________________
XVI
દ્રષ્ટિનો વિષય
ઘટના હૈ; ઇસમેં નિશ્ચિત હી કોઈ સન્દેહ નહીં હૈ; તથાપિ યહ ભી કમ આશ્ચર્ય નહીં હૈ કિ ગુરુદેવશ્રી કે દ્વારા અત્યન્ત સ્પષ્ટરૂપ સે એવં જિનાગમ કે આલોક મેં સ્વાનુભવપૂર્વક પ્રતિપાદિત ઇસ વિષય કે પ્રતિ ભ્રાન્ત ધારણાયેં ભી કમ નહીં હૈ. પૂર્વ મેં કથિત દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય આદિ વિષયોં મેં દ્રવ્યપર્યાય અથવા દ્રવ્ય-ગુણ રૂપ દો ભાવોં કો દો ભાગ સમજ લેને કી ભૂલ એવં ગૌણતા કો સર્વથા સમજ લેને કી મહાન ભૂલ કા ભયંકર પરિણામ યહ હુઆ કિ દ્રષ્ટિ કે વિષય કી ઉપરોક્ત-અભિપ્રાય પૂર્વક કી સમજ એવં ચર્ચા-વાર્તા સે દ્રષ્ટિ કા વિષય દ્રષ્ટિ મેં આયા હી નહીં. ઇસલિએ લેખક ને જિનાગમ કે આલોક મેં ઇસ વિષય કા જો સ્પષ્ટીકરણ કિયા, ઉસે આત્મહિત કે લક્ષ્ય સે વિચારણીય હૈ.
ઉક્ત સમ્પૂર્ણ વિષય કા સારભૂત તાત્પર્ય ઇસ પ્રકાર હૈ
ભેદજ્ઞાન સે (પ્રજ્ઞાખૈની સે) અર્થાત્ જીવ ઔર પુદ્ગલ કે બીચ ભેદજ્ઞાન સે અર્થાત્ જીવ કે લક્ષણ સે જીવ કો ગ્રહણ કરના ઔર પુદ્ગલ કે લક્ષણ સે પુદ્ગલ કો ઔર ફિર ઉનમેં પ્રજ્ઞારૂપી છેની સે ભેદજ્ઞાન કરને સે શુદ્ધાત્મા પ્રગટ હોતા હૈ, વહ ઇસ પ્રકાર કી પ્રથમ તો પ્રગટ મેં આત્મા કે લક્ષણ સે અર્થાત્ જ્ઞાનરૂપ દેખને-જાનને કે લક્ષણ સે આત્મા કો ગ્રહણ કરતે હી પુદ્ગલમાત્ર કે સાથ ભેદજ્ઞાન હો જાતા હૈ ઔર ફિર ઉસસે આગે બઢને પર જીવ કે જો ચાર ભાવ હૈં અર્થાત્ ઉદયભાવ, ઉપશમભાવ, ક્ષયોપશમભાવ, ઔર ક્ષાયિકભાવ-યે ચાર ભાવ કર્મ કી અપેક્ષા સે કહે હૈં ઔર કર્મ પુદ્ગલરૂપ હી હોતે હૈં ઇસલિએ ઇન ચાર ભાવોં કો ભી પુદ્ગલ કે ખાતે મેં ડાલકર, પ્રજ્ઞારૂપી બુદ્ધિ સે અર્થાત્ ઇન ચાર ભાવોં કો જીવ મેં સે ‘ગૌણ’ કરતે હી જો જીવ ભાવ શેષ રહતા હૈ, ઉસે હી પરમપારિણામિકભાવ, શુદ્ધાત્મા...., સ્વભાવભાવ, સહજ જ્ઞાનરૂપી સામ્રાજ્ય, શુદ્ધ ચૈતન્યભાવ...., કારણ સમયસાર, કારણ પરમાત્મા, નિત્યશુદ્ધ નિરંજન જ્ઞાનસ્વરૂપ, દર્શનજ્ઞાન-ચારિત્રરૂપ પરિણમતા એસા, ચૈતન્ય સામાન્યરૂપ, ચૈતન્ય અનુવિધાયી પરિણામરૂપ, સહજ ગુણણિ કી ખાન, સમ્યગ્દર્શન કા વિષય (દ્રષ્ટિ કા વિષય) ઇત્યાદિ અનેક નામોં સે પહચાના જાતા હૈ ઔર ઉસકે અનુભવ સે હી નિશ્ચય સમ્યગ્દર્શન કહા જાતા હૈ... ભેદજ્ઞાન કી વિધી એસી હૈ કિ જિસમેં જીવ કે ચાર ભાવોં કો ગૌણ કિયા ઔર જો શુદ્ધાત્મ જીવત્વ હાજિર હુઆ ઇસ અપેક્ષા સે ઉસે કોઈ ‘પર્યાયરહિત દ્રવ્ય વહ દ્રષ્ટિ કા વિષય હૈ' એસા