Drushtino Vishay

SR No.: 009221
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayesh M Sheth
Publisher: Shailesh P Shah
Total Pages: 186
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 3 MB

Page 142

૧૨૧
૩૬
સમયસાર અનુસાર સમ્યગ્દર્શનનો વિષય
શ્રી સમયસાર પૂર્વરંગ ગાથા ૨ ગાથાર્થ:- “હે ભવ્યા જે જીવ દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રમાં સ્થિત થઈ રહ્યો છે તેને નિશ્ચયથી સ્વસમય જાણ (અર્થાત્ જે દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર અને અનંતા ગુણોના સહજ પરિણમનરૂપ પરમ-પારિણામિકભાવમાં જ હું પણું' સ્થાપીને તેમાં જ સ્થિત થયેલ છે તે સ્વસમય અર્થાત્ સમ્યગ્રુષ્ટિ જાણો; અને જે જીવ પુદ્ગલ કર્મોનાં પ્રદેશોમાં સ્થિત થયેલ છે તેને પરસમય (અર્થાત્ જે વિભાવભાવ સહિતના જીવમાં હું પણું કરે છે તેને મિથ્યાત્વીજીવ) જાણ.”
અત્રે સમજવાનું એ છે કે અરીસાના દષ્ટાંતથી જેમ અરીસાના સ્વચ્છત્વરૂપ પરિણમનમાં જે હું પણું કરે છે તે સ્વસમય અર્થાત્ પ્રતિબિંબોને ગૌણ કરીને માત્ર અરીસાને જાણવો –જેમ કે આત્માના સહજ પરિણમન રૂપ પરમપરિણામિકભાવ = જ્ઞાન સામાન્યભાવ = નિષ્ક્રિયભાવમાં પ્રતિબિંબરૂપે બાકીના ચાર ભાવો રહેલ છે તો તે ચાર ભાવોને ગૌણ કરીને માત્ર સ્વચ્છત્વરૂપ પરમપારિણામિક ભાવ =
સ્વસમય’માં જ હું પણું કરવું. આમ કઈ રીતે થઈ શકે? તો તેની રીત આચાર્ય ભગવંતે. ગાથા-૧૧માં કાકફળરૂપ બુધ્ધિથી આમ થઈ શકે એમ જણાવેલ છે. અને ગાથા ૨૯૪માં પ્રજ્ઞાછીણી વડે આ જ પ્રક્રિયા કરવાનું જણાવેલ છે. અને સમજવાનું એ છે કે પર્યાય રહિતનું દ્રવ્ય એટલે કે આત્માના ચાર ભાવોને ગૌણ કરીને = રહિત કરીને પંચમ ભાવરૂપ દ્રવ્યની પ્રાપ્તિ કે જે કતકફળ રૂપ બુધ્ધિથી અથવા પ્રજ્ઞારૂપી છીણીથી જ થઈ શકે તેમ છે અન્યથા નહીં. આચાર્ય ભગવંતે કોઈ ભૌતિક છીણીથી જીવમાં ભેદજ્ઞાન કરવાનું નથી કહ્યું કારણ કે જીવ એક અભેદ-અખંડ-જ્ઞાનઘનરૂપ દ્રવ્ય છે. માટે તે પર્યાય રહિતનું દ્રવ્ય પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રજ્ઞાછીણીરૂપ બુધ્ધિથી ચાર ભાવને ગૌણ કરી શેષ રહેલ એક માત્ર ભાવ કે જે પરમપરિણામિકભાવરૂપ છે કે જે સદા એવો ને એવો જ ઉપજે છે તેમાં હું પણું કરવાનું કહ્યું છે, તેને જ “સ્વસમય’ કહ્યો છે કે જેને જાણતાં જ સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે.
ગાથા ૨ ટીકાઃ- આચાર્ય ભગવંત ટીકામાં જણાવે છે કે- “..આ જીવ પદાર્થ કેવો છે? સદાય પરિણામ સ્વરૂપ સ્વભાવમાં રહેલો હોવાથી (પરમપરિણામિકભાવરૂપ હોવાથી) ઉત્પાદ-વ્યય-ધ્રૌવ્યની એકતારૂપ અનુભૂતિ (અર્થાત્ અનુભૂતિ અભેદ દ્રવ્યની જ હોય છે અર્થાત્ અનુભૂતિ રૂપ ભગવાન આત્મા