Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ "aho! zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra 157 'dravya parikSA aura dhAtu utpatti : dravya sahAyaka : pU. A. zrI rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA. samudAyanA pU. sAdhvI zrI jayavardhanAzrIjI ma.sA. tathA pU. sAdhvI zrI surajitAzrIjI ma. sA. nI preraNAthI gujarI peTha, icalakaraMjI zrAvikA upAzrayanA jJAnakhAtAnI upajamAMthI : saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5 (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 saMvata 2069 I. 2013
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2065 (I. 2009) seTa naM.-1 kramAMka prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustakanuM nAma rttA-TIDADAra - saMpAha pU. vikramasUrijI ma.sA. pRSTha pU. jinadAsagaNi cUrNIkAra pU. meghavijayajI gaNi ma. sA. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda - 05. 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 zrI naMdIsUtra avacUrI zrI uttarAdhyayana sUtra cUrNI zrI arhadgItA bhagavadgItA zrI arhaccUDAmaNi sArasaTIkaH zrI yUkti prakAzasUtraM zrI mAnatuGgazAstram aparAjitapRcchA zilpa smRti vAstu vidyAyAm zilparatnam bhAga - 1 zilparatnam bhAga - 2 prAsAdatilaka kAzyazilpam prAsAdamaJjarI rAjavallabha yAne zilpazAstra zilpadIpaka vAstusAra dIpArNava uttarArdha jinaprAsAda mArtaNDa jaina graMthAvalI hIrakalaza jaina jyotiSa | nyAyapravezaH bhAga-1 dIpArNava pUrvArdha | anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga - 1 | anekAnta jayapatAkAkhyaM bhAga-2 prAkRta vyAkaraNa bhASAMtara saha tattpopaplavasiMhaH zaktivAdAdarzaH kSIrArNava vedhavAstu prabhAkara pU. bhadrabAhusvAmI ma.sA. pU. padmasAgarajI gaNi ma.sA. pU. mAnatuMgavijayajI ma.sA. zrI bI. bhaTTAcArya | zrI naMdalAla cunilAla somapurA zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI zrIkumAra ke. sabhAtsava zAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI vinAyaka gaNeza ApaTe zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI nArAyaNa bhAratI goMsAI zrI gaMgAdharajI praNIta zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI naMdalAla cunIlAla somapurA zrI jaina zvetAmbara konphransa zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI zrI AnaMdazaMkara bI. dhruva zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI pU. municaMdrasUrijI ma. sA. zrI eca. Ara. kApaDIA zrI becaradAsa jIvarAja dozI zrI jayarAzI bhaTTa, bI. bhaTTAcArya zrI sudarzanAcArya zAstrI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI zrI prabhAzaMkara oghaDabhAI 238 286 84 18 48 54 810 850 322 280 162 302 156 352 120 88 110 498 502 454 226 640 452 500 454 188 214 414 192
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 zilparatnAkara prAsAda maMDana zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-1 | zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-2 zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya-3 (?) zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya - 3 (2) (3) zrI siddhahema bRhadvRtti bRhannyAsa adhyAya -5 vAstunighaMTu tilakamannarI bhAga-1 tilakamannarI bhAga-2 tilakamannarI bhAga-3 saptasandhAna mahAkAvyama saptabhaGImimAMsA nyAyAvatAra vyutpattivAda guDhArthatattvAloka sAmAnyaniryukti guDhArthatattvAloka saptabhaGInayapradIpa bAlabodhinIvivRttiH vyutpattivAda zAstrArthakalA TIkA nayopadeza bhAga-1 taraGiNItaraNI nayopadeza bhAga-2 taraGiNItaraNI nyAyasamuccaya syAdyArthaprakAzaH dina zuddhi prakaraNa bRhad dhAraNA yaMtra jyotirmahodaya zrI narmadAzaMkara zAstrI paM. bhagavAnadAsa jaina pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. prabhAzaMkara oghaDabhAI somapurA pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. vijayaamRtasUrizvarajI pU. paM. zivAnandavijayajI satiSacaMdra vidyAbhUSaNa zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) zrI dharmadattasUri (bacchA jhA) pU. lAvaNyasUrijI zrIveNImAdhava zAstrI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. lAvaNyasUrijI pU. darzanavijayajI pU. darzanavijayajI saM. pU. akSayavijayajI 824 288 520 578 278 252 324 302 196 190 202 480 228 60 218 190 138 296 210 274 286 216 532 113 112
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra bhASA | 218. | 164 saMyojaka - bAbulAla saremala zAha zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIzana sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, mahAvAha-04. (mo.) 8427585804 (yo) 2213 2543 (5-mela) ahoshrut.bs@gmail.com maho zrutajJAnamajtha ddhiAra - saMvata 2075 (5. 2010)- seTa naM-2 prAyaH jIrNa aprApya pustakone skena karAvIne DI.vI.DI. banAvI tenI yAdI. yA pustasI www.ahoshrut.org vebasAITa 52thI ugl stGirls sii zAze. krama pustakanuM nAma tA-TI8152-saMpaES pRSTha 055 | zrI siddhahema bRhavRtti bRhadanyAsa adhyAya-6 | pU. lAvaNyasUrijI ma.sA. 296 056 | vividha tIrtha kalpa pa. jinavijayajI ma.sA. 160 057 lAratIya Tana bhe| saMskRti sanomana pU. pUNyavijayajI ma.sA. 058 | siddhAntalakSaNagUDhArtha tattvalokaH zrI dharmadattasUri 202 059 | vyApti paJcaka vivRtti TIkA zrI dharmadattasUri jaina saMgIta rAgamALA zrI mAMgaroLa jaina saMgIta maMDaLI | 306 061 | caturviMzatIprabandha (prabaMdha koza) | zrI rasikalAla eca. kApaDIA 062 | vyutpattivAda Adarza vyAkhyayA saMpUrNa 6 adhyAya |saM zrI sudarzanAcArya 668 063 | candraprabhA hemakaumudI saM pU. meghavijayajI gaNi 516 064| viveka vilAsa saM/. | zrI dAmodara goviMdAcArya 268 065 | paJcazatI prabodha prabaMdha | pU. mRgendravijayajI ma.sA. 456 066 | sanmatitattvasopAnam | saM pU. labdhisUrijI ma.sA. 420 06764zamAtA vahI guzanuvAha gu4. pU. hemasAgarasUrijI ma.sA. 638 068 | moharAjAparAjayam saM pU. caturavijayajI ma.sA. 192 069 | kriyAkoza saM/hiM zrI mohanalAla bAMThiyA 428 070 | kAlikAcAryakathAsaMgraha saM/. | zrI aMbAlAla premacaMda 406 071 | sAmAnyanirukti caMdrakalA kalAvilAsa TIkA | saM. zrI vAmAcaraNa bhaTTAcArya 308 072 | janmasamudrajAtaka saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 128 meghamahodaya varSaprabodha saM/hiM zrI bhagavAnadAsa jaina 532 on jaina sAmudrikanAM pAMca graMtho 14. zrI himmatarAma mahAzaMkara jAnI 376 060 322 073
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ '075 374 238 194 192 254 260 | jaina citra kalpadruma bhAga-1 16 | jaina citra kalpadruma bhAga-2 77) saMgIta nATya rUpAvalI 13 bhAratanAM jaina tIrtho ane tenuM zilpa sthApatya 79 | zilpa cintAmaNi bhAga-1 080 | bRhad zilpa zAstra bhAga-1 081 bRhad zilpa zAstra bhAga-2 | bRhad zilpa zAstra bhAga-3 083. AyurvedanA anubhUta prayogo bhAga-1 kalyANa kAraka 085 | vinorana zora kathA ratna koza bhAga-1 kathA ratna koza bhAga-2 088 | hastasagnIvanama 238 260 guja. | | zrI sArAbhAI navAba guja. | zrI saYTmAruM navAva guja. | zrI vidyA saramA navIna guja. | zrI sArAmAruM navIna guja. | zrI manasubAna muvAmana guja. | zrI nannAtha maMvArama guja. | zrI nannAtha maMvArama guja. | zrI gagannAtha maMvArama guja. | . vantisAgaranI guja. | zrI vardhamAna parvanAtha zatrI saM./hiM zrI naMdalAla zarmA guja. | zrI levalAsa gIvarAna kozI guja. | zrI levalAsa navarIna lozI sa. pU. meniyanI saM. pU.vinayanI, pU. puNyavijayajI AcArya zrI vijayadarzanasUrijI 114 '084. 910 436 336 087 230 322 (089/ 114 endracaturvizatikA sammati tarka mahArNavAvatArikA 560
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra krama 272 240 saM. 254 282 466 342 362 134 70 316 224 612 307 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2067 (I. 2011) seTa naM.-3 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| | pustaka nAma kartA TIkAkAra bhASA saMpAdaka/prakAzaka 91 | syAdvAda ratnAkara bhAga-1 vAdidevasUrijI saM. motIlAla lAghAjI punA 92 | | syAdvAda ratnAkara bhAga-2 vAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 93 | syAdvAda ratnAkara bhAga-3 bAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 94 | | syAdvAda ratnAkara bhAga-4 bAdidevasUrijI motIlAla lAghAjI punA | syAdvAda ratnAkara bhAga-5 vAdidevasUrijI | motIlAla lAghAjI punA 96 | pavitra kalpasUtra puNyavijayajI sArAbhAI navAba 97 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-1 bhojadeva | TI. gaNapati zAstrI 98 | samarAGgaNa sUtradhAra bhAga-2 bhojadeva | TI. gaNapati zAstrI 99 | bhuvanadIpaka padmaprabhasUrijI | veMkaTeza presa 100 | gAthAsahastrI samayasuMdarajI saM. | sukhalAlajI 101 | bhAratIya prAcIna lipImAlA | gaurIzaMkara ojhA hindI | munzIrAma manohararAma 102 | zabdaratnAkara sAdhusundarajI saM. haragovindadAsa becaradAsa 103 | sabodhavANI prakAza nyAyavijayajI |sN./g / hemacaMdrAcArya jaina sabhA 104 | laghu prabaMdha saMgraha jayaMta pI. ThAkara saM. orIenTa insTITyuTa baroDA 105 | jaina stotra saMcaya-1-2-3 mANikyasAgarasUrijI saM, AgamoddhAraka sabhA 106 | sanmati tarka prakaraNa bhAga-1,2,3 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 107 | sanmati tarka prakaraNa bhAga-4.5 siddhasena divAkara sukhalAla saMghavI 108 | nyAyasAra - nyAyatAtparyadIpikA satiSacaMdra vidyAbhUSaNa esiyATIka sosAyaTI 109 | jaina lekha saMgraha bhAga-1 puraNacaMdra nAhara | puraNacaMdra nAhara 110 | jaina lekha saMgraha bhAga-2 puraNacaMdra nAhara saM./hi puraNacaMdra nAhara 111 | jaina lekha saMgraha bhAga-3 puraNacaMdra nAhara saM./hi / puraNacaMdra nAhara 112 | | jaina dhAtu pratimA lekha bhAga-1 kAMtivijayajI saM./hi | jinadattasUri jJAnabhaMDAra 113 | jaina pratimA lekha saMgraha daulatasiMha loDhA saM./hi | aravinda dhAmaNiyA 114 | rAdhanapura pratimA lekha saMdoha vizAlavijayajI saM./gu | yazovijayajI graMthamALA 115 | prAcina lekha saMgraha-1 vijayadharmasUrijI saM./gu | yazovijayajI graMthamALA 116 | bIkAnera jaina lekha saMgraha agaracaMda nAhaTA saM./hi nAhaTA bradharsa 117 | prAcIna jaina lekha saMgraha bhAga-1 jinavijayajI saM./hi | jaina AtmAnaMda sabhA 118 | prAcina jaina lekha saMgraha bhAga-2 jinavijayajI saM./hi | jaina AtmAnaMda sabhA 119 | gujarAtanA aitihAsika lekho-1 girajAzaMkara zAstrI saM./gu | phArvasa gujarAtI sabhA 120 | gujarAtanA aitihAsika lekho-2 girajAzaMkara zAstrI saM./gu | phArbasa gujarAtI sabhA 121 | gujarAtanA aitihAsika lekho-3 girajAzaMkara zAstrI phArbasa gujarAtI sabhA 122 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-1 | pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 123|| | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-4 pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 124 | oNparezana ina sarca oNpha saMskRta menyu. ina muMbaI sarkala-5 pI. pITarasana raoNyala eziyATIka jarnala 125 | kalekzana oNpha prAkRta enDa saMskRta inskrIpzansa pI. pITarasana | bhAvanagara ArcIoNlaoNjIkala DipA. 126 | vijayadeva mAhAtmyam | jinavijayajI saM. jaina satya saMzodhaka 514 454 354 saM./hi 337 354 372 142 336 364 218 656 122 764 404 404 540 274 saM./gu 414 400
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka - zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra saMvata 2068 (I. 2012) seTa naM.-4 - - - prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| pustaka nAma bhASA prakAzaka karttA / saMpAdaka sArAbhAI navAba mahAprabhAvika navasmaraNa guja. sArAbhAI navAba guja. hIrAlAla haMsarAja guja. pI. pITarasana aMgrejI kuMvarajI AnaMdajI zIla khaMDa 133 karaNa prakAzaH brahmadeva 134 | nyAyavizArada maho. yazovijayajI svahastalikhita kRti saMgraha yazodevasUrijI 135 bhaugolika koza- 1 DAhyAbhAI pItAMvaradAsa 136 bhaugolika koza-2 DAhyAbhAI pItAMbaradAsa jinavijayajI 137 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 1 aMka - 1, 2 jinavijayajI jinavijayajI jinavijayajI jinavijayajI jinavijayajI krama 127 128 jaina citra kalpalatA 129 jaina dharmano prAcIna itihAsa bhAga - 2 130 oparezana ina sarca opha saM. menyu. bhAga-6 131 jaina gaNita vicAra 132 | daivajJa kAmadhenu ( prAcina jyotiSa graMtha) 138 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 1 aMka 3, 4 139 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 2 aMka - 1, 2 140 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 2 aMka-3, 4 4 141 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 3 aMka-1, 142 jaina sAhitya saMzodhaka varSa 3 aMka-3, 143 navapadonI AnupUrvI bhAga-1 144 navapadonI AnupUrvI bhAga-2 145 navapadonI AnupUrvI bhAga-3 146 bhASavati 147 jaina siddhAMta kaumudI (ardhamAgadhI vyAkaraNa) 148 maMtrarAja guNakalpa mahodadhi 149 phakkIkA ratnamaMjUSA- 1, 2 150 | anubhUta siddha vizAyaMtra (cha kalpa saMgraha) 151 sArAvali 152 jyotiSa siddhAMta saMgraha 153 1 2 jJAna pradIpikA tathA sAmudrika zAstram nUtana saMkalana A. caMdrasAgarasUrijI jJAnabhaMDAra - ujjaina zrI gujarAtI zve. mU. jaina saMgha hastaprata bhaMDAra kalakattA somavijayajI somavijayajI somavijayajI zatAnaMda mArachatA ranacaMdra svAmI jayadayAla zarmA kanakalAla ThAkUra meghavijayajI kalyANa vardhana vizvezvaraprasAda dvivedI rAmavyAsa pAnDeya hastaprata sUcIpatra hastaprata sUcIpatra guja. saM. saM./aM. guja. guja. guja. hindI hindI hindI hindI hindI hindI guja. guja. guja. saM./hi prA./saM. hindI saM. saM./ guja saM. saM. saM. hindI hindI sArAbhAI navAba sArAbhAI navAba hIrAlAla haMsarAja eziyATIka sosAyaTI jaina dharma prasAraka sabhA vraja. bI. dAsa banArasa sudhAkara dvivedi yazobhAratI prakAzana gujarAta varnAkyulara sosAyaTI gujarAta varnAkyulara sosAyaTI jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA jaina sAhitya saMzodhaka punA zAha bAbulAla savacaMda zAha bAbulAla savacaMda zAha bAbulAla savacaMda eca. bI. guptA enDa sansa banArasa bhairodAna seThIyA jayadayAla zarmA harikRSNa nibaMdha mahAvIra graMthamALA pAMDuraMga jIvAjI bIjabhUSaNadAsa jaina siddhAMta bhavana banArasa zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra zrI AzApuraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra pRSTha 754 84 194 171 90 310 276 69 100 136 266 244 274 168 282 182 384 376 387 174 320 286 272 142 260 232 160
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra | pRSTha 304 122 208 70 310 462 512 saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com zAha vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-05. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2069 (I. 2013) seTa naM.-5 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI skena DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustake www.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| | krama | pustaka nAma kartA/saMpAdaka viSaya | bhASA saMpAdaka/prakAzaka 154 | uNAdi sUtro opha hemacaMdrAcArya | pU. hemacaMdrAcArya | vyAkaraNa | saMskRta johana kriSTe 155 | uNAdi gaNa vivRtti | pU. hemacaMdrAcArya vyAkaraNa saMskRta pU. manoharavijayajI 156 | prAkRta prakAza-saTIka bhAmAha vyAkaraNa prAkRta jaya kRSNadAsa guptA 157 | dravya parikSA aura dhAtu utpatti | Thakkara pherU dhAtu saMskRta /hindI | bhaMvaralAla nAhaTA 158 | Arambhasidhdhi - saTIka pU. udayaprabhadevasUrijI jyotISa saMskRta | pU. jitendravijayajI 159 | khaMDaharo kA vaibhava | pU. kAntIsAgarajI zIlpa | hindI | bhAratIya jJAnapITha 160 | bAlabhArata pU. amaracaMdrasUrijI | kAvya saMskRta paM. zIvadatta 161 | giranAra mAhAtmya daulatacaMda paraSottamadAsa tIrtha saMskRta /gujarAtI | jaina patra 162 | giranAra galpa pU. lalitavijayajI | tIrtha saMskRta/gujarAtI | haMsakavijaya phrI lAyabrerI 163 | praznottara sArdha zataka pU. kSamAkalyANavijayajI | prakaraNa hindI | sAdhvIjI vicakSaNAzrIjI 164 | bhAratiya saMpAdana zAstra | mUlarAja jaina sAhitya hindI jaina vidyAbhavana, lAhora 165 | vibhaktyartha nirNaya giridhara jhA saMskRta caukhambA prakAzana 166 | vyoma batI-1 zivAcArya nyAya saMskRta saMpUrNAnaMda saMskRta yunivarsiTI 167 | vyoma vatI-2 zivAcArya nyAya saMpUrNAnaMda saMskRta vidyAlaya | 168 | jaina nyAyakhaMDa khAdyam | upA. yazovijayajI nyAya saMskRta /hindI | badrInAtha zukla 169 | haritakAvyAdi nighaMTU | bhAva mitha Ayurveda saMskRta /hindI | zIva zarmA 170 | yoga ciMtAmaNi-saTIka pU. harSakIrtisUrijI | saMskRta/hindI | lakSmI veMkaTeza presa 171 | vasaMtarAja zakunam pU. bhAnucandra gaNi TIkA | jyotiSa khemarAja kRSNadAsa 172 | mahAvidyA viDaMbanA pU. bhuvanasundarasUri TIkA | jyotiSa | saMskRta senTrala lAyabrerI 173 | jyotirnibandha / zivarAja | jyotiSa | saMskRta AnaMda Azrama 174 | meghamAlA vicAra pU. vijayaprabhasUrijI jyotiSa saMskRta/gujarAtI | meghajI hIrajI 175 | muhUrta ciMtAmaNi-saTIka rAmakRta pramitAkSaya TIkA | jyotiSa | saMskRta anUpa mizra 176 | mAnasollAsa saTIka-1 bhulAkamalla somezvara jyotiSa orienTa insTITyUTa 177 | mAnasollAsa saTIka-2 bhulAkamalla somezvara | jyotiSa saMskRta orienTa insTITyUTa 178 | jyotiSa sAra prAkRta bhagavAnadAsa jaina jyotiSa prAkRta/hindI | bhagavAnadAsa jaina 179 | muhUrta saMgraha aMbAlAla zarmA jyotiSa | gujarAtI | zAstrI jagannAtha parazurAma dvivedI 180 | hindu esTrolojI pitAmbaradAsa trIbhovanadAsa | jyotiSa gujarAtI pitAmbaradAsa TI. mahetA 264 144 256 75 488 | 226 365 nyAya saMskRta 190 480 352 596 250 391 114 238 166 saMskRta 368 88 356 168
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543. E-mail : ahoshrut.bs@gmail.com zAha vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-380005. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2071 (I. 2015) seTa naM.-6 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI DijiTAijhezana dvArA DIvIDI banAI usakI suucii| yaha pustakewww.ahoshrut.org vebasAiTa se bhI DAunaloDa kara sakate haiN| krama viSaya | bhASA pRSTha pustaka nAma kAvyaprakAza bhAga-1 | saMpAdaka / prakAzaka pUjya jinavijayajI 181 | saMskRta 364 182 kAvyaprakAza bhAga-2 222 183 kAvyaprakAza ullAsa-2 ane 3 330 184 | nRtyaratna koza bhAga-1 156 185 | nRtyaratra koza bhAga-2 ___ kartA / TikAkAra pUjya mammaTAcArya kRta pUjya mammaTAcArya kRta upA. yazovijayajI zrI kumbhakarNa nRpati zrI kumbhakarNa nRpati zrI azokamalajI | zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva zrI sAraMgadeva 248 504 saMskRta pUjya jinavijayajI saMskRta yazobhArati jaina prakAzana samiti saMskRta zrI rasIkalAla choTAlAla saMskRta zrI rasIkalAla choTAlAla saMskRta /hindI | zrI vAcaspati gairobhA saMskRta/aMgrejI | zrI subramaNyama zAstrI saMskRta/aMgrejI | zrI subramaNyama zAstrI saMskRta/aMgrejI | zrI subramaNyama zAstrI saMskRta/aMgrejI | zrI subramaNyama zAstrI saMskRta zrI maMgeza rAmakRSNa telaMga gujarAtI mukti-kamala-jaina mohana graMthamAlA 448 188 444 616 190 632 | nArada 84 | 244 zrI caMdrazekhara zAstrI 220 186 | nRtyAdhyAya 187 | saMgIratnAkara bhAga-1 saTIka | saMgIratnAkara bhAga-2 saTIka 189 | saMgIratnAkara bhAga-3 saTIka saMgIranAkara bhAga-4 saTIka 191 saMgIta makaranda saMgIta nRtya ane nATya saMbaMdhI 192 jaina graMtho 193 | nyAyabiMdu saTIka 194 | zIghrabodha bhAga-1 thI 5 195 | zIghrabodha bhAga-6 thI 10 196| zIghrabodha bhAga-11 thI 15 197 | zIghrabodha bhAga-16 thI 20 198 | zIghrabodha bhAga-21 thI 25 199 | adhyAtmasAra saTIka 200 | chandonuzAsana 201 | maggAnusAriyA saMskRta hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 422 hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA 304 zrI hIrAlAla kApaDIyA pUjya dharmotarAcArya pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya jJAnasundarajI pUjya gaMbhIravijayajI eca. DI. belanakara 446 |414 hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA hindI sukhasAgara jJAna prasAraka sabhA saMskRta/gujarAtI | narottamadAsa bhAnajI 409 476 siMghI jaina zAstra zikSApITha 444 saMskRta saMskRta/gujarAtI zrI DI. esa zAha | jJAtaputra bhagavAna mahAvIra TrasTa 146
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra saMyojaka-zAha bAbulAla saremala - (mo.) 9426585904 (o.) 22132543. E-mail : ahoshrut.bs@gmail.com zAha vimaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, rAmanagara, sAbaramatI, amadAvAda-380005. aho zrutajJAnam graMtha jIrNoddhAra - saMvata 2072 (I. 2016) seTa naM.-7 prAyaH aprApya prAcIna pustakoM kI DijiTAijhezana dvArA DIvIDI banAI usakI suucii| pRSTha 285 280 315 307 361 301 263 395 krama pustaka nAma 202 | AcArAMga sUtra bhAga-1 niyukti+TIkA 203 | AcArAMga sUtra bhAga-2 niyukti+TIkA 204 | AcArAMga sUtra bhAga-3 niyukti+TIkA 205 | AcArAMga sUtra bhAga-4 niyukti+TIkA 206 | AcArAMga sUtra bhAga-5 niyukti+TIkA 207 | suyagaDAMga sUtra bhAga-1 saTIka 208 | suyagaDAMga sUtra bhAga-2 saTIka 209 | suyagaDAMga sUtra bhAga-3 saTIka 210 | suyagaDAMga sUtra bhAga-4 saTIka 211 | suyagaDAMga sUtra bhAga-5 saTIka 212 | rAyapaseNiya sUtra 213 | prAcIna tIrthamALA bhAga-1 214 | dhAtu pArAyaNam 215 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-1 216 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-2 217 | siddhahema zabdAnuzAsana laghuvRtti bhAga-3 218 | tArkika rakSA sAra saMgraha bAdArtha saMgraha bhAga-1 (sphoTa tattva nirUpaNa, sphoTa candrikA, 219 pratipAdika saMjJAvAda, vAkyavAda, vAkyadIpikA) vAdArtha saMgraha bhAga-2 (SaTkAraka vivecana, kAraka vAdArtha, 220 | samAsavAdArtha, vakAravAdArtha) | bAdArtha saMgraha bhAga-3 (vAdasudhAkara, laghuvibhaktyartha nirNaya, 221 __ zAbdabodhaprakAzikA) 222 | vAdArtha saMgraha bhAga-4 (AkhyAta zaktivAda chaH TIkA) kartA / TikAkAra bhASA saMpAdaka/prakAzaka | zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya gujarAtI zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI | zrI mANeka muni zrI zIlaMkAcArya | gujarAtI zrI mANeka muni zrI malayagiri | gujarAtI zrI becaradAsa dozI A.zrI dharmasUri | saM./gujarAtI | zrI yazovijayajI graMthamALA zrI hemacaMdrAcArya | saMskRta A. zrI municaMdrasUri zrI hemacaMdrAcArya | saM./gujarAtI | zrI becaradAsa dozI zrI hemacaMdrAcArya | saM./gujarAtI | zrI becaradAsa dozI zrI hemacaMdrAcArya | saM./gujarAtI zrI becaradAsa dozI A. zrI varadarAja saMskRta rAjakIya saMskRta pustakAlaya vividha kartA saMskRta mahAdeva zarmA 386 351 260 272 530 648 510 560 427 88 vividha kartA / saMskRta | mahAdeva zarmA 78 mahAdeva zarmA 112 vividha kartA saMskRta raghunAtha ziromaNi | saMskRta mahAdeva zarmA 228
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thakkura pherU viracitA dravyaparIkSA aura dhAtUtpatti sampAdaka zrI bhaMvaralAla nAhaTA sadhca prAqata vidyApITha vaizAlI) prAkRta jainazAstra ahiMsA zodha saMsthAna, vaizAlI 1976 Aho! Shrutgyanam
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aho! Shrutgyanam
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRta jaina zoSa-saMsthAna granthamAlA saMkhyA-15 pradhAna sampAdaka DA0 nAgendra prasAda, ema. e., DI. liTa. nidezaka, prAkRta jainazAstra evaM ahiMsA zodha-saMsthAna, vaizAlI Thakkura pherU viracitA dravyaparIkSA aura dhAtUtpatti (ddhaakun bishraamiinaarji) sampAdaka zrI bhaMvaralAla nAhaTA prAkRta jainazAna evaM ahiMsA zodha-saMsthAna, vaizAlI 1976 Aho! Shrutgyanam
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1976 All Rights Reserved Price Rs. 3.50 Published on behalf of the Research Institute of Prakrit, Jainology and Ahimsa, Vaishali (Bihar) by Dr. Nagendra Prasad, M. A., D. Litt., Director and Printed in India at the Tara Printing Works, Varanasi. Aho! Shrutgyanam
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kn The Government of Bihar established the Research. Institute of Prakrit, Jainology and Ahimsa at Vaishali in 1955 with the object inter alia to promote advanced studies and research in Prakrit and Jainology and to publish works of permanent value to scholars. This Institute is one of the six Research Institutes established and being run by the Government of Bihar. The other five are: (i) Mithila Institute of Post-graduate Studies and Research in Sanskrit Learning at Darbhanga; (ii) K. P. Jayaswal Research Institute for research in Indian History, at Patna; (iii) Bihar Rastra Bhasa Parishad for research and publication in Hindi, at Patna; (iv) Nava Nalanda Mahavihara for Post-graduate studies and research in Pali and Buddhist learning, at Nalanda and (v) Institute of Post-graduate Studies and Research in Arabic and Persian, at Patna. As a part of the programme of rehabilitating and reorientating ancient learning and scholarship this is the Research Volume Number 14 which is a new edition of Nayacandra Suri's Rambhamanjari with English translation. The Government of Bihar hope to continue to sponsor such projects and trust that this humble service to the world of scholarship and learning would bear fruit in fulness of time. Aho! Shrutgyanam
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aho! Shrutgyanam
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradhAna sampAdakIya lagabhaga tIsa varSa pUrva NodhapremI thA agaracaMda nAhaTA pora bhaMvaralAla nAhaTA ne kalakatte ke eka jaina jJAnabhaNDAra meM anya nAma (mAga komadI gaNijyotira) se abhihita cha: sau varSa purAnI pANDulipi ko khoja nikAlA aura usakA presa kApiyAM taiyAra kara purAtattvAcArya muni jinavijaya jI ke pAma prakAzanArtha bhenaa| ve mUla grantha san 1961 meM "ratnaparokSAdi maptagrantha saMgraha" nAma me "gajasthAnaprAcyavidyApratiSThAna", jodhapura, dvArA prakAzita hue| isameM (1) ratnaparIkSA, (2) dravyaparIkSA, (3) dhAtUtpatti, (4) jyotiSasAra, (5) gaNitamAra, (6) vAstusAra, (7) kharataragaccha yugapravAna catuSpadikA-ye mAta grantha the| iname se vAstusAra paM0 bhagavAna dAsa jaina dvArA jayapura se mAnuvAda pahale se prakAzita thaa| ye sabhI vibhinna viSayoM ke mahattvapUrNa pratinidhi grantha haiN| inameM 'jyotiSasAra' aura "gaNitasAra" ke atirikta anya cAroM granthoM kA sampAdana zrI bhaMvaralAla nAhaTA ne kaI varSa pUrva kiyA thaa| "ratna parIkSA' nAhaTA bradarsa, kalakattAdvArA saM0 2020 ma prakAzita hii| "dravyaparIkSA" aura "dhAnanyatti" ke mahattva ko dhyAna meM rakhate hue inheM isa saMsthAna se prakAzita karane kA nirNaya kiyA gyaa| ___ isa grantha ke mUla racayitA Thakkura pherU eka bahumukhI pratibhA sampanna vidvAn bhora tatkAlAna bhAratAya zAsanataMtra ke uccAdhikArI vyakti the| ye dhAMdhiyA gotra ke parama jaina zrAvaka the| inhoMne sulatAna alAuddIna khilajI ke zAsanakAla meM dillI rAjya ke maMtrimaNDala meM vibhinna padoM para rahakara apane sakriya anubhava se kucha granthoM kI racanA ko tho| zAho sajAne ke ratnoM ke anubhava ke AdhAra para jisa prakAra unhAna "ratnaparAkSA" kA racanA kA uso prakAra 'Dhilliya TakasAla kajjaThie" athAt dillI TakazAla ke gavanara ke pada para raha kara prAcIna avAcAna sabhI mudrAmA kA anubhava prApta kara "drayArAkSA" likhaa| ThAkura pharU ne apane bhAI aora putra ke jJAnArtha isakI racanA saM0 1375 meM dillA meM kA thii| ___ 'dravyaparIkSA' kA kevala bhAratIya sAhitya meM hI nahIM vizvasAhitya meM bhI mahattvapUrNa mAnA jA sakatA hai| prAcIna mudrA-sikkoM ke sambandha meM yatra-tatra sphaTa varNana prAcIna sAhitya meM bhale hA pAye jAya~ para mAta sau varSa pUrva etadviSayaka svataMtra rUpa se racita yaha pustaka apanA viziSTa mahattva rakhatI hai| bhAratIya saMgrahAlayoM meM prApta sAmagro ke AdhAra para yadi ima grantha kA vizada vivecana kiyA jAya to prAcIna mudrAoM ke sambandha meM eka nayI dizA milegii| isa grantha meM gAthA 1 se 4 taka maMgalAcaraNa hai| tatpazcAt cAzanI, cAzanI zodha vidhi, upAdAna dhAtuoM meM sosA, cA~dI, sonA Adi ko cAzanI, Aho! Shrutgyanam
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( vi ) mizradala zodhana, raupyavanamAlikA, kanaka vanamAlikA, svarNa vyavahAra, hAsya, maulya, taula Adi dhAtu kI pUrva prakriyA kA varNana 50 gAthA taka kiyA gayA hai| isake bAda mudrAprakaraNa prArambha hotA hai| mudrA-prakaraNa meM Thakkura pherU ne tatkAlIna prApya maMkar3oM prakAra kI ropya mudrA, svarNa mudrA, tridhAtu-mizrita-mudrA, dvidhAtu mudrA, khurAsAnI mudrA, aThanArI mudrA, gUrjarI mudrA, mAlavI mudrA, nalapura mudrA, caMderikApura mudrA, jAlaMdharI mudrA aura dillI mudrA meM pahale tomara rAjAoM kI aura vAda meM 55 prakAra kI tatkAlIna musalamAnI mudrAoM kA svarUpa dekara alAuddIna sulatAna Adi kI vividha mudrAoM kA varNana kiyA hai| phira sonA, cA~dI aura tA~be kI aneka mudrAoM kA svarUpa vatAyA gayA hai| dUsarI pustaka "dhAtUtpatti" hai jo kula 57 gAthAoM meM samApta hotI hai / isa meM maMgalAcaraNa kA abhAva hai javaki Thakkura pherU ke sabhI grantha maMgalAcaraNa se prArambha hote haiN| isa kRti meM racayitA ne na to kahIM apanA nAma gAthAoM meM diyA hai aura na racanAkAla hii| para saM0 1403 kI puSpikA ke anusAra Thakkara pherU ho isa pustaka ke racayitA haiN| anumAnata: lekhaka ne 'dravyaparokSA' ke pariziSTa ke rUpa meM ise likhaa| saMvata 1375 meM 'dravyaparIkSA' likhane ke sAtha hI isakI racanA huii| isalie donoM pustakoM ko ka sAtha prakAzita karane kA nirNaya pAThakoM ko samIcIna lgegaa| ___ isameM pItala, tA~vA, sIsA, rA~gA, kA~sA, pArA, hiMgulu aura sindUra kA svarUpa 27 gAthAoM taka batAkara kapUra, agara, candana, mRganAbhi kastUrI, kuMkuma tathA dhUpa ke sAtha-sAtha dakSiNAvarta zaMkha, rUdrAkSa, zAlagrAma Adi ke divya prabhAva kA paricaya karAyA gayA hai / "dravyaparokSA" aura "dhAtUtpatti" ko vidvajjagat ke samakSa upasthita karate hue mujhe atyanta harSa aura santoSa kA anubhava ho rahA hai| yadi inase gambhIra adhyayana aura zodha-kArya meM lage vyaktiyoM ko kucha bho lAbha ho sakA to saMsthAna apane uddezya meM saphala hogaa| pustakoM kI sundara aura AkarSaka chapAI ke lie tArA priMTiMga presa, vArANasI ke vyavasthApakoM ko dhanyavAda die vinA maiM nahIM raha sktaa| apane sahayogiyoM ko bhI unake parAmarza aura sahayoga ke lie maiM dhanyavAda detA huuN| nAgendra prasAda nidezaka prAkRta jaina zAstra evaM a saMsthAna, vaishaalii| Aho! Shrutgyanam
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA jayapura vAle paM0 bhagavAnadAsa jaina ne sarva prathama Thakkura pherU ke vAstusAra prakaraNa ko gujarAtI va hindI anuvAda sahita sacitra susampAdita kara prakAzana kiyA tabhI se una Thakkura pherU kI prasiddhi vidvat samAja meM vyApta ho gaI thii| usa prakaraNa ke sAtha ratnaparIkSA kA kucha truTaka bhAga bhI prakAzita huA thaa| isake pazcAt java saM0 1994 meM hamane "dAdA jinakuzalasUri" pustaka likhI to yugapradhAnAcArya gurvAvalI meM bhI kannANA aura dillo ke adhivAsI isa paramAhata zrAvaka kA nAma dillI ke mukhya zrAvakoM ke sAtha kaI bAra aayaa| jaina sAhitya mahArathI zrI mohanalAla dalIcaMda desAI ne "jaina sAhitya no saMkSipta itihAsa" meM inake granthoM kA nAmollekha kisI jJAnabhaNDAra kI sUcI ke AdhAra para kiyA para unoMne svayaM inake grantha dekhe hoM aisA nahIM lgtaa| usa vizAla grantha meM se nAma ke AdhAra para grantha kA Azaya Akalana kara lenA samudra meM se ratna khoja ke nikAlane jaisA kaThina kArya thaa| aura Ajataka kima prAdhAra se desAI mahodaya ne nAmollekha kiyA isakA koI patA nahIM lagA aura na kisI prati kI ho upalabdhi huii| kalakattA kI zrI nitya-vinaya-maNi-jIvana jaina lAyabrarI se hamArA saMbandha lagabhaga 45 varSoM se thaa| vahA~ se hama yathAvazyaka hastalikhita graMtha nikalavA kara lAte aura samucita upayoga karate the aura alabhya yA navona graMtha kahIM se bhI prApta hotA to usakI khoja meM satata saMlagna rahate the| saM0 2001 meM eka bAra maiMne hastalikhita graMthasUcI dekhate "sArA kaumudI gaNita jyotiSa" nAmase ullikhita Thakkura pherU kI 60 patroM vAlI prati kA nAma dekhA to use apanI noTa buka meM phira kabhI grAkara avazya dekhane ke lie noTa kara liyaa| thoDe dina vAda pUjya kAkAjI agaracaMdajI nAhaTA bIkAnera se padhAre / unhoMne merI noTabuka meM nAma dekhA to unheM vilamba kahA~ thA ? turanta jAkara prati nikalavA kara dekhI to prAnanda kI sImA na rahI kyoMki usa sUcI meM ullikhita ukta nAmaka graMtha ke viparIta Thakkura pherU ke vividha viSaya ke sAta grantha the jinameM 'dravyaparIkSA' to apane viSaya kA eka bahuta mahattvapUrNa grantha thaa| - kAkAjI ne usa prati ko lAkara sundara presakApI banAne ke lie mujhe sauMpA aura purAtattvAcArya muni zrI jinavijaya jI ko isa mahattvapUrNa upalabdhi kI sacanA dii| unhoMne ise siMghI jaina granthamAlA se prakAzita karane kI utsukatA vatalAI aura maiMne yathAzIghra sabhI granthoM ko prema kApI taiyAra kara prakAzita vAstusAra ke pAThAntagadi saha muni jI ko bambaI bheja dii| mUni jI ne mUla prati dekha kara prakAzana karane kA nirNaya kiyaa| mUla prati bhI unheM dI gaI para Aho! Shrutgyanam
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( viii ) unake bhAratIya vidyA bhavana choDa kara rAjasthAna padhAra jAne para usakA prakAzana nirantara preraNA ke phala svarUpa rAjasthAna purAtattva granthamAlA se saM0 2017 meM ho paayaa| isI bIca hamane Thakkara pherU ke granthoM kA paricAyaka nibandha ilAhA. bAda se prakAzita "vizvavANI" ko bheja diyA jo usameM prakAzita haa| upAdhyAya zrI sukhasAgara jI ke kalakattA padhArane para maiMne unake ziSya muni kAntisAgara jI ko pherU ke granthoM kI sUcanA dI to unhoMne bhI tatkAla eka nibandha likhakara "vizAla bhArata" mAsika meM prakAzita kiyaa| isa prakAra Thakkura pherU kI prasiddhi sAhitya saMsAra meM vyApta ho gii| ___ kAkAjI agaracaMdajo kI AjJA se maiMne 1 ratna parIkSA 2 yugapradhAna aura 3 dhAtUtpatti prakaraNa kA hindI anuvAda kara DAlA thA para sarvAdhika mahattvapUrNa prastuta dravyaparIkSA kA anuvAda karanA bAkI thaa| kAkAjI ne DA. vAsudeva zaraNa agravAla ko isako sUcanA dI aura lAhaura vAle DaoN0 banArasIdAsa jaina ko isakA anuvAda karane kA bhAra sauNpaa| DaoN0 sAhava ne pAMca gAthAoM kA anuvAda karake namUne svarUpa bhejA para unheM santoSa na huaa| isake bAda kAkAjI ne mujhe Adeza diyA ki tumhAre se jaisA bhI ho sake anuvAda kArya sampanna kara do| maiMne lagabhaga bIsa varSa pUrva usakA jaisA bhI samajha meM AyA anuvAda karake bheja diyaa| DA. vAsudeva zaraNajI ne ise mUla anuvAda aura TippaNI Adi sahita nyUmesmeTika sosAyaTI se prakAzita karA dene ko kahA thA para use sacAru sampAdanArtha rakha chodd'aa| merI kApI unake pAsa hI rahI jise unake svargavAsa ke pazcAt hamane prApta karake isakI aitihAsika TippaNI likhane ke lie apane vidvAn mitra DA0 dazaratha zarmA ko sauNpaa| unheM bhI avakAza na milA aura sAta-ATha varSa ke pazcAt kAkAjI ne jodhapura jAkara vaha kApI lAkara mujhe bhejI jisameM anta ke kucha pRSTha kho gae the| maiMne bosa varSa pUrva kie anuvAda ko phira se milAkara naye rUpa meM taiyAra karanA prAraMbha kiyA aura jaisA ho sakA prastuta kiyaa| yadyapi pAribhASika zabda bAhalya aura viSaya kI anabhijJatAvaza jaisA anuvAda hanA hai use santoSajanaka to nahIM kahA jA sakatA para jisa rUpa meM banA use vidvAnoM ke samakSa rakha kara prakAza meM lA denA hI Avazyaka samajhA tAki adhikArI vidvAn isa viSaya meM vizeSa zodha pUrvaka mahatvapUrNa sAmagrI vidvat saMsAra ke samakSa prastuta kara skeN| -bhaMvaralAla nAhaTA Aho! Shrutgyanam
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA pracIna bhAratIya vAGmaya meM yahA~ kI samRddhi advitIya thI aura asaMkhya svarNamudrAe~ logoM ke pAsa vidyamAna thI / Aja ke samaya meM usakI tulanA nahIM kI jA sakatI / rAjAoM aura seTha sAhUkAroM ke dAna kI rAzi lAkhoM karor3oM svarNa mudrAeM thIM / vibhinna deza kI mudrAoM se bhaNDAra bharapUra rahatA thA / yadyapi kaI sthAnoM meM AdivAsI loga sau varSa pahale bhI vastunoM ke parivarttana se kAma calAte the para isase mudrAoM kA abhAva nahIM samajha lenA cAhie / prAcIna sAhitya meM svarNa, hema, kanaka, sonaiyA, dravya, dInAra, TaMkA Adi nAmoM se lAkhoM karor3oM ke dAnAdi kA varNana pAyA jAtA hai / madhyakAlIna sAhitya meM bhI mudrAoM kA ullekha sthAna-sthAna para pAyA jAtA hai / prabandha cintAmaNi ( pR0 12 ) meM sAlAhana ne cAra gAthAyeM dasa karor3a svarNa dekara grahaNa kI, likhA hai / vikramAditya aura bhoja-bhIma ke prabandhoM meM bhI dAna meM karor3oM svarNa mudrAyeM dene kA ullekha hai / usI ke pR0 35 meM kAvya ke pAritoSika meM ATha karor3a svarNa mudrAe~ dI, likhA / pU0 69 meM mayaNalla devI ne bahattara lAkha kA bAhulor3a kara uThavA diyA likhA hai / purAtana prabandha saMgraha ke pR0 30 meM ArAsaNIya nemicaityaprabandha meM 'dInAra sahasra 45 vimalo nirgataH' likhA hai / usa jamAne meM kAgaja ke noToM kA pracalana nahIM thaa| eka deza kI mudrA dUsare deza meM usameM rahe hue dhAtu dravya ke AdhAra para nANAvaTa kA vyApAra aura mudrA parivartana calatA thA / Thakkura pherU ke prastuta graMtha se yaha cArutayA pramANita hai / granthasAra : dravya parIkSA kA nirmANa Thakkura pherU ne dillI kI TakasAla ke adhikArI rUpa meM rahakara apane vizAla anubhava se kiyA hai| isakI prAraMbhika tIna gAthAoM meM pahalI meM mahAlakSmI ko namaskAra maMgalAcaraNa dUsarI va tIsarI meM dillI kI TakasAla ke adhikArI rUpa meM rahakara bhrAtA aura putra ke lie isa grantha kI racanA kA saMkalpa karate hue cauthI gAthA meM usake pahale prakaraNa meM cAsanI kA dUsare meM svarNa raupya zodhane kA tosare meM mUlya aura cauthe meM sarva prakAra kI mudrAoM kA varNana karU~gA likhA hai| gAthA 5 se 7 taka cAsanI kI vidhi, gA0 8-9 meM sIse kI cAsanI gA0 10 meM raupya cAsanI aura gA0 14 taka nANaya, uhakka, harajama, rINI aura cakkaliya dravya kI cAsanI ke pAMca prakAra kahe haiN| gA0 15-16 meM salAho DhAlane kI vidhi kahI hai / gA0 17 se 23 taka sone ko zuddha karane kI cAsano kA varNana, gA0 24-25 meM cA~dI aura gA0 26-29 taka mizravala zocana vidhi hai| gA0 30 maM kaNa carNa zodhana, 31-32 meM cA~dI kI vanamAlikA banavArI aura gA0 37 taka sone kI vana Aho! Shrutgyanam
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bramyaparIkSA mAlikA vidhi vatalAI gaI hai| gA041 taka svarNa vyavahAra, gA042-43 meM dhAtu kI chIjata auragA0 44 se 45 taka mUlya nikAlane kI vidhi batalAI isake pazcAt mudrAoM kA prakaraNa AraMbha hotA hai| gA0 51 se 55 taka raupya mudrAyeM varNita haiM jaise pUtalI, khImalI, kajAnI, prAdanI, rINI, rUvAI, kharAjamI aura vAliSTa / mudrAoM kA mUlya batAte hue devagirI-daulatAbAda kI sIghaNa (1210 se 1247) ikamasI tArA, adhamasI (gA0 54) karArI, khaTiyAlaga, rINI aura narahar3a mudrAoM kA mUlya apanI najara se yA agni meM tapA kara cAsanI se parIkSA karanI cAhie likhA hai| gA056 meM bhagavAna rAmacaMdra kI pUjanIya do prakAra kI saMyogI aura viyogI sItArAmI svarNamudrAoM kA varNana kiyA gayA hai jo vinA bhunAne galAne yogya hai| gA0 57 meM caukar3iyA, sIrohiyA aura tribhuvanagirI ke yAdava rAjA kumArapAla kI 'kumarU' mudrA kA varNana kiyA gayA hai| 58vIM gAthA padmA mudrA kA varNana karatI hai| gA0 59-60 meM phira devagiri kI sIghaNa, mahAdevI, ThANakara, lohakaMDI, bANakara (rAmavANa) cokhIrAma-khaDDaghara evaM kesarI aura kaulAdevI mudrAoM kA varNana hai| gA061 meM likhA hai ki aura bhI mudrAoM aura cAramAse kI dInAra Adi svarNa mudrAoM kA mUlya sone kI bAna aura tola se jAnanA caahie| gA062 se 72 taka tridhAtu mudrAoM kA varNana hai / sabhI mudrAoM meM pratizata kitanA sonA kitanA cA~dI aura kitanA tAMvA hai, isakI taula aura mola evaM jisa koTi kI dhAtu usameM vyavahRta haI hai, usakA varNana hai| vArANasI kI padmA mudrA kI dhAtu-parimANa batalAkara jitazatru rAjA kI bhagavA mudrA kA varNana kiyA gayA hai jo bhagavAna ke darzana ke hetu vanavAyI huI sItArAmI mudrA ke sadRza pUjanIya thii| Age vilAIkora, vIrabrahma (vIravarma caMdela), hIrAvarmA aura trilokavarmA kI mudrAoM kA varNana kara bhoja kI vividha mudrAnoM kA ullekha mAtra kiyA gayA hai| vAlaMbha yA vallabha mudrA bhI tridhAtu nirmita thI, jisakA mUlya jItala-jayapAla mudrA se AMkA jAtA thaa| ___ isake pazcAt gA. 73 se khurAsAnI dvidhAtu mudrAoM kA varNana hai jina para pArasIlipi meM cinhAkSara likhe rahate haiM / ye bhaMbhaI, ekaTippI, sikadarI, kurulukI, palAhorI, samosI, lagAmo perI, jamAlI aura masUdI kaI prakAra kI thiiN| 78 vIM gAthA meM abdulI aura kutulI nAmakI aThanArI mudrAoM kA varNana hai| gA0 79 se 81 taka mahArAjA vikramAditya kI gojigA, daurAhA, bhImAhA, corI morI, karar3a, kUrmarUpI va kAlAkacAri nAmaka cAMdI-tAMbe kI dvidhAtu mudrAoM kA mola-tola dhAtu-parimANa batalAyA gayA hai| gA0 52 se 93 taka gujarAta ke mahArAjA kumArapAla, ajayapAla, bhImadeva, lavaNaprasAda, vIsaladeva aura arjunadeva kI kumarapurI, ajayapurI, bhImapurI, Aho! Shrutgyanam
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA lagavasA, vIsalapurI (kuNDe aura gUgale do prakAra kI tathA Dolahara) va arjunapurI aura kaTAriyA mudrAeM AsapAla kI AsapAlapurI nRpati sAraMgadeva kI sADhalapurI, lAkhApurI, gavikA, paDiyA aura rajapalAhA, sAThasayA, varAha, vinAikAcaMdI, kalhar3apurI, vANamudrA aura machavAhA mudrAeM vaNita haiN| gA0 93 meM cautIsA, paitosA, chatIsA, saiMtIsA aura mAlavapuro chArIyA mudrAoM kA mUlya cAsanI ke anusAra mAlUma karane kA nirdeza kiyA gayA hai| gA0 14 se gA0 100 paryanta mAlavI mudrAoM kA vizada varNana hai jinameM caukar3iyA, diupAlapurI, kuMDaliyA, kauliyA, chaDuliyA, selakI-togar3a, jAnIyAcittaur3I, jakAriyA, galahuliyA, khAlagA, sivagaNA, vApar3A, malItA, sIhamAra, coramAra mudrAoM ke pratizata tola mola aura dhAtu kA parimANa vatalAyA gayA hai| gA0 101 se 103 taka nalapurI mudrAoM kA varNana hai jo tIna prakAra kI cAMhaDI mudrA thI-duotarI, aMkakI aura puraannii| isI prakAra AsalI mudrA bhI satarahotarI, ThegA aura navIThekA tIna prakAra kI hotI thiiN| gA0 104 se 108 taka caMderI saMbaMndhI mudrAoM kA varNana hai jo kolhApuro, jagyiA , horiyA, akur3A, jaita, vIramunda, lakSmaNI, rAma, vavvAvarA, masINA aura khasara-itane prakAra kI thoN|| gA0 109 aura 110 meM jAlaMdharI mudrAoM kA varNana hai| ye vaDohiya mudrAeM cAra prakAra kI thIM ! jaise jaitacaMdAhe, rUpacaMdAhe trilokacaMdAhe aura sAMtiurImAhe / ye nagarakoTa-kAMgar3A ke jaina rAjAnoM kI thiiN| ina sabake dhAtukA parimANa, tola-gola bar3I khUbI se varNita haiN| isake pazcAt gA. 111vIM meM dillI ke tomara rAjapUta rAjAoM kI cAra prakAra kI mudrAmoM kA varNana hai| ye dillI ke aMtima hinda rAjA the jinake uttarAdhikArI pRthvIrAja cauhAna ke pazcAt musalamAnI saltanata kA adhikAra ho gayA thaa| ye mudrAe~ anaMgapalAhe, madanapalAhe pitha upalAhe aura cAhar3apalAhe cAra prakAra kI thiiN| durbhAgya ko vAta hai ki ina rAjAoM ke sambandha meM bhAratIya itihAsa avataka mauna-sA hai| saM. 1305 kI likhI huI kharataragacchoya yugapradhAnAcArya gurvAvalI ke rAjA madanapAlako maNidhArI dAdA zrIjinacandra sUrijI dvArA (sa0 1223) prativadhi kA ullekha hai, jo ThakkUra pharU kI dravya-parIkSA se bho samathita hai| gAthA 112 se 133 taka musalmAnI zAsana meM pravattita mudrAoM kA varNana hai| ye vividha prakAra kI aura nAnA tola-mola kI thiiN| unakI nAmAvalI isa prakAra hai sUjA, sAhavadInI, mahamUdasAhI, caukaDIyA, kaTakA, sakhA, makhiyA, kuNDaliyA, churiyA, jagaTapalAhA, dukar3iyA ThegA, kuvAicIjajIrI, pharIdI, parasiyA, cauka, vaphA, khakariyA, nIMvadebI, dhamaDAhA, jakAriyA, alAvadInI, Aho! Shrutgyanam
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA satakA samasI, mominI alAI, selA samasI, titImIsI, kuvvakhAnI, khalIphatI, adhacaMdA, aura sikaMdarI samasuddIna ke putroM kI mudrAe~ - hakunI, perojasAhI, bArahotarI; rajiyA begama kI raddI mudrA jisake do prakAra the eka dillI aura dUsarI badAyU~ kI TakasAla meM DhalI huI ; maujI mudrAeM vArahotarI prakAra kI - navakA aura panakA ; solahotarI aura panarahotarI mudrAeM tathA chakA mudrA bhI maujudIna kI hI thI jinake mola tola meM sAmAnya antara thA / * gA. 125 se 130 paryanta pirojasAha ke putra alAuddIna, masUdIsAha kI valavANI ikaMgI, balavAnI vAmadevI aura trizUlika caukar3iyA, sindha prAnta ke maroTa, ucca aura mulatAna kI TakasAla pracalita maroTI, mulathAnI uccaI aura igAnI roTI kA ullekha hai / sukArI mudrA bhI maroTI igAno ke samakakSa mola tola vAlI thii| sIrAjI, mukhtalpho kAlhaNI, nasIrI dillI ke TakasAla meM DhalI huI thii| isake bAda dakArI mudrA kA varNana hai / gA. 131 meM gayAsuddIna balabana kI gayAsI- dugAnI, maujI tigAnI, aura samasIsA kA, gA. 132 meM jalAluddIna kI jalAlI, aura hakunuddIna kI pravarttamAna rukunI mudrA kA varNana hai / gA0 133 meM likhA hai ki anyAnya dezoM meM banI huI vividha ajJAta mudrAoM ko pandrahagune sIse ke sAtha zodha karake tadgata cAMdI ke anupAta se unakA mUlya jAnanA cAhie / 134 gAthA se 136 taka Thakkura pherU ne apane samaya meM varttamAna sulatAna alAuddIna kI mudrAoM kA varNana karate hue batalAyA hai ki usakI chagANI mudrAeM do prakAra kI va igANI bhI do prakAra kI haiN| igAnI mudrA meM 95 TAMka tAMbA aura 5 TAMka cAMdI eka sau mudrAoM meM hai / vaha eka hI prakAra kI hai aura rAjadarabAra meM tathA sArvajanika vyavahAra meM isI kA pracalana hai / 137 gAthA meM lAyA gayA hai ki hama TaMkA svarNa mudrAeM igatoliyA, paMcatoliyA, dasatoliyA, pacAsatoliyA va sautoliyA hotI haiM / dInAra cAramAse ko va cAMdI kA TaMkA eka tole kA hotA hai / gAthA 138 meM kahA hai ki sahAbuddIna kI laghu mudrAeM cAra mAse taka ko / kintu imma, chagAnI aura TaMkA sabhI cAMdI sone kI mudrAeM eka tole kI hotI haiM / Thakkura pherU vidvAna, rAjanItijJa aura sarvatomukhI pratibhA saMpanna vyakti thaa| vaha jaina dharma ke prati dRr3ha zraddhAlu zrAvaka thA / usakI racanAoM ke anta meM use 'parama jaina' likhA hai / usane kharatara gacchIya vAcanAcArya rAjazekhara ke pAsa jaba vaha kannANA meM rahatA thA, saM0 1347 meM yugapradhAna catuSpadikA kI racanA kI thI / usa samaya usakI taruNAvasthA thI aura usake bAda vaha rAjanIti meM praviSTa ho kara alAuddIna sulatAna ke maMtrimaNDala meM AyA / vaha alAuddIna ke zAhI khajAne kA adhikArI thA / vahA~ ke ratnoM ke anubhava se saM 1372 meM usane ratna- parIkSA grantha kA nirmANa kiyaa| alAuddIna kA dehAnta ho jAne para saM0 1373 meM vaha saMbhavataH usake uttarAdhikArI baMdichor3a viruda Aho! Shrutgyanam
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA vAle sulatAna kutubuddIna ke zAsana meM TakasAla ke gavarnara rUpa meM niyukta huA aura vahAM ke paripakva anubhava ke AdhAra para hI usane 'dravyaparIkSA' kA nirmANa saM0 1375 meM kiyaa| kavi ne svayaM prAraMbhika dUsarI gAthA meM "Dhilliya TaMkasAla kajjaThie" vAkya dvArA ise vyakta kiyA hai| dravya parIkSA kI gA0 139 meM Thakkura pherU ne likhA hai ki aba maiM 'rAjabandichor3a' viruda vAle sulatAna kutubuddIna kI nAnA prakAra kI caurasa va gola mudrAoM kA mola tola kahatA huuN| gA0 140 meM usane likhA hai ki sone kI 32, cA~dI kI bIsa, 7 prakAra ke dramma aura 4 prakAra kI tAmra, kula milA kara 63 hii| gA0 141-42 meM 14 gola 14 caurasa 1 terahamAsI aura tIna laghu mudrA kula 32 svarNa mudrAoM kA evaM gA0 143 meM cAMdI ke rupayoM meM 14 caurasa 1 gola rupayA evaM 5 laghu mudrAoM kA varNana kiyA gayA hai| gA0 144 meM likhA hai ki dugAnI, chagAnI mudrAoM meM cA~dI va tA~be kA parimANa alAuddIna ko mudrAoM ke sadaza hI hai| gA0 145 meM gola caugAnI mudrA kA mola tola evaM gA0 146-47 meM aThagAnI, bArahagAnI, cauvIsagAnI, ar3atAlIsagAnI mudrAoM meM cA~dI va tAmra dhAtu kA parimANa, mola tola likhA hai| gA0 148 meM visuvA, savA visuvA, DhAI visuvA, pA~ca visuvA taka ke caukora tAmra-mudrA kA ullekha kara antima gA0 146 meM saM0 1375 varSa meM candra ke putra Thakkura pherU ne apane putra aura bhrAtA ke lie isa dizAsUcaka 'dravyaparIkSA' ko racanA kI, aisA likhA hai| Thakkura pherU ko racanAeM Thakkura pherU ne gaNitasAra grantha kI racanA bho rAjakIya mAlagujArI Adi padoM para raha kara kI thii| usane gaNitasAra ke caturtha adhyAya ko prathama gAthA meM likhA hai: "Dhilliya rAyaTTANe, kajja bhUya karaNa majhami / jaM desa leha payar3I, taM pherU bhaNai caMda suo // 1 // " usane ratna parIkSA grantha kalikAla cakravartI samrATa alAuddIna khilajo ke ratnAgAra ke anubhava se saM0 1372 meM likhA thaa| isase vaha alAuddIna sulatAna ke maMtrimaNDala meM vividha vibhAgoM meM cirakAla taka rahA vidita hotA hai| ratna parIkSA ko cauthI gAthA dekhie "allAvadINa kalikAla cakravaTTissa kosa majjhatthaM / rayaNAyaka vya rayaNuccayaM, ca niyadiTThie dalR / / 4 // " isI varSa meM usane tIna granthoM ko racanA kI thI jisameM ratnaparIkSA dillI meM aura vAstusAra prakaraNa vijayAdasamo ke dina kannANApura meM racita huii| jyotiSasAra meM racanA sthAna kA ullekha nahIM hai| Aho ! Shrutgyanam
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaparIkSA ThakkUra pherU ne apanI prathama racanA 'yuga pradhAna catuSpadikA' kevala apabhraMza meM kI hai / avaziSTa sabhI kRtiyA~ prAkRta meM haiN| usakI bhApA sarala, pravAhI aura apabhraMza yA tatkAlIna loka bhASA ke prabhAva se pUrNatayA prabhAvita hai| granthokta aneka viSaya tatkAlIna bhAratIya jJAna-vijJAna, saMskRti, vastuvyApAra, zilpa sthApatya evaM jAnatika saMskRti para vizada aura mahattvapUrNa prakAza DAlate haiN| inakI kRtiyoM kA saMkSipta paricaya yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai| 1. yugapradhAna catuSpadikA-yaha kRti tatkAlIna lokabhASA apabhraMza meM 28 caupaI va eka chappaya meM racI gaI hai| isameM bhagavAna mahAvIra se lagAkara kharatara gaccha ke yugapradhAna prAcAryoM ko nAmAvalo nivaddha hai| AcArya zrI baddhamAnasari ke paTTadhara zrI jinezvarasari se kharatara gaccha huaa| unake paravartI AcAryoM ke saMbandha meM katipaya saMkSipta aitihAsika vRttAntoM kA bhI nirdeza kiyA gayA hai / yataH (1) zrI jinezvarasUrijI ne aNahilapura pATaNa meM durlabharAja ke samakSa 84 AcAryoM ko jItakara vasati mArga prakAzita kiyaa| (2) zrI jinacaMda sUri ne apane upadezoM dvArA napati ko raMjita kiyA evaM 'saMvegaraMgazAlA' nAmaka viziSTa grantha kI racanA kii| (3) zrI abhayadevasUri ne 9 aMgoM para TIkAeM banAI evaM staMbhana pArzvanAtha kI pratimA prakaTa kii| (-) zrI jinavallabha sUri ne naMdI, nhavaNa, ratha, pratiSThA yuvatiyoM ke tAlhArAsa Adi jina mandiroM meM rAtri meM kie jAne kA niSedha kiyaa| (5) zrI jinadattasUri ne ujjaina meM dhyAna bala se yoginI cakra ko prativodha diyaa| zAsana devatA ne inheM 'yugapradhAna' pada dhAraka ghoSita kiyaa| (6) zrI jinacaMdrasUri bar3e rUpavAna the| inhoMne bahuta se zrAvakoM ko prativodha diyaa| (7) zrI jinapatisUri ne ajamera ke napati (pRthvIrAja) kI sabhA meM padmaprabha ko parAjita kara jayapatra prApta kiyaa| (8) zrI jinezvarasUri ne aneka sthAnoM meM jinAlaya evaM tadupari dhvaja, daNDa, kalaza, toraNAdi sthApita kiye evaM 123 sAdhu dIkSita kie| inake paTTaghara zrI jina prabodhari ke paTTadhara zrI jinacaMdrasUri ke samaya meM karANA meM vAcanAcArya rAjazekhara gaNi ke samIpa, saM0 1347 mAva mAsa meM isa catuSpadI kI racanA hii| isakI eka prati hameM jaisalamera bhaNDAra kA avalokana karate hae prApta haI thii| ise patrAkAra meM va pratikramaNa pustaka meM upAdhyAya zrI sukhasAgara jI ne prakAzita kI thii| vaha racanA saMskRta chAyA va hindI anuvAda saha rAjasthAna bhAratI meM bhI prakAzita huI thii| Aho! Shrutgyanam
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA 2. ratnaparIkSA-yaha grantha 132* prAkRta gAthAnoM meM hai / saMvat 1372 meM dillI meM samrATa alAuddIna ke zAsana meM svaputra hemapAla ke lie prastuta graMtha kI racanA kI gii| pUrvakavi agastya aura buddhabhaTa ke graMthoM ke atirikta zAhI ratnakoza kI anubhUti dvArA abhilaSita viSaya kA sundara pratipAdana kiyA gayA hai| 3. vAstusAra-zilpa sthApatya ke viSaya meM prastuta graMtha prAmANika mAnA jAtA hai aura jaina samAja meM isakI paryApta prasiddhi hai / paM0 bhagavAnadAsajI ne hindI gujarAtI anuvAda sahita ise jayapura se prakAzita bhI kara diyA hai| prastuta prati saM0 1404 kI likhita hai aura mudrita saMskaraNa se pATha bheda kA prAcurya hai| isake pAThAntara hamane "ratnaparIkSAdi saptagrantha saMgraha meM die haiN| isakI racanA saM. 1372 vijayAdazamI ko kannANApura meM huii| 4. jyotiSasAra-yaha graMtha saMvat 1372 meM 242 prAkRta gAthAoM meM racita hai, jisakI zloka saMkhyA, yaMtra, kuNDalikA saha 474 hotI hai| isameM jyotiSa jaise vaijJAnika viSaya kA var3I kuzalatA ke sAtha nirUpaNa kiyA gayA hai| isake anta meM kucha sphuTa padya prApta hue jinheM jodhapura se prakAzita saMgraha ke pariziSTa meM de diyA gayA hai| 5. gaNitasAra kaumudI-yaha grantha kula 311 gAthAnoM meM hai| gaNita jame zuSka aura buddhipradhAna viSaya kA pratipAdana karate hue granthakAra ne apanI yogyatA kA acchA paricaya diyA hai| isa grantha ke parizIlana se tatkAlIna vastuoM ke bhAva, taula, mApa, vividha prakAra ke nAma ityAdi sAMskRtika, sAmAjika aura rAjanItika paristhiti kA sUcAru parijJAna ho jAtA hai| vastroM ke nAma, usake hisAva, patthara, lakar3I, sonA, cA~dI, dhAnya, ghRta-tailAdi ke hisAboM ke sAthasAtha kSetroM kA mApa, dhAnyotpatti, rAjakIya kara, mukAtA ityAdi aneka mahattvapUrNa vAtoM para prakAza DAlA gayA hai| isake katipaya prazna dezya bhASA ke chappayoM meM bhI haiM jo bhASA sambandhI adhyayana kI dRSTi se bhI apanA vaiziSTya rakhate haiN| 6. dhAtUtpatti-isameM prAkRta kI 57 gAthAoM meM potala, tAMbA, sIsA prabhRti dhAtuoM kI utpatti vidhAnAdi ke sAtha hiMgula, sindUra, dakSiNAvarttasaMkha, kapUra, agara, caMdana, kastUrI Adi vastuoM kA bhI vivaraNa diyA gayA hai, jo kavi ke vahujJa hone kA sUcaka hai| 7. dravya parIkSA-prastuta graMtha pAThakoM ke hAtha meM hai| * paM0 bhagavAnadAsajI ke prakAzita vAstusAra (gujarAto anuvAda saha) ke anta meM ratnaparIkSA (gA0 23 se 127) chapo hai| usake bIca kI 61 se 119 taka kI gAthAeM dhAtUtpatti kI hai| isameM paryApta pATha bheda hai| ukta graMthAnusAra ratnaparIkSA 127 gAthAoM kI hotI hai , para vAstava meM usameM bIca kI bahata sI gAthAeM chUTa gaI hai| Aho! Shrutgyanam
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA 8. bhUgarbhazAstra-yaha grantha adyAvadhi aprApta hai| svargIya mani kAntisAgarajI ne isa grantha kI sUcanA dI thI para unhoMne kahIM bhI ise yA isake Adi-antyaprazasti prAdi nahIM prakAzita kii| ataH nizcayapUrvaka kucha vatA sakanA kaThina hai| prati paricaya pherU kI kRtiyoM kI hameM jo eka mAtra prati milI vaha 60 patroM kI hai| usake lipikartA ne jo lekhana samaya diyA hai usameM vidita hotA hai ki isakA lekhana saM0 1403 ke phAlguna se caita (saM0 1404) meM pUrNa huA arthAt lagabhaga '2' mahIne meM yaha pratilipi huI / ise sA0 bhAvadeva ke putra purisar3a ne likhI thI aura kinAre "patanIya prati" likhA hone se mAlUma hotA hai ki yaha prati kabhI pATaNa ke jJAna bhaNDAra meM rahI hogii| nimnokta lekhana prazasti tIna kRtiyoM ke pazcAt likhI huI yahA~ uddhata kI jAtI hai (1) "iti Thakkura pherU viracite dhAtUtpatti prakaraNa vidhi: samAptaH zrI vikramAditye saMvat 1403 varSe phAguNa su0 8 candravAsare mRgasira nakSatre likhitaM / sA0 bhAvadevAGgaja purir3a / AtmavAcanapaThanArthe zubhamastu / (2) saMvat 1403 phA0 zu0 8 li. (yugapradhAna catuSpadikA) (3) likhitaM caitra sudI 5 saMvat 1404 (gaNitasAra) dravya parIkSA kI racanA saM0 1375 meM huI aura usake 28 varSa pazcAt likhI huI prastuta prati prAcInatama hai| isameM koSTaka, citra Adi yathA sthAna die gae haiM jisameM granthagata bhAvoM ko AtmasAt karane meM bar3I sahAyatA milatI hai| isa prati meM sAtoM grantha isa prakAra haiM : 1. patrAGka 1 se 18 taka meM jyotiSasAra 2. , 19 se 27A ,, dravyaparIkSA 3. , 28 se 35 , vAstusAra 4. , 36 se 41A ,, ratnaparIkSA 5. , 410 se 43A ,, dhAtUtpatti 6. , 43 se 44 , yugapradhAna catuSpadI 7. , 45 se 60 , gaNitasAra Thakkura pherU ne apane granthoM meM jo apanA paricaya svayaM diyA hai vaha sarvAdhika prAmANika hone se una gAthAoM ko yahA~ uddhata kiyA jA rahA hai| sirimAla kuluttaMsA Thakkura caMdo jinnidpybhtto| tassaMgaruho pherU jaMpai rayaNANa mAhappaM // 2 // Aho! Shrutgyanam
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA allAvadINa kalikAla-cakkavaTTissa kosamajjhatthaM / rayaNAyakavva rayaNuccayaM ca niyadiTThie dtthtth||4|| siri ghaMdhakule AsI kannANa-purammi siddhi kaaliyo| tassuva Thakkura caMdo pherU tasseva aMgaruho // 131 / / teNiha rayaNaparikkhA vihiyA niyataNaya hempaalke| kara muNi guNa sasi' varise allAvadI vijayarajjammi // 132 // teNa ya rayaNaparikkhA raiyA saMkhevi Dhilliya purIe / kara muNi guNa'sasi'varise allAvadoNassa rajjammi // 126 / / ____ x x x x x [ratnaparIkSA] je nANA muddAI siri Dhilliya-TaMkasAla kajjaThie / aNubhUya karivi pattiu vanhi muhe jaha payAu ghiyaM // 2 // taM bhaNai kalasanaMdaNa caMdasuo phira'NubhAya taNayatthe / evaM davaparikkhaM disimittaM caMdataNaya phereNa / bhaNiya suya-baMdhavatthe teraha paNahattare varise / / 149 / / [dravya parIkSA pAsI saDDhakulesu siTTi kalaso ThANe suknnaanne| tassaMgassa ho sUThakkUravaro caMda va caMdo iha / pherU tattaNao ya teNa raiyaM joissasAraM imaM, do satta'ggiga (1372) vacchare dugasayaM gAhA du cattAhiyaM // 242 / / [jyotiSasAra taM sayalaloyaheU pherU pabhaNei cNdrsuo||2|| x DhillIya rAyaDhANe kajjaM bhUya karaNa majjhami / jaM desa lehapayar3I taM pherU bhaNai caMdasuo // 1 // uddesa paMcagamimaM caMdAsuya pheruNA ao bhaNiyaM / jaha desa karuppattI caTTiya samae muNijjei // 33 // [gaNitasAra sirighaMdhakalasakUla saMbhaveNa caMdA sueNa phereNa / kannANapuraThieNa ya nirakkhiuM puvvasatthAI / / 59 / / Aho! Shrutgyanam
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA saparovagAraheU nayaNa- muNi rAma caMda (1372) varisaMmmi / vijayadasamIi raiyaM giha paDimA lakkhaNAINaM // 60 // [ vAstusAra ] terai saitAlai (1347) mahamAsi, rAyasiMhara bANAriya pAgi / caMda taNubbhavi iya caupaIya, kannANagurubhattihi kahiye ||27|| [ yugapradhAna catuSpadikA ] uparyukta avataraNoM se spaSTa hai ki Thakkura pherU zrImAnavaMza ke dhAdhiyA gotrIya zrI kAliya yA kalasa ke putra caMda ke putra the ye mUla rUpa meM kannANA nivAsI the phira rAjakArya se dillI meM bhI rahane lage the| inake putra kA nAma hemapAla thA jisake lie ratnaparIkSA aura dravyaparIkSA kI racanA kI gaI thI / dravyaparIkSA kI racanA meM bhAI kA bhI ullekha kiyA gayA hai para usakA nAma nahIM likhA hai / prAcIna racanA saM 1347 kI ora aMtima saM0 1375 kI hai / 1 saM0 1375 ko miti vaizAkha kRSNa 8 ko dillI se mahattiyANa Thakkura acala siMha ne sulatAna kutubuddIna ke pharamAnapUrvaka kalikAla kevalI zrIjinacaMdra sUri jI ke sAnnidhya meM hastinApura - mathurAdi yAtrArtha saMgha nikAlA thA jisameM Thakkura pherU bhI sAtha the / vizeSa jAnane ke lie yugapradhAnAcArya gurvAvalI dekhanA cAhie | isake pazcAt Tha0 pherU ke sambandha meM koI ullekha nahIM milatA / Thakkura pherU ne apanA kula dhaMdhakula vatalAyA hai| inake pUrvajoM meM ghaMgha nAmaka vyakti vizeSa prabhAvazAlI hue lagate haiM jinake vaMzaja dhAMdhiyA gotrIya Aja bhI vidyamAna haiM / ve javAhirAta kA vyApAra karate haiM / kannANa kA saMskRta nAma gurvAvalo meM kanyAnapana milatA hai / yahA~ kI mahAvIra bhagavAna kI pratimA muhammada tugalaka ke samaya meM zrIjinaprabhasUrijI ne dillI meM sulatAna se prApta kara vAdazAha ke dvArA vasAyI huI sulatAnasarAya-bhaTTAraka sarAya meM vAdazAha ke banAe hue jinAlaya meM sthApita kI thii| zrI jinaprabhasUri kRta vividha tIrthakalpa meM usakA vitRsta vivaraNa pAyA jAtA hai / nANA grAma abhI bhI mahendragaDha ke antargata vidyamAna hai / Thakkura pherU, vidvAna jaina zrAvakoM meM vividha viSayoM ke grantha lekhaka eka hI vidvAna haiM jinhoMne musalamAna samrAToM kI rAjyasevA karate hue aneka vAtoM kA mahatvapUrNa anubhava prApta kiyA thaa| unhoMne apanI usa jAnakArI aura anubhava ko uyukta granthoM meM bhalI bhAMti vyakta kiyA hai| prAkRta bhASA kI inhoMne bahuta bar3I sevA kI hai, inakI racanAoM meM tatkAlIna itane pAribhASika zabda pAye jAte haiN| jinakI upalabdhi kisI bhI koza meM nahIM hotI / aba prAkRta bhASA ke jo bhI koza baneM unameM una zabdoM ko avazya liyA jAnA caahie| vartamAna meM ve zabda kina kina paryAyavAcI zabdoM meM prayukta haiM isa para prakAza DAlA jAnA caahie| Aho! Shrutgyanam
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA 11 zrI mohanalAla dalIcaMda desAI ne 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa' meM inakI kRtiyoM kA jo nAmollekha kiyA hai vaha prati aba kahA~ aura kisa bhaMDAra meM hai isako zodha honI caahie| svargIya muni kAntisAgara jI ne inake bhUgarbhaprakAza grantha kA jo ullekha kiyA hai, yadi vaha grantha prApta ho to use bhI prakAza meM lAnA Avazyaka hai kyoMki usa viSaya kA vaha ekamAtra grantha hogA / mudrA sambandhI TippaNiyA~ madhyakAlIna sAhitya meM hama dramma mudrA kA sArvatrika pracalana pAte haiM / parantu dramma mudrA bhinna-bhinna rAjyoM meM va bhinna-bhinna zAsakoM dvArA pravartita vividha prakAra kI hotI thii| dravyaparIkSA meM bhI Thakkura pherU ne grantha nirmANa ke samaya sAta prakAra bho kutubuddonI dramma mudrAoM kA varNana kiyA hai / itaH pUrva bhinna-bhinna samaya meM bahuta prakAra ke dramma pracalita the jinakA yahA~ vicAra kiyA jAtA hai / pAratthaka drammamudrA drammako pArasI meM dIrama kahate haiM para dramma mudrA bhArata meM musalamAnoM ke Agamana se pUrva bhI pracalita thI / saM0 802 meM pATaNa vasA / usa samaya kI bAta hai| ki kAnyakubja nareza ne apanI putrI mahaNikA ko kaJcuka saMbandha se gujara deza diyA jisakI cha: mAsa meM 24 lAkha pArutthaka dramma ugAhI hote the / ( purAtana prabandha saMgraha pR0 128 ) san 1100 ke lagabhaga dhArAnareza naravarma kA rAjya mAlava aura mevAr3acittaur3a para bhI thA / navAGgIvatti kAraka kharatara gacchIya AcArya zrI abhayadeva sUri ke paTTadhara zrI jinavallabhasUri ko vidvatA se prabhAvita hokara tIna gA~va yA tIna lAkha pAruttha denA caahaa| sUrijI ne kahA- hama saMyamI loga arthasaMgraha nahIM karate / rAjA ne prasanna hokara cittaur3a ke vidhi caitya kI pUjA ke lie pratidina do pAruttha maMDI se dene kI vyavasthA kii| (yugapradhAnAcArya gurvAvalI pR0 13 ) saMvat 121: meM sAhagolaka kArita maroTa ke vidhi caityacandraprabha jinAlaya para maNidhArI zrIjinacaMdrasUrijI ke tattvAvadhAna meM svarNamaya kalaza daNDa- dhvajAropaNa huA usa samaya seTha kSemandhara ne pA~ca sau pAruttha dramma dekara mAlA grahaNa kI thii| (dugapradhAnAcArya gurvAvalI pR0 20 ) saMvat 1233 meM zrIjinapatisUrijI ne hA~sI padhAra kara pArzvanAtha mandira kI pratiSThA bar3e samArohapUrvaka kii| usa para dhvajA-daMDa va svarNakalazAropaNa karAne ke lie dusAja sAla kI putrI tAU zrAvikA ne pA~ca sau pArutya dramma dekara mAlAgrahaNa ko / ( yu0 pra0 gurvAvalI pR0 24 ) saMvat 1239 meM ajamera meM antima hindU samrATa pRthvIrAja kI sabhA meM zrIjinapatisUrijI ne caityavAsI padmaprabha ke sAtha zAstrArtha meM vijaya pAI jisakI Aho! Shrutgyanam
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 dravyaparIkSA badhAI ke utsava meM seTha rAmadeva ne solaha hajAra pArutthadramma vyaya kie the| (yu0pra0 gurvAvalI) gUrjarezvara vIradhavala ke samaya mahArASTrIya carcarika govinda paNDita jise aThAraha pura.raNa, ATha vyAkaraNa caupaIvandha kaNThastha the--ko cauvIsa hajAra pArutthaka mudrA prApta huI / (purAtana prabandha saMgraha) jAlora ke rAula udayasiMha ne saM0 1310 vasantapaJcamI ke dina sulatAna jalAluddIna ke gherA DAlane para bApar3a rAjapUta ko sulaha ke lie niyukta kiyaa| sultAna ne chattIsa lAkha dramma daNDa svarUpa maaNge| usane kahA maiM dramma nahIM jAnatA pArutthaka de duuNgaa| nikaTastha vyakti ne kahA-deva ! Apa svIkAra kara leM ! eka pArutthaka ke ATha dramma hote haiM ! sulatAna ne mAna liyA (purAtana prabaMdha saMgraha 10 51) isa vRttAnta se vidita hotA hai ki dillI ke pracalita dramma se pArutthaka kA mUlya AThagunA thaa| jayathala mudrA saM 1375 meM jayathala mudrA pracalita thii| isI varSa Thakkura pherU ne dravyaparIkSA kA nirmANa kiyA thaa| isI varSa kalikAla kevalI zrIjinacaMdra sUrijI ne phalaudI pArzvanAtha jI kI tRtIya vAra yAtrA kii| maMtrIdalIya Tha0 seDhu ne vAha hajAra jaithala dekara indra pada grahaNa kiyaa| anya sava milAkara tIrtha meM tIsa hajAra jayathala kI Aya huii| isake bAda sUrijI vicarate hue dillI kI ora padhAre aura vizAla saMgha ke sAtha hastinApura tIrtha kI yAtrA ko| Tha0 madana ke anuja Tha0 devasiMha zrAvaka ne bIsa hajAra jayathala dekara indra pada grahaNa kiyA, Tha0 harirAjane AmAtya pada prApta kiyaa| hastinApura tIrtha ke bhaNDAra meM eka lAkha pavAsa hajAra jayathala ko Aya huI (yugapradhAnAcArya gurvAvalI pR0.6) dravya parIkSA kI 70 vIM gAthA meM mudrAoM kA mUlya jayathala mudrA se AMkA hai| vIravarma deva caMdela kI mudrA kA mUlya 24 jayathala aura hIrAvarmA kI mudrA kA mUlya 22 jayathala hai| dvivallaka dramma mudrA dravyaparIkSA kI racanA ke pazcAt saM0 1380 meM yoginIpura-dillI se saMghapati rayapati ne dAdA zrIjinakuzalasUrijI ke sAnidhya meM yAtrIsaMgha nikaalaa| saMghapati ke samasta parivAra ne hema TaMkoM se tathA anya logoM ne rUpya TaMkoM se prabhu kI navAMga pUjA kI, aneka utsava hue| uccAnagara ke hemalaputra kaDayA ne apane bhatIje haripAla ke sAtha 2674 dvivallaka dramma dekara indra pada grahaNa kiyA, tIrtha meM pacAsa hajAra kI Aya huii| isI prakAra giranAra tIrtha para hamIrapattana vAsI ghINA ke putra gosala zrAvaka ne 2474 dvivallaka dramma dekara indra pada prApta kiyaa| tIrtha meM cAlIsa hajAra dvivallaka dramma ko upaja huii| (yugapradhAnAcArya gurvAvalI pa075-76) Aho! Shrutgyanam
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA saM0 1381 meM bhImapallI ke sAhavIra deva ne sulatAna gayAsadIna kA pharamAna prApta kara zrI jina kuzalasUri jo ke tattvAvadhAna meM saMgha nikaalaa| staMbhatIrtha-khaMbhAta meM mahotsava hue| sA0 kaDuyA ke putra khAMbharAja ke anuja do0 sAmala ne bAraha sau dvivallaka dramma dekara indra pada prApta kiyaa| zatruJjaya para sA0 lohaTa ke pUtra ukhamA ne tIsa hajAra sAta sau dvivallaka dramma dekara indra pada prApta kiyaa| zrImAlaru ke bhAI nIvadeva ne bAraha sau dvivallaka dramma se AmAtyapada prApta kiyaa| (yu0 gurvA0 pR0 79) _ye donoM ullekha gujarAta saurASTra ke haiN| dravyaparIkSA meM gA0 86 meM ullikhita vevalA madrA garjaro madrA thI aura pratizata 6 tolA / / mAsA cAMdI evaM avaziSTa tAMbA thI aura 16 / / ke bhAva thii| inake atirikta gujarAta kI mudrAoM meM bhImapurI aura lUNasApurI mudrAoM kA varNana gA0 83 kI phuTanoTa meM dekhanA caahie| rupyaTakA ___saM0 1390 meM zrIjina padmasUrI ke paTTAbhiSeka tathA anya utsavoM meM sA. haripAla-cAcA kar3avA bhAI kuladhara ne hajAroM rupya TaMke vyaya kie| (yu0pra0gu0 pR0 86) yAtrIsaMgha ne nANA tIrtha meM 200 rupya TaMke AbU meM 500, jIrAvalA meM 150, caMdrAvatI meM 200, ArAsaNa meM 150 tAraMgA meM 200 aura tRzRMgama meM 150 rupya TaMkA vyaya ke| (yu0 pra0 gu0 pR0 87) -bhaMvaralAla nAhaTA Aho! Shrutgyanam
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aho! Shrutgyanam
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thakkura pherU viracitA dravyaparokSA ||AUM namo kamalavAsiNI devI // kamalAsaNa kamalakarA chaNasasivayaNA sukamaladalanayaNA / saMjuttanavanihANA namivi mahAlacchi riddhikarA // 1 // je nANA muddAI siri Dhilliya TaMkasAla kajjaThie / aNubhUya karivi pattiu vanhi muhe jaha payAu ghiyaM // 2 // taM bhaNai kalasanaMdaNa caMdasupro phira'NubhAya taNayatthe / tiha mullu tullu davyo nAmaM ThAmaM muNaMti jahA // 3 / / paDhama ciya cAsaNiyaM, bIyai kaNagAi ruppa sohaNiyaM / taie bhaNAmi mullaM, cautthae savva muMdAI // 4 // dAraM // cAsaNiyaM jahA sukkaM palAsakaTuM gomaya AranagA ajA asthi / kami tiya ige gi bhAyaM egaTuM dahiya taM rakkhaM // 5 // 1. kamala ke Asana vAlI, kamala jaise hAthoM vAlI, pUrNimA ke candra jaise mukha vAlI aura sundara kamaladala jaise netroM vAlI navanidhAna saMyukta, RddhikarvI mahAlakSmI ko namaskAra karake 2. zrI dillI kI TakasAla meM kAryasthita raha kara, vahA~ jo nAnA mudrAeM vartamAna haiM, unakA anubhava karake aura jaise agni meM tapAkara ghI kA pratyaya kiyA jAtA hai vaise hI unakA pratyaya karake. 3 kalaza ke beTe candra kA putra Thakkura pherU apane bhrAtA aura putra ke lie unakA varNana karatA hai aura unake jaise mUlya, taula, dravya nAma aura sthAna hai, unako kahatA hai| 4. . pahale prakaraNa meM cAsanI kA, dUsare meM kanakAdi tathA ropya ke zodhana kA, tIsare meM mUlya aura cauthe meM sarva mudrAoM kA varNana karatA huuN| cAsanI: 5. palAza vRkSa ke sUkhe kASTha, gobara ke AraNiyA chANA (jaMgalI kaNDe) bakarI kI moMgaNI, kisI svataH uge hue vRkSa vizeSa kI lakar3I; inakA kramazaH tIna bhAga aura eka-eka bhAga ekatra jalA kara usakI rAkha ko Aho! Shrutgyanam
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 dravyaparIkSA chANiya sera savAyaM baMdhi gahaM baMkanAla dhami maMdaM / dhava aMgAra savA maNi sohiya uttarai cAsaNiyaM // 6 // taM puNaravi sohijjai paNa tolA khakha baMdhiUNa gahaM / tA havai sahaM kUraM ai nimmala cAsaNiyaM rUppaM ||7|| // iti sarva cAsanikA mUlasodhanavidhiH // sIsassa pramala pattaM karevi lahU khaMDa tulivi sohijjA / nIsaraha ruppa sayala sIsaM gacchei kharaDi mahe ||8|| saya tolAmajjheNaM vAraha java sIsae havai rupyaM / pacchA puNa puNa sohiya tahAvi nikaNaM na kaiyAvi || 9 || // iti nAga vAsanikA // rupassa bIsa mAsA cha TaMka nAgaM ca dei sohijjA / jaM jAyai te visuvA evaM hui ruppa cAsaNiyaM // 10 // // iti ruppa cAsanikA || kapar3achana karake (usameM se savA sera kI nahIM bA~dhakara baMkanAla bA~kiyA dvArA manda A~ca se ghamana karake ghava vRkSa (ghAvar3iyA) ke savA mana aMgAroM se zodhane se (cA~dI kI) pAsanI utaratI hai| = 7. use phira pA~ca tolA ( cAsanI ko ) rAkha kI gahI bAMdha kara (arthAt rAkha para pAnI chir3aka kara kaTore kI AkRti jaisI banA lenA-pATha karanA yA pADha banAnA kahalAtA hai / ) zodhana karanA / vaha ati nirmala 'sahaM kUraM' nAma ropya cAzanI hotI haiM / yaha sarva vAsanikA ke mUlazodhana kI vidhi huii| 8. sose kA nirmala pAta karake usake choTe choTe Tukar3oM ko tolakara zodhana karanA / cA~dI saba nikala jAyagI aura sIsA kharar3a meM calA jAyagA / 9. sau tolA sIse meM bAraha jau cA~dI nikalegI / kharar3a ko phira bAra-bAra zodhame para bhI niSkaNa (binA bhunuka ke vaha kabhI nahIM hogo reta nikalegI hI / yaha nAga (sIse se cA~dI kI cAsanI karanA) cAsanikA huI / 10. vaTTe kI cA~do bosamAsoM meM cha-TaMka (24 mAsA) sIsA dekara zuddha kreN| baoNbI pakriyA jo ho vaha visuvA (20 visayA) hotA hai, isa prakAra raupya cAsanikA huii| yaha raupya pAsanikA zeSa huii| sahaM kUraM kUra - kaNa = Small Particles nikala = binA kaNa kA, kaNa cAMdI (dekhie gA0 130 ) * yahI gAyA dhAtUtpattiprakaraNa ke gA0 27 meM 6 / Aho! Shrutgyanam
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaparIkSA nANaya uhakka harajaya rINI cakkaliya TaMka dasa gahiraM / panaraha guNa soseNaM sohiya nIsarai jaM ruppe / / 11 / / tassApro pADijjai ruppaM sIsassa jaM rahai sesaM / taM cAsaNiya sarUvaM annaM jaM kharaDi majbhi have ||12|| nIcucca nAraNAo kameNa nau du java kiMca hINahayA / saMgahaI kharaDi rUpaM avassa cAsaNiya samayaMmi ||13| harajaya cAsaNiya dugaM daha daha TaMkassa meli gahi addhaM / pauNa du javaMtaresu ha du javaMtari bAhuDai nUNaM / / 14 / / // iti dravya cAsanikA // kharaMDi, kharala = sIsA mizrita cAMdI ko kharar3a kahate haiM, sonA cAMdI mizrita bhI kharar3i, khaDala, kharala kharar3a kahalAtI hai / pannA-mANaka tAmar3A Adi ratnoM kI bhI kharar3a hotI hai jisameM miTTI-patthara milA rahatA hai| use sApha karake nagIne yA maNiyeM banatI hai| 5. nAga = sIse ko kahate haiM, saphAI ke lie cA~dI ko sIse ke sAtha gAlA jAtA hai / bisuvA = bIsa visavA arthAt kharI cAMdI | 11-12. nANaya', Dahakka, harajaya, rINI, cakkaliya" dasa TaMka lekara pandraha guNe sIse ke sAtha zodhane para jo cA~dI nikale use DhAla lenA sIse kI cAMdI jo zeSa rahe, dUsarI jo kharar3a meM ho vahI cAsanI kA svarUpa haiM / 12. nIcI-U~cI choTI-bar3I mudrAoM kI "nANaya" paudI kramazaH cAra aura do java yA kucha honAdhika kharar3a kA raupya ho, use cAsanI ke samaya avazya saMgraha kreN| 14. dasa dasa TaMka kI harajaya cAsanIdvaya ko milAkara gahI zodhane se paune do javAntara se do javAntara taka nizcita hI vApasa mila jAtI hai / dravya kI cAsanI samApta huI / 1. nANaya = sikke kA sonA cA~dI / 2. 3. 4. 17 Dahakka - dhueM kI yA kharar3a kI cA~dI saMbhAvita hai / -- harajaya harajA cA~dI se banA huA sikkA harajaya ho sakatA hai / rINI = galAe hue sone ko paragahanI meM DAla kara banAyI kAMbI yA lambI salAI rINakSarita juAI huI, paragahanI meM zeSo mudrAoM kA varNana bhAge gAthA 52 va 55 meM dekhiye / cakkaliya= sone cAMdI kA moTA gola rUpa gadiyA, papiyA cAsanI karane ke bAda sone yA cA~dI ko vibhinna rUpoM meM rakhA jAtA hai| lambI malAI rUpanI yA kavI golarUpa gaddA yA thapiyA phUla kI paMkhar3iyoM kA mA chitarA rUpa haratA yA khAla aura gola; Thosa rUpa DAlA yA DamI kahalAtA hai| 2 Aho! Shrutgyanam
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA cAsaNiya java dahagguNa ji TaMka mAsA havaMti tassuvare / aggissa bhutti dIyai TaMkappai je javA hoMti // 15 // taM saya majjhe ruppaM tahacchamANassa pUraNe jaMtaM / taMba ahiyassa puNa juya sallAhI sA bhaNijjei / / 16 / / // iti sallAhikA vidhiH|| sAmanneNa suvanno bArahi vannIya bhitti kaNao ya / paMca java hINa cippaM piMjari vannI ya paMca tule // 17 // siya khaDiya lUNa kallara sama missiya cunna sA saloNIyaM / melagaya kaNaya cippaya karevi teNa saha paiyavvaM // 18 // tihu aggikka saloNI satti salaNIhi sujjhae cippaM / ikkArasIya vannI ikkArasa java bhave sukasaM // 19 // saya tola kaNaya paie jaM ghaTTai sA salaNiyaM cippe / cippe dahaggi pakke jaM ghaTTai taM 3 kAyariyaM / / 20 / / cippassa tinni mAsA patta karivi bhitti kaNaya saha paie / sa tihAu jao ghaTTai bhittIo paDhama cAsaNiyaM // 21 // pacchA ti aggi pakke puNo vi tiya mAsa bhitti saha pie| teraha visuva javassa ya iya aMtara vIya cAsaNie // 22 // 15-16. jitane TaMka mAsA cAsanI ho, TaMka prati jitane java hoM usake Upara daza guNe java agni kI bhukti deve| usa cA~dI ko hAtha meM sthita trikoNayaMtra meM pUrita kara denA, adhika tAmra vAlI kI phira alaga ho ise salAho kahate haiN| salAhikA vidhi samApta huii| 17. sAmAnyataH sonA bArahavAno, bhitti kanaka, pA~ca java kama (11 vAna 11 java) ko cIpa, tole meM pAMca jo kama pAMca vAna kA piMjara hotA hai| 18. zveta khaDiyAmiTTI, lavaNa, kallara ko barAbara milAkara usa salone cUrNa ko milAvaTI sone kI cIpa karake usake sAtha jalAnA caahie| 19. tIna Aga kI eka saloNI, (arthAt eka bAra salonI meM sAMdakara tIna Aga . pheMkanA ise Aine akabarI meM sitAI kahA hai) sAta salonI (21 AMca) se cIpa zuddha hotI hai / vaha gyAraha vAna aura gyAraha java ke acche kasa vAlA copa sonA hogaa| Aine akabarI meM chaH bAra salonI kA 18 AMca masAlA sAMdanA kahA hai| 20. sau tolA sonA jalAne se jo ghaTe utanA copa salonI meM gayA smjho| phira salonI se agni meM jalAne para jo ghaTe vaha kAyariya-kukarA hotA hai| / / 21-22. cippa ke tIna-tIna mAse ke patra banAkara bhini kanaka (zuddha sonA) ke sAtha jalAne para pahalI cAsanI meM 11 jo ghaTatA hai| phira dUsarI cAsanI meM usI taraha tIna Aho! Shrutgyanam
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 dravyaparIkSA parapuna dahaggi pa (i?) e bhitti samaM havai taiya cAsaNiyaM / TaMkANa cakkalIyaM gahijjai ya kaNaya cAsaNiyaM / / 23 / / / / iti suvarNazodhanA cAsanikA ca // melagai ruppa visuvA daha teraha sola ThAra unnviisaa| paMca uNa cauNa tiuNaM viuNaM sama sosayaM dijjA // 24 // sayala kudavvaM gacchai kharaDitari rahai sesa ruppavaraM / taM puraNa divaDDa sIsai sohiya hui vIsa visuva dhuvaM / / 25 / / // iti ruppa sodhanA / / tuliya salUNIyAno aDDAi guNIya khagaDi ruppss| vavi meli piDiya karijja komaMsa cunna sahA // 26 // mAsA bhitti sone ke sAtha jalAne se jo kA teraha visuvA ghaTegA-yaha dUsarI cAsanI kA antara hogaa| 23. tIsarI cAsanI meM bhitti kanaka ke sAtha cippa ko agni meM pariparNa jalAne para ghaTegA nahIM, bhitti kanaka ke barAbara hI pUrA hogaa| sone kI cAsanI banAne meM eka-eka TAMka (4 mAsA) ke cakalie lenA caahie| sonA zuddha karane kI cAsanI samApta huii| kallara = reha yA nonI mittttii| kaNaya cippaya % sone kI cIpa, pannA, pattara yA varka bnaanaa| sapheda khaDiyA + namaka + reha-yahI masAlA salonI hai| Aine akabarI meM zorAnamaka + kaccI IMToM kA barAbara cUrA batalAyA hai| pijara-mizrita sonA jo tAMbe ke sAtha tIna tIna bAra jalAne ke bAda kiyA baMdha jAya vaha pAMca vAna kA hotA hai| kAiriyA ko Aina-e-akabarI meM kukarA batalAyA hai| 24. dasa, teraha, solaha, aThAraha, unnIsa visujA milAvaTI cA~dI ke sAtha pAMcagunA, caugunA, tInagunA dugunA aura barAvara sIsA denaa| arthAt 10 visavA meM pAMca gunA 13 visavA meM caugunA, 16 visavA meM tigunA 18 visavA meM duganA, 11 visavA meM barAbara sIsA milAnA caahie| 25. saba kudravya (milAvaTa) kharar3a meM calA jAtA hai. acchI cA~dI baca jAto hai / use phira DyoDhe sIse ke sAtha milA kara sodhane se bIsa visavA zuddha cA~dI ho jAtI hai| cA~dI sodhanA samApta huaa| 26.27. tolI huI salonI (khAka khAlisa) ko usase DhAI gunI cAMdI kI kharar3a ke sAtha milAkara komaMsa-cUrNa ke sAtha bAMTakara piMDA baaNdhlo| ina piMDoM ko kUTakara tor3a Aho! Shrutgyanam
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 dravyaparIkSA tatto karevi kuTTiya mijja ghaTTei taIya sumalaM / hava dubhAmissa dala tassAo ahuyaM kuJjA // 27 // nIsarai sayala ruppe sIsaM taMbaM ca jAi saraDi mhe| sAkharaDa purA 'dhamijjara pihU pihU nausarahi dugnevi ||26|| kAriyo evaM kIrai tassAu taMtra saha karaNayaM / nIsaradda tassa cippaM huI sIsaM kharaDi majjhAoM // 29 // // iti mizradala zocanA // kajjaliya mUsi dhUriya ThopAla niyArassa hama kaNaM / sohamaga phakka sajjiya dasaMga juya kaDhiya havai dalaM ||30|| // iti kaNa cUrNa zodhanA || cau bhAya amala taMbaya vara tittala sola bhAya saha kaDhiyaM / isaM kAyavvaM rUppassa visova kararaNatthe // 31 // kara camana karane Aga meM jalAne se usakA malAMza paTa jAtA hai| sIsA yA maila rAta meM calA jAtA hai / aura donoM kA mizradala ho jAtA hai, usakA aDDaya karanA cAhie / 28. cAMdI saba nikala jAtI hai, sIsA aura tAMbA kharar3a meM calA jAtA hai| usa kharar3a ko phira ghamana karane-- jalAne se tAMbA aura sIsA donoM pRthak-pRthak nikala jAte haiM / 2. kAiriya ( kukarA) kI bhI isI prakAra jalAne kI kriyA karanA usase sonA aura tAMbA sAtha meM milA huA niklegaa| unako bIca hogI, sosA saraDi meM calA jAyagA / midala zodhanavidhi samApta huii| aya = aDDA, usake Upara bartana meM koyale bhara kara usakI paidI ke cheda se mizradana jo bhI salonI meM ho vaha nIce gira jAtA hai| usa aDDe meM cAMdI nikAlI jAtI hai| dhAtUtpatti prakaraNa meM rAMge kI dhAtu ko kUTa kara komaMsa cUrNa ke sAtha dhamana karane para kAmI hotI hai jisakA varNana 14 vIM gAthA meM dekhie : raMgassa dhADu kuTTivi karija komaMsa cuSNa sarpi dhamiya nisaraI jaM taM puNa gAliya kaMviyA hoMti // 14 // 30. kajaliya kAnI mUsa meM yUriya, topAla aura niyAra ke sUkSma kaNoM (kharar3a yA rAkha meM milI huI cAMdI) ko suhAgA ora sajjI kA cUrNa dazamAMza milAkara galAne se dala bana jAtA hai / arthAt ekamana meM cAra sera cUrNa denA caahie| 31. zuddha tAMbA cAra bhAga aura zuddha potala solaha bhAga ko galA kara cA~dI kA visavA banAne ke lie rosa taiyAra krnaa| Aho! Shrutgyanam
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA bIsavisovA ruppaM mAsA visAujaM ji kddiddhjjaa| tittiya mAsA rIsaMdijjahavai te visova kasaM // 32 // // iti ruppa vanamAlikA / / ai cukkha ruppa taMbaya kami panaraha sar3aDha sar3ar3ha caurIse / iya bhAya vaMniyatthe solasa cau kaNaya ghaDaNatthe / / 33 / / jArisa vannI kIrai tittiya du javahiya bhitti kaNao ya / sesa du javUNa rIsaM evaM tolikku havai paraM // 34 // rosa sama kaNaya paDhamaM gAlivi puNa thova kaNaya saha kaDhiyaM / / puNa sesa sahA vaTTiya tA havai jahiccha vannAbhaM // 3 // 32. bIsa visavA zuddha cAMdI 20 mAsA lo, jitane mAse cAMdI nikAla kara utanI rIsa milAoge utane hI visave kA kasa ho jAyagA (arthAt 17 mAsA cA~dI+ 3 mAsA rIsa kI sataraha visavA cA~dI hogii| raupya vanamAlikA samApta huii| 33-34. ati cokhI cA~dI 153+ tAMbA 43 kI rIsa bana gaI, ye bhAga vannI yA bAna ke lie haiN| sone ke ghaTana yA TAMke ke lie 16 cA~dI + 4 rIsa milAkara kAma meM lenaa| jaisI vannI karanI ho usake hisAba se do jo adhika bhitti kanaka le aura do java kama rIsa milAve isa prakAra eka tolA hogaa| udAharaNa :-8 bAna kA sonA karanA hai to 8 mAsA 2 jo kharA sonA lekara usameM do jo kama cAra mAse rIsa milA do, jo sonA hogA vaha 8 bAna kA hogA aise hI 9,10 Adi bAnoM kA sonA banAyA jA sakatA hai| sone meM rIsa kaise milAnI cAhie? isakI vidhi-8 mAse 2 jau kharA sonA aura do jo kama 4 mAsA rIsa milAnI hai to 35. pahale rIsa ke barAbara sonA lekara sAtha galAo phira thor3A sonA aura DAlo phira zeSa bhI sAtha milA do taba jaisA cAhA hai usI bAna ko zreSTha varNAbha-camaka kA sonA bana jaaygaa| Aine akabarI meM vanamAlikA ko banavArI likhA hai abulaphajala ne rosa kA dUsarA yoga diyA hai usase pahale kA 12 bAna usake samaya kasoTI meM 103 bAna niklaa| mUsa = dhAtu galAne kA pAtra priyaa| phakka = pIsA huA cUrNa / kaDhiya = gAlanA kADhanA, aba rAjasthAna meM tijAba kADhanA = zodhane kA paryAya hai| rIsa = sone meM milAne kI khAda / athavA--sone kI vanamAlikA banAne kI dUsarI vidhi jise pAdonavidhi (pAUNa) kahate the| pAdonavidhi ke lie rIsa cAhie, vaha gAthA 36 meM batAte haiM : --- Aho! Shrutgyanam
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 athavA - dravyaparIkSA rAma kara bhAya sulabhaM tAraM muNi satta bhAga yaha kaDhiyaM / eyaM sayaMsa rIsaM suvanna vannassa haraNa varaM ||36|| seyAlIsa vibhAyaM dhura kaNaya karavi ega eguNaM / tattulli dijja rIsaM kameNa pAUNa huI vannaM // 7 // iti kanaka vanamAlikA / / javi solasehi mAsau bahu mAmihi TaMku tolaviNo / solaha javehi banI vArahi vanno mahAkaNa ||36|| nI tulleNa hayaM bhitti suvannassa aggha saha guNiyaM / vArasa bhAge pattaM jahicchamANassa taM mulla / / 39 / / nANA vanI kaNao nANA tulleNa jAma gAlijjA / kerisa bannI jAyada aha erisa vanni ki tullo ||40|| = 36. teIsa bhAga tA~bA (mulabha zulya) satahattara bhAga tAra (svarNa) ke sAtha galAyA jAya yaha sau bhAga sone kA bAna karane ke lie uttama rosaka milAvaTa ke lie hai / 37. bArahavAnI sonA pAdona vidhi se - 12 mAze dhura sonA lekara usake 47 bhAga zuddha sonA [dhura kaNaya, dhruva kanaka, akSaya svarga, tirUpakSaya (see mAnasollAsa ) zuddha hArika (kauTilya)] meM eka-eka bhAga minAte jo to kramazaH pAdona ( eka-eka pAda kapa ) bAna kA sonA banatA jAyagA / / eka tole dhruva suvarNa (kharA sonA miti kanaka ajaya suvarNa ke 47 bhAga karake 1-1 bhAga kama karate jAie aura utanA hI rAma milAte jAie to pAdonakrama se dAna bana jAeMge / 48 bhAga bArahRvAnI sonA 47 bhAga sonA + 1 rosa sonA+2 rosa = 113 vAna, 45 bhAga sonA + 3 rIsa = 113 vAna, 44 sonA+4 rIsa = 12 vAna, 24 sonA+24 rIsa = 6 vAna, 10 sonA + 38 rIsa = 23 vAna | sone kI vanamAlikA samApta huI / 113 vAna, 46 bhAga 38. solaha jau kA mAsA, cAra mAsA kA TaMka aura tIna TaMka kA eka tolA hotA hai| solaha jI kI eka bano aura bAraha vAno kA mahAkanaka hotA hai / 39. vatrI ko sonA meM se ghaTA ke miti kanaka ke mUlya ko guNA karake bAraha kA bhAga dene se yatheccha pramANa usakA mUlya nikalegA / * 40. alaga alaga vAna kA sonA bhinna bhinna tola kA jaba ekatra kara gAlA jAya to kitanI vAna kA hogA yA kisa vAna kA banane se usakA kyA taula hogA ? + yaha gAyA gaNitasAra meM bhI gAthA naM0 10 hai / gaNitasAra meM aura bhI saba prakAra ke mApa die haiN| rIsa ke lie eka kauTilya kI vidhi dUsarI Ta0 pherukI aura tIsarI Aina-eakabarI meM abulaphajala kI hai| Aho! Shrutgyanam
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA jasu vanI jaM tullo so tasAriyo guNevi kari piDaM / tulli vihate varanaM icchA vanI hare tultaM // 41 // / / iti svarNa vivahAraM // ugpADa mUsi duga sau paDiya sao Dhakka mUsi uddeso / pravaTTa khae gacchai harajai taharINa vaTTe ya // 42 // cheNi ghaDaNa jjAlaNi sahassi tolehi ruppu caumAmA / kaNa savAu mAsau TaMkaTTha sahassi mAsau TaMkaTTha sahasti dammehi ||43|| // iti hAsyaM // cahu saya Thuttari kaNao cahu saya vattIsa kaNaya TaMko ya / tevanni saDDha ruppau saTThi Takau nANau tivante ||44 || tolassa salUNI damhihi vattIsi ca hU kAyariyaM / rupassa kharaDi sIsaya pamANi chaha TaMka dammikke ||45 || sIsassa malI sIsassa zraddhae taha ya utala saraDi puNo / lohaddhi loha kakkara isa ayaM tera vAsadve / / 46 / / 41. jisa vAna kA jo se bhAga dene para vAna aura vAna ko bhAga dene se taula nikala jAyagA / svarNa avahAra samApta huaa| 23 taula ho paraspara guNAkAra kara milA denA caahie| tola 42. do sau kI khulI mUsa meM sau galane para Dhaka kara Avarta samApta hone para harajaya aura rINa kA baTTA calA jAtA hai / 43. tor3ane, ghar3ane yA TAMke (ghaTana) meM aura ujAlane meM hajAra toloM meM cAra mAsA cA~dI aura sonA savA mAsA evaM hajAra dramma meM (tAMbA) ATha TAMka chIjatA kama hotA hai| 44. cAra sau aThahattara svarNa kA mUlya cAra sau battIsa kanaka TaMkA, sADhe tepana raupya kA mUlya 60 TakA, 53 nANA mUlya hai| * 45. dramma mUlya hai| AtI hai / 46. sIse kI malI kA mUlya sIse se AdhA hai, usI prakAra phira Daula kharar3a kA bhI samajhanA / tathA lohe se AdhA lokakkara ( kaccA lohA yA kAnti lohA-DhAlA) kA hotA hai| sIse kA bhAva drammaprati teraha tolA aura lohA eka dramma kA bAsaTha tolA ke bhAva samajhanA caahie| eka tole salUNI kA battIsa dramma, kAyaraya (kukarA) cAra tole kA battIsa cAMdI kI kharaDi sose ke parimANa se eka imma meM chaha TaMka arthAt do tolA jasu vannA jaM tullaM taM teNa guNevi kIrae viMDa tulli vihatte vannI vannI bhAe havai tullaM // 15 // [ gaNitasAra tRtIya adhyAya ] isake pazcAt gAthA 25 paryanta svarNa, pakvasvarNa, naSTa svarNa Adi ke hisAba batalAye haiM / Aho! Shrutgyanam
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA ruppaya kaNaya tidhAuya iya tiya muhANa mulla dmmehi| vanniya tulla pamANe sesa du dhAUya TaMkeNa // 47 // nANA muddANa kae jArisu TaMko pamANio hoi| TaMkaNa teNa mulla gaNiyavvaM sayala muddANaM / / 4 / / bhaNisu hava nANavaTai' dammitihi jAma itiya mudde / iya agdha pamANeNaM ittiya muddANa kaI mulaM // 49 / / rAsiM tigAi guNiyaM majjhima hariUNa bhAujaM laddhaM / taM tANa muMda mullaM na saMsayaM bhaNai pherU tti / / 50 // // iti maulyam // 47. cAMdI kI, sone kI aura tRdhAtu (sonA cAMdI tAMbA mizrita) ina tInoM prakAra kI mudrAoM kA mUlya bAna aura tola ke pariNAma se dramma mudrA se hotA hai tathA zeSa dvidhAtu (cA~dI aura tAMbA mizrita) mudrAoM kA mUlya TaMkoM se hotA hai| 48. mudrAmoM kI cAMdI karane para jaise TaMke ke pramANa kI ho usI TaMkA ke hisAba se samasta mudrAoM kA mUlya ginanA cAhie arthAt anya sikke kI so mudrAeM AI unameM se thor3I gAlakara nANaya cAMdI (gA0 11-12) banAkara jima pracalita TaMke ke anusAra dravya baiThatA ho usI TaMke ke anupAta se usakA mUlya samajhanA caahie| 49. aba maiM itane dramma meM itanI mudrA, isa mUlya ke pramANa se itanI mudrAoM kA kyA mUlya huA ? yaha 'nANAvaTa' khuuNgaa| 50. pherU kahatA hai ki pahale rAzi ko tona se guNAkAra kara bIca kA haTA kara jo bhAga mile vahI mudrA kA mUlya hai, isameM saMzaya nhiiN| usa samaya dramma mudrA vizeSa pracalita thI saM0 1380 meM saM0 rayapati ke saMgha dvArA zatrujayatIrtha meM pacAsa hajAra dramma evaM giranAratIrtha meM cAlIsa sajAra dramma AmadanI hone kA ullekha hai| isake pazcAta saM0 1382 meM bhImapallI ke saMgha dvArA khaMbhAta meM 1200) hamma aura zatrujayatIrtha meM pandraha hajAra dramma AmadanI hone kA ullekha hai| ye dramma madrAeM kaI prakAra kI hotI thI, kharatara gaccha gurvAvalI meM ina saba mudrAoM ko "dvivallika dramma" likhA hai| isa mudrA kA ullekha dravya parIkSA meM vevalA nAma se AyA hai| yaha kevala gujarAja meM pracalita thii| nANAvaTa % vibhinna mudrAoM ko vibhinna yA sthAnIya madrAoM meM badalane ke nyApAra ko (nANA-baTAnA) nANAvaTa kahate hai| aise vyApArI 'nANAvaTI' nAma se prasiddha hue| uparyukta 49 vI gAthA kI "gaNitasAra kI 65 vIM gAthA se tulanA kIjiebhaNisu hava nANavaDheM nava muMda lahaMti damma paNavIsaM iya agdha pamANeNaM solasa muMdANa kai mullaM // 65 // Aho! Shrutgyanam
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA atha mudrA yathA savA igavanna dammihi puttaliyA khImalIya cautIse / tolA ikku kajAniya bAvani Adaniya igavanne // 51 // rINI je muddAlaga sa tihA guNacAsi tolao tevi / saDDayAla rUvAI khurAjamo saDDha paMcAse // 52 / / vAliTTa pAu aovama ruppamayA tini hoti tihu tulle / saThTha sau asI catA tolA ikko ya vAvanno // 53 // siri devagiri uvanno siMghaNu tulleNa mAsao ikko| sataraha visuvA saDDhA ruppau tArAya mAsaddho // 54 // annaM jaM ji karAriya khaTTAlaga narahar3Ai rINIya / tahaM sayala diTThi mullu ahavA cAsaNiya aggimuhe // 55 // // iti rUpyamudrA(') // (1) pUtalI khImalI kajAnI AdanI rINI mudrA ruvAI khurAjamI vAliSTa ji 3 51 // 48 // 50 // prati 52 160 vA01 pA01 40 vA01 sIghaNa mudrA 504 tArA mA0 // 702 rINI khaTiyAlaga narahar3Adi karArI ete dRSTi athavA cAsanI pramANe mUlyaM / * 51. putalI mudrA ke 5.1 / draMma, khomalI ke cautIsa, eka tolevAlI kajAnI ke bAvana aura AdanI mudrA kA ikkAvana drama hai| 52. roNI mudrA ke 493, rUvAI ke 482 khurAjamI ke 50 dramma hai ; ve tole vAlI hai| * merI kApI meM isake bAda-gArI tolA 1jai 49" likhA hai jo mudrita meM nahIM hai| hA Aho! Shrutgyanam
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 parIkSA kaNaya maya sIyarAmaM duvihaM saMjoya taha viooyaM ca / daha vanI dasa mAsA abhannaNIyA sapUyavarA / / 56 / / caDakaDiya taha sirohiya aTTI banI sadA caummAsA | tulle kumaru puNevaM aTThI banI dhuvaM jANa / / 57 / / paumAbhihANa muddA vAraha vannIya tassa kaNao ya / tulleNa Taku inako satta javA sola visurvasA (2) 58 (2) vA0 10 sItArAma mAsA 10 1 saMyoga viyogI 1 vAnI 8 caukaDIyA 4| vA0 8 sirohiyA 4 yA0 8 kumaka tidurNAgiri mAsA 4 vA0 12 padamA TaM 1 jatra 7 50110 53. vAliSTa mudrAe~ raupya maya tIna prakAra kI tola vAlI (pAvalI, adhelI aura eka tole kI ) hotI haiM jo prati 52 dramma meM 160, 80 aura 40 AtI haiM / 54. zrIdevagiri meM utpanna sovaNa (1210-1447) mudrA tAla meM eka mAse kI hai| aghamasI ThArA nAmaka mudrA hai inakI cA~do sAr3he sataraha visavA hotI hai| koSTaka ke saMketAnusAra inakA mUlya cAra dramma aura do dramma jAnanA caahie| ; 55. karArI, khaTiyAlaya, rogI narahar3Adi jo anyAnya mudrAe~ haiM una sabako dekhakara najara se athavA agni meM tapA kara cAsanI se parIkSA karanI cAhie / raupya mudrA zeSa huii| 56. sItArAma ko saMyogI aura viyogI do prakAra kI svarNamudrAe~ hotI haiM / ve dasavAna sone kI ora taula meM dasamAsA ( eka bharI) ko haiM ve kevala pUjanIya aura binA bhunAne yogya haiM / 57. caukar3iyA, sIrohiyA aura kumaru' (tribhuvanagiri ke rAjA kumArapAla yAdava kI), ye tInoM svarNa mudrAe~ savA cAra mAsA vajana meM aura AThavAna sone kI haiN| 58. padmA nAmaka mudrA kA sonA bAravAna kA hai aura tola meM eka TaoNka, sAta jI aura solaha visavA hotI hai| 1. karaulI se 24 mIla uttara pUrva meM tribhuvanagiri - vartamAna tahanagaTha hai| isa yAdava rAjA kumArapAla ko yugapradhAna zrIjina dattasUrijI ne pratiboSa kiyA (saM0 1211 se pUrva ) thA / saM0 1252 meM vRddha rAjA kumArapAla se muhamsava gorI ne tribhuvanagiri kA rAjya le liyA thaa| dhojinadattasUrijI kI bhakti karate hue inakA tatkAlIna citra jesalamera bhaMDAra meM vidyamAna hai / Aho! Shrutgyanam
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA devagirI hemaccha savAdasI siMghaNI mahAdevI / ThAkara lohakuMDI aTThI vANakara pauNadasI / / 59 / / khaggadhara cukkharAmA saDDUnavI kesaro ya chaha saDDA | satta jaba dasI vanI kaulAdevo viyANAhi // 60 // je ani pracchu bahuviha yarehi taha mullu tullu najjei / caumAsA dInAro jahiccha vannI NusAri phalo (1) // 61 // // iti svarNamudrA // vANAsIya muddA paumA nAmeNa ikki saya majjhe / tinneva ghAu tulle tolA saitIsa jANeha ||62 || (3) bAlU devagirI mudrA svarNamaya vAnI viurApramANe 10 / siMghaNa 10 / mahAdevI 8 ThANAkara 8 lohakuMDI 9|| rAmabANa 9 // khaGgadhara 6 // kesarI bolIrAma 10 ja 7 kaula devI * dInAru mA0 4 Po 59-60. devagiri kI AchU svarNamudrAeM soMghaNa aura mahAdevI savA dasa bAna kI ThANakara aura lohakuMDI AThavAna kI, vANakara (rAmavANa) paune dasa bAna kI, cokhI rAma (laghara) sAr3he nau bAna kI, kesarI sAr3e chaH bAna kI, kaulAdevI dasa vAna sAta javAna ke sone kI jAnanA / 61. anya bhI bahuta prakAra ke stara kI jinakA mola tola ajJAta ho va cAra mAse vAlI dInAra meM sone kI bAna ke anusAra yatheccha phala jAnanA / svarNa mudrAe~ samApta huii| 62. padmA nAmaka vArANasImudrA meM taula meM tInoM pAtu mile hue hai aura so mudrAe~ tIsa tolA ( arthAt 111 TaoNka) hai| 1. kesarI mudrA kA ullekha hemacandrakRta dvAzraya kAvya meM AyA hai / Aho! Shrutgyanam
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 parIkSA paMca jaba hINa vAraha vannI kaNao ya TaMka igavAlA / chattIsa pramala rupaM taMbaM cautIsa TaMkevaM ( * ) // 63 // ivika paumassa majjhe rupa kaNaya taMva mAsaokikko / satta daha paMca jaba kami na ca ganara vimuvahiyA / / 64 / / iya egi pauma tullo muNijjava visuvaMsa sola TaMku igo / jANeha tassa mullo jaithala uNasaTTi yaha saThThI ( 1 ) ||65|| bhagavA tighAu saMbhava paumA samatulla viviha mullA ya / bhagavaMdasaNiyaM nAme kAriya jiyasatta rAyassa ( ) ||66 // (4) * padamA 100 madhye dhAtu 3 TaMka 111 41 sonA bAnI 11 java 11 copA TaM 36 rUpA cokhA navAtI vizvA 20 TaM 34 tAMbA cokhA amala pradhAna (5) 0 padamA 1 saMtolye TaM 1 java 70 / / / 1 mAsA 1 ja 7 So||| rUpA cokhA || mAsA 1 ja 10 mAsA 1 ja 5 / / 0 4 tA~bA nirmala 14 / / / 1 kanaka cokhA || (6) bhagavA nAnAvidha maulya mudrA 11 toye mAsA 4 jaba 7 bhagavaMta nAme jitazatru nRpa kAritaM // 63. isameM ikatAlIsa TaMka pA~ca jaba kama bArahabAna (11 vAna 11 jana) cIpA jAti kA sonA, chattIsa TaMka zuddha bIsa visavA cA~dI aura cauMtIsa TaMka nirmala tAMbA hai / (phula 41+36+34 = 111 TaMka hue) 64. eka padmA mudrA meM cAMdI, sonA aura tAMbA tInoM dhAtu eka eka mAsA aura usa para kramaza: sAta, dasa, pAMca jo evaM zUnya, cAra, pandraha visavA adhika pAtu hai| isa hisAba se cA~dI eka mAsA 7 java 0 visavA; sonA eka mAsA, dasa java, cAra visavA aura tA~bA eka mAsA pA~ca jaya solaha bisavA hotA hai| 65. eka padmA mudrA tola meM eka TA~ka sAta jo solaha visavA hai jisakA mUlya jayathala mudrA unasaTha yA sATha jAnanA cAhie / 66. sonA, cAMdI aura tobA tInoM dhAtu kI banI huI 11 (koTakAnusAra ) bhagavA mudrA padmA ke samAna taula aura vividha mUlya kI hai| ye bhagavAna kI darzanIya nAmaka mudrA jivANu rAjA ne banavAI thii| Aho! Shrutgyanam
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA mudda vilAI koraM mAsA nava tulli tinni dhAU ya / taMbaM divaDDa mAsaM sesa kaNaya ruppa addhaddhaM // 67 // pauNa ti TaMkA mullaM imassa sesANa kamiNa pAUNaM / jA pAya TaMkao hui ikkArasa mudda tulli samA(") // 6 // mAhovayassa muddA tullo ikkassa saDDa cumaasaa|| saMjoya tinni dhAU pihu pihu nAmehi taM bhaNimo // 69 / / ruva kaNaya guja cau cau taMbau guNavIsa vIravaMmo y(")| mullu cauvIsa jaithala* hIrAvaMmassa vAvIsaM(') // 7 // (7) vilAIkora mudrA 11 tolye| mAsA 9 mUlye TaMkA 52 / / 2 / / 2 / 32 1 1 // 31 // 500 500 5.1 (8) 24 vIravaramu mAsA 4 // tRdhAtu * sonau . rUpau / trAMbA 0 rAtI 4 . rAtI 4 rA0 19 (9) 22 hIrAvaramu mAsA 4 // tRdhAtu * sonau rUpau tAMbA * 0rA0 3 // rA0 3 // 19 // 67. vilAIkoramudrA tIna dhAtu ko taula meM nau mAsA hai, jisameM DeDha mAsA tAMbA aura zeSa cAMdI aura sonA AdhA-AdhA arthAt paune cAra mAsA cAMdI aura Sone cAra mAsA sonA hai| koSThakAnusAra inakI mudrA gyAraha samajhanI caahie| 68. inakA mUlya paune tIna TaMkA aura avaziSTa dasa kA pAva pAva TaMkA kama karate pAva TaMkA rahA / ye gyAraha mudrAeM taula meM barAbara haiM / arthAt 2 / / / , 20, 21, 2, 13, 1zA, 11, 1, om, or, 0 / TaMkA huaa| 69. mahovA kI madrAeM taula meM eka sADhe cAra mAsA kI aura sonA, cA~dI, tAMbA tInoM ghAtu mizrita haiM jinheM maiM pRthaka pRthak nAmoM se kahatA huuN| 70. vIravarma deva (caMdela) ko mudrA meM cAra-cAra ratto sonA, cAMdI aura unnIsa rattI tAMbA hai usakA mUlya bAIsa jayathala hai (koSTakAnusAra sonA 33, cAMdI 33 aura tAmra 193 rattI hai|) usa samaya jayathala yA jItala pracalita mudrAe~ thI, kharatara gaccha-yugapradhAnAcArya gurvAvalI meM saM0 1375 meM kalikAla kevalI zrIjinacaMdasUri ke samaya phalodI tIrtha meM mahattiyANA seDhU dvArA bAraha hajAra dekara mantripada grahaNa evaM anya saba milAkara tIrtha meM tIsa hajAra jaithala Aya hone kA ullekha hai| hastinApura tIrtha meM bIsa hajAra jaithala dekara Tha0 devasiMha dvArA indrapada grahaNa, Tha0 harirAja dvArA:AmAtya pada grahaNa karane aura isa tIrtha meM kula milAkara DeDha lAkha jayathala AmadanI hone kA ullekha hai| Aho! Shrutgyanam
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA taMbu aDhAi mAsA ruppu suvanno ya ikku ikko ya / tiyaloyavaMma mullaM chattIsaM() viviha bhojassa (') / 71 / / vallaha tiya kami dhAU rupya kaNaya guMja aTTha paNa ahuttheN| taMbu bhava11 satara17 vIsaM20 mulle cAlIsa tosa vAsa dhuvaM(12) // 72 // // iti tridhAtu mizrita mudrAH / / atha dvidhAtu mudrA:je tolA je mAsA ji TaMka ullaviya sabala muddehi / taM sayamajhe ruppau jANijjahu sesa taMvo ya // 73 // khurasANa desa saMbhava cinhakkhara pArasIya turukI ya / taMbaya ruppa dudhAU imehi nAmehi jANeha // 74 / / (10) 36 trilokavaramu 1 mAsA 4 // mA0 * mA 1 sonamA 1 rUpaumA 2 // tAMbA (11) * bhoja nAnA taulya vividha mUlya * tRdhAtu saMbhava (12) vAlambha sonA rUpA 40 1 rA.8 . rA.8 301 rA. 5 rA.5 20 1 rA. 3 // rA. 3 // mAsA 4 // 4 // tAMbA rA. 11 rA. 17 rA. 20 71. triloka varmA kI mudrA meM DhAI mAsA tAmra aura eka-eka mAsA sonA cAMdI hai jisakA mUlya chattIsa jItala aura bhoja kI mudrAoM meM vividha hai| koSTakAnusAra bhoja kI mudrAe~ tridhAtu kI nAnA taula evaM vividha mUlya kI thiiN| 72. vallabha (vAlaMbha--vallaha) mudrA tIna prakAra kI hotI hai jinameM sonA, cAMdI donoM barAbara ATha, pAMca, sAr3he tIna rattI evaM tAMbA 11,70,20 rattI hai| arthAt saba milA kara sAr3he cAra, sAr3he cAra mAsA tInoM meM barAbara vajana huA aura mUlya kramaza: cAlIsa, bosa bora bIsa jItala haiN| ||tiin dhAtuoM kI mizrita mudrAeM samApta huii| aba do ghAtu kI mudrAeM : 73. samasta mudrAoM meM jitanA tolA jitanA mAsA aura jitane TaMka kahe haiM utanI pratizata cAMdI aura avaziSTa tAmra jAnanA / 74. khurAsAna deza kI nirmita mudrAoM meM pArasI aura turkI cinhAkSara rahate haiM, jinameM tAMbA aura cAMdI do dhAtu haiN| inake nAma isa prakAra jAno Aho! Shrutgyanam
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA bhai ya ega TippI sikaMdarI kurulukI palAhaurI / sammosIya lagAmI peri jamAlI masUdIyA ||75 // saya mudda majjhi rupyau ti cau ti du igega du du iga du tolA / suna ti3 suna0 6 2 savApaNa 5 62 saDhanava9 // pauNa duimAsA // 76 // cautIsaM tevIsaM cautIsiMgayAla prasI saTThi kame / igayAla sattayAlaM paNapanna'DayAla TaMkikke (1) // 77 // // iti khurasANImudrAH / vivaraNaM yaMtreNAha- (13) 34 bhai mudrA 23 inaTIpI 34 sikandarI 41 kurulukI 80 palAhaurI 60 samosI 41 lagAmI 47 perI 55 jamAlI 48 masUdI karArI 100 madhye rUpA 100 madhye rUpA 100 madhye rUpA 100 madhye rUpA 100 madhye rUpA 100 madhye rUpA 100 madhye rUpA 100 madhye rUpA 200 madhye rUpA 100 madhye rUpA to. 3 mA 0 to. 4 mA 3 3 mA. 0 2 mA. 6 1 mA. 2 1 mA. 50 2 mA. 6 2 mA. 2 1 mA. 9 / / 2 mA. 1 / / 75. bhaMbhai, eka TippI, sikaMdarI, kurulukI, palAhorI, samosI, lagAmI, perI, jamAlI aura masUdI / 76. sau mudrAoM meM cAMdI tIna, cAra, tIna, do, eka, eka, do, do eka, do tolA evaM zUnya tIna, zUnya, chaha, do, savA pA~ca, chaha, do, sAr3he, no, paune do mAsA kramaza: hai / arthAt so maMbhaI mudrA meM tIna sonA, igaTippI meM cAra tolA tIna mAsA, sikaMdarI meM tIna tolA, kurulukI meM do tolA chaH mAsA, palahorI meM eka tolA do mAsA, samosI meM eka tolA savA pAMca mAsA, lagAmI meM do tolA chaH mAsA, pero meM do totA do mAsA. jamAlI meM eka holA sAr3he nau mAsA aura masUdI meM do tolA paune do mAsA cA~dI hai| assI, sATha, ikatAlIsa, saiMtAlIsa, arthAt bhaMbhaI, eka TaMke kI potIsa, palAhorI assI samosI sATha, lagAmI Aho! Shrutgyanam 77. cauMtIsa, teIsa, cauMtIsa ikatAlIsa, pacapana aura ar3atAlIsa mudrAe~ eka TaMka kI AtI hai| igaTippI teIsa, sikaMdarI cauMtIsa kurulakI ikatAlIsa, ikatAlIsa perI saitAlIsa, jamAlI pacapana, masUdI ar3atAlIsa AtI hai| 1 khurAsAnI mudrAe~ samApta huI, yaMtra se vivaraNa jAno /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 dravyaparIkSA avadullI taha kutulI tulli savApaNa dumAsiyA mulle / saTTi asI taha rUppaM dudu jaba cau sola vivakamme (4) // 78 // // iti aThanArImudrAH // vikkama nadi bhaNimo gojiggA auNatosa tola ruvA / daurAhA paNavIsaM savA hame aTha caDha mulle / / 79 / / bhImAhA chavvIsa tolA mAsadgha cAri TaeNkikke / coro morI tolA paNavIsaM mulli cAri savA ||80|| karaDa taha kummarUvo kAlAkaccari ya chakka kari mulle / rAya manjhi aTTamAsA sataraha tolA ya salu rupyaM (1) // 81 // " // iti vikramArkamudrAH // (14) (15) 0 abadullI * kutulI 0 gojigA 0 daurAhA 0 bhImAhA * corImorI 1 mAsA 5 / 1 mAsA 2 madhye rUpA java 254 pra. 60 madhye rUpA java 1 // // pra. 80 100 madhye rUpA tolA 29 mAsA 9 prati 3 // 100 madhye rUpA tolA 25 mAsA 3 prati 4 100 madhye rUpA tolA 26 mAsA 0 // prati 4 100 madhye rUpA tolA 25 mAsA * prati 4| 100 madhye rUpA tolA 17 mAsA 8 prati 6 kUrmarUpI 100 madhye rUpA tolA 17 mAsA 8 prati 6 0 kAlAkacAri 100 madhye rUpA tolA 17 mAsA 8 prati 6 * karaDa 0 78. abdulI aura kutulI savA pA~ca aura do mAsA taula meM inakA mUlya sATha bara assI eka TaMke meM AtI hai| inameM do jo pAra visavA tathA do jo solaha vivA kramazaH bI hai / aThanArI mudrA samApta huI 79. mahArAjA vikramAditya kI mudrAoM kA varNana karatA hU~ - (eka sau ) gojigA meM unatIsa DholA nI mAyA cAMdI aura eka TaMke kI sAr3he tIna ke bhAva tathA daurAhA eka sau meM pacIsa tolA tIna mAsA cA~dI va TaMka ke cAra ke bhAva hai / 80. bhImAhA eka sau meM chambIsa tolA AdhAmAsA evaM eka TaMke kI cAra ke bhAva he porImorI meM pacIsa tolA cA~dI aura Take kI savA cAra ke bhAva hai| 81. karaDa, kUrmarUpI aura kAlAkacAre tInoM mudrAe~ TaMke kI chaH ke bhAva hai evaM eka sau meM sataraha dolA AThamAsA cA~dI nizcita rUpa se hai| vikramAditya kI mudrAeM samApta huii| Aho! Shrutgyanam
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIkSA 3 gujjaravaikSa rAyANaM bahuviha muddAi viviha naamaaii| tANaM ciya bhaNimohaM tullaM mullaM nisAmeha // 2 // kumara ajaya bhImapUrI lUNavasA ruppu TaMka paNavannA / paMca nava visuva mullo tullo caumAsa tera javA // 83 / / vIsalapurIya chaha kari kuNDe gugguliya TaMka pnnaasN| Dullahara panara tolA ahaTTa mAsA cha saDDa kare // 4 // ajjuNapurIya tolA vAraha saDDAya mulli aTTa kre| kaTTAriyA cauddasa tolA mAsA ti satteva (") 1 // 8 // (16) 5 / 4 kumarapurI 100 madhye tolA 18 mA04 5 / 4 ajayapurI 100 madhye tolA 18 mA.4 5 / 4 bhImapurI 100 madhye tolA 18 mA04 5 / 4 lAvaNasApurI 100 madhye tolA 18 mA0 4 8 arjunapurI 100 madhye tolA 12 mA0 6 6 vIsalapurI 100 madhye tolA 16 mA08 1 kuMDe 1 gUgale 6 // Dolahara 100 madhye tolA 15 mA0 3 // 7 kaTAriyA 100 madhye tolA 14 mA0 3 82. gUrjarapati rAjAoM kI vividha nAmoM kI bahuta prakAra kI mudrAeM haiM, unakA tola mola maiM kahatA hU~, suno ! 83. kumarapurI, ajayapurI, bhImapurI' aura lAvaNavasApurI eka sau mudrAoM meM cAMdI pacAvana TaMka arthAt aThAraha tolA cAra mAsA hai| yaha pAMca aura nau vizvA ke bhAva hai aura taula meM pratyeka cAra mAse kI hotI hai| 84. vIsalapurI kuMDe aura gUgale mudrA cha: ke bhAva evaM so mudrAoM meM pacAsa TAMka arthAt solaha tolA ATha mAsA cA~dI tathA Dolahara mudrA eka sau meM pandraha tolA sADhe tIna bhAsA cA~do va sADhe chaH ke bhAva hai| 85. arjunapurI mudrA so meM sADhe bAraha tolA cA~dI aura ATha ke bhAva hai evaM kaTAriyA meM pratizata caudaha tolA tIna mAsA cA~dI va sAta ke bhAva hai| ___* gUrjarezvara kumArapAla, ajayapAla, bhImadeva, lavaNaprasAda vIsaladeva, arjunadeva Adi rAjAoM kI mudrAoM kA yahAM varNana hai| 1. bhImapuro mudrA kA ullekha purAtanaprabandha 10 33 meM vasAha Abhar3a prabandha meM AyA hai| ye drama yA drAma ke prakAroM meM se hI thI 10 34 ke mahaM AMvA ke prabandha meM giranAra kI padyAoM ke nirmANa meM 63 lAkha bhImapurI drama vyaya karane kA ullekha hai| pu065 meM vastupAla tejapAla prabandha meM tIna sau battIsa karor3a caurAsI lAkha sAta hajAra cAra sau caudaha lohar3iyA athavA ikAAgalA bhImapurA drama vividha puNya kAyoM meM vyaya karane kA ullekha hai| 2. agale pRSTha para Aho! Shrutgyanam
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA nava kari asapAlapurIgArasa tolA aDDAiya maasaa| sAraMgadeva naravai tassa imaM saMpavakkhAmi // 86 // soDhalapurI cha tolA mAsA aTTeva mullu pannarasA / paNamAsA dahatolA dasa kari lAkhApurI jANa / / 7 / / gavikA ya paMca tolA ruppau sayamajjhi vIsa kari mulle / paDiyA rajjapalAhA solaha kari cha tola ahuTTha mAsA // 8 // vevalaya saDDa solasa ruppu cha tolA ya mAsao punno| iya ittiyANa tullo mAsA paMceva ikkikko(7)||89|| aTTha karivi saTTa sayA tolA saDhavAra tulli mAsahuThA / dasa tola satta mAsA varAha nava saDaDha TaMkINa / / 90 // 9 AsapAlapurI 100 madhye tolA 11 mA0 2 // 15 soDhalapurI 100 madhye .. tolA 6 mA08 10 lAkhApurI 100 madhye tolA 10 mA0 5 20 gavikAH 100 madhye tolA 5 mA0 0 16 par3iyA 100 madhye tolA 6 mA0 3 // 16 rajapalAhA 100 madhye tolA 6 mA0 // 16 // vevalA 100 madhye tolA 6 mA0 / 86 AsapAlapurI mudrA nau ke bhAva hai usameM gyAraha tolA aura DhAi mAsA cA~dI hai / ye narapati sAraMgadeva ko mudrAeM haiM jinakA varNana karatA huuN| 87. soDhalapurI meM pratizata cha: tolA aura ATha mAsA cAMdI hai evaM pandraha ke bhAva hai| tathA lAkhApurI meM pratizata dasa tolA pAMca mAsA cA~dI aura dasa ke bhAva hai| 88 eka sau gavikA mudrA meM pAMca tolA cA~do evaM bIsa ke bhAva hai| paDiyA aura rajapalAha mudrAoM meM cha: tolA sADhe tIna mAsA cA~do hai aura ve solaha ke bhAva hai| 89. vevalA mudrAoM meM cha: tolA aura pauna mAsA cAMdI hai aura ve sADhe solaha ke bhAva hai| ye taula itano (sI mudrAoM ko cA~do) kA hai, eka eka mudrA tola meM pAMca mAse kI hai / arthAt avaziSTa bhAga tAmra kA hai| inakA mUlya pratizata dravya cA~dI ke hisAba se hI hai| 90. sAThasayA mudrA meM pratizata bAraha tolA cha: mAsA cA~dI hai aura taula meM sADhe. tIna mAse kI hai aura prati TaMkA ATha ke bhAva hai| varAha mudrA meM dasa tolA sasta mAsA pratizata cA~dI aura TaMke ko sAr3he nau ke bhAva hai| ---------- - 2. laNasApurIyadrama mudrA :--jAbAlipura ke samarasiMha ke putra cAhamAna udayasiMha ke tIna bhAI sAmantasiMha anaMtapATha aura vilokasiMha dAtAra aura zUravIra the| rAjA ke die hue grAsa se atRpta ve dhavallaka meM vIravavala ke pAsa sevA karane ge| vetana pachane para unhoMne luNasApurIya dramma lakSa lakSa prativyakti mAMgA thaa| [prabandhakoza pR0 105] Aho! Shrutgyanam
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaparIkSA vAraha saDDha kareviNu tolaTTha ruvA vinAikA cNdii| kanhar3apurI cha saDDhA kaNu panaraha tola ahuTha masA // 91 / / vANa igavIsa tolA adhamAsau ruppu paMca igi TaMke / machavAha chakari solaha tolA mAsaTTa ruppu sae(") // 12 // cautIsA paitIsA chattIsA taha ya sattatIsA ya / mAlavapuri chArIyA cAsaNie mullu eyANaM // 93 // // iti gurjarI mudrAH // mAlaviya caukkaDiyA tolA aTThAya saDDha vAri kare / diupAlapurI panaraha tolA paNa mAsa chaha saDDhA / / 94 / / kuNDaliyA chaha tolA pauNa cha mAsA ya mulli pannarasA / mAsaTTapaca tAlA vAraha java kaliyA satara / / 9 / / (18) 8 sAThasayA 100 madhye tolA 12 // mA. 3 // 9 // varAhamuMda 100 madhye tolA 1. mA. 7 12 // vinAyakA 100 madhye tolA 8 mA. . 6 // kAhaDapurI100 madhye tolA 15 mA. 3 // 5 vANamudrA 100 madhye tolA 21 mA. / / 6 machavAhA 100 madhye tolA 16 mA. 8 91. vinAyakAcaMdI mudrA meM pratizata ATha tolA cA~dI aura TaMke kI sAr3he bAraha ke bhAva hai / kAnhar3apuro mudrA meM cA~dI panaraha tolA pratizata hai; yaha sAr3he chaH mudrA prati TaMke ke mUlya kI hai aura taula meM pratyeka sAr3he tIna mAse kI hai| 92. vANamudrA meM pratizata ikkIsa tolA aura AdhA mAsA cAMdI va pAMca ke bhAva hai| machavAha mudrA meM pratizata solaha tolA ATha mAsA cAMdI evaM usakA mUlya TaMke kI cha: ke bhAva se hai| 93. cauMtIsA, paiMtIsA, chattIsA va saiMtIsA, mAlavapurI chAriyA ina mudrAoM kA mUlya cAsanI ke anusAra jAnanA caahie| gUrjarI mudrAe~ samApta huii| 94. mAlavA kI caukar3iyA mudrA meM pratizata ATha tolA cA~dI va sAr3he bAraha ke bhAva hai| diupAlapurI meM pandraha tolA pAMca mAsA cAMdI aura sAr3he cha: ke bhAva hai| 65. kuMDaliyA mudrA meM pratizata cha tolA, paune chaH mAsA cA~dI hai aura pandraha ke bhAva hai| kauliyA mudrA meM pAMca tolA ATha mAsA bAraha jo cA~dI hai aura vaha sataraha ke bhAva hai| Aho! Shrutgyanam
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 pratyaparIkSA vAvIsa TaMka davvo teraha saDDhA chaDulliyA hoMti / lakkI tuMgaDa paNa tolA tiyamAsa cauvIsaM (uNavIsa ? ) ||96 / / iya ittiyANa tullaM caumAsA daha javA havaMti dhuvaM / jAnIyA cittauDI vIsaM dabdo ya paNa tolA ( 9 ) // 9 // janakariyA galahuliyA vAvosaM tIsa mullu taha davvo / kami cAri tini tolA cha java caummAsa caumAsA / / 98 / / mAsa ikku tolau ruppo ya khAlagA ya chappannA / sivagaNaya paMcahatari mulli savA tolao ruppo // 99 // 19. prati nAma 100 madhye rUpA to0 mA0 tolye TaM0 java 12 // caukaDiyA 8 1 10 6 // diupAlapurI 15 1 10 15 kuMDaliyA 6 1 10 17 kauniyAmudra 5 10 13 // chaliyA 10 10 19 rolako togaDa 20 jAnIyA citaur3I 5 0 5 50 raha 1 Aho! Shrutgyanam k 1 96. chaDuliyA mudrA meM pratizata bAIsa TAMka arthAt sAta tolA cAra mAsA cA~dI hai aura vaha prati TaMkA sAr3he teraha ke bhAva kI hai / selakI togar3a mudrA meM pAMca tolA tIna mAsA cA~dI hai tathA vaha unnIsa ke bhAva hai 97. ina itanI mudrAoM kA taula pRthak pRthak evaM TaMka arthAt cAra mAsA aura dasa jo nizcita hai| jAnIyA cittor3I mudrAoM meM pratizata pA~ca tolA cA~dI hai aura vaha prati TaMkA bIsa ke bhAva hai| 98. jakAriyA mudrA meM pratizata cAra tolA, sAr3he cAra mAsA cAMdI hai aura vaha bAIsa ke bhAva hai| gahUniyA mudrA meM pratizata tIna DholA cAra mAsA cAMdI aura vaha prati TaMke tIsa ke mUlya kI hai| 99. khAnagA muddA meM pratizata eka tolA tIna mAsA cA~dI hai aura vaha prati TaMke chappana AtI hai| zivagaNaM mudrA meM pratizata eka tolA tIna mAsA cA~dI hai aura vaha deke kI pacahattara ke bhAva kI hai /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA caudasa savA caudasI tolA vapaDAya malita sattakare / siha coramAra maluvA teraha tolA va satta satta savA ( 2 ) // 100 // // iti mAlavImudrAH // cAhaMDI tini kamaso duuttarI aMkakI purANI ya / viti du tola dahati daha mAsa'DavIsa vatIsa paNatIsaM // 101 // Asaliya satarahuttari du tola chammAsa davva cAlIsaM / AsallI ThegA mahi cha TaMka kaNu mulli pannAsaM // 102 // prAsaliya naviya tulle sataraha tolA savAya igi TaMke / TaMka aDhAI rupyau saya majjhe bIsa mAsAya // 103 // // iti nalapuramudrAH (") || (20) prati mAmAni 22 jakArIyA nAma 30 galahUliyA 56 khAlagA mudrA 75 sivagaNA 100 madhye rUpA to0 mA0 tolye TaM0 100 madhye 4 4 // " zata 1 madhye zata 1 madhye 1 7 vApaDA nAma mudrA madhye 7 malItA nAma mudrA madhye 7 sIhamAra nAma mudrA ma0 7 coramAra nAma 100 ma0 (21) pra0 28 cAMDI dukhattarI pra0 32 cAMhaDI AMkakI pra0 35 cAMhaDI purANI pra0 40 AsalI satarahotarI pra0 50 AsalI u~gA 4 8 3 1 14 14 13 1 13 0 1 100 madhye to0 3 mA0 10 100 madhye to0 3 mA0 3 100 madhye to0 2 mA0 10 madhye to0 2 mA0 6 100 madhye to0 2 mA0 pra0 17 AsalI navI ThekA 1 prati tulita tolA 171 madhye rUpA tolA 2|| sata 1 madhye rUpA to 5 (1) 0 3 0 0 0 Aho! Shrutgyanam 1 Wu 100. cApar3A meM pratizata caudaha tolA cAMdI hai aura vaha sAta ke bhAva hai / malItA mudrA meM pratizata caudaha tolA tIna mAsA cAMdI hai aura vaha sAta ke bhAva hai| sIhamAra aura coramAra maluvA ( mAlavI) mudrAoM meM pratizata teraha tolA cAMdI haiM aura unakA mUlya sAta aura savA sAta ke bhAva se hai (koSTakAnusAra sAta hai ora ami tInoM kA pratyeka kA tIla eka eka TaMka arthAt cAra cAra mAsA likhA hai ) / mudrita koSTaka meM manItA kA prati 10 likhA hai para dravya ke hisAba se va mUla mAyA meM bhI sAta hI hai / mAlavI mudrAeM samApta huI / } 101. cAMDI mudrA tIna taraha kI duottarI aMkakI, purANI hai jo tIna tolA dasa mAsA kI dubottarI aThAisa prati TaMke ke bhAva hai / aMkakI mudrA meM pratizata tIna tolA tIna
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 dravyaparIkSA caMderiyassa muddA mulle kolhApurIya chaha saDDA / panaraha tolA satihA tulle cau visuva TaMku igo / / 104 / / saDDaThTha saDDa vAraha tolA jIrIya hIriyA syge| vAra? karivi su kame TaMkai ikke viyANeha / / 10 / / davva aDhAI tolA akuDA saya majjhi mullu cAlIsA / jaita aDa mAsa nava java davvo mulleNa divaDha sayaM // 106 / / saThTha sau vIra TaMkai java teraha satta mAsa saya mjhe| lakkhaNa savA cha mAsA ruppu sae mullu asI sayaM // 107 // rAma du java caumAsA dunni sayA mulli TaMkae ikke / vavvAvarA masINA khasaraM ca sayaM navai ahiyaM / / 108 / / // iti caMderikApurasatkamudrAH(21) / / (22) pra. 6 // kolhApurI 100 madhye to0 15 mA0 4 java . pra. 12 joriyA 100 madhye to0 8 mA06 java . pra. 8 hIriyA 100 madhye to0 12 mA0 6 java . pra0 40 akuDA 100 madhye ____ to02 mA06 java . pra0 150 jaita 100 madhye 100 madhye to0 0 mA08 java 9 pra0 160 vIramuMda 100 madhye to00 mA97 ja0 13 pra0 18. lakSmaNI 100 madhye to.. mA06 ja0 4 pra. 200 rAma 100 madhye to.. mA0 4 ja. pra. 190 vanvAvarA 100 madhye to0 0 mA0 5 ja. pra0 190 masINA 100 madhye to00 mA0 5 ja. pra0 190 khasara 100 madhye to0 . mA0 5 ja. 8 iti caMderikApuramudrAH mAsA cAMdI hai aura vaha battIsa ke bhAva hai| purANI mudrA meM pratizata do tolA dasa mAsA cAMdI hai aura vaha TaMke kI paitIsa ke bhAva hai| 102. AsalI satarahotarI mudrA meM pratizata do tolA cha: mAsA cAMdI hai aura prati TekA cAlIsa ke bhAva mUlya hai| AsalI TheMgA mudrA meM pratizata cha: TaMka arthAt do tolA cAMdI hai| yaha TaMke kI pacAsa ke bhAva hai| 103. nayI mAsalI ThekA mudrA eka TaMke kI savA sataraha ke bhAva hai DhAI TAMka cA~dI aura sau meM bIsa mAsA (? pA~ca tolA yA 60 mAsA) cAMdI hotI hai| 104. caMderI kI mudrAoM meM pratizata cA~dI pandraha tolA cAra mAsA hai usakA mUlya TaMke kI sADhe cha: ke bhAva hai| eka mudrA kI tola eka TaMka cAra visavA hai| 105. jIriyA mudrA meM ATha tolA cha: mAsA, hIriyA meM bAraha tolA chaH mAsA, pratizata mudrA meM, cA~dI, aura eka TaMke kI jIriyA bAraha aura hIriyA ATha ke bhAva hai| Aho! Shrutgyanam
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaparIkSA jAlaMdharI vaDhohiya jaitacaMdAhe yaM rUpacaMdAhe / ruppa cau tinni mAsA divaDha sayaM du saya TaMkikke // 109 // tina saya ikki TaMke sosaDiyA hui tiloya caMdAhe / saMtiurIsAhe purNa cArisayA ikki TaMkeNaM // / 110 / / // iti jAlaMdharI mudrA : ( 23 ) // aya DillikAsatkamudrA yathA- aga maNappalA he pithaupalAhe ya cAhar3apalAhe / saya majbhi TaMka solaha ruppau uNavIsa kari mullo // 111 // // etA mudrA rAjaputra tomarasya (24) / / rUpA to0 0 (23) pra0 150 jaitacaMdAhe pra0 200 rUpacaMdA he pra0 300 trilokacaMdAhe pra0 400 sAMtiurIsAhe (24) prati nAmAni mudrAnA 19 aNagapalAhe 19 19 19 madanalA pithaupalA he cAhA he 100 madhye 100 madhye 100 madhye // madhye 27 sata 1 madhye rUpya tolA mAsA sata 1 5 sata 1 5 sata 1 sata 1 11 31 11 " " 21 11 mA0 4 3 Aho! Shrutgyanam Dian 106. akur3A mudrA meM pratizata do tolA chaH mAsA cAMdI evaM yaha TaMke kI cAlIsa ke bhAva hai / jaita mudrA meM pratizata ATha mAsA no java cA~dI hai aura yaha eka TaMke meM DeDha sau ke bhAva hai| 107. vIra nAmako mudrA meM pratizata sAtamAsA teraha jo cAMdI evaM yaha prati TaMkA eka sau sATha AtI hai / lakSmaNI mudrA meM pratizata chaH mAsA cAra jo cA~dI hai aura eka so assI ke bhAva hai / 108. rAma nAmaka mudrA meM pratizata cAra mAsA do jo cAMdI aura do sau ke bhAva hai| bAvarA' nAmaka sau mudrA meM masINA nAmaka sau mudrA meM tathA khasara nAmaka so mudrA meM pA~ca mAsA ATha jo cAMdI tInoM meM barAbara hai tathA prati TaMkA eka sau nambe ke bhAva hai| canderikApura sambandhI mudrA samApta huI / 109. jAlaMdharI vaDohiya mudrAeM 'jaitacaMdA he' aura 'rUpacaMdA he' haiM / jaitacaMdAhe mudrA meM pratizata cAra mAyA cA~dI hai aura eka sau pacAsa ke bhAva hai| rUpacaMdAhe mudrA meM pratizata tIna mAsA cAMdI hai aura TaMke kI do sau ke bhAva hai / 1 banyAvarA. masINA aura khasara mudrAoM kI pratiyAta cA~dI kA pramANa mUlayAcA meM na hokara koSTaka meM hai /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ avyaparIkSA sUjA sahAvadINI taheva mahamUda sAhi caukaDiyA / TaMka cauddasa ruppau saya majjhe mulla igavIsaM / / 112 / / kaDagA saravA makhiyA savA cha tolA ya ruppu sola kare / kuMDaliyA paNa tolA cha mAsa aTThAra igi TaMke / / 113 / / churiyA jagaDapalAhA cautAla du mAsa rupyu paNavIsaM / dakaDITegA ahiyA igi mAsai ruppi tevIsaM // 114 / / kuvvAicI jajarI taha ya pharIdIya parasiyA mjjhe| dasa mAsA tiya tolA mulle TaMkkikki chanvIsA // 11 // cauka kuvAcIya vaphA savA ti tolA ya mulli igtiisaa| satihAya tinni tolA khakAriyA tIsa kari jANa / / 116 // 110. sIsar3iyA mudrA tilokacaMdAhe kA bhAva TaMke kI tIna sau kA hai tathA sAMtiurI sAhe mudrA kA bhAva cAra sau kA mUlya eka TaMkA hai| jAlaMdharI mudrA samApta huii| aba dillI kI mudrAeM isa prakAra hai : 111. aNagapalAhe, madanapalAhe', piyaupalAhe aura cAhar3apalAhe nAmaka cAra mudrAeM haiN| ina cAroM prakAra kI mudrAoM meM pratizata solaha TAMka arthAt pA~ca tolA cAra mAsA cAMdI hai evaM unakA mUlya prati TaMke pacIsa ke bhAva hai| ye mudrAeM tomara rAjapUtoM kI huI / 112. sUjA, sahAbuddInI, mahamUdasAhI aura caukar3IyA mudrA meM pratizata caudaha TAMka arthAt cAra tolA AThamAsA cA~dI hai aura unakA mUlya prati eka TaMke kI ikkIsa ke bhAva hai| 113. kaTakA, saravA, makhiyA mudrA meM cha: tolA tIna mAsA cAMdI hai aura solaha ke bhAva hai| evaM kuMDaliyA mudrA meM pAMca tolA cha: mAsA cA~dI hai aura TaMke kI aThAraha ke bhAva hai| 114. churiyA, jagaDapalAhA mudrA meM cAra tolA do mAsA pratizata cAMdI hai aura vaha Teke ko pacIsa ke bhAva hai| dukar3iyA TheMgA meM eka mAsA adhika arthAt cAra tolA tIna mAsA cAMdI hai evaM teIsa mudrA prati TaMkA kA bhAva hai| 115. kucAIcI, jajIrI, pharodo aura parasiyA mudrA meM pratizata tIna tolA bakSa mAsA cAMdI hai evaM TaMkA kI chabbIsa ke bhAva hai| 116. cauka, kuvAciya, vaphA mudrA meM savA tIna tolA cA~dI hai evaM vaha ikattIsa ke bhAva hai| khakAriyA meM tIna tolA cAra mAsA pratizata cAMdI hai aura vaha prati rupaye kI tIsa ke bhAva hai| 1. dillIzvara madanapAla tomara ko saM0 1223 meM maNidhArI zrIjinacaMdrasUrijI ne pratibodha diyA thaa| vizeSa jAnane ke lie "yugapradhAnAcArya muvisI" aura "maNidhArI zrIjinacaMdrasUri" dekhanA caahie| Aho! Shrutgyanam
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA uNatIsa nivadevI mulle tolA ti saGgha cumaasaa| ghamaDAha jakArIyA ahuTTa tolA'DavIsa kre||117|| paDhamA alAvadINI sayagA samasIya cAri TaMka savA / igasaThThi ikki TaMkai sattari cau TaMka momiNiyA // 11 // duka selA paMca ravA tolA tiya divaDha mAsao ruppo| battIsa karivi mulle TaMkai ikke viyANijjA // 119 / / titimIsi kumvakhANI khalIphatI adhacaMdA sikNdriiyaa| nava TaMka ruppu mulle cautIsa karevi iya samasI 120 // samasaddINa suyANaM rukuNI perojasAhi paNatIsaM / taha bArasuttarI puNa iga mAsA hINa tiya tolA // 121 samasadi suyA sadIyA tassa radI dunni DhillIya buduvaa| saDha sola pauNa teraha TaMkaka uNavIsa igatosA // 122 / / navagA paNagA maujI* mAsA nava saDDa tolao ikko| paNapanna solahutarI dui tolA mulli paMcAsaM / / 123 // 117. nIva devI mudrA meM tIna tolA sADhe cAra mAsA pratizata cA~dI hai evaM vaha unatIsa ke bhAva hai tathA dhamaDAhA jakAriyA mudrA meM tIna tolA cha mAsA cAMdI va TaMke kI aThAIsa ke bhAva hai| 118. prathama alAvadInI satakAsamaso mudrA meM savA cAra TAMka arthAt eka tolA pAMca mAsA pratizata ropya evaM eka TaMke-rupaye kI ikasaTha ke bhAva evaM mominIalAI meM cAra TAMka arthAt eka tolA cAra mAsA cA~dI va TaMke kI sattara ke bhAva hai| 119. dukaselA, paMcaravA (selA samasI) mudrA meM pratizata tIna tolA DeDha mAsA cA~dI hai vaha eka rupaye kI battosa ke bhAva jAnanA / 120. titimIsI, kuvvakhAno, khalIphatI, adhacaMdA, aura sikandarI mudrAoM meM pratizata nau TAMka arthAta tIna-tIna tolA raupya evaM cautIsa ke bhAva ye samasI haiN| 121. samasuddIna ke putroM kI rukanI, perojasAhI aura bArahottarI mudrA meM pratizata do tolA gyAraha mAsA cA~dI evaM prati TaMkA paiMtIsa ke bhAva hai| 122. samasadI kI putrI radiyA (rajiyA begama) kI radI mudrA dillI aura badAyUM kI ubhaya TakasAloM kI hai| radI DhillikA meM sADhe solaha TAMka arthAt pAMca tolA cha: mAsA aura budovA meM paune teraha TAMka arthAt cAra tolA tIna mAsA pratizata cAMdI hai| dillI kI mudrA TaMke kI unnIsa va badAyU~ kI prati TaMkA ikatIsa ke bhAva hai| 123. navakA aura panakA nAmaka maujI muhAmoM meM pratizata eka tolA sADhe nau * maujuddIna baharAmazAha (san 1240-2) Aho! Shrutgyanam
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 dravyaparIkSA uNacAsa panarahutarI duI tolA isku mAsao rupo / chakA du tola du mAsA saItAla maujjiyA evaM / / 124 / / perojasAhi naMdaNa alAvadINassa evaM muddaaii| valavANIva ikaMgI aDDA tiga TaMka mulli prasI // 125 // valavANi vAmadevI tissUliya caukIya sagavanA / mulle divaDDu tolau saya majjhe dabu nAyavI // 126 // terasaI maruTTI navai karivi ikku tolao ruppo / ucca mUlatyANI navamAsA ruppu tIsa sayaM / / 127 / / marakuTTIya sukAro vAraha nava navai 1299 aMki tassa mhe| tolikku paddha mAsau sattAsI mulli jANeha / / 126 / / sIrAjI dui tolA chammAsA ruppu musli igavAlA / caupanna mukkhatalaphI mAsA dasa tolayo inako / / 129 / / mAsA cA~dI va prati TaMkA pacavana ke bhAva hai / solahottarI meM pratizata do tolA cA~dI aura prati TaMkA pacAsa' ke bhAva hai| 124. panahottarI mudrA meM do tolA eka mUlya eka TaMkA hai| chakA mudrA meM do tolA do mAsA hai, ye maujI mudrAeM huI mAsA cA~dI hai evaM unacAsa mudrAoM kA cA~dI evaM prati TaMkA saiMtAlIsa ke bhAva 125 virojasAha ( rukanuddIna peroja) ke putra alAuddIna ( masUdI sAha) kI ye mudrAe~ haiM - valavANI ikaMgI meM sAr3he tIna TA~ka arthAt eka tolA do mAsA pratizata cAMdI aura yaha eka TaMke kI bassI ke bhAva se hai| 126. valavANI, vAmadeva aura vinika paur3iyA mudrA meM pratizata eka tolA chaH mAsA cAMdI hai aura ise satAvana ke bhAva jAnanA caahie| 127 rahasaI nAmaka maroTo mudrA meM pratizata eka tolA cA~dI hai evaM prati TaMkA nabbe ke bhAva hai / uccaI aura mulAnI mudrA meM pratizata nau mAsA cAMdI hai aura unakA mUlya rupaye - TaMke kI ekaso tIsa kA hai / 128. maroTI (igAnImudrA), sukArI mudrA meM 1299 aMka likhA huA hai aura eka TolA bhASA mAsA pratizata cAMdI evaM satAsI mujha prati eka TaMke kA bhAva jAnanA / 129. sirAjI mudrA meM pratizata do tolA chaH mAsA cAMdI hai aura yaha ikatAlIsa ke bhAva hai| musatalaphI mudrA meM eka tolA dasa mAtA pratizata cAMdI aura isakA cauvana prati TaMkA bhAva hai| 1. koSTaka meM pacapana chapA hai| para merI kApI meM 51 hai mUla gAthAnusAra pacAsa kA bhAva ThIka hai| 2. 'balavANI' zabda 'babana' se sambandhita pratIta hotA hai| Aho! Shrutgyanam
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyaparIkSA kAlhaNI taha nasIrI' dakkArI satta cha paNa 7 / 6 / 5 TaMka knno| sagayAlIsa pacAsaM paNapannA kamiNa TaMkikke / / 130 // sattAvIsa gayA sI duti hiya sayamajjhi 102 / 103 TaMka dasa ruppaM / maujI' sai paNa tolA samasI huya ruppa TaMkA y||131|| jallAlI taha rukuNI' saDDA paNa TaMka ruppu saya majjhe / mullaM savAu dammaM lahaMti vaTaMti vivahAre // 132 / / annana desasaMbhava amaNiya nAmAiM jaM ji muhaaii| te panaraha guNa sIsai sohivi kaNu mullu najjei(25) // 133 // (25) prati nAmAni mudrAnAM sata 1 madhye rUpya tolA mAsA 21 sUjA nAma mudrA sata 1 , , 4 8 21 sahAvadInI mudrA sata 1 , 21 mahamUdasAhI mudrA sata 1 , , 4 8 21 caukaDIyA mudrA sata 1 , 16 kaTakA nAma mudrA sata 1 ,, 130. kAlhaNI mudrA meM sAta TAMka arthAt do tolA cAra mAsA cAMdI aura eka TaMke ko saMtAlIsa ke bhAva hai| dillI-TaMkasAla kI nasIrI (nAsiruddIna mahammada sana 124666) mudrA meM cha: TAMka arthAta do tolA cA~dI hai aura pacAsa prati eka TaMkA mUlya hai| dakkArI-dakarI nAmaka mudrA meM pAMca TAMka arthAt eka tolA ATha mAsA cA~dI evaM prati TaMkA pacapana ke bhAva hai| 131. gayAsI-dugAnI mudrA eka sau do tIna meM dasa TAMka arthAt tona tolA cAra mAsA cAMdI aura satAIsa mudrA prati TaMkA ke bhAva hai| maujI tigAnI-tigAnI mudrA meM pratizata pAMca tolA aura mUlya, samasI kA bhI, bIsa TaMkA hai| 132. jalAlI aura rukunI nAmaka (vartamAna) mudrAoM meM pratizata sAr3he pAMca TAMka arthAta eka tolA dasa mAsA cA~do hai aura donoM vyavahAra meM pracalita haiN| mUlya savA damma prApta hotA hai / (koSTaka meM ar3atAlIsa kA bhAva likhA hai / ) 133. anyAnya dezoM meM banI huI ajJAta nAma vAlI jo mudrAeM hoM, unheM pandraha gane sIse ke sAtha zodha karake cAMdI kA mUlya jAnanA cAhie / 1. nAsiruddIna mahammada (san 1246-66) kI mudrA adala nAsirI kahalAtI thii| 2. gayAsuddIna balavana (san 1266-87) maujuddIna (san 1287-90) zamasuddIna (san 1290), inakI mudA alpa rAjyakAla meM banI hogI jinakA mulya 'maujI' ke tulya thaa| jalAluddIna khilajI (san 1290.96) rukunuddona ibrAhima (jalAluddIna kA putra san 1296) 1 rukunI = 13, 48 rukunI = 60 dAma = 1 TaMkA Aho! Shrutgyanam
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 sata 1 m a d aan mal >> >> >> s s s s s s man to an a s s s m m vyaparIkSA prati nAmAni mudrAnAM sata 1 madhye rUpya tolA mAsA 16 saravA nAma mudrA 16 makhiyA muMda 18 kuMDaliyA muMda 25 churiyA muMda 25 jagaTapalAhA nAma 23 dukaDIyA ThegA 26 kuvAicI jajIrI mudrA, 26 pharIdI nAma mudrA , 26 parasiyA mudrA , 31 cauka nAma mudrA 31 vaphA nAma mudrAdaq , , 30 khakAriyA nAma mudrA 29 nIMvadevI nAma mudrA , 28 dhamaDAhA nAma mudrA 28 jakArIyA nAma mudrA 61 alAvadInI mudrA , . . 61 satakA samasI mudrA , 70 mominI alAI mudrA , 32 selA samasI , 34 titimIsI nAma mudrA, 34 kuvvakhAnI " " 34 khalIphatI 34 adhacaMdA 34 sikaMdarI , 34 rukunI , 35 perojasAhI , " , 35 vArahottarI, , , , 19 radI DhillikA TaMkasAla saMmadhye 31 radI vudauvAM TaMkasAla vudAU 55 vAra* navakA maujI 55 panakA maujI nAma mudrA 55 solahottarI mudrA 49 panarahottarI 47 chakA nAma mudrA , 8. valavANI ikAMgI sata 1 57 valavANI vAmadevI , - m s s s * * * * * * s s s s s l m un h m m h m m and a d m h Aho! Shrutgyanam
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ithaparIkSA * * * * * * prati nAmAni mudrAnA sata 1 madhye sapya tolA mAsA 57 caukaDIhA 9. terahasaI maroTI , , , 1 130 uccaI muladhANI // 87 maroTI igAnI mudrA sata 1 madhye 87 sukArI nAma mudrA sata 1 , 41 sorAjI nAma muddA sata 1 / 54 mukhtalaphI mudrA " 47 kAlhaNI nAma mudrA , " 5. nasIrI DhilyAM TakasAlahatA , 55 dakArI nAma mudrA sata 1 , 27 gayAsI dugANI nAma mudrA " 20 maujI nAma mudrA tigAnI sata 1 , 5 . 48 jalAlI nAma mudrA pravartamAnA ,, 48 rukunI nAma mudrA pravartamAnA, iti zrI DhilyAM rAjye vartamAna mudrAH saMpai pavaTTamANA muddA allAvadINa rAyassa / duviha dugANI davo pauNA dasa aTTha TaMka sae // 134 // chaggANI puNa duvihA saDDhA paNavIsa pauNa paNavIsA / TaMka saya majjhi ruppau saDDA cau du jaba nava visuvA / / 135 // iggANI saya majjhe taMvau paNa navai TaMka paNa davyo / rAyahare vivahAre gaNijja iggANiyA sayalaM / / 136 / / * 134. vartamAna kAla meM rAjA alAuddIna kI mudrAeM pracalita haiN| dugAnI do prakAra kI haiM, eka meM paune dasa TAMka arthAt tIna tolA tIna mAsA cAMdI va dUsarI meM ATha TAMka arthAt do tolA ATha mAsA pratizata cAMdI hai| koSThaka ke anusAra inakA mUlya eka alAI raupya TaMke kI tIsa ke bhAva hai| 135. chagAnI mudrA bhI do prakAra kI hai| eka me sADhepacIsa TAMka sAr3he cAra bI arthAt ATha tolA cha: mAsA sAr3he cAra jo evaM dUsarI meM paune paccIsa TAMka do jo nau visavA arthAta ATha tolA tIna mAsA nau visavA pratizata cAMdI hai| koSThakAnusAra donoM kA mUlya alAI rupaye se dasa ke bhAva hai| 136. eka sau igAnI mudrA meM paMcANabe TAMka tAMbA va pAMca TAMka arthAt eka tolA ATha mAsA cAMdI hai| rAjA ke kozagRha meM aura sArvajanika vyavahAra meM jitanI gaganA yA hisAba hai vaha saba igAnI para Azrita hai| igAnI mudrA eka TaMka yA cAra mAsa vajana kI hotI thii| Aho!Shrutgyanam
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ davyaparIkSA iga paNa daha pannAsaM saya tolA tulli hema ttNkaaii| cau mAsA dInAro ruppaya TaMko ya tolINo // 137 / / cau mAsa jAva ghaDiyaM sahAvadINassa tuccha muddaaii| damma chagANI TaMkA ruppa suvanassa tolINA // 138 / / // iti azvapati mahAnarendra pAtisAhi alAvadI mudrAH(26.27) / / itto bhaNAmi saMpai kutubuddI rAyabaMdichoDassa / . cauraMsa vaTTa muddA nANaviha tulla mullo ya // 136 / / (26) 0 rupya TaMkA 1 alAI prati gaNyate // 10 chagAnI satamadhye to08 mA06 j.4|| 10 chagAnI satamadhye to08 mA03 j02|4 30 dugAnI satamadhye to0 3 mA03 ja. 30 dugAnI satamadhye to02 mA08 60 igAnI satamadhye to01 mA08 ja. * zeSa tAMbA sata 1 TaMka pUraNe sarva mudra (27) hema TaMkA nAnA taulye * ikatoliyA 1 * paMcatoliyA 1 * dasatoliyA 1 paMcAsatoliyA 1 sayatoliyA TaMkA hema donAru mAsA 4 rupya TaMkA sarvepi ikatoliyA 137. hema TaMkA igatoliyA', paMcatoliyA, dasatoliyA, pacAsatoliyA aura sautoliyA hotA hai| donAra cAra mAsA sone kA aura cAMdI kA TaMkA (rupayA) eka tole kA hotA hai| 138. sahAbuddIna kI laghu mudrAeM cAra mAse taka kI banI huI haiN| dramma, chagAnI aura TaMkA sabhI cAMdI sone kI mudrA eka-eka tolA kI hai| azvapati mahAnarendra alAuddIna bAdazAha kI mudrAeM zeSa huii| 139. aba maiM vartamAna 'rAjabaMdichor3a' viruda vAle kutubuddIna kI nAnA prakAra kI caturasra aura gola mudrAoM kA taula aura mola kahatA huuN| 1. igatoliyA hema TaMkA alAI muhara 169-170 grAma ko hotI hai| 2. dInAra cAra mAsA kI, kutubuddIna mubAraka kI (1316-1320), jo chappana grAma sone ko hotI hai| Aho! Shrutgyanam
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 dravyaparIkSA battIsaM kaNayamayA rupyamayA vIsa damma sttvihaa| cauviha taMbaya sAhA muddA savvevi tesaTThI ||140||daa|| iga paNa daha tolAiM dasa hiya jA sau divaDDha sau du sayaM / iya vaTTa hema TaMkA cauraMsa puNovi emeva / / 141 // teraha mAsA satihA suvanna TaMko ya soniyA tivihA / iga mAsiyA dumAsiya cauguMjA eya battIsaM // 142 / / // iti svarNa mudraaH(28)| (28) kanaka mudrA 32 yathA 29 TaMkA nAnAvidhA tolo yathA14 vRttAkAra nAnA to. to 1 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 150 200 14 catuH koNa tolye vRttAkAra vat nizcita / 1 mAsA 13 5 saMvRttAkAru 3 apara nAnA vRtta laghu mudrA :___ 1 mAsA 1 / 1 mA0 2 / 1 guM* 4 140. sone ko battIsa, cA~dI kI bIsa, sAta prakAra ke dramma, cAra prakAra kI tAMbe kI sAhA mudrA- saba milAkara tesaTha huii| 141. eka. pA~ca, dasa aura Age dasa-dasa bar3hAte hue yAvata sI, DeDha sau. do sau tolA sone kI gola mudrA aura isI prakAra caurasa mudrAeM bhI hotI hai| 142. teraha mAse kA arthAta eka tolA eka satridhA mAsA kA svarNa TakA gola hotA hai aura choTI monaiyA madrA eka mAsA, do mAsA aura cAra guMjA-tIna prakAra kI hotI hai| isa prakAra battIsa prakAra kI svarNa mudrAeM huii|| svarNa mudrA samApta huii| alAuddIna ke uttarAdhikArI-1 khijrakhA, bar3A putra 2 mubArakakhA~ 3 zAdIkhA~ 4 zAhAbuddIna umara malika kAphUra, senApati; alAuddIna kI mRtyu ke 37 dina bAda malika kAphUra mAra DAlA gyaa| zahAbuddIna umara tIna mahIne sAta dina bAdazAha rhaa| malika kAphUra ko mRtyu ke do mahIne bAda zahAbuddIna ko bhI mubAraka ne andhA banA diyaa| zAdIkhAM aura khijrakhAM ko bhI andhe banA die| __ saM0 1375 vai0 kR08 ko mahattiyANa Tha. acalasiMha ne sulatAna kutubaddIna ke pharamAnapUrvaka kalikAla kevalI zrI jinacaMdrasUri jI ke sAnidhya meM hastinApura-mathurAdi yAtrArtha Aho! Shrutgyanam
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 dravyaparIkSA ruppiga tolI vaTTA caudasa cauraMsa hema sama tullaa| paMca vihA ruppaiyA iga du ti caumAsi addha tulA / / 143 / / // iti rupyamudrAH (21) / duggANI ya chagANI tulle mulle ya ruppa taMbe ya / ullAI sama jANaha anne anne vi hi bhaNimo ||144 // caugANI vaTTa sae sola savA TaMka nava javA ruppaM / caumAsA tulleNaM na saMsayaM ittha nAyavvaM / / 145 / / (29) rUpyamA 20 vivaraNam / 15 TaMkA mudrA nAnAvidha to0 1 saMvRttAkAru to01 14 catuHkoNA tolo yathA-1 5 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 150 200 evaM / 5 rupIyA mudrA nAnA tolo / 1 mAsA 1 / 1 mAsA 21 mA0 3 1 mAsA 4 / 1 mAsA 6 / saMvRttA saMgha nikAlA thaa| hastinApura tIrtha ke bhaMDAra meM DeDha lAkha jayathala mudrA kI Aya huii| yoginIpura ke nikaTa tilapatha meM dramakapurIyAcArya ke cugalI khAne se sulatAna ne saMgha ko roka liyaa| AcArya zrI sulatAna se mile to vaha bar3A prabhAvita huA aura unheM nirdoSa pAkara duSTasvabhAvo dramakapurIyAcArya ko jela meM DAla diyA karuNAsamudra pUjyajI ne use mukta karA kara apane sthAna bhejaa| bAdazAha ne prabhAvita hokara khaMDAsarAya meM cAturmAsa karAyA tathA bahutasI dharma prabhAvanA huii| bAdazAha ke kathana se zrAvaNa mahIne meM phira saMgha nikAlA gayA / vApasa Akara zeSa cAturmAsa khaNDAsarAya meM bitAyA gyaa| graMthakAra Thakkura pherU bhI saMgha yAtrA va dramakapurIyAcArya ko chuDAne Adi meM pramukha vyakti the| (dekheM yugapradhAnAcArya gurvaavlii| gurvAvalI meM kutubuddIna ko alAuddIna kA putra likhA hai|) 143. eka tole kA rupayA gola hotA hai aura caukora rupaye caudaha prakAra ke uparivaNita sone kI madrA ke jaise vajana vAle hote haiN| (choTe) rupaye pAMca prakAra ke hote haiM jo eka mAsA do mAsA, tIna mAsA, cAra mAsA aura cha mAsA ke gola hote haiN| raupyamudrA samApta huii| 144. dugAnI aura chagAnI mudrA meM cAMdI va tAMbe kI taula aura mola allAI mudrA ke barAbara jAno / anyAnya kA bhI kahatA huuN| 145. eka sau gola caugAnI mudrA meM savA solaha TAMka arthAt pA~ca tolA do mAsA aura mo aba Upara cAMdI hotI hai| vaha taula meM cAra mAse ko eka hotA hai, isameM saMzaya nahIM jaalnaa| Aho! Shrutgyanam
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ bambaparIkSA cauvIsa vArasaTTa ya SaDayAlIsANa mudda curNsaa| tulle ya ruppa taMbaya saMkhA kami aTThamANIo // 146 / / tittIsa TaMka nava java cau visuvA ruppu sesa taMbo ya / saya aTThagANiehiM igegi tullo ya caumAsA / / 147 / / // iti mmudraaH(1)|| (30) drammA mudrA sapta 7 nAnA vidhi tolo muulo| vRttAkAra muA 3 tolye TaM 1 dugANo 100 madhye dhAtu 2 t08 navAtI rUpya / TaM092 tAmra caugAnI 100 madhye dhAtu 2 TaM016 mA0 1 java 9 rUpya TaM0 83 mA0 2 java 7 tAMbA chagAnI 100 madhye dhAtu 2 TaM0 24 mA0 3 java 1 // rUpya TaM075 mA0 java 14 // tAmra caturana mudrAH 4 aThagAnI 100 madhye TaM0 33 mA0 ja094 rU. TaM066 mA0 3 ja061 tAM0 bArahagAnI 100 TaM0 150 mA0 1 0 15 / / / . 1 // 274 rU. mA04 j073|| 2 // . 1 tAM. caubIsagAnI to TaM0 3 (300?) mA0 3 ja0 15 // 2 // . 41.3 rU. mA0 8 j0|2 501 50 // tAM. aDatAlIsagAnI TaM.6 (600?) cauvIsagAnIto dviguNaM dravyaM / 146. aThagAnI, bArahagAnI, caubIsagAnI aura ar3atAlIsagAnI caturana mudrAoM kI cAMdI aura tAMbe kI taula kI saMkhyA aThagAnI krama se jAnanA caahie| 17. eka sau aThagAnI mudrA meM taitIsa TAMka (gyAraha tolA) no java cAra visavA cAMdI aura bavaziSTa tAMbA hotA hai| eka-eka kI taula cAra mAsA hotI hai| dramma mudrA samApta huii| Aho! Shrutgyanam
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ visuvA savAya visuvA aSavA paikA ya tAMba curNsaa| tullega kami caDaMtA mAsAo jAma paNa maasaa||14|| // iti sAhe mudrAH // evaM davyaparikkhaM disimittaM caMdataNaya phereNa / bhaNiya suya-baMdhavatthe teraha paNahattare varise // 14 // iti zrI candrAMgaja Thakkura pherU viracitA dravyaparIkSA samAptA / / 148 tAmra kI caturasra visavA, savA visavA, AdhI aura cauthAI cAra prakAra kI "sAhAmudrA" tola meM kramaza: bar3hatI huI eka mAsA, savA mAsA, DeDha mAsA aura yAvat pAMca mAsA kI hotI hai| 149 saMvat teraha sau pacahattara varSa meM candra ke putra pherU ne apane putra aura bhrAtA ke lie dizAsUcaka mAtra yaha dravyaparIkSA kahI hai| zrIcandra ke putra Thakkura pherU racita dravyaparIkSA samApta huii| Aho! Shrutgyanam
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Thakkura pherUviracitA dhAtUtpattiH atha dhAtUtpattimAha ruppaM ca maTTiyAo nai-pavvayareNayAu kaNo ya / dhAuvAo ya puNo hvanti dunni vi mahAdhAU / / 1 / / paTaM ca kIDayAo miya nAhIo havei katthUrI / goromayAu duvvA kamalaM paMkAu jANeha / / 2 / / mauraMca gomayAo goroyaNa hotti srdvipittaao| camaraM gopucchAo ahimatthAo maNI jANa // 3 // unnA ya bukkaDAyo danta gaiMdAu piccha romA (morA?) o| camma pasuvaggAo yAsaNaM dArukhaNDAo // 4 // selAu silAiccaM malappavesAu hui javAI varaM / iya saguNehi pavittA upattI jaiya nIyAno // 5 / / ityutpttiH| aba dhAtuoM kI utpatti kahate hai : 1. miTTo meM cAMdI, parvata aura nadI kI reNukA meM svarNa hotA hai| phira dhAtuvAda (dhAtuvidyA) se donoM mahAdhAtu ho jAte haiM (arthAt agni meM parizuddhi se mUlyavAna dhAtu bana jAte haiN)| 2. kIr3oM se rezamI vastra, mRganAbhi se kastUrI holI hai| goroma se dUrvA aura kIcar3a se kamala jAnanA cAhie / 3. gobara meM bhaMvarA, gAya ke yakRta sthita zuSka pitta (Gall Bladder of the Cow) se gorocana, gopuccha se cAmara aura sA~pa ke mastaka para maNi hotA hai| 4. bher3oM se Una, gajendroM se hAthIdAMta, mayUra se pIchI, pazu. varga se carma aura kASTha khaNDa se agni hotA hai| 5. pASANazilA meM zilAjIta hotA hai, khetoM meM mala kA khAda hone se uttama jo Adi hote haiN| noce sthAnoM meM utpatti hone para bhI ye apane guNoM meM pavitra hai| aba kRtrima vastuoM se banAne kI vidhi kahate haiM : Aho! Shrutgyanam
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 dhAtUtpattiH atha karaNIyamAhapittali jahA-- ve maNa a(?)dhAvaTiyaM kuTTivi raMdhijja guDamaNegeNa / jaM jAyai niccIDhaM tayaddha taMvaya sahA kaDhiyaM / / 6 / / sA bIsa visuva pittala dubhAya taMbeNa panara visuvA ya / tulleNa taMbayAo savAiyA Dhakka mUsIhi // 7 // tambaya jahA babveraya khANoo ANavi kuTTija dhAhu maTTI ya / gomaya sahiyaM piDiya karevi sukkavi ya paiyavyaM / / 8 / / pacchA khuDDai khiviyaM dhamijja nIsaraI savva malakaDaM / jaM hiThe rahai dalaM taM puNa kuTTai vi dhamiyavvaM // 9 / / tassAu vahai payaraM taM taMbamiTTayaM viyANeha / vuDDANae puNevaM guhra guliyaM tao havai / / 10 // pratha sIsayaM jahA nA (na) gakhANoo pAhaNa kaDhivi kuTTa vi posi dhoijjA / jaM hoi taM maladalaM dubhAya taiyaMsa lohajuyaM / / 11 / / saya saya palassa mUsI te cADivi tIsa aMgae ikke / AvaTTiya tulleNaM cautthabhAgUNa hui sIsaM // 12 / / 6. pItala-do mana ghAvar3iyA gUMda kaTa kara eka mana gur3a ke sAtha rAMdhanA / jaba gAr3hA (niccIr3ha = nipaTa cor3hA, revar3o ko cAsanI yA rabar3a ko bhA~ti) ho jAya usase Adhe tAMbe ke sAtha galAnA / ( vidhi anveSaNIya hai|) 7. vaha bIsa visavA pItala hogA, yadi tAMbA do bhAga doge to pandraha visavA pItala hogaa| barAbara tAMbA dene se savAyA / mUsa yA ghariyA ko DhaMka kara galAnA caahiye| 8. tAMbA-baberA kI khAna meM se dhAtu miTTo ko lAkara kuTanA phira gobara ke sAtha piNDa karake sukhA kara jalAnA caahiye| 9. poche kuDI (bhaThThI) meM DAlakara phUMkane se sArA maila sApha ho jaaygaa| jo dala (moTI giTTI yA cUrA) nIce raha jAya use punaH kUTa kara dhamana karanA caahie| 10. usakA pattara (payara = pratara) banA liyA jAya to use acchA (maSTa) tAmA smno| pITa kara bar3hAye hue una pattaroM ko sodhane se (puNevaM) usako galA kara guTTikA yA gullI banA lI jAtI hai| 11-12. zosA-nAga kI khAna ke patthara ko nikAla kara kUTa pIsa kara dhonA / jo banA vaha usakA malayukta cUrA huaa| usako do bhAga tanIyAMga lohe ke sAtha sau-sau pana kI mUsa meM car3hAkara barAbara boTAne se caturtha bhAga zIsA hotA hai Aho! Shrutgyanam
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAlatpatiH lohaM sAraM ca puNo uppattI dhAhu pAhaNAmo ya / pittala kaMsAINaM viNaTThae hoi bhigArI // 13 / / atha raMgayaM jahA raMgassa ghAhu kuTTivi karijja komaMsa cuNNa saha piNddN| dhamiya nisaraI jaM taM puNa gAliya kaMbiyA honti // 14 // atha kaMsayaM jahA kaMbiya serakkArasa maNega tambaM ca payara gudavA // AvaTTa ghaDiya suddhaM kasaM hui vIsayaM sUNaM / / 15 / / atha pArayaM jahA pArassa dhAha ThaviyaM tassovari gomayaha kUDhi kuujjaa| maMdaggi dhamiyamANo uDDavi saMcarai tassa mahe / / 16 / / ahavA rasakUva bhaNantege taruNatthI tattha karavi siNgaarN| turiyArUDhaM jhakkivi apuTThapayarehi nassei / / 17 / / kuvAo tassa kae pAraM ucchalavi dhAvae pacchA / bAhuDai dahamakAo puNovi nivaDei tattheva / / 18 / / jaM rahai niyaTThANe kattheva khaDDa-khaDDIhiM / tatthAu gahai sA tiya uppattI pArayassa imaM // 19 // 13. lohasAra kI utpatti phira dhAtu pASANa se hotI hai| pItala kAMse Adi ke vinaSTa hone para (eka sAtha gAlane se) bhiMgArI (bharatha = bharata = bharaNa) ho jAtI hai| (bhAMgar3I TUTe-phUTe bartana ko kahate haiM tathA bhaMgAra ke bharatiye Adi baratana taiyAra hote haiM ) / 14. rAMgA--- rA~gA dhAtu ko kUTakara komaMsa cUrNa ke sAtha piNDa krnaa| phira galA kara nAlI meM cubhAne se-DhAlane se kaMbiyA (kAmo yA gullI) bana jAtI hai| 15. kA~sA-gyAraha sera kaMbiyA yA gullI, eka mana tA~bA pattara yA guTTa (pakiyA) ko auTAne se zaddha kA~sA bana jAtA hai| 16. pArA-pArA ko dhAtu rakhakara usake Upara gobara ke kaMDoM kA Dhera karake bhaTTho ko DhaMka denA / dhImI A~ca meM dhamana karane se pArA ur3akara Upara laga jAtA hai / athavA 17. pAre ke kUpa ke viSaya meM kahA jAtA hai ki taruNa strI vahAM bhaMgAra karake azvArUDa hokara mAMke bora phira binA pITha diye bhAga jAya / 18. usake aisA karane para rUpa se pArada uchala kara pIche daur3egA bora rekha kara bauTegA aura phira vahIM para gira pdd'egaa| 19. jo nIce sthAna yA apane sthAna (niyaTANe) meM kahIM khar3e-khotare meM raha jAya use vaha strI grahaNa kre| yaha pArada kI utpatti kahI hai| Aho! Shrutgyanam
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAttatiH atha hiMgulayaM jathA egamaNa pAraha tahA~ bandhaya cannaM ca sera dasa sividdN| dUrAo AsannaM maMdaggI korae missaM // 20 // . kUTevi tahiM khivijjai maNasila hariyAla sera pA pAyaM / pUrivi kacca karAvaM daTTijjai khoracunneNa / / 21 / / maDhi maTTiya sadaleNaM tinni ahoratti vahni jaalijjaa| jAva sugaMdhaM tA hui sera chayAlIsa hiMgulayaM // 2 // atha sindUraM jahA - sosayamaNegamajjhe vaMsaya rakkhA dahaddha se raaii| gAlivi melivi kuTTivi chANavi jali gholi pariyavvaM / / 23 / / nittAriUNa nIraM jaM hiDhe tassa vaDiya kaya sukkaM / ghaNi kuTTi haMkhi chANiya Thavi bhaTTho aggi kAyavvaM / / 24 / / jaha jaha laggai tAvaM taha taha raMga caDei jA ti diNaM / serUNaM sindUraM taggAliya havai puNa sIsaM // 25 / / evaM ca bhaNiya saMpai kudhAumajjhe sudhAu bhaNimohaM / kaviya raMge kaNayaM tolaya saya java cauttIsaM // 26 / / sayatolAmajjheNaM bAraha java sIsae havai ruppaM / pacchA puNa puNa sohiya tahAvi nikaNaM na kaiyAvi // 27 // 20. hiMmuna-eka mana pArada meM gandhaka cUrNa dasa sera DAla kara dUra se nikaTa dhImI AMca karake milaanaa| - 21. maNasila haratAla pAva-pAva sera kUTa kara DAla denaa| kAMca ke kaDAva (tijAba ke bhA~Da) meM DAla kara khoriyA cUne-khar3I miTTI, kI DATa lagA denA / 22. miTTI ke dala se maDhakara tIna ahorAtra agni jlaanaa| jaba sugaMdha paidA ho jAya taba chayAlIsa sera hiMgula taiyAra ho jAtA hai| 23. sindUra-eka mana zIzA meM bA~sa kI rAkha pA~ca sera galAkara, minAkara, kUTakara chAnakara jala meM ghola kara rakhanA cAhie / 24. pAnI ko nitAra kara jo gADhA-ghola nIce rahe usakI bar3I banAkara sukhAnA / phira khUba kUTakara, chAnakara bhaTThI para rakha kara Aga jalAnA caahie| 25. jyoM-jyoM tApa lagegA, tyoM-tyoM tIna dina paryanta raMga car3hatA hI jaaygaa| eka sera se kucha nyUna sindUra banane para jo bace use galAne se.phira zIzA ho jaaygaa| 26. yaha to kahA, aba kudhAtu meM sudhAtu kitanI? so kahatA haiN| rAMge kI sau tokhe kI kaMbiyA yA gullI meM cautIsa jo sonA hai| 27. sau tolA sose meM bAraha jo rUpA (cA~dI) hotA hai| phira bAra-bAra sodhane se bhI niSkaza to kabhI nahIM hotA (arthAt kucha sone cAMdI kA aMza raha hI jAtA hai)| Aho! Shrutgyanam
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ SAsUtpattiH atha dhAtokaraNI vidhi :-kappUra-agara-caMdaNa maganAmItyAdi / dAhiNavattaM saMkhaM igamuha ruddakkha sAligAmaM ca / devAhiTThiya tinni vi amulla sapahAya bhaNiyanti / / 2 / / khIrovahi saMbhUyaM vibhUsaNaM sirinihANa rAyANaM / dAhiNavattaM saMkhaM bahumaMgalanilayariddhi raM // 26 / / vaTaMti rehakaliyaM paMcamuhaM subbha solasAvattaM / iya saMkhaM viddhikaraM saMkhiNi hui dohahANikarA // 30 // sirikaNaya mehalajuyaM varaThANe Thaviya nicca sui kAuM / duddhi nhaviUNa candaNi kusumAgari manti pUijjA / / 31 / / pUjAmantraH OM hrIM zrIM zrIdharakarasthAya payonidhijAtAya lakSmIsahodarAya ciMtitArthasaMpradAya / shriidkssinnaavrttsNkhaay| OM hrIM zrIM jinapUjAyai namaH // 32 / / ___ iti pUjA vidhiH dAhiNavattIya saMkhoyaM jassa gehami ciTThai / maMgalANi pavate tassa lacchI sayaMvarA // 33 // tassaMkhi khiviya caMdaNi tilayaM jo kuNai puhavi so ajino| tassa na pahava i kiMcI ahi-sAiNi-vijju-agni-arI / / 34 / / dhAtukaraNa vidhi: 28. dakSiNAvarta zaMkha, ekamukhA rudrAkSa va zAlagrAma ye tInoM devAdhiSThita hone se amUlya saprabhAva vastu kahalAte haiM / 29. samudra meM utpanna, rAjyazrInidhAna, AbhUSaNa rUpa dakSiNAvattaM zaMkha bahuta maMgala aura vRddhi karane vAlA hotA hai| 30. paMcamukhA trirekhAkalita, zubhra solaha AvartavAlA zaMkha vRddhi karanevAlA aura zaMkhinI dUra taka hAnikAraka hotI hai / 31. kanaka mekhalA yukta uttama sthAna meM rakha, pratidina pavitra ho, dugdha se snAna karA candana kusuma aMgara se maMtra pAThayukta pUjA karanI cAhie / 32. pUjA maMtra Upara likhA hai / yaha pUjA vidhi samApta huii| 33. dakSiNAvarta zaMkha jisake ghara meM rahatA hai usake yahAM hamezA maMgala hote hai aura lakSmI svayaMvarA hokara jAtI hai / 34. usa zaMsa meM DAle hue candana se jo tilaka kare vaha pRthvI meM ajaya hotA hai| evaM sAMpa, zAkinI, bijalI, agni aura zatru se usakA parAbhava nahIM hotaa| Aho! Shrutgyanam
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAtUtpattiA naranAha gihe saMkhaM vRDkiraM rajji rahi bhaNDAre / iyarANa ya riddhikaraM aMtimajAINa hANikaraM // 35 / / dAhiNavatte saMkhe khoraM jo piyai kaya kulacchI ya / sA vaMjhA vi pasUvai guNalakkhaNasaMjuyaM puttaM // 36 // ___ iti dakSiNAvarta saGkhaH / dIvaMtari sivabhUmI sivaruvakhaM tattha honti ruddkkhaa| egAi jA [ca] uddasa vayaNA savvevi supavittA // 37 // para uttamegavayaNA sirinilayA vigghanAsaNA suhyaa| kaNayajuya kaNTha savaNe bhuya sIse saMThiyA sahalA // 38 / / dumuhA maMgalajaNayA timuhA rivaharaNa caura majjhatthA / paMcamuhA punnayarA sesA supavitta sAmannA // 39 / / iti rudraakssaaH| 35. rAjA ke ghara meM yadi zaMkha ho to rAjya, rASTra, bhaNDAra Adi vRddhi karatA hai evaM aMtima jAti (zudra) ko hAnikAraka hotA hai| 36. dakSiNAvarta zaMkha meM yadi koI kulavatI strI dUdha DAla kara piye to baMdhyA bhI guNa lakSaNa saMyukta putra utpanna karatI hai| rudrAkSa : 37. dvIpAntara meM zivabhUmi meM zivavRkSa haiM / vahA~ rudrAkSa utpanna hote haiN| eka se daza yA caudaha mukha vAle sabhI supavitra haiN| 38. parantu ekamukhI uttama hai| vaha dhInilaya, vighnahara aura subhaga hai| sone ke sAtha kaNTha, kAna, bhujA aura mastaka para pahanane se phala detA hai| 39. dumuhA maMgalajanaka, trimukha zatruharaNa caturmukha madhyastha, paMcamukhI puNyakara aura zeSa sAmAnya supavitra hai| zAlagrAma' : upaniSadoM meM jalaMdhara rAkSasa dvArA vRndA kA apaharaNa aura bha0 viSNu dvArA use hanana kara vRndA kA uddhAra honA batalAyA hai| yaha eka rUpaka hai| vastutaH jalaMdhara megha hai aura vRndAtulasI hai jise vidyut vRkSa kahate haiN| badarikAzramopari megha ke vidyut prabhAva se zyAma hue patthara aura usake cakrAsa hI nadI meM lur3hakate gola hokara zAlagrAma kA rUpa dhAraNa karate haiN| zAlagrAma aura tulasI ke jala ke prayoga se megha kA vidyuta niSprabha ho jAtA hai| isI kAraNa hindU gharoM meM varSA ke prArambha meM gRhAGgaNa meM tulasI lagA kara pUjate haiM aura cAturmAsAnta meM visarjana hotA hai| isakA rahasya hai ki tulasI ke bArahabAraha phuTa taka bijalI nahIM girtii| Aho! Shrutgyanam
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAtUtpattiA gaNDayanaisaMbhUyaM sAliggAmaM kumArakaNayajuyaM / cakkaMkiya sAvattaM vaTTa kasiNaM ca supavittaM // 40 // loyA taIyabhattA hari vva pUryati sAligAmassa / seyasthi muttiheU pAvaharaM karivi jhAyaMti // 41 // iti zAligrAmam / mahabhUmi dakkhiNovahi kelivaNaM tattha keligudaao| kaharavvao ya jAyai kapUra keli ganbhAro // 42 // kappUra tinni kittima ikkaDi taha bhImaseNu cINo ya / kaccAu sukami mullo vIsa dasa cha visu va visuvaMso // 43 // kAyAsugandhakaraNaM tahatthimajjAya bheyagaM sIyaM / vAya-saleMsama-pittaM tAvaharaM AmakappUraM // 44 // __ iti krpuurH| agaraM khAsaduvAraM kiNhAgara tilliyaM ca seMvalayaM / vIsaM dasa tiya ega visovagA sukami antarayaM // 45 // 40 gaMDaka nadI meM saMbhUta, cakrAGkita, Avartayukta, gola, kRSNavarNa zAlagrAma kumAra svarNayukta pavitra haiN| 41 bhakta loga viSNu kI taraha zAlagrAma ko pUjate haiN| zreya, mukti aura pApaharaNa ke lie usakA dhyAna karate haiM / karpUra : 42 dakSiNa samudrataTa kI mahAbhUmi meM kele ke vana va kele ke gUdavAle vRkSa hai| vahA~ kele ke garbha meM karpUra kaharavA (tRNakAnta maNi) kI bhAMti utpanna hotA hai| (ve vRkSa himAlaya kI tarAI meM hote haiM aura kaharavA sabhI prakAra rakta-pitta roga ke lie zAmaka aura amRta tulya hai|) 43. ikkaDi, bhImasena aura cInA tIna prakAra kA kRtrima karpUra hotA hai| unakA kramazaH bIsa, dasa, aura chaH viMzopaka mUlya eka visavA bhara tola ke lie hote haiN| 44. zarIra meM sugandha karane vAlA, asthi, majjA taka bhedaka, zItala vAya-zleSmapitta, tApa aura AMva ko haranevAlA karpUra hotA hai| agara: 45. khAsaduvAra, kRSNAgara, tilliya aura seMvAlaka nAmaka agara ke malya meM kramaza: bIsa, dasa, tIna aura eka viMzopaka kA antara hai| Aho! Shrutgyanam
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAvatpattiH aikaDhiNa gavalavannaM majhe kasiNaM sarukkha garuyaM ca / uNhaM ghasiya suyaMcaM vAhe simisimai agaravaraM // 46 // ityagaram malayagiri pavvayaMmi siricaMdaNataruvaraM ca ahinilayaM / aisIyalaM subaMdhaM taggaMdhe sayala vaNa gaMdhaM // 47 // siricaMdaNu taha caMdaNu nIlavaI sUkaDissa jAi tiyaM / taha ya malindI kauhI vavvaru iya caMdaNaM chavihaM // 48 / / vIsaM vAraTu igaM tihAu pA visuva caMdaNaM seraM / paNa tiya du pAu TaMkA jaithala cautini kami mullaM // 49 // siricaMdaNassa ciNhaM vanne pIyaM ca ghasiya rattAbhaM / sAe kaDayaM sIyaM sagaMThi saMtAva nAsayaraM / / 5 / / iti cndnm| nayavAla-kAsamIrA kAmakhyA miya caranti sukameNa / mAsI mutthagaThi unaM katthUriya aruNa pIyaghaNA / / 51 / / nayavAlA-kAsamIre miyanAhI havai vIsa visuvA ya / paMci uramAi pavvaya saMbhUya dahaTTa jANeha / / 52 / / 46. bagara jaMgalI bhaiMsoM ke raMga kA ati kaThina bIca meM kRSNa, bhArI aura uSNa hotA hai| ghisane para sugaMdhI detA hai / agni meM jalAne para simasima zabda karatA hai| caMdana : 47 malayagiri parvata ke Upara zrIcaMdana ke vRkSa hote hai aura vahA~ sA~poM kA nivAsa hai| ve atyanta zItala aura sugaMdhita hai| unakI sugaMdha se samUcA vana sugaMdhita ho jAtA hai| 48. zrIcaMdana, nolavai, sUkar3a ye caMdana ko tIna jAtiyA~ haiN| aura bhI malindI, kauhI, babarU ye kula cha: prakAra kI jAtiyA~ candana kI haiN| 49. bIsa, bAraha, ATha, eka, tribhAga (1), aura cauthAI (1) visavA vAle vaMdana ke eka sera tola para pA~ca, tIna, do, pAva TaMkA aura cAra, tIna jIthala (eka prakAra kA sikkA) kramazaH mUlya hai| 50. zrIcandana kA lakSaNa --varNa pIlA, ghisane se raktAbha, svAda meM kaDuA, zItala, gAMTha sahita (? rahita). santApa ko nAza karane vAlA hai| kastUrikA : 51. nepAla, kAzmIra, kAmarUpa dezoM meM kramazaH mRga vicaraNa karate rahate hai| jaTAmAsI, mustaga ke sAtha kasturI AtI hai aura lAla-pIlI aura ghanIbhUta--jamI huI hotI hai| 5.. nepAla, kAzmIra kI kasturI bIma visavA zuddha hotI hai| evaM paMciuram (?) Adi parvata meM utpanna dasa-ATha jaannaa| Aho! Shrutgyanam
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhAtutpattiH miyanAhi vINao hui paNa tolA jAma camma saha tullo / tassakaNu vAra visuvA cammo visuvaTTha uddeso ||53 || miyanAhi uNhamahuraM kaDuyaM tikkhaM kasAyasugaMdhaM / duggaMdhi chaddi tAvaM tiyadosaharaM ca susaNehaM // 54 // iti mRganAbhI katthUrikA: / kasamIri jaDi kesari dese hui kuMkumaM sugandha varaM / vIsa vAraTTha visuvA paNa AdaNa hurumayassa bhavaM / / 55 // iti kuMkumam / mura mAsa kuTTha vAlaya naha caMdaNa agara muttha challIraM / silhArasa khaMDajuyaM sama missa dahaMga vara dhUpaM // 56 // iti dhUpaH kapUra surahivAsiya candaNasaMbhUya parama siya vAsA / mAsIvAlaya saMbhava katthUriya vAsiyA sAmA / / 57 / / iti vAsa: L iti Thakkura pherU viracite dhAtotpattikaraNIvidhiH samAptA // / zrI vikramAditye saMvat 1403 varSe phAguNa su0 8 candravAsare mRgasira nakSatre likhitm| sA0 bhAvadevAGgaja purisaDa / zrAtmavAcana paThanArthe subhamastu / 53. mRganAbhi jaba bhalI prakAra paripakva - puSTa yA pIna ho to camar3e sahita vajana pA~ca tolA hotA hai / usake kaNa bAraha bisavA aura carma - camar3A ATha bisavA hotA hai / 54. mRganAbhi uSNa, madhura, kaTuka, tIkhI, kaSailI evaM sugandhayukta hotI hai / durgandha, chardi, tApa ko dUra karatI hai aura tridoSahara evaM susnigdha hai / kuMkuma : 55. kAzmIra deza, javar3i aura kesarideza (madhya esiyA) meM kesara parvata meM kuMkuma sugandhita acchI hotI hai jo zuddhi meM kramazaH bIsa, bAraha, ATha bisavA hotI hai| adana ora huramuja kI kesara pAMca bisavA hotI hai. / dhUpa :-- 56. mura, jaThAmAsI, kUTha, bAlaka (bAla char3a), nakha, caMdana, agara, motyA, challara, silhArasa, inameM barAbara khAMDa milAne se uttama dazAGga dhUpa hotA hai / vAsa :-- 57. karpUra ko sugandhi se vAsita, candana se parama zveta vAsa banatA hai| lekina jaTAmAsI aura bAlaka ko kastUrI se vAsita kiyA jAya to kAlI vAsa banegA / zrI ThAkura pherU viracita 'ghAtotpatti karaNI vidhi' samApta huI zrI vikramAditya saMvat 1403 varSa phAlguna sudI 8 somavAra mRgazirA nakSatra meM likhita sA0 bhAvadeva ke putra purisar3a ne apane vAcane-par3hane ke liye likhI / zubhamastu / Aho! Shrutgyanam
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ OUR PUBLICATIONS 1. Studies in the Bhagavati Sutra. -by Dr..J.C. Sikdar. 2. haribhadra ke prAkRta kathA sAhitya kA AlocanAtmaka parizIlana -le0 DA0 nemicandra zAstrI 3. sudaMsaNacariu -saM0 DA0 horAlAla jaina 4. A Critical Study of the Paumacariyam --by Dr. K. R. Chandra. 5. Anuyogaddaraim (English Translation) --by Sri T. Hanaki 6. Visesavasyakabhasyam (with Kottyacarya's Tika) -ed. Dr. N. Tatia 7. Prakrit-Gadya-Padya-Bandha _-ed. Dr. N. Tatia & Dr. R. P. Poddar 8. ragha sAhitya kA AlocanAtmaka parizIlana -le0 DA0 rAjArAma jaina 9. Studies in Buddhist and Jain Monachism -by Dr. N. K. Prasad 10. Indian Logic : its problems as treated by its Schools --by Dr. K. K. Dixit. 11. An Introduction to Karpuramanjari (with text) ---by Dr. R. P. Poddar 12. Phonetic Changes in Indo-Aryan Languages --by Dr. S. C. Majumdar. 13. kuvalayamAlAkahA kA sAMskRtika adhyayana -le0 DA0 premasumana jaina 14. Nayacandrasuri's Rambhamanjari -ed. Dr. R. P. Poddar. 15. ThakkurapherUkRtA dravyaparIkSA aura dhAtUtpatti -saM0 zrI bhaMvaralAla nAhaTA / 16. Vaishali Research Institute Bulletin No. 1. 17. Vaishali Research Institute Bulletin No.2. Aho! Shrutgyanam