Book Title: Bharatiya Darshanoma Jain Darshanu Sthan
Author(s): Harisatya Bhattacharya
Publisher: Popatlal Sakalchand Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022518/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhi-vRddhi-pUra graMthamALa, bhAratIya darzanomAM jainadarzananuM sthAna. prakAzaka popaTalAla sAkaracaMda zAha zrI jaina vidyAzALA-bhAvanagara, Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacita vaktatha. jaina sAhityanI dizAmAM Aje je kaI pracArakArya thaI rahyuM che. temAM yakicita phALo ApavAnI bhAvanAthI "zrI buddhi-vRddhi-kapUra graMthamALA" ne prathama maNakA raju karatAM amane AnaMda thAya che. eka rIte kahIe te duniyAnA sAhitya kSetramAM Aje je pragati thaI rahI che te apekSAe, bhale ApaNe jaina sAhityanA pracAra mATe prayAso karI rahyA hAie chatAM ApaNuM sAhitya kSetra ghaNuM aNakheDAela che. tattva, ItihAsa, kathA, kriyAkAMDa, vagere dIzAmAM apUrva prakAza pADatA A paNa prAcina sAhityanA gauravane vAstavika paricaya jaina jainetara jagatane karAvavA joIe teTalo Aje ApaNe karAvI zakayA nathI, eTale rocaka zailIe jenuM sAhitya taiyAra karIne tene banate pracAra karavAnI anivoca agatya Aje ubhI che, A graMthamALA A dIzAmAM puSpa-pAkhaDI 35 pitAnI sevA ApavAnA AzayathI janme che, eTale jaina jainetara vidvAnonA hAthe taiyAra thaela jena-tatvanuM tulanAtmaka saraLa sAhitya, pramANabhUta itihAsa, kriyAnA AmAne samajAvatuM kriyAkAMDanuM sAhitya tema ja lokarUcIne pahoMcI vaLe tevuM kathA, upadeza ke bhakitaprada sAhitya prasiddha karavAno A graMthamALAne udeza che. A rIte jaina darzananI mahattA para tulanAtmaka prakAza pADatA zrI harisatya bhaTTAcAryano eka mananIya nibaMdhe graMthamALAnA prathama maNakA tarIke samAja samakSa ke raju karatA ame icchIe chIe ke tene yogya satkAra thAya. 3. AvA sAhityano bane teTale vadhu phelAvo thAya te mATe banatI ochI kiMmateM tene pracAra karavAno krama javAmAM Avyo che. ema chatAM pracAranI vyApaka dIpta mATe to AvuM sAhitya jarUrI sthAne maphata apAya eja vAstavika gaNAya, ane tyAre ja jaina-jainetara janatAmAM jaina-darzananI mahattAne vadhu pracAra thAya eTalA mATe sAhityapremI zrImaMta je ArthIka sahakAra Apaze, te je graMthano saMpUrNa kharca maLaze tene yogya dIzAmAM maphata phelAvo karavAmAM Avaze sAthosAtha sAhitya sevako pAse eTaluM paNa mAMgI laIe chIe ke A graMthamALAne baMdha besatu sAhitya pragaTa karavAmAM amane potAnI lekhInIno lAbha Ape ane amArA kAryane saraLa banAve. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhi-zikAra thazamALA mathaka 1 tA. bhAratIya darzanomAM , jaina darzananuM sthAna (eka tulanAtmaka prabaMdha) SEPERLUAN ONMIDEO SOWIEK. SILAPANLARA SALA DE BETALE SIMILARLA KLEIDERONTAKTINFONIE SKARENA ARTIK YATIM KATEGORIER lekhakazrI harisatya bhaTTAcArya, ema. e. ela. | [ kAlIAvAvALA svargastha zeTha rAyaca dulabhajInA puNyArthe bheTa.]. zAntamUrti zrI karavijayajI mahArAja : KELEPHONMAK.com.mudami SOLIDARIOAK prakAzakazAha popaTalAla sAkaracaMda jaina vidyAzALA- bhAvanagara, 1989 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA keTalAka varasanI vAta upara "baMga-bihAra ahiMsA dharma paripa"nA mAsika mukhapatra "jInavANuM'nA keTalAka junA aMka jaDI AvyA. zrI harisatya bhaTTAcArya (ema. e. bI. ela.) enA sahakArI saMpAdaka hatA. zrIyuta bhaTTAcAryajI jaina darzananA eka uMDA abhyAsI tarike sArI nAmanA meLavI cUkayA che. emanA keTalAka mULa baMgALI le, temaja emaNe pite ja baMgALImAM anuvAdita karelA pitAnA aMgrejI lekhe, A mAsikamAM vAMcavAne mane lAbha maLyo. zrIyuta bhaTTAcAryajInAM lakhANamAM je taTasthatA, parIkSApradhAnatA ane samatalatA dekhAya che tene lIdhe e baMgALI lekhane anuvAda gujarAtImAM karavAnI phuraNuM thaI. Aje A hAnI pustikAmAM emanA eka lekhane anuvAda, jaina siddhAMtanA anurAgIo AgaLa namrabhAve raju karuM chuM. saMbhavita che ke jene vAMcakone emAM koI navI vastu sAMbhaLavAnI na maLe. emane sArU nirUpaNanI zailI ane ciMtana paddhati e be vastu ja basa thaze. jene siddhAMtanA pracAramAM jeo rasa laI rahyA che, jenA darzanane vizvamAM vijayavaMtu vartAvavAnAM jemane abhilASa che teo eka baMgALI vidvAnanI lekhinIthI lakhAelA A lekho premathI vAMcaze ane ene pracAra karaze evI AzA che. A lekhamALA samAjane satkAra pAmaze te AvAM bIjAM paNa keTalAka lekha gujarAtI vAcakavarga AgaLa raju karavAnuM uttejana maLaze. suzIla. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya darzanomAM jaina darzananuM sthAna. ( eka jainetara vijJAnanI abhyAsadRSTie) ( anuvAdaka - suzIla ) bhUtakALanA durbhedya aMdhArAmAM ghaNI ghaNI vastuo DhaMkAI gai che. sa Mzodhake athavA itihAsapremIe khaMta ane utsAhapUrNAMka ane mhAra prakAzamAM lAvavA je mahenata karI rahyA che te kharekhara praza MsAne pAtra che, paraMtu te samasta ghaTanAone, sAmAjika prasa MgAne jyAre vikrama pUrvanI ke pachInI koI eka sadImAM mUkavAnA Agraha pakaDI bese che tyAre teo pATA uparathI utarI paDe che. vaidika kriyAkAMDano samaya nijIta karavA jatAM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ] vidvAne e ja pramANe aMdaraaMdaranA vAda-vivAdamAM guMcavAI gayA-cokkasa samaya nakkI karI zakayA nahIM. vaidika kriyAkAMDa ane bahudevavAdanI paDakhopaDakha adhyAtmavAda ane tattvavicAra ugI nIkaLatAM dekhAya che, paraMtu keTalAka paMDita mAne che ke adhyAtma ane tatvavidyA te pAchaLanAM che, tattvavicAra ane kriyAkAMDa eka sAthe rahI zake ja nahIM. pahelAM kriyAkAMDa haze ane pachI kaI eka cokkasa samayane viSe-keI zubha muhu tattvavicAranAM phaNagAM phuTI nIkaLyAM haze. A yutivAda barAbara nathI. jena dhama ane bauddha dharmamAM paheluM keNa? e viSe ghaNe vAda-vivAda thaI cUkayo che. keIe jaina dharmane bauddha dharmanI zAkhA mAnI lIdhI te keIe jainamatane bauddhamata karatAM paNa prAcIna mA. jarUra, A badhA vAdAnuvAdamAM eka prakAranI jIjJAsAvRtti-satya ukelavAnI spRhA samAelI che ane te sanmAnane yogya che. paraMtu huM pote mAnuM chuM ke e prakArane uhApoha kAnane rUcIkara lAge te paNa enI baha kIMmata nathI; ene mULa pAyo ja joIe teTale majabUta nathI hote. ApaNe je manuSyaprakRtine vicAra karIe te ciMtana, manana e manuSyamAtranI prakRtinuM eka khAsa lakSaNa che ema svIkAravuM paDe. eTale ke ghaNA lAMbA kALathI manuSyasamAjanI aMdara adhyAtmaciMtA tema ja tattvavicAranI jharaNuo vahetI rahI che. je samaye samAja arthahIna kriyAkAMDanA beja nIce cheka dabAI gayela hovAnuM ApaNe mAnIe chIe te samaye paNa-prAraMbhika avasthAmAM ce-kaIka ne kaIka AdhyAtmikatA te jarUra haze. vAstavika rIte sAmAjika bAlyAvasthAmAM je chUpI mUDhatA hoya che tenAM kriyAkAMDa AdhyAtmikatAnI prastAvanAnI kaIka garaja sAre che. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e AdhyAtmikatA joIe teTalI parisphaTa nathI hatI chatAM samAjanI pratyeka avasthAmAM kaIka ne kaIka vicAravikAsa, pracalita nIti-paddhatimAM palaTe ANavAnI mane bhAvanA ane e rIte Adarzane krame krame ucca sthAne sthApavAnI AkAMkSA ahAniza jAgRta rahe che ja. eTalA mATe koI paNa darzananI janmatithi. nakakI karavI azakaya bane che. jeo jUdA jUdA darzananA adhikAtA tarike oLakhAya che temanI pahelAM emaNe pravartAvelA darzananAM sUkSama bIja hoya che. bauddhamatane pracAra buddhadeve karyo ane jaina matane prathama pracAra zrI vardhamAna-mahAvIre karyo e eka TI. dhAraNuM che. eTaluM nizcita che ke e be mahApurUSo pahelAM lAMbA samaya pUrve bauddha ane jainazAsananA mUla tatve sUtrarUpe pracalita hatA. e tane khUba spaSTarUpe pracAra kare, emAMnAM mAdhurya tathA gAMbhIrya janasamUhane samajAvavAM ane vRddhathI mAM bALaka sudhInA tamAma strI-purUSa. ene samAdara kare evI paristhiti upajAvavI ene e mahApurUSoe pitAnA jIvananuM gauravamaya vrata mAnyuM hatuM. mULa tatvanA hIsAbe, buddha ane mahAvIranA janma pahelAM ghaNA samayathI bauddha ane jainamata hatAM banne mata prAcIna che, upaniSadunA jeTalA ja prAcIna che ema kahI zakAya. ' boddha ane jainamatane upaniSaddanA samakAlIna mAnavAnuM kaI khAsa pramANa nathI ane tethI te banne matane upaniSa6 jeTalA prAcIna mAnI zakAya nahIM, e je kaI vAMdho uThAve te te ThIka nathI. upaniSade khullI rIte vedane virodha nhAtA karatA tethI tenA ziSyanI saMkhyA bIjA karatAM ghaNI vadhAre hatI. avaidika matavALA prathama avasthAmAM kaIka ne kaIka zaMkAgrasta hatA ane tethI temane khullI rIte bahAra paDatAM ghaNe samaya vItAva paDyo haze. te Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] aprakaTa hatA tethI AdhyAtmavAdasvarUpe, upaniSanA yugamAM haiyAta ja nahIM hAya ema na kahI zakAya; kAraNa ke je samaye citakA, sAdhake athavA tapasvIo tattvanI ciMtAmAM tallIna hatA te vakhate temaNe upaniSamAM vaNu velA mArganI ja zodha karI hAya e asabhavita che. e samaye vicAra ane ciMtananI sau koine sapUNa svataMtratA hatI ane pUrepUrA vicAra-svAtaMtryanA pratApe avaidika ghaNA mArgo astitvamAM AvyA hatA. khIjA matavAda karatAM upaniSamAM evI koi vizeSatA nathI ke jethI upaniSadna ApaNe pahelA naMbara ApI daie. have jo vaizvika ane avaizvika matavAdya eka ja samayane viSe udbhavyA hAya, uttarAttara utkarSa pAmyA hAya te| e madhAmAM ghaNI ghaNI vAtAnI samAnatA hAvI joIe. e viSaya ghaNA mahattvanA che ane eTalA ja mATe bhAratavanA koI eka khAsa dananA abhyAsa karavA hAya tA anyAnya bhAratavarSIya prasiddha dananI tulanA karavI joie, e bahu yuktisaMgata gaNAya che. sAmAnyataH bhAratavanA dAnika matavAdamAM jaina darzana sArU mAnava Mtu sthAna bhAgave che ane khAsa karIne jaina dazana eka saMpUrNa` darzIna che. tattvavidyAnA badhA aMga emAM maLe che. vedAtamAM tarka vidyAnA upadeza nathI, vaizeSika karmAMkama ane dharmAMdha viSe kaiM phADa pADatuM nathI. jaina dazanamAM teA nyAyavidyA che, tattvavicAra che, dharmanIti che, paramAtma tattva che ane bIjuM paNa ghaNu che. prAcIna yuganA tattvaciMtananuM kharekhara ja jo kAi eka amUlya mULa hAya tA te jaina darzana che. jaina darzanane bAda karIne jo tame bhAratIya dananI AleAcanA karI teA te apUNuM ja rahI javAnI. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huM je paddhatie jaina darzananI AlecanA karavA mAguM chuM te paratve upara isAro karI gaye chuM. mArI AlecanA saMkalanAtmaka athavA tulanAtmaka che. AvI AcanA karavI e jarA agharI vAta che, kAraNa ke evI AlocanA karanArane bhAratavaSaya samasta darzanenuM sAruM jJAna hovuM joIe. paraMtu ahIM huM bahu uMdha vigatamAM utaravA nathI mAgate. mAtra mULa tattvane aMge ja eka-be vAte kahIza. jaina darzana saMbaMdhe vivecana karatAM pahelAM eka vAta dhyAnamAM rAkhavAnI che. jeminIya darzana sivAya, bhAratavarSanA prAya pratyeka dazane, sIdhI athavA ADakatarI rIte, vedokata kiyAkalApamAM aMdhazraddhA rAkhavA sAme sakhata virodha dAkhavyuM che. kharI rIte to aMdhazraddhAnI sAme yuktivAdanuM je avirAma yuddha cAle che tenuM ja nAma darzana. prastuta lekhamAM, bhAratavarSanA darzanenuM e daSTie nirIkSaNa karavAne ane emanA potAnA mukhya mukhya tattvo viSe AlocanA karavAne uddeza rAkhe che. bhAratIya darzanene je kamavikAsa ahIM huM batAvavA mAguM chuM te kALanI draSTie nahIM, paNa yuktinI daSTie ja haze eTaluM yAda rAkhavuM. (jeneejIkala nahIM paNa laiMkala.) arthahIna vaidika kriyAkAMDa sAmene saMpUrNa prativAda cArvAkasUtromAM maLe che. samAjamAtramAM AvA virodhI svataMtra saMpradAya hoya che ja. prAcIna vaidika samAjamAM paNa evA saMpradAya hatA. vaidika kriyAkalApanI sakhata bhASAmAM jhATakaNI kADhavI e sahaja vAta che. vicArazIla ane tattvajJAsu varga lAMbA samaya sudhI e prakAranA karmakAMDathI saMtuSTa rahI ja zake nahIM. eTale arthazUnya kriyAkAMDa, jevAM ke yajJa saMbaMdhI vidhividhAna para sabaLa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ | ] virAdha janme emAM kaIM AzcaryanI vAta nathI. cArvAka dananA atha vaidika kriyAkAMDanA satata virodha, cArvAkadarzana eTale eka viAdhI dana. grIsanA seATrIsTAnI jema cArvAkAe paNa kAi divasa virATa vizva viSe kai abhiprAya uccAravAnI takalIpha nathI lIdhI. ghaDavA karatAM bhAMgIne dATI devA tarapha ja tenI adhika pravRtti hatI. veda parabhavamAM mAne cheH cArvAka e vAtane uDAvI de che. kaThopaniSadnI bIjI vallImAM chaThThA zlokamAM AvA nAstikavAdanA paricaya maLe cheH 46 sAmparAyaH pratibhAti bAlam pramAdyantam vittamohena mUDham ayaM loko nAsti para iti mAnI punaH punarvazamApadyate me - " ukta leAkamAM paraleAkamAM e nathI mAnatA temane viSe ullekha che. e ja upaniSadnI chaThThI vaTvInA khAramA zrlAkamAM nAstikatAne vakhADI kADhI che: astIti bruvato 'nyatra kathaM tadupalabhyate - prathama vahInA vIzamA leAkamAM AvA avizvAsuonuM varNana Apyu cheH ye prete vicikitsA manuSye 'stItyeke nAyamastIti caike veda, yajJa ane karmakAMDanA upadeza detA, nAstikA e yajJa ane kriyAkAMDa viSe zakA dharAvatA eTalu ja nahIM paNa e vidhividhAnamAM keTalI vicitratA samAelI che te leAkeAne kahetA. upaniSane vedanA aMzarUpa mAnavAmAM Ave che, chatAM ghaNe sthaLe e ja upaniSadomAM vaidika kriyAkAMDanA DhASA atAvavAmAM AvyA che. huM ahIM mAtra eka ja udAharaNa TAMkuM chuH Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [[ 7 ] .... pravAhyete adRDhA yajJarupA aSTAdazokamavaraM SeSu karma etat zreyo ye 'bhinandaMti mUDhA jarAmRtyum te punarevApi yAnti muMDakepaniSad 1H 2: 7 ya ane tenA aDhAra aMge temaja kameM badhAM aDha ane vinAzazIla che. je mUDha e sarvane zreyaH mAne che teo pharI pharIne jarA ane mRtyunA pherAmAM paDe che." paNa upaniSad ane cArvAka vacce eka bheda che. upaniSada eka uccatara ane mahattara satyane mArga batAvavA vaidika kriyAkAMDanI khabara le che tyAre cArvAkane mAtra de dekhADavA sivAya bIjuM kaI karavA jevuM ja nathI lAgatuM. cAvAkadarzana eka niSedhavAda che. ene potAne vidhi jevuM kaI nathI. vaidika vidhividhAnane uthalAvI pADavA e tene mukhya uddeza che. chatAM ahA eTaluM svIkAravuM joIe ke sau pahelAM yuktivAdane Azraya je keIe lIdhuM hoya te A cArvAka darzane. bhAratavarSanA bIjA dazAmAM pachI e ja yuktivAda phA kulya lAge che. che nAstika cArvAkanI jema jaina darzanamAM vaidika kriyAkAMDanI nirarthakatA batAvavAmAM AvI che. jaina darzane vedanA zAsanane khullI rIte virodha karyo hato ane bIjA nAstika matanI jema yajJAdi kriyAne muktakaMThe prativAda karyo hate e vAta sau sArI peThe jANe che. cArvAka ane jaina darzana vacce je kaI sArazya hoya te eTalA ja pUratuM. bAkI barAbara tapAsIe te jaina darzana, cArvAkanI jema mAtra niSedhAtmaka nathI. eka saMpUrNa dArzanika mata upajAvavAne jaina darzanane uddeza dekhAI Ave che. sau pahelAM te jenA darzane Indriya sukha-vilAsane avajJApUrvaka parihAra karyo. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ]. athahIna vaidika kiyAkalApane virodha karavAmAM cArvAka bhale vyAjabI hoya, paNa e pachI koI gaMbhIra viSaya para vicAra karavAnuM ene na sUjhayuM. manuSyaprakRtimAM je eka pAzavatAne aMza rahele che tene ja vaLagIne cArvAka darzana pI rahyuM. vaidika kriyAkAMDa game tevAM hoya, paNa enAthI lekenI lAlasA kaIka kAbUmAM rahI zakatI, svaccheda indriyavilAsane mArga heja kaMTakamaya banate. cArvAka darzanane e na pAlavyuM, tethI teNe vedazAsana amAnya karyuM. have je kharekhara ja nirarthaka-bhArabhUta karmakAMDa sAme saphaLa baLa jagAva hoya te baLavAkhAe kaIka vadhu karI batAvavuM joIe. AMdhaLI zraddhA ane AMdhaLA kriyAnurAgathI manuSyanI buddhi ane vivekazaktinuM paNa haDahaDatuM apamAna thAya che, e daSTie karmakAMDane virodha karavAmAM Ave e barAbara che; paraMtu narI indriya sukhavRtti eTale dUra daSTi nAkhI zakatI nathI. jenA darzanane e vAta sUjhI, tethI ja bauddhonI jema adhyAtmavAdI-jenadarzane cArvAka matane parihAra karyo. cArvAkanI pachI suprasiddha boddha dazananI sAthe jaina darzananI sarakhAmaNI karIe. bauddhae paNa bIjA nAstika matanI jema vedika kriyAkalApane virodha karyo che, paraMtu emaNe vadhu sArI yuktithI kAma lIdhuM. vaidika karmakAMDa viSene temane deSAropa yuktivAda upara pratiSThA pAmyuM. bauddhamata pramANe jIvana sukha-dukha karmAdhIna che. je kaI karIe chIe ane je kaI karyuM che tene lIdhe ja sukha-duHkha pamAya che. asAra ane mAyAvI bhegavilAsa pAmara jIvene muMjhavI mAre che ane saMsArI sukhanI pAchaLa deDanAra chava janmajanmAMtaranI ghaTamALamAM sapaDAya che. A avirAma duHkha-kaleza Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAMthI chuTavuM hoya te karmanAM baMdhana tUTavAM joIe. karmanI sattAmAMthI chuTavA pahelAM kukarmanI jagyAe sukarma sthApavA joIe; arthAta bhaMga lAlasAnA sthAne vairAgya, saMyama, tapa, japa ane hiMsAne badale ahiMsA vigere AcaravAM joIe. vaidika karmonA anuSThAnathI ghaNA niraparAdha prANuonI hatyA thAya che eTaluM ja nahIM paNa e karmanA anuSThAna karanAra jIva, kRtakarmanA baLe svargAdi ligamaya bhUmimAM jAya che. e pramANe vaidika kriyAkalApa pratyakSa ke parokSabhAve jIvanAM du:khamaya bhavabhramaNamAM ekanimittarUpa bane che. bauddhamata eTalA sArU vaidika karmakAMDane tyAga karavAnuM kahe che. boddhanI A mukhya mAnyatA che ke vaidika kriyAkAMDa hiMsAnA pApathI kharaDAyelAM che tema te nirvANanA mArgamAM sIdhI ke ADakatarI rIte aMtarAyabhUta che; mATe vaidika vidhividhAna nakAmAM che. ahIM eTaluM jaNAI Avaze ke cArvAka darzananI jema bauddhadarzana vedazAsanane virodha kare che, paNa bauddhadarzana, cArvAkenA bhegavilAsa sAme majabUta humalo laI jAya che. vaidika kriyAkAMDane tyAga karavA jatAM, lAlasAnA uMDA-aMdhArA kuvAmAM gabaDI na javAya e viSe bauddha darzana barAbara sAvaceta rahe che. kaThina saMyama ane tyAgavaDe karmanI lehazaMkhalA bhAMgavA te upadeze che. * - * - A karma baMdhanane kAraNe saMsAramAM ja sukha-duHkha bhegave che e vAta bauddha darzananI jema jaina darzana paNa svIkAre che. bauddhamatanI jema jaina darzana veda-zAsana amAnya kare che ane cAkenA indriya bhegavilAsane tucchakArI kahADe che. ahiMsA ane verAgya ja AdaravA cogya che ema jaina ane bauddha sAthe maLIne samavare uccAre che. khAsa karIne namatamAM ahiMsA ane vairAgya upara te khUba ja bhAra mukavAmAM AvyA che. Ama bahArathI eka Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] sarakhA dekhAtA jaina darzana ane bauddha darzana vacce ghaNe prabheda che. bauddha darzananA pAyAmAM je nabaLAI che te jaina darzanamAM nathI. parIkSA karavAthI spaSTa dekhAI Avaze ke bauddhamatanI suMdara aTTAlikAne nItina pAye sAva kAge che. veda-zAsanane amAnya karavAne upadeza te barAbara che, ahiMsA ane tyAgane Agraha paNa samajI zakAya che, karmabaMdhana chedavAnI vAta paNa arthavALI che, paraMtu ApaNe bauddha darzanane jyAre ema pUchIe keH "ApaNe keNa? tame jene paramapada tarIke oLakhAve che ane jene sAdhya mAne che te zuM che?" tyAre te je javAba Ape che e sAMbhaLIne te ApaNe thIjIja jaIe chIe. te kahe che keH "ApaNe eTale zUnya-arthAt kaI nahIM." tyAre zuM ApaNe sadAkALa aMdhakAramAM ja athaDAvAnuM? ane Akhare paNa zuM asAra evA mahAzUnyamAM ja saue maLI javAnuM? e bhayaMkara mahAnirvANa athavA e anantakALavyApI mahA nistabdhatA mATe manuSya-prANIe kaThera saMcamAdi zA sArU svIkAravA? mahAzunyane arthe jIvananAM sAmAnya sukha zA sArU jatAM karavAM? A jIvana bhale nisAra hAya, paNa tenI pachI je maLavAnuM che te enA karatAM paNa vadhu nisAra hoya te te muddala IcchavAyegya nathI ema ja kahevuM paDe. matalaba ke bauddha darzanane A anAtmavAda sAmAnya manuSyane saMtoSa ApI zakatuM nathI, bauddhadharme eka vAra potAnI sattA saMpUrNapaNe sthApI hatI ane janatA upara tene prabhAva paDyo hate te A anAtmavAdane AbhArI haze emate bhUlecUke paNa keI nahIM mAne. bauddhamAM eka "madhyama mArga" che ane buddhadeve batAvelA A mArgamAM kaTheratA rahita tapazcaryAnuM je eka prakAranuM AkarSaNa hatuM tene lIdhe jene paNa bauddha darzana tarapha kheMcAyA hatA. "huM chuM" e Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] anubhava te saune hoya che. "sAcesAca huM chuM-huM mAtra chAyA nathI " ema sau aMtarathI mAne che. AtmA anAdiananta che e vAta upaniSadanI pratyeka paMktimAM ujjavaLa akSare AlekhAI che, ane vedAnta darzana paNa e ja vAtane pracAra kare che. AtmA che, AtmA satya che, e keIe - sarajAvelo padArtha nathI, e anaMta che, AtmA janma-janmAMtara pAme che, sukha-duHkha bhegave che ema lAge; parantu vastutaH te eka asIma sattA che, jJAna ne AnaMda saMbaMdhe asIma ane ananta che. vedAnta darzanane e mULa pratipAdya viSaya che ane AtmAnuM asImatva temaja anaMtatva svIkArI, jaina darzane vedAntadazananA avidhI dazana tarike khyAti meLavI. - bauddha darzananA anAtmavAdanI jhATakaNI kADhavAmAM ane A tmAnI anaMta sattAnI uddaghoSaNA karavAmAM jaina ane vedAnta eka thaI jAya che, paNa e bane abheda nathI-banemAM pAthakaya che. vedAntika jIvAtmAnI sattA svIkArI, eTalethI ja aTakatuM nathI. vana-jagatamAM te eka DagaluM AgaLa vadhe che ane khullI rIte kahe che ke jIvAtmA ane paramAtmA vacce kaI bheda nathI. vedAntamata pramANe A cidacinmaya vizva, eka-advitIya sattAne vikAsamAtra che. " huM te chuM;" vizvanuM upAdAna te ja che. huM kaMi tenAthI bhinna athavA svataMtra sattA nathI. A bahAranuM aMsahana jagata-je mArAthI svataMtra dekhAya che te paNa tenAthI juduM athavA svataMtra nathI. eka advitIya sattAne ja A badhe vilAsa che-tame ane huM-cit acita evI kaI vastu nathI ke "satra satya" thI jUdI paDe. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 ]. - vedAntane A " pramavAditA" vAda ghaNe gaMbhIra ane jambara che. paNa sAdhAraNa mANasa eTalI uMcAIe pahoMcI zake ke kema te eka savAla che. sAmAnya mAnavI, jIvAtmA nAme eka sattA che eTale anubhava karI zake, paNa mANasa mANasanI vacce kaMI bheda ja nathI, mana eka jaDa padArtha che ane bIjA najare jaNAtAM padArthomAM koI prakArane bheda nathI; AvI vAto vicAratAM te tenI buddhi paNa buMDI banI jAya, ane dhAre ke kaI buddhivAna e siddhAnta karI bese ke huM bIjA badhA karatAM judo chuM-svataMtra chuM, mAre bIjAM jaDa-cetana sAthe kaI sIdhe saMbaMdha nathI ane carAcara vizvamAM asaMkhya svataMtra padArtho bharyA che- te tene e siddhAnta cheka yuktirahita che ema ApaNe kaI rIte kahI zakIe ? sAcuM pUche te e siddhAnta sAva kADhI nAkhavA je nathI. dunIyAne meTe bhAga te e ja anubhava meLave che ane e ja siddhAnta mAne che. e kAraNe ja vedAntamata saunA svIkArane egya nathI rahyuM. - kapila-praNIta suvikhyAta sAMkhyadarzanane matavAda paNa ahIM vicAravA jevo che. vedAntanI jema sAMkhya paNa AtmAnuM anAdipANuM ane anaMtapaNuM svIkAre che. paraMtu sAMkhya, AtmAnuM mahatva svIkAravAnI nA pADatuM nathI. vedAntamatanI sAthe sAMkhyane bIje paNa eka matabheda che. sAMkhyamata pramANe purUSa athavA AtmAnI sAthe acetana chatAM kriyAzIla prakRti nAmanI vizva-racanA-phrezaLa eka zakti maLI gaI che ane e bane maLIne badhI ghaDabhAMja kayAM kare che. e rIte sAMkhya darzana AtmAnuM anAdipaNuM, anaMtapaNuM ane asImapaNuM svIkAre che. e matamAM AtmAnI bahu saMkhyA mAnavAmAM AvI che. kapilamata kahe che ke je ke purUSathI jadI Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 13 ]. svataMtra eka acetana prakRti che paNa kaIvAra purUSa sAthe maLI gaelI lAge che. A vijAtIya prakRtinA adhikArathI AtmAne. alaga pADa-alaga anubhave enuM nAma ja mekSa. ApaNe joI gayA ke jaina darzana paNa AtmAnuM anaMtatva ane anAdi mAne che. kapila darzananI jema jaina darzana paNa kudaratI rIte ja svAdhIna AtmAnI sAthe vaLagelA eka vijAtIya padArthanuM astitva kabUla rAkhe che. sAMkhyanI jema jaina paNa AtmAnuM bahu mAne che. sAMkhya ane jaina darzana ane vijAtIya padArthanA vaLagADathI AtmAne chUTe pADa tene mekSa kahe che. eka bIjI vAta ahIM ApaNuM lakSa kheMce che. pratyeka mANasa, pite paNa na samaje evI rIte potAnAthI uccatara, mahattara ane pUrNatara eka Adarza kape che. bhakate mAne che ke eka e purUSa, eka e Izvara, prabhu yA paramAtmA che ke je dareka vAte paripUrNa che. sumahAna, pavitra, Adarza, pUrNajJAna-vIryaAnaMdano AdhAra evA eka purUSa pradhAnamAM manuSyamAtrane, kudaratI rIte ja zraddhA janme che. addabhUta daivI zaktimAM vizvAsa mUka e dharma hoya te manuSyane mATe e bahu sahaja che. jJAna, varya, pavitratA vigere viSayamAM ApaNe bahu pAmara chIe, parimita chIe, parAdhIna chIe. eTale je viSayamAM ApaNe AgaLa vadhavA mAgIe chIe-adhikAra meLavavA vAMchIe chIe te jenAmAM ujajavaLa ane paripUrNapaNe hAya evA zuddha, niSpApa prabhu athavA paramAtmAmAM ApaNe zraddhA dharAvIe emAM kaI AzcaryanI vAta nathI.. ba, TIkAkAronI vAta eka bAju rahevA daIe. sAMkhya darzanamAM Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C[ 18 ]. evA keI zuddha, paripUrNa paramAtmAne sthAna nathI. pavitra paramAtmAnA astitva viSe zraddhA dharAvavAnI manuSya-prANune je kudaratI preraNA janme che tene saMtoSavAne cagadarzane prayatna karyo che. sAMkhyanI jema gadarzana AtmAnI sattA ane saMkhyA svIkAre che, paNa te eka pagaluM AgaLa vadhe che. jIvamAtrane adhIzvara, ananta AdarzarUpI eka paramAtmA hovAnuM te upadeze che. ahIM yogadarzana ane jaina darzana vacce samAnatA dekhAya che. vega darzananI jema jene paNa prabhu, paramAtmA athavA arihaMtane mAne che. jenA izvara jaganA suSTA nathI chatAM te AdarzarUpa, paripUrNa zuddha ane nirdoSa te che ja. saMsArI jI ekAgramane tenuM dhyAna-pUjA vigere karI zake. paramAtmAnI bhakita, pUjA ane dhyAna-dhAraNAthI jInuM kalyANa thAya, upAsakane nimala jJAnanI prApti thAya ane anekavidha baMdhanathI baMdhAyelA prANune na prakAza tathA navuM baLa maLe ema te kahe che. jaina ane pAtaMjala e banne darzane uparokata siddhAMta svIkAre che. have ApaNe kaNadapraNIta vaizeSika darzanatarapha vaLIe, TuMkAmAM, vaizeSika darzananA saMbaMdhamAM ATaluM kahI zakAya AtmA athavA purUSathI je kaI svataMtra te badhuM prakRtimAM samAI jAya ema sAMkhya ane gadazana kahe che. ene tAtparya e che ke sat padArtha mAtra vizvapradhAnane viSe bIjarUpe vartamAna hoya che. eTalA sArU kapila ane pataMjalI, AkAza, kALa ane paramANuo viSe tAtvika nirNaya karavAmAM khAsa lakSanathI ApatA. teo to A badhuM prakRtinI vikRti che ema mAnI chUTI jAya che, paNa e vAta eTalI badhI sahaja nathI. sAdhAraNa mAnavInI daSTie te A dizA, kALa ane paramANuo paNa anAdi ane Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 15 ] svataMtra-satpadArtha che. jarmana-dArzanika kAnTa kahe che ke dizA ane kALa te manuSyanA mananAM saMskAramAtra che; paNa e siddhAMta, TheTha lagI pALI zakAyuM nathI. ghaNIkharI jagyAe kAnTane pitAne ja kahevuM paDayuM che ke dizA ane kALane paNa pitAnI svataMtra, sattA che. te uparAMta DemekriTasathI mAMDI AjasudhInA lagabhaga badhA ja vaijJAnikoe paramANunI anAditA-anaMtatA mAnI che, mAtra kapila ane pataMjalI ja dizA, kALa ane paramANuonI anAdi-anaMtatA mAnI zakyA nathI. prakRti ane lakSaNa paNa bhinna bhinna hovA chatAM dizA, kALa ane paramANu vigere e ekaadvitIya vizvapradhAnanA vikAra zI rIte saMbhave e nathI samajAtuM eTaluM chatAM sAMkhya ane vega darzane e mata aMgIkAra karyo che. vaizeSika dazane paramANu, dizA ane kALanuM anAdi anaMtapaNuM mAnyuM che. pratyakSavAdI cArvAkane te dizA, kALa vigere bAbata vicAra karavA jevuM ja nathI lAgyuM. zUnyavAdI bauddha paNuM, dizA ne kALa bhale ApaNI najare satya lAge te paNa ene avastu tarIke oLakhAve che. vedAnta paNa ene maLatI ja vAta kahe che. sAMkhya ane gamata pramANe dizA ne kALa aya prakRttinI aMdara bIjarUpe chupAyelAM rahe che. eka mAtra kaNadamata dizA, kALa ane paramANunI sattA nityatA ane svataMtratA svIkAre che. vaizeSika darzananI jema jaina darzana e badhAnuM anAdi anaMtapaNuM kabUla rAkhe che. - bhAratIya darzananA suyukitavAdarUpa vRkSanAM A badhAM suMdara phaLa-phula che. nyAya darzanamAM yukitaprayoga sArUM jevuM sthAna reke che. tarkavidyAnI jaTila niyamAvalI A nyAya darzananA eka aMgabhUta che. gautama darzanamAM hetunnAnAdinuM khUba sarasa rIte Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 ] spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che, paNa jaina darzana jagatanA dArzanika tane eka samRddha bhaMDAra che ema kahuM te cAle. A jenA darzanamAM takadi tattvanI chaTAdAra AlecanA maLe che. e saMbaMdhe nyAya darzana ane jaina darzana vacce ghaNuM maLatApaNuM che; parantu eTalA uparathI je kei ema mAne ke nyAyadarzanane abhyAsa karyA pachI jainadarzanane abhyAsa karavAnI kaI jarUra nathI te te chetarAze. kAraNa ke jenadarzana ane nyAyadarzana vacce samAnatA hovA chatAM banne vacce keTaleka bheda che. syAdvAda athavA saptabhaMgI naya nAme jainadarzanamAM je suvikhyAta yuktivAdanI avatAraNa jevAmAM Ave che te te gautama darzanamAM paNa nathI. e yuktivAda jenene pitAne ja ane emanA gauravane dIpAve evo che. bhAratIya darzanemAM jaina darzanane keTaluM ucca sthAna che te eTalA parathI samajAze. keTalAkee jainadarzanane bauddhadarzana jevuM ja mAnI lIdhuM hatuM. laeNsena ane vebare evI bhUla karI hatI. I. sa. nA sAtamA saikAmAM hayuenasaMge paNa emaja mAnI lIdheluM. je kebI ane balare e bhUla bhAgI. emaNe jainadharmane svataMtra jAhera karyo eTaluM ja nahIM paNa buddhanI pUrve paNa e hatuM ema puravAra karyuM. huM ahIM purAtattva saMbaMdhI viSayanI carcA karavA nathI mAgate. meM upara ja kahI dIdhuM che ke bauddha ane jaina dharmanA jemane pravartake mAnavAmAM Ave che temanI pUrve-ghaNA vakhata pahelAM, bauddha ane jaina haiyAta hatA. bauddhamatane budhe upajAvyuM nathI tema jainadharmane mahAvIre kaI pahelavahele pravartAvyo nathI. je virodhamAMthI upaniSad upajyAM te ja virodhamAMthI-vedazAsana ane karmakAMDanI virUddha, jaina ane bauddha bahAra AvyA. hayuenasaMge zA sArU jainadharmane bauddhadharmanI aMdarane gaye te eTalA ja Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] uparathI samajAze. te jyAre bhAratavamAM AbhyA tyAre khauddhadharmane pramala pratApa hatA, jainadananI jema moDheA paNa ahiMsA ane tyAganA upadeza ApatA. vaidika kriyAkalApanI sAme baudvee je maLavA jagADyo hatA temAM ahiMsA ane tyAga e me zastro acAva temaja AkramaNu karavAmAM paNa chUTathI vaparAtAM. avaidika saMpradAyA paNa ahiMsA ne tyAganA pakSapAta dharAvatA. vaidika yajJA hiMsAthI kharaDAyelA ane A leAka tathA paraleAkanA kSaNika sukhanA arthe ja ceAjAyAM hatAM. jaina-sapradAye vedazAsananI dhuMsarI phagAvI dIdhI ane ahiMsA tathA vairAgya upara khUba bhAra mUkayA. ethI sAmAnya jonArane mauddha tathA jaina eka sarakhAM lAgyAM. ane vaivividha agrAhya mAnatA ane ahiMsA tathA tyAga tarapha khUlluM valaNa batAvatA. eka videzI musAphara, upara kahyuM tevu bhAranu svarUpa nIhALI jaina tathA maune eka mAne emAM kaMi AzcayanI vAta nathI. e sivAya banne saMpradAyAmAM AcAra-vicAranuM paNa kaIMka maLatApaDyuM hatuM chatAM tAtvika draSTie sapUrNa alaga hatA e vAta have ghaNA samajavA lAgyA che. dAkhalA tarike ema kahI zakAya ke saMsAranAM kSaNika sukhAnA tyAga karI, khUba sakhata saMyama pALavA jIvanane krame krame vizuddha banAvavuM ane mAkSa meLavavA e bhA ratavarSanA pratyeka darzananA uddeza haiAya che. paNa ethI karIne badhAM danA tattvataH eka ja che ema na kahevAya. uttara ane dakSiNa dizA jema eka bIjAthI alaga ane svataMtra che tema danA ane sidhdhAMtA / paNa mhArathI samAna dekhAvA chatAM bhinna ane svataMtra hAi zake che. eka samaya evA hatA ke je vakhate baudhdha ane jenA saMpUrNa tyAgane peAtAnA AdarUpa mAnatA eTale AcA- rAmAM paNa sAmAnya sAdRzya dekhAtuM; paNa vastutaH te bhinna hatA. eke bIjAnI pAsethI amuka nIti uchInI lIdhI che ema kahevu Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 18 ] e paNa barAbara nathI. eTaluM kahI zakAya ke vaidika saMpradAyanA niSphara kriyAkAMDane aMge je virodha ane viplava thaye tene lIdhe ubhaya pakSene eka sarakho sAmano karavo paDyo-eka sarakhI killebaMdhI karavI paDI hoya. jarA uMDA utarIne joIzuM te jaNAze ke tatva daSTie jaina ane baudha parasparathI bhinna ane svataMtra che. baudhdha mata zUnyane ja vaLagI rahe che, jene ghaNuM padArtha mAne che. bauddhamatamAM AtmAnuM astitva nathI, paramANunuM astitva nathI, dizA, kALa ane dharma (gati sahAyake) paNa nathI, Izvara paNa nathI.jaina matamAM e badhAnI sattA svIkAravAmAM AvI che. bauddhamata pramANe nirvANa meLavavuM eTale zUnyamAM bhaLI javuM; paNa jainamatamAM mukata-jIne anaMta jJAna-darzana-cAritra ane AnaMdamaya mAnavAmAM AvyA che ane e ja sAcuM jIvana che. bauddha darzananA karma ane jaina darzananA karma paNa judA judA arthamAM vaparAyA che. jaina dharma bauddha dharmanI zAkhA nathI eTaluM ethI saheje siddha thAya che. bauddha darzana karatAM sAMkhya darzananI sAthe jena darzananuM maLatApaNuM adhika pramANamAM hoya ema lAge che. sAMkhya ane jena e banne, vedAntane advaitavAda nathI mAnatA ane AtmAnI vividhatA svIkAre che. vaLI, e banne, jIvathI jUduM avatatva mAne che, paNa e uparathI eke bIjAnI pAsethI uchInuM lIdhuM che athavA te eka mULa che ane bIjuM zAkhArUpa che ema na kahI zakAya, kAraNa ke bArIkIthI joIe te sAMkhya ane jainanuM mhAranuM svarUpa sAmAnya hovA chatAM bhItaramAM ghaNe bheda che. dAkhalA tarIke sAMkhya dazane ajIvatattva-eTale ke prakRti eka ja mAnI che, paraMtu jaina darzanamAM ajIvanA pAMca bheda che ane e pAMcamAM pudgala te anaMtAnaMta paramANumaya che. sAMkhya be ja tava mAne che tyAre jaina darzanamAM ghaNA tattva che. eka bIjo mukhya Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bheda e che ke kapila darzana ghaNe aMze caitanyavAdI dekhAya che tyAre jaina darzana jANe ke jaDavAdanI najIkamAM jatuM hoya ema lAge che. ( paraMtu ahIM kaI evI bhUla na kare ke sAMkhyadarzana pUrNarUpe caitanyavAdI che ane jaina darzana jaDavAdI che. lekhakane ema kahevAne muddala Azaya nathI.) sAMkhyadarzananA abhyAsIne sau pahelAM e prazna uddabhave ke "prakRtinuM svarUpa zu?" e jaDasvarUpa che ke citanya svarUpa have prakRti saMpUrNa jaDa che ema te mAnI zakAya ja nahIM. sAdhAraNa rIte ApaNe jene jaDa kahIe chIe te te prakRtinI vikRtikiyAnuM chelluM pariNAma hoya che, te pachI prakRti eTale zuM samajavuM? jUdA jUdA bhAvavALA guNonI sAmyAvasthA e ja prakRtinuM svarUpa evI matalabanuM e sAMkhya darzane aspaSTarUpe lakSaNa ApyuM che, paNa IndriyagrAhA uparokataja :padArtho, vibhinnabhAvI guNatrayanI sAmyavasthArUpa te nathI ja e dekhItI vAta che. "bahu"nI aMdara je "eka che, vividha saMrghaSabhuparAyaNa guNaparyAnI aMdara paNa je potAnuM ekatva athavA advitIyatva jALavI zake che tene te jaDa padArtha kahevA karatAM adhyAtma-padArtha kahe e vadhAre ucita che. bhUdarzana tema ja tatvavicAraNA paNa e ja siddhAMtanuM samarthana kare che. bhinnabhinna bhAvavALA traNa guNavaDe viziSTa prakRti je jagavivartarUpI kriyA satata karI rahI hoya te ene adhyAtma-padArtha mAnavA sivAya calAvI zakAya nahIM. ene artha e thayo ke vibhinna guNatraya, prakRtinA AtmavikAsamAM prakAratraya gaNAya. prakRtine svabhAvata ekAntavibhinna guNatrayanuM acetana saMgharSakSetra ja mAnavAmAM Ave te prakRtimAMthI koI padArtha na uddabhave. prakRtine adhyAtma padArtha mAnIe te jagatavikAsane khulAse maLI rahe. prakRtie janmAvelA tamAM paheluM tattva mahattattva athavA buddhitattva che. e kaI patthara jevuM jaDa paramANu nathI; e adhyA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 20 ]. padArtha che. te pachI Indriya, paMcatanmAtrA ane dhIme dhIme mahAbhatene ubhava manAya che. prakRtine saMpUrNarUpe jaDa mAnIe te prakRtimAMthI vizvane janma eka arthahIna vyApAra banI jAya. mahastatva athavA ahaMkAra adhyAtmapadArtha che. ane kapilane pitAne mata e ja che ke kArya ane kAraNa eka ja svabhAvanA padArtha heya che. eTale prakRtimAtAe janmAvelA tanI jema mAtA ane saMtAne paNa adhyAtma padArtho ja che ema mAnavuM yukitasaMgata lekhAze. prakRti je saMpUrNapaNe jaDa svabhAvavALI hoya te jaDa svabhAvI paMcatanmAtrAne janma pahelAM pelA be adhyAtma-padArtha kevI rIte jamyA te nathI samajAtuM. matalaba ke prakRtine adhyAtmapadArtha mAnyA vagara chUTako ja nathI. prakRti bIjarUpI citapadArtha che. ene pUrNarUpe vikasavA mATe sau pahelAM lakSya tathA AtmajJAnanI jarUra paDe che ane emAMthI buddhi tathA ahaMkAra janme che. pachI prakRti potAnI aMdarathI AtmavikAsanA karaNasvarU5. jarUra pramANe keme keme Indriya, tamAtrA, mahAbhUtAdi jevA jaDe ta saraje che. e rIte prakRtine adhyAtmapadArtha ane tenI saMtatIne prakRtinA AtmavikAsanA sAdhanarUpa mAnavAthI sAMpe kahelI jagata-vivarta kriyA barAbara samajAya che. prakRtitavane adhyAtmapadArtharUpe mAnyA sivAya bIje IlAja nathI. ane prAcIna kALamAM keIne evI kalpanA nahIM AvI hoya ema paNa na kahI zakAya. kaThopaniSadanI trIjI vallInA nIcenA 10-11 mA lekamAM prakRtine adhyAtmasvabhAvasvarUpe oLakhAvI che ane sAMyadarzanane vedAnta-darzanamAM pariNamAvavAne e khullo prayatna hoya ema paNa lAgaze. indriyebhyo parAhyarthAH arthebhyazca paraM manaH manasazra parA buddhibuddharAtmA mahAn paraH Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ! ] mahataH paramavyaktamavyaktAt puruSaH paraH puruSAnna paraM kiMcit sA kASThA sA parA gatiH 66 IndriyeA karatAM artha zreSTha che, arthAM karatAM mana zreSTha che, mana karatAM buddhi, buddhi karatAM mahadAtmA, mahat karatAM avyakta, avyakta karatAM purUSa zreSTha che. purUSa karatAM khIjuM kaIM zreSTha nathI. purUSa ja sImA ane zreSTha gati che. " jaina dananI mAnInatA ethI sAva jUdI che. jaina darzana ajIva tattva mAne che. saMkhyAmAM te eka karatAM vadhu che eTaluM ja nahIM paNa ajIvane anAtma svabhAva mAnyA che. upara khatAvyu tema sAMkhyanA ajIvatattvane kivA prakRtine adhyAtmapadArtharUpe pariNumAvI zakAya; paraMtu jaina darzanamAMnA ajIva tatttAne te kAi rIte jIva svabhAvanI koTimAM mUkI zakAya ja nahIM. A ajIva pAMca che-puddagala nAmanA jaDa paramANu, dharma nAmanuM gatitattva ( dharmAstikAya ) adharma nAmanuM agatitattva ( adharmAstikAya ), kALa ane AkAza. A badhA jaDa padArthA che athavA tA emanA sahakArI che. e sivAya jaina matamAM AtmAne astikAya-arthAt parimANu viziSTarUpe oLakhAvavAmAM Ave che. AtmAne kamajanita lephsA athavA varNabheda hAvAnuM paNa manAya che. jaina danamAM AtmAne atizaya laghu padArtho ane urdhvagAtazIla mAnyA che. A madhI hakIkata sAMkhyathI jUdI paDe che. eTalA mATe ja me' je upara kahyuM che ke sAMkhyadarzIna ghaNekhare a Mze caitanyavAdanI pAse pahoMce che ane jaina dana keTalIkavAra jaDavAdanI najIka jatuM dekhAya che tenI matalaba AthI kaiMka samajAze. sAMkhya darzanathI jaina daztuna svataMtra che. sAMkhyamAMthI jaina darzana udbhavyu che ema kahevu... mithyA che. jema e be vacce ghaNA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 22 ] ghaNA viSayomAM maLatApaNuM che tema jUdAI paNa ghaNI ghaNI che. eka ja vAta laIe. sAMkhyamatamAM AtmAne nivikAra tathA niSkriya mAne che. jenA darzana kahe che ke tene svabhAva ja evo che ke e paripUrNatA pAmavA mathe, eTaluM ja nahIM paNa e anaMta kriyAzaktine AdhAra che. TuMkAmAM Adarzana suyuktimUlaka darzana che yuti ane nyAya upara ja enI pratiSThA che vaidika kriyAkAMDanA virodhe ene jabarajasta zaktimAna banAvyuM. nAstika jevA cArvAka enI pAse muddala TakI zake nahIM. bhAratavarSanA bIjA darzananI jema jaina darzanane paNa pitAnAM mULa sUtra, taravavicAra ane matAmata vigere che. - jaina ane vaizeSika-darzanamAM paNa eTaluM maLatApaNuM che ke sAmAnya abhyAsIne e be vacce khAsa bheda jevuM na lAge. para mANu, dizA, kALa, gati ane AtmA vigere tatvavicAramAM e ane darzana lagabhaga ekarUpa che; paNa jUdAI jovA jaIe te paNa ghaNuM maLI Ave. vaizeSika darzana vividhatAvAdI hovAne dA kare che, chatAM Izvarane svIkAra karI te paNa ekatvavAda tarapha gati kare che, paraMtu jenA darzana enA vividha tattva upara aDagapaNe ubhuM rahI zake che. upasaMhAramAM eTaluM kahI dauM ke jaina darzana khAsa khAsa bAbatemAM bauddha, cAka, vedAnta, sAMkhya, pAtaMjala, nyAya ane vaizeSikane maLatuM hoya ema dekhAya che paraMtu e eka svataMtra darzana che. e pitAnI unnati ke utkarSa mATe keInuM paNa devAdAra nathI. enA bahuvidha tanA viSayamAM e saMpUrNa svataMtra ane vyaktitvavALuM che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A graMthamALA sAthe traNa mahApurUSonAM nAma joDavAmAM AvyA che. prathama zAMtamUrti zrI buddhivijayajI ( bukerAyajI ) mahArAja jeo prathama sthAnakavAsI saMpradAyamAM dIkSita thaela; paraMtu tyArapachI satya samajAtAM saMvegI pakSa aMgIkAra karyo. svabhAve zAMta ane saraLa hatA ne cAritra temano asthimajajAmAM pariNamyuM hatuM. zAMtamUti zrI vRddhicaMdrajI mahArAja svabhAve zAMta, sahanazIla, sadA dharmanI unnatinA cAhanAra, rogapIDIta sAdhuonI suzruSAmAM agragaNya, jaina saMdha upara potAnA cAritranI suMdara prabhA pADanAra hatA. trIjA temanA ja hastadIkSita zAMtamUni zrI karavijayajI mahArAja vyavahAranI koIpaNa pravRtimAM nahi jeDAtA hamezAM AtmannatinA vicAromAM nimagna rahenAra jeo sata cAritranuM ArAdhana karI jJAnanA pipAsuonI tRSA chIpAvavA potAthI banatA prayatna karI rahyA che -jJAnadAna ApI rahyA che. " jaina dharma prakAza" temanA lekha vinAnuM bhAgye ja maLI zake. temaja temanI preraNAthI AjasudhImAM aneka graMtha prakAzita thayA che ne temAM pote nirlepabhAve rahyA che. graMthamALAnA A prathama maNakA pachI nIcenA pustako pragaTa karavAnI yojanA ghaDavAmAM AvI che. ? sAmAyika catyavaMdana. 3 devasirAI pratikramaNa. 4 paMcapratikramaNa. A pustakAmAM mULasUtra, zabdArtha, azvArtha bhAvArtha, phuTanaTa tema ja bIjA paracuraNa aneka viSayo raju karavAmAM Avaze. A pustako abhyAsaka daSTithI abhyAsIone upayogI jANa pragaTa karavA vicAra rAkhe che. jemAMnuM sAmAyika cityavaMdana tAjetaramAM ja pragaTa karavAmAM Avaze. - 5 bhaktimAtA-pustakanI traNa AvRti thaI gaI hovA chatAM aneka mANasanI amArI pAse mAgaNI AvavAthI sudhArA vadhArA sAthe ame 'chapAvavI zarU karI che. ) piopaTalAla Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainaM jayati zAsanam mudrakaH zeTha devacaMda dAmajI AnaMda presa-bhAvanagara,