAyarahita dravya iSTa haze to tene pUrNa dravyano ja lopa thai jaze arthAt te mAtra bhramamAM ja rahI jaze, tethI karIne paryAyarahita dravya kADhavAnI rIta je upara jaNAvela che tema dravyArthikanayanA cakSuthI arthAt dravyadraSTithI che, mAtra dravyane ja dhyAnamAM letA te pUrNa dravya ke jene Apa pramANanuM dravya paNa kahI zako cho, tevuM pUrNa dravya ja mAtra dravyarUpa arthAt dhruvarUpa ja jaNAze, tenuM ja lakSa thaze, mATe paryAya rahita dravya joie to tenI rIta AvI ja che; anya koI rIte to dravyano ja abhAva thai jaze ane te pote potAnA pakSano ja ghAtaka banI mAtra bhramamAM ja rAcaze. bIjuM, koI vartamAna paryAyane draSTinA viSaya mATe bahAra rAkhe to pUrNa dravya ja bahAra thaI jaze, AvuM che vastu svarUpa, AvI che vastuvyavasthA jaina siddhAMtanI ke je anekAMtarUpa che, ekAMtarUpa nahi; A rItathI dravyane pariNAmI nahIM mAnavAvALAne zuM doSa Avaze? uttara gAthA 258 anvayArtha:- 'tathA nizcayathI kevaLa eka dhrauvyapakSane vizvAsa karavA-mAnavAvALAne paNa dravya pariNAmI banaze nahi tathA tenuM pariNAmIpaNuM na hovAthI te dhrauvya, dhrauvya paNa rahI zakaze nahi.'' atre samajavAnuM e che ke je koI dhrauvyarUpa dravyane apariNAmI mAnatAM hoya to, te tevuM ekAMte nathI kemake jo dhrauvya apariNAmI hoya to dravyano ja abhAva thaze ane tethI dhrauvyano paNa abhAva ja thaze kAraNa ke koIpaNa vastu tenA vartamAna vagara na hoya arthAt koIpaNa dravya (dhrauvya) tenI avasthA (vartamAna = paryAya) vagara na ja hoya ane jo evuM kalpavAmAM Ave to te dravyano (dhrauvyano) ja abhAva thai jaze; tethI te dhrauvyane jarura pariNAmI mAnavuM paDaze ane te pariNAma (arthAt upAdAnarUpa dhrauvyanuM kArya-tenI avasthA) ne ja utpAda-vyayarUpa paryAya kahevAya che. jyAre temAM (paryAyamAM) rahela sAmAnyabhAva (arthAt paryAya jenI banela che te bhAva) ne dhrauvya kahevAya ane tenuM lakSaNa che A tevuM ja che ane A lakSaNa apekSAe tene apariNAmI paNa kahevAya paraMtu anyathA nahi, anyathA samajatAM to mithyAtvano ja doSa Avaze. upasaMhAraH gAthA 260 anvayArtha:- ''uparanA doSonA bhayathI tathA prakRta AstikatAne icchAvALA puruSoe ahIM AgaLa utpAdAdika traNeno upara kahelo avinAbhAva ja mAnavo joie.'' Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo 41 arthAt A vAta lakSamAM levA jevI che ke je koI A rItathI vastu-vyavasthA na mAnatAM hoya teone mithyAtvI ja samajavAM arthAt je koI AtmArthI che teoe atre jaNAvela vastu-vyavasthAne ja samyaka samajIne apanAvavI parama Avazyaka che, anyathA mithyAtvanA doSane kAraNe potAno anaMta saMsAra ubho ja raheze arthAt anaMta du:khathI chUTakAro nahi ja maLe. bIjuM paMcAdhyAyI zAstramAM A sivAya paNa A ja vAtone puSTa karavAvALI aneka gAthAo che paraMtu vistArabhayanA kAraNe have ApaNe amuka ja mahatvanI gAthAo joIzuM; tethI vistArarucivALAe A zAstrano pUrNapaNe abhyAsa karavA jevo che. gAthA 303 anvayArtha:- "tethI je sat vidhirUpa (arthAt anvayarUpa, ghuvarUpa, sAmAnyarUpa, dravyarUpa) athavA niSedharUpa (arthAt vyatirekarUpa-utpAdavyayarUpa-vizeSarUpa-paryAyarUpa) paNa kahyuM che te ja sat (vastu = dravya) ahIM parasparanI apekSAe koi ekamAM koI bIjo garbhita thaI javAthI kahI zakAya che. arthAt paraspara sApekSa hovAthI eka bIjAmAM garbhita thaI jAya che." arthAt niSedharUpa paryAya che te vidhirUpa dhruvanI ja banela che ane tethI karIne te banne eka bIjAmAM garbhita thaI jAya che ane apekSA anusAra koIeka ja (dravyArthikanaya ane paryAyArthikanayathI) jaNAya che jyAre pramANa cakSuthI ubhaya arthAt banne jaNAya che. bhAvArtha:- "e pramANe vastu anvaya-vyatirekAtmaka siddha thavAthI je samaye vastu vidhirUpa kahI jAya che te samaye niSedharUpa vizeSadharma gauNarUpe e vidhimAM garbhita thaI jAya che (arthAt dhruvamAM paryAya garbhita thaI jAya che) ema samajavuM. tathA je samaye te ja vastu niSedharUpathI vivakSita thAya che te samaye vidhirUpa sAmAnya paNa e ja niSedhamAM gauNarUpathI garbhita thaI jAya che (arthAt paryAyamAM dhruva garbhita thaI jAya che arthAt paryAya dhruvanI ja banela che) ema samajavuM. kAraNa asti-nAsti sarvathA pRthaka nathI paraMtu paraspara sApekSa che, tethI vivakSitanI mukhyatAmAM avivakSita gauNarUpathI garbhita rahe che." jaina siddhAMtamAM abhAva karavAnI AvI rIta che ke je mukhya-gauNarUpa vyavasthA che, anyathA nahi; tethI jene anya rItano Agraha che-pakSa che tene niyamathI mithyAtvI jANavo. gAthA 307 anvayArtha:- "sArAMza e che ke vidhi ja svayaM (arthAt anvaya ja svayaM, dhruva ja svayaM, sAmAnya ja svayaM, dravya ja svayaM) yuktivazAta (arthAt paryAyArthinayathI, paryAyadraSTithI, bhedraSTithI) nizcayathI (atre yAda rAkhavuM nizcayathI jaNAvela che) niSedharUpa (arthAt vyatirekarUpa, utpAda-vyayarUpa, vizeSarUpa, paryAyarUpa) thaI jAya che. tathA e ja pramANe niSedhapaNa (arthAt vyatirekarUpa, utpAda-vyayarUpa, vizeSarUpa, paryAyarUpa) pote ja yuktivazathI (arthAt dravyArthinayathI, dravyadraSTithI, abhedadraSTithI) vidhirUpa (arthAt anvayarUpa, dhRvarUpa, sAmAnyarUpa, dravyarUpa) thaI jAya che." Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 draSTino viSaya have A gAthAthI adhika pramANa zuM joie vastuvyavasthA samajavA mATe. atre e ja jaNAvyuM che ke dravyadraSTi athavA paryAyadraSTi anusAra eka ja vastu krame dravyarUpa (dhruvarUpa) athavA paryAyarUpa (utpAdarUpa, vyayarUpa) jaNAya che, tyAM koI kSetra apekSAe vibhAga nathI ane A ja rIta che jaina siddhAMtanI paryAya rahita dravyane jovAnI, tethI ja AcArya bhagavaMte AgaLanI gAthAmAM kahyuM che ke gAthA 308 anvayArtha:- ''e pramANe ahIM tattvane jANavAvALA koIpaNa jaina tattvavedI evA hoya che te syAdavAdI kahevAya che. tathA enAthI anyathA jANavAvALA siMhamANavaka (billI = bilADI ne siMha mAnavAvALA) kahevAya che.'' bhAvArtha - 'e pramANe anekAMtAtmaka tattvane vivakSAvaza vidhi va niSedharUpa jANavA koI jaina ja sAco tattvajJAnI tathA syAdavAdI kahevAya che, paNa ethI anyaprakAre vastu svarUpane jANavAvALo puruSa sAco tattvajJAnI vA syAdavAdI kahI zakAya nahIM, paraMtu siMhamANavaka kahevAya. arthAt jema bilADIne siMha kahevAmAM Ave che paraMtu vAstavamAM te siMha nathI paNa bilADI ja che, e ja pramANe uparoktarUpe tattvane na jANatAM anyaprakAre jaNavAvALA puruSone paNa upacArathI ja tattvajJAnI kahI zakAya, paNa vAstavamAM nahi.'' arthAt A vAta lakSamAM levA jevI che ke- je koI atre jaNAvela rItathI vastu-vyavasthA na mAnatAM hoya teone niyamathI mithyAtvI ja samajavAM; AgaLa paNa AcArya bhagavaMta A ja vastuvyavasthA draDha karAve che. jema ke: gAthA 331 bhAvArtha:- '"tabhAva ane atadbhAvane (paraspara) nirapekSa mAnavAthI pUrvokta kAryakAraNabhAvanA abhAva no prasaMga Ave che, paraMtu jo baMnene (paraspara) sApekSa mAnavAmAM Ave to '"viva''(A tevuM ja che) '"vivuM na'" (A tevuM nathI) e AkAravALA tadbhAva ane atadbhAva pratItimAM kArya-kAraNa tathA kriyA-kAraka e badhAM siddha thaI jAya che. sArAMza ke-'' gAthA 332 anvayArtha:- 'sArAMza e che ke sat asatnI mAphaka tat tathA atat paNa vidhiniSedharUpa hoya che paraMtu nirapekSapaNe nathI kAraNa paraspara sApekSapaNe tat~atat e banne paNa tattva che.'' anyathA arthAt nirapekSapaNe te atattva ja che te samajavuM Avazyaka che. gAthA 333 anvayArtha:- 'pUrvokta kathanano khulAso A pramANe che ke- je samaye kevaLa tatnI vidhi mukhya thAya che te samaye kathaMcit apRthaka hovAnA kAraNathI atat gauNa thai jAya che tethI vastu sAmAnyarUpe tanmAtra kahevAmAM Ave che.'' A ja rIta che trikALI dhruva bhagavAna AtmAnI prAptinI. gAthA 334 anvayArtha:- 'tathA je samaye paryAyArthikanayanI apekSAe kevaLa atat e vivakSA karavA yogya vidhi mukhya thAya che te samaye tat e svayaM gauNa thavAthI avivakSita rahe che tethI vastune atanmAtra kahevAmAM Ave che.'' Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI vastuvyavasthA darzAvatI gAthAo 43 AvuM che jaina siddhAMta anusAra vastunuM svarUpa je samajyA vagara vikRta dhAraNAono aMta zakya ja nathI ke je mokSamArganA praveza arthe atyaMta Avazyaka che arthAt samyagdarzana mATe vikRta dhAraNAono aMta ane samyaka dhAraNAno svIkAra atyaMta Avazyaka che. gAthA 337 anvayArtha:- "ThIka che, paraMtu nizcayathI "sarvathA' e padapUrvaka sarva kathana svaparanA ghAta mATe che, paraMtu syAspada dvArA yukta sarva pado svaparanA upakAra mATe che." arthAt syAdavAda sivAya koInoya udhdhAra nathI A vAta sarva jainoe to jarApaNa bhUlavA jevI nathI ja. gAthA 338 anvayArtha: - "have teno khulAso A che ke jema sat svataHsiddha che (nitya che) te ja pramANe te pariNamanazIla paNa che (utpAda-vyayarUpa = anitya paNa che) tethI eka ja sat be svabhAvavALuM hovAthI (atre be svabhAvavALuM jaNAvela che-be bhAgavALuM na samajavuM) te nitya tathA anityarUpa che." nahi ke eka bhAga apariNAmI ane eka bhAga pariNAmI, apekSAe dhruvane apariNAmI kahevAya paraMtu tema manAya nahi. gAthA 339-340 anvayArtha:- "sArAMza e che ke - je samaye ahIM kevaLa vastu (dhruva = dravya) draSTigata thAya che pariNAma draSTigata thatA nathI te samaye tyAM dravyArthikanayanI apekSAe vastupaNAno nAza nahi thavAthI saMpUrNa vastu (atre dhyAnamAM levA jevI vAta e che ke saMpUrNa vastu jaNAvela che temAMthI kAMIpaNa kADhavAmAM Avela nathI-saMpUrNa vastu eTale pramANano viSaya) nitya che (dhruva che). athavA je samaye ahIM nizcayathI kevaLa pariNAma draSTigata thAya che, vastu (dhruva = dravya) draSTigata thatI nathI te samaye paryAyArthikanayanI apekSAe navina paryAyanI utpati tathA pUrva paryAyano abhAva thavAthI saMpUrNa vastu ja anitya che (arthAt paryAyarUpa che)." tethI samajavAnuM e che ke je paryAyArthikanayanA viSayarUpa paryAya che temAM ja dravya aMtargata = garbhita thaI javAthI te paryAya te dravyanI ja banela che tema kahI zakAya che ane te ja dravya jo zuddha karI zuddha jovAmAM Ave to te ja paMcamabhAva arthAt paramapariNAmikabhAva che. AthI koIne prazna thAya ke samayasAra gAthA13 mAM jaNAvela che ke "nava padArthamAM (tattvamAM) chupAyela AtmAjyoti' te che? to teno uttara che kete zuddha naye karI paramapAriNAmika bhAva ja che, A vAta AgaLa ApaNe vistArathI samajIzuM. gAthA 411 anvayArtha:- "nizcayathI abhinnapradeza hovAthI kathaMcit sat (dhruva = dravya) ane pariNAmamAM advaitatA che tathA dIpaka ane prakAzanI mAphaka saMjJA-lakSAdidvArA bheda hovAthI sat ane pariNAmamAM DhaMta paNa che" arthAt dravya ane paryAya te banne abhinna pradezI hovAthI abhedarUpa che ane lakSaNa dvArA bheda pADI zakAtA hovAthI bhedarUpa vyavahAra thato hovAthI bhedarUpa paNa che, tethI kathaMcit bhedaabhedarUpa kahevAya che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ xx draSTino viSaya gAthA 413 anvayArtha:- "athavA sat ane pariNAmanI dvaitatA jaLa ane tenI taraMgonI mAphaka abhinna tathA bhinna paNa che, kAraNa ke-jaLa tathA kallolomAMthI je samaye kallolo apekSAe vicAra karavAmAM Ave che te samaye kallolo udaya thAya che tathA vilIna thAya che tethI e jaLathI kathaMcit bhinna che, tathA je samaye jaLanI apekSAe vicAra karavAmAM Ave che te samaye e kallolo udayamAna tathA vilayamAna ja thatI nathI paNa kevaLa jaLa ja jaLa pratItimAna thAya che, tethI e jaLathI kathaMcit abhinna paNa che e pramANe sat (dhruva) ane pariNAma paNa kathaMcit bhinna tathA kathaMcit abhinna che." A ja rIta che trikALI dhruva bhagavAna AtmAnI prAptinI, anyathA nahi kAraNa ke anyathA mAnatAM mithyAtvano doSa Ave che; have AgaLa ghaTa ane kRtikAnuM draSTAMta jaNAve che. gAthA 413 anvayArtha:- "athavA ghaTa ane kRtikAnA daitanA mAphaka e sat ane pariNAmanuM daita, dvaita hovA chatAM paNa advaita che kAraNa ke -kevaLa mATIpaNAnA rUpathI nitya che tathA kevaLa ghaTapaNAnA rUpathI anitya che." gAthA 414 anvayArtha:- "sArAMza e che ke-sannA viSayamAM pratyabhijJAnapramANa prApta hovAthI sat nitya che, jema ke "A te ja che" tathA niyamathI "A te nathI' e pratItithI sat nitya nathI arthAt anitya che." gAthA 591 bhAvArtha - "nayonI paraspara sApekSatA te nayonA anyathArUpathI na thavAvALA avinAbhAvanI dyotaka (prakAzaka) che, kAraNa ke jenA vinA jenI siddha na thAya, tene avinAbhAva kahe che arthAt sAmAnya vinA vizeSanI tathA vizeSa vinA sAmAnyanI siddhi thaI zakatI nathI, tethI sAmAnyane viSaya karavAvALo je dravyArthika naya che tathA vizeSane viSaya karavAvALo je paryAyArthikanaya che te bannemAM paraspara sApekSapaNuM che." ame ahIM dravyaguNaparyAyayukta sat svarUpa vastu arthAt utpAda-vyaya-dhrauvya svarUpa sarUpa dravyanI vyavasthA purepurI samajAvela che ema samajIne, te jeno artha samajAvela che te arthAt samyagdarzananA viSaya upara thoDo vicAra karIzuM ane teno zAstra AdhAra joIzuM. 2 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 samyagdarzananuM svarUpa 'samyagdarzana' e mokSamArganA daravAjA samAna che ane pUrNa bhedajJAna svarUpa svAtmAnubhUtirUpa samyagdarzana thayA vagara mokSamArgamAM praveza zakya ja nathI; AvA bhedazAnayukta-svAtmAnubhUtiyukta samyagdarzanane ja nizcaya samyagdarzana kahevAya che ane te ja mokSamArganA praveza mATe vAstavika paravAno che ane A paravAno maLyA bAda e jIva niyamathI ardha pudgalaparAvartana kALamAM siddha thaI ja jAya che, tethI karIne A jIvanamAM sauprathama mAM prathama je kAMI karavAyogya hoya to te che samyagdarzana. prathama ApaNe samyagdarzananuM svarUpa samajIzuM, samyagdarzana eTale deva-guru-dharmanuM svarUpa jema che tema samajavuM, anyathA nahi ane jyAM sudhI koIpaNa AtmA potAnuM yathArtha svarUpa samajato nathI arthAt svanI anubhUti karato nathI tyAM sudhI deva-guru-dharmanuM yathArtha svarUpa paNa jANato nathI paraMtu te mAtra devaguru-dharmanA bAhya svarUpanI ja zraddhA kare che ane te tene ja samyagdarzana samaje che paraMtu tevI deva-gurudharmanI bAhya svarUpanI ja zraddhA yathArtha zraddhA nathI ane tethI te nizcaya samyagdarzananuM lakSaNa nathI kAraNa ke je ekane(AtmAne) jANe che te sarvene(jIva-ajIva vagere nava tattvo ane deva-guru-dharmanuM yathArtha svarUpane) jANe che anyathA nahi kAraNa ke anyathA che te vyavahAra(upacAra) kathana che ane tethI te samyagdarzana bhavanA aMta mATe kAryakArI nathI. arthAt eka AtmAne jANatAM ja te jIva sAcA deva tattvano aMze anubhava kare che ane tethI te sAcA devane aMtarathI oLakhe che ane tema sAcA devane jANatAM ja arthAt (svAtmAnubhUti sahitanI) zraddhA thatAM ja te jIva tevA deva banavAnA mArge cAlatA sAcA gurune paNa aMtarathI oLakhe che ane sAthe-sAthe te jIva tevA deva banavAno mArga batAvatA sAcA zAstrane paNa oLakhe che. mATe prathama to zarIrane, AtmA na samajavo ane AtmAne, zarIra na samajavuM arthAt zarIramAM AtmAbudhdhi hovI te mithyAtva che; zarIra te pudgala (jaDa) dravyanuM banela che ane AtmA te alaga ja (cetana) dravya hovAthI pudgalane AtmA samajavo athavA AtmAne pudgala samajavuM te viparIta samajaNa che. bIjI rIte pudgalathI bhedajJAna ane svanA anubhavarUpa ja kharekharuM samyagdarzana hoya che ane te karmathI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 draSTino viSaya jovAmAM Ave to karmonI pAMca/sAta prakRtino upazama, kSayopazama athavA kSayane samyagdarzana kahevAya che; paraMtu chadmasthane karmonuM jJAna to thatuM nathI, mATe ApaNe to prathama kasoTIthI arthAt pulathI bhedajJAna ane svAnubhavarUpa (AtmAnubhUtirUpa) ja samyagdarzana samajavuM. tethI karIne prazna thAya ke samyagdarzana karavA mATe, zuM karavuM jarUrI che? uttara:- bhagavAne kahyuM che ke sarva jIvo svabhAvathI siddha samAna ja che to e vAta samajavI jarUrI che. zrI niyamasAramAM kahyuM che ke: gAthA 47 anvayArtha:- "jevA siddha AtmAo che tevA bhavalIna (saMsArI) jIvo che, jethI te saMsArI jIvo siddha AtmAonI mAphaka) janma-maraNathI rahita ane ATha guNothI alaMkRta che"A vAta zuddha dravyAyArthikanayanI apekSAe che ke je samyagdarzananuM svarUpa samajavA upayogI che. gAthA 48 anvayArtha:- "jema lokAgre siddhabhagavaMto azarIrI, avinAzI, atindriya, nirmaLa ane vizuddhAtmA (vizuddhasvarUpI) che, tema saMsAramAM (sarva) Avo jANavA" gAthA 15 anvayArtha:- "manuSya, nAraka, tiryaMca ane devarUpa paryAyo te vibhAvaparyAyo kahevAmAM AvyA che; karmopAdhi rahita paryAyo te svabhAvaparyAyo kahevAmAM AvyA che." gAthA 49 anvayArtha- "A (pUrvokta) badhA bhAvo kharekhara vyavahAranayano Azraya karIne (saMsArI jIvomAM vidyamAna) kahevAmAM AvyA che; zuddha nayathI saMsAramAM rahelA sarva jIvo siddha svabhAvI che." zloka 73 zlokArtha:- "zuddhanizcayanayathI muktimAM tema ja saMsAramAM taphAvata nathI' Ama ja kharekhara tattva vicAratAM (paramArtha vastu svarUpano vicAra athavA nirUpaNa karatAM) zuddha tattvanA rasika puruSo kahe che." gAthA 50 anvayArtha:- "pUrvokta sarvabhAvo parasvabhAvo che, paradravya che, tethI heya che; aMta:tatva evuM svadravya- AtmA upAdeya che." gAthA 106 anvayArtha:- "A rIte je sadA jIva ane karmanA bhedano abhyAsa kare che, te saMyata niyamathI pratyAkhyAna dhAraNa karavAne zaktimAna che." gAthA 10 anvayArtha:- "jIva upayogamaya che. upayoga jJAna ane darzana che. jJAnopayoga be prakArano che; svabhAvajJAna ane vibhAvajJAna." yogasAra dohA 21 anvayArtha:- "je jina che te AtmA che-e siddhAMtano sAra che ema tame samaje. ema samajIne he yogIo! tame mAyAcArane choDo. yogasAra dohA 22 anvayArtha: - "je paramAtmA che te ja huM chuM ane je huM chuM te ja paramAtmA che. ema jANIne he yogI ! anya vikalpa na karo." Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzananuM svarUpa upara jaNAvela gAthAonA saMdarbhamAM vicArIzuM to lAgaze ke dekhItI rIte to saMsArI jIvo zarIrastha che ane siddhanA jIvo mukta che, to saMsArIne siddha jevA kahyAM, te kai apekSAe? 47 uttara- te zuddhadravyAyArthikanayanI apekSAe, jema ke saMsArI jIvo zarIrastha hovA chatAM, temano AtmA eka jIvatva rUpa pAriNAmika bhAvarUpa hoya che. te jIvatvarUpa bhAva chadmasthane (azuddhadravyAyArthikanaye karI) azuddha hoya che ane te azuddha jIvatva bhAva arthAt azuddharUpe pariNamela AtmAmAMthI azuddhine (vibhAvabhAvane) gauNa karatAM ja, je jIvatvarUpa bhAva zeSa rahe che tene ja 'paramapAriNAmikabhAva', 'zuddhabhAva', 'zuddhAtmA', 'kAraNaparamAtmA', 'kAraNazuddhaparyAya', 'siddhasadezabhAva', 'svabhAvabhAva' vagere aneka nAmothI oLakhAya che ane te bhAvanI apekSAe ja sarva jIvo svabhAvathI siddha samAna ja che ema kahevAya che; have ApaNe te ja vAta draSTAMtathI joizuM. jema DahoLAM pANImAM zuddha pANI chupAyela che evA nizcayathI je koi temAM phaTakaDI (katakaphaLa = ALUM) pherave che to amuka samaya bAda temAM (pANImAM) rahela DahoLarUpa mATI taLIye besI javAthI, pUrvanuM DahoLuM pANI svaccharUpa jaNAya che. tevI ja rIte, je azuddharUpa (rAga-dveSarUpa) pariNamela AtmA che temAM, vibhAvarUpa azuddhabhAvane prajJAchINIthI = budhdhipUrvaka gauNa karatAM ja je zuddhAtmA dhyAnamAM Ave che arthAt jJAnamAM vikalparUpe Ave che, tene bhAvabhAsana kahe che ane te zuddhAtmAnI anubhUti thatAM ja jIvane samyagdarzana thAya che arthAt te jIva te zuddhaAtmarUpamAM (svabhAvamAM = svarUpamAM) 'huM paNuM' karatAM ja, ke je pahelA zarIramAM 'huM paNuM' karato hato, te jIvane samyagdarzana thAya che; A rIta che samyagdarzananI arthAt 'je jIva rAga-dveSarUpa pariNamela hovAM chatAM paNa mAtra zuddhAtmAmAM ja (dravyAtmAmAM ja = svabhAvamAM ja) 'huM paNuM' (ekatva) kare che ane teno ja anubhava kare che, te ja jIva samyadraSTi che arthAt te ja samyagdarzananI rIta che.' bIju draSTAMta- jema darpaNamAM (arIsAmAM) alaga alaga jAtanAM aneka pratibiMbo hoya che paraMtu te pratibiMbone gauNa karatAM ja svaccha darpaNa draSTimAM Ave che tevI ja rIte AtmAmAM arthAt jJAnamAM je jJeya hoya che te jJeyone gauNa karatAM ja nirvikalparUpa jJAna no arthAt ''zuddhAtmA' no anubhava thAya che; A ja samyagdarzananI rIta che, A ja rItathI azuddha AtmAmAM paNa siddha samAna, zuddhAtmA no nirNaya karavo ane temAM ja 'huM paNuM' karatAM, samyagdarzana pragaTa thAya che. koI evuM mAnatAM hoya ke dravyamAM zuddhabhAga ane azuddhabhAga evA be bhAga che ane je zuddhabhAga che te dravya che ane azuddhabhAga che te paryAya che to dravyamAM apekSAe samajatAM be bhAga nahIM paraMtu be bhAva che ke je vAta ame prathama ja zAstranI gAthAothI ni:saMdeha sAbita karela ja che. te be bhAva evI rIte che ke je vizeSa che, te paryAya kahevAya che ke je vibhAvabhAva sahita hovAthI azuddha kahevAya che ane je teno Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 draSTino viSaya ja sAmAnyabhAva che ke je paramapariNAmikabhAva rUpa che, te dravya ke je trikALa zuddha ja hoya che; e apekSAe dravya zuddha ane paryAya azuddha ema kahevAya paraMtu be bhAgarUpa nahIM. jema chadmastha jIvone AtmAnA dareka pradeze anaMta anaMta kAmaNa vargaNAo che ane te kArpaNa vargaNAo AtmAnA sarve pradezo sAthe kSIra-nIravata (dUdhamAM pANInI mAphaka) saMbaMdhathI baMdhAyelI hovAnI apekSAe AtmAno koIpaNa pradeza zuddha nathI. arthAt je koI ema kahe ke AtmAnA madhyanA ATha rucaka pradeza to nirAvaraNa ja hoya che, to teone ame jaNAvIe chIe ke jo AtmAno mAtra ekapaNa pradeza nirAvaraNa hoyato, te pradezamAM eTalI zakti che ke te sarva lokAloka jANI le kAraNa jo eka paNa pradeza nirAvaraNa hoyato te pradeze kevaLajJAna ane kevaLadarzana mAnavAno prasaMga Avaze ane tethI karIne te AtmA sarva lokAloka sahaja rItathI ja jANato thaI jaze. paraMtu pragaTamAM jotAM ApaNane jaNAya che ke evuM to koI ja jIvamAM ghaTatuM jaNAtuM nathI, AthI karIne jIvanA madhyanA ATha rucaka pradeza nirAvaraNa hoya che, te vAtanuM nirAkaraNa thAya che, te vAta satya nathI; jenuM pramANa che dhavalA pustaka 12mAM-pRSTha kramAMka 365 thI 368, te jIjJAsu jIvone joI levA amArI vinaMti che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 samyagdarzanano viSaya arthAta draSTino viSaya have ApaNe joyuM ke chadmastha AtmAnA pratyeka pradeza anaMta karmavargaNAo hovAthI te azuddha AtmA tarIke ja pariNamela hoya che, to temAM A zuddhAtmA kyAM rahe che? teno uttara ema che ke- bhedajJAna thI (prajJAchINIthI) arthAt jIva ane pudgala vaccenA bhedajJAnathI arthAt jIvanA lakSaNathI jIvane grahaNa karavo ane pudgalanA lakSaNathI pudgalane ane pachI temAM prajJArUpIchINIthI (tIvra budhdhithI) bhedajJAna karatAM zuddhAtmA prApta thAya che. te evI rIte ke prathama to pragaTamAM AtmAnA lakSaNathI eTale jJAnarUpa jovA-jANavAnA lakSaNathI AtmAne grahaNa karatAM ja, pudgalamAtra sAthe bhedajJAna thaI jAya che ane pachI tenAthI AgaLa vadhatA jIvanA je cArabhAvo che arthAt udayabhAva, upazamabhAva, kSayopazamabhAva ane kSAyikabhAva te cAra bhAvo karmanI apekSAthI kahyA che ane karmo pularUpa ja hoya che, tethI te cArabhAvone paNa pudgalanAM khAtAmAM nAMkhI, prajJArUpa budhdhithI arthAt te cAra bhAvone jIvamAMthI gauNa karatAM ja, je jIvabhAva zeSa rahe che tene ja paramapariNAmikabhAva, zuddhAtmA, kAraNazuddhaparyAya, svabhAvabhAva, sahajajJAnarUpI sAmrAjya, zuddha caitanyabhAva, svabhAvadarzanopayoga, kAraNasvabhAvadarzanopayoga, kAraNasvabhAvazAnopayoga, kAraNasamayasAra, kAraNa-paramAtmA, nityazuddha niraMjanazAnasvarUpa, darzanazAnacAritrArUpe pariNamatuM evuM caitanyasAmAnyarUpa, caitanya-anuvidhAyI pariNAmarUpa, sahajaguNamaNinI khANa, samyagdarzanano viSaya (draSTino viSaya) vagere aneka nAmothI oLakhAya che ane tenA anubhave ja nizcaya samyagdarzana kahevAya che. te bhAvanI apekSAe ja sarva jIvo svabhAvathI siddha samAna ja che ema kahevAya che arthAt tenA anubhavane ja nirvikalpa anubhUti kahevAya che kAraNa ke te sAmAnyabhAva svarUpa hovAthI temAM koI ja vikalpane sthAna ja nathI tethI tenI anubhUti thatAM ja aMze siddhatvano paNa anubhava thAya che. bhedajJAnanI rIta AvI che ke jemAM jIvanAM je cArabhAvone gauNa karyA ane je zuddha jIvatva hAjara thayuM te apekSAe tene koI paryAya rahitanuM dravya te draSTino viSaya che' ema paNa kahe che. arthAt dravyamAMthI kAMI ja kADhavAnuM nathI mAtra vibhAvabhAvone ja gauNa karavAnA che ane te apekSAe koI kahe che ke vartamAna Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 draSTino viSaya paryAya sivAyanuM AkhuM dravya te draSTino viSaya chearthAt kathana koIpaNa hoya paraMtu vyavasthA to atre jaNAvela che tevI, arthAt gauNa karavAnI ane mukhya karavAnI ja che ke je pUrve ApaNe vistArathI samajyA ja chIe. tevI ja rIte jo koI kahe ke- AtmA bahArathI azuddha ane aMdarathI zuddha to tevuM kathana apekSAe samajavuM, ekAMte arthAt vAstavika rUpa nahIM kAraNa ke jevo AtmA bahAra che tevo ja aMdara che, arthAt AtmAnA aMdaranA ane bahAranA pratyeka pradeze (kSetre) anaMtAnaMta kArmANavargaNAo kSIra-nIravata lAgelI hovAthI, jevI azuddhi bahAranA kSetre che tevI ja azuddhi aMdaranA kSetre paNa che. paraMtu apekSAe bahAra eTale vizeSabhAvarUpa vibhAvabhAva ane aMdara eTale sAmAnyabhAvarUpa paramapAriNAmika bhAva ke je traNe kALe zuddha ja che ane tethI ja vyakatarUpa AtmA azuddha ane avyakatarUpa AtmA zuddha che ane te apekSAe aMdarathI zuddha ane bahArathI azuddha ema kahI zakAya, anyathA nahi. koI AtmAmAM aMdara ekAMta zuddha dhruvabhAva zodhatuM hoya to, tevo ekAMta zuddha dhruvabhAva AtmAmAM nathI arthAt koIpaNa kathana tenI apekSA sahita samajavuM anivArya che, nahi to evuM mAnavAvALA niyamathI bhramarUpa ja pariNamaze. tevI ja rIte anya koI kahe ke Apa to draSTinA viSayamAM pramANanuM dravya lo cho to doSa Avaze, teone ame jaNAvIe chIe ke pUrve ame vistArathI samajAvyA anusAra, jeTalA pradezo (kSetra) pramANanA dravyanA che teTalA ja pradezo (kSetra) paramapariNAmikabhAvarUpa draSTinA viSayanA che arthAt teTalA ja pradezo zuddhAtmAnA che. bIjuM, te pramANanA dravyane ja ame zuddha dravyAyArthikanayanA cakSuthI joIe chIe ane tethI ja ame tene ja paramapariNAmikabhAva kahIe chIe ke jene Apa pramANacakSuthI jotAM, pramANano viSaya kaho cho ane te pramANanA viSayamAM Apa zuddha ane azuddha evA bhAva nahi paraMtu bhAga mAno cho, tethI ApanI draSTimAM doSa che, to temAM amAro koI doSa nathI. ame to tene ja arthAt pramANanA dravyane ja zuddhadravyAyArthikanaye karI tene ja parama zuddha evo paramapariNAmikabhAvarUpa anubhavIe chIe ane paramasukhano anubhava karIe chIe. to tethI karIne Apa paNa draSTi badalIne tene ja zuddha juo ane Apa paNa teno arthAt sat-cita-AnaMda svarUpano AnaMda lo, evI amArI vinaMtI che; A ja samyagdarzananuM svarUpa che ane A ja samyagdarzananI rIta che kAraNa ke sthULathI ja sUkSmamAM javAya arthAt pragaTathI ja apragaTamAM javAya arthAt vyaktathI ja avyaktamAM javAya e ja niyama che. A kAraNathI amAro Agraha che ke jema che tema' vastuvyavasthA samajIne pramANanA viSayanuM jema che tema' jJAna karIne pachI temAMthI ja zuddhadravyAyArthikanayano viSaya grahaNa karavA yogya che. paraMtu je atre jaNAvela yukti anusAra draSTino viSaya na mAnatAM, anyathA grahaNa kare che te zuddhanayAbhAsarUpa ekAMta zuddhAtmA ne zodhe che ane mAne che, te mAtra bhramarUpa ja pariName che ane tevo ekAMta zuddhAtmA kAryakArI nathI kAraNa tevo ekAMta zuddhAtmA prApta ja thato nathI ane tethI karIne te jIva bhramamAM ja rahIne anaMta Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzanano viSaya arthAt draSTino viSaya 51 saMsAra vadhArIne anaMta duHkhone prApta kare che; jaina zAsananAM nayanA ajJAnanA kAraNe ane samajyA vagara mAtra zabdane ja grahaNa karI tenA ja Agrahane kAraNe AvI dazA thAya che je atyaMta karuNAjanaka vAta che. atre samajAvela zuddhadravyAyArthikanayano viSaya che te ja upAdeyarUpa zuddhAtmA che ane te ja samyagdarzanano viSaya che tethI ja arthAt bhedajJAna karAvavA ane zuddhAtmAno anubhava karAvavA mATe ja niyamasAra ane samayasAra jevAM AdhyAtmika zAstromAM teno ja mahimA gAyela che ane tenuM ja mahimAmaMDana karela che. tethI te zAstromAM pramANanA viSayarUpa AtmAmAMthI jeTalA bhAvo pudgala Azrita che arthAt jeTalA bhAvo karmAzrita (karmanI apekSA rAkhavAvALA) che tevA bhAvone parabhAva tarIke varNavyA che arthAt teone svAMgarUpabhAvo tarIke varNavyA che ke je bhAvo heya che arthAt huM paNuM karavA yogya nathI, A ja apekSA sahita have ApaNe paMcAdhyAyInI gAthAo joIzuM. bha0 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para draSTino viSaya 11 'paMcAdhyAyI pUrvArdha'nI draSTino viSaya darzAvatI gAthAo gAthA 532 anvayArtha:- 'A asadbhUtavyavahAranayane jANavAnuM phaLa e che ke ahIM parAzritapaNe thavAvALA bhAvakrodhAdi saMpUrNa upAdhimAtra choDI bAkInA tenA (jIvanA) zuddhaguNo che ema mAnIne ahIM koi puruSa sabhyadraSTi thai zake.'' A gAthAmAM samyagdarzanano viSaya jaNAvela che ane tenA bhAvavAthI jIva sabhyadraSTi thaI zake che tema jaNAvela che. bhAvArtha:- 'A asadbhUtavyavahAranayanuM prayojana e che ke -rAgAdibhAvane jIvanA kahyA che te asadbhUta vyavahAranayathI che paNa nizcayathI nahi [nizcayathI je bhAva jenA lakSe thAya te bhAva teno samajavo, tethI je dravyarAgAdibhAva pudgalarUpa che te karmanA che ane bhAvarAgAdibhAva che te jIvanA hovA chatAM, te karmanA udayane kAraNe hovAthI tene karmanA khAtAmAM nAkhI, nizcayathI tene parabhAva kahevAya che kAraNa ke te bhAvo samyagdarzana mATe 'huM paNuM'(ekatva) karavA yogya bhAvo nathI], AthI koi bhavyAtmA upAdhimAtra aMzane choDI (A upAdhirUpa aMza choDavAnI rIta prajJArUpa budhdhithI tene gauNa karavAnI che bIjI koI nahiM) nizcayatattvane grahaNa karavAno icchaka banI samyadraSTi thai zake che, kAraNa ke sarva nayomAM nizcayanaya ja upAdeya che paNa bAkInA koI naya nahi. bAkInA nayo to mAtra paristhitivaza pratipAdyaviSayanuM nirUpaNamAtra kare che tethI eka nizcayanaya ja lyANakArI che.....'' gAthA 545 anvayArtha:- ''jJeya-jJAyakamAM saMbhava thavAvALA saMkaradoSanA bhramane kSaya karavo athavA avinAbhAvathI sAmAnyane sAdhya ane vizeSane sAdhaka thavuM e ja A upacarita sadbhUtavyavahAranayanuM prayojana che.'' arthAt parane jANatAM saMkaradoSa thAya che evA bhramano nAza karavo te prayojana che ane sAthe-sAthe tema paNa jaNAvela che ke parane jANavuM te svamAM javAnI sIDI che kAraNa ke sthULathI ja sUkSmamAM javAya arthAt pragaTathI ja apragaTamAM javAya arthAt vyaktathI ja avyaktamAM javAya e ja niyama che. arthAt parane jANavuM te samyagdarzana thavAmAM madadarUpa thaI zake che nahi ke aDacaNarUpa ane mATe koIe 'parane jANatAM AtmA mithyAdraSTi thaI jaze' evuM mAnavAne koI kAraNa nathI kAraNa ke te ja jJAnano svabhAva che. jema svAmikArtikeyAnuprekSA gAthA 247mAM jaNAvela che ke- ''jo badhIya vastu eka jJAna ja che ane Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI draSTino viSaya darzAvatI gAthAo te ja nAnArUpathI sthita che- rahe che to ema mAnatAM jJeya kAMI paNa na TharyuM, ane jJeya vinA jJAna ja kevI kAraNa ke jJeyane jANe te ja jJAna kahevAya che paNa jJeya vinA jJAna rIte Tharaze?'' bhAvArtha nathI.'' 53 bhAvArtha:- ''upacaritasamrUtavyavahAranayananI apekSAe artha vikalpane pramANa (arthAt sva-para ne jANavAne pramANa) kahevAnuM prayojana A che ke-ema kahevAthI jJAna ane jJeyamAM je saMkarapaNAMno bhrama thato hato (arthAt jeone lAge che ke AtmA parane jANe che ema mAnatAM samyagdarzana nahi thAya, tevo saMkarapaNAMno bhrama thAya che) te bhramanuM A nivAraNa thai jAya che, kAraNa ke "jJAnane arthavikalpAtmaka (parane jANavAvALuM) kahevuM e upacarita sadbhUtavyavahAranayanI apekSAthI che. jJAna, jJAyaka che tathA svapara, zeya thAya che tethI jJAna ane jJeyamAM vAstavamAM saMkaratAM thatI nathI (pUrve jema arIsAnuM draSTAMta samajAvyuM che te pramANe) bIjuM prayojana A pramANe che ke- arthavikalpAtmaka vizeSa jJAna (parane jANavuM) sAdhaka (arthAt svamAM javAnI sIDI) che tathA sAmAnya jJAna sAdhya che (arthAt parane jANavuM te jJAyakamAM javAnI sIDI che yAne ke samyagdarzana karavA mATenI te rIta arIsAnA draSTAMtanI jema ja che). arthAt sAmAnyajJAna, anupacarita sadbhutavyavahAranayano viSaya sAdhya (arthAt jJAyaka arthAt paramapAriNAmika bhAva, draSTino viSaya sAdhya) tathA jJAnane arthavikalpAtmaka (arthAt jJAna parane jANe che ema) kahevuM e upacarita satkRtavyavahAranayano viSaya sAdhaka (sIDI) che.'' ja atre vizeSa e che ke tethI ja bhedajJAna mATe, samyagdarzana mATe kahI zakAya ke-jema koi mahelanA jharukhAmAMthI nihALato puruSa, pote ja zeyo ne nihALe che nahi ke jharukho; te ja rIte A jharukhArUpI AMkhathI je jJeyone nihALe che, te jJAyaka pote ja nahi ke AMkho ane ''te ja huM chuM'' 'sohaM'", te ''jJAnamAtra svarUpa ja huM chuM'' arthAt huM mAtra jovA-jANavAvALo jJAyaka-jJAnamAtra-zuddhAtmA chuM, Ama lakSamAM letAM jJAyakarUpa sAmAnyajJAna sAdhya thAya che ane parane jANavuM te sAdhana (sIDI) rUpa thAya che ke je arthavikalpAtmaka jJAna che; A ja samyagdarzananI rIta che. jIvane parane jANavAvALo kahIne temAMthI prayojana siddha karyA bAda have jIvane krodhAdivALo kahevAthI zuM prayojana siddha thAya che, te jaNAve che arthAt rAga jIvamAM thAya che tenAthI zuM prayojana che? gAthA 565 anvayArtha:- '(varNAdibhAvo jIvanA che) e prakAranuM kahevuM barAbara nathI kAraNa ke jevI rIte krodhAdibhAvo (rAgAdibhAvo) jIvanA saMbhave che tevI rIte pudagalAtmaka zarIranA varNAdika jIvanA saMbhavI zaktA ja nathI.'' ApaNe je samyagdarzana mATe bhedajJAnanI vidhi samajyA ke- prathama pudgalathI bhedajJAna ane pachIthI jIvanA rAgAdirUpa bhAvo ke je karma = pudgala Azrita che, tenAthI bhedajJAna ane te bhedajJAna pachI ja zuddhAtmA prApta thAya che. tethI ja ahIM jaNAvyuM che ke zarIranA varNAdibhAvo to AtmAnA che ja nahi Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 draSTino viSaya paNa je rAgAdibhAvo che te (bhAvarAgAdibhAvo) to jIvamAM ja thAya che arthAt jIva ja te rUpa pariName che, jIva karmanA nimitte te rUpe pariName che, tethI jo bhAvarAgAdibhAvo jIvanA kahIe to kahI zakAya, tenAthI zuM prayojana siddha thAya che? bhAvArtha:- ''(krodhAdibhAvone jIvanA kahevA te nayAbhAsa ja che tevI) upara kahelI zaMkA barAbara nathI kAraNa ke -te krodhAdibhAva to jIvamAM thanArA audAyikabhAvarUpa che tethI te jIvanA tadguNa (jIvanuM ja pariNamana) che; ane te jIvano naimittikabhAva hovAthI tene sarvathA pudgalano kahI zakAto nathI, paNa jIvane varNAdivALo kahevAmAM Ave tyAM to varNAdika sarvathA pudgalanA ja hovAthI tene jIvanA kai rIte kahI zakAya? vaLI krodhAdibhAvone jIvanA kahevAmAM to A prayojana che ke-paralakSe thanArA krodhAdibhAvo kSaNika hovAthI ane AtmAno svabhAva nahi hovAthI te upAdeya nathI mATe tene TALavA joie, AvuM samyakttAna thAya che tethI (paraMtu je loko ekAMte zuddhatAnA bhramamAM hoya che teo krodhAdi karavA chatAM, tene potAnA nahi mAnIne svacchaMdI thAya che te samyakzAna nathI paNa mithyAtva che) krodhane jIvano kahevo temAM to uparyukta samyakdnaya lAgu paDI zake che (arthAt je tene ekAMte paranA mAne che te mithyAtvI che), paraMtu jIvane varNAdivALo kahevAmAM to kAMI paNa prayojananI siddhi thai zakatI nathI, mATe jIvane krodhAdivALo kahenArA asadbhUtavyavahAranayamAM to nayAbhAsapaNAno doSa Avato nathI paNa jIvane varNAdivALo kahevAmAM to te doSa Ave che tethI te nayAbhAsa che.'' ame pUrve samyagdarzananI rIta vize carcA karatI vakhate je nirvikalpa anubhUtirUpa samyagdarzana jaNAvela te ja bhAva vizeSa spaSTa karatAM AgaLa jaNAve che ke- tyAre tyAM koIpaNa nayanuM avalaMbana nathI- gAthA 648 anvayArtha:- "te svAnubhUtino mahimA A pramANe che ke -vyavahAranayamAM bheda darzAvAnArA vikalpo uThe che ane te nizcayanaya sarva prakAranA vikalpone niSedha karavAvALo hovAthI (netineti rUpa hovAthI) eka prakArathI temAM niSedhAtmaka vikalpa thAya che, tathA vAstavikapaNe jovAmAM Ave to svasamayasthitimAM (svAnubhUtimAM) na (vyavahAranayano viSayabhUta) vikalpa che ke na (nizcayanayano viSayabhUta) niSedha che, paraMtu kevaLa cetanAnuM svAtmAnubhavana che'' amuka loko prazna kare che ke niSedha vagarano draSTino viSaya kai rIte hoya? to teo ne ame jaNAvIe chIe ke- draSTinA viSayamAM na bhedarUpa vikalpa che (arthAt abheda dravyanuM grahaNa che) ane na to niSedharUpa vikalpa che arthAt jeno (azuddha bhAvono = vibhAvabhAvono) niSedha karavAno hoya che, tenA upara draSTi ja nathI tethI ja teo, atyaMta gauNa thai jAya che ane draSTi, mAtra draSTinA viSayarUpa zuddhAtmA upara ja hoya che ke je nirvikalpa ja hoya che ane te ja samyagdarzananI vidhi che; tethI kahI zakAya ke niSedha na karatAM, tenA uparathI draSTi ja haTAvI levAnI che. A che vidhi- samyagdarzananI, tethI jene niSedhano Agraha hoya teoe te choDI devo kAraNa ke niSedha e paNa nizcayanayano pakSa che jyAre samyagdarzanano Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcAdhyAyI pUrvArdhanI draSTino viSaya darzAvatI gAthAo 55 viSaya pakSAtita che, nAtita che tethI dareka prakArano pakSa ane Agraha choDyA vagara samyagdarzana thavuM ja zakya nathI. bIjuM samajavAnuM e che ke vastu jema che tema samajavI paDaze arthAt AtmAmAM rAgAdi thAya che, to te kaI apekSAo ane niyamasAra ane samayasAra jevAM adhyAtmika zAstromAM jo ema lakhyuM che ke te rAgAdika jIvanamAM nathI to te paNa koI apekSAe ja jaNAvela che, ekAMte nahi; te mAtra samyagdarzananA viSaya upara draSTi karAvavA arthAt samyagdarzana karAvavA ja jaNAvela che; koI tene ekAMte laIne svacchede pariName to te temanI mahAna bhUla che ke jenuM phaLa anaMta saMsAra che te ja vAta AgaLa jaNAve che. gAthA 663 anvayArtha:- "tathA ahIM kevaLa sAmAnyarUpa vastu (paramapAriNAmikabhAva) nizcayathI nizcayanayanuM kAraNa che tathA karmarUpa kalaMkathI rahita jJAnasvarUpa AtmAnI (paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmAnI) siddhi phaLa che." tethI samajavAnuM e che ke AvA adhyAtmika zAstrono koIpaNa vastune ekAMte prarUpavAno Azaya jarA paNa nathI ane tethI tene ekAMte tema na levuM paraMtu teno Azaya mAtra samyagdarzanano je viSaya che te AtmabhAvamAM (paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmAmAM-kAraNazuddhaparyAyamAM-kAraNaparamAtmAmAM) huM paNuM' karAvavuM ane anya sarve bhAvomAMthI huM paNuM' nA je bhAvo che ke je baMdhananA kAraNa che te dUra karavAM, arthAt jIvane te baMdhanA kAraNomAM athavA baMdhanA phaLamAM huM paNuM karato aTakAvavo ane paramapariNAmikabhAvarUpa jIvamAM huM paNuM karAvIne tene samyagdarzanI banAvavo, mokSamArgamAM praveza apAvavo. mAtra te ja apekSAe A zAstromAM rAgAdi vagere bhAvo jIvanA nathI ema jaNAvela che, tene tema ekAMte na samajavuM; jo koI tene ekAMte tema samaje ane prarUpe to tene jaina siddhAMtanI bahAra ja samajavo arthAt mithyAtvI ja samajavo. samyagdarzana pachI samyakajJAna kevuM hoya che te jaNAve che: gAthA 673 anvayArtha:- "ekasAtha sAmAnya vizeSane viSaya karavAvALuM jJAna samyakajJAna kahevAya che kAraNa ke jJAna Adarza (darpaNa) samAna che tathA zeya, pratibiMba samAna che." bhAvArtha - "jema darpaNa ane darpaNamAM rahelA pratibiMbano yugapat pratibhAsa thAya che. te ja pramANe sAmAnya-vizeSa ne yugapat viSaya karavAvALuM jJAna, samyakajJAna kahevAya che, anya nahIM; (arthAt koI kahe ke AtmA parane jANato nathI evI vyavasthA hovAthI AtmA parane jANe che ema kahevuM mithyAtva samAna che, to atre jaNAve che ke te, tema nathI, kAraNa ke jJAnane darpaNa samAna (arthAt je koI kahe ke jJAna parane jANe che evuM na levuM to teone atre jaNAve che ke je tema levAmAM Ave to, jJAnanI ja sidhdhi nahi thAya) tathA temAM rahelA viSaya ne (arthAt ?yane) pratibiMba samAna mAnavAmAM Avyo che.----" Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 draSTino viSaya 12 AtmajJAnarUpa svAtmAnabhUti parokSa ke pratyakSa koIne prazna thAya ke je svAtmAnubhUtinuM varNana karavAmAM AvyuM ke je nizcayasamyagdarzana che, te pratyakSa che ke parokSa che ane te kyA prakAranA kSayopazamika zAnathI thAya che? tenA uttararUpa paMcAdhyAyI pUrvArdhanI gAthA - gAthA 706 anvayArtha:- "tathA vizeSamAM A che ke svAtmAnubhUtinA vakhatamAM jeTalA prathamanAM te matijJAna ane zrutajJAna e be rahe che teTalAM, te badhAMya sAkSAt pratyakSanI mAphaka pratyakSa che, anya eTale parokSa nathI." bhAvArtha - "tathA e mati ane zrutajJAnomAM paNa ATalI vizeSatA che ke- (pahelAM A banne jJAnane parokSa tarIke pratipAdita karela che tethI have tenI vizeSatA jaNAve che arthAt apavAda jaNAve che). je samaye e bannemAMthI koI eka jJAna dvArA svAtmAnubhUti thAya che te samaye e banne jJAna paNa atindriyasvAtmAne pratyakSa kare che tethI te banne jJAna paNa svAtmAnubhUtinA samayamAM pratyakSarUpa che paNa parokSa nathI." arthAt samyagdarzana e anaMtAnubaMdhI kaSAya cokaDI ane darzanamohanA upazama, kSayopazama athavA kSayathI thAya che, paraMtu tenI sAthe ja niyamathI samyakajJAnarUpa zuddhopayoga utpanna thato hovAthI te zuddhopayoga ne ja svAtmAnubhUti kahevAya che ke je jJAnAvaraNIyanA kSayopazamarUpa hoya che ane te zuddhopayoga arthAt svAtmAnubhUti vibhAva rahita AtmAnI arthAt zuddhAtmAnI hovAthI tene nirvikalpa svAtmAnubhUti kahevAya che, arthAt svAtmAnubhUtinA kALe manoyoga hovAM chatAM tyAre mana paNa atindriyarUpe pariNamavAthI tene nirvikalpa svAtmAnubhUti kahevAya che. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57. 13 svAtmAnubhUti AtmAnA kyA pradeza koIne prazna thAya ke svAtmAnubhUtirUpa anubhava arthAt zuddhAtmAmAM huM paNuM' -atindriyajJAna zarIramAM kyA bhAgamAM thAya che? uttara:- tenA uttararUpe paMcAdhyAyI pUrvArdhanI cha gAthAomAM jaNAvela che ke hRdayakamaLamAM rahelAM bhAvamana ane dravyamanamAM. gAthA 711-713 anvayArtha:- "teno khulAso A pramANe che ke A zuddhasvAnubhUtinA samayamAM sparzana, rasanA, dhrANa, cakSu ane zrotra e pramANe pAMce Indrio upayogI mAnI nathI paraMtu tyAM kevaLa mana ja upayogI mAnavAmAM AvyuM che tathA ahIM nizcayathI potAnA arthanI apekSAthI noIndriya che bIjuM nAma jenuM evuM te mana, dravyamana tathA bhAvamana e pramANe be prakAranuM che." gAthA-713-'je hRdayakamaLamAM ghanAMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgamAtra che pramANa jenuM evuM dravyamAna hoya che te acetana hovA chatAM paNa jJAnanA viSayane grahaNa karatI veLA bhAvamanane sahAyatA karavA samartha thAya che, arthAt dravyamana, bhAvamanane sahAyatA kare che." arthAt koIne lAge ke mane anubhava hRdayanA bhAgamAM ja thAya che paraMtu evuM ekAnta nathI kAraNa ke dravyamana hRdayakamaLamAM bhale hoya paraMtu bhAvamanarUpa AtmAno kSayopazama te AtmAnA sarve pradeze hovAthI anubhUti saMpUrNa AtmAnI hoya che ane te sarvapradeza hoya che. gAthA 714 anvayArtha:- "sva AvaraNanA kramapUrvaka udayabhAvIkSayathI ja labdhi ane upayogasahita je kevaLa AtmaupayogarUpa ja AtmAno pariNAma che te bhAvamana che." arthAt bhAvamana AtmAnA sarvapradeza che. gAthA 715-716 anvayArtha:- "sparza, rasanA, dhrANa, cakSu ane zrotra e pAMce Indriyo eka mUrtika padArthone jANavAvALI che tathA mana, mUrtika tathA amUrtika banne padArthone jANavAvALuM che. tethI ahIM A kathana nirdoSa che ke -svAtmAgrahaNamAM nizcayathI mana ja upayogI che, paraMtu ATaluM vizeSa che keviziSTadazAmAM (atindriya jJAnamAM = svAtmAnubhUtimAM) te mana pote ja jJAnarUpa thaI jAya che." atre samajavAnuM e che ke je bhAvamana kahyuM che te AtmAnA jJAnano ja kSayopazamarUpa eka upayoga vizeSa che, anya kAMI nathI, ajIva dravya nathI ane te bhAvamana AtmAno viziSTa kSayopazama hovAthI te AtmAnA sarvapradeza hoya che paraMtudravyamana hRdayakamaLamAM hovAthI te apekSAe svAtmAnubhUtirUpa anubhava hRdayakamaLamAM thAya che ema kahevAya. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 draSTino viSaya 14 IndriyajJAna jJAna nathI? bIjuM ghaNAM loko evuM mAne che ke IndriyajJAna to jJAna ja nathI, to temAM samajavAnuM e che ke je dravya Indriya ane noIndriyarUpa mana che te pudgalanuM baneluM hovAthI, te apekSAe evuM kahI zakAya ke IndriyajJAna to jJAna ja nathI athavA IndriyajJAna khaMDa khaMDa jJAnarUpa hovAthI te apekSAe paNa evuM kahI zakAya ke IndriyajJAna to jJAna (akhaMDajJAna) ja nathI, paraMtu kharekhara jotAM te pudgalarUpa ajIva Indriyo jJAnanA nimitta mAtra che paraMtu jJAna to AtmAnuM lakSaNa hoIne anya koIpaNa dravyamAM hotuM ja nathI. to pachI prazna thaze ke IndriyajJAna thAya che kaI rIte? teno uttara evo che ke- kharekhara je bhAvaIndriya ane bhAvanoIndriya rUpa AtmAnA jJAnanuM (arthAt AtmAnuM) kSayopazamarUpa viziSTa pariNamana che, te ja jJAna kare che ane te jJAnane IndriyanI apekSAe, AtmAe karela jJAnane, IndriyajJAna ane noIndriyajJAna evI saMjJA maLe che. kharekhara jJAna to AtmAnuM lakSaNa che anya koI dravya jJAna karatuM ja nathI, tethI samajavAnuM e che ke mAtra te zarIrastha AtmA ja jJAna kare che ke je vAta paramAtmaprakAza-trividha AtmAdhikAra gAthA 4pamAM paNa jaNAvela che ke- "je AtmArAma zuddhanizcayanayathI atiMdriya jJAnamaya che to paNa anAdi baMdhanA kAraNe vyavahAranayathI Indriyamaya zarIrane grahaNa karIne potAnI pAMca Indriyo dvArA rUpAdi pAMceya viSayone jANe che, arthAt IndriyajJAnarUpa pariNamIne IndriyothI rUpa, rasa, gaMdha, zabda, sparzane jANe che..." ane tene ja apekSAe IndriyajJAna kahevAya che, tethI vAstavamAM IndriyajJAna jJAnanI apekSAe AtmA ja che anya koI nahi ane tethI IndriyajJAna jJAna ja che; e ja vAta paMcAdhyAyI pUrvArdhanI gAthAomAM AgaLa daDha kare che. gAthA 717-718 anvayArtha:- "nizcayathI sUtrathI je matijJAna che te Indriya ane manathI utpanna thAya che tathA matijJAnapUrvaka zrutajJAna thAya che, evuM je kahyuM che te kathana asiddha nathI. sArAMzaA che ke nizcayathI bhAvamana, jJAnaviziSTa thatuM thayuM pote ja amUrta che tethI e bhAvamana dvArA thavAvALuM ahIM Atmadarzana atindriyapratyakSa kema na hoya?'' atre samajavAnuM e che ke IndriyajJAna ke atindriyajJAna, jJAna niyamathI AtmAnuM ja hoya che anya koI dravyanuM nahi, kAraNa ke jJAnato AtmAnuM lakSaNa che. tethI ema paNa kahI zakAya ke IndriyajJAna svamAM javAnI sIDI che kAraNa ke Indriya bhale pudgalarUpa ajIva hoya paraMtu tenA nimitte je jJAna thAya che te vizeSa jJAnane arthAt te jJAnAkArane gauNa karatAM ja tyAM sAmAnyajJAna athAt jJAyaka hAjara ja hoya Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IndriyajJAna jJAna nathI? 59 che ke je draSTino viSaya che ke jemAM huM paNuM karatAM ja samyagdarzana pragaTa thAya che kAraNa ke skUlathI ja sUkSmamAM javAya arthAt pragaTathI ja apragaTamAM javAya arthAt vyaktathI ja avyaktamAM javAya e ja niyama che. bhAvArtha: -sArAMza A che ke -svAtmarasamAM nimagna thavAvALuM bhAvamana pote ja amUrta hoIne svAnubhUtinA samayamAM AtmapratyakSa karavAvALuM kahevAmAM AvyuM che. jema zreNI caDhatA samaye jJAnanI je nirvikalpa avasthA che te nirvikalpaavasthAmAM dhyAnanI avasthAsaMpanna zrutajJAna vA e zrutajJAnanI pahelAnuM matijJAna atindriya pratyakSa hoya che, te ja pramANe samyagdaSTijIva cothA guNasthAnathI mAMDIne sAtamA guNasthAnavartI che temanuM matizrutajJAnAtmaka bhAvamana paNa svAnubhUtinA samayamAM vizeSa dazAsaMpanna thavAthI zreNInA jevuM to nathI, paraMtu tenI bhUmikAne yogya nirvikalpa to thAya che. tethI e matizrutajJAnAtmaka bhAvamanane svAnubhUtinA samayamAM pratyakSa mAnavAmAM Ave che tyAM e ja kAraNa che ke-matizrutajJAna vinA kevaLajJAnanI utpatti thaI zakatI nathI paraMtu avadhi -mana:paryayajJAna vinA thaI zake che.'' svAtmarasamAM nimagna thavAvALuM bhAvamana arthAt vikalpayukta AtmAmAMthI ( = paryAyamAMthI) vikalpane ( = vizeSane) gauNa karatAM ja arthAt vikalpane, nirvakalpamAM nimagna karatAM ( = DubADatA) ja sAmAnyarUpa AtmA arthAt paramapAriNAmikabhAvanI anubhUti thAya che ke jene nirvikalpa anubhUti kahevAya che ke je atindriya pratyakSa hoya che ke je anubhavanI vidhi che arthAt te ja samyagdarzananI rIta che. have ApaNe paMcAdhyAyI uttarArdhanI (paM. devakInaMdajIkRta hiMdI TIkAnA AdhAra uparathI saraLa gujarAtI TIkA anuvAdaka somacaMda amathAlAla zAha-prakAzaka bhagavAna zrI kuMdakuMda-kahAna jainazAstramALA puSpa-32-AvRtti-1) gAthAothI, A ja badhAM bhAvo draDha karIzuM: gAthA 461-462 anvayArtha:- 'athavA indriyajanya jJAna, dezapratyakSa hoya che tethI vAstavamAM te astikaya, AtmAnA sukhAdikanI mAphaka svasaMvedanapratyakSa kevI rIte thai zake che? ThIka che, paraMtu prathamanAM mati ane zruta e be jJAna, para padArthone jANatAM samaye parokSa che tathA darzanamohanIyano upazama, kSaya tathA kSayopazama thavAnA kAraNathI svAnubhavakALamAM pratyakSa che.'' gAthA 1118 anvayArtha:- 'zaMkAkAranuM uparokta kathana ThIka che, kAraNa ke- je indriyonA saMbaMdhathI padArthanuM jJAna thAya che te jJAna asaMyamajanaka thatuM nathI parantu e viSayomAM je rAgAdi budhdhi utpanna thatI hatI tene na thavA devI e ja indriyasaMyama che.'' arthAt koIe indriyajJAnathI DaravAnI jarura nathI arthAt indriyajJAnano nakAra karavAnI jarura nathI kAraNa ke te AtmAno ja eka upayoga vizeSa che ane tethI ja te jJAna asaMyamajanaka thatuM nathI paraMtu e jJAnanA viSayomAM je rAgAdi budhdhi utpanna thAya che, tene na thavA devI, e ja saMyama che ane e ja kartavya che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya 15 paryAya paramapariNAmikabhAvanI ja banela che paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthAoH gAthA 61 anvayArtha:- "svayaM anAdisiddha satmAM (AtmAmAM) paNa pariNAmika zaktithI (pariNAmikabhAvathI) svAbhAvikIkriyA tathA vaibhAvikI kriyA thAya che." bhAvArtha:- "AgamamAM jIvanA pAMca bhAvo kahyA che temAM eka pAriNAmikabhAva che tene pAriNAmikazakti paNa kahevAmAM Ave che, tenI be prakAranI paryAya thAya che; eka svAbhAvika tathA bIjI vaibhAvika, (atre je eka dravyanI be paryAyo kahI che, te apekSAe be che vAstavamAM be na samajavI kAraNa ke eka dravyanI eka ja paryAya hoya che paraMtu tene sAmAnya ane vizeSa evI be apekSAe be paryAya kahI che, temAM sAmAnya ne svAbhAvika paryAya kahevAya che ane vizeSane vaibhAvika paryAya kahevAya che. arthAt te vizeSa paryAya sAmAnyabhAvanI ja banela hovAthI arthAt te paramapAriNAmikabhAva nI ja banela hovAthI, vAstavamAM paryAya eka ja hoya che) A banne jIvanI potAnI apekSAe pAriNAmikabhAva che. A nizcayakathana che (juo jayadhavalA bhAga-1 pRSTha-319 tathA dhavalATIkA bhAga-5 pRSTha 197-242-243) ane karmanA udayanI apekSA batAvavA mATe jIvanA vikArIbhAvane (arthAt vibhAvabhAvarUpa vizeSa bhAvane) audayikabhAva kahevAmAM Ave che, A vyavahArakathana che." ane samajavAnuM e che ke nizcayanaye (abhedano) jIvane eka mAtra pAriNAmikabhAva ja hoya che, paraMtu vyavahAranaye (bhedanaye) te ja bhAvane sAmAnya apekSAe paramapariNAmikabhAva ane vizeSa apekSAe deyikAdi cArabhAvarUpa kahevAya che. arthAt vizeSarUpa deyikAdi cArabhAvarUpa paryAya sAmAnyabhAvanI ja banelI hoya che arthAt te paramapariNAmikabhAvanI ja banela hoya che arthAt audeyikAdi sarva vizeSabhAvarUpa huM = paramapariNAmikabhAva ja pariNamuM chuM ane tethI mAre = paramapariNAmikabhAve ja mArAmAM = paramapariNAmikabhAvamAM jAgRti rAkhavAnI che ane potAne krodha, mAna, mAyA, lobha, bhaya, parigraha, vAsanA, vagerethI bacAvavAno che, ke jene saMvarabhAva kahevAya che ke jenA thakI nirjarA thAya che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAya paramapArigAmikabhAvanI ja banela che THAT MEANS, I=PURE AWARENESS = paramapAriNAmikabhAva = jJAyakabhAva AM GETING MANIFESTED AS ALL THE FEELINGS LIKE PAIN, HAPPINESS, ETC. AND AS KNOWLEDGE, MEMORY, ETC.= audeyikAdi sarva vizeSabhAva BUT I SHALL BE AWARE OF MYSELF AND RESTRAIN MYSELF FROM BEING GETTING INVOLVED IN SINS, LUST, ANGER, EGO, DECEIT, CRUELTY, FEAR, POSSESSIVENESS, ETC. FOR SAVING MYSELF OF BONDAGE, UNLIMITED PAIN AND SUFFERINGS. gAthA 63-64 anvayArtha:- 'zaMkAkAra kahe che ke -jo anAdi satmAM vaibhAvikIkriyA (arthAt vibhAvabhAvarUpa audayikabhAva) paNa pariNamanazIlatAthI thAya che. (arthAt te bhAva paNa pAriNAmikabhAva ja hoya che) to nizcayathI temAM svAbhavikIkriyAthI (arthAt paramapAriNAmikabhAvathI) vizeSatA rAkhavAvALo kayo vizeSa bheda raheze? tathA padArthone jANavAvALuM jJAna AtmAnuM svalakSaNa che tethI te jJAnanI A jJeyanA AkAre thavArUpa kriyA kevI rIte vaibhAvikIkriyA thaI zake che?'' A ja vAta samayasAra gAthA-6mAM paNa kartA karmanuM ananyapaNuM jaNAvIne samajAvela che, tyAM ema samajavuM ke karma (jJeyAkAra = cArabhAva paryAya vizeSabhAva), kartA(sAmAnyabhAva paramapAriNAmikabhAva = jJAyakabhAva) nA ja banela hovAthI kartA karmanuM ananyapaNuM jaNAvela che ane bIjuM samayasAra gAthA-6mAM jANavAvALo te huM arthAt AtmA jyAre parane jANe che tyAre te je jJeyAkAra che te kharekhara jJAnAkAra ja che ane te jJAnAkAramAM paNa jyAre AkArarUpa vikalpane gauNa karavAmAM Ave to te jJAyaka ja che arthAt te ja ''paramapAriNAmika bhAva''che, ''kAraNazuddhaparyAya''che te ja vAta atre draDha thAya che. = 61 = = te ja vAta samayasAra gAthA-13 paNa jaNAvela che- temAM draSTino viSaya 'nava tattvamAM (paryAya mAM) chupAyela AtmajyotirUpa kahyo che.' arthAt avyakta vyaktamAM ja chupAyela che arthAt vyakta avyaktanuM ja banela che chatAM kahevAya ema ja ke vyaktane avyakta sparzatu ja nathI, A ja khubI che jainazAsananA nayacakranI ane A ja apekSAe avyaktanA bola samajavAM jarurI che, anyathA nahi arthAt ekAMte nahi kAraNa ke ekAMtato anaMta parAvartananuM kAraNa thavA sakSama che. tethI ame jyAre prazna karIe ke te paryAya zenI banelI che? ane uttaramAM ame jaNAvIe chIe ke '"paramapAriNAmika bhAvanI''arthAt je paryAya che te dravyanI ja (arthAt dhruvanI ja, paramapAriNAmika bhAvanI ja) banela che ke jenA vize ame pUrve aneka AdhAro sahita samajAvela ja che, te ja vAta atre draDha thAya che. A ja vAta samayasAra zloka 271mAM paNa jaNAvela che- zlokArthaH "je A jJAnamAtra bhAva huM Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 draSTino viSaya chuM te zeyonA jJAnamAtra ja na jANavo (paraMtu) zeyonA AkAre thatA jJAnanA kallolarupe pariNamato te jJAna-zaiya-jJAtAmaya vastumAtra jANavo" arthAt joya che te jJAnamaya che, jJAna che te jJAtAmaya che ane te jJAtA-jJAna-zeyanI ekarUpatAthI sAbita thAya che ke paryAya (zeya) jJAtA (paramapariNAmikabhAva) nI banelI che. eTale ke cAra bhAva (paryAya = vibhAvabhAva) te eka paramapariNAmikabhAvanA ja banelA che eTale ke cAreya bhAvonuM (paryAyanuM) sAmAnya te paramapariNAmikabhAva che. eTale ke jema zeyamAM jJAtA hAjara che tema dareka paryAyamAM jJAtA = paramapariNAmikabhAva hAjara ja che- - - -te paryAya tenI ja (jJAna-zaiya-jJAtA) banelI che. arthAt cAra bhAvo (paryAya = vibhAvabhAva) ne gauNa karatA zAyaka = paramapAriNAmikabhAva prApta thAya che ke je draSTino viSaya che. A rIte dareka paryAyamAM pUrNa dravya hAjarAhajUra che ja, mAtra tenI draSTi karatA AvaDavuM joIe; AthI ja draSTi anusAra ema kahI zakAya ke je dravya che te ja paryAya che (te paryAya draSTi) athavA je paryAya che te ja dravya che (te dravya draSTi). jJAna (AtmA) sAmAnyavizeSAtmaka hoya che. jJAna sAmAnyabhAva (paramapAriNAmikabhAva) nirvikalpa hoya che jyAre jJAna vizeSabhAva (cArabhAvarUpa) savikalpa hoya che, jethI karIne jJAna sAmAnyabhAva (paramapariNAmikabhAva) mAM huM paNuM karatA ja nirvikalpa anubhUti hoya che. A ja samyagdarzananI vidhi (rIta) che. gAthA 66-67 anvayArtha:- "(vaibhAvikI tathA svAbhAvikI e banne kriyAo = paryAyo jyAre pAriNAmika ja che to temAM kAMI ja aMtara nathI) e pramANe kahevuM ThIka nathI kAraNa ke baddha ane abaddha jJAnamAM taphAvata che, temAMthI mohanIyakarmathI AvarIta jJAnane (arthAt audayikarUpa vizeSa bhAvone) baddha kahe che tathA e mohanIyakarmathI anAvarIta jJAnane (arthAt sAmAnyajJAnane, zAyakarUpajJAnane, paramapariNAmikabhAvarUpa jJAnane tathA kAraNazuddhaparyAyarUpajJAnane) abaddha kahe che. je jJAna mohakarmathI AvarIta eTale joDAyeluM che te jema ISTa ane aniSTa arthanA saMyogathI potAnI meLe ja rAgadveSamaya thAya che tema ja te pratyeka padArthane krame krame viSaya karavAvALuM hoya che arthAt te sarva padArthone ekasAtha viSaya karavAvALuM hotuM nathI." A ja viSayane gAthA-130 mAM vizeSa spaSTa karela che tethI te have joIzuM. gAthA 130 anvayArtha:- "paraguNa AkArarUpa pAriNAmikI kriyA baMdha kahevAya che, tathA e kriyAnA thavAthI ja e baMne- jIva ane karmonuM potapotAnA guNothI Tyuta thavuM thAya che te azuddhatA kahevAya che." arthAt pAriNAmikI kriyA eTale ja pAriNAmikI bhAvarUpa (paryAyarUpa) jIva ja pariName che. bhAvArtha:- "dareka dravyamAM pariNAmikabhAva hoya che, jIva ane pudgalamAM tenA be prakAranI kriyA thAya che. eka zuddha tathA bIjI azuddha. dareka dravya te kriyA pote svayaM karatuM hovAthI te kriyA pariNAmikabhAve Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryAya paramapariNAmikabhAvanI ja banela che che. jema jIvamAM krodha thAya che te sva apekSAe pAriNAmikabhAva (kriyA) che (arthAt audayikabhAva kharekhara to paramapariNAmika bhAvano ja banelo che) (juo jayadhavala bhA.1 pA.319 tathA zrI SaTakhaMDAgama pustaka 5 pRSTa 197-242-243) vaLI vikArIbhAvomAM karmanA udayanI apekSA batAvavI hoya tyAre te paryAyane audayikI paNa kahevAya che (A ja vAta pUrve ame jaNAvela ke audAyikIbhAvarUpa paryAya kharekhara pAriNAmikabhAvanI ja banela che ke je teno sAmAnyabhAva kahevAya che, paraMtu tethI kAMI ema na samajavuM ke jIvamAM parano koIpaNa guNa AvI jAya che. bIjuM je bhAva (vibhAvabhAva) jIvamAMthI nIkaLI javA yogya hoya te potAnuM svarUpa nahi hovAthI nizcayanaye te potAnA nathI tene parabhAva, paraguNAkAra vagere nAmathI oLakhavAmAM Ave che, A apekSAe jIvanA vikArIbhAvane nizcayanayathI pudgalapariNAma kahevAmAM Ave che, kAraNa ke te jIvano svabhAva nathI ane pudgalanA saMbaMdhathI thAya che tethI e vikArabhAva nizcayabaMdha che. e vikArI pariNAmikI kriyA thatAM potAnA guNathI zruta thavuM te azuddhatA che." arthAt je jIvano paramapariNAmika bhAva che arthAt je jIvanuM sahaja pariNamana che te ja parala azuddhatArUpa pariNamIne nizcayabaMdharUpa thAya che ane tethI ja te azuddhatAne gauNa karatAM ja paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA ke je samyagdarzanano viSaya che te hAjara ja hoya che ane te ja apekSAe samayasAra gAthA 13mAM paNa jaNAvyuM che ke "navatatvamAM chupAyela Atmajyoti"arthAt te navatattvarUpa je jIvanuM pariNamana che (paryAya che, temAMthI azuddhione gauNa karatAM ja je zeSa rahe che te ja paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA che, te ja kAraNazuddhaparyAya che, te ja draSTino viSaya che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 draSTino viSaya 16 svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAya ame je pUrve jaNAvyuM ke svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAya tema be paryAya apekSAe kahevAya che, arthAt baMne eka ja paryAya (vastu, dravya) nuM anukrame sAmAnyarUpa ane vizeSarUpa che, paraMtu ema nathI ke svAbhAvikazakti ane vaibhAvikazakti eka ja kALamAM hoya che, kAraNa ke tema mAnatAM, banne paryAya vizeSarUpa thai jatAM, eka dravyanI eka kALamAM be paryAyano prasaMga Avaze ane kAryakAraNabhAvanA nAzano prasaMga Avaze ke jethI baMdha mokSanA abhAvano prasaMga Avaze, te ja have AgaLa jaNAve che. paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthAH gAthA 92 anvayArtha:- ''e svabhAvikI ane vaibhAvikI zaktino eka kALamAM sadabhAva mAnatAM nyAyathI paNa ghaNo moTo doSa Avaze, kAraNa ke yugapat svabhAvika ane vaibhAvikabhAvane mAnavAthI kArya- kAraNabhAvano nAza tathA baMdha mokSanA nAza thavAno prasaMga Ave che.'' bhAvArtha:- "vaibhAvikI zaktinI vibhAva ane svabhAvarUpa be avasthA mAnavAthI baMdha ane mokSanI vyavasthA siddha thai jAya che tathA e vibhAva ane svabhAva avasthAo kramavartI che tethI baMdha ane mokSanAM kArya-kAraNa bhAvo judA judA che ema paNa siddha thAya che. paraMtu baMne zaktione yugapat mAnavAthI na to kArya-kAraNabhAva banI zakaze tathA na to baMdha-mokSanI vyavasthA ja banI zakaze.'' ja ApaNe je pUrve joi gayA chIe, te ja atre jaNAvela che ke jo chadmastha jIvamAM svabhAvaparyAya ane vibhAvaparyAya evI be paryAya mAnavAmAM Ave to je kArya-kAraNarUpa vyavasthA che te siddha ja nahi thAya arthAt je AtmAmAM pratyeka pradeze karyo che ane tenA nimitte te azuddharUpa pariName che tevo kAryakAraNabhAva ane te karmono abhAva thatAM ja te jIva zuddharUpe pariName che tevAM baMdha ane mokSa paNa siddha nahi thAya. tethI chadmastha jIvamAM vizeSarUpa vibhAvapariNamana ane sAmAnyarUpa svabhAva-pariNamana ja mAnavuM yogya che ke je sAmAnyarUpa svabhAvapariNamana nA baLe te jIva karmonA nimitte thatAM bhAvamAM ''huM paNAM' thI chuTI arthAt temAM 'huM paNuM' nahi karatAM, mAtra paramapAriNAmikabhAvamAM ja 'huM paNuM' kare che ane te vibhAvarUpa bhAvone kSaNika ane heyarUpa mAnI karmonA nAza mATenI zakti meLave che ane AgaLa tevo ja puruSArtha pharI pharI karIne sarva karmono nAza karIne, tevAM bhAvothI sarvathA, sarvakALa mATe mUkAya che, mukata thAya che; te ja mokSa che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 nava tattvanI sAcI zraddhAnuM svarUpa 65 paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthAoH gAthA 133-134-135:- ''vAstavamAM ahIM zuddha nayanI apekSAe jIva zuddha paNa che (arthAt ekAMte zuddha nathI athavA to teno eka bhAga zuddha ane eka azuddha evuM paNa nathI paraMtu apekSAe jIva zuddha paNa che) tathA kathaMcit badyAbaddhanaya eTale vyavahAranayathI jIva azuddha che e paNa asiddha nathI (arthAt vyavahAranayathI jIva azuddha che). saMpUrNa zuddhanaya eka, abheda ane nirvikalpa che tathA vyavahAranaya aneka, bhedarUpa ane savikalpa che. e zuddhanayano viSaya cetanAtmaka zuddha jIva vAcya che ane vyavahAranayanA viSayarUpa te jIva Adi nava padArtho kahevAmAM AvyA che.'' ApaNe zaruAtamAM ja je samajyA ke vastu eka abheda che ane tene jovAnI draSTi anusAra te ja vastu zuddha athavA azuddha, abheda athavA bhedarUpa jaNAya che, te ja vAta atre siddha karela che. have samayasAra gAthA 13 nA je bhAva che ke ''nava tattvamAM chupAyelI Atma (-caitanya) jyoti''te ja bhAva vyakta kare che-. gAthA 155 anvayArtha:- ''arthAt eka jIva ja jIva-ajIvAdika nava padArtharUpa thaine virAjamAna che ane e nava padArthanI avasthAomAM paNa jo vizeSa avasthAonI vivakSA na karavAmAM Ave to (arthAt vizeSarUpa vibhAva bhAvone jo gauNa karavAmAM Ave to) kevaLa zuddha jIva ja che (kevaLa paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA ja che arthAt te kevaLa kAraNazuddhaparyAyarUpa draSTino viSaya ja che arthAt te vizeSa avasthAo-paryAyo paramapAriNAmikabhAvanI ja banela che e ja vAta siddha thAya che).'' gAthA 160-163:- ''soparaktithI upAdhisahita suvarNa tyAjya nathI kAraNa ke teno tyAga karatAM sarva zUnyatAdi doSono prasaMga Ave che (te ja rIte jo azuddharUpa pariNamela jIva arthAt azuddha paryAyano jo tyAga karavAmAM Ave to tyAM pUrNa dravyano ja tyAga thai jatAM, sarvazUnyatAdi no doSa Avaze arthAt te azuddha paryAyamAM ja paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA chupAyela hovAthI jo te azuddha paryAyano tyAga karazo to, pUrNa dravyano ja lopa thaI jaze ane tethI te azuddha paryAyano tyAga na karatAM, mAtra azuddhine ja gauNa karavI ane tema karatAM ja, paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA ke je draSTino viSaya che te upalabdha thaze), (bIjuM) AvuM kathana paNa parIkSA karavAthI siddha nathI thai zakatuM ke -je samaye suvarNa, paryAyathI zuddha ja Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya che te samaye ja te zuddha che (arthAt je azuddharUpa pariNamela saMsArI jIvone ekAMte azuddha ja mAne che ane zuddhopayoga mAtra 13mAM guNasthAnakathI ja mAne che, tene zuddhAtmAnI prApti thavAnI ja nathI arthAt tevA jIvane samyagdarzananI prApti thatI ja nathI ane bIjuM, jeo paryAyane azuddha mAnIne paryAyane draSTinA viSayamAM sAmela karatAM nathI ane ekAMte zuddha-dhruva zodhe che, tene paNa tenI prApti thavAnI ja nathI arthAt tevA jIvane paNa samyagdarzananI prApti thatI ja nathI.) kAraNa ke (ekAMta)zuddha dravyanI prApti na thatAM tenI prAptinA hetunuM paNa adarzana siddha thAya che [arthAt jo khANamAMthI nIkaLela azuddha suvarNano asvIkAra karo to temAM chupAyela zuddha suvarNanI prApti paNa thaI zakavAnI nathI; tevI ja rIte azuddha jIvamAM (paryAyamAM) ja zuddhAtmA chupAyela che tema jANavuM.] (have zuddhAtmAnI prAptinI rIta batAve che arthAt samyagdarzananI rIta batAve che) je samaye te azuddha suvarNanA rUpamAM kevaLa zuddha suvarNa draSTi gocara karavAmAM Ave che (arthAt azuddha paryAyamAM dravyadraSTie kevaLa zuddhAtmA = paramapariNAmikabhAva draSTi gocara karavAmAM Ave che) te samaye paradravyanI upAdhi draSTi gocara thatI nathI (arthAt paryAyarUpa pariNamela dravyanI azuddhi gauNa thatAM ja pUrNa sAkSAt zuddhAtmA ja jaNAya che, paraMtu pratyakSa pramANathI potAnuM abhiSTa e kevaLa zuddha suvarNa ja draSTigocara thAya che. tethI ja bIjAne je dravya pramANanuM bhAse che, te ja dravyamAM amane paramapAriNAmikabhAva rUpa zuddhAtmAnA darzana thAya che, tethI kahI zakAya ke- temAM bIjAno doSa mAtra e che ke- jyAre tene (dravyane) zuddhadravyArthikanaye grahaNa karavAnuM che tyAre paNa teo tene pramANadraSTithI ja grahaNa kare che, kAraNa ke teonI dhAraNAmAM dravya be bhAgavALuM che ke jemAMno eka bhAga zuddha ane bIjo azuddha che. bIjAnI AvI mAnyatAnI bhUla hovAthI, ame jyAre pUrNadravyanI vAta karIe tyAre teone temAM pramANanA dravyanAM ja darzana thAya che ane jyAre ame te ja pramANanA dravyane zuddhadravyArthikanaye grahaNa karIne tene zuddhAtmA = paramapariNAmikabhAva kahIe, tyAre teo paryAyathI bhinna, apariNAmi = kuTastha zodhe che, ke jenuM astittva ja nathI, je kadI zuddha bhAgarUpa arthAt ekAMta zuddharUpa maLavAno ja nathI eTalA mATe siddha thAya che ke- jema te azuddha suvarNamALAmAM anya dhAtuono saMyoga chatAM paNa vAstavamAM pasaMyoga vinAnuM bhinnarUpathI zuddha suvarNanuM astittva siddha thAya che tevI ja rIte jIvAdika nava padArthomAM zuddha jIvanuM astittva siddha che." anyathA nahi, arthAt te azuddha paryAyo sivAya te kALe jIvatva anya kAMI ja nathI te pUrNa jIva ja te rUpa pariNamela che, mATe temAM ja zuddhAtmA chupAyela che. A ja bhAvanA anusaMdhAna rUpa draSTAMto have pachInI gAthAomAM Apela che, te TUMkamAM jaNAvIe chIe: gAthA 166:- mAM kIcaDa sahita jaLanuM udAharaNa che, te kIcaDa sahita jaLamAM ja zuddha jaLa chupAyela che. gAthA 167:- mAM agninuM draSTAMta che, upacArathI agnino AkAra tenA baLataNa anusAra thavA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava tattvanI sAcI zraddhAnuM svarUpa chatAM, te mAtra agni ja che anya kAMIpaNa rUpa nathI arthAt baLataNarUpa nathI, A ja vAta samayasAra gAthA 6mAM paNa jaNAvela che ke jJAna zeyarUpa pariNamavAM chatAM paNa te jJAyaka ja che. gAthA 168:- mAM darpaNanuM draSTAMta che, darpaNamAM alaga alaga pratibiMba hovA chatAM, tene gauNa karAtAM ja mAtra svaccha darpaNa ja che, vAstavamAM tyAM anya koI nathI. gAthA 169:- mAM sphaTIkanuM draSTAMta che, te sphaTIkamAM koIpaNa jhAMya paDe, tethI karIne te tevA raMganuM bhAsavA chatAM, svarUpathI te tevA raMganuM thaI jatuM nathI; svarUpathI te svaccha ja rahe che. gAthA 170:- mAM jJAnanuM draSTAMta che, jJAna yane jANatAM zeyarUpa thatuM nathI, paNa jevuM temAM zeyane gauNa karo to, tyAM jJAyaka ja hAjara che; A ja rIta che samyagdarzananI, A ja vAta samayasAra zloka 271mAM paNa jaNAvela che. gAthA 171 - mAM samudranuM draSTAMta che, samudranI vAyuthI prerita lahero uThatI hovA chatAM, te mAtra samudrarUpa ja rahe che, vAyurUpa thatI nathI, paraMtu samudrarUpa ja rahe che. gAthA 172 - mAM namakanuM draSTAMta che, namaka rasoImAM anyarUpa thaI jatuM nathI, chatAM ajJAnI jIva te namakano svAda laI zakato nathI jyAre jJAnIjIva bhedajJAnathI namakano svAda (zuddhAtmAno svAda) laI le che. A ja vAtane AgaLanI gAthAomAM draDha karAve che te have joIzuM - gAthA 178 anvayArtha: - "e nava padArthothI bhinna sarvathA zuddhadravyanI siddhi thaI zakatI nathI, (mATe koIe tevA bhramamAM rahevAnI jarUra nathI ke paryAyathI bhinna sarvathA zuddha dravya upalabdha thaze, kAraNa ke- sAdhanano abhAva hovAthI e zuddha dravyanI upalabdhi thaI zakatI nathI, A ja vAta ame pUrve jaNAvela che ke te azuddha paryAyo sivAya anya koI dravya ja nathI, atyAre to te pUrNa dravya ja te paryAyarUpamAM vyakta thaI rahela che te paryAyothI bhinna koI zuddhabhAvanI siddhi thAya kaI rIte? arthAt je thAya to te mAtra bhramamAM ja thAya, anyathA nahi te ja vAta atre jaNAvela che. gAthA 186 anvayArtha:- "tethI zuddhatattva (arthAt paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA) kAMi e navatattvothI vilakSaNa (arthAt bhinna) arthAtararUpa nathI paraMtu kevaLa nava tatva saMbaMdhI vikArone bAda karatAM (arthAt gauNa karatAM) e nava tattva ja zuddha che'' arthAt te nava tattva ja paramapariNAmika bhAvanA banelA hovAthI arthAt dhRvarUpa zuddhAtmA ja te navatattvarUpa pariNamela hovAthI te navatattvamAM ja chupAyela che, arthAt te navatattvamAMthI azuddhi ne gauNa karatAM ja draSTinA viSayarUpa zuddhAtmA hAjara ja che. gAthA 189 anvayArtha - "puNya ane pApa sahita e sAta tattvone ja nava padArtha kahevAmAM AvyA che, tathA bhUtArthanaye Azraya karelA samyagdarzananA vAstavika viSaya che." arthAt draSTinA viSayarUpa che. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 draSTino viSaya bhAvArtha:- ''pUrve gAthA 186mAM kahyuM hatuM ke-navatattvothI zuddhAtmA koI judo padArtha nathI. paNa te nava tattvo saMbaMdhI vikArone choDatAM (gauNa karatAM-bAda karatAM) e navatattva ja zuddha che (paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA che) nava tattvo saMbaMdhI vikAro ne kevI rIte choDAya teno upAya A gAthAmAM darzAvyo che ke-bhUtArthanaya vaDe te nava tattvono Azraya karavo te samyagdarzanano viSaya che (draSTino viSaya che). zrI samayasAranI gAthA 11mAM paNa kahyuM che ke 'vyavahAranaya abhUtArtha che tathA zudghanaya bhUtArtha che ema RSIvaroe (bhagavAne) darzAvyuM che, je jIva bhUtArthano Azraya kare che te jIva nizcayathI samyadraSTi che' tyAra pachI e ja zAstranI gAthA 13mAM kahyuM ke '"bhUtArthanayathI jANela jIva, ajIva, puNya, pApa, Asava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa e nava tattvo samyaktva che.'' vaLI e gAthAnI TIkAmAM kahyuM che ke A nava tattvomAM bhUtArthanayathI eka jIva ja prakAzamAna che, ema te ekapaNe prakAzato zudghanayadvArA anubhavAya che ane je A anubhUti te AtmakhyAti ja che tathA AtmakhyAti te samyagdarzana che A gAthAmAM 'bhUtArthanaye Azraya karelA nava padArtho samyagdarzananA vAstavika viSaya che' ema kahyuM che paNa e mAtra kathanapaddhatino bheda che-AAyabheda nathI. ahIM 'bhUtArthanaye Azraya karelA navapadArtho samyagdarzananA viSaya che' ema kahevAnuM kAraNa e che ke- zaMkAkAre prathama gAthA 142 thI 149mAM nava padArtho banI zakatA nathI ema kahyuM hatuM, ane tyAra pachI gAthA 179-180mAM e navapadArthone AtmAthI sarvathA bhinna hovAnuM kahyuM hatuM, A banne kathano doSayukta che ema draDha karavA mATe AvI paddhati ahIM grahaNa karI che. AgaLa gAthA 218-219mAM zaMkAkAra pharIthI kahe che ke jyAre navatattvomAM sabhyadraSTine nizcayathI mAtra AtmAnI upalabdhi thAya che ane e ja zuddhaupalabdhi che to pachI samyagdarzanano viSaya-navapadArtha zI rIte banI zake? tenuM samAdhAna gAthA 220 thI 223mAM ema karyuM che ke- mithyAdraSTi tathA samyadraSTi bannene nava padArthono anubhava to che paraMtu mithyAdraSTine te (anubhava) vizeSarUpe (arthAt vibhAvabhAvarUpa paryAyarUpe) tathA samyadraSTine te (anubhava) sAmAnyarUpe (arthAt paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmArUpe) thAya che tethI te bannemAM e anubhavanA svAdano taphAvata che, ane e vAta gAthA 224 thI 225mAM draSTAMta ApIne siddha karI che. navatattvomAM sAmAnyapaNe AtmAne samyadraSTi kevo jANe che te gAthA 194thI 196mAM jaNAvyuM che. ane tyAra pachI zudghanayanA viSayarUpa AtmAnuM svarUpa zrIsamayasAranI gAthA 14ne anusarIne gAthA 234 thI 237mAM ApyuM che, vaLI gAthA 403 tathA paMcAdhyAyI pUrvArdha gAthA 532nA bhAvArthamAM paNa zuddhanayanA AzrayathI ja dharma thAya ema kahyuM che (arthAt samyagdarzana thAya ema samajavuM). Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava tattvanI sAcI zraddhAnuM svarUpa e pramANe bhUtArthanayanA AzrayathI ja samyagdarzana pragaTa thai zake che ema A gAthAmAM jaNAvyuM che. A kathana adhyAtmabhASAthI che, AgamabhASAmAM upAdAna tathA nimitta bannene jaNAvavAmAM Ave che. tethI tyAM 'jIva ane karma' vagerenI avasthA kevI hoya tyAre samyagdarzana pragaTa thAya? te jaNAvavAmAM Ave che'' arthAt draSTinA viSayarUpa zuddhAtmAnI upalabdhi nava tattvane jANatAM kevI rIte thAya che te atre darekane spaSTa samajAvela che. 69 gAthA 192 anvayArtha:- ''jIvanA svarUpane cetanA kahe che te cetanA ahIM sAmAnyarUpathI eTale dravyadraSTie niraMtara eka prakAre hoya che (tene ja paramapAriNAmika bhAva, zuddhAtmA, kAraNazuddhaparyAya vagere nAmothI oLakhAya che, te vastuno sAmAnyabhAva che arthAt vastune paryAyathI jotAM te paryAyano sAmAnyabhAva che) tathA vizeSarUpathI eTale paryAyadraSTie te cetanA kramapUrvaka be prakAranI che (arthAt auyika, upazama, kSayopazama bhAvarUpa azuddha athavA kSAyika bhAvarUpa zuddha ema be prakAranI hoya che) paNa yugapata eTale eka sAthe nahiM (arthAt jyAre kSAyikabhAva vizeSa bhAvarUpa hoya che tyAre te audeyika vagererUpa nathI hoto arthAt banne sAthe nathI hotA).'' te arthAt zuddhatattva arthAt paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA e kAMi navatattvothI vilakSaNa arthAt bhinna arthAtararUpa nathI paraMtu kevaLa nava tattva saMbaMdhI vikArone bAda karatAM ja arthAt gauNa karatAM ja e nava tattva ja zuddha che arthAt te paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA ja che arthAt te ja draSTinA viSayarUpa che arthAt te apekSAe nava tattvane jANatAM samyagdarzana kahevAya che kAraNa ke sthULathI ja sUkSmamAM javAya arthAt pragaTathI ja apragaTamAM javAya arthAt vyaktathI ja avyaktamAM javAya e ja niyama che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70. draSTino viSaya 18 samyagdarzananuM lakSaNa have samyagdarzananuM lakSaNa jaNAve che; paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthAo: gAthA 215 anvayArtha:- "tathA kevaLa AtmAnI upalabdhi (arthAt huM AtmA chuM evI samaja) paNa samyagdarzananuM lakSaNa banI zakatI nathI paraMtu je te upalabdhi 'zuddha' vizeSaNasahita hoya arthAt zuddha Atmopalabdhi hoya (arthAt mAtra 'zuddhAtmA' mAM ja "huM paNuM hoya) to ja te samyagdarzananuM lakSaNa thaI zake che. je te Atmopalabdhi azuddha hoya to te samyagdarzananuM lakSaNa banI zakatI nathI." ApaNe je bhedajJAnanI vAta pUrve karela te ja atre jaNAvela che, bhedajJAnarUpa sva ane para be apekSAe hoya che; eka, paradravyarUpa karmo, zarIra, ghara, makAna, dukAna, patnI, putra vagerethI huM bhinna chuM tevuM anya dravya sAthenuM bhedajJAnarUpa sva-para hoya che. ane te pachIthI je bIjuM sva-para che te ja samyagdarzananuM kAraNa ane lakSaNa che ane te bIjA bhedajJAnarUpa sva-paramAM, svarUpa mAtra zuddhAtmA te sva ane pararUpa tamAma azuddhabhAvo, ke je karmo (pudgala) nA nimitte thAya che, te azuddhabhAvo thAya che to mArAmAM ja arthAt AtmA ja te bhAvarUpa pariName che, paraMtu te bhAvomAM huM paNuM karavA jevuM nathI kAraNa ke te paranA nimitte thAya che ane bIjuM te kSaNika che kAraNa ke te siddhonA AtmAmAM upalabdha nathI. tethI te bhAvo trikALarUpa nathI ane tethI mAtra trikALI dhRvarUpa zuddhAtmA ke je traNe kALe dareka jIvomAM upalabdha che ane te ja apekSAe 'sarva jIvo svabhAvathI siddha samAna ja che" ema kahevAya che te bhAvamAM ja arthAt te zuddhAtmA' mAM ja huM paNuM karatAM samyagdarzana pragaTa thAya che ane tethI ja zuddha AtmAnI upalabdhine samyagdarzananuM lakSaNa kahyuM che. gAthA 221 anvayArtha- "vastu (eTale pUrNavastu, teno koI eka bhAga ema nahIM) samyajJAnIone sAmAnyarUpathI (paramapAriNAmikabhAvarUpathI, zuddhadravyAyarthikanayanA viSayarUpathI, zuddhAtmArUpathI arthAt kAraNazuddhaparyAyarUpathI) anubhavamAM Ave che tethI te vastu (eTale pUrNavatu) kevaLa sAmAnyarUpathI zuddha kahevAya che, tathA vizeSa bhedonI apekSAe azuddha kahevAya che" Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyagdarzananuM lakSaNa bhAvArtha:- 'mithyAdraSTi jIvane rAga tathA para sAthe ekatvabudhdhi rahevAthI paravastumAM iSTaaniSTapaNAnI kalpanA rahyA kare che tathA te evA ajJAnamaya rAgadveSanA kAraNathI vastunA vastupaNAno pratibhAsa na karatAM mAtra iSTa-aniSTapaNArUpathI ja (arthAt mAtra vizeSabhAvono ja anubhava kare che kAraNa te paryAyadraSTi ja hoya che) vastu no anubhava kare che tyAre samyadraSTi jIvane ajJAnamaya rAgadveSano abhAva (arthAt tene mAtra zuddha dravyAyArthikanayanI draSTi hovAthI, rAgadveSa gauNa karI, zuddhano ja anubhava kare che tethI sayyadraSTi jIvane ajJAnamaya rAgadveSano abhAva) thayo hovAthI te para vastumAM iSTa-aniSTa kalpanAthI rahita thaine vastupaNAno ja anubhava kare che (mAtra zuddhAtmAno-sAmAnyabhAvano ja anubhava kare che).'' 71 gAthA 234-277 anvayArtha:- '"eka jJAnanuM ja pAtra hovAthI tathA baddha-pRSTAdi bhAvono apAtra hovAthI (arthAt temAM 'huM paNuM' nahi hovAthI) samyadraSTi potAne pratyakSapUrvaka spaSTa prakArathI vizeSa (vibhAvabhAva) rahita, anyanA saMyogarahita, caLAcaLatA rahita tathA anyapaNAthI rahita (arthAt audaeNyika Adi bhAvothI rahita) svAdano AsvAda kare che. tathA baMdha rahita, tathA aspRSTa, zuddha, siddha samAna (tethI ja tene deze siddhatvano anubhava thAya che), zuddha sphaTika samAna, sadAya AkAza samAna parigraha rahita indriyothI upekSita anaMta jJAna-darzana-vIryamaya atindriyasukhAdika anaMta svAbhAvika guNo sahita potAnA AtmAnuM zradhdhAna karavAvALo hoya che. tethI joke vAstavamAM sabhyadraSTi jIva jJAnamUrtivALo che to paNa prasaMgathI arthAt puruSArthanI nirbaLatAthI tene anya padArthonI paNa icchA thai jAya che topaNa tene kRtArtha jevA parama upekSAbhAva varte che.'' 99 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 draSTino viSaya 19 samyadraSTine bhoga baMdhanuM kAraNa nathI AgaLa, cothA ane pAMcamA guNasthAnakayukta jIva bhoga bhogave che to kema bhogave che ane temAM tene baMdha nathI e kai apekSAe kahevAya che tenuM spaSTikaraNa kare che ane kahe che ke indriyajanyasukha, vAstavamAM to duHkha ja che. gAthA 239 anvayArtha:- ''kAraNa ke sukha jevA jaNAvavAvALA te indriyajanyasukha, duHkharUpa phaLane ApavAvALAM hovAthI duHkharUpa ja che. tethI te sukhAbhAsa tyAgavA yogya che, tathA sarvathA aniSTa e duHkhonAM je karma, hetu (nimitta) che te paNa tyAgavA yogya che (arthAt du:khonAM nimitta je karma che te paNa tyAgavA yogya che).'' je jIvo ajJAnI che tene to indriyajanmasukharUpa sukhAbhAsa priya hovAthI niyamathI duHkharUpa ja che kAraNa ke du:khanuM je kAraNa che tevAM karmo AvA sukho pratyenA AkarSaNathI ane tevA sukhone rAcImAcIne bhogavavAthI baMdhAya che ke je kALAMtare duHkha ApavAvALA ja bane che. jyAre AtmajJAnI tevA sukhone upekSAbhAvathI-potAnI nirbaLatA samajIne bhogave che ane tethI tene alpabaMdha thAya che kharo paNa te alpanI apekSAe nahivata arthAt baMdha thato nathI ema ja kahevAya che kAraNa ke tene te sukhamAM 'huM paNuM' hotuM nathI ane jema rogIne davA mATeno Adara roga maTe tyAM sudhI ja hoya che tema AtmajJAnIne paNa indriyajanyasukhano Adara potAnA puruSArthanI nirbaLatA che tyAM sudhI ja hoya che ane AtmajJAnI tevA sukhane sevato thako paNa tene potAnA puruSArthanI nirbaLatA samajIne puruSArthamAM vIrya phoravavA aMtarathI thanaganato hoya che tethI ja te apekSAe tevA sukha te bhogave chatAM tene baMdhakAraka nathI tema kahevAya che. gAthA 256 anvayArtha:- '"jema jaLone kharAba rudhira cUsavAthI tRSNAnA bIjabhUta rita jovAmAM Ave che te ja pramANe (ajJAnI) saMsArI jIvomAM paNa e viSayomAM suhitapaNuM (sAruM mAnavAthI, Adara hovAthI, AkarSaNa hovAthI) mAnavAthI tRSNAnA bIjabhUta rati (Asakti) jovAmAM Ave che'' arthAt viSayonI AvI Asakti choDavA jevI che e vAta avazya dhyAnamAM rAkhavA jevI che. kAraNa ke: Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyadraSTine bhoga baMdhanuM kAraNa nathI gAthA 258 anvayArtha:- 'saMpUrNa kathanano sArAMza A che ke- ahIM jagata jene sukha kahe che te sarva duHkha ja che; tathA te duHkha AtmAno dharma nahi hovAthI sayyadraSTione te duHkharUpa sAMsArika sukhonI abhilASA thatI nathI.'' arthAt sabhyadraSTione sukhanA AkarSaNano abhiprAya hoto nathI. gAthA 271 thI 276 anvayArthaH - '"jema roganI pratikriyA karato koi rogI puruSa te rogaavasthAmAM roganA padane Icchato nathI arthAt saroga avasthAne cAhato nathI (arthAt jJAnI pote jANe che ke A je huM rAga-dveSarUpa pariNamuM chuM te mArI rogagrasta avasthA che kAraNa teNe zuddhAtmAno svAda anubhavela che to pharI-pharI te tevI rAgagrasta = rogagrasta avasthA kema icche? arthAt nathI Icchato) to pachI bIjI vakhata roga utpanna thavAnI icchAnA viSayamAM (arthAt navIna karmabaMdha thAya evA kAraNomAM to te pravarte ja zuM kAma? arthAt puruSArthanI nabaLAi na hoya to na ja pravarte) to kahevuM ja zuM? arthAt pharIthI roganI utpatti to te icchavAno ja nathI. e ja pramANe jyAre bhAvakarmodvArA pIDita thato karmajanya kriyAone karavAvALo jJAnI koIpaNa karmapadanI IcchA karato nathI to pachI te IndriyonA viSayono abhilASI che ema kyA nyAyathI kahI zakAya? -karmamAtrane nahi icchavAvALA te samyadraSTine vedanAno pratikAra paNa asiddha nathI (arthAt pratikAra hoya che), kAraNa ke -kaSAyarUpa rogasahita te samyadraSTine vedanAno pratikAra navIna rogAdine utpanna karavAmAM kAraNarUpa kahI zakAto nathI. (arthAt tene te vedanAno pratikAra arthAt roganI davA tarIke sevela bhoga navIna karmonA baMdharUpa kahI zakAto nathI) te samyadraSTi bhogonuM sevana karato hovA chatAM paNa vAstavamAM bhogonuM sevana karavAvALo kahevAto nathI kAraNa ke rAgarahita (arthAt rAgamAM 'huM paNuM' nathI evo samyadraSTi) jIvane kartAbudhdhi vinA karelA karma rAganA kAraNa nathI. joke koi-koi samyadraSTi jIvane arthAt jaghanyavartI (arthAt cothA guNasthAnakavALA) sabhyadraSTine karmacetanA tathA karmaphaLacetanA hoya che (arthAt kartA-bhoktA bhAva jovA maLe che) to paNa vAstavamAM te jJAnacetanA ja che (kAraNa ke te dekhItA kartA-bhoktA bhAvamAM 'huM paNuM' na hovAthI tene jJAnacetanA ja che) karmamAM tathA karmaphaLamAM rahevAvALI cetanAnuM phaLa baMdha thAya che paraMtu te samyadraSTine ajJAnamaya rAgano abhAva hovAthI (arthAt rAgamAM 'huM paNA'no abhAva hovAthI) baMdha thato nathI tethI te jJAnacetanA ja che.'' 22 26 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 draSTino viSaya nimitta-upAdAnanI spaSTatA have AgamabhASAthI samajAve che ke samyagdarzananI prApti kyAre thAya che? paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthA: gAthA 378 anvayArtha:- "daiva (karma) yogathI, kALAdika labdhionI prApti thatAM saMsArasAgara (no kinAro) nikaTa AvatAM athavA bhavyabhAvano vipAka thatAM jIva, samyagdarzanane prApta kare che." atre jyAre samyagdarzana thAya tyAre yathArtha nimittanuM jJAna karAvela che, arthAt kAryarUpe to upAdAna svayaM ja pariName che paraMtu tyAre yathArtha nimittanI hAjarI acUka ja hoya che. tethI kahI zakAya ke "kArya nimittathI to thatuM ja nathI, paraMtu nimitta vagara paNa thatuM ja nathI ane tethI ja jinAgamamAM jIvane patananA kAraNabhUta nimittothI dUra rahevAno upadeza Thera Thera Apela che ane te yogya ja che. anyathA koI ekAMte ema mAne ke nimitta to parama akartA ja che, ane svacchede karI game tevA nimittonuM sevana kare, to tene niyamathI mithyAtvI ane anaMtasaMsArI ja samajavo kAraNa ke tene nimittanuM yathArtha jJAna ja nathI. tethI ja kahyuM ke nizcayathI kArya nimittathI to thatuM ja nathI kAraNa ke upAdAna svayaM ja kAryarUpe pariName che nahi ke nimitta, paraMtu kArya nimitta vagara paNa thatuM nathI ja kAraNa ke jyAre koIpaNa kArya thAya tyAre tene yogya nimittanI hAjarI acUka ja-avinAbhAve ja hoya che ane tethI ja mumukSu jIva viveke karI haMmezA nabaLA nimittothI bacavAnI ja koziSo kare che ke je tenA patananA kAraNa banI zake che ane A ja nimitta upAdAnanI yathArtha samajaNa che; nimitta-upAdAnanI vizeSa chaNAvaTa AgaLa samayasAranA nimitta-upAdAnanA adhikAramAM paNa karIzuM. ha0 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 21 upayoga anai labdhirUpa samyagdarzana paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthA - gAthA 404 anvayArtha:- "ATaluM vizeSa che ke- samyagdarzana ane svAnubhava e bannemAM viSamavyAmi che. kAraNa ke samyagdarzananI sAthe upayogarUpa svAnubhUti hoya ja AvI samavyAmi nathI (arthAt samyagdarzananI hAjarI samaye svAtmAnubhUtirUpa anubhava hoya paNa che ane nathI paNa hoto tethI samavyAmi arthAt avinAbhAva upasthiti nathI hotI, paraMtu labdhimAM arthAt labdhirUpa (jJAnanI labdha ane upayoga evI be avasthAo hoya che, temAM labdhirUpa avasthAmAM) svAnubhUtinI sAthe samyagdarzananI samavyAmi che (arthAt samyagdarzananI hAjarImAM jJAnamAM labdhirUpe svAnubhUtinI hAjarI avinAbhAva arthAt acUka ja hoya che)." arthAt pUrve paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthA 215 mAM jaNAvyA anusAra AtmAnI upalabdhi 'zuddha vizeSaNa sahita hoya arthAt zuddhopayogarUpa svAtmAnubhUtirUpa anubhava sahita hoya to ja te samyagdarzananuM lakSaNa thaI zake che ane je te Atmopalabdhi azuddha hoya to te samyagdarzananuM lakSaNa banI zakatI nathI paraMtu te zuddhopayogarUpa svAtmAnubhUtirUpa anubhavanuM sAtatya kSaNika ja hovA chatAM tenuM sAtatya labdharUpa to samyagdarzananI hAjarI samaye acUka ja hoya che. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya 22 svAnubhUti vagaranI zraddhA have svAnubhUti vagaranI zraddhA vize jaNAve che- paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthA: gAthA 423 anvayArtha:- "svAnubhUti vinAnI zraddhA (arthAt koI ema mAne ke nava tattvanI zraddhA te ja samyagdarzana athavA sAcA deva-guru-dharmanI zraddhArUpa samyagdarzana mAnatAM hoya to tevI svAnubhUti vinAnI zraddhA) samIcina (sAcI-kAryakArI) zraddhA hotI nathI tethI je samyagdarzananA lakSaNabhUta zraddhA yogikaruDhi-niruktithI (arthAt svAnubhUtirUpa yoga sahitanI) siddha arthavALI che (arthAt sAcI chekAryakArI che) te paNa vAstavamAM svAnubhUtinI mAphaka aviruddha kathana che (tevI zraddhArUpa samyagdarzana te svAnubhUtirUpa samyagdarzana ja che) ' arthAt svAnubhUti vagaranI zraddhA kAryakArI nathI arthAt pUrve jaNAvyA anusAra mAtra vyavahAranayane ja mAnya karanArA moTA bhAganA jaino evuM mAne che ke- samyagdarzana eTale sAta/nava tattvonI (svAtmAnubhUti vagaranI) zraddhA athavA sAcA deva-guru-zAstranI (svAtmAnubhUti vagaranI) zraddhA. samyagdarzananI A vyAkhyA vyavahAranayanA pakSanI che arthAt tevI svAnubhUti vinAnI zraddhA samIcina (sAcI-kAryakArI) zraddhA hotI nathI tethI je samyagdarzananA lakSaNabhUta zraddhA yogikaruDhi-niruktithI arthAt svAtmAnubhUtirUpa yoga sahitanI siddha arthavALI che arthAt sAcI che = kAryakArI che ane te samIcina (sAcI-kAryakArI) zraddhA paNa vAstavamAM svAnubhUtinI mAphaka aviruddha kathana che arthAt tevI zraddhArUpa samyagdarzana te svAnubhUtirUpa samyagdarzana ja che. arthAt je ekane arthAt AtmAne jANe che te ja sarvane arthAt sAta/nava tattvone ane sAcA deva-guru-zAstrane jANe che kAraNa ke eka AtmAne jANatAM ja te jIva sAcA deva tatvano aMza anubhava kare che ane tethI ja te sAcA devane aMtarathI oLakhe che ane tema sAcA devane jANatAM ja arthAt (svAtmAnubhUti sahitanI) zraddhA thatAM ja te jIva tevA deva banavAnA mArge cAlatA sAcA gurune paNa aMtarathI oLakhe che ane sAthe-sAthe te jIva tevA deva banavAno mArga batAvatA sAcA zAstrane paNa oLakhe che. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAnubhUti vagaranI zraddhA nizcaya samyagdarzananI sAcI vyAkhyA AvI hovA chatAM vyavahAranayanA pakSavALAne samyagdarzananI AvI sAcI vyAkhyA mAnya nathI hotI athavA teo AvI vyAkhyAno ja virodha kare che ane tethI karIne teo samyagdarzana eTale sAta/nava tattvonI kahevAtI (svAtmAnubhUti vagaranI) zraddhA athavA sAcA devaguru-zAstranI kahevAtI (svAtmAnubhUti vagaranI) zraddhA eTaluM ja mAnatAM hoIne teone svAtmAnubhUti vagaranI zraddhA ane svAtmAnubhUti sahitanI zraddhA vacceno pharaka khabara hoto nathI athavA khabara karavA mAMgatA nathI; tethI karI teo samyagdarzana ke je dharmano pAyo che tenA vize ja ajANa rahIne AkhI jiMdagI kriyA-dharma uttama rIte karavA chatAM paNa saMsAranA aMta mATeno dharma pAmatA nathI ke je karuNA upajavatI vAta che. 66 (CKD Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 draSTino viSaya 23 samyadraSTi jIvano nirvicikitsAguNa sabhyadraSTi jIva, mAtra zuddhAtmAmAM ja 'huM paNuM' karato hovA chatAM potAne bIjA saMsArI jIvo, jevo ja arthAt karmothI malIna paNa anubhava karato hoya che ane tethI karIne te potAne anya saMsArI jIvothI uMco mAnIne temanA pratye ghRNA vagerenA bhAvo karato nathI, te ja teno nirvicikitsAguNa che tema jaNAve che, te anya sarve saMsArI jIvone paNa potAnA jevo ja arthAt svarUpathI siddha samAna ja samaje (jANe) che. paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthAH gAthA 584 anvayArtha:- ''jema jaLamAM kAMi (gadalImalinatA) rahe che. ThIka, e ja pramANe jyAM sudhI jIvamAM azucirUpa evAM karmo che tyAM sudhI huM (arthAt samyadraSTi = jJAnI) ane te sarva saMsArIjIvo sAmAnyarUpathI (arthAt samAna rItathI) nizcayapUrvaka karmothI malina che (evo sayyadraSTino nirvicikitsAguNa).'' arthAt samyadraSTi = jJAnI jIvane koIpaNa jIva pratye tucchabhAva nathI hoto paraMtu sarve jIvo pratye temane samabhAva = sAmyabhAva hoya che te ja samyadraSTi jIvano nirvicikitsAguNa che. (CKD) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 24 samyagdarzana mATenI yogyatA samyagdarzana mATenI jIvanI yogyatA vize jaNAve che, paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthAo: gAthA 724 anvayArtha:- "e AThe mULaguNo (vaDanA TeTA, pIpara, kamara, umara tathA pAkara e pAMce kSIravRkSane udambara kahe che. te trasa hiMsAnA sthAna che teno tyAga tathA traNa "makAra eTale ke madha, mAMsa ane madirA e traNano niyamathI tyAga e aSTamULaguNa che; athavA pAMca aNuvratonuM pAlana ne madha-mAMsa-madhuno nirAticAra tyAga te zrAvakanA ATha mULaguNa che-pU. gurudeva zrI kAnajIsvAmInA zrAvakadharmaprakAza uparanA pravacano pRSTha-45) svabhAvathI athavA kuLaparaMparAthI paNa Ave che arthAt gRhasthone prApta thAya che tathA A spaSTa che ke e mULaguNo vinA jIvone sarva prakAranA vrata tathA samyattva hoI zakatAM nathI." arthAt mULaguNone jIvanI samyagdarzana mATenI yogyatArUpa kahyA. ratnakaraMDaka zrAvakAcAra" zloka 66 anusAra- "muniomAM uttama gaNadharAdika deva madhatyAga, mAMsatyAga ane madhutyAga sAthe pAMca aNuvratone gRhasthonA ATha mULaguNa kahe che." pU. gurudeva zrI kAnajIsvAmInA zrAvakadharmaprakAza uparanA pravacano pRSTha-45 upara AgaLa jaNAve che ke- "ahIM zrAvakane madha-mAMsa vagereno tyAga hovAnuM kahyuM, paraMtu e dhyAna rAkhavuM ke pahelI bhUmikAmAM sAdhAraNa jijJAsune paNa madha-mAMsa-madhu-rAtribhojana vagere tIvra pApanAM sthAnono to tyAga ja hoya ja, ne zrAvakane to pratijJApUrvaka-niyamathI teno tyAga hoya che." gAthA 740 anvayArtha:- "gRhasthoe potAnI zakti anusAra pratimArUpathI vrata athavA vinA pratimArUpathI vrata, e pramANe banne prakArano saMyama paNa pAlana karavo joIe." arthAt sarve janoe mAtra AtmalakSe arthAt AtmaprApti arthe saMyama paNa pAlana karavo joIe. A ja vAta paramAtmaprakAza-mokSAdhikAra gAthA 64mAM A rIte jaNAvela che ke- "paMcaparameSTine vaMdana, potAnA azubha karmonI niMdA ane aparAdhonI prAyazcitAdi (pratikramaNa) vidhithI nivRtti, A badhuM puNyanuM kAraNa che, mokSanuM kAraNa nathI, eTalA mATe pahelI avasthAmAM pApane dUra karavA mATe jJAnI puruSa A badhuM kare che, karAve che ane karavAvALAne sAruM jANe che to paNa nirvikalpa zuddhopayoga avasthAmAM jJAnI jIva A traNemAMthI ekapaNa na kare, na karAve ane karavAvALAne sAruM na jANe (kAraNa ke nirvikalpa zuddhopayoga avasthAmAM jJAnI jIvane koI ja vikalpa nathI hotA)." arthAt bhUmikA anusAra upadeza hoya che anyathA nahi, ekAMte nahi. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya ra5 zubhopayoga nirjarAnuM kAraNa nathI paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthA - gAthA 76ra anvayArtha:- "budhdhinI maMdatAthI AvI paNa AzaMkA na karavI ke- zubhopayoga, eka dezathI paNa nirjarAnuM kAraNa thAya che kAraNa ke zubhaupayoga, azubhane lAvanAra hovAthI (arthAt jeo zubha upayogamAM dharma samaje che ane zubha upayogathI paNa nirjarA mAne che evo eka varga jaina samAjamAM che, teone atre samajAvela che ke svAtmAnubhUtirUpa nizcaya samyagdarzana vinAno zubhaupayoga niyamathI AtmAmAM alpa zubhanI sAthe sAthe mohanIyAdi ghAtI karmono Asrava paNa karAve che ane te mohanIyAdi ghAtI karmo niyamathI jIvane du:khanA karanArA che, arthAt azubhane lAvanArA che arthAt zubhaupayoga jIvane saMsArathI mukta karAvato nathI ema samajAvavuM che. paraMtu atre zubhaupayogano niSedha na samajavo, nahi to loko svacchede azubha ja Acaraze; atre uddeza zubha choDAvI, azubha mAM laI javAno nathI paraMtu nirjarA mAtra zuddha upayogathI ja thAya che tema jaNAvavuM che ane tethI jaNAvela che ke zubha upayoga) te nirjarAno hetu thaI zakato nathI tathA na to te zubha paNa kahI zakAya che." eTalA mATe zubha upayogathI nirjarA na samajavI ane A gAthAthI zubhano niSedha paNa na samajavo arthAt zubha upayoga te zuddha upayoganuM nirjarAnuM) kAraNa nathI paraMtu te zubha upayoga zubha bhAvonuM (arthAt vitarAga deva-guru-zAstranA saMyoganuM) kAraNa avazya che tethI mAtra-mAtra AtmAnA lakSe arthAt AtmAnI prAptinA arthe (samyagdarzana mATe) je yogyatArUpa zubhaupayoga che te apekSAe AcaravA yogya che kAraNa ke jIvane azubha upayogamAM rahevAno upadeza to koI ja zAstra ApatA nathI ane tethI karIne puNya(zubha) ne heya samajIne svacchede koI azubha upayogarUpe pariNamato hoya to te, potAnA anaMta saMsArane vadhAravAno ja upAya AcarI rahela che, ema samajavuM. atre zubhaupayogane nirjarAnuM kAraNa mAnela nathI, kAraNa ke guNazreNI nirjarAnuM eka mAtra kAraNa zuddhopayoga ja che, te apekSAe zubhaupayoga (puNya) heya che paraMtu koI svacchede anyathA samajIne jo Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubhopayoga nirjarAnuM kAraNa nathI puNyane heya kahI pAparUpe pariName to, evo to koIpaNa AcArya bhagavaMtono upadeza ja nathI ane evI apekSA paNa nathI; ratnakaraMDaka zrAvakAcAra zloka 148mAM paNa jaNAvela che ke- "pApa jIvano zatru che ane dharma jIvano mitra che, ema nizcaya karato thako zrAvaka jo zAstrane jANe che, to te nizcayathI zreSTha jJAtA athavA kalyANano jJAtA thAya che. ane AtmAnuzAsana gAthA 8 mAM paNa jaNAvela che ke- "pApathI duHkha ane dharmathI sukha e vAta laukikamAM paNa jagat prasiddha che ane sarva samaju manuSyo paNa ema ja mAne che. to jeo sukhanA arthI hoya temaNe pApa choDI niraMtara dharma aMgIkAra karavo." tethI niyamathI mAtra mAtra AtmalakSe zubhamAM ja rahevuM yogya che evo amAro abhiprAya che, jema ke ISTopadeza gAthA 3mAM kahyuM che ke:- vrato dvArA devapada prApta karavuM sAruM che, paNa are avratodvArA narakapada prApta karavuM sAruM nathI. jema chAyA ane tApamAM besI rAha jonArA baMne (puruSa) mAM moTo taphAvata che, tema (vrata ane avratanuM AcaraNa karanAra baMne puruSomAM moTo taphAvata che.)" AgaLa AtmAnuzAsana gAthA 239nI TIkAmAM paNa paMDita zrI ToDaramalajIe jaNAvela che kenizcaya draSTie jotAM eka zuddhopayoga ja upAdeya che. zubhAzubha sarva vikalpo tyAjya che. tathApi tevI tathArUpa dazAsaMpannatA prApta na thAya tyAM sudhI te ja dazAnI (zuddhopayogarUpa dazAnI) prAptinA lakSapUrvaka prazasta yoga (zubhaupayogarUpa) pravRtti upAdeya che. arthAt zubha vacana, zubha aMtaHkaraNa ane zubha kAyAparisthiti AdaraNIya che-prazaMsanIya che. paraMtu mokSamArgano sAkSAt kAraNa nathI to paNa zuddhopayoga pratye vRttino pravAha koI aMze lakSita thayo che, tevA lakSavAna jIvane paraMparAe kAraNarUpa thAya che." ane AtmAnuzAsana gAthA 240mAM paNa jaNAvela che ke- "prathama azubhapayoga chUTe to tenA abhAvathI pApa ane tanata pratikULa vyAkuLatArUpa du:kha svayaM dUra thAya, ane anukrame zubhanA paNa chUTavAthI puNya, tathA tarjanita anukULa vyAkuLatA-jene saMsAra pariNAmI jIvo sukha kahe che, teno paNa abhAva thAya......" mATe koI svacchede azubha upayogarUpe na pariName evI amArI vinaMti che kAraNa ke ema karatAM to ApanA bhavanA paNa ThekANA nahIM rahe, je vAta atyaMta karuNA upajAve tevI che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya 26 samyagdarzana vinA dravya cAritra paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthAH gAthA 769 anvayArtha:- "tathA je samyagdarzana vinA dravya cAritra tathA zrutajJAna hoya che te na to samyajJAna che tathA na sammacAritra che, agara che to te jJAna tathA cAritra, mAtra karmabaMdhane ja karavAvALAM che." arthAt atre prathama jaNAvyAM anusAra koI potAne dravya cAritrathI ja athavA kSayopazama jJAnathI ja, ame mokSamArgamAM ja chIe ema samajatA hoya ane ema samajAvatA hoya, to teone mATe lAla battI samAna A gAthA che. arthAt koIne paNa abhyAsarUpa dravya cAritra levAno koI ja bAdha nathI, paraMtu tenAthI jo koI potAne kRta-kRtya samajatAM hoya athavA samajAvatAM hoya ane potAne chaThuM athavA sAtamuM guNasthAnaka mAnatAM hoya athavA manAvatAM hoya ane zrAvaka potAne pAMcamAM guNasthAnakamAM sthita samajatAM hoya athavA samajAvatAM hoya to teone mATe A gAthA lAla batti samAna arthAt sAvadhAna karavA mATe che. eTale jo koI AvuM na samajatAM, potAne mAtra AtmAlakSe arthAt AtmaprApti arthe abhyAsarUpa cAritra mAnatAM, samajatAM hoya ane tenA arthe ja zrutajJAna ArAdhatA hoya to teo karmabaMdhanA kAraNathI aMze bacI zake che ane pUrve jaNAvyA anusAra potAnuM kalyANa paNa karI zake che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 sva-para viSayano upayoga karavAvALI paNa AtmajJAnI hoya paMcAdhyAyI uttarArdhanI gAthAoH gAthA 845 anvayArtha:- "te kSayopathamikazAnanuM vikalpapaNuM (arthAt paraMpadArthane jANavArUpa upayoga) jJAnacetanAnuM bAdhaka kAraNa thaI zakatuM nathI. (arthAt je koI ema mAnatAM hoya ke jIva parane jANe che ema mAnatAM mithyAtvI thaI javAya che athavA jIva parane jANe che ema mAnatAM samyagdarzanane bAdha thAya che arthAt samyagdarzana thatuM nathI, to atre samajAve che ke jJAnanuM parane jANavuM te samyagdarzana mATe bAdhaka kAraNa nathI), kAraNa ke je guNanI je paryAya thAya che te kathaMcit tarUpa (te guNarUpa) ja thAya che tethI kSayopathamikazAnano vikalpa jJAnacetanArUpa zuddhajJAnano verI nathI." arthAt jyAre jJAna parane jANe che tyAre te jJAnaguNa pote ja te AkAre thato hovA chatAM, te potAnuM svataHsiddha arthAt dhRvarUpa arthAt jJAnapaNuM choDato nathI ane tethI ja te para jANavArUpa jJAnaguNanuM pariNamana jJAna sAmAnyarUpa jJAnacetanAno (zuddhajJAnano) verI nathI, bAdhaka nathI, ema samajIne Avo Dara hoya to jarUra kADhI nAMkhavo Avazyaka che; A ja vAta AgaLa draDha karAve che. - gAthA 858 anvayArtha:- "jJAnopayoganA svabhAvano mahimAM ja koI evo che ke te (jJAnopayoga) pradIpanI mAphaka sva, tathA para bannenA AkArano ekasAthe prakAzaka che." A gAthAmAM jJAnano sva-para prakAzaka svabhAva darzAvela che ane tene ja jJAnano mahimA paNa jaNAvela che. gAthA 860 anvayArtha:- "je svAtmopayogI ja che te ja nizcayathI upayukta che evuM nathI (arthAt je mAtra svaupayogI che te ja samyagdaSTi che evuM nathI), tathA je parapadArthopayogI che te ja nizcayathI upayukta che evuM nathI (arthAt je mAtra parane jANe che te ja samyagadraSTi che evuM paNa nathI), paraMtu ubhaya (banne) viSayane viSaya karavAvALo ja (jANavAvALo ja) upayukta arthAt upayoga karavAvALo hoya che evo niyama che, e pramANe kriyAno adhyAhAra karavo joIe." arthAt samyakajJAna sva-paranA jJAna ane viveka sahita ja hoya che, anyathA nahi. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 draSTino viSaya bhAvArtha:- 'mAtra sva viSayano vA mAtra para viSayano ja upayoga karavAvALo koi upayogavALo hoya che evuM nathI, paraMtu sva-para viSayano upayoga karavAvALo paNa AtmAjJAnI hoya che.'' tethI jIva parane jANe che ema mAnatAM mithyAtvI thai javAya che athavA jIva parane jANe che ema mAnatAM samyagdarzanane bAdha thAya che arthAt samyagdarzana thatuM nathI Avo koI Dara hoya to choDI devo ane ulaTuM jJAna (AtmA) parane jANe che evuM kahevAM/mAnavAmAM koI ja bAdha nathI kAraNa ke te ja jJAnanI oLakhANa che anyathA to te jJAna ja nathI. gAthA 877 anvayArtha:- ''rAgAdika bhAvonI sAthe baMdhanI vyApti che paNa jJAnanA vikalponI sAthe baMdhanI vyApti nathI (arthAt AtmA parane jANe to tenAthI koI ja baMdha nathI, mAtra te = AtmA temAM rAgadveSa kare tenAthI ja baMdha thAya che, ane tethI mAtra paranuM jANavuM athavA jaNAvuM temAM tene baMdhanI vyApti nathI arthAt tenAthI koI ja baMdha nathI) arthAt jJAna vikalponI sAthe A baMdhanI avyApti ja che paraMtu rAgAdikonI sAthe jevI baMdhanI vyApti che tevI jJAnavikalponI sAthe vyApti nathI.'' arthAt AtmA kharekhara potAnA jJAnamAM racAtA AkArone ja jANe che parane jANato nathI (AMkhanI kIkInI jema) evI jJAnanI vyavasthA hovAM chatAM, arthAt AtmA para saMbadhInA potAnA jJeyAkArone ja jANe che, ane tevuM paranuM jANavuM koI ja rIte samyagdarzanamAM bAdhaka nathI tathA tevuM paranuM jANavuM koI ja rIte baMdhanuM kAraNa paNa nathI; ulaTuM, te apekSAe svamAM javAnI sIDI jarura che ke je vAta pUrve ame vistArathI samajAvela ja che kAraNa ke sthULathI ja sUkSmamAM javAya arthAt pragaTathI ja apragaTamAM ja ja javAya arthAt vyaktathI ja avyaktamAM javAya e ja niyama che. (c)2 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 pravacanasAra anusAra samyagdarzanano viSaya gAthA 33 TIkAH- "jema bhagavAna, yugapa pariNamatA samasta caitanyavizeSovALA kevaLajJAna vaDe, anAdinidhana-niSkAraNa-asAdhAraNa-svasaMvedyamAna-caitanyasAmAnya jeno mahimA che tathA cetakasvabhAva vaDe ekapaNuM hovAthI je kevaLa (ekalo, nirbheLa, zuddha, akhaMDa) che..." Avo che samyagdarzanano viSaya ane te caitanyasAmAnya hovAthI arthAt temAM sarva vizeSabhAvono abhAva hovAthI ja zuddhAtmAne = draSTinA viSayane aliMgagrAhya kahyo che arthAt A ja apekSAe aliMgagrahaNanA bola samajavAM jarUrI che, anyathA nahi arthAt ekAMte nahi kAraNa ke ekAMtato anaMta parAvartananuM kAraNa thavA sakSama che. gAthA 80 bhAvArtha:- "ahaMtabhagavAna ane potAno AtmA nizcayathI samAna che; vaLI ahaMtabhagavAna moharAgadveSa rahita hovAne lIdhe temanuM svarUpa atyaMta spaSTa che, tethI ja jIva dravya-guNaparyAyapaNe te (ahaMtabhagavAnanA) svarUpane mana vaDe prathama samajI le to "A je "AtmA' "AtmA' evo ekarUpa (kathaMcita sadeza) trikALika pravAha te dravya che, tenuM je ekarUpa rahetuM caitanyarUpa vizeSaNa te guNa che ane te pravAhamAM je kSaNavartI vyatireko te paryAya che ema potAno AtmA paNa dravya-guNa-paryAyapaNe tene mana vaDe khyAlamAM Ave che. e rIte trikALika nija AtmAne mana vaDe khyAlamAM laIne pachI-jema motIone ane dhoLAzane hAramAM ja aMtargata karIne kevaLa hArane jANavAmAM Ave che tema-AtmaparyAyone ane caitanyaguNane AtmAmAM ja aMtargarbhita karIne (samyagdarzanano viSaya) kevaLa AtmAne jANatAM pariNAmI-pariNAma-pariNatinA bhedano vikalpa nAza pAmato jato hovAthI jIva niSkriya cinmAtra bhAvane (zuddhopayoga) pAme che ane tethI moha (-darzanamoha) nirAzraya thayo thako vinAza pAme che. jo Ama che, to mohanI senA upara vijaya meLavavAno upAya meM prApta karyo che ema kahyuM. arthAt samyagdarzana prApta karyuM. zloka 7:- "jeNe anya dravyathI bhinnatA dvArA (prathama bhedajJAna) AtmAne eka bAju khaseDyo Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya che (arthAt paradravyothI alaga darzAvyo che) tathA jeNe samasta vizeSonA samUhane sAmAnyanI aMdara magna karyo che (dvitiya bhedajJAna) (arthAt samasta paryAyone dravyanI aMdara DUbI gayelA darzAvyA che) evo je A, uddhata mohanI lakSmIne (-Rddhine, zobhAne) lUMTI lenAro zuddhanaya (arthAt zuddhopayoga arthAt samyagdarzana = svAtmAnubhUti), teNe utkaTa viveka vaDe tattvane (AtmasvarUpane) vivakta (pragaTa) karyuM che." arthAt samyagdarzana prApta karyuM che. gAthA 240 TIkAH- "je puruSa anekAMtaketana (-anekAMtayukta) AgamajJAnanA baLathI, sakaLa padArthonA zeyAkAro sAthe milita thatuM vizada eka jJAna (zeyAkAro arthAt jJAnAkAro ke je jJAnanA ja banela hovAthI te AkArone gauNa karatAM ja jJAna sAmAnyamAtra 'zuddhAtmA' ke je samyagdarzanano viSaya che te ja prApta thAya che, jeno AkAra che evA AtmAne ('zuddhAtmA'ne zraddhAMto ane anubhavato thako (arthAt zraddhAno ane anubhavano viSaya eka ja che), AtmAmAM ja nityanizcaLa vRttine Icchato thako,..." atre samyagdarzana prAptinI vidhi jaNAvela che. 2 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 niyamasAra anusAra samyagdarzanano viSaya 62 have ApaNe zrI niyamasAra zAstrathI jANIzuM ke samyagdarzanano viSaya zuM che? ane samyadraSTi zenuM vedana kare che? te kayAM bhAvomAM rakta hoya che? vagere-. zloka 22:- 'sahajajJAnarUpI sAmrAjya jenuM sarvasva che evo zuddhacaitanyamaya mArA AtmAne jANIne (arthAt zuddhadravyArthikanaye karI potAne zuddhAtmA jANIne), huM A nirvikalpa thAu.'' arthAt zuddhacaitanyamaya AtmA te ja samyagdarzanano viSaya che kAraNa ke tene bhAvatA ja jIva nirvikalpa thAya che. zloka 23:- "dazi-jJapti-vRtisvarUpa (darzanajJAnacAritrarUpe pariNamatuM) evuM je eka ja cetanasAmAnyarUpa (arthAt zuddhadravyArthikanayanA viSayarUpa mAtra sAmAnyajIva-zuddhAtmAparamapAriNAmikabhAva) nija Atmatattva, te mokSecchuone (mokSano) prasiddha mArga che; A mArga vinA mokSa nathI.'' arthAt A sAmAnyajIvamAtra ke jene sahajapariNAmI athavA to paramapAriNAmikabhAvarUpa paNa kahevAya che te ja draSTino viSaya che, arthAt samyagdarzanano viSaya che ane tenAthI ja samyagdarzana thatAM, tene ja prasiddha mokSano mArga kahyo kAraNa ke samyagdarzanathI ja te mArgamAM praveza che. zloka 24:- 'parabhAva hovA chatAM (arthAt vibhAvarUpa audAyikabhAva hovA chatAM, te audAyika bhAvane zuddhadravyArthikanaye karI parabhAva jaNAvela che kAraNa ke te karmo arthAt paranI apekSAe = nimitte hoya che), sahajaguNamaNinI khANarUpa ane pUrNajJAnavALA zuddhAtmAne (paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmAne) ekane je (bhedajJAne karI) tIkSNabudhdhivALo zudghadraSTi (arthAt zuddhadravyArthikacakSuthI) puruSa bhaje che (arthAt te zuddha bhAvamAM 'huM paNuM' kare che), te puruSa parama zrIrUpI kAminIno (muktisuMdarIno) vallabha bane che.'' arthAt jIva zuddhAtmAmAM ekatva karIne samyagdarzana prApta thatAM mokSamArgamAM praveza pAmIne avazya muktine pAme che. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya zloka 25:- "e rIte para guNaparyAyo hovA chatAM (arthAt AtmA audAyika bhAvarUpe pariNamato hovA chatAM arthAt AtmA azuddharUpe pariNamela hovA chatAM), uttama puruSonA hRdayakamaLamAM (arthAt manamAM) kAraNa-AtmA virAje che (arthAt paramapariNAmikabhAvarUpa kAraNaparamAtmA virAje che-lakSamAM rahe che). potAthI utpanna evA te parabrahmamarUpa samayasArane - ke jene tuM bhajI rahyo che (arthAt jemAM tuM huM paNuM karI rahyo che, tene, he bhavyasArdUla (bhavyottama), tuM zIdhra bhaja (mAtra temAM ja upayoga rAkha), tuM te che." AcArya bhagavaMta kahe che ke tuM te che arthAt tuM mAtra temAM ja huM paNuM (ekatva) kara, ke je samyagdarzanano viSaya che ane teno ja anubhava thatAM samyagdarzana pragaTa thaI jAya che, tethI kahe che tuM te che, A ja samyagdarzananI rIta che. zloka 26:- "jIvatva kavacit sadgaNo sahita vikase che-dekhAya che, kavacit azuddharUpa guNo sahita vikase che (arthAt koI jIva pragaTa guNo sahita jaNAya che ane koInA guNo azuddharUpe pariNamela hovAthI azuddha bhAse che), kavacit sahaja paryAyo sahita vikase che (arthAt koI kAryasamayasArarUpa pariNamela hoya che, ane kavacit azuddha paryAyo sahita vikase che (arthAt koI jIvo saMsAramAM azuddha paryAyo sahita pariNamelA jaNAya che) A badhAthI sahita hovA chatAM paNa (arthAt koI pragaTabhAva zuddharUpe che athavA koI pragaTabhAva azuddharUpa hovA chatAM) paNa je A badhAthI rahita che (arthAt je zuddha, azuddha bhAvarUpa jaNAvela tamAma vizeSabhAvothI rahita che arthAt audayika, upazAmika, kSayopathamika ane kSAyikabhAvothI rahita che) evA A jIvatvane (arthAt paramapariNAmikabhAvarUpa pariNamatA zuddhAtmArUpa kAraNa samayasArane - kAraNa zuddha paryAyane) huM sakaLa arthanI siddhi mATe sadA namuM , bhAvuM chuM." kAraNa ke te samyagdarzanano viSaya che ane tethI te bhAvamAM ja huM paNuM' karatAM samyagdarzana pragaTe che ke jethI mokSayAtrAno prAraMbha thAya che ane kALe karI mokSa thatAM ja sakaLa arthanI siddhi thAya che, Avo bhAva A gAthAmAM vyakta karela che. zloka 30:- "sakaLa moharAgadveSavALo je koI puruSa paramagurunA caraNakamaLayugalanI sevAnA prasAdathI (arthAt paramaguru pAsethI tattva samajIne) - nirvikalpa sahaja samayasArane (arthAt paramapariNAmikabhAvarUpa kAraNa samayasArane) jANe che, te puruSa paramazrIrUpI suMdarIno priyakAMta thAya che." arthAt A kALe A nirvikalpa sahaja samayasArane jANavAvALAne paramaguru kahyAM che kAraNa ke A kALe samyagdarzanayukta jIvo bahu ja jUja hoya che ane tevA paramagurunA kahyA anusAra nirvilpa sahaja samayasArane je jANe che arthAt anubhave che te samyagdarzanayukta thaIne niyamathI mukta thAya che. zloka 34:- (amArA AtmasvabhAvamAM) vibhAva asat hovAthI (arthAt atyAre bhale amArA AtmAmAM audeyikabhAvarUpa vibhAva hoya paraMtu te kSaNika che, te traNe kALe rahevAvALo nathI, tethI asat Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasAra anusAra samyagdarzanano viSaya che) tenI amane ciMtA nathI; ame to hRdayakamaLamAM sthita (arthAt manamAM je zuddhadravyArthikanayanA viSayarUpa sahaja samayasArarUpa mAruM svarUpa che temAM sthita), sarva karmathI vimukta, zuddhaAtmAne ekane satata anubhavIe chIe, kAraNa ke anya koI prakAre mukti nathI, nathI, nathI ja." arthAt anya koI bhAva upAdeya nathI anya koI bhAva bhajavA jevo nathI; eka mAtra zuddhAtmAne bhajatA ja, anubhavatA ja ane temAM ja sthiratA karatAM ja mukti sahaja ja che anya koI rIte nathI, nathI, nathI ja(bhAra ApavA traNa vakhata nathI kahyuM che). gAthA 19 anvayArtha: - "TravyArthikanaye jIvo pUrvakathita paryAyothI vyatirita (rahita) che; paryAyanaye jIvo te paryAyathI saMyukta che, A rIte jIvo baMne nayothI saMyukta che." arthAt eka ja saMsArI jIvane jovAnI = anubhavavAnI draSTibhede bheda che, te jIvamAM koI bhAga zuddha athavA koI bhAga azuddha evuM nathI. paraMtu apekSAe arthAt dravyadraSTie athavA paryAyadraSTie te ja jIva anukrame zuddha athavA azuddha bhAse che; AthI je kAMI karavAnuM hoya to- te mAtra draSTi badalavAnI che, anya kAMI nahi. zloka 36: - "jeo be nayonA saMbaMdhane nahi ullaMghatA thakA (arthAt koIpaNa vAta apekSAe samajavAvALAM arthAt ekAMte zuddha athavA ekAMte azuddha kahevAvALAM-mAnavAvALAM e banne mithyAtvI, jyAre apekSAe zuddha ane apekSAe azuddha mAnavAvALAM-kahevAvALAM nayonA saMbaMdhane nahi ullaMdhatA jIvo samajavAM) paramajinanA pAdapaMkajayugalamAM matta thayelA bhramara samAna che (arthAt evA jIvo paramajinarUpa evA potAnA zuddhAtmAmAM paramapariNAmikabhAvamAM-kAraNasamayasAramAM-kAraNazuddhaparyAyamAM matta che.) evA je satparuSo teo zIdhra samaya-sArane (kArya samayasArane) avazya pAme che. pRthvI upara matanA kathanathI sajajanone zuM phaLa che (arthAt jagatanA jainetara darzanonAM mithyA kathanothI sajajanone zo lAbha che?)"arthAt je koI darzana A zuddhAtmArUpa kAraNasamayasArane anya koI rIte arthAt ekAMte zuddha samaje che athavA ekAMte azuddha samaje che te paNa jainetara darzana ja che arthAt mithyAdarzana ja che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya dhyAna vize have ApaNe thoDuMka dhyAna vize samajIne pachI AgaLa vadhIe. koIpaNa vastu vyaktiparisthitI Adi upara mananuM ekAgratApUrvaka nuM ciMtana dhyAna kahevAya che. ApaNe atyAra sudhI joyuM ke mananuM samyagdarzanamAM khUbaja mahatva che, jema ke samAdhitaMtra gAthA 35mAM jaNAvela che ke- "jenuM manarUpI jala rAga-dveSAdi taraMgothI caMcala thatuM nathI, te AtmAnA yathArtha svarUpane dekhe che-anubhave che, te Atmatattvane bIjo mANasa- rAga-dveSAdithI Akulita cittavALo (manavALo) mANasa dekhI zakto nathI." arthAt samyagdarzanano viSaya te paNa mana thakI ja ciMtana thAya che ane atindriya svAnubhUti kALe paNa te bhAvamana ja atindriyajJAnarUpa pariName che. tethI karIne mana kyA viSaya upara ciMtana kare che athavA mana kayA viSayomAM ekAgratA kare che tenA upara ja baMdha ane mokSano AdhAra che. jema ke paramAtmaprakAza-mokSAdhikAra gAthA 140mAM jaNAvela che ke-"pAMca IndriyonA svAmI manane tame vazamAM karo, te mananA vaza thavAthI te pAMca Indrio vazamAM thaI jAya che. jema ke vRkSanA mULano nAza thatAM pAMdaDA nizcayathI sUkAI jAya che." arthAt mana ja baMdhanuM kAraNa che ane mana ja muktinuM kAraNa che. A vAta koIe ekAMte na samajavI, A vAta apekSAe kahevAmAM AvI che; kAraNa ke je mana che te ja samyagdarzananuM nimitta kAraNa che ane baMdhanuM paNa nimitta kAraNa che e apekSAe vivekapUrvaka A vAta kahevAmAM AvI che. jema ke paramAtmaprakAza-mokSAdhikAra gAthA 157mAM jaNAvela che ke- "jeoe manane zIdhra ja vazamAM karIne potAnA AtmAne paramAtmAmAM na meLavyo (arthAt svAtmAnubhUti na karI), he ziSyA jeonI AvI zakti nathI, te yogathI zuM karI zake? (arthAt tevA jIvo adhyAtmayogathI svAtmAnubhUtirUpa phAyado laI zakatAM nathI)" A rIte mokSamArgamAM mananuM khUba ja mahatva hovAthI ghaNAM graMthomAM dhyAna vize ghaNuM badhuM jaNAvavAmAM AvyuM che, paraMtu atre teno mAtra thoDoka ullekha karIne ApaNe AgaLa vadhIzuM. dhyAna zubha, azubha ane zuddharUpa traNa prakAre hoya che, tenA cAra prakAra che - ArtadhyAna, rodradhyAna, dharmadhyAna ane zudhyAna; A cAra prakAranAM paNa peTA prakAro che. mithyAtvI jIvone ArtadhyAna ane rodradhyAna nAmanA be azubha dhyAna sahaja ja hoya che kAraNa ke tevAM ja dhyAnanAM, teone Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAna vize anAdinA saMskAra che; chatAM te prayatnapUrvaka manane azubhamAM jatuM aTakAvI zake che. te manane azubhamAM jatuM aTakAvavAnI AvI rIto che, jema ke- AtmalakSe zAstrono abhyAsa, AtmasvarUpanuM ciMtana, cha dravyorUpa lokanuM ciMtana, nava tattvonuM ciMtana, bhagavAnanI AjJAnuM ciMtana, karma-vipAkanuM ciMtana, karmanI vicitratAnuM ciMtana, lokanA svarUpanuM ciMtana vagere te karI zake che. AvuM mithyAtvI jIvonuM dhyAna paNa zubharUpa dharmadhyAna kahevAya che, nahi ke zuddharUpa dharmadhyAna; tethI tene apUrva nirjarAnuM kAraNa mAnyuM nathI kAraNa ke apUrva nirjarA mATe te dhyAna samyagdarzana sahita hovuM Avazyaka che arthAt zuddharUpa dharmadhyAna hovuM Avazyaka che. samyadraSTine A uparAMta zuddhAtmAnuM dhyAna mukhya hoya che ke jethI karI te guNazreNI nirjarA dvArA guNasthAnaka ArohaNa karatAM karatAM AgaLa zukladhyAnarUpa agnithI sarva ghAtI karmono nAza karI, kevalajJAna-kevaladarzana prApta kare che ane kALe karI siddhatvane pAme che. dharmadhyAnanA peTA prakArorUpa tamAma dhyAnanA prakAramAM AtmA ja kendramAM che arthAt koIpaNa samyakadhyAna tene ja kahevAya ke jemAM AtmAM ja kendramAM hoya ane AtmaprApti ja tenuM lakSa hoya. ghaNAM evuM mAne che ke AtmajJAna arthAt samyagdarzana dhyAna vagara thatuM ja nathI to teone ame kahIe chIe ke kharekhara samyagdarzana bhedajJAna vagara thatuM ja nathI, dhyAna vagara to thAya che. tethI samyagdarzana mATenI AvazyakatA te dhyAna nathI paraMtu zAstro thI sArI rIte nirNaya karela tattvanuM jJAna ane samyagdarzananAM viSaya nuM jJAna ane te jJAna thayAM bAda yathArtha bhedajJAna thatAM ja paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmAmAM huM paNuM thatAM ('sohaM thatAM) ja svAtmAnubhUtipUrvaka samyagdarzana pragaTe che; tethI Agraha dhyAnano nahi paraMtu yathArtha tattvanirNayano rAkhavo Avazyaka che ane te ja karavA yogya che. anyamatinA dhyAna, jevAM ke- koI eka biMdu upara ekAgratA karAve, to koI zvAsozvAsa upara ekAgratA karAve athavA to anya koI rIte, paNa jenAthI dehAdhyAsa ja draDha thato hoya evAM koIpaNa dhyAna kharekhara to ArtadhyAnarUpa ja che. AvA dhyAnathI manane thoDIka zAMti maLatI hovAthI loko chetarAya jAya che ane tene ja sAcuM dhyAna mAnavA lAge che. bIjuM, zvAsozvAsa levAthI ane teno sAro abhyAsa hoya, tene kaSAyano udabhava thAya tenI jANa thavAM chatAM, pote koNa che enuM svAtmAnubhUti pUrvakanuM jJAna nahi hovAthI, AvA badhAM ja dhyAno ArtadhyAnarUpa ja pariName che. te ArtadhyAnanuM phaLa che tiryaMcagati, jyAre krodha, mAna, mAyA-kapaTarUpa dhyAna te rodradhyAna che ane tenuM phaLa che narakagati; dharmadhyAnanA peTA prakAromAM AtmA ja kendramAM hovAthI ja tene sammadhyAna kahevAya che. manane cakAsavA mATe potAne zuM game che? te cakAsavuM, A che AtmaprAptinuM beromITaratharmomITara. A praznano uttara ciMtavavo. jyAM sudhI uttaramAM koIpaNa sAMsArika IcchA/AkAMkSA hoya tyAM sudhI potAnI gati saMsAra taraphanI samajavI ane jyAre uttara- eka mAtra AtmaprApti, evo hoya to samajavuM ke ApanA saMsArano kinAro bahu najIka AvI gayela che, mATe te mATeno puruSArtha vadhAravo. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draSTino viSaya 31 sAdhakane salAha sAdhaka AtmAe sau prathama to potAnuM lakSa duniyA uparathI haTAvIne "huM ane karmo ATaluM jarUrI samajI levA jevuM che kAraNa ke anAdithI je mArI rakhaDapaTTI cAle che te karmone kAraNe ja che. te karmo kAMI mAtra pudgalarUpa nathI, te karmo eTale mArA ja pUrve karelA bhAvo che ke jenAM nimitte te pudgalo karmarUpe pariNamela che. tethI samajavAnuM e che ke mane jo koIe sauthI adhika duHkhI karyo hoya to te mAtra ne mAtra huM ja chuM, arthAt te mAtra mArA ja pUrve karelA bhAvo che ke jenA nimitte, pudagala karmarUpa thayA. ane te pudgalarUpa karmono udaya thatAM ja huM tenA nimitte pariNamI ne duHkhI thayo. jo vyavasthA AvI ja hoyato huM ema kema vicArI zakuM ke koI anya vyaktie mane duHkhI karyo athavA mAruM ahita karyuM. kAraNa AvuM vicAratAM ja te vyakti sAthenA sAMkaLarUpa saMbaMdhamAM eka navI kaDI umerAya che ane mArAM navA karmo baMdhAya che ke jenA udaya vakhate pharIthI AvI ja rIte navAM karmo baMdhAvAnI saMbhAvanA ubhI ja raheze, AvAM anubaMdhane ja anaMtAnubaMdhI kaSAya kahevAya che. bIjano doSa jevAthI ArtadhyAna ane raudradhyAna thAya che, te na thAya tenA mATe sAdhaka jIve duHkha kALe evuM vicAravuM ke - "aho! meM AvuM duSkRtya pUrve karyuM hatuM? to te mATe mArA micchAmi dukkaDamAM (A che pratikramaNa) teM mATe huM pastAvApUrvaka mArI niMdA karuM chuM ane have pachIthI huM AvA bhAva kyAreya nahi karuM evI pratijJA (paccakakhANa) karuM chuM (A che pratyAkhyAna) ane je vyakti mane mArAM AvA bhAvothI (karmothI) choDAvavAmAM nimitta thayA che, te mArA parama upakArI che tethI te dhanyavAdane pAtra che." AvuM vicAratAM te vyakti pratye nahi roSa Ave ke nahi abhAva Ave, Avaze to mAtra kRtajJatA Avaze. ane huM ArtadhyAna ane raudradhyAnathI bacIne zubhabhAvarUpa dharmadhyAnamAM sthita rahevAthI ekato te vyakti sAthenI sAMkaLa tUTI jaze (vera chUTI jaze) ane navAM duHkhadAyaka karmono baMdha aTakI jaze. jethI karIne mumukSu jIve AvuM ja vicAravuM ane potAne tathA sarvene mAtra zuddhAtmA jevArUpa (jema pUrve apekSAe samajAvyo che evo, ekAMta nahi) bhAvamAM rahIne tattvano nirNaya ane samyagdarzana ja karavA yogya che. atre koI kahe ke Apa to zubhanI vAta karI rahyA cho? teone ame kahIye chIe ke koIpaNa jIva niraMtara koI ne koI (zubha athavA azubha) dhyAna/bhAva karIne anaMtAnaMta karmothI baMghAI ja rahyo che ane Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhakane salAha jo te prayatnapUrvaka AtmalakSe zubhamAM nahIM rahe, to niyamathI azubhamAM ja raheze ke jenuM phaLa narakagati tathA anaMta kALanI tiryaMcagati che; jyAre eka mAtra AtmalakSe je jIva zubhamAM prayatnapUrvaka rahe che, tene manuSyagati, deva, zAstra, guru tathA kevaLI prarupita jinadharma vagere maLavAnI saMbhAvanAo ubhI rahe che ane tenA kalyANanA daravAjA khullA rahe che ane tethI ja arthAt te ja apekSAe ame AtmalakSe zubhamAM rahevA kahIye chIe. paraMtu temAM eka mAtra lakSa AtmaprApti ja hovuM joIe, anyathA zubhabhAva paNa azubhabhAvanI jema ja jIvane bAMdhe che ane anaMta saMsAramAM rakhaDAve che, anaMta duHkhonuM kAraNa bane che. 93 koI ema mAne ke mumukSu jIvane yogyatA enA kALe thaI jaze, tenA mATe prayatnanI jarura nathI; to teone ame prazna karIe chIe ke Apa jIvanamAM paiso, pratiSThA, parivAra vagere mATe prayatna karo cho? ke pachI Apa kaho cho ke te enA kALe AvI jaze, bolo AvI jaze? to uttara apekSita ja maLe che ke amo tenA mATe prayatna karIe chIe. to ame prazna karIe chIe ke je vastu athavA saMyogo karmo anusAra Apa meLe AvIne maLavAnA che tenA mATe Apa khUbaja prayatna karo cho paraMtu je AtmAnA gharano che evo puruSArtha arthAt prayatnapUrvaka AtmAnA uddhAra mATe upara jaNAvela tathA anya AcaraNo jIvanamAM karavAmAM upekSA sevo cho. to Apa jaina siddhAMtanI apekSA na samajatAM tene anyathA ja samajyA cho evuM ja kahevuM paDaze kAraNa ke jaina siddhAMta anusAra koIpaNa kArya thavA mATe pAMca samavAyanuM hovuM Avazyaka che ane temAM AtmasvabhAvamAM puruSArtha e upAdAna kAraNa hoIne jo Apa tenI avagaNanA karI mAtra nimittanI rAha jotAM besI rahezo athavA niyati sAme joI besI rahezo to AtmaprApti thavI atyaMta kaThina che. tethI karIne mumukSu jIve potAno puruSArtha adhikamAM adhika Atmadharma kSetre pravartAvavo Avazyaka che ane thoDoka (alpa) ja kALa jIvananI jarurIyAtone arjIta karavAmAM nAMkhavo te prathama AvazyakatA che. jema AtmAnuzAsana gAthA 78mAM jaNAvela che ke- ''he jIva! AtmakalyANane arthe kaMIka yatna kara! kara! kema zaTha thaI pramAdI banI rahe che? jyAre e kALa potAnI tIvra gatithI AvI pahoMcaze, tyAre yatna karavA chatAM paNa te rokAze nahIM ema tuM nizcaya samaja. kyAre, kyAMthI ane kevI rIte e kALa acAnaka AvI caDaze, tenI paNa koIne khabara nathI. e duSTa yamarAja jIvane kAMI paNa sUcanA pahoMcADayA sivAya ekAeka humalo kare che teno kaMIka to khyAla kara. kALanI aprahata aroka gati AgaLa maMtra-taMtra ane auSadhAdi sarva sAdhana vyartha che.'' arthAt AtmakalyANane arthe ja sarva puruSArtha Adaravo. AgaLa AtmAnuzAsana gAthA 196mAM paNa jaNAvela che ke- ''aho! jagatamAM mUrkha jIvone zuM muzkela che? teo je anartha kare tenuM Azcarya nathI, paNa na kare te ja kharekhara Azcarya che. zarIrane pratidina poSe che, sAthe sAthe viSayone paNa teo seve che. te murkha jIvone kAMI paNa viveka nathI ke viSapAna karI amaratva Icche che! sukha vAMche che! avivekI jIvone kAMI paNa viveka ke pApano bhaya nathI. tema vicAra paNa nathI......... "" Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 draSTino viSaya ame jyAre pApa-tyAga vize jaNAvIe chIe, tyAre koI ema pUche che ke rAtribhojana tyAga vagere vrato athavA pratimAo to samyagdarzana bAda ja hoya che to amone te rAtribhojanano zo doSa lAge? to teone amAro uttara hoya che ke- rAtribhojanano doSa samyadraSTi karatAM mithyAdraSTi ne adhika ja lAge che kAraNa ke mithyAdraSTi tene rAcI-mAcIne sevato (karato) hoya che jyAre samyadraSTi to Avazyaka na hoya, anivAryatA na hoya to AvAM doSonuM sevana ja nathI karato ane jo koI kALe AvAM doSonuM sevana kare che to paNa bhIru bhAve ane roganA auSadha tarIke kare che, nahi ke AnaMdathI athavA svacchaMde kAraNa ke samyadraSTi jIvane to bhojana karavuM paDe che te paNa majaburIrUpa lAge che, rogarUpa lAge che ane tenAthI tvarAe chUTakAro ja Icche che. AthI koIpaNa prakArano chaLa koIe dharmazAstromAMthI grahaNa na karavo kAraNa ke dharmazAstromAM dareka vAto apekSAe hoya che, tethI karIne vrato ane pratimAo pAMcamA guNasthAnake kahI che teno artha evo na kADhavo ke anya koI nimna bhUmikAvALAMo tene abhyAsa arthe athavA to pApathI bacavA grahaNa na karI zake. balke saue avazya grahaNa karavA yogya ja che kAraNa ke jene duHkha priya nathI evA jIvo duHkhanA kAraNarUpa pApo kevI rIte AcarI zake? arthAt na ja AcarI zake. mAtra samajavAnI vAta eTalI ja che ke samyagdarzana pahelAMnAM aNuvratI athavA to mahAvratI e potAne anukrame pAMcamAM athavA chaThThA-sAtamAM guNasthAnake na samajatAM (mAnatAM) mAtra AtmArthe (arthAt AtmAnI prApti arthe) abhyAsarUpa grahaNa karela aNuvratI athavA mahAvratI samajavAM (mAnavAM) ane lokone paNa tema ja jaNAvavuM, ke jethI lokone chetaravAno doSa paNa nahiM lAge. ja tethI zAstramAMthI koIpaNa prakAranuM chaLa athavA viparIta arthAt chetarAmaNI vAta grahaNa na karavI paraMtu tene yathArtha apekSAe samajavuM dareka mumukSuo mATe atyaMta Avazyaka che kAraNa ke dareka zAstramAM spaSTa kahevAmAM Avela che ke paDavAno arthAt nicalA darajje javAno to koI upadeza Ape ja nahIMne? upadeza to mAtra upara caDhavA mATe ja che arthAt koi pahelAM guNasthAnakavALo vratI hoya to tene vrata choDavA nathI jaNAvyuM paraMtu tene anukULa guNasthAnaka prApta karavA mATe protsAhita karela che; tene anyathA grahaNa karI vrata-paccakakhANa choDI devA nahiM, te to mahA anarthanuM kAraNa che. to evo to koI AcArya bhagavaMta upadeza Ape ja nihaMne? arthAt koI ja na Ape paraMtu A to mAtra AjanA kALanA mAnavInI vakratA ja che ke te tene viparItarUpe grahaNa kare che, A ja rIte anAdithI ApaNe dharmane viparItarUpe grahaNa karatAM AvyA chIe ane mATe ja anAdithI rakhaDIe chIe. have to basa thAo! basa thAo! AvI viparIta prarUpaNA. jema ke puruSArthasiddhi-upAya gAthA 50mAM paNa kahyuM che ke- "je jIva yathArtha nizcaya svarUpane jANyA vinA (arthAt samyagdarzanane pAmyA Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhakane salAha vinA) tene ja (arthAt tene ja mAtra zabdarUpe grahaNa karIne) nizcaya zraddhAthI aMgIkAra kare che. te mUrkha bAhya kriyAmAM ALasu che ane bAhyakriyArUpa AcaraNano nAza kare che." ghaNAM sAdhakone prazna thAya che ke amane tattvanA abhyAsa chatAM AtmAno anubhava kema thato nathI? arthAt samyagdarzana kema thatuM nathI? teone amAro uttara che ke- jema yogya kAraNa ApyA vagara koIpaNa kArya thatuM nathI tema vairAgya AvyA vagara arthAt bhavarogathI trAsa lAgyA vagara, sukhanI AkAMkSA choDyA vagara, koIpaNa nayano pakSa athavA sAMpradAyika mAnyatAno Agraha choDyA vagara ane tattvane viparItarUpe grahaNa karIne svAtmAnubhUti arthAt samyagdarzana prApta thavuM ati vikaTa che; tethI sarve sAdhakone amArI vinaMti che ke Apa yogya kAraNa Apo arthAt vairAgyarUpa yogyatA keLavo ane pakSa-Agraha choDIne tattvano yathArtha nirNaya karazo to samyagdarzanarUpa kArya avazya thaze ja evo amAro abhiprAya che. bIjuM, ghaNAM sAdhakono prazna hoya che ke tamane AtmAno anubhava thayo tyAre zuM thayela? arthAta AtmAnA anubhava kALe zuM thAya? teone amAro uttara che ke- svAtmAnubhUtikALe zarIrathI bhinna evo siddhasadaza AtmAno anubhava thAya jemAM zarIrano koIpaNa jAtano anubhava na hoya jema ke- ghaNAM sAdhako amane prazna karatAM hoya che ke amane prakAzamaya AtmAno anubhava thayo athavA koI kahe che ke- ame ekadama haLavAM phUla jevAM thaI gayAM hoIe tevo anubhava thayo athavA koI kahe che ke- ame romAMcita thaI gayA, vagere. to AvA sAdhakone ame jaNAvIe chIe ke- AvA bhramothI chetarAvA jevuM nathI kAraNa ke svAtmAnubhUtikALe zarIrano koIpaNa jAtano anubhava hoto ja nathI mAtra siddhasadaza AtmAno ja anubhava hoya che arthAt aMze siddhasadaza AnaMdano anubhava hoya che arthAt aMze siddhatvano ja anubhava hoya che ane pachI AtmA bAbata koIpaNa prazna raheto ja nathI eTalo spaSTa anubhava hoya che. arthAt svAtmAnubhUti bAda zarIrathI bhedajJAna vartatuM hoya che, dA. ta.- svAtmAnubhUti bAda Apa darpaNanI sAme jyAre paNa jAo tyAre Apa koI trAhita vyaktine nihALatA ho evo bhAva Ave che. samyagdarzanane pAmyA bAda, pravacanasAra gAthA 202 anusAra, samyadraSTi jIvano vikAsakrama Avo hoya che- "sammadraSTi jIva potAnA svarUpane jANe che-anubhave che, anya samasta vyavahArabhAvothI potAne bhinna jANe che. jyArathI tene sva-paranA vivekarUpa bhedavijJAna pragaTa thayuM hatuM tyArathI ja te sakala vibhAvabhAvono tyAga karI cUkyo che ane tyArathI ja eNe TaMkotkIrNa nijabhAva aMgIkAra karyo che. tethI tene nathI kAMI tyAgavAnuM rahyuM ke nathI kAMI grahavAnuM-aMgIkAra karavAnuM rahyuM. svabhAvadraSTinI apekSAe Ama hovA chatAM, paryAyamAM te pUrvabaddha karmonA udayanA nimitte aneka prakAranA vibhAvabhAvorUpe pariName che. e vibhAvapariNati nahi chUTatI dekhIne te AkuLavyAkuLa paNa thato nathI tema ja samasta vibhAvapariNatine Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 draSTino viSaya TALavAno puruSArtha karyA vinA paNa raheto nathI. sakala vibhAvapariNati rahita svabhAvadraSTinA jorarUpa puruSArthathI guNasthAnonI paripATInA sAmAnya krama anusAra tene pahelA azubha pariNatinI hAni thAya che ane pachI dhIme dhIme zubha pariNati paNa chUTatI jAya che. Ama hovAthI te zubha rAganA udayanI bhUmikAmAM graha vAsano ane kuTuMbano tyAgI thaI vyavahAraratnatrayarUpa paMcAcArone aMgIkAra kare che. joke jJAnabhAvathI te samasta zubhAzubha kriyAono tyAgI che topaNa paryAyamAM zubha rAga nahi chUTato hovAthI te pUrvokta rIte paMcAcArane grahaNa kare che." je dharmamAM (arthAt jaina siddhAMtamAM) "sarva jIvo svabhAvathI siddha samAna ja che" ema kahyuM hoya tethI sarva jIvo ne potAnA samAna ja jotAM, kyAMya vera-virodha ne avakAza ja kyAMthI hoya? arthAt vizvamaitrInI bhAvanA ja hoya. ane tevAM dharmamAM dharmanA ja nAme vera-virodha ane jhaghaDA thAya to, temAM samajavuM ke avazya ApaNe dharmanuM hArda samajyA ja nathI mATe kyAMya dharma arthe vera - virodha ke jhaghaDA na hoya kAraNa ke dharma darekanI samajaNa anusAra darekane pariNamavAno ane tethI temAM matabheda avazya rahevAnA ja paraMtu te mata-bheda ne mata-bhedathI adhika, koI rAga-dveSanA kAraNa rUpa vera-virodha ane jhaghaDAnuM rUpa ApavuM te, te ja dharma mATe mRtyughaMTa samAna che. AthI amo to sarve ne eka ja vAta jaNAvIe chIe ke dharmane nAme AvAM vera-virodha ane jhaghaDAo hoyato tene khatama karI devAM ane sarve janoe potAnA manamAMthI paNa kADhI nAMkhavA anyathA te vera-virodha ane jhaghaDAo Apane mokSa to dUra, anaMta saMsAranuM ja kAraNa banaze. tethI jene je veravirodha hoya te kSamAvI devo ja hitAvaha che ane bhUlI javoja hitAvaha che ane temAM ja jinadharmanuM hita samAyeluM che kAraNa ke Avo vera-virodha ane jhaghaDA paNa dharmane viparItarUpe grahaNa karela che tenuM ja phaLa che; anyathA jeNe dharma samyakarUpe grahaNa karela hoya tenA manamAM vera-virodha kema uTha? arthAt mAtra karuNA ja janme, nahi ke vera-virodha athavA jhaghaDA, A samajavAnI vAta che ane tethI sarve janoe dharma nimittanA vera-virodha athavA jhaghaDA bhUlIne satya dharmano phelAvo karavA jevo che ema amAruM mAnavuM che. ec 02 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97. 32 niyamasAra anusAra dhyAna anai samyagdarzanano viSaya AgaLa ApaNe niyamasAranI gAthAo tathA loko joIzuM ke jemAM samyagdarzanano viSaya ane samyadraSTinAM dhyAnano viSaya, TharavAno viSaya jaNAvela che. gAthA 38 anvayArtha:- "jIvAdi bAhya tattva heya che; karmopAdhijanita guNaparyAyothI vyatirikta AtmA AtmAne upAdeya che." atre je jIvAdi vizeSarUpa (arthAt paryAyarU5) tattvo heya kahyAM che arthAt karmonA nimitte thayela jIvanA vizeSabhAvo (arthAt vibhAva paryAyo) ne heyarUpa jaNAvela che teno artha evo che ke te bhAvomAM samyagdarzana mATe huM paNuM nathI karavAnuM te apekSAe te heyarUpa che. jyAre te paryAyo (arthAt pUrNa dravya)mAM chupAyela sAmAnyabhAva arthAt paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA samyagdarzanano viSaya hovAthI AtmAne upAdeya che, temAM ja huM paNuM karavA yogya che kAraNa ke te trikALI zuddhabhAva che ane zuddhadravyArthikanayanA cakSuthI AtmA mAtra eTalo ja che ane tevo ja (zuddha ja) che. tethI A zuddhAtmA sivAyanA tamAma bhAvo jIvamAM ja thatAM hovAM chatAM, te anyanA lakSe thatAM hovAthI, temAM samyagdarzananA arthe huM paNuM (ekatva) karavA jevuM nathI tethI te apekSAe teo jIvanA bhAva ja nathI tema pUrve jaNAvela che, te ja bhAva AgaLa gAthAmAM darzAvyo che. zloka 60:- "satatapaNe akhaMDa jJAnanI (arthAt je jJAna vikalpavALuM che te khaMDa khaMDa che tethI te jJAnAkArone gauNa karatAM ja akhaMDa jJAnanI prApti thAya che ane te ja paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA kahevAya che) sadabhAvanAvALo AtmA (arthAt "huM akhaMDa jJAna chuM" evI sAcI bhAvanA jene niraMtara varte che te AtmA) saMsAranA ghora vikalpane pAmato nathI, paraMtu nirvikalpa samAdhine prApta karato thako parapariNatIthI dUra, anupama, anagha (doSa rahita, niSpApa, maLarahita) cinmAtrane (caitanyamAtra AtmAne) pAme che." arthAt te jIva samyagdarzana pAme che; te jIva AtmajJAnI thAya che. gAthA 43 anvayArtha:- "AtmA (paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA) nidaMDa, nirlaMda, nirmama, niHzarIra, nirAlaMba, nirAga, nirdoSa, nirmUDha ane nirbhaya che." zloka 64:- "je AtmA bhavyatA vaDe prerita hoya, te AtmA bhavathI vimukta thavA (arthAt Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 draSTino viSaya samyadraSTi thavA ane mokSamArgamAM AgaLa vadhavA) arthe niraMtara A AtmAne (arthAt upara jaNAvela zuddhAtmAne) bho ke je (AtmA) anupama jJAnane Adhina che, je sahaja guNamaNinI khANa che, je (sarva) tattvomAM sAra che ane je nija pariNatInA sukhasAgaramAM magna thAya che.'' zloka 66:- "je anAkuLa che, acyuta che, janma-mRtyu-rogAdi rahita che, sahaja nirmaLa sukhAmRtamaya che, te samayasArane (arthAt paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA ke jene kAraNa samayasAra athavA kAraNazuddha paryAya paNa kahevAya che tene) huM samarasa (arthAt temAM ja eka rasa thaI ne, temAM ja ekatva karIne) vaDe sadA pUjuM chuM.'' arthAt huM sadA samayasArarUpa-paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmAnI ja bhAvanA bhAvuM chuM. gAthA 44 anvayArtha:- ''AtmA (zuddha dravyArthikanayano viSaya evo zuddhAtmA) nigraMtha, nIrAga, niHzalya, sarvadoSavimukta, niSkAma, ni:krodha, nirmAna ane nirmada che.'' AgaLa AcArya bhagavaMta kahe che ke strI -puruSa Adika paryAyo, rasa-gaMdha-varNa-sparza ane saMsthAna tema ja saMhanana vagere rUpa pudgalanI paryAyo to AtmAnI nathI ja paraMtu tevA je bhAva AtmAmAM thAya che temAM paNa mAruM 'huM paNuM' nathI tenAthI vyatirikta je paramapAriNAmikabhAva rUpa zuddhAtmA che, temAM ja mAtra mAruM 'huM paNuM' che; tethI karIne tevo jIva koIpaNa liMgathI (arthAt vizeSarUpa pariNamanathI-paryAyathI) grahaNa thAya tevo nathI, tevo jIva mAtra avyaktarUpa che ane te pUrve jaNAvyA anusAra bhAvamanano viSaya thAya che ane te ja zuddha dravyArthikanayanA viSayarUpa zuddhAtmAnI apekSAe ''sarva jIvo svabhAvathI siddha samAna ja che'' ema kahevAya che ane tevo zuddhAtmA ja upAdeya che arthAt ekatva karavA yogya che. zloka 73:- 'zuddhanizcayanayathI muktimAM tema ja saMsAramAM taphAvata nathI' Ama ja kharekhara, tattva vicAratAM zuddha tattvanA rasika puruSo kahe che.'' arthAt zuddhadravyArthikanayathI jIva traNe kALa saMpUrNa zuddha ja che nahi ke jIvano koI bhAga zuddha ane bIjo bhAga azuddha. naya paddhatimAM pUrNadravya (pramANanuM dravya ja) malina paryAyarUpa athavA pUrNazuddharUpa vagere, apekSAe kahevAya che ane tema ja samajAya che, anyathA ekAMte nahi; jo tene ekAMte malina athavA zuddharUpa mAnavAmAM Aveto te jainadarzana bAhya ja samajavAM. AgaLa AcArya bhagavaMta samyagdarzana prApta karavAM mATe kaI rIte ane zenAthI bhedajJAna karavuM te jaNAve che, jema ke- nArakAdi paryAyo, mArgaNA sthAno, guNasthAno, jIvasthAno, bALa-vRddha vagere zarIranI avasthAo, rAga-dveSarUpa kaSAyo huM nathI, huM teno kartA, kArayitA nathI athavA anumodaka paNa nathI arthAt temAM mAro koI kartAbhAva nathI ane tene sArAM mAnato paNa nathI. gAthA 82 anvayArtha:- '"Avo bheda6-abhyAsa thatAM jIva maghyastha thAya che (arthAt jJAnIne Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasAra anusAra dhyAna ane samyagdarzanano viSaya labdhamAM zuddhAtmA ane upayogamAM vartamAna dazA hovAthI, jJAnI te vartamAna azuddhadazAmAMthI mukta thavAnAM upAya tarIke cAritra grahaNa vagere kare che ke jenAthI te sAkSAt zuddhAtmArUpa mukti meLavI zake nahi ke puNyanA lakSarUpa cAritra arthAt A puruSArtha zuddhAtmAnA Azraye, karmothI mukti meLavavA mATe ja hoya che, anyathA nahi), tethI cAritra thAya che. tene cAritrane) draDha karavA nimitte huM pratikramaNAdi kahIza." gAthA 83 anvayArtha:- "vacanaracanAne choDIne (arthAt je pratikramaNasUtra rUpa vacana racanA che te vikalparUpa hovAthI tene choDIne nirvikalpa zuddhAtmAne bhAvavo, anubhavavo ane temAM ja sthira thavuM te ja pratikramaNAdinuM lakSa che ane jo te lakSa ja siddha thaI jatuM hoya, to te vacanaracanArUpa pratikramaNanI AvazyakatA pUrI thaI jAya che), rAgAdibhAvonuM nivAraNa karIne (arthAt jIvanA rAgAdi je bhAvo che tene dhyAnamAM na letA arthAt tene gauNa karIne arthAt te rAgAdibhAvomAM huM paNuM nahi karIne), je AtmAne (paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmAne) dhyAve che, tene (paramArtha) pratikramaNa hoya che." gAthA 9ra anvayArtha: - "uttamArtha (uttama padArtha) AtmA che (te zuddhAtmAmAM) temAM sthita munivaro karmane haNe che tethI dhyAna ja (zuddhAtmAnuM dhyAna jo kharekhara uttamArtha nuM pratikamaNa che." zloka 122:- "samasta vibhAvane tathA vyavahAramArganA ratnatrayane choDIne (arthAt samasta vibhAvane gauNa karI ane vyavahAra ratnatrayanAM sarva vikalpo zAMta karIne) nijatattva vedI (nija Atma tattvane jANanAra - anubhavanAra) matimAne puruSa zuddha AtmatattvamAM niyata (joDAyeluM) evuM je eka nijajJAna, bIjuM zraddhAna ane vaLI bIjuM cAritra teno Azraya kare che." zloka 123:- "AtmadhyAna sivAyanuM bIjuM badhuM ghora saMsAranuM mULa che (arthAt dhyAna mAtra zuddhAtmAnuM ja zreSTha che) ane dhyAna dhyeyAdika sutapa (arthAt dhyAna, dhyeya vagerenA vikalpavALuM zubha tapa paNa) kalpanAmAtra ramya che (arthAt kharekhara sAruM nathI, kalpanAmAtra sAruM che); evuM jANIne dhImAna (budhdhimAna puruSa) sahaja paramAnaMdarUpI pIyUSanA pUramAM DUbatAM (lIna thatAM) evA sahaja paramAtmAno (paramapariNAmikabhAvarUpa kAraNa paramAtmAno) ekano Azraya kare che." gAthA 93 anvayArtha:- "(zuddhaAtmAnA) dhyAnamAM lIna sAdhu sarva doSono parityAga kare che; tethI dhyAna ja (arthAt te zuddhAtmAnuM dhyAna jo kharekhara sarva aticAranuM pratikramaNa che." gAthA 95 anvayArtha:- "samasta jalpane (vacana vistArane arthAt vikalpone) choDIne (arthAt gauNa karIne) ane anAgata zubha-azubha nuM nivAraNa karIne (arthAt zubhAzubha bhAvone gauNa karIne arthAt zubha-azubha bhAvonA vikalpone choDIne arthAt sarva vibhAvabhAvone gauNa karIne arthAt samayasAra gAthA-6 anusArano bhAva arthAt je pramatta paNa nathI ane apramatta paNa nathI evo eka jJAyakabhAvarUpa) je AtmAne (arthAt zuddhadravyArthikanA nA viSayarUpa zuddhAtmAne) dhyAve che tene (nizcaya) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 draSTino viSaya pratyAkhyAna che.'' arthAt sarva puruSArtha mAtra AtmasthiratArUpa cAritra mATe ja ke je sAkSAta kevaLajJAnanuM kAraNa che. gAthA 96 anvayArtha:- '"kevaLajJAna svabhAvI, kevaLadarzanasvabhAvI, sukhamaya ane kevaLazakti svabhAvI te huM chuM; ema jJAnI ciMtave che.'' arthAt jJAnI potAne kAraNa samayasArarUpa zuddhAtmA ja anubhave che. zloka 128: - ''samasta munijanonA hRdayakamaLano (manano) haMsa evo je A zAzvata (trikALI zuddha) kevaLajJAnanI murtirUpa (jJAnamAtra), sakaLavimaLa draSTimaya (zuddha dravyarthikanayano viSaya-zuddhadravyadraSTino viSaya evo zuddhAtmA), zAzvata AnaMdarUpa, sahaja parama caitanya zaktimaya (paramapAriNAmika jJAnamaya) paramAtmA jayavaMta che.'' arthAt tene ja bhAvavA jevo che, temAM ja 'huM paNuM' karavAM yogya che. gAthA 97 anvayArtha:- 'je nija bhAvane choDato nathI (arthAt paramapAriNAmikabhAvarUpa sahaja pariNamana, traNe kALe evuM ne evuM ja thavAthI arthAt upajavAthI ane te ja teno nija bhAva hovAthI, jaNAvela che ke te nijabhAvane choDato nathI ane bIjuM jJAnIne labdharUpe te ja bhAva raheto hovAnI apekSAe paNa kahyuM che ke nijabhAva ne choDato nathI) kAMI paNa para bhAvane grahato nathI (arthAt koIpaNa parabhAva mAM 'huM paNuM' na karato hovAthI tene grahato nathI ema kahyuM che), sarvane jANe-dekhe che (arthAt tene jJAnamAtra bhAvamAM ja 'huM paNuM' hovAthI sarvane jANe-jove che paraMtu paramAM 'huM paNuM' karato nathI), te ''huM chuM'' (arthAt zuddhAtmA te ''huM chuM.'') ema jJAnI ciMtave che.'' arthAt anubhave che ane dhyAve che arthAt te ja dhyAnano ane samyagdarzanano viSaya che. zloka 129: - 'AtmA AtmAmAM nija Atmika guNothI samRddha AtmAne (arthAt zuddhAtmAne) -eka paMcamabhAvane (arthAt paramapAriNAmikabhAvarUpa AtmAne) jANe che ane dekhe che (anubhave che); te sahaja eka paMcamabhAvane (arthAt AtmAnA sahaja pariNamanarUpa paMcamabhAva - paramapAriNAmikabhAvane) eNe choDyo nathI ja ane anya evA paramabhAvane (arthAt audeyika, upazama ane kSayopazama bhAvane) ke je kharekhara paudgalika vikAra che tene -e grahato nathI ('huM paNuM' karato nathI) ja.'' zloka 133:- 'je muktisAmrAjyanuM mULa che (arthAt samyagdarzanano viSaya che kAraNa ke samyagdarzana e muktisAmrAjyanuM mULa che) evA A nirUpama, sahaja paramAnaMdavALA cidrupane (caitanyanA svarUpane = sAmAnya jJAnamAtrane) ekane DAhyA puruSoe samyaka prakAre grahavuM yogya che (arthAt eka sAmAnya jJAnamAtra bhAva ke je sahaja pariNamanayukta paramapAriNAmikabhAva che temAM ja DAhyA puruSoe 'huM paNuM' karavAM yogya che); tethI he mitra! tuM paNa mArA upadezanA sArane (arthAt A ja sarva jinAgamono sAra che arthAt samayano sAra che arthAt samayasArane) sAMbhaLIne, turaMta ja ugrapaNe A caitanya camatkAramAtra pratye tAruM valaNa kara'' Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasAra anusAra dhyAna ane samyagdarzanano viSaya 101 arthAt tuM paNa tene ja lakSamAM le ane temAMja huM paNuM kara ke jethI tuM paNa AtmajJAnI tarIke pariNamI jaIza arthAt tane paNa samyagdarzana pragaTa thaze; arthAt ane samyagdarzananI rIta jaNAvela che. zloka 135:- "mArA sahaja samyagdarzanamAM, zuddha jJAnamAM, cAritramAM, sukRta ane duSkRtarUpI karmaThaMdanA saMnyAsakALamAM (arthAt samayasAra gAthA-6 anusArano bhAva arthAt je pramatta paNa nathI ane apramatta paNa nathI evo eka jJAyakabhAvarUpa) saMvaramAM ane zuddha yogamAM (zuddhopayogamAM) te paramAtmAM ja che (arthAt samyagdarzanAdi badhAyano Azraya - avalaMbana zuddhAtmA ja che ke je siddhasama ja bhAva che); muktinI prApti mATe jagatamAM bIjo koIpaNa padArtha nathI, nathI." arthAt draSTinA viSayanI ja draDhatA karAvela che. zloka 136: - "je kyAreka nirmaLa dekhAya che, kyAreka nirmaLa tema ja anirmaLa dekhAya che, vaLI kyAreka anirmaLa dekhAya che arthAt zuddha naya (dravyadraSTi) thI nirmaLa jaNAya che, pramANadraSTithI nirmaLa tema ja anirmaLa dekhAya che ane azuddhanaya (paryAyadraSTi) thI anirmaLa dekhAya che ane tethI ajJAnI ne mATe je gahana che (eTale ja ghaNAM loko AtmAne ekAMte zuddha athavA azuddha ghArI le che ane bIje loko AtmAno eka bhAga zuddha ane eka bhAga azuddha evI ghAraNA karI le che), te ja - ke jeNe nijajJAnarUpI dIpaka vaDe pApa timirane naSTa karyuM che te ja (arthAt jeNe prajJAchINI arthAt tIvrabudhdhi vaDe sarva vibhAvabhAvane gauNa karIne je paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA grahaNa karyo che arthAt temAM ja "paNuM' karyuM che ane tema karatAM ja samyagdarzanarUpa dIpa pragaTAvIne pApa timirane naSTa karyuM che, te ja zuddhAtmA) sapuruSonA (jJAnInA) hRdayakamaLarUpI gharamAM (manamAM) nizcayapaNe saMsthita che (sArI rIte sthiratA pAmeluM che)." gAthA 102 anvayArtha:- "jJAnadarzanalakSaNavALo zAsvata eka AtmA mAro che; bAkInA badhA saMyogalakSaNavALA bhAvo mArAthI bAhya che." A bhedajJAnanI gAthA che temAM samyagdarzana mATenuM bhedajJAna kaI rIte karavuM te jaNAvela che ke je "jovA - jANavAvALo AtmA che te huM ane anya sarve bhAvo (yo) temAM gauNa karavAnA hovAthI ja te bhAvo bAhya kahyAM kAraNa ke tenAthI ja bhedajJAna karavAnuM che. zloka 148:- "tattvamAM niSNAta budhdhivALA jIvanA hRdayakamaLarUpa atyaMtaramAM (bhAvamanamAM) je susthita (sArI rIte sthiratA pAmeluM) che, te sahaja tattva (paramapariNAmikabhavarUpa sahaja pariNAmi zuddhAtmA) jayavaMta che (te ja sarvasva che). te sahaja teje mohAMdhakArano nAza karyo che (arthAt darzanamohano upazama, kSayopazama athavA to kSaya karela che) ane te (sahaja teja) (samyagdarzanano viSaya) nija rasanA phelAvathI prakAzatA jJAnanA prakAzamAtra che." Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 draSTino viSaya zloka 149:- "vaLI, je (sahaja tattva = zuddhAtmA) akhaMDita che (arthAt AtmAmAM koI bhAga zuddha ane koI bhAga azuddha ema nathI, pUrNa AtmA-akhaMDa AtmA ja dravyadraSTie zuddhAtmArUpa jaNAya che), zAzvata che (arthAt traNe kALa evone evo upaje che = pariName che), sakaLa doSathI dUra che (arthAt sakaLa doSathI bhedajJAna karela hovAthI te zuddhAtmA sakaLa - doSathI dUra che), utkRSTa che (arthAt siddhasadazabhAva che), bhavasAgaramAM DUbelA jIvasamUhane (arthAt sarva saMsArIjIvone) naukA samAna che (arthAt muktinuM kAraNa che arthAt samyagdarzanano viSaya che) ane prabaLa saMkaTonA samUharUpI dAvAnaLane (arthAt koIpaNa prakAranA upasargarUpa saMkaTomAM pote zAMta rahevA) mATe jaLa samAna che (arthAt zuddhAtmAnuM avalaMbana letAM ja saMkaTo gauNa thaI jAya che, para thaI jAya che), te sahaja tattva ne huM pramodathI satata namuM chuM." arthAt pramodathI satata bhAvuM chuM, tenuM ja dhyAna karuM chuM. gAthA - 107 anvayArtha- "nokarma ane karmathI rahita (arthAt prathama, pudgalathI bhedajJAna karyuM ke je AtmAthI pragaTa bhinna che) tathA vibhAvaguNaparyAyothI vyatirikta (arthAt bIjuM, AtmA je karmo nA nimitte vibhAvabhAva rUpa arthAt audeyika bhAva rUpa pariName che tenAthI bhedajJAna kyuM arthAt te bhAvo thAya che to AtmAmAM janmArAmAM ja paraMtu te bhAva mAruM svarUpa na hovAthI temAM huM paNuM nahi karatAM arthAt tene gauNa karatAM ja tenAthI rahita zuddhAtmA prApta thAya che, tevA) AtmAne (arthAt zuddha AtmAne) je dhyAve che, te zramaNane (parama) AlocanA che." zloka - 15ra:- "ghora saMsAranA mULa evAM sukRta ane duSkata ne sadA AlocI AlocIne (arthAt arthAt samayasAra gAthA-6 anusArano bhAva arthAt je pramatta paNa nathI ane apramatta paNa nathI evo eka zAkabhAvarUpa ane bIjuM, atre puNya ane pApa, baMnene ghora saMsAranA mULa kahyAM, tenA vize ame pUrve jaNAvyA anusAra samajavuM arthAt banne AtmAne baMdhanarUpa hoIne saMsArathI mukti mATe IcchanIya nathI chatAM koIe evuM samajavuM ke pApane puNya, e baMne heya hovAthI ApaNane pApa karavAno paravAno maLela che. tevuM samajaze te niyamathI anaMtasaMsArI ja che paraMtu pApano vicAra paNa nahi karatAM, mAtra AtmalakSe sukRta karavA jevuM che ane te zubhabhAva paNa zuddhabhAvathI viruddhabhAva hovAthI, zuddhabhAvamAM 'paNuM' karatAM athavA mAtra zuddhabhAvanAM lakSe bhale Apa niyamathI zubhamAM ja raho paNa tenA upara AdarabhAve nahi. AdarabhAva mAtra zuddhabhAva upara ja ane rahevuM paNa che zuddhabhAvamAM ja paraMtu je Apa zuddhabhAvathI alita thAva athavA zuddhabhAvanI prApti na thaI hoyato zuddhabhAvanAM lakSe rahevuM niyamathI zubhamAM ja. azubhabhAvano to paDachAyo paNa levA yogya nathI, tethI atre koIe chaLa grahaNa karI zubhabhAva choDIne azubhanuM AcaraNa na karavuM. trIjuM, ane draSTinA viSayarUpa zuddhAtmA ISTa che ke jemAM sukRta ane duSkRtarUpa vibhAvabhAvane sadA AlocI AlocIne arthAt atyaMta gauNa karIne) huM nirUpAdhika (svAbhAvika) guNavALA zuddhAtmAne AtmAthI ja avalaMbuM chuM. (arthAt zuddhAtmAmAM ja rahevAno prayatna karuM chuM, pachI Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasAra anusAra dhyAna ane samyagdarzanano viSaya (arthAt tenAthI ja) dravyakarmasvarUpa samasta prakRtine atyaMta nAza pamADIne (arthAt ghAtIkarmano nAza karI kevaLajJAna-kevaLadarzanarUpa) sahaja vilasatI jJAna lakSmIne huM pAmIza.'' arthAt sabhyadraSTi jIvane paNa dhyAnanA viSayarUpa zuddhAtmA ja che. 103 zloka - 155:- ''jeNe jJAnajyoti vaDe (arthAt jJAnamAtrabhAvanA avalaMbane) pApatimiranA puMjano nAza karyo che (arthAt tenuM 'huM paNuM' jJAnamAtrabhAva = paramapAriNAmikabhAvamAM ja hovAthI sarva pAponA udayarUpa audeyika bhAvane atyaMta gauNa karyA che) ane je purANa (sanAtana arthAt trikALI zuddha) che evo AtmA parama saMyamIonA cittakamaLamAM (bhAvamanamAM) spaSTa che. te AtmA saMsArI jIvonA vacana-manomArgathI atikrAMta che (vacana ane manathI spaSTa karI zakavA athavA vyakta karI zakavA yogya nathI). A nikaTa paramapuruSamAM (arthAt A nikaTamAM ja mokSa pAmavA yogya puruSamAM) vidhi zo ane niSedha zo?'' arthAt AvA zuddhAtmAmAM magna rahevAvALA parama puruSa, koI vidhi anusare athavA na anusare to temane temAM koI ja doSa nathI tethI temanAM mATe koI vidhi- niSedha nathI ema jaNAvela che. zloka 156:- ''je sakaLa indriyonA samUhathI utpanna thatAM kolAhalathI vimukta che (arthAt je jJAna sakaLa indriyothI thAya che tevAM jJAnAkAra rUpa vizeSa, jemAM gauNa che tevuM sAmAnyajJAna che), je naya ane anayanA samUhathI dUra (arthAt nayAtita che kAraNa ke nayo vikalpAtmaka hoya che ane samyagdarzananuM viSayarUpa svarUpa, sarve vikalpothI rahita che arthAt te nayAtIta) hovA chatAM yogIone (arthAt AtmajJAnIone) gocara che (arthAt nitya labdharUpa ane kyAreka upayogarUpa che), je sadA zivamaya che (arthAt siddhasadazabhAva che), utkRSTa che ane je ajJAnIone parama dUra che (kAraNa ke teo zuddhAtmAne ekAMte grahaNa karavAno prayAsa kare che arthAt jevo te che nahIM, tevI tenI kalpanA karI grahaNa karavAno prayAsa kare che tethI teo mAtra bhramamAM ja rahe che ane satyasvarUpa thI jojano dUra rahe che) evuM A anagha (zuddha) caitanyamaya sahajatattva atyaMta jayavaMta (pharI pharI avalaMbana karavA yogya) che.'' zloka 157:- 'nija sukharUpI sudhAnA sAgaramAM (atre eka khulAso jarurI che ke- koI varga evuM mAne che ke yoga paddhatie sughArasanuM pAna karavAthI AtmAno anubhava thAya che arthAt samyagdarzana thAya che. teone eka vAta atre samajavAM jevI che ke je atindriya AnaMda che ke je svAtmAnubhUtithI Ave che tene ja zAstromAM sudhAno sAgara arthAt sudhArasa kahayo che, paraMtu koI zArIrika kriyA athavA to pudgalarUpI rasa vizenI ahIM vAta nathI, kAraNa ke anubhavakALe koI dehabhAva ja hoto nathI, pote mAtra zuddhAtmArUpa ja hoya che to pudgalarUpI rasanI vAta ja kyAMthI hoya? arthAt na ja hoya) DUbatA A zuddhAtmAne jANIne bhavya jIva parama guru dvArA (A jJAnano prAyaH abhAva hovAthI tenI durlabhatA batAvavA paramaguru zabda Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 draSTino viSaya vAparyo che) zAzvata sukhane pAme che; tethI, bhedanA abhAvanI draSTie (arthAt svAnubhUtimAM koI ja bheda nathI arthAt tyAM dravya-paryAyarUpI bheda athavA to paryAya nA niSedharUpa vagere koI ja bheda nathI, temAM to mAtra dravyadraSTi ja mahatvanI che ke jemAM paryAya jaNAtI ja nathI arthAt pUrNa dravya mAtra zuddhAtmArUpa ja jaNAya che; evI draSTie) je siddhithI utpanna thatAM saukhya (arthAt atindriya AnaMda, nahi ke pudgalarUpI sudhArasa) vaDe zuddha che evA koI (adbhUta) sahaja tattvane (parama-pAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmAne) huM paNa sadA ati apUrva rIte atyaMta bhAvuM chuM.'' zloka 158:- ''sarva saMgathI nirmukata, nirmoharUpa, anagha ane parabhAvathI mukta evA A paramAtmatattvane (AvI rIte bhedajJAnapUrvaka grahaNa karela zuddhAtmAne) huM nirvANarUpI strIthI utpanna thatA anaMga sukhane (atindriyasukhane) mATe nitya saMbhAvuM chuM (samyakapaNe bhAvuM chuM-anubhavuM chuM) ane praNamuM chuM. zloka 159H- ''nija bhAvathI bhinna evA sakaLa vibhAvane choDIne (arthAt atre bhedajJAnanI rIta batAvela che) eka nirmaLa cinmAtrane (jJAnasAmAnyarUpa paramapAriNAmibhAvane) huM bhAvuM chuM. saMsArasAgarane tarI javA mATe, abheda kahelA (upara je rIte abheda samajAvyuM che te rIte abheda kahelA) muktinA mArgane paNa huM nitya namuM chuM.'' zloka 160:- ''je karmanA dUrapaNAne lIdhe (arthAt karmo ane tenA nimitte thavAvALA bhAvo thI bhedajJAna karavAthI te gauNa thai gayela che ane potAne zuddhAtmA prApta thayela che tene lIdhe) pragaTa sahajAvasthApUrvaka (arthAt sahajapariNamanarUpa paramapAriNAmika bhAva ke je paMcamabhAva paNa kahevAya che temAM ja 'huM paNuM' karI) rahelo che, je AtmaniSThAparAyaNa (Atmasthita) samasta munione muktinuM mULa che (arthAt AvA zuddhAtmAmAM ja ''huM paNuM''karavA jevuM che ane tenuM ja dhyAna karavA jevuM che arthAt tene ja sevavAthI mukti maLe che arthAt zreNI maMDAya che ane kevaLajJAna-kevaLadarzana prApta kare che ane Ayu kSaye mokSa pAme che tethI zuddhAtmAne muktinuM mULa kahyuM che) je ekAkAra che (arthAt sadA evone evo ja upajato hovAthI trikALI zuddha arthAt traNe kALa eka jevo ja che tethI tene trikALI dhruva paNa kahevAya che), je nija rasanA phelAvAthI bharapUra hovAne lIdhe (atre nijarasa kahyo ke je AtmAno arUpI atindriya AnaMda che, nahi ke koI rUpI pudgala dravyarUpa sudhArasa) pavitra che ane je purANa che (arthAt sanAtana chetraNe kALe evo ne evo ja upajato thako te sahaja pariNamanarUpa parama-pAriNAmikabhAva kahevAya che), te zuddha-zuddha (arthAt paramazuddha) eka paMcama bhAva sadA jayavaMta che.'' ja zloka 161:- '"anAdi saMsArathI samasta janatAne (-janasamUhane) tIvra mohanA udayane lIdhe jJAnajyoti sadA matta che, kAmane vaza che (atre AcAryabhagavaMte janatAnI sthitinuM bayAna karela che ke Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasAra anusAra dhyAna ane samyagdarzanano viSaya Apa sau viSaya - kaSAyamAM rata cho ane upadeza paNa Apela che ke Apa te viSaya -kaSAyamAM ratapaNuMvApaNuM chedIne-choDIne jJAnajyotino anubhava karo) ane nija AtmakAryamAM mUDha che (arthAt saMsAranI tamAma hoMziyArI hovA chatAM potAnA AtmAnI prApti mATe yogya kALanI rAha joto arthAt niyativAdI banIne besI rahe che ane potAno pUrNa puruSArtha saMsAra mATe vApare che ane nija AtmakAryamAM mUDha che arthAt puruSArthahIna che). mohanA abhAvathI A jJAnajyoti zuddhabhAvane pAme che (arthAt paramapAriNAmika bhAvanA anubhavana ane sevanathI zreNI mAMDIne mohano abhAva karI jJAnajyoti arthAt samyadraSTi AtmA, kevaLajJAna-kevaLadarzanarUpa zuddhabhAvane prApta kare che) ke je zuddhabhAve dizAmaMDaLane dhavalita (arthAt ujjvaLa) karyuM che (arthAt tethI traNa kALa-traNa loka sahaja jaNAya che) ane sahaja avasthAne pragaTa karI che (arthAt sarva guNonI sAkSAt zuddha dazA pragaTa karela che).'' A ja rIta che siddhatvanI prAptinI. 105 zloka 167:- ''zubha ane azubhathI rahita zuddha caitanyanI bhAvanA (arthAt vibhAvabhAva rahita zuddhAtmA arthAt paramapAriNAmikabhAvanI ja bhAvanA ke je bhAva zrI samayasAra gAthA cha mAM kahyAM anusAra- pramatta paNa nathI ane apramatta paNa nathI, mAtra eka jJAyakabhAva che) mArA anAdi saMsAraroganuM uttama auSadha che.'' arthAt je nirvikalpa AtmAsvarUpa che arthAt zuddhAtmA che te ja samyagdarzanano viSaya che ane samyadraSTine AgaLanI sAdhanAmAM te ja dhyAnano paNa viSaya che. zloka 170:- 'jeNe sahaja tejathI (arthAt sahaja pariNamanarUpa paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmAne bhAvavAthI) rAgarUpI aMdhakArano nAza karyo che (arthAt rAgarUpI vibhAva bhAvano jenA bhAvavAthI nAza thayela che arthAt jenA kAraNe vItarAgatA AvI che), je munivaronA manamAM vase che (arthAt munivaro tenuM ja dhyAna kare che ane tene ja seve che arthAt temAM ja vadhAre ne vadhAre sthiratA karavAno puruSArtha kare che), je zuddha - zuddha (je anAdi-anaMta zuddha) che, je viSayasukhamAM rata jIvone sarvadA durlabha che (arthAt mumukSujIve tamAma viSaya - kaSAya pratyeno Adara choDI devo jarurI che arthAt atyaMta AvazyakatA sivAya tenuM jarA paNa sevana na karavAthI tenA pratyeno Adara jAya che; tenI parIkSA arthe ''mane zuM game che?'' evo prazna potAne puchIne teno uttara tapAsavo ane jo uttaramAM saMsAra athavA saMsAranA sukho pratyeno AkarSaNa/Adara bhAva hoya, to samajavuM ke mane haju viSaya- kaSAya no Adara che, saMsArano Adara che ke je choDavA jevo che kAraNa ke te anaMta parAvartana karAvavA sakSama che), je parama sukhano samudra che, je zuddha jJAna che (arthAt te jJAnasAmAnya mAtra che) ane jeNe nidrAno nAza karyo che (arthAt A zuddhAtmAne bhAvatAM jeoe kevaLajJAna - kevaLadarzana prApta karyuM che teone A bhAvanAnA baLe ja niMdrAno nAza thayo che) te A (zuddhAtmA) jayavaMta che (arthAt te zuddhAtmA ja sarvasva che).'' zloka 190:- ''jeNe nitya jyoti (anAdi-anaMta zuddhabhAvarUpa paramapAriNAmikabhAva) vaDe timirapuMjano nAza karyo che, je Adi-aMta rahita che (arthAt traNe kALe zuddha ja che), je parama kaLA sahita Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 draSTino viSaya che ane je AnaMdamUrti che - evA eka zuddhAtmAne je jIva zuddhAtmAmAM avicaLa manavALo thaIne niraMtara dhyAve che (arthAt tenuM ja dhyAna kare che), te A AcArarAzi (cAritravAna) jIva zIdhra jIvanmukata thAya zloka 17:- "A dhyAna che, A dhyeya che, A dhyAtA che, ane peluM phaLa che - AvI vikalpajALothI je mukta che (arthAt je nirvikalpa zuddhAtmA che, tene huM namuM chuM (stavuM chuM, samyaka prakAre bhAvuM chuM.." arthAt tenuM ja huM dhyAna dharuM chuM ane temAM ja huM paNuM karuM chuM ke jethI huM nirvikalpa thAuM arthAt anubhavuM chuM; arthAt koIpaNa vikalparUpa dhyAna karatAM A zuddhAtmA nuM nirvikalpa dhyAna uttama che, AcaraNIya che ke je samyagdarzana pachI ja hoya che. gAthA 123 anvayArtha:- "saMyama, niyama ne tapa thI tathA dharmadhyAnane zukladhyAnathI je AtmAne dhyAve che tene parama samAdhi che." arthAt sammadraSTi nI AgaLanI bhUmikAmAM je karavAyogya che arthAt je sahaja thAya che tenuM varNana karela che ane anyoe te abhyAsa rUpe paNa karavA yogya che. zloka 202:- "kharekhara samatArahita (arthAt samyagdarzanarahita kAraNa ke samyadraSTine ja sAcI samatA jaNAvela che) yatine anasanAdi tapazcaraNothI phaLa nathI (arthAt muktirUpa phaLa nathI paraMtu saMsArarUpa phaLa che ke je heya che tethI kahyuM ke phaLa nathI); mATe, he muni! samatAnuM kulamaMdira evuM je anAkuLa nija tattva (arthAt zuddhAtmA) tene bhaja." arthAt sarvaprathama zuddhAtmAnuM ja ciMtana, nirNaya, lakSa ane yogyatA karI samyagdarzana prApta karavA yogya che kAraNa ke te pachIthI ja sarvetapazcaraNanuM apUrva phaLa arthAt muktirUpa phaLa maLe che, anyathA nahi. zloka 207:- "huM - sukhane IcchanAro AtmA- ajanma ane avinAzI evA nija AtmAne AtmA vaDe ja AtmAmAM sthita rahIne vAraMvAra bhAvuM chuM je koI parama sukhanA Icchuka che temane mATe eka mAtra zuddhAtmAnuM ja lakSa ane zuddhAtmAnuM ja dhyAna zreSTha che kAraNa ke tenAthI ja mukti maLaze. zloka 211:- "A anagha (nirdoSa = zuddha) Atmatattva jayavaMta che- ke jeNe saMsArane asta karyo che (arthAt saMsAranA asta mATe arthAt mukti mATe A zuddhAtmA ja zaraNabhUta-sevavAyogya che), je mahAmunigaNanA adhinAthanA (gaNadharonA) hRdayAraviMdamAM (manamAM) sthita che, jeNe bhavanuM kAraNa tajI dIdhuM che (arthAt je A bhAvamAM sthira thaI jAya tene have pachI koI bhava rahe ja nahIM kAraNa ke te mukta ja thaI jAya), je ekAMte zuddha pragaTa thayuM che (arthAt je sarvathA zuddhapaNe spaSTa jaNAya che arthAt je traNekALe zuddha ja hoya che paraMtu samyagdarzana thavAthI, te ekAMte zuddha arthAt traNe kALe zuddha ja che, te pragaTa thayo arthAt anubhavamAM Avyo mATe prathamathI te zuddha ja hovAM chatAM teno anubhava na hovAthI, anubhUtinI Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasAra anusAra dhyAna ane samyagdarzanano viSaya apekSAe te pragaTa thayuM kahevAya) ane je sadA (TaMkotkIrNa caitanyasAmAnyarUpa - arthAt jJeyone gauNa karatAM ja je jANavA-jovAvALo zeSa rahe che, te traNekALa tevo ne tevo ja jJAnasAmAnyarUpa hovAthI, TaMkotkIrNa kahevAya che; bIjI rIte jJeya vizeSa che ane te jenuM banela che- arthAt jJAnanuM, tene sAmAnyajJAna arthAt caitanya sAmAnya kahevAya che) nija mahimAmAM lIna hovA chatAM samyadraSTione gocara(anubhUtimAM Ave) che.'' 107 zloka 216:- 'A svataHsiddha jJAna (arthAt upara jaNAvyA anusAranuM paramapAriNAmikabhAvarUpa sAmAnyajJAna) pApapuNyarUpI vanane bALanAro agni che (arthAt apUrva nirjarAnuM kAraNa che) mahA mohAMdhakAranAzaka (arthAt mohano nAza karIne arihaMta pada apAvanAra che) atiprabaLa tejamaya che, vimuktinuM mULa che ane nirUpAdhi mahAAnaMdasukhanuM (arthAt atindriya sAzvatA sukhanuM) dAyaka che. bhavabhavano dhvaMza karavAmAM nipuNa (arthAt mukti apAvanAra) evA A jJAnane huM nitya pUjuM chuM.'' arthAt tene nitya bhAvuM chuM ane temAM ja sthiratAno puruSArtha karuM chuM. zloka 220:- ''je bhavabhayanA haranArA A samyaktvanI, zuddha jJAnanI ane cAritranI bhavachedaka (arthAt A samyagdarzana, zuddhajJAna arthAt samyajJAna ane temAM ja sthiratA karavArUpa cAritrane bhavabhayanA haranArA kahyAM che arthAt muktidAtA kahyAM che) atula bhakti niraMtara kare che, te kAmakrodhAdi samasta duSTa pApasamUhathI mukta cittavALo jIva - zrAvaka ho ke saMyamI ho- niraMtara bhakta che, bhakta che.'' arthAt jaina siddhAMta anusAra AvI abheda bhakti ja kAryakArI che ane tethI tevI ja bhakti IcchavI. - zloka 227:- ''A avicalita - mahAzuddha - ratnatrayavALA, muktinA hetubhUta nirUpama - sahaja- jJAnadarzanacAritrarUpa (arthAt jJAna-darzana-cAritra vagere anaMta guNo nuM sahaja pariNamanarUpa paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA), nitya AtmAmAM (arthAt zuddhAtmA ke je nitya zuddharUpa evo ne evo ja upaje che arthAt pariName che tevA nitya AtmAmAM) AtmAne kharekhara samyaka prakAre sthApIne (arthAt teno ja anubhava karIne ane tenuM ja dhyAna dharIne) A AtmA caitanyacamatkAranI (sAmAnya cetanArUpa paramapAriNAmika bhAvanI) bhakti vaDe niratizaya (ajoDa) gharane- ke jemAMthI vipadAo dUra thaI che ane je AnaMdathI bhavya che tene-atyaMta prApta kare che arthAt siddhirUpI strIno svAmI thAya che.'' arthAt zuddhAtmAnA dhyAna thI ja arihaMta thAya che ane pachI siddha thaI mukta thAya che. gAthA 137:- TIkAno zloka - ''AtmAprayatnasApekSa viziSTa je manogati (arthAt noIndrirUpa mana dvArA je, AtmAne svAnubhava thAya che te), teno brahmamAM saMyoga thavo (arthAt svAtmAnubhUti thAya che arthAt zuddhAtmAmAM = brahmamAM 'huM paNuM' = sohaM karatAM ja samyagdarzana prApta thAya che) tene yoga kahevAmAM Ave che.'' Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 draSTino viSaya jaina siddhAMta anusAra yoganI A vyAkhyA che ane A ja yoga AtmA mATe hitakara che jyAre anya yogo, mAtra vikalparUpa ArtadhyAnanAM kAraNo hovAthI sevavA jevA nathI; tethI ja AgaLa yoga bhaktivALA jIvanI vyAkhyA kare che, te ja bhaktinuM paNa svarUpa che. zloka 228:- "je A AtmA AtmAne AtmA sAthe niraMtara joDe che (arthAt eka mAtra zuddhAtmAnuM ja dhyAna kare che, anubhavana kare che), te munizvara nizcayathI yogabhaktivALo che.'' gAthA 138 anvayArtha:- "je sAdhu sarva vikalponA abhAvamAM (arthAt nirvikalpasvarUpa paramapAriNAmikabhAvamAM) AtmAne joDe che (arthAt temAM ja 'huM paNuM' kare che), te yogabhaktivALo che; bIjAne yoga kaI rIte hoya?''arthAt AvA svAtmAnubhUtirUpa yoga sivAyanA bIjA ne yoga mAnyo ja nathI arthAt bIjAM koI yoga kAryakArI nathI. zloka 229:- ''bhedano abhAva hotAM (arthAt abhedabhAve zuddhAtmAne bhAvatA arthAt anubhavatA) anuttama (zreSTha) yoga bhakti hoya che; tenA vaDe yogIone AtmAlabdhirUpa evI te (prasiddha) mukti thAya che.'' arthAt Avo yoga ja muktinuM kAraNa che ane tethI abhedabhAve zuddhAtmA ja bhAvavA yogya che anya koI nahi. gAthA 139 anvayArtha:- 'viparIta abhinivezano parityAga (arthAt matAgraha, haThAgraha, vagereno tyAga) karIne je jainakathita tattvomAM AtmAne joDe che, teno nija bhAva (arthAt zuddhAtmAnubhUti) te yoga che.'' gAthA 140 anvayArtha:- 'vRSabhAdi jinavarendro e rIte yoganI uttama bhakti karIne nivRti sukhane pAmyA; tethI yoganI (AvI) uttama bhaktine tuM dhAraNa kara (nahi ke vevalAMveDArUpa bhakti athavA vyaktirAgarUpa bhakti).'' 4 zloka 233 - 'apunarbhavasukhanI (muktisukhanI) siddhi arthe huM zuddha yoganI (arthAt zuddhAtmAmAM 'huM paNuM' karavAvALA yoganI) uttama bhakti karuM chuM (arthAt tene ja pharI pharI bhAvuM chuM), saMsAranI ghora bhItithI sarva jIvo nitya te uttama bhakti karo.'' arthAt sarvene te ja zuddha yoganI bhaktinI ja preraNA Ape che, nahi ke vevalAMveDArUpa bhaktinI athavA vyaktirAgarUpa bhaktinI. gAthA 141 anvayArtha:- '"je anyavaza nathI (arthAt je pUrNa bhedajJAna karIne mAtra zuddhAtmAmAM ja 'huM paNuM' kare che ane tethI je koI karmono udaya hoya che arthAt udaya Ave che tene samatA bhAve bhogave che arthAt temAM sAruM-kharAba arthAt iSTa-aniSTa budhdhi nathI karato, tethI te anyavaza nathI) tene (nizcayaparama) Avazyaka karma kahe che. (arthAt te jIvane Avazyaka karma che ema parama yogIzvaro kahe che) (Avo) karmano vinAza karanAro yoga (arthAt evuM je A Avazyaka kArya) te nirvANano mArga che ema kahyuM che.'' Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasAra anusAra dhyAna ane samyagdarzanano viSaya 109 zloka 238:- "svavazatAthI utpanna Avazyaka-karmasvarUpa A sAkSAt dharma niyamathI (cokasa) saccidAnaMda mUrti AtmAmAM (sata-cita-AnaMda svarUpa AtmAmAM arthAt paramapariNAmikabhAvarUpa AtmAmAM) atizayapaNe hoya che. te A (Atmasthita-dharma), karmakSaya karavAmAM kuzaLa evo nirvANano eka mArga che. tenAthI ja huM (arthAt temAM ja huM paNuM karIne huM) zIghra koI (adbhuta) nirvikalpa sukhane prApta karuM chuM." arthAt svAtmAnubhUtimAM adbhuta-atindriya nirvikalpa AnaMda ja hoya che tene huM prApta karuM chuM. zloka 239:- "koI yogI svahitamAM lIna raheto thako zuddhajIvAstikAya (arthAt pUrNa jIva ke je pramANano viSaya che temAMthI vibhAvabhAva arthAt paralakSe/karmanA lakSe thavAvALA bhAvone gauNa karatAM ja, arthAt te jIvane dravyadraSTithI nihALatA ja te paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhajIvAstikAya prApta thAya che te, potAnA sivAyanA anya padArthane vaza thato nathI, Ama je susthita rahevuM e nirUkti (arthAt avazapaNAno vyutpati artha) che ema karavAthI (arthAt potAmAM lIna rahI parane vaza nahi thavAthI) duritarUpI (duSkarmarUpI) timirapuMjano jeNe nAza karyo che (arthAt te koIpaNa prakAranA pApo Acarato nathI evo arthAt bhAvamuni) evA te yogIne sadA prakAzamAna jyoti vaDe (arthAt paramapariNAmikabhAvarUpa kAraNa samayasArarUpa sadA prakAzamAna jyoti vaDe) sahaja avasthA (arthAt kAryasamayasArarUpI mukti) pragaTavAthI amUrtapaNuM (siddhatvanI prApti) thAya che." zloka 241:- "kaLikALamAM (arthAt vartamAna huMDAavasarpiNI paMcama ArAmAM) paNa kyAMka koIka bhAgyazALI jIva mithyAtvAdirUpa maLakAdavathI rahita (arthAt samyagdarzana sahita) ane saddhadharmarakSAmaNi evo samartha muni thAya che. jeNe aneka parigrahono vistArane choDyo che ane je pAparUpI aTavIne bALanAro agni che te A muni A kALe bhUtaLamAM pRthvI upara) tema ja devalokamAM devothI paNa sArI rIte pUjAya che." arthAt AvA samartha muni koIka viralA ja hoya che ke je atyaMta Adarane pAtra che. zloka 242:- "A lokamAM tapazcaryA samasta subudhdhione prANapyArI che; te yogya tapazcaryA (arthAt mAtra AtmalakSe ane muktinA lakSe) so Indrone paNa satata vaMdanIya che. tene pAmIne je koI jIva kAmAndhakArayukta saMsArathI janita sukhamAM rame che, te jaDamati arere ! kaLithI haNAelo che." arthAt cAritra athavA tapazcaryA aMgIkAra karyA bAda paNa jo koI jIvane kAma-bhoga pratye Adara jIvaMta rahe che to tevA jIvane jaDamati kahela che arthAt tevo jIva potAno anaMta saMsAra jIvaMta rAkhavAvALo che. zloka 243:- "je jIva anyavaza (arthAt samyagdarzana rahita) che te bhale munivezadhArI hoya topaNa saMsArI che, nitya duHkhano bhogavanAra che; je jIva svavaza (arthAt samyagdarzana sahita) che te jIvanamukata che, jinezvarathI kiMcit jUna che." Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 draSTino viSaya ' arthAt samyagdarzana sahita munimAM jinezvaradeva karatAM jarAka ja uNapa che arthAt tevAM muni zIdhra ja jinezvarapaNuM pAmavA yogya che ane samyagdarzana rahita munivezadhArIone paNa sauprathamamAM prathama samyagdarzana pAmavA jevuM che kAraNa ke tenA vagara mokSamArga ja zaru thato nathI evo upadeza paNa che. zloka 244:- "Ama hovAthI ja jinanAthanA mArgane vize munivargamAM svavaza muni (arthAt samyagdarzana sahita samatAdhArI muni) sadA zobhe che; ane anyavaza muni nokaranAM samUhomAM rAjavallabha nokara samAna zobhe che." ' arthAt sarva saMsArIjana rUpa nokarImAM te rAjavallabha arthAt uMcI padavIvALA nokaranI jema zobhe che tenAthI vadhAre nahi, arthAt tevAM muni paNa uMcI padavIvALA saMsArI ja che ema jaNAvIne samyagdarzanano ja mahimA samajAvela che ke je eka mAtra sarve jIvone kartavya che. zloka 245:- "munivara devalokAdinA kaleza pratye rati to ane nirvANanAM kAraNanuM kAraNa (arthAt nirvANanAM kAraNarUpa nizcaya cAritranuM kAraNa evAM samyagdarzananA viSaya) evA sahaja paramAtmAne bhaje- (arthAt je samyagdarzanano viSaya che tevo paramapariNAmikabhAva ke je AtmAnuM sahaja pariNamana che ane tethI ja tene sahaja paramAtmArUpa kahevAya che ke jemAM huM paNuM karatAM samyagdarzana pragaTe che ke je nizcaya cAritranuM kAraNa che, tethI A samyagdarzanA viSayane nirvANanA kAraNanuM kAraNa kahevAya che) ke je sahajaparamAtmA paramAnaMdamaya che, sarvathA (arthAt traNe kALe-ekAMte) nirmaLa jJAnanuM raheThANa che, nirAvaraNasvarUpa che ane naya-anayanA samUThThI (sunayo tathA kunayonA samUhathI arthAt vikalpamAtrathI) dUra (arthAt nirvikalpa) che." gAthA 145 anvayArtha:- "je dravya guNa paryAyomAM (arthAt temanAM vikalpomAM) mana joDe che, te paNa anyavaza che; mohAndhakAra rahita zramaNo Ama kahe che." arthAt upara jaNAvyA anusAra je nirvikalpa zuddhAtmA che temAM ja upayoga lagAvavA jevo che anyathA nahi. A apekSAe bheda rUpa vyavahAra hoya che, teno upayoga vastunuM svarUpa samAvavAM mAtra ja che- jema ke dravya-guNa-paryAya athavA utpAda-vyaya-dhruva ane anaMta guNo vagere; paraMtu te sarve bhedo vikalparUpa hovAthI ane vastunuM svarUpa abheda hovAthI, bhedarUpa vyavahArathI vastu jema che tema samajIne bhedamAM na rahetAM, abhedamAM ja ramavA jevuM che. atre koIne vikalpa thAya ke draSTino viSaya to paryAyathI rahita dravya che ne? uttara- Avo vikalpa karavAthI tyAM bretano janma thAya che arthAt eka abheda dravyamAM dravya ane paryAyarUpa kretano janma thavAthI, abhedano anubhava thato nathI, arthAt draSTino viSaya abheda, zuddhadravyAyArthika naye karI "zuddhAtmA' che ane zuddhadravyAyArthikanayamAM paryAya atyaMta gauNa thaI javAthI jaNAtI ja nathI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasAra anusAra dhyAna ane samyagdarzanano viSaya athavA teno vikalpa paNa Avato nathI tethI abhedarUpa zuddhAtmAno anubhava thai jAya che ke jemAM vibhAva paryAya atyaMta gauNa che. A ja rIta che nirvikalpa samyagdarzananI arthAt temAM dravyane paryAya rahita prApta karavAno athavA koIpaNa vibhAvabhAvanA niSedhano vikalpa na karatAM, mAtra draSTinA viSayarUpa 'zuddhAtmA' ne ja zuddhadravyAyArthika naye karI grahaNa karatAM, anya sarva ApameLe ja atyaMta gauNa thaI jAya che. 111 paraMtu jeo Ama na karatA niSedhano ja Agraha rAkhe che, teo mAtra niSedharUpa vikalpamAM ja rahe che ane nirvikalpa svarUpano anubhava karI zakatAM nathI paraMtu teo mAtra bhramamAM ja rahe che ane potAne samyadraSTi samajIne anaMta parAvartanane AmaMtraNa Ape che, je karuNA upajAvatI vAta che zloka 246:- 'jema indhanayukta agni vRddhi pAme che (arthAt jyAM sudhI indhana che tyAM sudhI agninI vRddhi thAya che), tema jyAM sudhI jIvone ciMtA (vikalpo) che tyAM sudhI saMsAra che.'' arthAt nirvikalpa svarUpa 'zuddhAtmA' ja upAdeya che. gAthA 146 anvayArtha:- 'je parabhAvane parityAgIne (arthAt draSTimAM atyaMta gauNa karIne) nirmaLa svabhAvavALA AtmAne dhyAve che, te kharekhara Atmavaza che (arthAt svavaza che) ane tene (nizcaya-parama) Avazyaka karma (jino) kahe che.'' arthAt AtmadhyAna e parama Avazyaka che. zloka 249:- ''nirvANanuM kAraNa evo je jiveMdrano mArga (che) tene A rIte jANIne (arthAt jinendrakathita nirvANano mArga atre samajAvyA anusAra ja che, anyathA nahi; tethI tene A rIte jANIne) je nirvANasaMpadAne pAme che, tene huM pharIpharIne vaMdu chuM.'' zloka 252:- "jeNe nija rasanA vistArarUpI pUra vaDe pApane sarva taraphathI dhoI nAMkhyA che (arthAt zuddhAtmAmAM pAparUpa sarve vibhAvabhAva atyaMta gauNa hovAthI arthAt jaNAtA ja na hovAthI ane temAM 'huM paNuM' paNa na hovAthI Ama kahayuM che), je sahaja samatArasathI pUrNa bharelo hovAthI pavitra che (arthAt zuddhAtmA sarvaguNonA sahaja pariNamanarUpa paramapAriNAmikabhAvarUpa sahaja samatArasathI pUrNa hoya che), je purANa (arthAt zuddhAtmA sanAtana-trikALa zuddha) che, je svavaza manamAM sadA susthita che (arthAt samyagdarzana yuktane te bhAva sadA labdharUpe hoya che) ane je zuddha siddha che (arthAt zuddhAtmA, siddha bhagavAna samAna zuddha che ane te ja apekSAe 'sarva jIvo svabhAvathI siddha samAna ja che' kahevAya che) evo sahaja tejarAzimAM magna jIva (arthAt svatmAnubhUti yukta jIva) jayavaMta che.'' gAthA 147 anvayArtha:- '"jo tuM (nizcaya parama) Avazyakane Icche che to tuM AtmAsvabhAvomAM (arthAt zuddhAtmAmAM) sthirabhAva kare che; tenAthI jIvane sAmAyikaguNa saMpUrNa thAya che.'' arthAt je jIva zuddhAtmAmAM ja sthirabhAva kare che, tene ja kAryakArI = sAcI sAmAyika kahela che ane tene ja apUrva nirjarA thAya che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 draSTino viSaya zloka 256:- "AtmAne avazya mAtra sahaja-parama-Avazyakane ekane ja ke je aghasamUhanuM (doSasamUhanuM) nAzaka che ane muktinuM mULa kAraNa) che tene ja- atizayapaNe karavuM (arthAt sahajaparama-Avazyaka e koI zArIrika athavA zAbdika kriyA na hovAthI, mAtra mananI ja kriyA che arthAt atindriya dhyAnarUpa hovAthI atizayapaNe karavA kahyuM che). (ema karavAthI) sadA nija rasanA phelAvathI pUrNa bharelo hovAne lIdhe (arthAt zuddhAtmAmAM mAtra nija guNonuM sahaja pariNamana ja grahaNa thAya che ke je pUrNa hovAne lIdhe) pavitrane purANa (sanAtana-trikALa) evo te AtmA vANIthI dUra (vacana agocara) evA koI sahaja zAzvata sukhane (siddhonA sukhane) pAme che." zloka 257: - "svavaza munIdrane (arthAt samyagdarzana-jJAna-cAritrayukta munIMdrane) uttama svAtmaciMtana (nijatmAnubhavano hoya che, ane A (nijAtmAnubhavanarUpa) Avazyaka karma (tene) muktisaukhyanuM (siddhatvanuM) kAraNa thAya che." gAthA 151 anvayArtha:- "je dharmadhyAnane zukaladhyAnamAM pariNata che te paNa aMtarAtmA che, dhyAnavihIna (arthAt A baMne dhyAna vihina) zramaNa bahirAtmAM che ema jANa." gAthA 154 anvayArtha:- "je karI zakAya to aho! dhyAnamaya (svAtmAnubhUtirUpa zuddhAtmAnA dhyAnamaya) pratikramaNAdi kara; je tuM zaktivihIna hoya (arthAt je tane samyagdarzana thayuM na hoya ane tethI karIne zuddhAtmAnubhUtirUpa dhyAna karavA zaktivihIna hoya) to tyAM sudhI (arthAt jyAM sudhI samyagdarzana na thAya tyAM sudhI) zraddhAna ja (arthAt atre jaNAvela tattvanI te ja rItathI zraddhA) kartavya (arthAt karavA jevI) che." zloka 264:- "asAra saMsAramAM, pApathI bharapUra kaLikALano vilAsa hotAM, A nirdoSa jinanAthanAM mArgane vize mukti nathI, mATe A kALamAM adhyAtmadhyAna kema hoI zake? tethI nirmaLabudhdhivALAo bhavabhayano nAza karanArI A (upara jaNAvyA anusAranI) nijAtmazraddhAne aMgIkRta kare che." arthAt A kALamAM samyagdarzana atyaMta durlabha hovAthI potAnA AtmAnI atre jaNAvyAnusAra zraddhA parama kartavya che arthAt te ja kAryakArI = sAcI bhakti che. gAthA 156 anvayArtha:- "nAnA prakAranA (alaga alaga aneka prakAranAM) jIvo che, nAnA prakAranuM karma che, nAnA prakAranI labdhi che, tethI svasamayo (svadharmIo) ane parasamayo (paradharmIo) sAthe vacanavivAda varjavAyogya che." arthAt tattva mATe koI ja vAda-vivAda, vera-virodha, jhaghaDA kyAreya karavA jevA nathI kAraNa ke tenAthI tattvano ja parAjaya thAya che, arthAt dharma ja lajavAya che ane baMne pakSone koI ja dharma prApti thatI nathI, tethI tevAM vAda-vivAda, vera-virodha, jhaghaDA tyajavA ja yogya che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyamasAra anusAra dhyAna ane samyagdarzanano viSaya 113 zloka 271:- "heyarUpa evo je kanaka ane kAminI saMbaMdhI moha tene choDIne (arthAt mumukSu jIve AtmaprApti arthe A moha choDavA jevo che), he cittA (arthAt cetanA) nirmaLa sukhane arthe (arthAt atiMdriyasukhane arthe) parama guru dvArA dharmane prApta karIne tuM avyagrarUpa (zAMtasvarUpI) paramAtmAmAM (arthAt nirvikalpa paramapariNAmikabhAvarUpa trikALI zuddha AtmAmAM)- ke je (paramAtmA - zuddhAtmA) nitya AnaMdavALo che, nirUpama guNothI alaMkRta che ane divya jJAnavALo (arthAt zuddha sAmAnya jJAnavALo zuddhAtmA) che temAM- zIdhra praveza kara." arthAt sarve mumukSu jIvone kanaka ane kAminI saMbaMdhI moha choDIne zuddhAtmAmAM ja zIdhra 'paNuM karI tenI ja anubhUtimAM ekarUpa thaI javAnI preraNA karela che arthAt sarve mumukSu jIvone te ja kartavya che. gAthA 159 TIkAno zloka:- "vastuno yathArtha nirNaya te samyajJAna che, te samyajJAna, dIvAnI mAphaka svanA ane (para) padArthonA nirNayAtmaka che (arthAt A samyajJAna e ja vivejyukta jJAna che ke je zuddhAtmAmAM huM paNuM' karatuM hovA chatAM, AtmAne vartamAna rAga-dveSarUpa azuddhithI mukta karAvavA mATe, vivekayukta mArga aMgIkAra karAve che) tathA pramitithI (jJatithI) kathaMcit bhinna (arthAt je jANavuM thAya che te vizeSa arthAt jJAnAkAra che ke je jJAnanuM ja banela hovA chatAM te jJAnAkArane draSTino viSaya prApta karavAM gauNa karavAnA hovAthI ane te jJAnAkAra ane jJAna kathaMcit abheda hovAthI arthAt ekAMte bheda nahi hovAthI tene kathaMcit bhinna kayAM) che." gAthA 164 anvayArtha:- "vyavahAranayathI jJAna paraprakAzaka che; tethI darzana para prakAzaka che; vyavahAranayathI AtmA paraprakAzaka che tethI darzana paraprakAzaka che." arthAt je jJAna che athavA darzana che, te ja AtmA che ane paraprakAzanamAM (arthAt yAkArarUpa jJAnanA pariNamanamAM) sAmAnyajJAna ane phreyAkAra arthAt jJAnAkAra evA bheda hovAthI, svathI kathaMcit bhinna kahevAya che. arthAt sva, abheda ane nirvikalpa svarUpa che jyAre paraprakAzanamAM zeyAkArarUpa je jJAnanuM pariNamana thAya che te vikalparUpa che ane tethI te bhedarUpa hovAthI tene vyavahArarUpa kahyuM che kAraNa ke bheda te vyavahAra ane abheda te nizcaya AvI ja jinAgamanI rIta che. gAthA 170 anvayArtha:- "jJAna jIvanuM svarUpa che, tethI AtmA AtmAne jANe che, je jJAna AtmAne na jANe to AtmAthI vyatirikta (juduM) Thare!" gAthA 171 gAthA ane anvayArtha- "re ! (eTalA mATe ja) jIva che te jJAna che, ne jJAna che te jIva che, te kAraNe nijaparaprakAzaka jJAna tema ja draSTi che. - AtmAne jJAna jANa, ane jJAna AtmA che ema jANa; AmAM saMdeha nathI. tethI jJAna tema ja darzana svaparaprakAzaka che." arthAt jyAM paNa jJAnathI kathana thayuM hoya tyAM pUrNaAtmA ja samajavo ane te uparAMta koIka Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 draSTino viSaya zAstromAM jJAnane sAkAra upayogavALuM hovAnA kAraNe parane jANavAvALuM kahyuM che ane darzanane nirAkAra upayogavALuM hovAnA kAraNe svane jANavAvALuM kahyuM che, te vAtano uparokta gAthAothI niSedha karela che. gAthA 174 anvayArtha:- "jANatAM ane dekhatA hovA chatAM (arthAt kevaLI bhagavaMta svaparane jANe dekhe to paNa) kevaLIne IcchApUrvaka (vartana) hotuM nathI, tethI temane kevaLajJAnI' kahyA che, vaLI tethI abaMdhaka kahyA che kAraNa temane paramAM ISTa - aniSTa budhdhi nathI arthAt paranuM jANavuM jIvane doSakAraka nathI, paraMtu paramAM ISTa - aniSTa budhdhi ja niyamathI doSakAraka arthAt baMdhanuM kAraNa che je vAta ame pUrve paNa jaNAvela che. zloka 287:- "AtmAne zAnadarzanarUpa jANa ane jJAnadarzanane AtmA jANa; sva ane para evA tattvane (samasta padArthone) AtmA spaSTapaNe prakAze che." arthAt jyAM paNa jJAnathI athavA darzanathI kathana thayuM hoya tyAM tene apekSAe pUrNaAtmA ja samajavo ane teone niyamathI sva-para prakAzaka samajavAM. zloka 297 - "bhAvo pAMca che, jemAM A parama paMcama bhAva (paramapAriNAmikabhAva) niraMtara sthAyI che (arthAt traNe kALe evone evo ja sahaja pariNamanarUpa zuddhabhAve upaje che te apekSAe sthAyI kahyo che), saMsAranAM nAzanuM kAraNa che ane samyadraSTione gocara (arthAt anubhavamAM Ave) che, budhdhimAna puruSa samasta rAgadveSanA samUhane choDIne (arthAt dravyadraSTie karI samasta vibhAvabhAvane atyaMta gauNa karIne) tema ja te paramapaMcamabhAvane jANIne (arthAt zuddhAtmAnI anubhUti karIne) ekalo (arthAt zuddhAtmAnI anubhUti pachInI sAdhanA atyaMtara hovAthI ekalo kahyo che athavA A kALamAM samyagdarzananI durlabhatA darzAvavA ekalo kahyo che), kaLiyugamAM pApavananA agnirUpa munivara tarIke zobhe che." arthAt je buddhimAna puruSa paramapariNAmikabhAvano ugrapaNe Azraya kare che, te ja puruSa pApavanane bALavAmAM agni samAna munivara che. zloka 299 - "AtmAnI ArAdhanA rahita jIvane sAparAdha (aparAdhI) gaNavAmAM Avyo che (tethI) huM AnaMdamaMdira AtmAne (zuddhAtmAne) nitya namuM chuM arthAt AtmAnA lakSa sivAyanI sarve sAdhanA-ArAdhanA aparAdhayukta kahI kAraNa ke tenuM phaLa anaMtasaMsAra ja che. A rIte niyamasAra zAstramAM niyamathI kAraNa samayasArarUpa nija zuddhAtmA ke je paramapariNAmikabhAvarUpa arthAt sahaja pariNamanarUpa che tene ja jANavAnuM, temAM ja huM paNuM karavAnuM, tene ja bhajavAnuM ane temAM ja sthiratAM karavAnuM kahyuM che; A ja mokSa mArgano nizcita niyama arthAt krama che, tethI tene nizcita niyamano sAra arthAt niyamasAra kahyo che. 02 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 paMcAstikAya saMgrahanI gAthAo 115 have ApaNe zrI paMcAstikAya saMgraha zAstranI thoDIka gAthAo joIzuM: gAthA 165 anvayArtha:- '"zuddhasaMprayogathI (zuddharUpa pariNamela pratye bhaktibhAvathI) du:khamokSa thAya che ema jo ajJAna ne lIdhe jJAnI (arthAt samyagdarzana rahita kSayopazamajJAnanI) mAne, to te parasamayarata jIva che. 'arhatAdi pratye bhakti - anurAgavALI maMdazuddhithI krame mokSa thAya che' evuM jo ajJAnane lIdhe (zuddhAtmasaMvedananA abhAvane lIdhe, rAgAMzanA lIdhe) jJAnIne (arthAt kSayopazamajJAnIne) paNa maMda puruSArthavALuM valaNa varte, to tyAM sudhI te paNa sukSma parasamayamAM rata che''arthAt zubhabhAvarUpa jinabhaktithI mukti maLe che evuM je mAne te mithyAtvI che. gAthA 196 anvayArtha:- '"ahaMta, siddha, caitya (advaitAdinI pratimA), pravacana (zAstra), munigaNa ane jJAna pratye bhaktisaMpanna jIva ghaNuM puNya bAMdhe che, paraMtu te kharekhara karmano kSaya karato nathI.'' arthAt mokSamArga mAtra svAtmAnubhUtirUpa samyagdarzana sivAya maLato ja nathI, te ja draDha karAvavuM che mATe sarvejanoe samyagdarzana arthe ja sarva prayatno karavAM; te ja vAta have AgaLa paNa jaNAve che. gAthA 169 anvayArtha:- 'mATe mokSArthI jIva (mumukSu) ni:saMga (arthAt potAne zuddhAtmarUpa anubhavIne kAraNa ke te bhAva trikALa niHsaMga che) ane nirmama (arthAt sarve pratye mamatA tyajIne arthAt sarva saMyogabhAvamAM Adara choDIne nirmama) thaIne siddhonI (abheda) bhakti (zuddhaAtmadravyamAM sthiratArUpa paramArthika siddhabhakti) kare che, tethI te nirvANane pAme (arthAt mukta thAya) che.'' ame pUrve jaNAvyA anusAra zuddhAtmAnI abheda bhakti ja mokSamArgamAM kAryakArI che nahi ke vevalAMveDArUpa bhakti athavA vyaktirAgarUpa bhakti. gAthA 17ra anvayArthaH- 'tethI mokSAbhilASI jIva (mumukSu) sarvatra kiMcit paNa rAga na karo; ema karavAthI te bhavya jIva vItarAga thaI bhavasAgarane tare che.'' arthAt mokSAbhilASI jIve mata, paMtha, saMpradAya, vyaktivizeSa, vagere kyAMya rAga karavA jevo nathI. 22 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 draSTino viSaya aSTapADanI gAthAo have ApaNe aSTapAhuDa zAstranI thoDIka gAthAo joIzuM - 'darzana pAhuDa' gAthA 8 artha:- "je puruSo darzanamAM bhraSTa che (arthAt mithyAtvI che) tathA jJAna cAritramAM paNa bhraSTa che te puruSo bhraSTamAM paNa vizeSa (ati) bhraSTa che, koI to darzana sahita che paraMtu jJAna-cAritra temane hotA nathI, tathA koI aMtaraMga darzanathI bhraSTa che to paNa jJAna-cAritranuM sArI rIte pAlana kare che (atre jJAna eTale jinAgamanuM kSayopazama jJAna levuM), ane je darzana jJAna-cAritra A traNethI bhraSTa che teo to atyaMta bhraSTa che; teo pote to bhraSTa che paraMtu bAkInA arthAt potAnA sivAya anya janone paNa bhraSTa kare che." A gAthAthI spaSTa thAya che ke jinasiddhAMtane vize anekAMta pravarte che arthAt jinasiddhAMtamAM dareka kathana apekSAe ja hoya che ane tethI karI koI svacchede ema kahe ke samyagdarzana sivAya abhyAsArthe ane pApathI bacavAM paNa ahiMsAdi vrata-tapa na hoya, teone ane bhraSTathI paNa ati bhraSTa kahyAM ane anyone paNa teo bhraSTarUpa pravartavavAvALA kayAM che. arthAt A kALe samyagdarzana ati durlabha hovAne kAraNe, jo koI mithyAtvI jIva (arthAt darzana vihina jIva athavA darzana bhraSTa jIva) jJAna athavA cAritranI ArAdhanA kare che to temAM kAMI ja khoTuM nathI, mAtra te jJAna ane cAritra tene mukti apAvavA zaktimAna nahi hovAthI ane guNasthAnaka anusAra na hovAthI, te tene mAtra abhyAsarUpa ane zubha bhAvarUpa ja che; paraMtu tenI koI manAI nathI, ulaTuM tene mATe atre protsAhana Apela che, jethI sarvee jinasiddhAMta sarva apekSAe samajavo atyaMta Avazyaka che, nahi ke ekAMte kAraNa ke ekAMta anekonA parama ahitanuM kAraNa thavA sakSama che. | 'bhAva pAhuDa gAthA 86 artha:- "athavA je puruSa AtmAne ISTa karato nathI (arthAt jenuM lakSa AtmA prApti nathI), tenuM svarUpa jANato nathI (arthAt AtmasvarUpa rUpa vastuvyavasthAnuM satya jJAna nathI), aMgIkAra karato nathI (arthAt AtmAne anubhavato na hovAne kAraNe mithyAtvI che) ane sarva prakAranA samasta puNya kare che to paNa siddhi (mokSa) pAmato nathI paraMtu te puruSa saMsAramAM ja bhramaNa kare che." Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTapAhuDanI gAthAo 117. arthAt jenuM lakSa AtmA prApti nathI tevo jIva sarva prakAranA samasta puNya kare che to paNa siddhi (mokSa) pAmato nathI paraMtu te puruSa saMsAramAM ja bhramaNa kare che mATe sarve mokSecchuoe pUrve ApaNe joyuM tema eka mAtra AtmAnA lakSe ja zubhamAM rahevuM ane azubhano tyAga karavo evo che viveka. arthAt pApanoto tyAga ja ane eka mAtra AtmaprAptine lakSe je bhAva hoya te niyama thI zubha ja hoya, AvI che sahajavyavasthA paraMtu je koI AnAthI viparIta grahaNa kare to tenA to have pachInA bhavonA paNa ThekANA nahi rahe ane jinadharma vagererUpa uttama saMyogo paNa prApta thavAM durlabha thaI paDaze. tethI zAstramAMthI chaLa grahaNa na karavuM, anyathA anaMtasaMsAra bhramaNa ja maLaze ke je anaMta duHkhanuM kAraNa che. "mokSa pAhaDa gAthA 9 artha - "mithyAdraSTi puruSa potAnA deha samAna bIjAnA dehane joIne, e deha acetana che to paNa, mithyAbhAvathI AtmabhAva dvArA ghaNo prayatna karIne, tene parano AtmA ja mAne che, arthAt samaje che." mithyAtvI jIva A ja rIte dehabhAva puSTa kare che. jo te sAkSAt samosaraNamAM paNa jAya to bhagavAnanA dehane ja AtmA mAnIne athavA je te maMdiramAM jAya to bhagavAnanI mUrtirUpa dehane ja AtmA mAne che ane pUje che ane tema karIne te potAno dehAdhyAsa ja pAko kare che arthAt dehAdhyAsa ja draDha kare che. gAthA 18 artha:- "saMsAranA du:kha ApavAvALA jJAnAvaraNAdika duSTa ATha karmothI rahita che (arthAt je samyagdarzananA viSayarUpa zuddhAtmA che temAM dravyadraSTie karI sarva vibhAvabhAva asta thayo che arthAt atyaMta gauNa thaI gayo che tethI te duSTa ATha karmothI rahita kahyo che) jene koInI upamA ApI zakAya nahi evo anupama che, jenuM jJAna e ja zarIra che (arthAt je sAmAnya jJAnamAtra bhAva che te ja, paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA che te ja), jeno nAza nathI evo avinAzI-nitya che ane zuddha arthAt vikAra rahita che te kevaLajJAnamayI AtmA (arthAt sarve guNonA sahajapariNamanarUpa paramapariNAmikabhAva ke jene zuddhAtmA paNa kahevAya che tenAM sarve guNo zuddha ja pariName che te apekSAe kevaLajJAnamayI kahyo che ane bIjuM upara jaNAvyA anusAra jenuM jJAna e ja zarIra che arthAt te jJAnamAtra bhAva hovAthI tene kevaLajJAnamayI kahyo che) jina bhagavAna sarvaze kahayo che, te ja svadravya [arthAt te ja mAruM sva che ane temAM ja mAre huM paNuM (ekatva)' karavA jevuM che te apekSAe tene svadravya kahyo che." A paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA ja upAdeya che ane temAM ja huM paNuM' karatAM svAtmAnubhUtirUpa samyagdarzana pragaTe che tema A gAthAmAM jaNAvela che. gAthA 20 artha:- "yogI-dhyAnI-muni che te jinavarabhagavAnanA matathI zuddhAtmAne dhyAnamAM dhyAve che (arthAt eka mAtra zuddhAtmAnuM ja dhyAna karavA jevuM che te ja uttama che ne tenA dhyAnathI ja yogI kahevAya che), tethI nirvANane prApta kare che, to tenAthI zuM svargaloka prApta na thaI zake? avazya ja prApta thaI zake che." Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 draSTino viSaya arthAt aneka loko svarganI prAptine arthe nAnA prakAranAM-aneka upAyo karatAM jovA maLe che to te upAya thI to kadAca kSaNika svarga prApta thAya paNa athavA na paNa thAya, paraMtu paraMparAmAM to tene anaMta saMsAra ja maLe che; jyAre zuddhAtmAnuM anubhavana ane dhyAnathI mukti maLe che ane mukti na maLe tyAM sudhI svarga ane svarga jevuM ja sukha hoya che, tethI sarvee tenuM ja dhyAna karavA yogya che ke je muktino mArga che ane te mArgamAM svarga to sahaja ja hoya che, tenI mAMgaNI nathI hotI ema jaNAvela che. gAthA 66 anvayArtha: - ''jyAM sudhI manuSya IndriyonA viSayomAM potAnA manane joDeluM rAkhe che (arthAt manamAM IndriyonA viSayo pratye AdarabhAva varte che) tyAM sudhI AtmAne jANato nathI (kAraNa ke tenuM lakSa viSayo che AtmA nahi. tethI karIne ja pUrve ame kahayuM hatuM ke 'mane zuM game che?' e mumukSu jIve jotA rahevuM ane tenAthI potAnI yogyatAnI tapAsa karatAM rahevI ane jo yogyatA na hoya to teno puruSArtha karavo Avazyaka che) tethI viSayothI virakata citavALA yogI-dhyAnI-muni ja AtmAne jANe che.'' A gAthAmAM AtmaprApti mATenI yogyatA jaNAvela che. na 'zIla pAhuDa' gAthA 4 artha:- ''jyAM sudhI A jIva viSayabaLa arthAt viSayone vaza rahe che tyAM sudhI jJAnane jANato nathI ane jJAnane jANyA vinA kevaLa viSayothI virakta thavA mAtrathI ja pahelA bAMdhelA karmono nAza thato nathI.'' arthAt viSayavirakti e koI dhyeya nathI paraMtu samyagdarzana ke je dhyeya che tenA mATenI Avazyaka yogyatA che ane te paNa ekamAtra AtmAlakSe ja hovI joIe ke jethI tenAthI AgaLa AtmajJAna thatAM ja, apUrva nirjarA jaNAvela che; paraMtu AtmajJAnanA lakSa vagaranI mAtra viSayavirakti karma khapAvavAmAM kAryakArI nathI ema jaNAvela che, arthAt mumukSu jIvoe eka mAtra AtmalakSe viSayavirakita karavI atyaMta Avazyaka che. D Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 samyagdarzana ane mokSamArga 119 ahIM sudhI je bhAvo ApaNe draDha karyA te e che ke- samyagdarzana ane pachIthI mokSamArga ane mukti mATe dareke lakSamAM levA jevI koI vastu hoya to te che samyagdarzanano viSaya ke je paramapAriNAmikabhAvarUpa arthAt AtmAnA sahajapariNamanarUpa zuddhAtmA che ke je muktinuM kAraNa hoIne, kAraNa samayasAra athavA kAraNazuddha paryAya tarIke paNa jaNAvela che, tenA ghaNAM nAmo prayojavAmAM Ave che; paraMtu temAMthI zabdo nahi pakaDatAM, eka mAtra zuddhAtmArUpa bhAva jema kahyo che tema lakSamAM levo Avazyaka che kAraNa ke tenA vagara mokSa mArgamAM praveza ja nathI. A kAraNe bhedajJAna karAvavA, adhyAtmika zAstro tene 'svatattva' rUpa AtmA mAne che ane bAkInA je AtmAnA tamAma bhAvo che teno AtmAmAM 'nakAra' kare che, te ne ja 'netI netI' rUpa paNa kahevAya che arthAt nizcayanayarUpa nakAra paNa kahevAya che. jethI karIne samayasAra athavA niyamasAra jevAM adhyAtmika zAstrono prANa-hArda mAtra A zuddhAtmA ja che ane te zAstro bhedajJAnanA zAstro che ke jethI karI mumukSujIvo potAnA vibhAvabhAvathI bhedajJAna karI, 'zuddhAtmA' no anubhava kare ane samyagdarzananI prApti karI mokSamArgamAM AgaLa vadhI paraMparAe mukta thAya, e ja A zAstrano ekamAtra uddeza che. tethI A zAstrone A uddezathI arthAt A apekSAe samajavA atyaMta Avazyaka che, nahi ke ekAMte. jema ke A zAstro vAMcIne loko ema kahevA lAge ke mArAmAM to rAga che ja nahIM, huM rAga karato ja nathI, vagere ane teo tenA uddezarUpa bhedajJAna na karatAM, teno ja AdhAra laI svacchaMde rAga-dveSarUpe ja pariName ane te paNa jarAya aphasosa vagara, AnAthI moTI karuNatAM zuM hoya? arthAt AnAthI moTuM patana zuM hoya? arthAt A mahApatana ja che. kAraNa ke je zAstro bhedajJAna karIne mukta thavA mATenA che, tene loko ekAMte zabdasa: samajIne-jANIne svacchaMde pariNamI, potAnA anaMta saMsAranuM kAraNa thAya che ane teo mAne che ke ame badhuM ja samajI gayA, ame anyo karatAM uMcA/moTAM chIe kAraNa ke anyone to A vAtanI khabara ja nathI ke AtmA rAga karato ja nathI, AtmAmAM rAga che ja nahIM vagere; A che svacchaMde zabdone pakaDIne ekAMtarUpa pariNamana ke je samayasAra athavA niyamasAra jevA zAstranuM prayojana Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 draSTino viSaya ja nathI. ulaTo rAga te AtmAmAM javAnI sIDI che kAraNa ke je rAga che te AtmAno vizeSabhAva che ke jene gauNa karatAM ja zuddhAtmA jaNAya che arthAt sarve vizeSabhAvo sAdhanarUpa che ane tene gauNa karatAM ja te jenA banelA che te paramapAriNAmikabhAva sAdhyarUpa che. A ja rIta che samyagdarzananI. kAraNa ke sthULathI ja sUkSmamAM javAya arthAt pragaTathI ja apragaTamAM javAya arthAt vyaktathI ja avyaktamAM javAya e ja niyama che. adhyAtmika zAstro bhedajJAna karAvavA mATe vibhAvabhAva ne jIvanA nathI ema kahe che kAraNa ke temAM 'huM paNuM' nathI karavAnuM arthAt samyagdarzana mATe mAtra 'zuddhAtmA'mAM ja 'huM paNuM' karavAnuM hoIne A zAstromAM jIvanA anya bhAvone pudgala bhAvo arthAt parabhAvo kahyA che nahi ke svacchaMde pariNamavA mATe. arthAt AtmAmAM rAga thato ja nathI, evo A zAstrano abhiprAya ja nathI, paraMtu te rAgarUpa vibhAvabhAvathI bhedajJAna karAvavA mATe tene pudgalano jaNAvela che. jaina siddhAMtano viveka to e che ke 'huM paNuM' mAtra zuddhAtmAmAM ane jJAna pramANanuM arthAt azuddharUpe pariNamela pUrNa AtmAnuM ane tevo viveka karI, te mumukSu tevA rAgarUpa udayabhAvathI haMmezA mATe mukta thavAno prayatna (puruSArtha) Adare che, nahi ke te mArA nathI, huM karato nathI vagere kahIne tene poSavAno svacchaMda Acare che. AvI che viparIta samajaNanI karuNA, arthAt vibhAvabhAva jJAnI athavA mumukSu jIvane eka samaya paNa sahana karavA jevo lAgato nathI kAraNa ke te bhAva to AtmAne (arthAt mane) baMdhanarUpa che, duHkharUpa che tethI AvA bhAvanuM poSaNato koI (jJAnI athavA mumukSu koI) paNa na kare; eTale je svacchaMde AvA bhAvonuM poSaNa kare che, te potAnuM parama ahita ja karI rahyA che ane teo zAstrono marma ja samajyA nathI, AvuM atyaMta aphasosasaha-karuNAsaha kahevuM Avazyaka ja che. ame ahIM sudhI je zuddhAtmAnuM varNana karyuM te ja ame vAraMvAra anubhavIe chIe ane tene ja zabdomAM varNana karavAno ame prayatna karela che, ke je zakaya nathI ja kAraNa ke tene zabdomAM bhagavAna paNa kahI zakatA nathI. tethI karIne ame Apane vinaMtI karIe chIe ke Apa ahIM sudhI karela spaSTatAthI ane AgaLa samayasAranA AdhAre vizeSa spaSTatA karavAnA chIe, te baMneno marma samajIne Apa paNa 'svatattva' no anubhava karo ane paramasukha-zAMti-paramAnaMdarUpa mukti pAmo; basa e ja ekamAtra uddezathI A sarva lakhela che. ja 92 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 36 samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya zrI samayasAra pUrvaraMga gAthA 2 gAthArtha:- "he bhavyA je jIva darzana-jJAna-cAritramAM sthita thaI rahyo che tene nizcayathI svasamaya jANa (arthAt je darzana-jJAna-cAritra ane anaMtA guNonA sahaja pariNamanarUpa parama-pAriNAmikabhAvamAM ja huM paNuM' sthApIne temAM ja sthita thayela che te svasamaya arthAt samyagruSTi jANo; ane je jIva pudgala karmonAM pradezomAM sthita thayela che tene parasamaya (arthAt je vibhAvabhAva sahitanA jIvamAM huM paNuM kare che tene mithyAtvIjIva) jANa." atre samajavAnuM e che ke arIsAnA daSTAMtathI jema arIsAnA svacchatvarUpa pariNamanamAM je huM paNuM kare che te svasamaya arthAt pratibiMbone gauNa karIne mAtra arIsAne jANavo -jema ke AtmAnA sahaja pariNamana rUpa paramapariNAmikabhAva = jJAna sAmAnyabhAva = niSkriyabhAvamAM pratibiMbarUpe bAkInA cAra bhAvo rahela che to te cAra bhAvone gauNa karIne mAtra svacchatvarUpa paramapAriNAmika bhAva = svasamaya'mAM ja huM paNuM karavuM. Ama kaI rIte thaI zake? to tenI rIta AcArya bhagavaMte. gAthA-11mAM kAkaphaLarUpa budhdhithI Ama thaI zake ema jaNAvela che. ane gAthA 294mAM prajJAchINI vaDe A ja prakriyA karavAnuM jaNAvela che. ane samajavAnuM e che ke paryAya rahitanuM dravya eTale ke AtmAnA cAra bhAvone gauNa karIne = rahita karIne paMcama bhAvarUpa dravyanI prApti ke je katakaphaLa rUpa budhdhithI athavA prajJArUpI chINIthI ja thaI zake tema che anyathA nahIM. AcArya bhagavaMte koI bhautika chINIthI jIvamAM bhedajJAna karavAnuM nathI kahyuM kAraNa ke jIva eka abheda-akhaMDa-jJAnaghanarUpa dravya che. mATe te paryAya rahitanuM dravya prApta karavA mATe prajJAchINIrUpa budhdhithI cAra bhAvane gauNa karI zeSa rahela eka mAtra bhAva ke je paramapariNAmikabhAvarUpa che ke je sadA evo ne evo ja upaje che temAM huM paNuM karavAnuM kahyuM che, tene ja "svasamaya' kahyo che ke jene jANatAM ja samyagdarzana pragaTe che. gAthA 2 TIkAH- AcArya bhagavaMta TIkAmAM jaNAve che ke- "..A jIva padArtha kevo che? sadAya pariNAma svarUpa svabhAvamAM rahelo hovAthI (paramapariNAmikabhAvarUpa hovAthI) utpAda-vyaya-dhrauvyanI ekatArUpa anubhUti (arthAt anubhUti abheda dravyanI ja hoya che arthAt anubhUti rUpa bhagavAna AtmA Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 draSTino viSaya = jIvarAjA = dravya paryAyanI ekatArUpa hoya che. kAraNa paryAya na hoya to te dravya ja na hoya eTale ke bhautika chINIthI paryAyane na kADhatAM, prajJAchINIthI parabhAvarUpa cAra bhAvone kADhIne eTale ke gauNa karIne je paramapariNAmikabhAvarUpa = sahajabhavanarUpa AtmA zeSa rahe temAM huM paNuM' karatAM ja anubhUti pragaTe che, te anubhUti) jenuM lakSaNa che evI sattAthI sahita che... vaLI kevo che ? potAnA ane paradravyonAM AkArone prakAzavAnuM sAmarthya hovAthI (eTale ke sva para prakAzakapaNuM svAbhAvika che temAM paNa jo parane kADhI nAMkhazo to sva ja nahIM rahe. kAraNa ke jyAM paranuM prakAzana thAya che te sva to jJAna ja che = AtmA ja che. tyAM paNa prakAzana gauNa karavAnuM che, niSedha nahIM; para prakAzana gauNa karatAM ja jJAna = AtmabhAva = jJAyakabhAva prApta thAya che, jeNe samasta rUpane prakAzanAruM ekarUpa paNuM prApta karyuM che. (arthAt je samasta rUpane prakAze che ke jene gauNa karatAM ja - je bhAva = jJAna zeSa rahe che te ja jJAnarUpa ekapaNuM prApta karyuM che. eTale ke jJAnaghanapaNuM prApta karyuM che.) A vizeSaNathI, jJAna potAne ja jANe che, parane nathI jANatuM ema ekAkAra ja mAnanArano, tathA potAne nathI jANatuM paNa parane jANe che ema anekAkAra ja mAnanArano, vyavaccheda thatho. (ane samajavAnuM e che ke koIpaNa ekAMta mAnyatA jinamata bAhya che ane evuM je kathana che ke aMte to anekAMta paNa samyaka ekAMta pAmavA mATe ja che - teno hAI evo ja che ke je pAMca bhAvarUpa jIvanuM varNana che ke je anekAMtarUpa che te paramapariNAmikabhAvarUpa samyaka ekAMta pAmavA mATe che. nahi ke "AtmA kharekhara parane jANato ja nathI athavA koIpaNa apekSA e AtmAmAM rAga dveSa che ja nahIM' vagere ekAMta prarUpaNArUpa ke je jinamata bAhya ja gaNAya che)... jyAre A (jIva), sarva padArthonAM svabhAvane prakAzavAmAM samartha evA kevaLajJAnane utpanna karanArI bhedajJAnajyotino udaya thavAthI, sarva padravyothI chUTI darzanazAnasvabhAvamAM (atre sarva guNa samajavA) niyata vRttirUpa (astittvarUpa) (paryAyarUpa = paramapariNAmikabhAvarUpa = kAraNazuddhaparyAyarU5) Atmatattva sAthe ekatagatapaNe varte che (mAtra temAM ja huM paNuM kare chetyAre darzana-jJAna-cAritramAM (atre sarva guNa samajavA) sthita hovAthI yugapada svane ekatvapUrvaka jANato tathA sva-rUpe ekatvapUrvaka pariNamato (arthAt mAtra sahaja Atma pariNatirUpa = paramapAriNAmikabhAvarUpa = kAraNazuddhaparyAyarUpa AtmAmAM ja huM paNuM karato) evo te 'svasamaya' (samyagdarzanI che) ema pratIta karavAmAM Ave che, moha tenA udaya anusAra pravRttinA AdhInapaNAthI, darzanazAnasvabhAvamAM niyata vRttirUpa AtmatattvathI (arthAt draSTino viSaya = kAraNazuddhaparyAya = paramapariNAmikabhAvathI) chUTI para dravyanA nimitathI utpanna moharAgadveSAdi bhAvo sAthe ekatvagata paNe (ekapaNu mAnIne) (pAMca bhAvarUpa jIvamAM huM paNuM karIne) varte che tyAre.... te 'parasamaya' che (eTale ke mithyAtvI ja che.) gAthA 3 gAthArtha:- "ekatvanizcayane prApta je samaya che (arthAt jeNe mAtra zuddhAtmAmAM ja huM paNuM karIne samyagdarzana prApta karyuM che, tevo AtmA) te lokamAM badheya suMdara che (arthAt tevo jIva bhale Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya 123 narakamAM hoya ke svargamAM hoya arthAt duHkhamAM hoya ke sukhamAM hoya paraMtu te suMdara arthAt svamAM sthita che) tethI ekatvamAM bIjAnA sAthe baMdhanI kathA (arthAt baMdharUpa vibhAvabhAvomAM huM paNuM karatAM ja mithyAtvano udaya thavAthI) visaMvAda-virodha karanArI (arthAt saMsAramA anaMta duHkharUpa phaLa devAvALI) che." ane bIjuM, je Atmadravya anya karma-nokarmarUpa pudgaladravyanI sAthe baMdhAIne rahela che temAM visaMvAda che arthAt du:kha che, jyAre te ja Atmadravya te pudgaladravyanI sAthenA baMdhanathI mukta thAya che tyAre te suMdara che arthAt avyAbAdha sukhI che. gAthA 4 gAthArtha:- "sarva lokane kAmabhogasaMbaMdhI baMdhanI kathA to sAMbhaLavAmAM AvI gaI che (arthAt saMsArIjana temAM to khUba ja hoMziyAra hoya ja che), paricayamAM AvI gaI che ane anubhavamAM paNa AvI gaI che (arthAt bIjAne tema karatAM joyA che ane pote paNa te rUpa pariNamI anubhava karela che) tethI sulabha che (arthAt te tene barobara samaje che ne tene ja eka mAtra jIvananA lakSarUpa mAnIne, tenI pAchaLa ja doDe che); paNa bhinna AtmAnuM (arthAt bheda-jJAne karI prApta "zuddhAtmAnuM) ekapaNuM hovuM kadI sAMbhaLyuM nathI (arthAt temAM ja "paNuM = ekatra karavA yogya che tevuM kadI sAMbhaLyuM ja nathI), paricayamAM AvyuM nathI (arthAt vAtamAM athavA vAMcavAmAM athavA upadezamAM AvyuM nathI), ane anubhavamAM AvyuM nathI tethI tene anubhavyuM paNa nathI arthAt svAtmAnubhUti paNa nathI, tethI eka te sulabha nathI." pAMca IndriyonA je viSaya che temAMthI zabda ane rUpane kAma kahevAya che tathA gaMdha, rasa ane sparzane bhoga kahevAya che, pAMce maLIne kAma-bhoga kahevAya che ke jenA vize moTAbhAganA lokone rasa hovAthI (ke jemAM rasa rAkhavA jevo nathI) tenI kathA sulabha che paraMtu A kALe zuddhAtmAnI vAta ati durlabha che ke je ame atre (samayasAramAM) jaNAvavAnA chIe, evo bhAva che AcArya bhagavaMtano A gAthAmAM. gAthA 5 gAthArtha - "te ekatvavibhakata (arthAt abhedarUpa ane bhedarUpa) AtmAne huM AtmAnA nija vaibhava vaDe dekhADuM chuM; (arthAt jaNAvuM chuM), jo huM dekhADuM to pramANa (svIkAra) karavuM ane je koI ThekANe cUkI jAuM to chaLa (arthAt ulaTuM-viparIta-nukasAnakAraka) na grahaNa karavuM." arthAt A zAstrathI svaccheda grahaNa karIne tame chetarAI jAo tevuM na karatAM kAraNa ke te svaccheda anaMta saMsAranuM kAraNa che, ema AcArya bhagavaMte A gAthAmAM jaNAvela che. gAthA 6 gAthArtha:- "je jJAyaka bhAva che (arthAt je jJAna sAmAnyarUpa, sahaja pariNamanarUpa parama-pAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA che) te apramata paNa nathI ane pramata paNa nathI (arthAt temAM sarva vizeSa bhAvono abhAva che kAraNa ke te sAmAnyajJAnamAtra bhAva arthAt guNonA sahajapariNamanarUpa sAmAnyabhAva ja che ke jemAM vizeSano abhAva ja hoya che), e rIte ene zuddha kahe che (arthAt vartamAnamAM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 draSTino viSaya zuddha na hovAM chatAM teno je sAmAnyabhAva che te trikALI zuddha hovAnAM kAraNe tene zuddha kahevAmAM Ave che); vaLI je jJAyakapaNe jaNAyo (arthAt je jANavAvALo che) te to te ja che (arthAt je jANavAnI kriyA che temAMthI pratibiMbarUpa ya arthAt jJAnAkArane gauNa karatAM ja jJAyaka arthAt paramapariNAmikabhAvarUpa zuddhAtmA jaNAya che, anubhavamAM Ave che; A ja samyagdarzananI rIta che arthAt je jANavAvALo che te ja jJAyaka che), bIjo koI nathI." arthAt zAyaka bIjo ane jANavAnI kriyA bIjI evuM nathI arthAt jJAyaka ja jANavArUpe pariNamela che; tethI ja jANanakriyAmAMthI jJAnAkArarUpa pratibiMba gauNa karatAM ja, zAyaka hAjarAhajura ja che arthAt AtmAmAMthI apramata ane pramata e baMne vizeSabhAvone gauNa karatAM ja zAkabhAva prApta thAya che. pUrve ame e vAta siddha karela ja che ke paryAya zAkabhAvanI ja banela che, eTale temAMthI vizeSabhAvane gauNa karatAM ja jJAyaka arthAt sAmAnyabhAva pragaTa thAya che, prApta thAya che; A ja rIta che samyagdarzananI. gAthA 6 TIkA - "je pote potAthI ja siddha hovAthI (arthAt koIthI utpanna thayo nahi hovAthI) anAdi sattArUpa che, kadi vinAza pAmato nahi hovAthI anaMta che, nityaudyotarUpa hovAthI (arthAt sahaja Atma pariNamanarUpa = paramapariNAmikabhAvarUpa = kAraNazuddhaparyAyarUpa hovAthI) kSaNika nathI ane spaSTa prakAzamAna jyoti che evo je jJAyaka eka "bhAva" che (arthAt paramapAriNAmikabhAva che), te saMsAranI avasthAmAM anAdi baMdha paryAyanI nirUpaNAthI (apekSAthI) kSIranIranI jema karmapudagalo sAthe ekarUpa hovA chatAM, (eTale ke paramapariNAmikabhAvarUpa jIvanA sahaja pariNamanamAM ja bAkInA cAra bhAva thAya che ke je ame pUrve jaNAvela ja che ane samayasAra gAthA 164-165mAM paNa jaNAvela ja che ke- "saMjJa Astravo ke je jIvamAM ja thAya che teo jIvanA ja ananya pariNAma che" = jIva ja te rUpe pariNamela che arthAt jIvamAM eka zuddha bhAga-ane bIjo azuddha bhAga ema nahIM samajatAM, samajavAnuM ema che ke jIva udaya - kSayopazama bhAva rU5 pariNamela che arthAt jIvamAM chUpAyela svacchatvarUpa je jIvanuM pariNamana che ke je paramapAriNAmikabhAva kahevAya che te bhAva ja anya cArabhAvano sAmAnyabhAva che arthAt jIvamAM anya cAra bhAvone gauNa karIne paramapAriNAmikabhAvamAM huM paNuM' karatAM ja eka jJAyaka bhAva anubhavAya che. A ja anubhavanI vidhi che. jemake, rAga-dveSarUpa pariNamela chava rAgI-dveSI jaNAto hovA chatAM - vartamAnamAM te rUpa hovA chatAM, te rAga-dveSane gauNa karatAM ja paramapariNAmikabhAva jaNAya che te teno svabhAva che ke jemAM huM paNuM karatAM ja te jIva svasamaya' = samyagdarzana thAya che.) dravyanA svabhAvanI apekSA (upara jaNAvela dravyano svabhAva = paramapariNAmikabhAva = kAraNazuddhaparyAya)thI jovAmAM Ave to turaMta kaSAyacakranA udayanI (arthAt kaSAyanA samUhanA apAra udayonI) vicitratAnA vize pravartatA je puNyapApane utpanna karanAra samasta anekarUpa zubha-azubha bhAvo temanA svabhAve pariNamato nathI. (arthAt dravyano svabhAva te paramapariNAmikabhAvarUpa che ke je pramatta paNa nathI ane apramatta paNa nathI; te mAtra Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya 125 eka jJAyaka bhAvarUpa che) tethI pramatta paNa nathI ane apramatta paNa nathI; te ja samasta anyadravyonAM bhAvothI (arthAt jIvanA cAra bhAva ke jemAM anya dravyanuM naimittikapaNuM che) bhinnapaNe (arthAt jIvanA cArabhAvone gauNa karatAM paMcama bhAvarUpa = paramapariNAmikabhAvarUpa) upAsavAmAM Avato 'zuddha kahevAya che. (atre e samajavuM jarUrI che ke rAga koIpaNa apekSAe jIvamAM nathI, vagererUpa ekAMta prarUpaNA jinamata bAhya che. tethI tevI prarUpaNA karavAvALA ane temAM aTavAyela bhoLA jIvo = tema mAnavAvALA bhoLA jIvo bhramamAM rahIne ati uttama evo mAnava janma ane vItarAga dharma eLe gumAve che ane vItarAgI banavAno eka amUlya avasara gumAve che.) vaLI, dAhyanA (-baLavAyogya padArthanA) AkAre thavAthI agnine dahana kahevAya che (arthAta jJAnane joyAkAre pariNamavAthI sva-parane jANavAvALuM kahevAya che) topaNa dAhyakRta azuddhatA tene nathI, tevI rIte yAkAra thavAthI te "bhAva" (jJAnAkAra) ne zAyakapaNuM prasiddha che (arthAt jJAnanuM svaparane jANavuM prasiddha che) topaNa zeyakRta azuddhatA tene nathI. kAraNa ke te zeyane zeyarUpe = tadarUpe pariNamIne jANatuM nathI arthAt jJAnane zeya sAthe vyApyavyApaka saMbaMdha nathI; tene potAnA AkAra = jJAnAkAra sAthe vyApyavyApaka saMbaMdha che ke jenAthI azuddhatA tenAmAM praveza pAmatI nathI); kAraNa ke zeyAkAra avasthAmAM (eTale ke svaparane jANavAnA kALe) je jJAyakapaNe (jANavAvALA tarIke) je jaNAyo te svarUpa-prakAzananI (svarUpa jANavAnI = eTale ke te zeyane jJAnAkAra tarIke jotAM ane tene ja jJAnarUpe jotAM arthAt yone gauNa karatAM ja paramapariNAmikabhAva anubhavAya che. arIsAnA udAharaNa pramANe pratibiMbane gauNa karatAM ja arIsAnuM svacchatva jaNAya che, tevI avasthAmAM paNa, dIvAnI jema, kartA-karmanuM ananyapaNuM hovAthI (eTale ke je svacchatvarUpa pariNamana = paramapariNAmikarUpa = jJAna sAmAnya = niSkriyabhAva che ke je svaparane jANavAvALA vizeSabhAvano ja sAmAnyabhAva che, mATe je paranAM jANavAno niSedha karavAmAM Ave to te svacchatvano = bhagavAna AtmAnA niSedharUpa pariNamaze ane samajyA vagara niSedha karavAvALAM bhramane = bhramita dazAne pAmaze ane A amUlya manuSya janma ane vItarAganuM zAsana maLyuM te vyartha gumAvaze. arthAt je jANavAvALo che te) zAyaka ja che - pote jANanAro mATe pote kartA ane potAne jANyo mATe pote ja karma..." [atre sva-paranuM jANavuM e bhagavAna AtmAmAM javAnI sIDI rUpe darzAvela che kAraNa ke sthUlathI ja sUkSmamAM javAya arthAt pragaTathI ja apragaTamAM javAya arthAt vyaktathI ja avyaktamAM javAya e ja niyama che. kAraNa ke jJAyaka ja pote jANanAro che. jANavuM ane jJAyaka (jANanAra)ne ananyapaNuM batAvIne jANavuM (pratibiMba) gauNa karatAM ja jJAyaka (jANanAra) jaNAya che. mATe sIDI rUpa che.)'' bhAvArthamAM paMDita jayacaMdajI jaNAve che ke ". jJAyaka evuM nAma paNa tene (arthAt zuddhAtmAne = draSTinA viSayane = paramapariNAmikabhAvarUpa AtmAne) zeyane jANavAthI ApavAmAM Ave che kAraNa Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 draSTino viSaya ke zeyanuM pratibiMba jyAre jhaLake che tyAre jJAnamAM tevuM ja anubhavAya che. topaNa zeyakRta azuddhatA tene nathI kAraNa ke jevuM zeya jJAnamAM pratibhAsita thayuM tevo zAyakano ja anubhava karatAM (zeyane gauNa karatAM tyAM) jJAyaka ja che. "A huM jANanAro chuM te huM ja chuM, anya koI nathI' evo potAne potAno abhedarUpa anubhava thayo tyAre e jANavArUpa kriyAno kartA pote ja che ane jeNe jANyuM te karma paNa pote ja che. ane samajavAnuM e che ke "AtmA kharekhara parane jANato nathI' evI vAto karIne AtmAmAM javAno rasto (sIDI) baMdha karIne zuM maLaze? mAtra bhrama ja maLaze, kAraNa parane jANavAno niSedha karatAM jANanArano ja niSedha thAya che. Avo eka jJAyakapaNAmAtra (jANavAvALo) pote zuddha che - A zuddhanayano viSaya che. (atre samajavAnuM e che ke prathama je draSTinA viSaya' vize jaNAvyuM tema paryAyathI rahita dravya - eTale ke pratibiMbathI rahita eTale ke pratibiMbane gauNa karatAM ja tyAM jANanAra rUpe jJAyaka ja hAjara che, te ja draSTino viSaya che. te ja paramapAriNAmikabhAva che, te ja kAraNazuddhaparyAya che. te ja kAraNazuddhaparamAtmA che. te ja samayasArarUpa jIvarAjA che. eTale ahIMyA koI ja bhautika chINInI jarUra nathI kAraNa ke AtmA abheda - akhaMDa che. emAMthI kAMI ja nIkaLe tema nathI ane je kADhavAnI koziSa thaze to AtmA pote ja nIkaLI jaze arthAt AtmAno ja lopa thaze. ane kADhanAra pote AkAzanA phUlanI mAphaka bhramamAM ja rAcaze tethI ahIMyA prajJArUpI chINIno upayoga karIne = katakaphaLarUpa budhdhipUrvaka te pratibiMbarUpa arthAt udaya kSayopazamarUpa bhAvone gauNa karatAM ja tyAM sAkSAta zuddhAtmArUpa paramapariNAmikabhAva hAjara ja che. A ja samyagdarzananI vidhi che, ke je AcArya bhagavaMte ane paMDitajIe gAthA-6mAM jaNAvela che.)" paMDitajI AgaLa jaNAve che ke "..ahIM ema paNa jANavuM ke jinamatanuM kathana syAdvAdarUpa che tethI azuddhanayane sarvathA asatyArtha na mAnavo; (atre samajavAnuM e che ke pUrve jaNAvyA anusAra gAthA : 164-19pamAM bhAvAtrone jIvathI ananya kahyA che ane tethI karIne jIvamAM koIpaNa apekSAe rAga thato nathI' jevI prarUpaNAo jinamata bAhya che, kAraNa ke syAdvAda pramANe zuddhatA ane azuddhatA - baMne vastunA dharma che ane vastudharma che. te vastunuM satva che (arthAt te vastu ja che = AtmA ja che) (atre samajavAnuM e che ke gAthA : 164-165mAM jaNAvyA anusAra rAga-dveSarUpa pariNAma thAya to AtmAmAM ja che - AtmA ja e rUpe pariName che. ane e pariNamananI hAjarImAM paNa rAga-dveSane gauNa karatAM ja temAM chUpAyela paramapariNAmikabhAvarUpa = samayasArarUpa = kAraNazuddhaparyAyarUpa AtmA hAjara ja che); azuddhatA paradravyanA saMyogathI thAya che e ja phera che... azuddhanayane asatyArtha kahevAthI ema na samajavuM ke AkAzanA phUlanI jema te vastudharma sarvathA ja nathI. (arthAt jema che tema samajavuM arthAt te che, paNa tene gauNa karatAM ja jJAyaka hAjara ja che, anyathA) ema sarvathA ekAMta samajavAthI mithyAtva che (atre paMDitajIe ekAMta prarUpaNA karatAM lokone sAvadhAna karyA che) mATe syAdvAdanuM zaraNa laI zuddhanayanuM AlaMbana Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya karavuM (arthAt jIvane pAMca bhAvarUpa jANI cAra bhAva gauNa karatAM ja samyaka ekAMtarUpa zudghanizcayanayano viSaya evo zuddhAtmA = paramapAriNAmikabhAva pragaTa thAya che ke jenuM AlaMbana karavuM) joIe.....'' 127 gAthA 7 gAthArtha:- '"jJAnIne cAritra, darzana, jJAna-e traNa bhAva vyavahArathI kahevAmAM Ave che (arthAt jJAnIne eka mAtra abhedabhAvarUpa 'zuddhAtmAmAM' ja 'huM paNuM' hovAthI, je paNa vizeSa bhAvo che ane je paNa bhedarUpa bhAvo che te vyavahAra kahevAya che); nizcayathI jJAna paNa nathI, cAritra paNa nathI, darzana paNa nathI (arthAt nizcayathI koI bheda zuddhAtmAmAM nathI, te eka abheda sAmAnyabhAvarUpa hovAthI temAM bhedarUpabhAvo ane vizeSabhAvo e baMne bhAvo nathI), jJAnI to eka zuddha jJAyaka ja che.'' arthAt zuddhanizcayanayano viSaya mAtra abheda evo zuddhAtmA ja che. 66 gAthA 7 TIkAHkAraNa ke anaMta dharmovALA eka dharmImAM (arthAt bhedathI samajIne abhedarUpa anubhUtimAM) je niSNAta nathI evA nikaTavartI ziSyajanane, dharmIne oLakhAvanArA keTalAka dharmo vaDe (arthAt bhedo vaDe), upadeza karatA AcAryono- joke dharma ane dharmIno svabhAvathI abheda che to paNa nAmathI bheda upajAvI (abheda dravyamAM dravya-guNa-paryAya ema bheda upajAvI) vyavahAramAtrathI ja evo upadeza che ke jJAnIne darzana che, jJAna che, cAritra che. paraMtu paramArthathI (arthAt vAstavamAM) jovAmAM Ave to anaMta paryAyone eka dravya pI gayuM hovAthI je eka che... (arthAt je dravya traNe kALe te te paryAyarUpa pariNamatuM hovA chatAM potAnuM dravyapaNuM choDayuM nathI - jema ke mATI ghaTa, piMDa rUpe pariNamavA chatAM mATIpaNuM choDatI nathI ane dareka paryAyamAM te mATIpaNuM vyApya-vyApaka saMbaMdhathI che mATe paryAya anaMtI hovA chatAM te dravya to eka ja che.)...eka zuddha jJAyaka ja che.'' gAthA 8 gAthArtha:- 'jema anArya (mleccha) janane anAryabhASA vinA kAMI paNa vastunuM svarUpa grahaNa karAvavA koI samartha nathI tema vyavahAra vinA paramArthano upadeza karavA koI samartha nathI. (arthAt mithyAtvIne bhedarUpa vyavahArabhASA vagara vastunuM svarUpa samajAvavA koI samartha nathI, tethI abheda tattvamAM alaga-alaga prakAre bhedarUpa vyavahAra karavAmAM Ave che, jema ke- dravya-guNa-paryAya, jJAna-darzana-cAritra, utpAda-vyaya-dhruva, 47 zakti vagere, te mAtra samajAvavA mATe che; nahIM ke anubhavavA kAraNa anubhava to yathArtha evA abheda AtmAno ja hoya che = thAya che. arthAt paramArthika AtmAmAM koI ja bheda na samajavA ane jyAM sudhI bhedamAM hazo tyAM sudhI abhedano anubhava nahIM ja thAya kAraNa ke bheda to, vyavahArarUpaupacAramAtra ajJAnIne svarUpa grahaNa karAvavA pADela che, kharekhara che nahIM.)'' gAthA 11 gAthArtha:- 'vyavahAranaya abhUtArtha che (arthAt upara jaNAvyA anusAra bhedarUpa vyavahAra abhUtArtha che kAraNa ke je bhedamAM ja rame che te kyAreya samyagdarzananA viSayarUpa abheda dravyano anubhava karI ja zakato nathI ane bIjuM, nizcayathI dravya abheda hovAthI je bheda upajAvIne kahevAmAM Ave Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 draSTino viSaya che, tevAM vyavahArarUpa-upacArarUpa bhedo AdaraNIya nathI arthAt 'huM paNuM' karavA yogya nathI, tethI abhUtArtha che) ane zuddhanaya bhUtArtha che (arthAt zuddhanayano viSaya abhedarUpa ''zuddhAtmA' che ke je samyagdarzanano viSaya hovAthI AdaraNIya che - bhUtArtha che) ema RSIzvaroe darzAvyuM che, je jIva bhUtArthano (arthAt zuddhAtmAno) Azraya kare che te jIva nizcayathI samyadraSTi che.'' arthAt koIpaNa jIva abhedarUpa zuddhAtmAmAM ja 'huM paNuM' karIne ane tenuM ja anubhavana karIne samyagadraSTi thaI zake che anyathA nahi. gAthA 11 TIkA - ''vyavahAranaya badhoya abhUtArtha hovAthI (bhedarUpa vyavahAra ke je mAtra AtmAnA ke svarUpanuM grahaNa karAvavA hastAvalaMbanarUpa jANIne prarupyo che te) avidyamAna, asatya, adbhUta arthane pragaTa kare che. (eTale ke jevo abheda AtmA che tevo tenAthI arthAt vyavahAra rUpa bhedathI varNavAto nathI).... A vAta dRSTAMtathI batAvIe chIe:- (draSTAMtamAM jIvane = AgamomAM varNavyA anusAra pAMcabhAva sahita batAvI temAMthI upAdeya evo jIva ke je cArabhAvone gauNa karatAM ja paMcamabhAvarUpa paramapAriNAmikabhAvarUpa = draSTinA viSayarUpa pragaTa thAya che ke je 'samayasAra' jevA AdhyAtmika zAstrano prANa che tene grahaNa karAve che.) jema prabaLa kAdavanA maLavAthI (prabaLa udaya-kSayopazama bhAva sahita) jeno sahaja eka nirmaLabhAva (paramapAriNAmikabhAva) tirobhUta (AcchAdita) thaI gayo che evA jaLano anubhava karAvanAra (ajJAnI) puruSo - jaLa ane kAdavano viveka nahIM karanAra ghaNA to, tene (jaLane = jIvane) milana ja anubhave che (udaya kSayopazama rUpa ja anubhave che); paNa keTalAMka (jJAnI) potAnA hAthathI nAkhelA katakaphaLa (nirmaLI auSadhi = budhdhirUpI-prajJAchINI)nA paDavAmAtrathI upajelA jaLakAdavanA vivekapaNAthI (eTale kAdava jaLamAM hovA chatAM jaLane svaccha anubhavI zakanAra = AtmA vartamAnamAM udaya, kSayopazama rUpe pariNamela hovA chatAM temAM chupAela eTale ke udaya ane kSayopazama bhAvane gauNa karatAM ja je bhAva pragaTa thAya che te arthAt udaya ane kSayopazama bhAva jeno banela che te arthAt eka sahaja Atma pariNamanarUpa-paramapAriNAmikabhAvarUpa AtmAne), potAnA puruSArtha dvArA AvirbhUta karavAmAM AvelA sahaja eka nirmaLabhAvapaNAne (paramapAriNAmikabhAvane) lIdhe, tene (jaLane AtmAne) nirmaLa ja anubhave che, evI rIte prabaLa karmanA maLavAthI jeno sahaja eka jJAyakabhAva (paramapAriNAmikabhAva) tirobhUta thaI gayo che evA AtmAno anubhava karanAra puruSo (ajJAnIo) - AtmA ane karmano viveka nahi karanArA, vyavahArathI vimohita hRdayavALAo to, tene (AtmAne) jemAM bhAvonuM vizvarUpapaNuM (anekarUpapaNuM) pragaTa che evo anubhave che, paNa bhUtAdarzIo (zuddhanayane dekhanArAo = jJAnIo) potAnI budhdhithI nAMkhelA zuddhanaya (prajJAchINI) anusAra bodha thavAmAtrathI upajelA AtmA-karmanA vivekapaNAthI (bhedajJAnathI), potAnA puruSArtha dvArA AvirbhUta karavAmAM AvelA sahaja eka jJAyakabhAvapaNAne (paramapAriNAmikabhAvane) lIdhe tene (AtmAne) jemAM eka jJAyakabhAva (paramapAriNAmikabhAva) prakAzamAna che evo anubhave che...'' = = Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya 129 bhAvArthamAM paMDitajIe samajAveluM che ke- jIvane jema che tema' sarvanayathI nirNaya karI samyaka ekAMtarUpa zuddha jANavo ('huM'paNuM karavuM), nahIM ke ekAMte apariNAmI evo zuddha jANavo. tethI to mithyAdarzanano ja prasaMga Ave che kAraNa ke jinavANI syAdvAdarUpa che. prayojanavaza nayane mukhya - gauNa karIne kahe che jemake malina paryAyane gauNa karatAM ja zuddhabhAvarUpa paramapariNAmikabhAva hAjara ja che, nahIM ke paryAyane bhautika rIte alaga karIne. kAraNa abheda dravyamAM bhautika rIte paryAyane alaga karavAnI vyavasthA ja nathI tethI vibhAvabhAvane gauNa karatAM ja (paryAya rahitanuM dravya) paramapariNAmikabhAvarUpa abheda-akhaMDa AtmAnuM grahaNa thAya che, A ja samyagdarzananI vidhi che. gAthA 12 gAthArtha - "paramabhAvanA (zuddhAtmAnA) dekhanArAone (anubhavanArAone) to zuddha (AtmA) no upadeza karanAra zuddhanaya jANavAyogya che (arthAt zuddhanayanA viSayarUpa zuddhAtmAno ja Azraya karavA yogya che kAraNa ke tenA AzrayathI ja zreNI mAMDI ne te samyadraSTi jIva ghAtI karmono nAza kare che ane kevaLI thAya che), vaLI je jIvo aparamabhAve sthita che (arthAt mithyAtvI che) teo vyavahAra dvArA (arthAt bhedarUpa vyavahAradrArA vastu svarUpa samajavI tattvono nirNaya karAvavA) upadeza karavA yogya che." bhAvArthamAM paMDita jayacaMdajI jaNAve che ke- "je koI jIva ke je aparamabhAve sthita che (ajJAnI che) te vyavahAra choDe (bhedarUpa ane vyavahAra dharmarUpa bane) ane tene sAkSAt zuddhopayoganI prApti to thaI nathI (arthAt nizcaya samyagdarzana pragaTa thayela nathI, tethI ulaTo azubha upayogamAM ja AvI, bhraSTa thaI, game tema svecchArUpe (svacchede) pravarte to narakAdi gati tathA paraMparA nigodane prApta thaI saMsAramAM ja bhramaNa kare che." atre samajavAnuM e che ke AtmA ajJAna avasthAmAM 24 kalAka karmano baMdha kare ja che jethI karIne karuNAvaMta AcArya bhagavaMtoe jaNAvela che ke jyAM sudhI tattvano nirNaya ane anubhava na thAya tyAM sudhI tenAM ja lakSe (zuddhanA ja eka mAtra lakSe) niyamathI zubhamAM ja rahevA jevuM che nahIM ke azubhamAM kAraNa ke azubhathI to deva-zAstra-guru rUpa saMyoga maLavA paNa kaThina thaI jAya ema che. A vAtamAM jeno virodha hoya te amane mApha kare kAraNa ke A vAta ame koIpaNa pakSa rahita-niSpakSabhAve jaNAvela che ke je sarve AcArya bhagavaMtoe paNa jaNAvela che ane jyAM-jyAM (je paNa gAthAomAM) A vAtono sarvathA niSedha karavAnuM jaNAvela che te eka mAtra zuddhabhAvano lakSa karAvavA jaNAvela che; nahIM ke azubha bhAvamAM ramavA mATe ane munirAjane chaThThA guNasthAnake A vAtano niSedha sAtamA guNasthAnarUpa abheda AtmAnubhUtimAM sthira thaI AgaLa vadhIne kevaLajJAna ane mokSa meLavavA jaNAvela che, nahIM ke chaThThA guNasthAnake sahaja hotA zubhano niSedha karIne nIce pADavA-arthAt avirati athavA ajJAnI thavA. Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 draSTino viSaya AthI sarve mumukSujanone A vAta yathArtha - 'jema che tema samajavI atyaMta Avazyaka che; arthAt samajavAnuM e che ke ahobhAva mAtra mAtra zuddhatAno ja hovo joIe, zubhano nahIM ja paNa jyAM sudhI zuddharUpe nathI pariNamato tyAM sudhI rahevAnuM to niyamathI zubhamAM ja. zloka 4:- "nizcaya ane vyavahAra - e be nayone viSayanA bhedathI paraspara virodha che, e virodhane nAza karanAruM 'syAta' padathI cinhita je jina bhagavAnanuM vacana (vANI) temAM je puruSo rame che (pracura prIti sahita abhyAsa kare che arthAt banne nayano pakSa choDIne madhyastha rahe che) te puruSo potAnI meLe (anya kAraNa vinA) mithyAtvakarmanA udayanuM vamana karIne A atizayarUpa paramajyoti prakAzamAna zuddha AtmAne turaMta dekhe ja che. (arthAt koNa dekhe che? to kahe che ke "svAta' vacanomAM ramato puruSa nahIM ke ekAMtano AgrahI puruSa arthAt samyagdarzana ke je samyaka ekAMta rUpa hovA chatAM Agrahato ekAMtano na ja hoya, prarUpaNA ekAMtanI na ja hoya. prarUpaNA jema che tema syAt vacano rUpe ja hoya.) kevo che samayasArarUpa zuddha AtmA? navIna utpanna thayo nathI, pahelAM karmathI AcchAdita hato te pragaTa vyaktirUpa thaI gayo che. (arthAt pahelAM je ajJAnIne udaya-kSayopazamarUpe anubhavAto hato te ja have jJAnIne udaya-kSayopazamabhAvo gauNa thaI jatAM = karatAM ja samayasArarUpa = paramapariNAmikabhAvarUpa = paramajyotirUpa pragaTa thAya che = jaNAya che = anubhavAya che = vyaktirUpa thAya che) vaLI kevo che? sarvathA ekAMtarUpa kunayanA pakSathI khaMDita thato nathI, nibaMdha che. (arthAt jeo samyagdarzana mATe sarvathA ekAMtanayanI prarUpaNAmAM rAce che teone zuddhAtmA kadI ja prApta thAya tevo nathI ema ja atre jaNAvela zloka 5:- gAthA 11 ane 12 ne ja draDha karAve che, ke je bhedarUpa vyavahAranaya che te ajJAnIne mAtra samajAvavA mATe che, paraMtu tema bhedarUpa AtmA che nahIM. mATe Azraya to abheda rU5 AtmAno = zuddhAtmAno ke jemAM paradravyothI thatAM bhAvone gauNa karela che, teno ja karavAno che. te AtmA ja upAdeya che arthAt dravya-paryAyarUpa bheda athavA paryAyanA niSedharUpa bhedano jeo Azraya kare che teone abheda AtmAno aNasAra paNa Avato nathI arthAt teo bhedamAM ja rame che arthAt teo vikalpamAM ja rame che ane bhedano ja Adara kare che kAraNa ke teone niSedha vinAno draSTino viSaya ja mAnya hoto nathI, AvI che karuNAjanaka paristhiti. zloka 6:- atre AcArya bhagavaMta jaNAve che ke je nava tattvanI paripATI che tene choDIne (arthAt gauNa karIne) jetA-te bhAvane anubhavatAM ja AtmA prApta thAya che. zloka 7:- mAM AcArya bhagavaMta gAthA 13no ja bhAva vyakta kare che ke nava tattvamAM vyApta evI Atmajyoti (arthAt paramapariNAmikabhAva) nava tattvone gauNa karatAM ja eka akhaMDa Atmajyoti (arthAt paramapAriNAmikabhAva) prApta thAya che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya gAthA 13 gAthArtha:- "bhUtArtha nayathI jANela (arthAt abheda evA zudghanayathI jANela) jIva, ajIva vaLI puNya, pApa tathA Asava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa -e navatattva samyaktva che.'' arthAt abheda evA zuddhanayathI je ema jANe che ke A sarve navatattvarUpa pariNamela jIva vizeSa apekSAe navatattvarUpa bhAse che, paNa abheda zudghanaya dvArA A navatattva jenA banelA che te eka mAtra sAmAnyabhAvarUpa arthAt abheda zuddhajIvatvabhAvarUpa 'zuddhAtmA' ja che ane tevI rIte je navatattvane jANe che tene ja samyagdarzana che arthAt te ja samyaktva che; A gAthA 'samayasAra'nA sArarUpe che. sarva adhikArono ullekha A gAthAmAM karI sarve adhikAronA sArarUpe samyagdarzana rUpa AtmAnuM svarUpa samajAvela che. 131 = gAthA 13 TIkA:- ''A jIvAdi nava tattvo bhUtArthanayathI jANye samyagdarzana ja che. ( e niyama kahyo) (bhUtArthanayathI eTale ke abhedanayathI = A jIvAdi nava tattvorUpe AtmA ja pariName che tethI te nava tattvone gauNa karatAM ja zuddhAtmAnI prApti thAya che samyagdarzana thAya che); kAraNa ke tIrthanI (vyavahAradharmanI) pravRtti arthe abhUtArtha (vyavahAra) nayathI (A nava tattvo) kahevAmAM Ave che (eTale ke je jIva aparamabhAve sthita che - ajJAnI che tene mlecchanI bhASAmAM eTale ke AgamanI bhASAmAM jIvane udaya-upazama-kSayopazama-kSAyika-pAriNAmika evA pAMca bhAvarUpe prarUpavAmAM Ave che) evA A nava tattvo-jemanA lakSaNa jIva, ajIva, puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha ane mokSa che-temanAmAM ekapaNuM pragaTa karanAra bhUtArthanayathI ekapaNuM prApta karI (arthAt te sarve tattvo rUpe je AtmA pariNamela che te bAhya nimittanA bhAva athavA abhAvathI pariNamela che te nava tattvorUpa pariNamela evA AtmAmAM vizeSa bhAvone gauNa karatAM ja, eka abheda evo sahaja pariNamanarUpa AtmA ke je paramapAriNAmikabhAvarUpa che = samayasArarUpa che te prApta thAya che tene prApta karatAM ja), zudghanayapaNe sthapAyelA AtmAnI anubhUti-ke jenuM lakSaNa AtmakhyAti che-tenI prApti hoya che (arthAt samyagdarzanarUpa - samayasArarUpa AtmAnI prApti hoya che.) (arthAt zuddhanayathI navatattvane jANavAthI AtmAnI anubhUti thAya che te hetuthI A niyama kahyo). tyAM, vikArI thavA yogya (AtmA) ane vikAra karanAra (karmo)-e baMne puNya che..., kAraNa ke ekane ja (AtmAne) potAnI meLe (svabhAvathI) puNya, pApa, Asrava, saMvara, nirjarA, baMdha, mokSanI upapatti (sidhdhi-te bhAvarUpa AtmAnuM pariNamavuM) banatI nathI. te baMne jIva (bhAvakarma) ane ajIva (dravyakarma) che (arthAt te babbemAM eka jIva che ne bIjuM ajIva che). bAhya (skUla) draSTithI joIe to:- jIva-pudagalanA anAdi baMdhaparyAyanI samIpa jaIne ekapaNe anubhava karatAM A nava tattvo bhUtArtha che, satyArtha che, (eTale ke AgamamAM nirupita pAMca bhAva yukta jIvamAM A nava tattvo bhUtArtha che, satyArtha che), ane eka jIvadravyanA svabhAva ('sva'no bhAva = 'sva'nuM Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 draSTino viSaya sahajapariNamanarUpabhAva = paramapAriNAmikabhAva = kAraNazuddhaparyAya kAraNazuddha paramAtmArUpabhAva)nI samIpa jaIne anubhava karatAM teo abhUtArtha che. asatyArtha che. ('samayasAra' jevA adhyAtma graMthamAM nirupita zuddhAtmArUpa jIvamAM teo abhUtArtha che, asatyArtha che.) (jIvanAM ekAkAra svarUpamAM teo nathI) tethI A nava tattvomAM bhUtArthanayathI eka jIva ja prakAzamAna che...'' A ja gAthAnAM bhAva zloka 8mAM vizeSa rUpe samajAvela che. = zloka 8:- 'A rIte nava tattvomAM ghaNA kALathI chupAyelI A Atmajyotine (arthAt AtmAnA udaya-kSayopazamarUpa je bhAvo che te sarve jIvone anAdinA hoya che ane je jIva ajJAnI che te, te ja bhAvomAM rame che chatAM paNa dareka jIvamAM anAdithI paramapAriNAmikabhAvarUpa chupAyelI Atmajyoti maujUda ja hoya che, hAjara ja hoya che. mAtra udaya-kSayopazamarUpa bhAvone gauNa karIne tenuM lakSa karatAM ja te prApta thAya che arthAt te navatattvane gauNa karatAM ja, je sAmAnya jIvatvabhAva zeSa rahe che te traNe kALe zuddha hovAthI kahyuM che ke navatattvamAM ghaNAM kALathI chupAyelI AtmAjyotine), jema varNonA samUhamAM chupAyelA ekAkAra suvarNane bahAra kADhe tema (arthAt azuddhAtmAmAMthI azuddhi ne gauNa karatAM ja, temAM chupAyela ekAkAra = abheda zuddhAtmA sAkSAt thAya che tema), zuddhanayathI (arthAt upara kahyA pramANe azuddha bhAvone gauNa karatAM ja) bahAra kADhI pragaTa karavAmAM AvI che. mATe have he bhavya jIvo ! haMmezA Ane anya dravyothI (arthAt pudgalarUpa karma-nokarmathI) tathA temanAthI thatAM naimittika bhAvothI(arthAt audayika bhAvothI) bhinna (arthAt ame pUrve je be prakAre bhedajJAna karavAnuM jaNAvyuM che tema); ekarUpa dekho. A (jyoti = paramapAriNAmikabhAva), pade-pade arthAta paryAye paryAye ekarUpa citcamatkAramAtra udyotamAna che. (arthAt dareka paryAyamAM pUrNa jIva vyakta thato ja hovAthI arthAt paryAyamAM pUrNa dravya hovAthI ja Ama jaNAvela che. arthAt paryAya ja vartamAna jIva dravya che, ema je ame pUrve jaNAvela che te ja samaja atre draDha thAya che.)'' atre e samajavuM jarurI che ke Agama ane adhyAtmamAM jarAya virodha nathI kAraNa ke AgamathI jIvanuM svarUpa 'jema che tema' samajIne arthAt jIvane sarve nayathI jANIne adhyAtmarUpa zuddhanaya vaDe grahaNa karatAM ja samyagdarzana rUpa Atmajyoti pragaTa thAya che, prApta thAya che arthAt paryAyamAM vizeSabhAvane gauNa karatAM ja ekarUpa-abhedarUpa citcamatkAramAtra jyoti arthAt sAmAnyabhAvarUpa paramapAriNAmikabhAva hAjara ja che ke je samyagdarzanano viSaya che ane temAM ja 'huM paNuM' karatAM svAtmAnubhUti pragaTa thaI zake che; A ja samyagdarzananI rIta che. zloka 9:- ''AcArya zudghanayano anubhava karI kahe che ke-A sarva bhedone gauNa karanAra je zuddhanaya (eTale ke jIvamAM bhedarUpa-dravya-guNa-paryAya-utpAda-vyaya-dhruva athavA udaya-upazama-kSayopazamarUpa Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya bhAvone gauNa karIne paramapAriNAmikabhAvarUpa, samayasArarUpa zudghanaya)no viSayabhUta caitanya-camatkAramAtra (jJAnamAtra = paramapAriNAmikabhAvamAtra) teja:puMja AtmA, teno anubhava thatAM nayonI lakSmI udaya pAmatI nathI, (arthAt sarve nayo vikalparUpa ja che jyAre paramapAriNAmikabhAva sarve vizeSabhAva rahita hovAthI arthAt temAM koI ja vikalpa na hovAthI temAM nayo-nikSepo-sva-pararUpa bhAvo nathI. tyAM mAtra eka abhedabhAvamAM ja 'huM'paNuM che, tethI) pramANa astane prApta thAya che. ane nikSepono samUha kyAM jato rahe che te ame jANatAM nathI. AthI adhika zuM kahIe? dvaita ja pratibhAsita thatuM nathI. (svAtmAnubhUtinA kALamAM mAtra huMno ja AnaMda-vedana hoya che tyAM sva-para rUpa koI dvaita hotuM ja nathI.)'' 133 zloka 10:- ''zudghanaya AtmAnA svabhAvane pragaTa karato ('sva'nA bhavana rUpa = svanuM sahaja pariNamanarUpa = paramapAriNAmikabhAvarUpa pragaTa karato) udayarUpa thAya che. te AtmasvabhAvane kevo pragaTa kare che ? (eTale ke te pragaTa karelo AtmasvabhAva kevo che ?) paradravya, paradravyanAM bhAvo tathA paradravyanAM nimittathI thatAM potAnA vibhAvo-evA parabhAvothI bhinna kare che. (arthAt paradravyato pragaTa bhinna che tethI tenI sAthe tenA lakSaNathI bhedajJAna kare che ane paradravyanAM nimittathI thatAM potAnA je vibhAvo che te jIvarUpa che tethI te vibhAvone gauNa kare che ane vibhAvomAM chUpAyelI Atmajyotine mukhya kare che) vaLI te, AtmasvabhAva samastapaNe pUrNa che-samasta lokAlokane jANanAra che-ema pragaTa kare che; (atre samajavAnuM e che ke paramapAriNAmika bhAva rUpa AtmAnuM eTale ke jJAnanuM lakSaNa-jJAnano svabhAva pratibiMba rUpe parane jhaLakAvavAno che te pratibiMbane gauNa karatAM ja tyAM arIsAnI jema svacchatvarUpa pariNamana hAjara ja che ane jJAnano svabhAva lokAlokane jhaLakAvavAno che tethI karIne ja te 'jJAna' nAma pAme che anyathA nahi. te jJeyarUpa jhalakanane gauNa karatAM ja tyAM jJAnamAtrarUpa = paramapAriNAmikabhAvarUpa = jJAyaka hAjara ja che. tethI karI 'AtmA kharekhara parane jANato ja nathI' evI prarUpaNA karIne AtmAnAM lakSaNano abhAva karavAthI AtmAno ja abhAva thAya che.) vaLI te, AtmasvabhAvane Adi-aMtathI rahita pragaTa kare che (paramapAriNAmikabhAva te AtmAno anAdi anaMta 'sva' bhavana rUpa 'sva'bhAva che ane te trikALa zuddha hovAthI tene Adi-aMtathI rahita kahyo che) vaLI te AtmasvabhAvane eka-sarva bhedabhAvothI (dvaitabhAvothI) rahita ekAkAra-pragaTa kare che. (sarva prakAranA bhedarUpabhAvo jevA ke - dravya-guNa-paryAya, jJAna-darzana-cAritra, niSedharUpa sva-pararUpa bhAvothI rahita pragaTa kare che.) ane jemAM samasta saMkalpavikalpanA samUho vilaya thaI gayA che evo pragaTa kare che. (arthAt udaya, kSayopazama bhAvone gauNa karatAM ja paramapAriNAmikabhAvarUpa AtmAmAM koI ja saMkalpa-vikalpa, naya-pramANa-nikSepo vagere rahetAM ja nathI-evo AtmA pragaTa kare che.) Avo zuddhanaya prakAzarUpa thAya che.'' gAthA 14 gAthArtha:- "je naya AtmAne baMdha rahita ne paranA sparza rahita, anyapaNA rahita, caLAcaLatA rahita, vizeSa rahita (arthAt vizeSane gauNa karatAM ja je eka sAmAnyabhAvarUpa arthAt Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 draSTino viSaya paramapariNAmikabhAvarUpa jIva che te arthAt anyanA lakSe thavA vALA sarve bhAvo ke je vizeSa che, tenAthI rahita ja hoya che), anyanA saMyoga rahita - evA pAMca bhAvarUpa dekhe che tene, he ziSya! tuM zuddhana, jANa.' arthAt jema ame pUrve samajAvyuM tema sarve paradravya tathA paradravyanA lakSathI thavAvALA AtmAnAbhAvothI (tene gauNa karIne) bhedajJAna karavAthI zuddhanayarUpa arthAt abheda evo paMcamabhAvarUpa samyagdarzanano viSaya prApta thAya che. gAthA 14 TIkA - "nizcayathI abaddha-aspaSTa (AtmAnA udaya, upazama, kSayopazama ane kSAyika evA cAra bhAvothI abaddha-aspaSTa), ananya (chatAM AtmAnA pariNamana = paryAyathI ananya paramapariNAmikabhAvarUpa = kAraNazuddhaparyAyarUpa), niyata (niyamathI guNonA pariNamanarUpa), avizeSa (jemAM vizeSarUpa cAreya bhAvono abhAva che evo, sAmAnya pariNamanarUpa-sahaja pariNamanarUpa) ane asaMyukta (ke je upara kahyA tevA cAra bhAvothI saMyukta nathI - te cAra bhAvone gauNa karatAM ja zuddhanayano AtmA prApta thAya che tevo asaMyukta) evA AtmAnI je anubhUti te zuddhanaya che, ane e anubhUti AtmA ja che, e rIte AtmA eka ja prakAzamAna che...' zloka 11:- "jagatanA prANIo e samyaka svabhAvano anubhava karo ke jyAM A baddhaskRSTa Adi bhAvo (upara kahyAM te cAra bhAvo) spaSTapaNe te svabhAva upara tare che (eTale ke te bhAvo thAya che to AtmAnA pariNAmamAM ja arthAt AtmAmAM ja) to paNa (teo parama pAriNAmikabhAvamAM) pratiSThA pAmatA nathI, kAraNa ke dravyasvabhAva (dravyarUpa AtmAnA 'sva'nuM bhavanarUpa "svabhAva) to nitya che (eTale ke evo ne evo ja thAya che), ekarUpa che (ananyarUpa che, abheda che tyAM koI bheda nathI) ane A bhAvo (eTale ke anya cAra bhAvo) anitya che, anekarUpa che, paryAyo (cAra bhAvarUpa paryAyo-vibhAvabhAva) dravya svabhAvamAM praveza karatA nathI, upara ja rahe che (te cAra bhAva paramapAriNAmikabhAvarUpa dravyasvabhAvamAM praveza pAmatAM ja nathI kAraNa ke paramapariNAmikabhAvarUpa dravyasvabhAva sAmAnyabhAvarUpa che tethI temAM vizeSabhAvano to abhAva ja hoya che arthAt vizeSabhAvo dravya svabhAvamAM praveza karatA nathI, upara ja rahe che) A zuddha svabhAva ('sva'nA bhavanarUpa = paramapariNAmikabhAva) sarva avasthAomAM prakAzamAna che. (AtmAmAM traNekALa che eTale ja trikALI zuddha bhAvo kahevAya che) evA zuddha svabhAvano, moha rahita thaIne jagata anubhava karo; kAraNa ke mohakarmanA udayathI utpanna mithyAtvarUpa ajJAna jyAM sudhI rahe che tyAM sudhI e anubhava yathArtha thato nathI." zloka 12:- "je koI subudhdhi (eTale ke jene tattvono nirNaya thayo che tevo ke je samyagdarzana pAmavAnI pUrvanI paryAyomAM sthita che tevo) bhUta, vartamAna ane bhAvi evA traNe kALanA (karmonA) baMdhane potAnA AtmAthI tatkALa-zIdhra bhinna karIne (arthAt karmorUpI pudagalone potAthI bhinna jANI-jaDa jANI potAne cetanarUpa anubhavIne) tathA te karmanA udayanA nimittathI thayela mithyAtva (ajJAna)ne potAnA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya 135 baLathI (puruSArthathI) rokIne athavA nAza karIne (upara zloka 11mAM jaNAvyA pramANe cAra bhAvone gauNa karIne, potAne paramapAriNAmikabhAvarUpa anubhavatAM ja mithyAtva upazama, kSayopazama athavA kSayane pAme che arthAt potAne trikALI zuddha bhAvarUpa = paramapariNAmikabhAvarUpa jANavA/anubhavavArUpa puruSArtha kare arthAta) aMtaraMgamAM abhyAsa kare - dekhe to A AtmA potAnA anubhavathI ja jaNAvAyogya jeno pragaTa mahimA che evo vyakta (anubhavagocara), dhruva (nizcala), zAzvata, nitya karmakalaMka-kadamathI rahita (paramapariNAmikabhAvarUpa) evo pote stuti karavA yogya deva virAjamAna che." zloka 13:- "e rIte je pUrvakathita zuddhanayasvarUpa AtmAnI anubhUti che (arthAt zuddhAtmAnI anubhUti che) te ja kharekhara jJAnanI anubhUti che ema jANIne (arthAt je AtmAnI anubhUti che te ja jJAnanI anubhUti che, te baMnemAM koI ja bheda nathI) tathA AtmAmAM, AtmAne nizcaLa sthApIne (arthAt te zuddhAtmAnuM nizcaLa-ekAgrapaNe dhyAna karIne) 'sadA sarva tarapha eka zAnaghana AtmA che' ema dekhavuM." arthAt je zuddhAtmA che tene jJAna apekSAe jJAnaghana, jJAnamAtra, jJAna sAmAnya, vagere aneka nAmothI oLakhAya che, atre vizeSa eTaluM ja ke je guNathI zuddhAtmAne jovAmAM Ave te guNamaya ja pUrNapaNe zuddhAtmA jaNAya che arthAt zuddhAtmAmAM koI bheda ja nathI. gAthA 15 gAthArtha:- "je puruSa AtmAne abaddhaskRSTa (arthAt koIpaNa jAtanA baMdha vagarano zuddha ane jemAM sarva vibhAvabhAva atyaMta gauNa thaI gayela hovAthI, vibhAvabhAvathI nahi spardhAyelo evo ke jene samyaka ekAMtarUpa paNa kahevAya che tevo), ananya (te pote niraMtara potAnA rUpamAM ja pariNamato hovAthI anyarUpa nahi thato arthAt tenA sarva guNonA sahaja pariNamanayukta paramapariNAmikabhAvarUpa), avizeSa (arthAt sarva vizeSa jemAM gauNa thaI gayA hovAthI, mAtra sAmAnyarUpa arthAt je audeyikAdi cAra bhAvo che te vizeSa che paraMtu A parama-pAriNAmikabhAvarUpa paMcamabhAva sAmAnyabhAvarUpa hovAthI vizeSa rahita hoya che. jema ApaNe pUrve joyuM tema, te vizeSabhAvo sAmAnyanAM ja banelA hoya che arthAt jIva eka pAriNAmikabhAvarUpa ja hoya che, paraMtu vizeSamAM je karmanA udayanimitte bhAvo thAya che, te apekSAe te pAriNAmikabhAva ja audayika vagere nAma pAme che ane te audayikAdi bhAvono sAmAnya arthAt paramapariNAmikabhAvamAM abhAva hovAthI tene avizeSa) dekhe che te sarva jinazAsanane dekhe che (arthAt jeNe eka AtmA jANyo teNe sarva jANya) - ke je jinazAsana, bAhya-dravya kRta tema ja atyaMtarajJAnarUpa bhAvathutavALuM che." gAthA 17-18 gAthArtha:- "jema koI dhanano arthI puruSa (tema koI AtmAno artha puruSa) rAjAne jANIne zraddhA kare che (arthAt jIvarAjArUpa zuddhAtmAne jANIne zraddhA kare che), tyArabAda tenuM prayatnapUrvaka anucaraNa kare che (arthAt te zuddhAtmAno prayatnapUrvaka anubhava karavAno puruSArtha kare che) arthAt suMdara rIte sevA kare che (arthAt tenuM ja vAraMvAra manana-ciMtana-dhyAna-anubhavana kare che), evI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 draSTino viSaya ja rIte mokSanI icchAvALAe jIvarUpI rAjAne jANavo, pachI e rIte ja tenuM zraddhAna karavuM ane tyAra bAda tenuM anucaraNa karavuM arthAt anubhava vaDe tanmaya thaI javuM.'' gAthA 35 gAthArtha:- ''jema lokamAM koI puruSa paravastune 'A paravastu che' ema jANe tyAre evuM jANIne paravastune tyAge che, tevI rIte jJAnI sarva paradravyonA bhAvone, 'A parabhAva che' tema jANIne temane choDe che.'' arthAt pUrve joyuM tema para nA lakSe thatAM potAnA bhAvamAM jJAnIne 'huM paNuM' na hovAthI tene choDe che ema kahevAya che arthAt te paralakSe thatAM bhAvane jJAnI potAnI nabaLAI samaje che ane koIpaNa jIva potAnI nabaLAIne poSavA Icche nahi ja, tema jJAnI paNa te paralakSe thatAM bhAvone Icchato nathI ane tethI ja tenAthI chUTavAnA prayatno Adare che arthAt zakti anusAra cAritra grahaNa kare che; AvuM che jainasiddhAMtanuM anekAMtamaya jJAna. ja gAthA 36 gAthArtha:- "ema jANe ke, 'moha sAthe mAro kAMI paNa saMbaMdha nathI, eka upayoga che te ja huM chuM' (arthAt samyagdarzananA viSayamAM moharUpa vibhAvabhAva nahi hovAthI, jyAre jJAnI zuddhAtmAmAM ja 'huM paNuM' kare che tyAre te mAtra teTalo ja che tene koI vibhAvabhAva sAthe koI saMbaMdha nathI arthAt tene eka mAtra sAmAnya upayogarUpa jJAyakabhAvamAM ja 'huM paNuM' hovAthI, teno tyAre moha sAthe koI saMbaMdha nathI, eka zuddhAtmA che te ja huM chuM) - evuM je jANavuM tene siddhAMtanA athavA svaparanA svarUpanA jANanArA mohathI nirmamatva kahe che.'' arthAt jJAnIne mohamAM 'huMpaNuM' ane 'mArApaNuM' nathI, tethI jJAnIne nirmamatva che. gAthA 38 gAthArtha:- ''darzanajJAnacAritrarUpa pariNamelo AtmA (arthAt paramapAriNAmikabhAvarUpa sahaja darzana-jJAna-cAritrarUpa pariNamana karato bhAva ke je zuddhAtmA che, temAM ja 'huM paNuM' karato evo samyadraSTi jIva) ema jANe che ke:- nizcayathI huM eka chuM (arthAt te abhedano ja anubhava kare che), zuddha chuM (arthAt eka mAtra zuddhAtmAmAM ja 'huM paNuM' hovAthI huM zuddha chuM ema anubhave che), darzanajJAnamaya chuM (arthAt mAtra jANavAsA-jovA vALo ja chuM), sadA arUpI chuM (arthAt koIpaNa rUpI dravyamAM ane tenA thakI thatAM bhAvomAM 'huM paNuM' nahi hovAthI potAne mAtra arUpI ja anubhave che); kAMI paNa anya paradravya paramANu mAtra paNa mAruM nathI e nizcaya che.'' zloka 32:- ''A jJAnasamudra bhagavAna AtmA (arthAt jJAnamAtra zuddhAtmA) vibhramarUpa ADI cAdarane samULagI DubADI daIne (arthAt zuddhanaye karI, sarva vibhAvabhAvane atyaMta gauNa karI, paryAyane dravyamAM aMtargata karI le che arthAt zuddhadravyAyArthikanaye karI zuddhAtmAmAM ja draSTi karIne) pote sarvAMga pragaTa thayo che (arthAt evo zuddhAtmAno anubhava thayo che); tethI have A samasta loka (arthAt Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAra anusAra samyagdarzanano viSaya samasta vikalparUpa loka-vibhAvarUpa loka) tenAM zAMta rasamAM (arthAt atiMdriya AnaMdarUpa anubhUtimAM) ekIsAthe ja atyaMta magna thAo (arthAt potAne nirvikalpa anubhave che te) kevo che zAMta rasa (arthAt atiMdriya AnaMda)? samasta loka paryaMta uchaLI rahayo (arthAt amApa, anahada, utkRSTa) che.'' AvI che AtmAnI anubhUti ke je ame anekaveLA anubhavIe chIe ane te sarve mumukSujanone prApta thAya ema IcchIe chIe. 137 A rIte samyagdarzananI siddhi thatAM, ahIM ja samayasAra puruM thai jAya che; have pachIno je vistAra che te to mAtra vistAraruci jIvone, vistArathI A ja 'zuddhAtmA'mAM 'huM paNuM' karAvI ne, samyagdarzananI prApti arthe, vistArathI bhedajJAna samajAvela che. arthAt A jIva anAdithI je nava tattvorUpa alaga alaga veze pariNamIne ane paramAM kartAbhAvane poSIne chetarAya che, te chetarAmaNane chatI karIne, te chetarAmaNa dUra karAvavA mATe ghaNAM vistArathI, sarve bhAvo sAthe bhedajJAna karAvela che. koIe ema na samajavuM ke nava tattvarUpa bhAvo ekAMte jIvanA nathI arthAt A nava tattvarUpa bhAvo che to jIvanA ja paraMtu temAM 'huM paNuM' karavA lAyaka A bhAvo nathI, te apekSAe tene jIvanA nathI ema kahayuM che ane tene te rIte ja samajavuM ati Avazyaka che; jo koI ekAMte ema kahe ke A nava tattvorUpa bhAvo mArA bhAva ja nathI, to te bhramarUpa pariNamIne anaMta saMsAra vadhAranAra banaze. tethI karI je apekSAe jyAM je kayuM hoya te ja apekSAthI tyAM te samajavuM ane tema ja AcaravuM atyaMta Avazyaka che, anyathA to svacchaMde bhramarUpa pariNamIne potAne jJAnI mAnato te jIva potAnuM ane anya anekanuM ahita karato, pote to bhraSTa che ja ane anya anekone paNa bhraSTa karaze. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 draSTino viSaya 37 samayasAranA adhikAronuM vihaMgAvalokana have ame vistAraruci jIvo mATe samayasAra zAstranA sarve adhikAronuM vihaMgAvalokana karIzuM jemAM sarve adhikArono mAtra sAra ja jaNAvIzuM, mATe vistAraruci jIvoe uparokta pUrvaraMgamAM vistArathI jaNAvela bhAva anusAra ane sarve adhikAronA atre jaNAvela sAra anusAra te sarve adhikArono abhyAsa karavo, anyathA nahi arthAt svacchede nahi kAraNa ke svachaMda ja ApaNA atyAra sudhInA anaMta saMsAranuM kAraNa che ke jene have pachI kyAreya poSavo nahi evI amArI sarve janone namra vinaMti che. 1. jIva ajIva adhikAra - A adhikAra jIvane, avarUpa karma-nokarma ane tenAM lakSe thatAM potAnA vibhAvabhAvothI bhedajJAna karAvavA arthe che arthAt te sarve bhAvo jevAke- rasa, gaMdha, sparza, zarIra, saMsthAna, saMhanana, rAga, dveSa, moha, mithyAtva, karma, paryAmi, varga, vargaNA, spardhako, adhyAtmasthAna, anubhAga sthAna, mana-vacana kAyAnAM yogo, baMdhasthAno, udayasthAno, mArgaNA, sthitibaMdha sthAna, saMkaleza sthAno, vizuddhisthAno, jIvasthAno vagere jIvane nathI, ema kahyuM che; atre prazna thAya ke te bhAvo jIvane kema nathI? uttara- te bhAvo be prakAranA che, eka to pudgalarUpa che ane bIjA jIvanA vizeSabhAvarUpa che; temAM je pugalarUpa che te to jIvathI pragaTa bhinna ja che ane je jIvanA vizeSabhAvarUpa che te bhAvomAM huM paNuM karavA jevuM na hovAthI arthAt te sarva bhAvothI bhinna evo "zuddhAtmA' e samyagdarzanano viSaya hovAnI apekSAe, zuddhAtmArUpa jIvarAjAmAM A bhAvo nathI, tema kahyuM che. AvuM samyagdarzana prApta karAvavA arthe kahyuM che anyathA nahi, ekAMte nahi, tethI jema che tema samajIne mAtra zuddhAtmA ke je A sarve bhAvothI bhinna che, temAM ja huM paNuM karatAM, svAtmAnubhUtipUrvaka samyagdarzana pragaTa thaI zake che ane tyAra pachI ja jJAna madhyastha thatAM arthAt pramANarUpa thatAM ja jIvane jema che tema jANe che ane viveke karI AtmasthiratArUpa puruSArthapUrvaka sarva karmano kSaya karavA pratye kAryarata thAya che arthAt sarva karmano kSaya karavA vrata-tapa-dhyAnarUpa puruSArtha Adare che, A ja mokSamArga che arthAt A ja vidhi che mokSaprAptinI. zloka 43:- "Ama pUrvokta judAM lakSaNane lIdhe jIvathI ajIva bhinna che tene (ajIvane) tenI Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAranA adhikAronuM vihaMgAvalokana meLe ja vilasatuM-pariNamatuM jJAnI puruSa anubhave che, to paNa ajJAnIne amaryAdapaNe phelAyelo moha (anaMtAnubaMdhI catuSTayarUpa) kema nAce che- e amane mahA Azcarya ane kheda che!''arthAt AcArya bhagavaMtane ajJAnI upara parama karuNAbhAva varte che, upaje che. 139 zloka 44:- ''A anAdi kALanA moTA avivekanA nATakamAM athavA nAcamAM varNAdimAna pudgala ja nAce che (pariName che), anya koI nahi (zuddhAtmA nahi), ane A jIvato (arthAt zuddhAtmA) rAgAdika pudgalavikArothI vilakSaNa (bhinna), zuddha caitanyadhAtumaya mUrti (arthAt jJAnaghana) che.'' arthAt Avo jIva ja anubhavavAno che arthAt Avo jIva ja samyagdarzanano viSaya che. zloka 45:- 'A pramANe jJAnarUpI karavatano (arthAt tIvrabudhdhi thI bhedajJAna karavAno) je vAraMvAra abhyAsa (arthAt vAraMvAra bhedajJAnano abhyAsa karavA jevo che) tene nacAvIne (arthAt tenAthI bhedajJAna karIne) jyAM jIva ane ajIva baMne pragaTapaNe judA na thayA (arthAt te bhedajJAnarUpI karavatathI arthAt prajJAchINIthI jevo ajIvarUpa karma-nokarma ane tenA lakSe thayela sarva bhAvothI bhinna pote arthAt 'zuddhAtmA' pragaTabhinna che, evo anubhava thavAthI arthAt potAnI A ajIvarUpa karma-nokarma ane tenA lakSe thayela sarva bhAvothI pragaTabhinna anubhUti thatAM ja) tyAM to jJAtAdravya (arthAt jANavAvALo-zuddhAtmA), atyaMta vikAsarUpa thatI potAnI pragaTa (arthAt pragaTa anubhUtisvarUpa) cinmAtrazakti vaDe vizvane vyApIne (arthAt kRtakRtya thaIne atiMdriya AnaMdarUpa pariNamIne ane svavizvane vyApIne), potAnI meLe ja (arthAt sahaja) ati vegathI ugrapaNe arthAt atyaMtapaNe prakAzI nIkaLyuM (arthAt evuM sahaja samyagdarzana pragaTa thaI gayuM ke je svatmAnubhUtirUpa sata-cita-AnaMda svarUpa che).' 2. kartA-karma adhikAra H- jIvano bIjo veza kartA-karmarUpa che. jIva anyano kartA thAya che ke jene te upAdAnarUpe pariNamAvavAne zaktimAna ja nathI arthAt sarve dravyo potAnA upAdAnathI ja potAnI pariNatI kare che arthAt potAnuM kArya kare che-pariName che, temAM anya dravya nimitta mAtra ja hoya che. bIjuM, samyagdarzana mATe je mAtra potAnA bhAva hoya te ja arthAt 'sva'bhAva hoya temAM ja 'huM paNuM' karavAnuM hovAthI ane te samyagdarzananA viSayarUpa 'sva'bhAva, mAtra sAmAnyabhAvarUpa ja hovAthI te niSkriyabhAva ja hoya che arthAt samyagdarzananA viSayarUpa 'sva'bhAvamAM uddaya-kSayopazamarUpa kartAkarmabhAva ke je vizeSabhAva che te na hovAthI, nimitta tathA tenA lakSe thayela vizeSabhAvono temAM nakAra ja hoya che arthAt nimittano ja nakAra hoya che, te kAraNathI ane te apekSAe paNa nimitta ne parama akartA kahevAya che. paraMtu jo nimitta ne koI ekAMte akartA mAne ane svacchaMde nabaLA nimitto nuM ja sevana kare to te jIva anaMta saMsArI thaI, anaMta du:khane prApta thAya che arthAt viveka evo che ke- jIva sarva kharAba Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 draSTino viSaya nimittothI bacIne, zAstra svAdhyAya vagere sArA nimittonuM sevana karIne, tvarAe mokSamArgamAM AgaLa vadhe che; nahi ke ekAMte nimittane akartA mAnIne, svacchaMde sarva nabaLA nimittone sevato, anaMta saMsArI arthAt anaMta du:khI thAya che. vivekIjana jANe che ke ''mAtra nimittathI kAMI ja thatuM nathI ane nimitta vagara paNa kAMI ja thatuM nathI'' arthAt svanuM samyagdarzanarUpa je pariNamana che te mAtra nimitta maLavAthI thaze, ema nahi paraMtu tenA arthe pote potAno-upAdAna rUpa puruSArtha Adare to ja thaze arthAt sarvejanoe samyagdarzana arthe niyati vagere kAraNo sAme na jotAM, potAno puruSArtha te dizAmAM phoravavo ati Avazyaka che. bIjuM, vivekI jIva samaje che ke je potAnA bhAvo bagaDe che te, tevAM nimitto maLatAM bagaDe che; ema jANI, kharAba nimitto thI te niraMtara dUra ja rahevAno prayatna kare che, jema ke brahmacarya ane AtmadhyAna mATe, bhagavAne ekAMtavAsanuM sevana karavA jaNAvela che. Avo che viveka nimitta-upAdAna rUpa saMbaMdhano, tethI tene te paripekSamAM ja samajavo, anyathA nahiM; atre samyagdarzana karAvavA arthAt para uparathI draSTi haTAvavAne mATe nimitta ne parama akartA kahyuM che, anyathA nahiM. zloka 69:- ''jeo nayapakSapAtane choDI (arthAt ame pUrve anekavAra jaNAvyA anusAra jene koIpaNa eka nayano Agraha hoya athavA to koI mata- -paMtha-vyaktivizeSarUpa pakSano Agraha hoya ane jeo tevA pUrvAgraha-haThAgraha choDI zake che teo) svarUpamAM guma thaine (arthAt svamAM arthAt zuddhAtmAmAM ja 'huM paNuM' karIne samyagdarzana rUpa pariNamIne) sadA rahe che teo ja (arthAt naya ane pakSane choDe che tevA mumukSu jIvo ja samyagdarzana prApta karI zake che ane teo ja), jemanuM citta vikalpamaLothI rahita zAMta thayuM che evA thayA thakA (arthAt nirvikalpa ''zuddhAtmA' no anubhava karatAM thakA), sAkSAt amRtane (arthAt anubhUtirUpa atindriya AnaMdane) pIe che (arthAt anubhave che).'' arthAt samyagdarzananI prApti arthe sarve janoe naya ane pakSano Agraha choDavA jevo che. zloka 90:- "e pramANe jemAM bahu vikalponI jALo ApoApa UThe che evI moTI nayapakSakakSAne (nayanA Agrahane-pakSane) oLaMgI jaine (tattvavedI = samyagdarzanI thaine) aMdara ane bahAra (arthAt pUrNa AtmAmAM) samatA-rasarUpI eka rasa ja jeno svabhAva che evA anubhUtimAtra eka potAnA bhAvane (paramapAriNAmikabhAvarUpa zuddhAtmAne) pAme che.'' zloka 99:- ''acaLa (arthAt traNe kALe evuM ne evuM ja pariNamatuM), vyakta (anubhavapratyakSa) ane cittazaktionA samUhanA bhArathI atyaMta gaMbhIra (arthAt mAtra jJAnaghanarUpa) A jJAnajyoti (arthAt jJAnasAmAnyabhAvarUpa jJAyaka = zuddhAtmA) aMtaraMgamAM ugrapaNe evI rIte jAjvalyamAna thai keAtmA ajJAnamAM (parano) kartA thato hato te have kartA thato nathI (arthAt paranuM kartApaNuM dhAraNa karatAM Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAranA adhikAronuM vihaMgAvalokana bhAvamAM ekatva karato nathI) ane ajJAnanA nimitte pudgala karmarUpa thatuM hatuM te karmarUpa thatuM nathI (arthAt ajJAna nimitte je baMdha thato hato te, ajJAna jatAM ja, tenA nimitte thato baMdha paNa have nathI); vaLI jJAna jJAnarUpa ja rahe che (arthAt jJAnI potAne sAmAnyajJAnarUpa zuddhAtmA ja anubhave che ke je trikALa jJAnarUpa ja rahe che) ane pudgala pudgalarUpa ja rahe che (arthAt jJAnI pudgalane pudgalarUpa ane tenAthI thatAM bhAvone paNa te rUpa ja jANI, temAM 'huM paNuM' karatA nathI arthAt jJAnI AvI rIte bhedajJAna kare che).'' A rIte samyagdarzana pragaTa kare che. 141 (3) puNya-pApa adhikAra H- A adhikAramAM paNa samyagdarzana prApta karAvavA mATe, je samyagdarzanano viSaya che arthAt je zuddhAtmA che temAM, baMdharUpa koI ja bhAvo na hovAthI arthAt temAM sarve vibhAvabhAvano abhAva hovAthI, baMdha mAtra bhAva arthAt zubhabhAva ane azubhabhAva, te baMne (draSTinA viSayamAM) nathI ema jaNAvavA baMne ne eka samAna kahyAM che. arthAt puNya ane pApa arthAt zubhabhAva ane azubhabhAva samyagdarzananA viSayarUpa paramapAriNAmikabhAvarUpa-sahaja pariNamanarUpa zuddhAtmAmAM na hovAthI, baMne samAna apekSAe heya che arthAt baMne vibhAvabhAva hovAthI-baMdharUpa hovAthI eka samAna heya che. ahIM koIe ekAMte tema na samajavuM kAraNa ke azubhabhAve pariNamavAno kadI koI upadeza hoya ja nahi, paraMtu atre jaNAvyA anusAra samyagdarzana karAvavA, baMne bhAvothI bhedajJAna karAvyuM che ane bhedajJAnanI apekSAe baMne samAna ja che nahi ke anyathA. jo koI anyathA puNyane heya samajIne athavA to puNya-pApane samAna rUpe heya samajIne, svacchaMde pAparUpa arthAt azubha bhAve pariNamatA hoya, temAM ja rAcatA hoya to te, teone mahA anarthanuM kAraNa che. jo koI AvI rItathI ekAMte samajIne, AvI ja rIte ekAMte pratipAdana karatuM hoya to, te pote to bhraSTa che ja ane anya anekone paNa bhraSTa karI rahyA che; arthAt jaina siddhAMtamAM vivekanI ja bola-bAlA che. arthAt sarva kathana je apekSAe kahyuM hoya te ja apekSAthI grahaNa karavuM joIe, te ja viveka che; mATe sarva mokSArthIoe pUrve jaNAvyA anusAra eka mAtra AtmaprAptinA lakSe niyamathI zubhamAM ja rahevA yogya che, A ja jinasiddhAMtano sAra che tethI karI atre jaNAvyA anusAra ja arthAt vivekapUrvaka ja sarvajana samyagdarzana ne pAme che ane vivekapUrvaka ja nirvANane pAme che. gAthA 151 gAthArtha:- 'nizcayathI je paramArtha che (arthAt paramapAriNAmikabhAvarUpa-sahaja pariNamanarUpa zuddhAtmA che), samaya che, zuddha che, kevaLI che, muni che, jJAnI che, te svabhAvamAM (zuddhAtmAmAM) sthita munio nirvANane pAme che.'' gAthA 15ra gAthArtha:- ''paramArthamAM asthita (arthAt mithyAdraSTi) evo je jIva tapa kare che tathA Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 draSTino viSaya vrata dhAraNa kare che, tenAM te sarva tapa ane vratane sarvazo bALatA ane bALavrata kahe che." arthAt A bALatA ane bALavrata choDavAnuM nathI kahetAM paraMtu tenAthI paNa parama utkRSTa evuM AtmajJAna prApta karavA mATe protsAhita kare che ane je paramArthamAM sthita che tene to niyamathI AgaLa vrata-tapa vagere Ave ja che; Avo che jina siddhAMtano viveka ke je AtmAne upara caDavA ja kahe che, nahi ke anyathA arthAt vratatapa choDI nIce paDavA kyAreya jaNAvato nathI. zloka 111:- "karmanayanA AlaMbanamAM tatpara (arthAt karmanayanA pakSapAtI arthAt karmane ja sarvasva mAnanArA) puruSo DUbelA che kAraNa ke teo jJAnane jANatA nathI (arthAt jJAnarUpa AtmAnI arthAt potAnI zaktimAM vizvAsa nathI paraMtu karmanI arthAt paranI zaktimAM vizvAsa che). jJAnanayanA Icchaka puruSo paNa DUbelA che (kAraNa ke teone ekAMte jJAnano ja pakSa hovAthI teo karmane kAMI vastu ja mAnatAM nathI ane ekAMte nizcayAbhAsIrUpe pariName che, kAraNa ke teo svacchedathI ati maMda-udyamI che (kAraNa ke teo nizcayAbhAsI hovAthI, puNya ane pApane samAnarUpe heya arthAt sarva apekSAe heya arthAt ekAMte heya mAnatAM hovAthI, koI ja puruSArtha na karatAM, ekAMte samaje che ane tema ja bole che ke "huM to jJAnamAtra ja chuM ane rAce che saMsAramAM, arthAt AtmajJAna mATenI yogyatA vagerepa abhyAsa paNa niyativAdIonI jema nathI karatAM kAraNa ke teo mAne che ke- AtmajJAna mATenI yogyatA to enA kALe AvI ja jaze; A rIte potAne jJAnamAtra mAnatAM ane tevA ja bhramamAM rahetA hovAthI, dharmamAM yogyatA karavA mATe maMda udyamI che ane tethI teo viSaya kaSAyamAM vinA saMkoce vartatA hoya che). (have yathArtha samajaNayukta jIvanI vAta che ke je samyadraSTi che) te jIvo vizvanA upara tare che (arthAt vizvanI anya koI vastumAM jemanuM huM paNuM ane mArA paNuM nathI tethI temAM teone koI ja lagAva nathI tethI te jIvo vizvanA upara tare che) ke jeo pote niraMtara jJAnarUpa thatA-pariNamatA thakA (arthAt potAne paramapariNAmikabhAvarUpa arthAt sahaja pariNamana-rUpa arthAt sAmAnyajJAnarUpa anubhavatA thakA) karma karatAM nathI (arthAt koIpaNa karma athavA tenA nimitte thatAM bhAvamAM huM paNuM ane mArA paNuM karatAM nathI, kartA budhdhi poSatA nathI) ane kyAreya pramAdane vaza paNa thatAM nathI (arthAt budhdhipUrvaka svamAM rahevAno satata puruSArtha kare che)." (4) AsravaadhikAra :- A adhikAramAM paNa samyagdarzana prApta karAvavA mATe arthAt bhedajJAna karAvavA mATe, je samyagdarzanano viSaya che arthAt je zuddhAtmA che temAM AsavarUpa bhAva na hovAthI arthAt temAM sarve vibhAvabhAvano abhAva hovAthI kahyuM che ke- jJAnIne Ava nathI. arthAt jJAnIne AsavabhAva rUpa je potAnuM pariNamana che temAM huM paNuM hotuM nathI ane temAM kartApaNuM paNa nathI kAraNa ke jJAnI te bhAvarUpa svecchAe pariNamatA nathI paraMtu baLajabarI pUrvaka arthAt nabaLAIne kAraNe pariNamatA hovAthI kartA paNuM nathI. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAranA adhikAronuM vihaMgAvalokana jJAnIne alpa Asrava thAya che kharo, paraMtu jJAnIne anaMtAnubaMdhI kaSAyo ane mithyAtvano Asrava na hovAthI paNa, jJAnI ne Asrava nathI ema kahyuM che; paraMtu jo koI A vAta ekAMte grahaNa karI svacchaMde AsravabhAvonuM sevana kare athavA koI potAne jJAnI samajIne, svacchaMde AsavabhAvo nuM sevana kare to, te tene mahA anarthanuM kAraNa che arthAt jo koI AvI rItathI ekAMte samajIne, AvI ja rIte ekAMte pratipAdana karatuM hoya to, te pote to bhraSTa che ja ane anya aneko ne bhraSTa karI rahyo che. arthAt jaina siddhAMtamAM vivekanI ja pradhAnatA che arthAt sarva kathana je apekSAe kahyuM hoya te ja apekSAthI grahaNa karavuM joIe, te ja viveka che; mATe sarva mokSArthIoe pUrve jaNAvyA anusAra eka mAtra AtmaprAptinA lakSe niyamathI AsravanA kAraNothI dUra ja rahevA yogya che, A ja jinasiddhAMtano sAra che. 143 zloka 116:- ''AtmA jyAre jJAnI thAya tyAre, pote potAnA samasta budhdhipUrvaka rAgane niraMtara choDato thako arthAt nahi karato thako (arthAt jJAnIne abhiprAyamAM mAtra mukti hoine koIpaNa rAgarUpa pariNamavAnI aMzamAtra paNa icchA hotI nathI) vaLI je abudhdhipUrvaka rAga che tene paNa jItavAne vAraMvAra (jJAnAnubhavanarUpa) svazaktine sparzato thako ane (e rIte) samasta paravRtine-parapariNatIne ukheDato (arthAt apUrva nirjarA karato) jJAnanA pUrNabhAvarUpa thato thako, kharekhara sadA nirAsrava che.'' arthAt AvI che jJAnanI sAdhanAH- pote mAtra zuddhAtmAmAM ja 'huM paNuM' karato ane tenI ja anubhUti karato, budhdhipUrvaka arthAt prayatnapUrvaka arthAt pUrNa jAgRtipUrvaka, je paNa udaya Ave che tenI sAme laDe che arthAt udayathI parAsta thayA vagara arthAt udayamAM bhaLyA vagara, pote zuddhAtmAmAM ja vAraMvAra sthiratAno prayatna kare che ane jo tevI sthiratA aMtaramuhUrtathI adhika thaI jAya, to jJAnI sarva ghAtIkarmo no nAza karI kevaLI thaI jAya che ane pachI kALe karI mukta thaI jAya che; Avo che mokSamArga. zloka 120:- 'uddhata jJAna (arthAt jJAnamAtra) jenuM lakSaNa che evA zudghanayamAM rahIne arthAt zudghanayano Azraya karIne jeo sadAya ekAgrapaNAno ja abhyAsa kare che (arthAt zuddhAtmAmAM ja 'huM paNuM' karI, teno ja anubhava karI, temAM ja sthiratAno abhyAsa kare che) teo, niraMtara rAgAdithI rahita cittavALA vartatA thakA (arthAt zuddhAtmAmAM rAgAdino kaNiyo paNa nathI ane temAM ja 'huM paNuM' karatA thakA), baMdharahita evA samayasArane (arthAt potAnA zuddha AtmasvarUpane) dekhe che- anubhave che.'' zloka 122:- ''ahIM A ja tAtparya che ke (arthAt A adhikArano A ja uddeza che ke) zuddhanaya tyAgavAyogya nathI (arthAt mAtra zuddhanayamAM ja rahevA jevuM che kAraNa ke temAM Asrava thato nathI); kAraNa ke tenA atyAgathI (karmano) baMdha thato nathI ane tenA tyAgathI baMdha ja thAya che.'' zloka 123:- ''dhIra (caLAcaLatA rahita) ane udAra (sarva padArthomAM vistArayukta athavA pUrNa AtmarUpa) jeno mahimA che evA anAdinidhana jJAnamAM (arthAt trikALI zuddha jJAna ke je Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 draSTino viSaya paramapariNAmikabhAvarUpa jJAna sAmAnya mAtra che temAM) sthiratA bAMdhato (arthAt temAM ja huM paNuM karato ane tenuM ja anubhavana karato) zuddhanaya- ke je karmone mULathI nAza karanAro che tenuM pavitra dharmI (samyadraSTi) puruSoe kadI paNa choDavA yogya nathI (arthAt niraMtara grahavA yogya che arthAt temAM ja sthiratA karavA jevI che, tenuM ja dhyAna karavA yogya che). zuddhanayamAM sthita te puruSoe (arthAt svatmAnubhUtimAM sthita puruSoe), bahAra nIkaLatA evAM potAnAM jJAnakiraNonA samUhane (arthAt karmanA nimitte paramAM jatI jJAnanI vizeSa vyaktione) alpa kALamAM sameTIne, pUrNa, jJAnaghananA puMjarUpa (mAtra jJAnaghanarUpa), eka, acaLa, zAMta tejane-teja:puMjane dekhe che arthAt anubhave che." (5) saMvara adhikAra - A adhikAramAM AcArya bhagavaMta jaNAve che ke je samyagdarzana che arthAt je zuddhAtmAnI anubhUti che ane temAM ja sthiratA che, te ja sAkSAt saMvara che. te kAraNe A adhikAramAM paNa AcArya bhagavaMta AtmAnA audayika bhAvothI bhedajJAna karAvI jIvone paramapariNAmikabhAvarUpa AtmAnA sahajapariNamanarUpa zuddhAtmAmAM ja sthApe che ane kahe che ke te zuddhAtmAnuM vedana, anubhavana ane sthiratA ja nizcayathI saMvaranuM kAraNa che; tethI ajJAnIne kAryakArI saMvara nathI, jyAre jJAnIne te sahaja ja hoya che. jema ke - zloka 129:- "A sAkSAt (sarva prakAre) saMvara kharekhara zuddha AtmatattvanI upalabdhithI (arthAt samyagdarzanathI) thAya che; ane te zuddha AtmatattvanI upalabdhi bhedavijJAnathI ja thAya che. mATe te bhedavijJAna atyaMta bhAvavA yogya che." arthAt eka mAtra bheda-vijJAnano ja puruSArtha kAryakArI che. zloka 130:- "A bhedavijJAna avicchinadhArAthI (arthAt jemAM viccheda-vikSepa na paDe evA akhaMDa pravAharUpe) tyAM sudhI bhAvavuM ke jyAM sudhI parabhAvothI chUTI jJAna jJAnamAM ja TharI jaya' arthAt kevaLI banatA sudhI Aja bheda-jJAnano abhyAsa niraMtara karavA yogya che. zloka 131:- "je koI siddha thayA che te bheda-vijJAnathI siddha thayA che; je joI baMdhAyA che te tenA bheda-vijJAnanA) ja abhAvathI baMdhAyA che" arthAt bheda-vijJAna jaina siddhAMtano sAra che ane tene mATe ja A "samayasAra"nAmanuM pUrNa zAstra racAyuM che; tethI "samayasAra''mAM samyagdarzana prApta karAvavA AtmAne samyagdarzananA viSayarUpa zuddhAtmA rUpe ja grahaNa karela che ane anyabhAvothI bhedajJAna karAvela che. (6) nirjarA adhikAra :- A adhikAramAM AcArya bhagavaMta jaNAve che ke je samyagdarzana che arthAt je zuddhAtmAnI anubhUti ane temAM sthiratA che te ja sAkSAt nirjarA che, anyathA nahi. te kAraNe A adhikAramAM sAkSAt nirjarA arthe paNa bhedajJAna ja karAvela che kAraNa ke eka mAtra zuddhAtmAnuM zaraNa letAM ja samyagdarzana pragaTa thAya che ane te samyadraSTine ja sAkSAt nirjarA hoya che, anyathA nahiM. jema ke - Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAranA adhikAronuM vihaMgAvalokana 145 gAthA 195:- "jema vaidyapuruSa viSane bhogavato arthAt khAto chatAM maraNa pAmato nathI (kAraNa ke tene tenI mAtrA, pathya-apathya vagerenuM jJAna hovAthI maraNa pAmato nathI), tema jJAnI pudgalakarmanA udayane bhogave che to paNa baMdhAto nathI kAraNa ke jJAnI vivekI hovAthI te karmonA udayane bhogavato chato te rUpa thato nathI arthAt potAne te rUpa mAnato nathI, paraMtu potAnuM huM paNuM eka mAtra zuddhabhAvamAM hovAthI ane te udayane cAritranI nabaLAInA kAraNe bhogavato hovAthI, tene baMdha nathI. arthAt tenA abhiprAyamAM bhoga pratye jarA paNa AdarabhAva nathI ja kAraNa teno pUrNa AdarabhAva eka mAtra svatasvarUpa "zuddhAtmA' mAM ja hoya che ane te apekSAe tene baMdha nathI paraMtu bhogamAM paNa arthAt bhoga bhogavatA paNa nirjarA che, ema kahevAya che. gAthA ra05 gAthArtha:- "jJAnaguNathI rahita (arthAt vivekarUpa jJAnathI rahita) ghaNAMya loko (ghaNAM prakAranA karma karavA chatAM) A jJAnasvarUpa padane pAmatA nathI (arthAt samyagdarzana pAmatA nathI); mATe he bhavyA je tuM karmathI sarvathA mukta thavA Icchato ho (arthAt apUrva nirjarA karavA Icchato ho) to niyata evA Ane (jJAnane) (arthAt paramapariNAmikabhAvarUpa arthAt AtmAnA sahajapariNamanane ke je sAmAnyajJAnarUpa che ke jene jJAyaka athavA zuddhAtmA paNa kahevAya che, tene) grahaNa kara (arthAt temAM ja huM paNuM karI, teno ja anubhava karI, samyagdarzana pragaTa karI." gAthA 206 gAthArtha - "he bhavya prANI!) tuM AmAM nitya rata arthAt prItivALo thA, AmAM nitya saMtuSTa thA, ane AnAthI tRpta thA; (Ama karavAthI) tane uttama (utkRSTa) sukha thaze." arthAt zuddhAtmA'nA Azraye ja mokSamArga ane mokSa maLaze ke je AvyAbAdha sukharUpa che. loka 162: - "e pramANe navIna baMdhane rokto ane pote) potAnA ATha aMgo sahita hovAnA kAraNe (arthAt sammadraSTi pote samyagdarzananAM ATha aMga sahita hoya che te kAraNe) nirjarA pragaTavAthI pUrvabaddha karmone nAza karI nAkhato sammadraSTi jIva pote ati rasathI (arthAt nijarasamAM masta thayo thako) Adi-madhya-aMta rahita jJAnarUpa thaIne (arthAt anubhUtimAM mAtra jJAna sAmAnya ja che, anya kAMI nahi hovAthI kahyuM ke Adi-madhya-aMta rahita jJAnarUpa thaIne) AkAzanA vistArarUpI raMgabhUmimAM avagAhana karIne (arthAt sammadraSTi jIvane mATe te jJAnarUpa loka ja teno sarva loka hovAthI, te ja raMgabhUmimAM rahine arthAt cidAkAzamAM avagAhana karIne) nRtya kare che (arthAt atiMdriya AnaMda no AsvAda mANe che-apUrva AnaMdane bhogave che)." (7) baMdha adhikAra :- jJAnIne eka mAtra sahaja pariNamanarUpa zuddhAtmAmAM ja huM paNuM hotA ane teno ja anubhava karatAM hovAthI ane te bhAvamAM baMdhano sadaMtara abhAva hovAthI, jJAnIne baMdha nathI ema kahevAya che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 draSTino viSaya bIjuM, jJAnIne viveka jAgrata thayo hovAthI, vaidya jema jhera khAvA chatAM marato nathI, tema jJAnI paNa vivekapUrvaka potAnA baLanI khAmIne lIdhe arthAt potAnI nabaLAIne lIdhe bhoga bhogavato hovA chatAM paNa, tene ghaNo ja alpa baMdha hovAthI, tene baMdha nathI tema kahevAya che arthAt jJAnIne rAgamAM ane baMdhanAM anya kAraNomAM huM paNuM nathI hotuM ane pote baMdharUpa paNa svecchAe pariNamato nathI tethI, te baMne apekSAe, tene baMdha nathI ema kahevAya che. trIjuM, bhedajJAna karAvavA ane samyagdarzana prApta karAvavA eka mAtra zuddhAtmAnuM ja zaraNa levAnuM hovAthI ke je draSTinA viSayarUpa zuddhAtmAmAM baMdhano sadaMtara abhAva ja che, te ja A adhikArano sAra che. gAthA 278-279 gAthArtha:- "jema sphaTikamaNi zuddha hovAthI (arthAt jJAnI jemAM huM paNuM kare che te zuddhAtmA pote zuddha hovAthI) rAgAdirUpe (ratAza-AdirUpe) potAnI meLe pariNamato nathI (arthAt jJAnI svecchAe rAgarUpa pariNamato nathI-arthAt IcchApUrvaka rAga karato nathI, paraMtu anya rakta Adi dravyo vaDe te rakta (-rAto) Adi karAya che, tema jJAnI arthAt (zuddhAtmAmAM ja huM paNuM karato) AtmA zuddha hovAthI (arthAt zuddhAtmA pote zuddha hovAthI) rAgAdipe potAnI meLe pariNamato nathI paraMtu anya rAgAdidoSo vaDe (arthAt tene yogya evA karma nA udayanA nimittane kAraNe) te rAgI Adi karAya che (arthAt te potAnI nabaLAIne kAraNe rAga-dveSI thAya che arthAt rAga-dveSarUpe pariName che)." zloka 175:- "sUryakAMta maNinI mAphaka (arthAt sUryakAMtamaNi jema potAthI ja agnirUpe pariNamato nathI, tenA agnirUpa pariNamanamAM sUryanuM biMba nimitta che, tema) AtmA potAne rAgAdikanuM nimitte kadI paNa thato nathI (arthAt zuddhAtmA pote zuddha hovAthI, rAgAdirUpe potAnI meLe kadI pariNamato nathI), temAM nimitta parasaMga ja (padravyano saMga ja) che. - Avo vastusvabhAva prakAzamAna che (sadAya vastuno Avo ja svabhAva che, koIe karelo nathI)." arthAt ApaNe pUrve je "nimitta-upAdAna"nI carcAmAM joyuM ke vivekI mumukSu nabaLA nimittone taje che arthAt tenAthI dUra ja rahe che kAraNa ke te jANe che ke vastuno Avo ja svabhAva che ke kharAba nimittathI tenuM patana thaI zake che; Avo che anekAMtavAda jainasiddhAMtano. arthAt koI nimittane ekAMte akartA mAne ane tema ja prarUpaNA kare to te jinamata bAhya ja che arthAt te potAnA ane anya anekonA patananuM kAraNa che, te ja vAta A zlokamAM paNa jaNAvela che ke- zuddhAtmA pote zuddha hovAthI, rAgAdirUpe potAnI meLe kadI pariNamato nathI paraMtu temAM nimitta parasaMga ja che- Avo vastusvabhAva prakAzamAna che arthAt sadAya vastuno Avo ja svabhAva che, koIe karelo nathI arthAt nimitta pote upAdAnarUpe pariNamatuM na hovA chatAM paNa te amuka saMjogomAM upAdAnane asara kartA che ane tene ja vastusvabhAva kahyo che; tethI ja jaina siddhAMtane viveke karI grahaNa karAya che ane apekSAe samajAya che, nahi ke ekAMte ke je mahAna anarthanuM kAraNa che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAranA adhikAronuM vihaMgAvalokana 147 (8) mokSa adhikAra - parama pariNAmikabhAvarUpa arthAt sahaja pariNamanayukta zuddhAtmAmAM huM paNuM karatAM ja svAtmAnubhUtipUrvaka samyagdarzana pragaTa thAya che ane pachI temAM ja niraMtara sthiratA karatAM, AtmA kSapakazreNI mAMDIne sarva ghAtI karmono nAza karI kevaLajJAna-kevaLadarzana prApta kare che ane pachI AyukSaye mokSa pAme che; te ja mokSano mArga che ane tethI sarve jIvone zuddhAtmA ja sevavA yogya che, A ja mokSa adhikArano sAra che. gAthA 294 gAthArtha - "jIva tathA baMdha niyata svalakSaNothI (potapotAnA nizcita lakSaNothI) chedAya che (arthAt jIvanuM lakSaNa jJAna che ane baMdhanuM lakSaNa pudgala rUpa karma-nokarma ane tenA nimitte thatAM jIvanA bhAvo rUpa che); prajJArUpI chINI vaDe (arthAt tIvrabudhdhi athavA bhagavati prajJA vaDe, te baMne vacce bhedajJAne karI) chedavAmAM AvatA (bhedajJAna karatAM) teo nAnApaNAne pAme che arthAt judA paDI jAya che (arthAt judA anubhavAya che)." arthAt dravyadraSTimAM mAtra zuddhAtmA' rUpa jIva ja grahaNa thAya che ane temAM ja huM paNuM thatAM = karatAM svAtmAnubhUti sahita samyagdarzana pragaTa thAya che arthAt bane bhAvomAM pragaTa bhedajJAna thaI jAya che. gAthA 294 TIkAH- "... AtmAnuM svalakSaNa caitanya che, kAraNa ke te samasta zeSa dravyothI asAdhAraNa che (arthAt anya dravyomAM te nathI). te (caitanya) pravartatuM thayuM (pariNamatuM thayuM) je je paryAyane vyApIne pravarte che (eTale ke je je paryAyarUpe pariName che) ane nivartatuM thayuM je je paryAyane grahaNa karIne nivarte che te te samasta sahavartI ke kramavartI paryAyo AtmA che ema lakSita karavuM.... (atre samajavuM ke Atmadravya abheda ja che ane te abheda rUpe ja pariName che eTale ja kahyuM che ke samasta sahavartI ke kramavartI paryAyo AtmA che. je sarva prathama dravya-guNa-paryAyanI samajaNamAM jaNAvela te ja bhAva atre paNa draDha ja thAya che)." gAthA 297 gAthArtha:- "prajJA vaDe (arthAt jJAna vaDe AtmAne) ema grahaNa karavo ke- je cetanAro che te nizcayathI huM chuM (arthAt je jANavA-jovAvALo che, te ja nizcayathI huM chuM kAraNa ke jJAna te AtmAnuM lakSaNa hoine AtmA mAtra jJAnathI ja grAhya che. paraMtu je sAmAnyajJAna che, te kevaLInI jema chadmasthanA jJAnano viSaya thatuM nathI, te mAtra anubhUtino viSaya che tethI te anubhavamAM Ave che paraMtu kevaLI jema jANe che tema chadmasthane jANavAmAM AvatuM na hovAthI, sAmAnyajJAnane tenA lakSaNathI arthAt padArthanA jJAnathI arthAt paranA jJAnathI grahaNa karI zakAya che. tethI apekSAe kahevAya ke paranuM jANavuM te zAyakamAM javAnI sIDI che' arthAt je taLa upara paraMpadArtha jaNAya che te taLa ja sAmAnyajJAna che arthAt je joyAkAra che te jJAnano banela hovAthI kharekhara te jJAnAkAra ja che ane temAM AkArane gauNa karatAM ja, tyAM jJAnamAtra arthAt sAmAnyajJAnarUpa jJAyaka ja che ke je paramapariNAmikabhAvarUpa arthAt AtmAnA jJAnaguNanA sahaja pariNamanarUpa che ane tene ja zuddhAtmA arthAt zAyaka kahevAya che, te prApta thAya che Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 draSTino viSaya ane temAM ja huM paNuM karatAM, svAtmAnubhUtipUrvaka samyagdarzana pragaTa thAya che; A ja rIta che samyagdarzananI) bAkInA je bhAvo che (arthAt je zeyAkAro che arthAt je rAgadveSa vagere vibhAvabhAvo che) te mArAthI para che (arthAt tenAthI bhedajJAna karavuM, kaI rIte karavuM? uttara- te rAgadveSa vagere vibhAvabhAvone atyaMta gauNa karavAthI te draSTimAM ja AvatA nathI, A ja bhedajJAnanI rIta che) ema jANavuM." A ja bhAva AgaLa draDha kare che - gAthA 298-299 gAthArtha:- "prajJA vaDe ema grahaNa karavo ke- je dekhanAro (vAvALo) che te nizcayathI huM chuM, bAkInA je bhAvo che te mArAthI para che ema jANavuM ane prajJA vaDe ema grahaNa karavo ke- je jANanAro che te nizcayathI huM chuM, bAkInA je bhAvo che te mArAthI para che ema jANavuM." pUrve je samajAvyuM che, tenuM ja atre-A gAthAomAM pratipAdana karela che. gAthA 306-307 gAthArtha:- "pratikramaNa, pratisaraNa, parihAra, dhAraNA, nivRti, niMdA, gaha ane zuddhi- e ATha prakArano viSakuMbha che (arthAt je pUrve jaNAvyuM tema samayasAra zAstra bhedajJAna karAvavA mATenuM hoIne arthAt A zAstramAM eka mAtra zuddhAtmAnuM ja lakSa karAvavAno uddeza hovAthI ane temAM ja huM paNuM karAvI, svAtmAnubhUtipUrvaka samyagdaSTi banAvavAno uddeza hovAthI ane te samyagdarzanano viSaya tathA samyagdarzana thayA bAda dhyAnano viSaya paNa zuddhAtmA ja che ke jenuM svarUpa sarva vikalpa rahita evuM nirvikalpa che, tethI atre jaNAvela sarve vikalpayukta bhAvone vikalpa apekSAe viSakuMbha kahyA che. kAraNa ke je jIva atre jaNAvela sarve vikalpayukta bhAvomAM ja rahe ane dharma thayo mAne to, te tenA mATe viSakuMbha samAna che kAraNa te potAne A badhAM kAryo karIne kRtakRtya mAne che ane zuddhAtmAnuM lakSa paNa na kare, to A tamAma bhAvo tene viSakuMbha samAna che arthAt atre jaNAvela sarva apekSAe ane nirvikalpa AtmasvarUpamAM ja sthiratA karAvavA arthe ane tene ja paramadharma sthApita karavA arthe A sarve bhAvo ne viSakuMbha kahyA che; koIe tene anyathA arthAt ekAMte grahaNa na karavuM). apratikramaNa, apratisaraNa, aparihAra, adhAraNA, anivRti, aniMdA, agaha ane azuddhi e amRtakuMbha che (arthAt uparanA sarve bhAvonA AgaLa ane a lagADIne sarva vikalpAtmaka bhAvono niSedha karela che arthAt nizcayanaya niSedharUpa hovAthI ane zuddhAtmA vikalparahita arthAt nirvikalpabhAvarUpa hovAthI ke je samyagdarzanano viSaya che ane pachIthI dhyAnano paNa viSaya che arthAt sthiratA karavAno viSaya che temAM ja rahevuM, te amRta kuMbha samAna che arthAt mukti nuM kAraNa che mATe te amRtakuMbha che tema jaNAvela che)." atre koIe chaLa grahaNa na karavo arthAt viparIta samajaNa grahaNa na karavI. je apekSAe uparyukta bhAvone viSakuMbha kahyA che te samajyA vagara ekAMte tene viSarUpa samajIne tene choDI na devA ane svacchede rAgadveSarUpa na pariNamavuM kAraNa ke e to abhavya athavA dUrabhavyapaNAnI ja nizAnI che arthAt tevA AtmAne anaMta saMsAra samajavo. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAranA adhikAronuM vihaMgAvalokana 149 jema ke samAdhitaMtra gAthA 86mAM jaNAvela che ke- "hiMsAdika pAMca avratomAM anurakta mANase ahiMsAdika vratonuM grahaNa karIne avratAvasthAmAM thatAM vikalpono nAza karavo tathA ahiMsAdika vratonA dhArake jJAnasvabhAvamAM lIna thaI vRtAvasthAmAM thatAM vikalpono nAza karavo ane pachI ahata avasthAmAM kevaLajJAnathI yukta thaI svayaM ja paramAtmA thavuM-siddhasvarUpane prApta karavuM." arthAt azubhabhAva to nahi ja ane zuddhabhAvanA bhoge zubhabhAva paNa nahi ja, jina siddhAMtanuM dareka kathana sApekSa ja hoya che ane je tene koI nirapekSa samaje-mAna-grahaNa kare to te tenA anaMta saMsAranuM kAraNa thAya che tethI tevuM karavA yogya nathI nathI nathI ja. (9) sarvavizuddha jJAna adhikAra - A adhikAra samayasAra zAstranuM hArda che arthAt A zAstrano udeza che samyagdarzana prApta karAvavuM ane pachI siddhatva apAvavuM. arthAt samyagdarzana prApta karAvavA mATe bhedajJAna karAvavA, je samyagdarzanano viSaya che arthAt je zuddhAtmA che temAM koI vibhAvabhAva na hovAthI arthAt temAM sarve vibhAvabhAvano abhAva hovAthI, te sarvavizuddha che arthAt te anAdianaMta vizuddha bhAva che ke je paramapariNAmikabhAvarUpa, AtmAnA sahaja pariNamanarUpa, guNonA sahaja pariNamanarUpa, jJAnamAtra, sAmAnyajJAnarUpa, sAmAnya cetanArUpa, sahaja cetanArUpa, kAraNazuddhaparyAyarUpa, kAraNasamayasArarUpa, caitanya anuvidhAyI pariNAmarUpa, kAraNa paramAtmArUpa vagere aneka nAmothI oLakhAya che ema A adhikAramAM jaNAvela che. tevA sarva vizuddha (arthAt trikALa vizuddha) bhAvamAM jIvane huM paNuM' arthAt "svapaNuM karAvI svAtmAnubhUti karAvI samyagdarzana prApta karAvavuM ane te ja bhAvamAM vAraMvAra sthiratAM karatAM te jIva ghAtI karmono nAza karI kevaLajJAna-kevaLadarzana prApta kare ane pachI AyukSaye mokSa pAme arthAt siddha thAya arthAt sarva-artha-siddha kare evuM siddhatva apAvavuM te ja A zAstrano uddeza che ane tethI te eka mAtra zuddhAtmAne ja A zAstramAM AtmA kahyo che ane te ja bhAvanuM pratipAdana pUrNa zAstramAM karela che, te bhAva eTale ja sarvavizuddhajJAna arthAt samayasAra no sAra. zloka 193:- "samasta kartA-bhokatA Adi bhAvone samyaka prakAre nAza pamADIne (arthAt zuddha dravyArthika naye karI gauNa karIne arthAt AtmAne dravyadraSTithI grahaNa karIne) pada-pade (arthAt jIvanI dareka paryAyamAM kAraNa ke je dravya che teno vartamAna bhAva arthAt avasthA ja paryAya kahevAya che ane te paryAya ne dravyadraSTithI jotAM- grahaNa karatAM ja temAM rahela vibhAvabhAvarUpa azuddhi draSTimAM AvatI ja na hovAthI samyaka prakAre nAza pAme che arthAt atyaMta gauNa thaI jAya che ane temAM chupAyela Atmajyoti arthAt zuddhAtmA anubhavamAM Ave che, tevo bhAva) baMdha- mokSanI racanAthI dUra vartato (arthAt trikALa zuddharUpabhAva-sAmAnyabhAva) zuddhazuddha (arthAt je rAgAdika maLa tema ja AvaraNa-baMnethI rahita che evo), Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 draSTino viSaya jenuM pavitra acaLa teja nijarasanA (jJAnarasanA, jJAnacetanArUpI rasanA) phelAvathI bharapUra che evo ane jeno mahimA TaMkotkIrNa (arthAt evone evo ja upajato hovAthI) pragaTa che evo A jJAnakuMja AtmA pragaTa thAya che (arthAt anubhavamAM Ave che)." gAthA 308 gAthArtha:- "je dravya je guNothI upaje che te guNothI tene ananya jANa; jema jagatamAM kaDAM Adi paryAyothI suvarNa ananya che tema arthAt je paryAya che te dravyanI ja banela che arthAt paryAyarUpa vizeSa bhAvane gauNa karatAM ja sAkSAt dravya hAjara ja che tethI ja paryAyadraSTimAM je paryAya che te ja dravyadraSTie mAtra dravya ja che, tyAM paryAya atyaMta gauNarUpe hovAthI jaNAtI ja nathI; A ja rIta che zuddha dravyanI prAptinI. gAthA 309 (gAthArtha):- "jIva ane ajIvanAM je pariNAmo sUtramAM darzAvyA che, te pariNAmothI te jIva athavA ajIvane ananya jANa." A ja kAraNa che ke draSTino viSaya ke je paryAyathI rahita dravya kahevAya che tene prApta karavAnI vidhi gAthA 294mAM prajJArUpa chINI = bhagavatI prajJA = jJAnasvarUpa budhdhi = tattvanA nirNaya sahitanI budhdhi kahI. tethI karIne vibhAvarUpa bhAvane gauNa karatAM ja zuddhanayarUpa = samayasArarUpa AtmA prApta thAya che. gAthA 318 gAthArtha:- "nirvedaprApta (vairAgyane pAmelA) jJAnI mIThA-kaDavA (sukha-duHkharUpa) bahuvidha karmaphaLane jANe che. tethI te avedaka che." arthAt tene karma-nokarma ane tenA AzrayathI thavAvALA bhAvo mAM huM paNuM nahi hovAthI arthAt te bhAvothI potAne bhinna anubhavato hovAthI te vizeSa bhAvone arthAt sukha-dukhane jANe che chatAM avedaka che. zloka 205:- "A ahaMtanA matanA anuyAyIo arthAt jaino paNa AtmAne, sAMkhyamatIonI jema, (sarvathA) akartA na mAno; bhedajJAna thayAM pahelAM tene (arthAt mithyAdraSTine) nirantara kartA mAno, ane bhedajJAna thayA pachI (arthAt samyadraSTine) uddhata jJAnadhAmamAM nizcita evA (arthAt mAtra sAmAnyajJAnamAM sthita evA) A svayaM pratyakSa AtmAne kartApaNA vinAno, acaLa, eka parama jJAtA ja dekho" arthAt jJAna sAmAnyarUpa zuddhAtmA mAtra jJAtA ja che, te sAmAnyabhAva parama akartA che paraMtu jene te bhAvano anubhava nathI evo ajJAnI je potAne akartA mAne to te ekAMta pAkhaMDamatarUpa sAMkhyamatI jevo thAya che ke je tene anaMta saMsAranuM kAraNa thAya che. gAthA 356 (gAthArtha):- "jema khaDI paranI nathI, khaDI te to khaDI ja che, tema jJAyaka (jANanAro, AtmA) parano nathI (jJAyaka eTale jANanAra hovA chatAM sva-parane jANavAno svabhAva hovA chatAM te pararUpe pariNamIne jANato nahi hovAthI te parano nathI. paraMtu sva-parane jANavuM te to 'sva'nuM ja Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAranA adhikAronuM vihaMgAvalokana pariNamana che), jJAyaka (sva-para je jANanAra) te to jJAyaka ja che. (pratibiMbane gauNa karatAM mAtra paramapAriNAmikabhAvarUpa jJAyaka ja che.)'' zloka 215:- "jeNe zuddha dravyanA nirUpaNamAM budhdhine sthApI-lagADI che ane je tattvane anubhave che, (arthAt je samyagdaSTi che) te puruSane eka dravyanI aMdara koIpaNa anya dravya raheluM bilakula (kadApi) bhAsatuM nathI. (jema arIsAmAM pratibiMba hovA chatAM jJAnI arIsAmAM koI anya padArtha ke je pratibiMbarUpa che te temAM ghUsI gayela jANato nathI arthAt jJAnI tene arIsAnuM ja pariNamana jANe che. arthAt tyAM pratibiMbane gauNa karIne arIsAne arIsArUpe ja anubhave che tema) jJAna jJeyane jANe che (arthAt jJAnanuM sva-para prakAzakapaNuM che, 'AtmA kharekhara parane jANato nathI' evuM svarUpa nathI) te to A jJAnanA zuddha svabhAvano udaya che Ama che. (arthAt jJAna svabhAvathI ja sva-parane jANe che evuM ja che.) to pachI loko (ajJAnI = mithyAtvI loko) jJAnane anya dravya sAthe sparza hovAnI mAnyatAthI AkuLa budhdhivALA thayA thakA (arthAt ajJAnI = mithyAtvI jJAna parane jANe to jJAnane para sAthe sparza thaI gayela mAnIne AkuLa budhdhivALA thayA thakA) tattvathI (zuddha svarUpathI) (arthAt samyagdarzanathI) zA mATe cyuta thAya che ?'' arthAt AvuM samyaka svarUpa che sva-para prakAzakanuM, jene anyathA samajatAM/mAnatAM mithyAtvano ja doSa Ave che ke je tene anaMta saMsAranuM kAraNa thAya che. 151 zloka 222:- 'pUrNa (arthAt eka bhAga zuddha ane bIjo bhAga azuddha ema nahi paraMtu je pramANanA viSayarUpa pUrNa AtmA che te ja pUrNa AtmA dravyadraSTie pUrNa zuddharUpa prApta thAya che), eka (arthAt temAM koI bhAga nathI athavA bheda nathI evo), acyuta ane zuddha (arthAt dareka samaye evo ne evo zuddha bhAve pariNamato, pragaTa thato arthAt vikAra rahita) evuM jJAna jeno mahimA che (arthAt jJAna te AtmAnuM lakSaNa hoine, AtmA mAtra jJAnathI ja grAhya che ane te ja teno mahimA che) evo A jJAyaka AtmA (arthAt jJAnasAmAnyarUpa paramapAriNAmikabhAva ke je sarve guNonA arthAt dravyanA sahaja pariNamanarUpa zuddhAtmA che te-jANavAvALo che) te (asamIpavartI) ke A (samIpavartI) jJeya padArthothI (arthAt para padArthane jANatAM) jarA paNa vikriyA pAmato nathI, jema dIvo prakAzya padArthothI vikriyA pAmato nathI tema (arthAt parane jANatAM AtmAnuM jarApaNa anartha thatuM nathI ane bIjuM jJAnasAmAnyabhAva parane jANavArUpa kSayopazamabhAve pariName che chatAM te potAnuM jJAnasAmAnyapaNuM arthAt parama-pAriNAmikabhAva paNuM choDato nathI arthAt te koI vikriyA pAmato nathI arthAt te parama akartA ja rahe che, darpaNanA draSTAMtanI jema prakAzya padArthothI vikriyA pAmato nathI), to pachI evI vastu sthitinA jJAnathI rahita jemanI budhdhi che evA ajJAnI jIvo (arthAt jene A vAta nathI besatI ke- je bhAva vizeSamAM parane jANe che te ja bhAva sAmAnyarUpe paramapAriNAmikabhAvarUpa-sahajapariNamanarUpa-zuddhAtmArUpa-parama akartAbhAva che ane te parane jANatAM, jarA paNa vikriyA pAmato nathI; evA jIvone ajJAnI jIvo mAnavAM, evA ajJAnI Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 draSTino viSaya jIvo) potAnI sahaja udAsInatAne kema choDe che (arthAt te ajJAnI jIvo potAnA paramapAriNAmikabhAvarUpa-sahajapariNamanarUpa-jJAna sAmAnyabhAvano anubhava kema karatAM nathI?) ane rAgadveSamaya kema thAya che? (ema AcAryadeve zoca karyo che arthAt karuNA karI che).'' arthAt vastusvarUpa jema che tema samajIne sarvejano samyagdarzana pAme evo ja AcAryadevano uddeza che arthAt je koI atre jaNAvela vastusvarUpathI viparIta mAnyatA poSatA hoya athavA prarUpaNA karatAM hoya to, teoe tvarAe potAnI mAnyatA yathArtha karI levI atyaMta Avazyaka che ke jethI teo bhramamAMthI bahAra nIkaLI zake ane potAnuM tathA anya anekonA ahitanuM kAraNa banatAM bacI zake ane vartamAna mAnavabhava sArthaka karI zake. zloka 232:- ''pUrve ajJAnabhAvathI karelAM je karma te karmarUpI viSavRkSonAM phaLane je puruSa (teno svAmI thaine) bhogavato nathI ane kharekhara potAthI ja (AtmasvarUpathI ja-tenA anubhavathI ja) tRpta che, te puruSa, je vartamAna kALe ramaNIya che (arthAt atindriya AnaMdayukta che) ane bhaviSyamAM paNa jenuM phaLa ramaNIya che evI niSkarma-sukhamaya (arthAt siddhadazArUpa) dazAMtarane pAme che.'' arthAt A adhikArano marma e che ke je zuddhAtmAmAM sthita che evo samyadraSTi jIva, mAtra jANapaNAmAM ja raheto hovAthI atyAre paNa atindriya AnaMdamAM che ane tenuM bhaviSya paNa te ja che arthAt bhaviSyamAM siddhanA anaMta sukho tene AvakAravA ubhA ja che ane tethI ja ja sarvene kartavya che arthAt nizcayathI zuddhAtmA ja sarvejanone zaraNabhUta che. D Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 38 samayasAranA pariziSTamAMthI ataikAMtanuM svarUpa vastunuM svarUpa anekAMtamaya che ane te jema che tema ja samajavuM atyaMta Avazyaka che, anyathA mithyAtvano nAza zakya ja nathI. anekAMtanuM svarUpa "samayasAranA pariziSTamAM jaNAvela che tenA upara thoDoka prakAza pADIzuM. zloka 247 (pachInI TIkA)- ".. vaLI, jyAre te jJAnamAtra bhAva eka jJAna-AkAranuM grahaNa karavA mATe aneka zeyAkArono tyAga vaDe potAno nAza kare che (arthAt paramapariNAmikabhAvanI anubhUti mATe arthAt samyagdarzana prApta karavA mATe "jIva kharekhara parane jANato nathI ema prarUpaNA karIne jJAnamAM je aneka zeyonAM AkAra thAya che temano tyAga karIne potAne naSTa kare che arthAt zeyono tyAgamAM jJAna sAmAnya arthAt paramapariNAmikabhAva naSTa thAya che arthAt "AtmA kharekhara parane jANato nathI" ema kahetAM jJAnanA nAzano prasaMga Ave che. te ja vAta apekSA lagAvIne kahevAmAM Ave to samajI zakAya paNa A vAta ekAMte satya nathI) tyAre paryAyothI anekapaNuM prakAzato thako anekAMta ja tene potAno nAza karavA deto nathI. (arthAt anekAMta ja baLavAna che ke jenA kAraNe AtmAne sva-para prakAzakapaNuM svAbhAvika che) 4......jyAre A jJAnamAtra bhAva, jANavAmAM AvatAM evAM paradravyonA pariNamanane lIdhe jJAtRdravyane padravyapaNe mAnIne-aMgIkAra karIne nAza pAme che, (arthAt AtmA kharekhara parane jANe che paraMtu parane jANavArUpe te jyAre svayaM pariName che tyAre tene paradravyarUpa mAnIne-tene paradravyarUpa aMgIkAra karI, pote nAza pAme che arthAt mithyAtva puSTa kare che), tyAre (te jJAnamAtrabhAvanuM arthAt ?yone) svadravyathI satpaNuM prakAzato thako anekAMta ja tene jivADe che-nAza pAmavA deto nathI. 5...... jyAre A jJAnamAtra bhAva anitya jJAnavizeSo vaDe (arthAt parane jANavArUpe pariNamIne) potAnuM nitya jJAna sAmAnya khaMDita thayuM mAnIne nAza pAme che, tyAre te jJAnamAtra bhAvanuM) jJAna sAmAnya rUpathI nityapaNuM prakAzato thako anekAMta ja tene jivADe che-nAza pAmavA deto nathI. (arthAt jeo evuM mAne che ke "AtmA kharekhara parane jANato nathI ema mAnatAM ja samyagdarzana thAya che te bhUlabhareluM che kAraNa ke paranuM jANavuM athavA jaNAvuM kyAreya samyagdarzana mATe bAdhAkAraka thatuM nathI, kemake- te paranA jANavAnA pariNamanarUpa potAnA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 draSTino viSaya vizeSa AkArone gauNa karatAM ja samayasArarUpa = paramapAriNAmikabhAvarUpa bhAvanI prApti thAya che, samyagdarzana thAya che arthAt kharekhara to 'paranuM jANavuM te svamAM javAnI sIDIrUpa che' kAraNa ke sthULathI ja sUkSmamAM javAya arthAt pragaTathI ja apragaTamAM javAya arthAt vyaktathI ja avyaktamAM javAya e ja niyama che.) 13..... (A ja bhAva zloka 143mAM paNa darzAvela che ke sahaja jJAnanA pariNamana vaDe paramapAriNAmikabhAva vaDe A jJAnamAtra pada = samayasArarUpa AtmA karmathI kharekhara vyAsa nathI ja, karmathI jItI zakAya tevo nathI ja, mATe nija jJAnanI kaLAnAM baLathI-matijJAnAdirUpa-jJeyAkArarUpa pariNamanathI A padane = samayasArarUpa padane = paramapAriNAmikabhAvarUpa padane abhyAsavAne jagata satata prayAsa karo. atre AtmAnuM paranuM jANavuM je che tene sIDI tarIke = AlaMbana tarIke vAparIne samayasArarUpa bhagavAna AtmAnI prApti mATe prayAsa karavAnuM = abhyAsavAnuM kahyuM che.) vaLI, jyAre te jJAnamAtrabhAva nitya jJAnasAmAnyanuM grahaNa karavA mATe (samayasArarUpa paramapAriNAmikabhAvanA grahaNa mATe = samyagdarzana mATe) anitya jJAna vizeSonA tyAga vaDe potAno nAza kare che (arthAt jJAnanA vizeSono tyAga karatAM ja pote potAne naSTa kare che). tyAre (te jJAna mAtra bhAvanuM) jJAnavizeSarUpathI anityapaNuM prakAzato thako anekAMta ja tene potAno nAza karavA deto nathI. (arthAt ema mAnatAM ke 'AtmA kharekhara parane jANato ja nathI' to jJeyonA = anitya jJAna vizeSonA tyAga vaDe potAno ja nAza thAya che arthAt pote bhramarUpa pariName che arthAt pote mithyAtvarUpa pariName che. bIjuM, jJAna vizeSarUpa paryAyo arthAt vibhAva paryAyano tyAga karatAM paNa jJAnano = potAno nAza thAya che ane pote bhramamAM ja rahe che mATe jinAgamamAM 'paryAya rahita dravya' mATe jJAna vizeSono tyAga nahIM arthAt vibhAva paryAyano tyAga nahI paraMtu tene gauNa karavAnuM ja vidhAna che ke je anekAMta svarUpa AtmAno nAza thavA deto nathI mithyAtva rUpe pariNamAvato nathI) 14.......'' zloka 250:- ''pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI, bAhya padArthone grahaNa karavAnA (jJAnanA) svabhAvanI atizayatAne lIdhe (atre jaNAvyuM che ke AtmA parane jANe che te tenA svabhAvanI atizayatA che), cAre tarapha (sarvatra) pragaTa thatAM aneka prakAranA jJeyAkArothI jenI zakti vizIrNa thaI gaI che evo thaIne samastapaNe tUTI jato thako (arthAt khaMDakhaMDarUpa anekarUpa - thaI jato thako. arthAt ajJAnIne khaMDakhaMDarUpa vizeSa bhAvomAM rahela jJAna sAmAnyabhAva jaNAto nathI = akhaMDa bhAva jaNAto nathI mATe khaMDa khaMDarUpa vizeSabhAvono niSedha kare che kAraNa ke te tenAthI akhaMDajJAnano = sAmAnyajJAnano nAza mAne che ema pote) nAza pAme che (arthAt ajJAna pAme che arthAt aneka jJeyonA AkAro jJAnamAM jaNAtAM jJAnanI zaktine chinna-bhinna khaMDakhaMDarUpa thaI jatI mAnIne arthAt ajJAnI ema kahe che ke jyAM sudhI AtmA parane jANe che ema mAnavAmAM Ave tyAM sudhI samyagdarzana thaze nahi = samayasArarUpa AtmA prApta thaze nahi ane tethI ja ekAMte evI prarUpaNA kare che ke-'AtmA kharekhara parane jANato ja nathI' Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAranA pariziSTamAMthI anekAMtanuM svarUpa tevA lokone atre pazu arthAt sarvathA ekAMtavAdI ajJAnI kahyAM che.). ane anekAMtano jANanAra to (jJAnI samyagdarzanI), sadAya udita (prakAzamAna = jJAna sAmAnyabhAva = paramapAriNAmikabhAva = samayasArarUpabhAva) ekadravyapaNAne lIdhe (khaMDa khaMDarUpa bhAsatA jJAnamAM chUpAyela akhaMDa jJAnapaNAnI anubhUtine lIdhe) bhedanA bhramane naSTa karato thako (arthAt jJeyonA bhede jJAnamAM sarvathA bheda paDI jAya che evA bhramane nAza karato thako - eTale ke jo jJAnane paranuM jANapaNuM mAnIe to samyagdarzana na thAya tevA bhramano nAza karato thako) je eka che ane jenuM anubhavana (samayasArarUpa = paramapAriNAmikabhAvarUpa jJAnasAmAnyarUpa eka abheda AtmA) nibaMdha che evA jJAnane dekhe che-anubhave che." AvuM che jainazAsananuM anekAMtamaya jJAna. = 155 = zloka 261-bhAvArtha:- ''ekAMtavAdI jJAnane sarvathA ekAkAra-nitya prApta karavAnI vAMchAthI upajatI-viNasatI caitanyapariNatithI juduM kAMIka jJAnane Icche che; (jemake parane jaNAvAno niSedha karIne athavA to paryAyano draSTinA viSayamAM niSedha karIne); paraMtu pariNAma (paryAya = jJeya) sivAya judo koI pariNAmI hoto nathI (AthI jJeya athavA paryAyane kADhatAM pUrNa dravyono ja lopa thAya che ke jethI pariNAmI hAtha Avato nathI = samyagdarzana pragaTa thatuM nathI paraMtu mAtra bhramanuM ja sAmrAjya phelAya che.) syAdvAdI to ema mAne che ke - joke dravye jJAna nitya che to paNa kramazaH upajatI-viNasatI caitanyapariNatinA kramane lIdhe jJAna anitya paNa che (arthAt jJAnasAmAnya, nitya che ke jenuM jJAnavizeSa baneluM che ke je anitya che); evo ja vastusvabhAva che.'' A vAta sarve janoe, samyagdarzana arthe, svIkAravI atyaMta Avazyaka che. zloka 262:- 'A rIte anekAMta arthAt syAdvAda ajJAnamUDha prANIone jJAnamAtra Atmatva prasiddha karato svayameva anubhavAya che.'' zloka 265-bhAvArtha:- ''je satpuruSo anekAMta sAthe susaMgata draSTi vaDe anekAMtamaya vastusthitine dekhe che, teo e rIte syAdvAdanI zudhdhine pAmIne-jANIne, jinadevanA mArgane-syAdvAdanyAyane-nahi ullaMghatA thakA, jJAnasvarUpa thAya che.'' arthAt samyagdarzanI thAya che. zloka 270: - 'aneka prakAranI nija zaktionA samudAyamaya A AtmA nayonI draSTithI khaMDakhaMDarUpa karavAmAM AvatAM tatkALa nAza pAme che (jo koIpaNa nayane ekAMte grahaNa karavAmAM Ave athavA koIpaNa nayanI ekAMta prarUpaNA karavAmAM Ave athavA koIpaNa nayano ekAMta pakSa karavAmAM Ave to AtmA khaMDa khaMDarUpa thatAM tatkALa nAza pAme che arthAt mithyAtvI thAya che ane anaMta saMsAra vadhAre che) mATe huM ema anubhavuM chuM ke jemAMthI khaMDone nirAkRta (bahiSkRta) karavAmAM AvyA nathI (eTale ke te khaMDakhaMDarUpa oya ho ke vibhAva paryAya ho tene AtmAmAMthI dUra na karavA) chatAM je akhaMDa che, eka che, ekAMta zAMta che (eTale ke khaMDakhaMDarUpa vizeSa bhAvamAM akhaMDa sAmAnyabhAva rahela che-chupAyela che. tethI khaMDa khaMDa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 draSTino viSaya bhAvano niSedha nathI tene gauNa karatAM ja akhaMDabhAva prApta thAya che) (arthAt karmanA udayano leza paNa nathI evA atyaMta zAMta bhAvamaya che paramapAriNAmikabhAvamaya che) ane acaLa che (arthAt karmanA udayathI caLAvyuM caLatuM nathI) evuM caitanyamAtra teja 'huM chuM'.'' AvI che samyagdarzananA viSayane prApta karavAnI rIta. zloka 271-bhAvArtha:- "jJAnamAtra bhAva (paramapAriNAmikabhAva) jANanakriyArUpa hovAthI jJAnasvarUpa che (atre samajavuM ema ke jeo ajJAnI che ane jeone AtmAprAptinI talapa paNa che teoe jJAna ke je AtmAnuM lakSaNa che ke sva-parane jANe che teno sIDI tarIke upayoga karIne AtmAnA jJAnamAtra svarUpanI prApti karavI arthAt je jJeyane jANe che te jANanAro te ja huM chuM ema ciMtavavuM ane te jANana kriyA vakhate ja jJeyane gauNa karatAM ja, niSedha karatAM nahIM te yAda rAkhavuM, sAmAnyajJAnarUpajJAnamAtrabhAvanI prApti thAya che) vaLI te pote ja nIce pramANe jJeyarUpa che (jJeya che te jJAna ja che - ane jJAna che te jJAyaka ja che. to parane jANavAno = jJeyane jANavAno niSedha karatAM jJAnano niSedha thAya che = jJAna mAtra bhAvanAM abhAvano prasaMga Ave che). bAhya jJeyo jJAnathI judAM che, jJAnamAM pesatAM nathI; jJeyonA AkAranI jhalaka jJAnamAM AvatAM jJAna jJeyAkAra rUpa dekhAya che paraMtu e jJAnanAM ja kallolo (taraMgo) che. (jyAre zeyane jANavAno niSedha karatAM jJAna kallolono ja niSedha thAya che ke je svayaM jJAnamAtra pote ja che. mATe jJeyane jANavAno niSedha karatAM ja jJAnamAtrabhAvanA abhAvano prasaMga Ave che, jenuM pariNAma ekamAtra bhramarUpa pariNamana ja che.) te jJAnakallolo ja jJAna vaDe jaNAya che. (atre e samajavuM jarUrI che ke gAthA : 6nI TIkAmAM jaNAvyA anusAra jJAna kallolo = jJeyAkAra ane jJAnamAtra e baMne abhinna ja che ananya ja che ane tenuM arthAt kartA-karmanuM ananyapaNuM hovAthI ja te jJAyaka che) A rIte pote ja potAthI jANavAyogya hovAthI (eTale ke jJAna kallolo ane jJAna ananya rUpe ja che. ane jo temAM kallolono niSedha karavAmAM Ave to arthAt para jJeyane jANavAno niSedha karavAmAM Ave to te niSedha jJAyakano ja samajavo. kAraNa ke kartA-karmanuM ananyapaNuM hovAthI zeyAkAra jJAyaka ja che) jJAnamAtrabhAva (paramapAriNAmikabhAva) ja jJeyarUpa che [atre jo jJeyone jANavAno niSedha karavAmAM Ave to jJAna mAtra bhAvano (samayasArarUpabhAvano) ja niSedha thatAM teone AtmAnI prApti thatI nathI] vaLI pote ja (jJAnamAtrabhAva) potAno (jJeyarUpa bhAva = jJAna kallolono) jANanAra hovAthI jJAnamAtra bhAva ja jJAtA che = jJAyaka che (arthAt je zeyane jANe che te ja huM chuM = tyAM jJeyone gauNa karatAM ja huM pragaTa thAya che nahIM ke jJeyone jANavAno niSedha karatAM). A pramANe jJAnamAtra bhAva jJAna, jJeya, jJAtA e traNe bhAvoyukta sAmAnyavizeSasvarUpa vastu che, (sAmAnya-vizeSamAM niyama evo che ke vizeSane kADhatAM sAmAnya ja nIkaLI jAya che kAraNa ke te vizeSa sAmAnyanuM ja banela hovAthI, vizeSane gauNa karatAM ja sAmAnya hAjara thAya che ema samajavuM mATe jJAna, jJeya, jJAtAmAMthI koIpaNa ekano niSedha te traNeno Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samayasAranA pariziSTamAMthI anekAMtanuM svarUpa 157. eTale ke jJAyakano ja niSedha che ema samajavuM). "Avo jJAnamAtrabhAva huM chuM ema anubhava karanAra puruSa anubhave che. (arthAt A je jANe che te huM chuM pachI te jANavuM svanuM hoya ke paranuM hoya paraMtu atre e samajavuM mahatvanuM che ke koIpaNa rIte eTale ke svanuM athavA paranuM, koIpaNa jANapaNuM nakAratAM ja AtmAno-zAyakano nakAra hovAthI te jinamata bAhya ja che ke je samayasAra gAthA-ranI TIkAmAM paNa spaSTa jaNAvela ja che.)'' A ja vAta zloka 140:-mAM paNa jaNAvela che ke "eka zAyakabhAvathI bharelA mahAsvAdane leto, (e rIte jJAnamAM ekAgra thatAM bIjo svAda Avato nathI mATe) DhaMDhamaya svAdane levA asamartha (tyAM svapara nathI mAtra huM chuM) (arthAt varNAdika, rAgAdika tathA kSayopathamika jJAnanA bhedone svAda levAne asamartha = mATe ema kahI zakAya ke anubhUtinA kALe AtmA parane jANato nathI) AtmAnA anubhavanA svAdanA prabhAvane AdhIna thayo hovAthI nija vastuvRttine (AtmAnI zuddha pariNatine = paramapAriNAmikabhAvane = samayasArarUpabhAvane = kAraNazuddhaparyAyane) jANato-AsvAdato (arthAt AtmAnA advitIya svAdanA anubhavamAMthI bahAra nahIM Avato = arthAt tyAM koI ja sva-para nathI, tyAM dravya paryAya evo koI ja bheda nathI, kAraNa ke vartamAna paryAyamAM ja pUrNa dravya aMtargata che = samAyela che.) A AtmA jJAnanA vizeSonA udayane gauNa karato (atre samajavAnuM e che ke vizeSono niSedha nathI tene mAtra gauNa karyA che. A ja rIta che anubhavanI) sAmAnyamAtra jJAnane abhyAsato, sakaLa jJAnane ekapaNAmAM lAve che - ekarUpe prApta kare che." zloka 275:- "sahaja (potAnA svabhAvarUpa) ('sva'nA sahaja bhavanarUpa = 'svanuM sahaja pariNamana = paramapariNAmikabhAva = kAraNazuddhaparyAya) teja:puMjamAM (jJAnamAtramAM) traNa lokanA padArtho magna thatAM hovAthI (jJAnamAtra evA AtmAno svabhAva ja sva-parane jANavAno che tethI karIne sarve yo jaNAya che = jANe che, jemAM aneka bhedo thatAM dekhAya che (arthAt jJAnamAtra bhAvanuM zeyarUpe pariNamana dekhAya che = thAya che. chatAM tenAthI DarIne kAMI je jJAnamAtra bhAvano svabhAva che, zeyane jANavAno, teno niSedha koI kALe thaI zake tema nathI.) to paNa jenuM eka ja svarUpa che (sAmAnyabhAva khaMDakhaMDa thato nathI, te abheda ja rahe che mATe parane jANavAmAM DaravAnI koI ja vAta nathI.)..." sarvajano A samayasArarUpa zuddhAtmAmAM sthita thAo ane akSaya sukhanI prApti karo e ja bhAvanA saha ame ATaluM vistArathI lakhela che chatAM mArI chatmastha dazAne kAraNe, A pustakamAM kAMIpaNa bhUla-cUka thaI hoya to Apa sudhArIne vAMcazo ane mArAthI jinAjJA viruddha kAMIpaNa lakhAyuM hoya to mArAM trividha trividha micchAmi dukkaDa Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 draSTino viSaya 39 bAra bhAvanA anitya bhAvanA- sarve saMyogo anitya che, gamatA athavA aNagamatA evA te koI ja saMyoga mArI sAthe nitya rahevAvALAM nathI, tethI teno moha athavA du:khano tyAga karavo-temAM 'huM paNuM' ane mArApaNuM tyAgavuM. azaraNa bhAvanA- mArA pAponA udayaveLAM mane mAtA-pitA, patnI-putra, paiso vagere koI ja zaraNarUpa thaI zake tema nathI, teo mAruM duHkha laI zake tema nathI, tethI teono moha tyAgavo-teomAM mArApaNuM tyAgavuM paraMtu pharaja purepurI bajAvavI. saMsAra bhAvanA- saMsAra eTale saMsaraNa-rakhaDapaTTI ane temAM eka samayanAM sukhanI sAme anaMtakALanuM du:kha maLe che; to evo saMsAra kone game? arthAt na ja game ane te mATe eka mAtra lakSa saMsArathI chuTavAMnuM ja rahevuM joIe. ekatva bhAvanA- anAdithI huM ekalo ja rakhaDuM chuM, ekalo ja duHkha bhogavuM chuM; maraNa samaye mArI sAthe koI ja AvavAnuM nathI, mAruM kahevAtuM evuM zarIra paNa nahi, to mAre zakya hoya teTaluM potAmAM ja (AtmAmAM ja) rahevAno prayatna karavo. anyatva bhAvanA- huM koNa chuM? te ciMtavavuM arthAt pUrve jaNAvyAM anusAra pudgala ane pudgala (karma) Azrita bhAvothI potAne judo bhAvavo ane temAM ja 'huM paNuM' karavuM, teno ja anubhava karavo, tene ja samyagdarzana kahevAya che. te ja A jIvananuM, eka mAtra lakSa ane kartavya hovuM joIe. azuica bhAvanA- mane, mArAM zarIrane suMdara batAvavAnAM = zaNagAravAnA je bhAva che ane vijAtIyanAM zarIranuM AkarSaNa che ke je zarIranI cAmaDIne haTAvatAM ja mAtra mAMsa, lohI, paruM, maLa, mUtra vagere ja jaNAya che ke je azucirUpa ja che evuM ciMtavI potAnAM zarIrano ane vijAtIyanAM zarIrano moha tyajavo, temAM mUMjhAvuM (mohita thavuM) nahi. Asrava bhAvanA- puNya ane pApa, e banne mArA (AtmA) mATe Asrava che; tethI viveke karI prathama pApono tyAga karavo ane eka mAtra AtmaprAptinA lakSe zubhabhAvamAM rahevuM kartavya che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAra bhAvanA 159 saMvara bhAvanA- sAcA (kAryakArI) saMvaranI zaruAta samyagdarzanathI ja thAya che, tethI tenA lakS pApono tyAga karI, eka mAtra sAcA saMvaranA lakSe dravyasaMvara pALavo. nirjarA bhAvanA- sAcI (kAryakArI) nirjarAnI zaruAta samyagdarzanathI ja thAya che, tethI tenA lakSe pApono tyAga karI, eka mAtra sAcI nirjarAnA lakSe yathAzakti tapa AcaravuM. lokasvarUpa bhAvanA- prathama lokanuM svarUpa jANavuM, pachI ciMtavavuM ke huM anAdithI A lokamAM sarve pradeze anaMtIvAra janamyo ane maraNa pAmyo; anaMtA du:kho bhogavyAM, have kyAM sudhI A cAlu rAkhavuM che? arthAt tenA aMta mATe samyagdarzana Avazyaka che, to tenI prApti no upAya karavo. bIjuM lokamAM rahela anaMtA siddha bhagavaMto ane saMkhyAtA arihaMta bhagavaMto ane sAdhu bhagavaMtone vaMdaNA karavI, ane asaMkhyAtA zrAvaka-zrAvikAjIo tathA samyadraSTijIvonI anumodanA karavI, pramoda karavo. bodhi durlabha bhAvanA- bodhi eTale samyagdarzana, anAdithI ApaNI rakhaDapaTTInuM jo koI kAraNa hoya to te che samyagdarzanano abhAva; tethI samajAya che ke samyagdarzana keTaluM durlabha che, koIka AcArya bhagavaMte to kahyuM che ke- vartamAna kALamAM sabhyadraSTi, AMgaLInA veDhe gaNI zakAya eTalAM ja hoya che. dharmasvarUpa bhAvanA- vartamAna kALamAM dharmasvarUpamAM ghaNI vikRtio pravezI cUkela hovAthI, satyadharmanI zodha ane tenuM ja ciMtana karavuM; sarva puruSArtha tene pAmavAmAM lagAvavo. 99 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 draSTino viSaya 40 ciMtana kaNikAo eka samakti pAe binA, tapa-japa-kriyA phoka; jaisA murdI sinagAranA, samaja kahe tiloka. arthAt samyagdarzana vagaranI sarva kriyA-tapa-japa-zrAvakapaNuM-kSullakapaNuM-sAdhupaNuM vagere maDadAne zaNagAravAM jevuM nirarthaka che. atre kahevAno bhAvArtha e che ke AvAM samyagdarzana vagaranI kriyA-tapa-japazrAvakapaNuM-kSullakapaNuM-sAdhupaNuM bhavano aMta karavAM kAryakArI nathI arthAt te na karavuM ema nahi paraMtu temAM ja saMtoSAI na javuM arthAt tenAthI ja potAne kRta-kRtya na samajatAM, sarva prayatna eka mAtra nizcaya samyagdarzananI prApti arthe ja karavAM. bhagavAnanAM darzana kaI rIte karavAM? bhagavAnanAM guNonuM ciMtana karavuM ane bhagavAna, bhagavAna banavA je mArge cAlyAM te mArge cAlavAno draDha nirdhAra karavo te ja sAcA darzana che. saMpUrNa saMsAra ane sAMsArika sukho pratyenA vairAgya vagara arthAt saMsAra ane sAMsArika sukhonI ruci sahita mokSamArganI zaruAta thavI atyaMta durlabha che arthAt samyagdarzananI prApti thavI atyaMta durlabha jIvane cAra saMjJA/saMskAra-AhAra, maithuna, parigraha ane bhaya anAdithI che, tethI tenA vicAro sahaja hoya che. tevA vicArothI jene chUTakAro joIto hoya teoe potAno tenA taraphano gamo tapAsavo arthAt jyAM sudhI A saMjJAo game che arthAt temAM sukha bhAse che, jemake- kUtarA ne hADakuM cusavA ApatAM tene te tALavAmAM ghasAIne lohI nIkaLe che, ke jene te ema samaje che ke lohI hADakAmAMthI nIkaLe che ane tethI tene teno AnaMda thAya che ke je mAtra teno bhrama ja che. A rIte jyAM sudhI A AhAra, maithuna, parigraha ane bhaya arthAt baLavAnano Dara ane nabaLAne DarAvavA/dabAvavAM game che tyAM sudhI te jIvane tenA vicAro sahaja hoya che ane tethI tenA saMsArano aMta thato nathI. tethI mokSecchue A anAdinA ulaTA saMskArone mULathI kADhavAno puruSArtha AdaravAno che ke jenA mATe sarvaprathama A saMjJAo pratyeno Adara nIkaLavo Avazyaka che, tethI sarva puruSArtha teo pratye vairAgya thAya tenA mATe ja lagAvavo Avazyaka che ke jenA mATe sadvAMcana ane sAcI samajaNa Avazyaka che. * tamane zuM game che? A che AtmaprAptinuM beromITara-tharmomITara. A praznano uttara ciMtavavo. jyAM sudhI uttaramAM koIpaNa sAMsArika IcchA/AkAMkSA hoya tyAM sudhI potAnI gati saMsAra taraphanI samajavI ane jyAre uttara- eka mAtra AtmaprApti, evo hoya to samajavuM ke ApanA saMsArano kinAro bahu najIka AvI gayela che. mATe te mATeno puruSArtha vadhAravo. tamane zuM game che? A che tamArI bhaktinuM beromITara-tharmomITara. arthAt bhaktimArganI vyAkhyA e che ke je Apane game che, te tarapha ApanI sahaja bhakti samajavI. bhaktimArga eTale vevalAveDAMrUpa athavA Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciMtana kaNikAo vyaktirAgarUpa bhakti na samajavI, paraMtu je Apane game che arthAt jemAM ApanI ruci che te tarapha ja ApanI pUrNa zakti kAme lAge che; tethI jene AtmAnI ruci jAgI che ane mAtra teno ja vicAra Ave che, tenI praptinA ja upAyo vicArAya che, to samajavuM ke mArI bhakti yathArtha che arthAt huM sAcA bhaktimArge chuM. arthAt jyAM sudhI tamane zuM game che nA uttaramAM koIpaNa sAMsArika IcchA/AkAMkSA hoya athavA koI vyakti hoya tyAM sudhI potAnI bhakti saMsAra taraphanI samajavI ane jyAre uttaraeka mAtra AtmaprApti, evo hoya to samajavuM ke ApanA saMsArano kinAro bahu najIka AvI gayela che. arthAt bhakti eTale saMvega samajavo ke je vairAgya arthAt nirveda sahita ja AtmaprApti mATe kAryakArI che. 161 abhayadAna, jJAnadAna, annadAna, dhanadAna, auSadhadAna mAM abhayadAna ati zreSTha che. mATe sarvee rojiMdA jIvanamAM jayaNA rAkhavI atyaMta Avazyaka che. dhana puNyathI prApta thAya che ke mahenatathI arthAt puruSArthathI? uttara- dhana nI prAptimAM puNyano phALo adhika che ane mahenata arthAt puruSArthano phALo ocho che. kAraNa ke jeno janma dhanavAna kuTuMbamAM thAya che tene, koIpaNa prayatna vagara ja dhana prApta thAya che ane dhaMdhAmAM ghaNI mahenata karatAM loko paNa, dhana gumAvatAM jaNAya che. dhana kamAvavA mATe prayatna Avazyaka che, paraMtu keTalo? kAraNa ke ghaNAM lokone bahu ochAM prayatne adhika dhana prApta thatuM dekhAya che, jyAre koIne ghaNAM prayatna chatAM ochuM dhana prApta thatuM jaNAya che; tethI e nizcita thAya che ke dhana prayatna karatAM puNyane adhika varela che. tethI jene dhana mATe mahenata karavI Avazyaka lAgatI hoya teoe paNa vadhAremAM vadhAre ardho samaya ja arthopArjanamAM ane ochAmAM ocho ardho samaya to dharmamAM ja lagAvavAM yogya che kAraNa ke dharmathI anaMta kALanuM duHkha TaLe che ane sAthe sAthe puNyanAM kAraNe dhana paNa sahaja ja prApta thAya che. jema ghauM vAvatAM sAthe ghAsa ApameLe ja prApta thAya che, tema satyadharma karatAM pApo haLavAM bane che ane puNya tIvra bane che tethI bhavakaTI nI sAthe sAthe dhana ane sukha ApameLe ja prApta thAya che ane bhaviSyamAM avyAbAdha sukharUpa mukti maLe che. puruSArthathI dharma thAya ane puNyathI dhana maLe. arthAt pUrNa puruSArtha dharmamAM lagAvavo ane dhana kamAvavAmAM ochAmAM ocho samaya veDaphyo kAraNa ke dhana mahenatanA anupAtamAM ( = pramANamAM PROPORTIONATE) nathI maLatuM paraMtu dhana puNyanA anupAtamAM maLe che. = karmono je baMdha thAya che, tenAM udayakALe AtmAnAM kevAM bhAva thaze? arthAt te karmonA udayakALe navAM karmo kevAM baMdhAze, tene te karmano anubaMdha kahevAya che; te anubaMdha abhiprAyanuM phaLa che, mATe sarva puruSArtha abhiprAya badalAvavAM lagAvavo arthAt abhiprAyane samyaka karavAmAM lagAvavo. svarUpathI huM siddhasama hovAM chatAM, rAga-dveSa mArAM kalaMka samAna che mATe tene dhovAnAM (TALavAnAM) dhyeyapUrvaka, dhagaza ane dhairyasahita dharmapuruSArtha Adaravo. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 draSTino viSaya ja saMtoSa, saraLatA, sAdagI, samatA, sahiSNutA, sahanazIlatA, namratA, laghutA, viveka AtmaprAptinI yogyatA mATe jIvanamAM keLavavAM atyaMta Avazyaka che. tapasyAmAM navavADa vizuddha brahmacarya ati zreSTha che. saMsArI jIvo nimittavAsI hoya che. kAryarUpa to niyamathI upAdAna ja pariName che, paraMtu te upAdAnamAM kArya thAya tyAre nimittanI hAjarI avinAbhAve hoya ja che; arthAt viveke karI mumukSajIva samaje che ke kArya bhale mAtra upAdAnamAM thAya, paraMtu tethI karIne potAne svacchede koIpaNa nimitta sevavAno paravAno nathI maLI jato ane tethI ja teo nabaLA nimittothI bhIrubhAve dUra ja rahe che. sAdhaka AtmAe TI.vI., sinemA, nATaka, mobAIla, InTaraneTa vagere jevAM nabaLA nimittothI dUra ja rahevuM Avazyaka che kAraNa ke game teTalAM sArAM bhAvone pharI jatAM vAra nathI lAgatI. bIjuM A badhAM ja nabaLA nimitto anaMta saMsAra arthAt anaMta du:khanI prAptinA kAraNa banavA sakSama che. mAtA-pitAnA upakArano badalo koIrIte vALI zakAto nathI, eka mAtra teone dharma pamADIne ja vALI zakAya che. tethI mAtA-pitAnI sevA karavI. mAtA-pitAno svabhAva anukULa na hoya to paNa teonI sevA purepurI karavI ane teone dharma pamADavo, tenA mATe prathama pote dharma pAmavo Avazyaka che. dharmana lajavAya tene mATe sarva jainoe potAnAM kuTuMbamAM, vyavasAyamAM-dukAna, ophisa vageremAM tathA samAja sAtheno potAno vyavahAra sAro ja hoya tenuM dhyAna rAkhavuM jarUrI che. apekSA, Agraha, Asakti, ahaMkAra kADhI nAkhavAM atyaMta Avazyaka che. svadoSa jovo, para doSa nahiM, para guNa jevo ane te grahaNa karavo atyaMta Avazyaka che. anAdinI IndriyonI gulAmI choDavA jevI che. je IndriyonA viSayomAM jeTalI Asakti vadhAre, jeTalo je Indriyono dura-upayoga vadhAre; teTalI te indriyo bhaviSyamAM anaMtakALa sudhI maLavAnI saMbhAvanAM ochI. mArA ja krodha, mAna, mAyA, lobha mArA kaTTara zatru che, bAkI vizvamAM mAro koI zatru ja nathI. eka eka kaSAya anaMta parAvartana karAvavA zaktimAna che ane mArAmAM te kaSAyono vAsa che, to mAru zuM thaze? mATe tvarAe sarva kaSAyo no nAza Icchavo ane teno ja puruSArtha Adaravo. ahaMkAra ane mamakAra anaMta saMsAranuM kAraNa thavA sakSama che, tethI tenAthI bacavAnA upAya karavAM. niMdA mAtra potAnI karavI arthAt potAnA durgaNonI ja karavI, bIjAnA durguNo joIne sau prathama pote potAnAM bhAva tapAsavA ane je te durguNo potAmAM hoya to kADhI nAMkhavAM ane temanA pratye upekSAbhAva athavA karuNAbhAva rAkhavo kAraNa ke bIjAnI niMdAthI to ApaNane ghaNo karmabaMdha thAya che arthAt koI bIjAnA gharano kacaro potAnA gharamAM ThAlavatAM nathI ja, tema bIjAnI niMdA karavAthI temanA karmo sApha thAya che jyAre mArA karmono baMdha thAya che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ciMtana kaNikAo 163 IrSA karavI hoya to mAtra bhagavAnanI ja karavI arthAt bhagavAna banavA mATe bhagavAnanI IrSA karavI, anyathA nahi; e sivAya koInI paNa IrSA karavAthI anaMta duHkha devAvALA anaMta karmono baMdha thAya che ane jIva vartamAnamAM paNa duHkhI thAya che. jAgRti - hara samaye rAkhavI athavA kalAke-kalAke potAnA mananAM pariNAmanI cakAsaNI karatAM rahevI, tenuM valaNa kaI tarapha che te jovuM ane temAM jarI sudhArA karavAM. lakSa eka mAtra AtmaprApti ja rAkhavuM ane te bhAvadraDha karatAM rahevo. anaMtakALa sudhI rahevAnA be ja sthAno cheH- eka, siddhaavasthA ane bIjuM, nigoda. pahelAmAM anaMta sukha che ane bIjAmAM anaMta duHkha che, AthI potAnA bhaviSyane lakSamAM letAM sarvejanoe potAnA sarva prayatno arthAt puruSArtha ekamAtra mokSArthe ja karavA yogya che. je thAya te sArA mATe ema mAnavuM. jethI karI ArtadhyAna ane raudradhyAnathI bacI zakAya che. arthAt navAM karmonA AzravathI bacI zakAya che. mAre kono pakSa = konI tarapheNa karatAM rahevI? arthAt mAre kayo saMpradAya athavA kyA vyaktivizeSanI tarapheNa karatAM rahevI? uttara- mAtra potAnI ja arthAt potAnA AtmAnI ja tarapheNa karatAM rahevI kAraNa ke temAM ja mAro uddhAra che, anya koInI tarapheNa (pakSa) nahi kAraNa ke temAM mAro uddhAra nathI, nathI, ne nathI ja kAraNa ke te to rAgadveSanuM kAraNa thAya che paraMtu jyAre potAnA AtmAnI ja tarapheNa karavAmAM Ave tyAre temAM sarve jJAnInI tarapheNa samAya jAya che. jaina kahevAtAM lokoe rAtrinA koIpaNa kAryakrama-bhojana samAraMbha na rAkhavAM joIe. prasaMge phUla ane phaTAkaDAMno upayoga na karavo joIe. lagna e sAdhaka mATe majaburI hoya che, nahi ke ujANI kAraNa ke je sAdhako pUrNa brahmacaryana pALI zakatAM hoya temane mATe lagna-vyavasthAno sahAro levA yogya che ke jethI karIne sAdhaka potAno saMsAra, nirvine zrAvakadharma anusAra vyatita karI zake ane potAnI majaburI paNa yogya maryAdA sahita purI karI zake. AvAM lagnanA ujavaNAM na hoya kAraNa ke koI potAnI majaburIne utsava banAvI, ujANI karatAM jaNAtA nathI. tethI sAdhake lagna bahu ja jarUrI hoya to ja karavAM ane te paNa sAdAIthI. bIjuM, atre jaNAvyA anusAra lagnane majaburI samajIne koIe lagna-divasa vagerenI ujavaNI karavA jevI nathI arthAt te divase vizeSa dharma karavA jevo che ane evI bhAvanA bhAvo ke have mane A lagnarUpa majaburI bhaviSyamAM kyAreya na hajo! ke jethI karI huM tvarAe AtmakalyANa karI zakuM ane siddhatva prApta karI zakuM. janma e AtmAne anAdino lAgela bhavaroga che, nahi ke ujANI kAraNa ke jene janma che tene maraNa avazya che ane janma-maraNanuM duHkha anaMtu hoya che arthAt jyAM sudhI AtmAnI janma-maraNarUpa ghaTamALa cAle che, tyAM sudhI tene anaMta duHkhothI chUTakAro maLato nathI arthAt dareke eka mAtra siddhatva arthAt janma-maraNathI kAyama mATeno chUTakAro ja IcchavA yogya che. tethI AvAM janmanA ujavaNAM Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 draSTino viSaya na hoya kAraNa ke koI potAnA rogane utsava banAvI, ujANI karatAM jaNAtA nathI. tethI sAdhake atre jaNAvyA anusAra janmane anaMta duHkhonuM kAraNa evo bhavaroga samajIne, janma-divasa vagerenI ujANI karavA jevI nathI arthAt te divase vizeSa dharma karavA jevo che ane evI bhAvanA bhAvo ke have mane A janma ke je anaMta duHkhonuM kAraNa evo bhavaroga che, te bhaviSyamAM kyAreya na ho! arthAt sAdhake eka mAtra siddhatvanI prApti arthe arthAt ajanmA banavA arthe ja sarva puruSArtha lagAvavA jevo che. anAdithI pudagalanA mohamAM ane tenA mATenI ja mArAmArImAM jIva daMDAto Avyo che arthAt tenA mohanA phaLa rUpe te anaMtA du:kho bhogavato Avyo che, tethI tvarAe pudagalano moha tyajavA jevo che. te mAtra zabdamAM nahi, jema ke- dharmanI UMcI UMcI vAto karavAvALAM paNa pudagalanA mohamAM phasAyelAM jaNAya che arthAt A jIva anAdithI AvI ja rIte potAne chetarato Avyo che tethI sarve AtmArthIne amArI vinaMtI che ke Ape ApanA jIvanamAM atyaMta sAdAI apanAvI pudagalanI jarUrIyAta bane teTalI ghaTADavI ane jAvajIva dareka jAtanA parIgrahanI maryAdA karavI arthAt saMtoSa keLavavo parama Avazyaka che ke jethI pote ekamAtra AtmaprAptinA lakSa mATe ja jIvana jIvI zake ke jethI te potAnA jIvane anaMtA duHkhothI bacAvI zake che ane anaMta avyAbAdha sukha prApta karI zake che. AtmArthIne koIpaNa mata-paMtha-saMpradAya-vyaktivizeSano Agraha, haThAgraha, kadAgraha, pUrvagraha athavA pakSa na ja hovo joIe kAraNa ke te AtmAne mATe anaMtakALanI beDI samAna che arthAt te AtmAne anaMtakALa rakhaDAvanAra che. AtmArthIne mATe sAruM te mAruM ane sAcuM te mAruM hovuM ati Avazyaka che ke jethI karIne te AtmArthI potAnI khoTI mAnyatAone choDIne satyane saraLatAthI grahaNa karI zake ane te ja tenI yogyatA kahevAya che. - AtmArthIe daMbhathI haMmezA dUra ja rahevuM joIe arthAt tene mana-vacana ane kAyAnI ekatA sAdhavAno abhyAsa niraMtara karatAM ja rahevo joIe ane temAM aDacaNa rUpa saMsArathI bacatA rahevuM joIe. AtmArthIe eka ja vAta dhyAnamAM rAkhavA jevI che ke A mArA jIvanano chello divasa che ane je A manuSyabhavamAM meM AtmaprApti na karI to have anaMta, anaMta, anaMta,........ kALa pachI paNa manuSyajanma, pUrNa IndriyonI prApti, Aryadeza, uccakuLa, dharmanI prApti, dharmanI dezanA vagere maLe tema nathI, paraMtu anaMta, anaMta, anaMta,.......... kALa paryata anaMta, anaMta, anaMta,......... duHkho ja maLaze. tethI A amUlya-dUrlabha manuSyajanma mAtra zArIrika-Indriyajanya sukha ane tenI prApti pAchaLa kharcavA jevo nathI, paraMtu tenI eka paNa paLane vyartha na gumAvatAM, mAtrane mAtra, tvarAe zAzvata sukha evA Atmika sukhanI prApti arthe ja lagAvavA yogya che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maitrI bhAvanA - sarva jIvo pratye maitrI ciMtavavI, mAro koI ja duzmana nathI ema ciMtavavuM, savI jIvonuM hita IcchavuM. pramoda bhAvanA - upakArI tathA guNI jIvo pratye, guNa pratye, vItarAga dharma pratye pramodabhAva lAvavo. karuNA bhAvanA - adharmI jIvo pratye, viparItadharmI jIvo pratye, anArya jIvo pratye karaNAbhAva rAkhavo. madhyastha bhAvanA - virodhIo pratye madhyasthabhAva rAkhavo. YO zrAvakadharmaprakAza uparanA pravacano pRSTha-45 - ahIM zrAvakane madha-mAMsa vagereno tyAga hovAnuM kahyuM, paraMtu e dhyAna rAkhavuM ke pahelI bhUmikAmAM sAdhAraNa jijJAsune paNa madha-mAMsa-madhu-rAtribhojana vagere tIvra pApanAM sthAnono to tyAga ja hoya ja, ne zrAvakane to pratijJApUrvaka-niyamathI teno tyAga hoya che. - pU.gurudeva zrI kAnajIsvAmInA hRdayodgAro - mukhapRSThanI samajaNa ApanA jIvanamAM samyagdarzanano sUryodaya thAya ane tenA phaLarUpaavyAbAdha sukhasvarUpa siddha avasthAnI prApti thAya eja bhAvanA.