Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
PASSESGRSECREEKEERSEASIERSALERANCERCESSESSEEEEEC8GESSESCSCISGARIORNORM
श्री
cिleaseekly
आत्मानन्द प्रकाश.
NIOS .ACHCBIGOOGGElektBODCCriatekosper T JOINTSxeisesejCNJODIDjCE SDOORDC-CardSTERDER
6SCREENNISCOCCASSESSFET
99కం EBRC05)
इह हि रागद्वेषमोहाद्यनिभूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेय--
पदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः ।।
RececlareweeteeCEMS
पुस्तक ११ ] वीर संवत् २४४०, फागुन
आत्म. संवत् १८ [ अंक 6 मो.।
नावना-चतुष्क.
- १(सोयणी-गझल.) चिन्ता रहे परहित करवा अह मैत्री मानवी, कारुण्य ते इच्छा वने पर मुःख बेदन जाणवी. देखी वने पर गुणथी हर्षित महा मुदिता थकी, माध्यस्थ श्रेह उपेक्षा जानो अ-पर दोष तण। नको. २
(जिज्ञासुउमेदवार.)
१ हरिगीतमां पण चालशे. २ प्रमोद.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૯૦
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનાની પ્રાચીન-અર્વાચીન સ્થિતિ.
જૈનોની પ્રાચીન અને અર્વાચીન સ્થિતિનું દિગ્દર્શન,
તુ
કોઇપણ પ્રજાના વત્તનના પ્રવાહ એક જાતના રહ્યા નથી, કાળચક્રના વેગ અનિવ ચનીય છે. કાળના પ્રભાવથી વિશ્વ ઉપર મેટા ફેરફારો થાય છે. વમાનનુ રૂપ જાણે ભૂત રૂપે થાય છે, ત્યારે અગણિત પરિવર્ત્તના થઈ જાય છે, તથાપિ જે ૬. ત્રિકાળવેત્તાએાએ પ્રતિપાદિત કરેલી હાય, તે વસ્તુને કાળચક્ર ફેરવી શકતું નથી. એતે નિઃસશય છે. જે પ્રથમથી સત્ય તરીકે લખાયુ' હાય અથવા જે તત્ત્વ પા તાની શુદ્ધિથી રિાબાધ રહ્યું હાય, તે ઉપર કાલના વેગ ચાદી શકતા નથી, એવી તે વસ્તુ કઈ છે, એ તત્ત્વ કયું છે ? તેના વિચાર કરવા જોઇએ. સૂક્ષ્મ બુદ્ધિથી વિચાર કરતાં જણાશે કે, તે તત્વ જ્ઞાન છે. ગમે તેટલા પિરવત્ત ના થાય તે પણ જ્ઞાન ક્રિપણ અજ્ઞાન રૂપે એલખાતું નથી. માત્ર તેમાં શુદ્ધિની અપેક્ષા રહે છે, જે શુદ્ધિની અપેક્ષા ન હોય તેા લેાકેાની માન્યતામાં ફેર પડી જાય. કેટલાએક જેને અજ્ઞાન કહેતા હાય, તેને ખીજાએ જ્ઞાન રૂપે એલખે છે અને કેટલાએક જેને જ્ઞાન કહેતા ડાય તેને બીજાએ અજ્ઞાન રૂપે એલખે છે. તથાપિ જે જ્ઞાન વસ્તુ છે, તે એકજ છે. સુત્ર ને લેવુ કહી શકાયજ નહીં અને લેઢાને સુવણૅ કહી શકાયજ નહીં. જે અસત્ય છે, તે સત્ય રૂપે સિદ્ધ થઈ શકતુંજ નથી. પરિણામે સત્ય અને અસત્ય પાતાના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં પ્રકાશી નીકળે છે. કાળના ચક્રવડે સર્વને ખાધ થાય છે, પણ સત્ય એકજ નિરાખાધ રહે છે.
એ સત્ય વસ્તુને અવલ'ખીને જગતમાં ધર્મ ભાવનાના પ્રાદુર્ભાવ થયેલે છે, જો કે એ ાં મતભેદ ઘણા હૈ!ય છે, પણુ વસ્તુતાએ સર્વાંમાં સત્યના થોડા ઘણાં અશા રહેલા હેાય છે, એતે નિઃસ‘શય છે. પ્રાચીન અને અર્વાચીન વિદ્યાને એ પેાતાના અનુભવ ઉપરથી સિદ્ધ કર્યું છે કે, જેથી સત્ય વસ્તુનુ યથાર્થ પ્રતિપાદન થતું હાય અને જેમાં ક્રિયામાર્ગ ની પ્રવૃત્તિ નિર્દોષ હાય તેવું સત્ય સવ અંશાથી પરિપૂર્ણ છે. આવું સત્ય ભૂતકાલે કયુ` હતુ` ? અને વમાન કાલે ક્યુ છે ? અને તેમાં કેટલુ પરિવર્ત્તન થયું છે ? એ અત્ર વિચારણીય છે. આ ધર્માંની ભાવનાઓમાં જેમ જૈન એ ધર્મની ભાવના પ્રાચીન સિદ્ધ ઠરી છે તેમ વેદ્ય ધર્મને માટે પણ તેના અનય ટીમે ! પ્રાચિન સિદ્ધ છે એમ કહે છે. હવે તે બંને ધર્મની ભાવનાનુ` તાર1, તેવાં જૈનધમ અપ્રતિમ પ્રમાણેાથી પાતાની પ્રાચીનતા સિદ્ધ કરી શકયે છે. ઉદ્દેશ પ્રાસાદના સમ કર્તાએ વેઢ ધનાજ પ્રમાણેા આપીને જૈનધર્મને આ વિશ્વના આદ્ય ધર્મ તરીકે પ્રતિપાદિત કર્યાં છે અને તેની સર્વ પ્રકારની સત્યતા સિદ્ધ કરી બતાવી છે, તે હવે માત્ર પ્રસ`ગે આદ્ય અને સનાતન આ ત ધર્મ અને
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ,
તેને પાળનારી જેને પ્રજાની ભૂત અને વર્તમાન કાળની સ્થિતિ વિશે વિચાર કરવાની આવશ્યકતા છે,
સત્યના સર્વ અંશેથી પરિપૂર્ણ એવા આહંત ધર્મના ઉપાસકોની ભૂતકાળની સ્થિતિ ઉચ્ચ પ્રકારની હતી, એ તે પૂર્વના ઐતિહાસિક લેખોથી સિદ્ધ થાય છે. ભૂતકાળમાં આહંત પ્રજાના ધર્મ અને વ્યવહાર-ઉભય માર્ગ સર્વ પ્રકારે શુદ્ધ હતા. પૂર્વકાળે પ્રત્યેક આહંત વ્યકિત દ્રઢ નિશ્ચયથી ઉચ્ચ જીવન ગાળવાને નિશ્ચય કરતી હતી. અને ઉચ્ચ જીવનના તત્વે શેધી તેને સંપાદન કરવાના ઉપાયે યે જ. તા હતા. જ્યારે માણસ ગૃહસ્થના જીવનમાં આવતા એટલે તત્કાળ ગૃહસ્થ ધર્મને ઉચિત એવા સદ્દગુણ મેળવતે હવે તે સત્ય, સફાચાર, પ્રમાણિકતા, વ્યવહારશુદ્ધિ અને શુદ્ધ નિષ્ઠા વગેરે સદગુણોથી અલંકૃત થઈ ગૃહવ્યવહારના મહા માર્ગને પથિક બનતે હતે તેનામાં શુદ્ધ પ્રેમને ઉલ્લાસ, કુટુંબ વાત્સલ્ય અને ભેગેપભેગની સ્પૃહ રહેતી પરંતુ તે અનાસક્ત પણે વસ્તી પિતાની પ્રવૃત્તિ કર્યા કરતે હતે-એટલે માત્ર રસ્થૂલ ભૂમિકા ઉપર રહીને જ સંસારના કાર્યો કરતો હતે. આર્ય સંસારનું મુખ્ય બંધારણ કુટુંબને લઈને જ છે. કુટુંબની ભાવના ઉપરથીજ ગોત્ર વગેરેની ભાવના ઉમત્ત થઈ છે. કુટુંબ ભાવનાને અર્થે લક્ષમાં રાખવાની બહુ જરૂર છે. એ કુટુંબ ભાવનાના જીવનરૂપ સર્વદા જાગ્રત અને સર્વ પ્રકારનું બળ પ્રેરનાર, સમર્થ શક્તિ પ્રાચીન કાલે જેમાં ઉત્તમ પ્રકારની હતી અને તે અનેક પરાક્રમ કરવામાં જેને મહાન શકિતમાન કરતી હતી. આજે આપણુમાં એ શકિત છેજ નહીં. સાંપ્રતકાળે કુટુંબની ભાવના ઘણીજ શિથિલ જોવામાં આવે છે. એકજ કુટુંબમાં સ્થાને સ્થાને ભેદભાવ જોવામાં આવે છે; કુટુંબને અર્થ માત્ર પતે અને પિતાના સ્ત્રી પુત્રાદિ એટલે જ સમજવામાં આવે છે. તેમાં જે કુટુંબ વિભકત થાય તે પછી વિભકત થયેલા કુટુંબ નાયકના હૃદયમાં મહાન ભેદ પડી જાય છે. એક પિતાના પુત્ર, પુત્રીઓ અને તેમના કુટુંબ-એ સર્વ મલીને એક જ કુટુંબ ગણાવું જોઈએ; છતાં આજકાલ એ ભાવના તદન રહી નથી. વિવાહ સંબંધ જોડાય એટલે તેમના હૃદયમાં કોઈ મહાન્ ભેદભાવ ઊત્પન્ન થાય છે અને તરત સ્વાર્થવૃત્તિ પ્રગટી આવે છે, જે ઉપરથી તે પલ્લવિત થઈને રહેલાં અને શીતલ છાયાને આપી રહેલા કુટુંબવૃક્ષને છિન્ન-ભિન્ન કરી નાંખે છે. પૂર્વ વિદ્વાને લખે છે કે, આર્યજૈન જનમંડલને પાય કુટુંબની એક્તા છે. સાત પેઢીથી પૂર્વજના નાની ચાલતી પેઢી અનેક જા. તના લાભે આપે છે. જેના કુટુંબનું આલંબન પાયે કરીને વ્યાપાર હેય છે, તે વ્યાપ રનો પ્રવાહ જે મુખ્ય પુરૂષના નામથી ચલતે હેય, તેને બીજા કુટુંબિઓએ ટેકે આપ જોઈએ. આપણા પૂર્વજો કુટુંબ તંત્ર કે પ્રકારે ચલાવતા? એ વાતનો વિચાર કરતાં આજે આપણને માલમ પડશે કે, એ ઉત્તમ પદ્ધતીને ક્ષયજ આપણું અધોગતિનું કારણ બન્યું છે. આજે આપણે કુટુંબમાંથી વિભકત થઈ સ્વતંત્ર થવાની પ્રવૃત્તિ
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧ર
જેની પ્રાચીનઅર્વાચીન સ્થિતિ,
કરી એ છીએ, પરંતુ સૂક્ષ્મદ્રષ્ટિએ જોતાં આપણે આપણે હાથેજ આપણે અધઃપાત કરીએ છીએ. જ્યારે સંપની શૃંખલા શિથિલ પડવા માંડે છે, ત્યારે અનેક જાતના વ્યસને વેગથી આવી પડે છે.
પૂર્વની કુટુંબભાવના ઉચ્ચ હતી, તે ભાવનાના બલથી કુટુંબીઓ સંપની શીતલ છાયામાં રહી અનેક જાતના લાભો મેળવી શકતા હતા. સર્વે સ્વાર્થવૃત્તિને, ત્યાગ કરી સ્વાર્પણમાં જ આનંદ માનતા એને પરસ્પર સહાય કરવામાં જીવનની સાર્થકતા સમજતા હતા. તે સમયે “હું અને મારું એ વાત તદન નિર્મલ જેવી હતી“સંસારમાં સુખશાંતિ છે કે નહી? અને તે સંસાર ઉચ્ચ દશાવાળે કેવી રીતે થાય?” તેને માટે કુટુંબિઓ ક્ષણે ક્ષણે વિચારતા અને તેને માટે તન, મન અને ધનથી પ્રયત્ન કરતાં હતા આજકાલ એ વિચાર ણપણે રહે છે. લોકોને આજે પશુ સંસારની ઉચ્ચ દશા ગમે છે અને સંસારના સુખ મેળવવાની તેઓ અતિ તૃષ્ણ રાખે છે, પરંતુ તેમની ભેદબુદ્ધિમાં સંસારની ઊચ્ચ દશાના ખરા ઉપાયો આવી શકતા નથી. સ્વાર્થની અંધતાથી તેમની આંતરદ્રષ્ટિ આવૃત થઈ ગયેલી હોય છે. તેમના હદયના ઉંડા પ્રદેશમાં “હું” અને “મારું” એ બે મેહક મને જાપ થયા કરે છે, જેથી તેમને સંસારની ઊચ્ચતાની સામગ્રી મળી શકતી નથી.
ભૂતકાલની જૈનપ્રજામાં સ્ત્રીઓની અવસ્થા ઊચ્ચ પ્રકારની હતી. અવિભકત કબે માં વસનારી સ્ત્રીઓને લઘુ વયથી જ ગૃહ-શિક્ષણ મલતું હતું. ગૃહિણું, કબિની એ રૂઢ શબ્દની પ્રવૃત્તિ તે કાળે સર્વ રીતે સાર્થક થતી હતી. સ્ત્રીઓ ગૃહમર્યાદા સાચવી શીલના મહાન કિલ્લામાં નિર્ભય થઈ વસતી હતી. સ્ત્રીઓ પરત્વે પુરૂષને માનબુદ્ધ હતી, કોઈપણ રીતે તેમની અવગણના કરવામાં આવતી નહતી; તેમજ સ્ત્રીઓ પર કેઈ જાતની બ્રમાત્મકકલ્પનાઓ થતી ન હતી. ફરવું, હરવું, જનમંડળમાં પોતાની યોગ્યતા પ્રમાણે ભાગ લે એ આદિ વાતમાં સ્ત્રીઓને સંકોચ હત નહીં, પણ તેમની યોગ્યતા એટલામાંજ મનાતી છે. તેઓનું રાજ્ય ગૃહ છે અને તેનીજ તેઓ રાશી છે. સ્ત્રીઓ અને પુરૂષોના વ્યાપાર કુદતથી જેમ જુદા છે, તેમ તદનુકૂલ વ્યવહાર ભાવનામાં પણ માનેલા હતા. સ્ત્રીઓને તેની એગ્યતા મેળવવાને માટે છૂટ હતી, માત્ર મર્યાદાનેજ વિચાર હતા. સ્ત્રીઓ પોતાના કર્તવ્યને સારી રીતે સમજતી, તેથી પુરૂષોને તેમની વચ્ચે આવવાની જરૂર રહેતી નહી.
વર્તમાન કાળે એ વ્યવસ્થા તદન તુટી ગઈ છે. ચાલતી કેળવણું સ્ત્રીઓના હદયમાં જુદી જ ભાવના પ્રગટાવે છે. સુધારાના નવીન પ્રવાહે તેમની મર્યાદા તેડવાને તૈયાર થયા છે. પુરૂષના કર્તવ્યમાં પણ તેમને વચ્ચે પડવાની ઈચ્છા થાય છે. તેમના અશિક્ષિત હૃદયે સ્વંતત્રતા લેવાને આતુર થતા જાય છે. એગ્ય કેળવણીના અભાવે ગૃહ ધર્મના શુદ્ધ માર્ગો તરફ તેમને અરૂચિ ઉત્પન્ન થાય છે. ગૃહ સ્થિતિનો વિચાર
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનઃ પ્રકાશ.
૧૯૩
કર્યા વગર તેમની પ્રવૃત્તિ થવા માંડી છે. ઉદ્ભટ વેષ, ઉદ્ભટ વચન અને ઉલટ માચરણા તેમને પસંદ પડવા માંડયા છે. પ્રેમનુ શુદ્ધ સ્વરૂપ તેમના હૃદયમાંથી દૂર થઇ ગયું છે, જ્યારે આપણે ભૂતકાળનું સ્મરણ કરીશુ, ત્યારે વમાન કાળની સ્ત્રીએની સ્થિતિ વિષે હૃદય શાકાતુર થયા વિના રહેશે નહીં. ભૂતકાળની શ્રાવિકા શ્રાવક સંસારની શેભ! રૂપ હતી. તે પેતાના સ્રીજીવનના ઉચ્ચ સ્વરૂપને સમજતી હતી. આંત ધના નિયમેએ તેમના હૃદય ઉપર નિ લતા પ્રસરાવી હતી. ધર્મના સ્વરૂપનું યથાર્થ રક્ષણ કરવું, અને ગૃહ રાજ્ય ચલાવવુ, એ તેમના દ્રઢ નિશ્ચય હતા. તે પતિપ્રાણા પ્રમદાએ શીલના શિખર ઉપર ચડી શ્રાવક સ'સારને વિજયધ્વજ ફરકાવતી હતી. આજે તેમાંહે કાંઇપણુ જોવામાં આવતું નથી; અને કદિ કોઇ સ્થળે વામાં આવે છે, તે તે ટકાવી રાખવું મુશ્કેલ થઇ પડયું છે.
ભૂતકાળની ધ ભાવના તરફ દષ્ટિ કરતાં આપણા હૃદયને પ્રતીતિ થશે કે, તે સમય એક અલૈાકિક હતા. તિધર્મ અને ગૃહસ્થ ધર્મની બે શાખાએ પલ્લવિત થઇ ચતુર્વિધ સ ́ધને શીતલ છાયા આપતી હતી. દેવ, ગુરૂ અને ધમ તત્ત્વાના પ્રકાશ ચારે તરફ પડતા હતા. જૈન ગૃહસ્થા ધ નેજ મુખ્ય માની સ વ્યવહાર રચતા હતા. તેમના ધર્મ અને વ્યવહારના સ્વરૂપમાં અભેદભાવ પ્રવર્ત્તતા હતા. તે વ્યવહારમાં અર્હતા અને મમત્વને ધિક્કારતા, પરંતુ ધર્મની અંદર અર્હતા અને મ મત્વ રાખતા હતા, ધમ ભાવનાનુ' શુદ્ધ સ્વરૂપ તેમના હૃદયમાં દ્રઢવાથી આપિત હેતુ હતું. તવા ઉપર પૂર્ણ શ્રદ્ધાનનું દિવ્ય તેજ તેમની બુદ્ધિને પ્રકાશિત કરતું હતું. સજ્ઞ કથિત વચનેનો યથાર્થતા તરફ તેમની અપ્રતિમ શ્રદ્ધા હતી. ધર્માંના પ્રભાવને લઈને તેમના આચાર, વિચાર અને નીતિના વત્તના શુદ્ધતાથી ઝળકી રહેતા હતા. પ્રાપ્ત થયેલ જ્ઞાને‘ક્રિયાને ઉપયેગ ધાર્મિક કાર્યોંમાં કરવા જોઈએ, ” એવી માન્યતા તે શુદ્ધ હૃદયથી ધારણ કરતા હતા. ટુંકામાં પેાતાના માનવ જીવનની સા થકતા ધ થીજ છે, એમ તેએ દ્રઢતાથી સ્વીકારતા હતા.
ઃ
વત્તમાનકાળે વા િક ભાવના ખદલાઇ ગઇ છે. શુદ્ધ ભાવથી ધકરણીનું કૃત્ય કોઇ ઠેકાણેજ જોવામાં આવે છે. સ્પર્ધા અને કીર્ત્તિની અપેક્ષાથીજ ધર્મભાવના દેખાય છે. જયાં સ્વાર્થીની હાનિ થતી હોય અને આત્મભાગ આપવા પડતા હાય ત્યાં ધર્મ શ્રદ્ધાની શિથિલતા તેવામાં આવે છે. જેમાં શંકાūાષને દૂર રાખી પ્રવર્ત્તવાનું હોય છે, તેમાં અડુભવ અને જડવાદ ઉપર પાયે રાપાયેલે લાગે છે. શ'કિત થયેલું ઘણાંએનુ મન કેવળ પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુને શેાધવા મંડી જાય છે, ધમની ભાવનામાં પણ પાતપેાતાને વિચારે ચાલવાનુ વધારે પસંદ કરવામાં આવે છે. નવા સુધારાના પવને ધાર્મિકવૃત્તિને ખરેખરી ડગાવા માંડી છે. જ્યારે ધર્મભાવના શિ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૪
જેનાની પ્રાચીન-અર્વાચીન સ્થિતિ.
થિલ થઇ એટલે તે સાથે આચાર અને નીતિનું ધેારણ પણ શિથિલ થયા વિના ૨હેતું નથી, જે આ પ્રમાણે આપણામાં ધાર્મિક શિથિલતા વૃદ્ધિ પામતી જશે તે આપણુ જૈનાના ધાર્મિક વીરૂપ પ્રકાશમાન ભાનુ મલિન-નિસ્તેજ થઈ છેવટે અસ્ત થઇ જશે. આપણે વિચારવુ જોઇએ કે, તે આપણા ધર્મ વીરૂપ ભાનુનુ તેજ શેમાં હતુ` ? આપણા આગમમાં વધુ વેલ આચાર, નીતિને વિજયધ્વનિ એજ તેનુ તેજ હતુ.. એ તેજને અસ્ત એ જૈન પ્રજાના સર્વ પ્રકારના ઉડ્ડયના અસ્ત છે.
ભૂતકાળની કેળવણીને વિચાર કરતાં આપણને ખાત્રી થશે કે, તે સમયની કેળવણીના રંગ જુદાજ પ્રકારના હતા. તે કેળવણીનું રૂપ બાહ્ય ન હતુ. પણ અંતરંગ હતુ. તે સમયે કેળવણીનું પવસાન આચરણમાંજ થતુ હતુ. જ્યાંસુધી આચરણુ ઉપર અસર થાય નહીં, ત્યાંસુધી કેળવણીની પૂર્ણતા ગણાતી નહીં. ભૂતકાળની કેળવણીથી વિદ્યાર્થીઓના આચાર ઉપર અને ચારિત્ર ઉપર ઘણી સારી અસર થતી. એ સ ઉપરાંત બ્રહ્મચર્ય લાંખા સમય સુધી પળાતું અને ધર્મના બીજ પ્રથમથી સારી રીતે ઉ`ડા રાપાતાં એટલે તન, મન અને આત્મા એ ત્રિપુટીની શુદ્ધિ ઉત્તમ પ્રકારે સચવાતી હતી. આવી પદ્ધતિમાંથી વિદ્યા પ્રાપ્ત કરીને પાર ઉતરેલા જૈના મલવાન, બુદ્ધિમાન્ અને ધનિષ્ટ તથા શુદ્ધ ચારિત્રવાળા પરાક્રમી નીવડતા. જે વિદ્યાપજીવી જૈન બ્રાહ્મણ વર્ગ હતા, તે ગૃહસ્થ ગુરૂ તરીકે પેાતાને ચેાગ્ય એવી વિદ્યા પ્રાપ્ત કરી ધાર્મિક કાર્યોંની શુદ્ધ ક્રિયાએ કરાવતા અને જે વ્યાપાર વગ હતા, તે પેાતાને ચાગ્ય વિદ્યા મેળવી વ્યાપારના વ્યવહારમાં પ્રથમ પતિ ભાગવતા હતા. શ્રાવિકાએ તે સમયે વિદ્યાભ્યાસ કરતી નહીં, એમ પણ નહતું. શાળાઓને બદલે ઘરમાં માતા પિતા પાસેથી તેમણે ચેાજેલા ગુરૂદ્વારા શ્રાવક બાળાએ વિદ્યાભ્યાસ કરતી અને પાણિગ્રહણુ થયા પછી પતિ પાસે અભ્યાસ વધારતી. કોઇ કોઇ સમચે વિદ્વત્તાવાળી શ્રાવક નારીઓ પણ નીકલી આવતી, જેમના દ્રષ્ટાંત તરીકે બ્રાહ્મી અને સુંદરીનું ચરિત્ર પ્રખ્યાત છે. વર્તમાન કાલ કેળવણીના યુગ જણાવે છે, પણ સર્વ પ્રકારની આધુનિક કેળવણી માત્ર ખાદ્ય રંગ પૂરે છે. તે માનસિક વિકાશ કરી શકતી નથી. પૂર્વની કેળવણીનું પરિણામ સદાચાર અને સત્તનમાં આવતું; ત્યારે આધુનિક કેળવણીનું પરિણામ તેનાથી ઉલટુ આવે છે. સાંપ્રતકાળે ધના પુસ્તકાના કરતાં સાંસારિક રસિક નવલ કથા વાચકેાનુ` મન વિશેષ આકર્ષે છે. એક સમથ લેખક લખેછે કે, “ આધુનિક શાળાના શિક્ષણની પદ્ધતિએ આપણાં ખાલકાના વ્યવહાર વિકૃતિવાળા કરી નાંખ્યા છે. માણસ પાતે પેાતાનું પેટ ભરવા શી રીતે સમર્થ થાય, એ હેતુ સર્વ કરતાં પ્રથમ લક્ષમાં રાખી પેટ માત્રનેજ ઉપયોગી એવી કેળવણીની ચેાજના કરવામાં આવે છે. હૃદય અને આત્મા એ બેને લેખવવામાં પણ આવતાં નથી, અને આત્માના અસ્તિત્વ વિષે પશુ શ’કા વધતી જાય એવે રૂપે બધા શાળાના વ્યવહાર પરિણમે છે. કેળવણીનું અંતરંગ સ્વરૂપ તદ્દન
tr
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનન્દ પ્રકાશ,
૧૯પ
ઢંકાઈ ગયું છે. હવે આપણે ભૂતકાળની પદ્ધતિને નવા જમાના સાથે જ કેળવણુંમાં મોટે સુધારે કરવાની જરૂર છે. તેને માટે એક સાહિત્યકાર નીચે પ્રમાણે લખે છે..
जावी प्राच्यनवौ प्राप्तौ युगपद् यदि मानवैः।।
तयोः सारस्तदा ग्राह्यो हेयोपादेय जागतः ॥१॥ જે પ્રાચીન અને નવીન ભાવ એકી સાથે પ્રાપ્ત થાય તે મનુષ્યએ હેય અને ઉપાદેયના ભાગ પાડી તેમાંથી સાર ગ્રહણ કરે. ૧
ભૂતકાળના આચારને માટે વિમર્શ કરતાં આપણાં હૃદયમાં વર્તમાનને માટે અતિશય ખેદ થયા વિના રહેશે નહીં. પૂર્વકાળે જેનીઓને ગૃહાચાર ઉત્તમ પ્રકારને હતા. તેઓ બાહ્ય અને આંતર-ભય શુદ્ધિને ધારણ કરતા હતા. તેમની ગૃહજના ઊત્તમ પ્રકારની હતી. સામાન્ય સ્થિતિવાળા ઘરે પણ સ્વચ્છતાથી ભરપૂર રહેતા. પાકશાળા, ઉપકરશાળા અને આંગણુને દેખાવ સામાન્ય હોય તે પણ મનરંજક લાગતું હતું. સ્નાન, પ્રક્ષાલન અને માને ઉત્તમ પ્રકારે કરવામાં આવતું હતું. કુટુંબના દરેક મનુષ્ય શુદ્ધિ રાખતા અને રસેઈના સ્થાનમાં સર્વ રીતે સ્વચ્છતા રાખવામાં આવતી હતી. ભેજનશાળાને દેખાવ ઘણે આનંદજનક રાખવામાં આવતે. પા, વસ્ત્રો અને પાકના ઉપકરણાઓ ઘણી સફાઈથી રાખવામાં આવતા હતા.
પૂર્વકાળના શ્રાવકના ગૃહની સ્વચ્છતા કેવી હતી? તેને માટે નીચેનું પઘ પ્રમાણભૂત છે.
यत्र प्रक्लुप्त सउपस्कर संचयश्च शुधांगण विमन दर्पणवधिजाति । स्वच्छांगिनो गृहजना धृतचारुवेषास्तत् श्रावकस्य सदनं परिनावनीयम्
જેમાં ઉત્તમ પ્રકારના ઉપસ્કાર-સાધનને સંચય ગોઠવેલે હય, જેનું સ્વચ્છ આંગણું નિર્મલ દર્પણના જેવું થતું હોય અને શરીરે રવચ્છ અને સુંદર વેષ ધરનારા જે ઘરના કુટુંબીઓ દેખાતા હોય તે શ્રાવકનું ઘર છે, એમ જાણવું ”
વર્તમાનકાલે શ્રાવકગ્રહની સ્થિતિ જુદા જ પ્રકારની જોવામાં આવે છે. તેમની શુદ્ધિને આચાર તદન ફરી ગયું છે. મત્સર્ગ વખતથી ધારણ કરેલ પિશાક રાત્રે શયનના વખત સુધી ટકી રહે છે. સ્નાન, પાન, ભજન અને બીજી સર્વ ક્રિયાઓમાં આચારનું દર્શન કવચિત્ જ થાય છે. પુરૂષવર્ગના કરતાં સ્ત્રીવર્ગમાં વિશેષ અશુચિ દેખાય છે. સ્વચ્છતા અને સુઘડતાનું સ્વરૂપ આધુનિક શ્રાવિકાઓના ખ્યાલમાં જ નથી, એમ કહીએ તે તે ખોટું નથી. આહત વિદ્વાને શ્રાવિકાઓના સ્વરૂપના માટે આ પ્રમાણે લખે છે –
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૯૬
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લાભથી શુ ધર્મપ્રાપ્તિ થાય છે?
सदाचारा शुरू वेषा सङ्घर्त्तन समन्विता । शीलालंकृतसद्वृत्तिः श्राविका कुलदेवता ॥ १ ॥
સદાચારવાલી શુદ્ધ વેષ ધરનારી, સદ્ધર્ત્તનથી યુકત અને શીળથી અલંકૃત વૃત્તિવાલી શ્રાવિકા કુલની દેવીરૂપ છે, ૧
શ્રાવિકાઓનુ ભૂતકાળનું આ સ્વરૂપ વમાને કવચ જોવામાં આવે છે.
આ પ્રમાણે જ્યારે જૈન પ્રજાનુ` ભૂતકાળનુ સ્વરૂપ વિચારીએ છીએ, ત્યારે આપણાં હૃદયમાં ખેદ થયા વિના રહેતા નથી. શ્રી શાસનદેવતા એ ભૂતકાળનુ સ્વરૂપ પુનઃવર્તમાનકાલે પ્રગટાવે તે જૈન પ્રજા પુનઃ પાતાની ધાર્મિક અને સાંસારિક ઉન્નતિ પ્રાપ્ત કરી શકે; શ્રી શાસનદેવતા એ અમારી પ્રાથના સ્વીકારા !
लोभवशतोऽपि धर्मः
લાભ થકી શુ ધર્મપ્રાપ્તિ થઈ શકે છે ?
લેખક, મુનિ મણિવિજયજી, મુા. લુણાવાડા,
હું સજ્જન, પ્રાયેકરી એટલુ તા હારા જાણવામાં હશે કે આ શાસન ચરમતીર્થંકર મહારાજ શ્રીમાન્વીર પરમાત્માનુ` ચાલે છે અને આપણે સર્વે તેમના બાળકેજ છીયે. માતા પિતા જેમ બાળકને હિતશિક્ષા આપી વ્યવહુાર મા માં કુશળ કરે તેમ આપણા માતા પિતા સમાન વીર પરમાત્માએ આપણને ભવ સમુદ્ર માં ડુબતા તારવા માટે આપણા પરમ ઉપગારી થઈ આપણને શિક્ષ! આપી કે હું વત્સા (હે પુત્રા ) ક્રેધ, માન, માયા અને લેાભ કેવળ સ ́સાર વૃદ્ધિના કારણ છે માટે તેને ત્યાગ કરી ! કાઇ કાઇ અપેક્ષાયે ક્રેય, માન, માયા ત્યાગ થઈ શકે છે પણ પાષ્ટિ એવા લાભ કોઇપણ પ્રકારે ઉપશાંતિને પામતા નથી. અને લેભ જે છે તે એક કારાગૃહ ( કેદખાના ) સમાન છે જેમ કારાગૃહને વિષે પડેલા પ્રાણી તેને વષે દુઃખી થઇ સડી જઇ ક્ષુધા, તૃષ્ણા સહન કરી મરણ પામે છે, તેમજ મહા કબ્જે માનવ ભવને પામેલા એવા જીવા સ્વયમેવ (પાતાને હાથેજ) લાલરૂપી કારાગૃહને વિષે સજ્જડ બંધાઇ જઇ એકભવ નહિં કિંતુ અનેક ભવ રખડીસ્બડી અંનતા ભક્તા થાયછે.
લાભઃ-લાભ શબ્દને અથ એવા થાય છે કે. લાભ એટલે સસારના ઘણાખરા પદાર્થો ઉપર અત્ય’ત તીવ્રરાગીપણુ, ગૃદ્ધિપણુ, તૃષ્ણાપણું, આસકતપણુ’ અને
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનઃ પ્રકાશ
૧૯૭
મૂર્છાપણુ' એટલે કે આત્માના અસ`ખ્યાતા પ્રદેશ છે તેમાં દરેક પ્રદેશે પ્રદેશે ઇચ્છિત વસ્તુના ઉપર મન, વચન, કાયાના યાગાને એકત્ર કરી જોડી દેવા, તીવ્ર ભાવ ધારણ કરવા તથા ઇચ્છિત સવે પદાર્થોં ઉપર ગાઢ શૃદ્ધિપણું ધારણ કરી તે તે વસ્તુ પદાર્થીના સંગ્રહ કરવે ( સ`ચય કરવા ) તેને લેભ કહે છે. વળી પણ સ`ગ્રહુશીલ પદાર્થ તે વિષે ( એકત્ર કરેલા પદાર્થ ને વિષે ) ચિત્તનુંતીવ્ર, કાલુષ્યપણું, ( ડાલાવાપણું ) મૂર્છાપણું, રક્તપણું તેને લેભ કહે છે. આવા લેાભ જીવા આશ્રિને તીવ્ર, તીવ્રતર અને તીવ્રતમ ત્રણ પ્રકારે છે. અર્થાત્ અલ્પ કર્મીયા (હલવા કમી જીવાને ) એછે! હાય છે અને તે થકી ભારે કમી પ્રાણીઓને લાભ અથાગ હોય છે. કહ્યું છે કેઃ—
યતઃ
मुबाहु घलोजयाय, तनाव नावणायसया वो तिमहाघोरे, जरमरणमहासमुदम्मि || १ ||
',
ભાવા:-મૂર્છા એટલે ઘણાં અત્યંત ધનને વિષે લેભીપણુ' ( કતપણુ* ) તથા નિરતર તેનીજ એટલે લક્ષ્મીનીજ ભાવના ભાવે કે કયારે લક્ષ્મી મેળવું, કયારે ધનાઢય થાઉં, કયારે ગમે તે પ્રકારે તીજોરી રૂા. થી ભરૂ ́. આવી વૃત્તિવાળા જીવેને લાભ જે છે તે જન્મ, જરા, મરણના દુઃખરૂપ મહા ધાર સમુદ્રને વિષે નાખ નાર છે, વળી કહ્યુ` છે કેઃ—
યતઃ ऐऐसुजानवट्टिज्जा, ते अप्पाजहविचनान,
म मालिज्जो, देवाण विदेवयं हुज्जा.
',
ભાવાઃ—જે ડાહ્યા માણસ પેાતાના આત્માના સ્વરૂપને જાણી અર્થાત્ આ આત્મા લેાભને વિષે ગૃદ્ધ [ રક્ત ] થાય છે તે લેાભ આત્માને શત્રુ છે, લક્ષ્મી આત્માની થવાની નથી, તેને માટે કરેલા ઉદ્યમે આત્માના થવાના નથી, તે સ્વભાવથીજ ચ’ચળ છે; પરંતુ આ આત્માનું સ્વરૂપ મહા નિર્મલ છે. જ્ઞાનદર્શન ચારિત્ર તેજ આત્માના અખંડ તથા અખૂટ અમેય ધન છે. આવી રીતે આત્માના સ્વરૂપને જે જીવા આલખે છે તેને મનુષ્ય પણ માને છે, ( એટલે માનવામાં પોતે મ નાય છે) દેવાને પણ પૂજનીક થાય છે. એટલે લેાભને ત્યાગ કરનાર તથા સંતાષટ્ટત્તિમાં રહેનાર, મનુષ્યેાને વિષે માનનીક [ ચકૃવત્ત ] થાય છે અને દેવતાને વ'દનીક પૂજનીક એટલે તેમને સ્વામી ઇંદ્ર થાય છે, માટે લાભને ત્યાગ કરનાર માણસ ૫રમ સુખને પામે છે. લાભના સમાન બીજી એક પણ મહાન્ દુ:ખ નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૮
લોભથી શું ધર્મ-પ્રાપ્તિ થાય છે?
नक्तं श्री योगशास्त्र चतुर्थ प्रकाशे श्रीमान हेमचंज सूरिपादैः
થતઃ आकरः सर्व दोषाणां, गुणग्रसनराक्षसः,
कंदो व्यसनवखीनां, लोभःसर्वार्थबाधकः, ॥१॥ ભાવાર્થ-–લભ સર્વ દેની ખાણ સમાન છે, તથા સર્વ ગુણને ભક્ષણ કરવામાં (નાશ) કરવામાં રાક્ષસ સમાન છે, તથા વ્યસનરૂપી વલ્લીને ( વેલડીને ) વૃદ્ધિ કરવામાં કંદ સમાન છે, તેમજ સર્વ અર્થને બાધા કરનારે છે તથા લોભી માસની તૃષ્ણ દિનપ્રતિદિન વૃદ્ધિ પામતો જાય છે. કહ્યું છે કે
થતદ धनहीनः शतमेकं, सहस्त्रं शतवानपि, सहस्राधिपतितकं, कोटिंलक्षेश्वरोऽपिच, ! ૧ .. कोटीश्वरोनरेंद्रत्वं, नरेंद्रश्चक्रवर्तिता, चक्रवर्तिचदेवत्वं, देवोऽपींद्रत्व मिच्छति
| ૨ | इंद्रत्वेऽपिहिसंप्राप्ते, यदीच्छाननिवर्त्तते,
मूलघीयांस्तब्लोनः, शरावश्ववर्द्धते. ॥३॥ ભાવાર્થ-ધન રહિત માણસ પાસે કોઈપણ નહિ હોવાથી સેકડાની ઈચ્છા કરે છે કે સે રૂા. ભલે તે સારૂં, કદાચ શુભ કર્મના ગે તે મળે તે હજારની અ ભિલાષા કરે છે; હજાર મલ્યા તા લક્ષાધિપતિ થવાની ઈચ્છા કરે છે તે પણ મલ્યા તે વાટાધિપતિ થવાની ઈચ્છા કરે છે, તે પણ પ્રાપ્ત થયા તે રાજા થવાની ઇચ્છા ક કરે છે, રાજા થયે તે ચકૃત્તિ થવાની ઈચ્છા કરે છે, ચકૃવર્તિ થયે; તે દેવ થવાની ઈચ્છા કરે છે. દેવ થયે તે ઈંદ્ર થવાની ઈચ્છા કરે છે. ઇંદ્રપણું પામ્યા છતાં પણ જે તેની ઈચ્છા નિવર્તમાન થતી નથી તે જે લેભ મૂળને વિષે (એટલે પ્રથમ ઘણેજ સુમ હતો તે) શરાવના પેઠે વૃદ્ધિ પામે છે. કહેવાને સાર એ છે કે જ્યાં લાભ છે ત્યાં લેભ રહેલો છે અને જેમ જેમ લાભ થતું જાય તેમ તેમ લેભ વૃદ્ધિ પામતો જાય છે, આવા ભવસમુદ્રને વૃદ્ધિ કરનાર લેભને ત્યાગ કરનાર મહાત્માઓને જ ધન્ય છે. હવે લેભને સંતેષથો દૂર કરે જોઈએ કહ્યું છે કે –
યત. लोजसागरमुख, मतिवेखं महामतिः संतोष सेतु बंधन, प्रसरंतं निवारयेत् ॥ १ ॥
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
૧૯ ભાવાર્થ –અત્યંત વેલાવાળો (ઘણું કલ્લોલાવાળા) જે લેભસાગર (સમુદ્ર) જે છે તેને મહામતિ ડાહ્યા માણસે સતેષરૂપી સેતુ (પૂલ પાળ) બાંધીને ચેતરફ ફેલાતે બંધ કરે અથત વૃદ્ધિ પામતા અટકાવે અને જો તેમ ન કરે તે સર્વને વિનાશ કરવાવાલ થાય છે. કહ્યું છે કે –
नक्तंदसर्वकालिकेकोहो पीइं पणासे, माणो विषयनासणो,
माया मित्ताणि नासे, लोहोसव्व विणासणो, ॥१॥ ભાવાર્થ –કે જે છે તે પ્રોતિનો નાશ કરે છે, માન વિનયને નાશ કરે માયા મિત્રતાને નાશ કરે છે પરંતુ લોભ જે છે તેને સર્વને નાશ કરે છે. અર્થાત્ ક્રોધ, માન, માયા, એકએકને નાશ કરવાવાલા છે પણ લોભ તે સર્વને વિનાશ ક રવાવાળે છે. વળી પણ કહ્યું છે કે
अन्यत्राऽपि. लोभश्चेदगुणेनकि पिशुनतायद्यस्ति किंपातकैः सत्यंचेत्तपसाचकिंशुचिमनोयद्यस्ति तीर्थेनकिं, सौजन्यंयदि किंजने न महिमायद्यस्ति किं मंझनैः
सहिद्यायदि किं धनै रपयशोयद्यस्ति कि मृत्युना. ॥१॥ ભાવાર્થ –આત્માને વિષે લેભ રહેલો છે તે પછી (અગુણ ) એટલે નહિ ગુણવડે કરીને શું અર્થાત્ લભ છે તેજ મેટામાં મોટો અવગુણ છે. જો પિશુનતા એટલે (ચડીયાપણું) એટલે ચાડી ચુગલી કરવાપણું રહેલું છે તે પાતિક (એટલે પાપ વડે) કરીશું? કારણ કે પરની ચાડી ખાવી તેજ મહા પાપ છે. વળી જો સત્યપણું છે તે તપસ્યા કરીને શું અર્થાત્ તપસ્યા કરે પણ જૂઠું બોલતે હેય ન તપસ્યા કાં ઈપણ કામની નથી અને જૂઠું બોલતે નહેય ને તપસ્યા પણ કરતે નડેય તે પણ સત્યતા છે તેજ તપસ્યા છે વળી મનનું પવિત્રપણું રહેલું છે તે તીર્થવડે કરીને શું? કારણ કે મનની એકાગ્રતા પવિત્ર્યપણું છે તેજ તીર્થ છે. મનની સ્થિતા વિના તીર્થને વિષે ભટકયા કરે તે પણ કાંઈજ કામનું નથી. જે સજ્જનતા રહેલી છે તે લકેવડે કરીને શું? અર્થાત્ સજ્જનતા છે તેજ લોકેના સમુહને આપણા તરફ (પિતાના તરફ) આકર્ષણ કરાવનારી છે. જો દુનિયામાં મહિમા (કીર્તિ) બોલાય છે તે આભુષણવડે કરીને શું? કારણ કે કીર્તિ છે તેજ આભુષણ છે. કીર્તિના સમાન
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૦
લેભથી શુ ધર્મ-પ્રાપ્તિ થાય છે?
બીજું એકપણ આભુષણ ઉત્તમ નથી. જે સારી વિદ્યા પ્રાપ્ત થયેલી છે તે લક્ષ્મીવડે કરીને શું? અર્થાત્ વિદ્યા તેજ લક્ષમી છે. અને વિદ્યારૂપી લમી-લક્ષ્મી કરતાં પણ વિશેષ માન પામે છે. માટે વિદ્યા તેજ મહા લક્ષમી છે. જે અપયશ છે તે મરવડે કરીને શું કારણ કે જે માણસને અપયશ દુનિયામાં ગવાય છે તે માણસ જીવતે હોય તે પણ મરણ પામેલે જાણ. કારણ કે અપયશ છે તેજ મરણરૂપ છે. કિબહના-મરણ કરતાં પણ અપયશ વિશેષ ખરાબ છે. વળી પણ કહ્યું છે કે
તઃ
संग्रहैकपरःपाप, समुञोऽपिरसातलं,
दातातुजनदंपश्य, नुवनोपरिगर्जति ॥ १ ॥ ભાવાર્થ સંગ્રહ કરવાને વિષે એકાંત તત્પર એ સમુદ્ર પણ રસાતલને (અગાધ ઉડાપણાને) પા. મેઘ પિતે દાતાર છે તે ભુવન ઉપર ગરવને કરે છે અર્થાત ભુવન ઉપર ઉચે રહી ગજરવને કરતે પાણીનું દાન આપે છે.
વિવેચન-કૃપણ પ્રાણી અઢાર પાપથાનક સેવી કેવલ પાપમય લહમીને ઉપાર્જન કરે છે અને તે લક્ષમીવિષે તીવ્ર મૂછોવાળ થઈ ભુમિનેવિષે દાટે છે. ચૂલામાં તથા પાણિયારામાં એટલે પાણી ભરેલા વાસણે મુકવાની જગ્યાએ દાટે છે, ગાય ભેંશ બાંધવાના ખીલા નીચે દાટે છે, ઘરના ખુણામાં તથા ખાટલાના પાયામાં દાટે છે. આવી રીતે કુબુદ્ધિ કરવાથી લક્ષ્મીને અધોગતિને વિષે નાખે છે, એટલું જ નહિ પરંતુ ભૂમિના અંદર લક્ષ્મીને દાટનાર પ્રાણી પિતાના આત્માને પણ અધોગતિને ભ કતા બનાવે છે. અર્થાત્ પિતે પણ દુર્ગતિમાં જાય છે. તે માટે જ કૃપણની પાપી લમી સમુદ્રના તલીયાના પેઠે અધોગતિને પામે છે એટલે લક્ષ્મી નીચે જાય છે. દાતાર દાનને આપતે ઉપર રહી મેઘના પેઠે ગરવને કરે છે. આવું જાણી સર્વત્ર નિઘ એવી લક્ષમીની ચંચળતા જાણી લેભ નિવારણ કરી સાતેષમાં સુખી થવું તેજ ઉત્તમ પુરૂષને પરમ ધર્મ છે. અને લેભ છે તે કેવળ અધર્મ તથા આત્મઘાત કરવાવાલે છે માટે લોભને ત્યાગ કરવો તેજ શ્રેયસ્કર છે. આ દુત લે છે તે પણ કઈક માણસને ધર્મના કારણભૂત થાય છે.
श्रीसुहस्तिसूरि प्रतिबोधित उम्मकवत् ભાવાર્થ –શ્રી સુહસ્તિસૂરિ મહારાજે આહારદિકને અભિલાષી પ્રતિબંધ કરેલા કમ્પકના પિઠે
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ,
૨૦૧
दृष्टांतोयथा એકદા પ્રસ્તાવ મહાગિરિશ્રી સુહસ્તિસૂરિના સમયને વિષે બાર વર્ષને દુષ્કાલ (દુકાલ) પડયે તે દુષ્કાળના સમયને વિષે એક બીજાના ઉપર રાગ, પ્રીતિ અને નેહભાવને ધારણ કરનારા એવા માણસના પણ ચિત્ત સર્વથા કઠોર થઈ ગયા. તેથી કોઈપણ માણસ પોતાના આત્માના પિષણ સિવાય બીજા કેઈની પણ સારવાર કરતા નથી.
થત
मातात्मजंत्यजतियातिपितापिताप, नस्नेहमावहतिहंतसुहृजनोऽपि, भृत्येगुणिन्यपिनृपानकृपालवास्यु, स्त्वय्यंबुवाहजगतःप्रतिकूलभाजि ॥१॥
ભાવાર્થ – હે અબુવાહ કહેતા હે મેઘ ! તું જયારે જગના પ્રતિકુલપણને ભજવાવાલે થયે અર્થાત્ તું જ્યારે વરસ જ બંધ થયે, તે જ્યારે ભૂમિ ઉપર પાણિનું બિંદુ માત્ર નાખવું દૂર કર્યું તે અવસરે સહારા અભાવે ધાન્યને અભાવ થ, અને ધાન્યના અભાવે સ્નેહી માણસના મન પણ મહા કૃપણ દશાનેવિષે મન થઈ જઈ કેવળ સ્વઉદર પૂર્તિમાં આસકત ભાવને પામી, પિતાના સ્વજન નેહી વહાલાઓને દૂર ખસેડવા માંડયા. અન્ન નહિ મલવાથી માતા પિતાના વલ્લભ પુત્રને પણ ત્યાગ કરવા લાગી. પિતા પણ તપી જવા માંડે એટલે જે બાલક માતા પિતાને ઘણાજ પ્રિય હતા તે પણ ત્યાગ કરવા લાયક તથા તિરસ્કારને પાત્ર થઈ પડયા. મહાખેદની વાત એ બની કે, જે પિતને મિત્રવર્ગ તે પણ ઘણું કાળની લાંબી મિત્રાઈને પણ છોડી દેવા લાગ્યો. રાજાને વિષે એકાંત ભકિત ભાવને ધારણ કરનાર ગુણ એવા સેવકવર્ગ ઉપર પણ સેવા કરાવતાં છતાં પણ રાજા લેશ માત્ર કૃપાવાળા થયા નહિ. બરાબર સત્યજ છે કે દુનિયાને વિષે વરસાદના નહિ પડવાથી હિતેચ્છુ પણ વેરી થયા, દાતારે પણ કૃપણ થયા, સ્નેહી પણ સ્નેહવર્જિત થયા, દયાલુ નિર્દય થયા, ધમી અધમી થયા, ડાહ્યા મૂર્ણ થયા હે મેઘ ! આ સર્વ પ્રતાપ આપના પુન્ય પનેતા પગલા દુનિયા ઉપરથી જવાથી જ થયેલો છે. કારણ કે દુષ્કાલ નહિ કરે તેટલું ઓછું છે.
આવા દુષ્કાળના વખતને વિષે રંક ( ભિક્ષુ) ઘણુજ થઈ ગયા અને દેશ, પુર, ગામ, નગર, સર્વત્ર જગ્યાયે ભિક્ષા માગવા માંડ્યા, પણ કોઈ જગ્યાએ અને પામતા નથી. પરંતુ ઉલટા અપમાન અને તિરસ્કાર મેળવવા લાગ્યા. એટલે ભિક્ષુએને આવતે દેખી કઈક ઘરને દરવાજો બંધ કરે છે, કેઈક બારણું બંધ કરે છે, કેઈક ગાળાને વરસાદ વરસાવે છે, કેઈક યષ્ટિ મુષ્ટિ વડે કરી પ્રહાર કરે છે. આવી રીતે સ્થળે સ્થળે કુટાવા લાગ્યા.
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૨
લોભથી શું ધર્મ-પ્રાપ્તિ થાય છે?
આવા હડહુડતા દુષ્કાળને વિષે * | ધર્મના પ્રભાવથી સાધુઓને સુખશાંતિથી ભિક્ષા મલતી હતી અને પર્વેદિકનેવિષે તો વિશેષપણુથી ક્ષીર, લાડુ, ખાજા, લાપશી, શેવ, મોદક મંડકાદિ શાલીદાલીને સારી રીતે સાધુઓ પામતા હતા. કહ્યું છે કે
__नक्तं श्री दश वैकालिके सज्जादया संजमबंजचे, बनाएनागिस्स विसोहिगणं,
जेमे गुरूसययमणु सासयंति, तेहं गुरू सययंपूययामि. ॥१॥ ભાવાર્થ–લજજા, દયા, સંયમ, બ્રહ્મચર્યને ભજનારા તથા નાના પ્રકારના કલ્યાણના ભાગીદાર તેમજ વિશુદ્ધિના સ્થાનભૂત જે મહારા ગુરૂ સતત નિરંતર મને અનુશાસયતિ કહેતા શિક્ષાને કરે છે તે ગુરૂ મહારાજને નિરંતર હું પૂજુ છું અર્થાત આવા ગુરૂ મહારાજ પૂજા કરવા લાયક છે બીજા નથી.
વિવેચન–આવા ઉત્તમ પ્રકારના સંયમના રાગી એવા ગુરૂ મહારાજ ભવસમુદ્ર થકી તરેલા છે ને રામપર પ્રાણીને તારવાને સમર્થમાન છે. આવા મુનિ મહારાજાઓને દેવતા કરતા પણ વિશિષ્ટ સુખ રહેલું છે અને મહા સુખને પામી સંયમનું આરાધન કરનાર મુનિ મહારાજાઓની ભકિત ભવ્ય લોકો કરે છે. વળી પણ કહ્યું છે કે
અન્યત્રાવિકા धैर्ययस्यपिता कमा च जननी शांतिश्चिरंगेहिनी, सत्यं सूनुरयं दया च नगिनी जाता मनःसंयमः शय्या नूमितलं दिशोऽपिवसनंझानामृतं जोजनं,
अते यस्य कुटुंबिनो वदसखे कस्माद् जयंयोगिनः ॥ १॥ ભાવાર્થ ધર્ય જેના પિતા છે, ક્ષમા જેની માતા છે, શાંતિ જેની નિરંતર ની સ્ત્રી છે, સત્ય જેને પુત્ર છે, દયા જેની બહેન છે, શુભ અધ્યવસાયને વિષે વર્તનાર જેને મન રૂપી ભાઈ છે, ભૂમિનું તલીયું જેની શય્યા છે, (પથારી છે) દિશારૂપી જેને વસ્ત્ર છે, જ્ઞાનામૃતરૂપી જેને ભેજન છે, આવા બહેલા (વિસ્તારવાલા) કુંટુંબના પરિવારવાળા ત્યાગીને હે મિત્ર! તું બેલ કે ભય કયાંથી હોય? અર્થાત્ ત્યાગને ભય હોયજ નહિ. વલી પણ કહ્યું છે કે–
થતા
नचराजनयनचचोरलयं, इहलोकसुखपरलोकहितं, वरकीर्तिकरंनरदेवनतं, श्रमणत्वमिदं रमणीयतरं ॥ १ ॥
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનદ પ્રકાશ.
૨૦૩
ભાવાર્થ –અહો અહો જેને વિષે રાજાને ભય નથી તેમજ ચારને પણ ભય નથી, વળી જે ઈહલેકમાં પણ સુખ કરનારૂં, પરલોકમાં પણ હિત કરવાવાળું શ્રેષ્ઠ કીર્તિને ઉસન્ન કરનારૂં, રાજા તથા દેવતાઓને પણ નમાવવાવાળું અર્થાત્ રાજા અને દેવતા પણ ત્યાગોને નમસ્કાર કરે છે, આવું શામણ્યપણું (સાધુપણું) તેજ મહા મનેહરતાવાલું રહેલું છે અર્થાત્ ખરૂં સુખ ત્યાગમાંજ છે.
અશ્વિ . धन्या सा जननी धृतो नव यया मासान् स्वकुदौसुखं, श्लाघ्यः सोऽपिपिताकृता प्रगुणतायेनेशी संयमे, स्तुत्यास्तेऽपिसुबंधवोऽयविनवोथैर्योर्जितस्तत्कृते,
आरूढस्य चरित्रराज करणिं किं वा तवावयेते. ॥१॥ ભાવાર્થ –તે માતાને પણ ધન્ય છે કે જે સુખ સમાધિયે નવ માસ સુધી પિતાની કુક્ષિનેવિશે પુત્રને ધારણ કર્યો, તે પિતા પણ વર્ણવવા લાયક છે–પ્રશસવા લાયક છે–પ્રશંસાપાત્ર છે કે જેણે પાળીપોષી પિતાના પુત્રને માટે કર્યો અને વૃદ્ધિ પમાડવાથીજ ચારિત્રને તે પાયે, તે બાંધને પણ ધન્ય છે કે જેણે વૈભવ (નાના પ્રકારની લક્ષમી, વસ્તુ, પાત્ર, વસ, વિગેરે જેના માટે ઉત્પન્ન કર્યા ઉપાર્જન ક્ય છે, તે ચારિત્રરાજાની કરણીને વિષે આરૂઢ થયેલા એવા હારું અમે શું વર્ણન કરીયે? અથત કુક્ષિમાં ધારણ કરનાર, પાળીપોષી માટે કરનાર અને વૈભવને ઉપાર્જન કરી સુખી કરનારા સંસાર પક્ષના માતા-પિતા, ભાઈ વિગેરે સ્વજન વર્ગને
જ્યારે ધન્ય છે તે ચારિત્રકરણ કરનાર સંયમનું પ્રતિપાલન કરનારનું શું વર્ણન કરીએ? (તે તે અત્યંત પ્રશંસાપાત્રજ છે) તે પણ વિશેષે કરી સંયમ પાળનાર સ્તુતિ કરવા લાયક છે, વળી પણ કહ્યું છે કે–
અg. नोपुष्कर्म प्रयासोनकुयुवतिसुतस्वामिदुर्वाक्य मु:खं, राजादौ नप्रणामोऽशनवसन धन स्थान चिंता न चैव, ज्ञानाप्तिलोकपूजा प्रशमसुखरतिः प्रेत्यमोवाधवाप्तिः,
श्रामण्येऽमी गुणाःस्युस्तदिदसुप्रतयस्तत्रयत्नकुरुध्वं ॥१॥ ભાવાર્થ –જે ચારિત્રને વિષે હુને લેશ માત્ર પ્રયાસ નથી તેમજ કુયુવતિ (ખરાબ આચરણવાળી સ્ત્રીઓ તેમજ કુપુત્ર (કુલમાં કલંક લગાડનાર પુત્ર) તેમજ રાજા, પ્રધાન, શેઠ, શાહુકાર આદિ સ્વામીના દુર્વાકને સહન કરવાપણાનું દુઃખીપણું
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૪
લાભથી શુ' ધર્મ-પ્રાપ્તિ થાય છે?
નથી, વળી રાજાને નમસ્કાર પણ કરવા પડતા નથી, તેમજ અશનપાન ખાદિમ સ્વાદિમચ્ચાર પ્રકારને આહાર તથા વસ્ત્ર પાત્ર સ્થાનની ખીલકુલ ચિંતા પણ નથી, વળી હલેાકને વિષે જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ ત્યા લેાકેાથી પૂજા થાય છે, તેમજ જેમાં પ્રશમ સુખને વિષે મગ્નપણુ છે, તથા પરલેાકે સ્વગ તથા અપવર્ગ ( મેક્ષ ) ઇત્યાદિકની પ્રાપ્તિ થાય છે, આવા ઉત્તમાામ જેના વિષે ગુણેા રહેલા છે તે ચારિત્રને હે ! સારી બુદ્ધિવાળા મહાનુભાવા અંગીકાર કરેા ! અર્થાત્ સ’સારથી ઉદ્બેગપણું પ્રાપ્ત થાય અને સયમ ઉદય શ્યાવે તેવે ઉદ્યમ કરા, તૈવે
પ્રયત્ન કરી.
તથા પ્રકારના વિષમ દુષ્કાળને વિષે કાઇક સાધુએ ગૃહસ્થને ઘરે ભિક્ષા લેવા ગયા, તે અવસરે દરેક ઠેકાણે ( પ્રત્યેક ઘરે ઘરે ) ખરણાને વિષે ઉભા રહેલા ભવ્ય જને સાધુને પેાત પેાતાના ઘરને વિષે પ્રવેશ કરાવે છે અને તેમની એટલે સાધુની ઇચ્છા માફક આહારાદિકને વહેારાવતા જેઈ ( આપતા દેખી ) કાઇક દ્રમ્મક ( રંક ભિક્ષુ ) વિચાર કરે છે કે અહા ! અહીં જુઓ તો ખરા આ લેફે આ સાધુએને પેાતાના ઘરને વિષે પ્રવેશ કરાવી તેમની ઇચ્છા પ્રમાણે મેઇક ( લાડુ ), ક્ષીર, ખાજા, લાપશી, શાલીઢાલી સુગધી ધૃત ( ધી ) વિગેરે આગ્રહ કરીને આપે છે, નહિ ઇચ્છા કરતા પણ વિશેષ આગ્રહ કરીને આપે છે, અને મને દેખીને આ લેકે ઘરના દ્વાર ખ'ધ કરી દે છે તે વારવાર યાચના કરતા છતાં, અતિ દિન સ્વરે આજીજી કરતાં છતાં તથા કરૂણ સ્વરે વિલાપ કરતાં છતાં તથા રૂદન કરતાં છતાં પણ મને લગાર માત્ર જેવુ” તેવુ' ખરાબ અન્ન પણ આપતા નથી. માટે જાયછે કે આ સાધુએના ધર્મ છે તેજ મહા ગુરૂ સમાન (મેટા સઞાન ) છે, અત્યત પ્રશંસા કરવા લાયક છે. માટે સાધુ બહાર આવશે ત્યારે તેનો પાછલ જઇને હું' માગીશ અને મહારી માગણીથી તે મને અન્ન આપશે તેથી બહુ કાળથી અર્થાત્ લાંબા વખતથી વૃદ્ધિ પામેલી મહારી ક્ષુધાગ્નિ તૃપ્ત થઈ શાંતિ પામશે. એવી ચિ'તા કરતા જેટલામાં રહેલા છે તેટલામાં સાધુએ ગોચરી વહેારીને (ગ્રહણ કરીને ) બહાર નીકળ્યા, તેટલામાં તેના ચરણ કમલમાં પડીને એલ્યે,
યતઃ
घासमाना स्तिशरीरवेदना, चिंतासमाना स्तिशरीरशोषणा, विद्यासमानास्तिशरीर भूषणा, घृत्यासमाना स्तिशरीर पोषणा. ॥ १ ॥
સાવા –ક્ષુધાના સમાન મીજી એક પણ શરીરની વેદના નથી, ચિંતા સમાન બીજી એક પણ શરીરની શેષણા નથી અર્થાત્ સવ શરીરને ચિંતા માળી નાંખે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
૨૦૫
વિદ્યા સમાન બીજા એક પણ આભૂષણો નથી, ધૃતિ (પૈર્ય) વિના બીજા એકે પદાર્થ શરીરને પુષ્ટ કરવાવાળા નથી. અર્થાત્ ક્ષુધા તેજ શરીરને વિષે મહા વેદના છે. ચિંતા તેજ શરીરને શેષણ કરવાવાળી છે. વિદ્યા તેજ વિના આભૂષણે પણ શરીરના આભૂષણ રૂપ છે. ધૈર્ય તેજ શરીરને પોષણ કરવા રૂપ છે..
આવી રીતે કહીને તે દ્રમ્મક મુનિઓને વિનવવા લાગ્યો કે, હે મહાનુભાવે ! મહારી ક્ષુધાને દૂર કરે, તમારા પાસે ઘણું જ અન્ન છે તેમાંથી મને આપે. કદાચ મહારા જેવાને આપવાને માટે તમારા ધર્મશાસ્ત્રમાં નિષેધ કરેલું હશે, તે પણ મહારે માટે તમે વધારે ગ્રહણ કરીને મને આપ, અને મારી ક્ષુધા વેદના દૂર કરે. ત્યારબાદ સાધુએ કહ્યું કે અમે જે ગ્રહણ કરેલું છે તે અમારા સાધુઓને આપવાનું છે. અર્થાત અમારા મુનિયે શિવાય બીજા ગૃહસ્થને લેશ માત્ર અમારાથી આપી શકાય નહિ.
ત્યારે તે દ્રમ્મક બે કે મને તમારે કરે. અર્થાત્ મને સાધુ કરો, પણ અન્ન આપી મહારી સુધાને શાંતિ પમાડે. ત્યારે સાધુઓએ કહ્યું કે અમારા ગુરૂ મહારાજ જે છે તે જ તને અમારા જે કરશે; માટે તું ત્યાં ચાલ. આવી રીતે બેલી તે સાધુઓ દ્રમ્મકને સાથે લઈ શાળાને વિષે જઈ ગુરૂ મહારાજને વિનંતિ કરવા લાગ્યા. ગુરૂ મહારાજે સર્વ યોકત સાંભળીને નેપયોગ દીધું અને જ્ઞાનોપગથી ભવિષ્ય કાળમાં મહા લાભ જાણે તત્કાલ તે દ્રમ્પકને દિક્ષા આપી અને તેને પરમાન્નાદિક [ ક્ષીરાદિક] સારી રીતે યથેચ્છ અન્નપાન ખવરાવી પીવરાવી સ્વસ્થ કર્યો માટે કહ્યું છે કે
યતઃ तसिआणजलंखुहिआणलोणं, अजिाणवणवासो,
मयणाउराणपिम्मं, चउरो सग्गं विसेसंति. ભાવાર્થ-તૃષા પામેલાને જલ[પાણી મળે, ક્ષુધાતુરને ભેજન મળે, લજજા પામેલાને વનવાસ [ વગડે ] મળે, કામાતુરને પ્રેમ એટલે સ્ત્રીના સાથે વિશેષ પ્રીતિ બંધાય, અર્થાત્ સ્ત્રી પોતાને સ્વાધિન થાય, આ ચારે સ્વર્ગ થકી પણ વિશેષ પણમાં ગણાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જે માણસને કેઈપણ પદાર્થ ઉપર તીવ્ર ઇચ્છા હોય અને તે પદાર્થ તેમને પ્રાપ્ત થાય તે તે પદાર્થ થકી તે માસુસ સ્વર્ગ થકી પણ વિશેષ સુખ માને છે.
સંપૂર્ણ અને તે કરતા પણ વિશેષ સ્નિગ્ધ આહાર કરવાથી જઠરાગ્નિ મંદ છે
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૬
લેભથી શું ધર્મપ્રાપ્તિ થાય છે?
વાથી અને તે આહાર નહિ જરવાથી નહિ પાચન થવાથી) સાયંકાલે (સધ્યા સમયે) તેને અજીર્ણ થયું અને તે અજીર્ણથી વેદના પણ સંપૂર્ણ થવા લાગી. તે અવસરે ગુરૂ મહારાજે ગ્લાન સાધુની વૈયાવચ્ચ કરવાથી ધર્મને મહાલાભ થાય છે, એ આ દેશ કરવાથી મટામેટા ગૃહસ્થ, રાજકુમારે તથા સાધુઓ શેકવું એટલે શેક કર, શરીરનું મર્દન કરવું, પગના તલીયાનું મસલવું. વિગેરે અનેક પ્રકારે દ્રમ્મક સાધુની વૈયાવચ્ચ કરવા લાગ્યા. તે અવસરે દ્રમ્મક સાધુ ચિંતવે છે કે અહે! અહે! આ મહા ભાગ્યવાન સાધુઓ તેમજ પુશાલી પૈસાપાત્ર માણસે હું એક પામર ભિક્ષુ છું તે પણ મારી વૈયાવચ્ચ કરી ચાકરી કરે છે તે ધન્ય છે આ ધર્મને. શ્રેષ્ઠમાં શ્રેષ્ઠ આજ ધર્મ છે. ઈત્યાદિક ભાવનાને ભાવતે વૈરાગ્યને પામેલે શુભ અધ્યવસાયથી મરણ પામી રાજગૃહ નગરને વિષે શ્રેણિક રાજાના પટ્ટને વિષે એટલે ગાદી ઉપર બીરાજમાન થવાની પરંપરાને વિષે અલંકારભૂત તેને પુગ કેક એટલે શ્રેણિક - હારાજને પુત્ર કેણિક તેને પકે ઉદાયન, તેને પ નવનંદ, તેને મર્યવંશ રૂપી આકાશને સુશોભિત કરવામાં ચંદ્ર સમાન શ્રી ચંદ્રગુપ્ત તેને પટ્ટ બિંદુસાર તેને પટ્ટ ઉજજયનીને સ્વામી અશક શ્રી તેને પટ્ટે કુણાલ રાજા તેના પુત્રપણે સંપ્રતિ નામે ત્રણ ખંડને અધિપતિપણે ઉત્પન્ન થયે. અર્થાત્ દ્રમ્મક સાધુને જીવ સંપ્રતિ નામને કુણાલ રાજને પુત્ર થયે. બાણુલાખ માળવાને સ્વામી, મુખ્ય નગરી ઉજ્યનીમાંજ રાજ્ય કરવા લાગ્યા,
એકદા પ્રસ્તાવે સુહસ્તિસૂરિ મહારાજને દેખી જાતિસ્મરણ જ્ઞાન પામે. અને પિતાને પૂર્વ ભવને જાતિસમરણ જ્ઞાનથી જાણુ, ગુરૂ મહારાજને પિતાને આમાં જણાવવા માટે પુછ્યું કે, હે ભગવદ્ અજાણપણાને વિષે અવ્યક્ત સામાયકનું ફળ શું? ગુરૂ મહારાજે જ્ઞાનેગથી જાણ કહ્યું કે, રાજ્યફલ એટલે નહિ જાણતા છતા પણ જે પ્રાણિ અવ્યકત સામાયકને કરે છે તે રાજ્યફલ આપનારૂં થાય છે. એવું સાંભળી સંપ્રતિ રાજા ગુરૂ મહારાજના ચરણકમલમાં પડ અને બોલ્યા કે, ગુરૂ મહારાજના ચરણકમલ તેજ રાજા છે. અર્થાત્ હે ભગવનું આપના પ્રસાદથી જ આ રાજ્યપદ પ્રાપ્ત થયું છે તે યથાર્થ ખરા અને સત્ય રાજા તે આપજ છે. હું તે આપને સેવક છું. એટલે આપ સાહેબ જે કાર્ય કરવાની આજ્ઞા આપે તે કરવા તૈયાર છું, માટે આ સેવકને આદેશ કરે, હુકમ કરે, આજ્ઞા આપે. શું ફરમાશ છે. રાજ્યને ગ્રહણ કરે, ત્યારે ગુરૂ મ હારાજ બોલ્યા અને તે નિઃસંગી સર્વથા કચન કામિનીના ત્યાગી છીએ. અમારે રાજ્યનું કાંઈપણુ પ્રજન નથી પરંતુ જો તમે અમારા ઉપકારને સ્મરણ કરતા હે તે અમે તમને કહીયે તે પ્રકારે ધર્મકરણ કરે. આવી રીતે ગુરૂ મહા રાજે કહેવાથી રાજાએ તેજ પ્રમાણે અંગીકાર કર્યું અને વચનથી અંગીકાર કર્યા
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
બાદ ગુરૂ મહારાજે જે જે ધર્મકાર્ય કહ્યું તે સર્વ કાર્ય સંપ્રતિ રાજાએ પૂર્ણ રીતે કર્યું. ગુરૂભકિત સંપૂર્ણ રીતે કરી, ગુરૂ મહારાજને અનેક પ્રકારે પિગ્યા. શ્રીમાન સંપ્રતિ રાજાએ ગુરૂ મહારાજના ઉપદેશથી નિરંતર જૈન પ્રાસાદની નિ. પત્તિ ઉત્પત્તિના સમાચાર જ્યાં સુધી ન મલે ત્યાં સુધી ભેજન કરવું નહિ, એટલે નિરંતર જૈન પ્રાસાદ નવીન થયાની વાત સાંભલે ત્યારે જ ભેજન કરવું. આવા અભિગ્રહને કરી જૈન પ્રાસાદથી સંપૂર્ણ અંલકાર પૃથ્વીને કરી. એટલે ત્રણ ખંડની ભૂમિને પંડિત કરી સુશોભિત કરી.
સંપ્રતિ રાજાએ સવાલક્ષ જિનાલય બંધાવ્યા, તથા સવાકેટી નવીન જિન. બિંબ ભરાવ્યા, છત્રીશહજાર જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા. શિવાય નવીન પ્રાસાદ બંધાવ્યા. ગ્રંથાંતરે છત્રીશહજાર નવીન પ્રાસાદ કરાવ્યા, બાકી જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા. પંચાણું હજાર પિત્તલમય પ્રતિમા ભરાવી અને છાયા ધ્રુવ વિજય મુહુર્તને વિષે સર્વેની પ્રતિષ્ઠા કરાવી તથા અનેક દાનશાળા, છાત્રશાળા, પિષધશાળા, ધર્મશાળાઓથી ત્રસુખડની ભૂમિને વિભુષિત કરી તથા અનાર્ય લોકોને બંધ કરવા માટે અનામેં દેશમાં પિતાના વંઠ લેકોને સાધુનો વેશ પહેરાવી સાધુની સમાચારી તથા આહાર પાણી ગ્રહણ કરવાની વિધિ બતાવી-શીખવીને શ્રી જૈનધર્મનું પ્રવર્તન કરાવ્યું. અર્થાત્ અનાર્ય દેશમાં જૈનધર્મનો ફેલાવો કર્યો અને ગુદિકને રાજ્યપિંડ અકથ્ય છતાં પણ દરેક પિતાના નગરને વિષે ગુપ્ત દ્રવ્ય આપી, આહાર પિઠાદિ તથા વસ્ત્ર, પાત્ર પ્રમુખ પદાર્થો સુલભ કર્યા.
यदुक्तं श्री कल्पवृत्ति प्रथम उद्देशके साहूण देहअं, अहंभेदाहामितत्तिअं मुल्लं,
नेच्छंति घरे घेत्तुं, समणा मम रायपिंडोत्ति. ॥ १ ॥ ભાવાશ-
ભે જના!-(હે હે લેકે!) તમે સાંભલો સાધુઓને જે જે વરતુ જોઈએ તે તે વસ્તુ તમે તેને આપજો અને તેનું મૂલ્ય તમે તેની પાસે માગશે નહિ. હું તમને પિતેજ આપીશ. આવી રીતે કરવાનું કારણ એ છે કે શ્રમણ (સાધુ) જે તે મહારા ઘરથી કેઇપણ વસ્તુ ગ્રહણ કરવાને ઈચ્છાતા નથી કારણ કે, રાજપિંડ તે અને અકલ્પનીય છે. આવી રીતે બેલી અમારા ઘરના કેઈપણ પદાર્થને તે ગ્રહણ કરતા નથી. માટે દુધ, દહી, વ્રત, વસ્ત્ર, પાત્ર, ઓષધ વિગેરે જે માગે તે તેને આ પજે, તેનું મૂલ્ય હું પિતે તમને આપીરા. આવી રીતે શીખામણ આપી તે પ્રમાણે - વર્તાવી ગુરૂ મહારાજને શ્રી સંપ્રતિ રાજાએ કહ્યું કે હે ભગવન અનાર્થ દેશમાં આપ
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૮
લેભથી શું ધમપ્રાપ્તિ થાય છે?
સાહેબ કેમ વિહાર કરતા નથી, ત્યારે ગુરૂ મહારાજે આહારાદિકની પ્રાપ્તિની અગવડ જણવવાથી સંપ્રતિ રાજાએ કહ્યું કે સર્વત્ર મલશે. તેથી ગુરૂ મહારાજ શિષ્યાદિકના પરિવાર સહિત અનાર્યદેશમાં ગયા ત્યાં પૂર્વે શિક્ષા કરી રાખેલા સમજુતી આપેલા લેકે આહારદિક વડે કરી સાધુઓની ભકિત કરવા લાગ્યા. એ પ્રકારે આહાર, વસ્ત્ર, પાત્ર વિગેરે બહુજ મલવાથી આર્યગિરિ મહારાજ આર્ય સુહસ્તિને પુછે છે કે હે આર્ય ! બહુજ આહારદિક મલે છે તેથી રાજાયે તે લેકોને આ માર્ગમાં પ્રવર્તાવ્યા નથી,? આર્ય સુતિ તે જાણતાજ હતા કે રાજાજ આ કાર્ય કરેલું છે તે પણ પિતાના શિષ્યોના ઉપર મમતવભાવથી કહેવા લાગ્યા છે, સાધુઓના પાછળ રાજધર્મ રહેલે છે ને રાજધર્મના પાછળ લેકે રહેલા છે, તે રાજધર્મના યોગથી લેકે સાધુઓને આહારાદિક આપે છે તેમાં કાંઈપણ બાદ નથી. તે અવસરે આર્ય મહાગિરિ બોલ્યા કે તમે પણ આવા જ્ઞાની થઈ અર્થાત્ બહુ શ્રત છતાં પણ તમારા શિષ્યના ઉપર રાગદશાથો દેષિત આહારને જાણીને વપરાવતા છતાં પણ આવું બોલે છે તે આજથી મહારે ને તમારે વિસગે એટલે આહાર પાણુની માંડલી જુદી જાણે. એમ કહી પૃથક (જુદા) થયા તે અવસરે આર્ય મહાગિરિ વિચાર કરવા લાગ્યા કે એક્ત જાણુતાં છતાં પણ મેં અકલ્પનીય આહાર શિષ્યાદિકને ગ્રહણ કરાવ્યું, બીજું અકલ્પનીય આહાર મેં પોતે પણ વાપર્યો અને હજી પણ એમ બેસું છું કે કાંઈ દોષ નથી તે ઠીક કહેવાતું નથી. એકતો બાલક અને તેને વલી મંદપાગું પ્રાપ્ત થયું એટલે વિશેષ શિથિલ થઈ જાય છે, તેમ મહારે પણ વિશેષ શૈથિલ્યપણું પ્રાપ્ત થયું છે, તે પણ હજી સુધી મહારૂં કાંઈ બગડી ગયું નથી, હાલમાં પણ દેષિત આહારદિકને ત્યાગ કરૂં આવો વિચાર કરો આર્ય મહાગિરિને કહ્યું કે, હે ભગવન મહારે અપરાધ ક્ષમા કરે. આવી રીતે પોતાના અપરાધને ખમાવી પ્રાયશ્ચિત લઈ અક૫નીય આહારાદિકને ત્યાગ કરીને શુદ્ધ થયા તેથી ફરીથી પણ આર્ય મહાગિરિ મહારાજ તેમના મંડલમાં મલી ૪ઈ આહાર, પાણી સાથે કરવા લાગ્યા, ત્યારબાદ સંપ્ર. તિ રાજા આસપાસના તમામ રાજાઓને બેલાવી ગુરૂ મહારાજ પાસે લઈ ગયે અને ગુરૂ મહારાજે વિસ્તારથી ધર્મનું સ્વરૂપ તેઓના પાસે પ્રગટ કર્યું. તેથી તે રાજાઓ સમ્યકત્વને ગ્રહણ કર્યું અને આત્મહિત કરવા ઉજમાળ થઈ દેવ-દર્શન પૂજાદિ તથા ગુરૂવંદન તથા ગુરૂનું બહુ માન વિગેરે ભકિતથી કરવા લાગ્યા. ત્યારબાદ સં. પ્રતિ રાજાએ રથ યાત્રા કરી તથા જીનેશ્વર મહારાજની ઉત્તમ પુષ્પાદિકવડે કરી પરમ પૂજા કરી તથા નૈવેદ્ય વસ્ત્રાદિકથી વિશેષ પ્રકારે પૂજા કરીને સંપ્રતિ રાજાયે રાજાઓને કહ્યું કે
થત जइमहजाणहसामि, समणाण पण महासुविहाणं, दबोणमेन कज्ज, एअं खुपिनं कुए हमज्ज्ञं.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રકાશ
૨૦૯
ભાવાર્થ-હે મહાનુભાવે જે તમે મને પિતાને સ્વામી ગણતા હે (જાણતા ) તે સારા સંયમ અનુષ્ઠાનાદિકને કરનાર એવા સાધુઓને વિધિ તથા ભક્તિથી નમસ્કાર કરે. મહારે તમારા દંડને (રાજા વેર લે તે તેને ખપ નથી. નિશ્ચય મને એજ પ્રિય છે કે તમે સાધુને નમસ્કાર વિગેરે કરી તેમના ઉપર પ્રીતિ ભાવને ધારણ કરે. અર્થાત્ સારી રીતે સાધુએ તમારા દેશમાં વિચરી શકે તેમ કરે.
આવી રીતે શિક્ષા કરી શિખામણ) આપી સંપ્રતિ રાજાયે તે રાજાઓને વિસર્જન કર્યા. પોતે પણ પિતાના રાજ્યમાં આણ પ્રવર્તાવી તેથી અનાર્ય દેશ પણ સાધુને સુખેથી વિહાર કરવાનું સ્થાન થઈ પડે.
સંપ્રતિ રાજાયે સમજાવી આદેશ આપેલા રાજાએ પણ પિપિતાના રાજ્યમાં જઈ, અમારીને પટહ વગડાવી જૈન મંદિરે કરાવી દેવ દર્શન, પૂજા, ગુરૂભક્તિ વિગેરે કરવા લાગ્યા અને વિશેષે કરી દયા ધર્મ પાળવા લાગ્યા.
ત્યારબાદ સંપ્રતિ રાજાયે પિતાના માણસને ફરીથી સાધુવેષ પહેરાવી કલ્પનીય આહારદિકને લેવાની વિધિ શીખવી મોકલ્યા ને તે પણ દોષ રહિત આહારદિક લેવા લાગ્યા તેથી સાધુઓને પણ દોષ રહિત સુર્લભ ભિક્ષા મળવા લાગી. એવી રીતે સંપ્રતિ રાજાના સમયમાં ઘણુ રાજાઓ તથા શુદ્ધ પરિણામવડેકરી ભદ્રિકભાવી થયા.
उक्तं श्री कल्पवृत्तौ प्रथम उद्देशके उदिणजोहाउल सिद्धसेणो, सपत्थिवोणिजिअ सतुसेणो,
समंतउ साहुसुपयारे, अकासिअंधेदसिलेअघोरे. ॥१॥ ભાવાર્થ—જેના દ્ધાઓ સ્વપરાકૃમવડે કરી ચોતરફ ફેલાઈ રહેલા છે, અને એવા ઉદ્ભટ્ટ યોદ્ધાઓથી જેનું સૈન્ય મહા ઉલ્લાસપણાને ( વૃદ્ધિભાવને ) પામેલું છે, અર્થાત્ પરાકૃમવડે કરી મદેન્મત્ત એવા સૈન્યના દ્ધાઓથી શત્રુના સૈન્યને નાશ કરીને પ્રતિ રાજાએ અંધાનું આંધળા એવા અર્થાત્ ધર્મમાર્ગ થકી રહિત એવા મહા ઘેર ભયંકર અનાર્ય દેશોને પણ તરફ સમકાલે સાધુઓ વિહાર કરી શકે તેવા કર્યા.
અને પ્રાંત અતિ અવસ્થાએ શ્રીમાન સંપ્રતિરાજા સદ્દગતિને પામ્યા. એવી રીતે લોભથી પણ ધર્મકરણ કરવાથી સદ્દગતિને પ્રાપ્ત થાય છે. તે જે ઉત્તમ પ્રાણિ લેભને ત્યાગ કરી ભક્તિભાવથી ધર્મનું આરાધન કરે તે ભવ્ય ગતિને ભક્તા થાય તેમાં આશ્ચર્ય નથી.
इति लोभे श्री संप्रति नृपति जीवद्रम्मकसंबंधः संपूर्णः
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અઢાર પા૫સ્થાનક ચાલુ
-
-
'
'
અઢાર પાપસ્થાનક ચાલ.
(અનુસંધાન ગતાંક પૃષ્ટ ૧૪૮થી)
પરિગ્રહ પાપસ્થાનક પાંચમું. (પુનમ ચાંદની પુરી ખીલી અહીં –એ શગ.) પાંચમું પાપનું સ્થાન પરિહરે, પરિગ્રહ મમતા દેષનું મૂળ; નવવીધ પરિગ્રહ હદ સંક્ષેપીએ રે. પરિગ્રહ મૂચ્છ વશ સહુ પ્રાણીને, તપ જપ ધ્યાન ધર્મ પ્રતિકૂલ, નવો એ ટેક.
સાખી ધન, ધાન્ય, વાસ્તુ, અને, દ્વિપદ, ચતુષ્પદ, રૂપ;
ક્ષેત્ર, કુષ્ય, સૂવર્ણની, વાંછા દુર્ગની કુપ. શક્તિ પ્રમાણે વિચારી વ્રત લઈ મન નિગ્રહ કરે, ડૂબે સાયર મધ્યે ભારાકાંત સુયાન. • • • નવવધ૦ ૧
સાખી. ગ્રહ સકળ અવધે નડી, સ્થાન થકી બદલાય;
પરિગ્રહ ગ્રહ છે અભિન, સ્થાન ભ્રષ્ટ નહિં થાય. માત પિતા સુત સ્ત્રીના નામે પરિગ્રહ ફેરવે રે, નિયમ ઉપર વધતા દુબુદ્ધિ મેહ થાય. ... ... નવવધ૦ ૨
સાખી. અહમમ મુરછી પરિહરે, અવિનાશી પરતંત;
સમભાવે સુખ પામીએ, મુનિ પણ પરિગ્રહવંત. પરિગ્રહ મેહ વશે ફરતા જગ મધ્યે લીંગીયારે, મન વચ કાબુ તજી કુમતિ રજ ધરતા શિર. .. નવવી. ૩
સાખી, મધુ સંચય માખી કરે, કેણુ રળે કેણુ ખાય;
પરિગ્રહ મુચ્છ વશ ભર્યા, તત્વ કેમ શોધાય. અજ્ઞાન કષ્ટ કરે અસંતુષ્ટ પરિગ્રહ ભરે, મુષક કરંડક કાપી સાપનું ભક્ષણ થાય. • • • નવવીધ ૪
સાખી, સાઠ સહસ સુત સગરને, તોપણ તૃમી ન થાય; ગેધનમાં કુચીકર્ણનું જીવતર એળે જાય.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનંદ પ્રકાશ
ર૧૧.
અવિનાશી આત્મા અતિ કઠિન કર્મ ભારે ભરેરે, છેડી તત્વ વસ્તુ ગ્રહે લેહ વણીક જેમ ભાર. . નવવધ ૫
સાખી. મહા મોહ મદિરા વશે, કાઢયે અનતે કાળ;
પરિગ્રહ મચ્છી એ ભય, સુખી ન ઇંદ્ર ભૂપાળ. સમતા પૂર્વક પરિગ્રહ ત્યાગી જીવન ગાળતારે, સુખીયા દિસે જગમાં સમભાવે મુનિરાજ. .... અને નવવધ૦ ૬
સાખી. પરિગ્રહ ભવભવ મેળવી, કિધા કષ્ટ અપાર
લક્ષ ચોરાશી એનિમાં, ભમતા આવ્યું ન પાર. નિયમ હદે રહિ સમતા પૂર્વક જીવન ગાળીયેરે, કનક પરિગ્રહ વશ જગ બે નંદ સકણું. ... નવવધ. ૭
સાખી, અનંત પરિગ્રહ ભેગવ્યા, તે પણ તૃતી ન થાય;
ઇંધણ સમૂળ અગ્નિ મુખે, વારી વિના ન બુજાય. સંતેષ વારી સમ અડગ તે બુજાવીએ, “દુર્લભ” ગ્રહણ કરતા શાશ્વત સુખ થાય.
નવવીધ ૮
લેખક. દુર્લભજી વિ. ગુલાબચંદ મહેતા-વળા,
છગન દાનવીર રત્નપાળ.
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૭૮ થી શરૂ.) એક વખતે ગ્રીષ્મ રૂતુ આવતાં રાજા રત્નપાળને ગંગા નદીના શીતળ જલમાં
જલ કીડા કરવાની ઈચ્છા થઈ. આથી તે રાજા નાવમાં બેઠે તેરત્નપાળને કન- વામાં પછવાડાનો પ્રબળ વાયુ પ્રગટ થઈ આવ્યું. તેનાથી પ્રેરાકમજરી અને એલી નાવિકા વાયુ વેગે પૂર્વ તરફ ચાલી. તે વખતે નાવ ઉપર ગુણમંજરી ના- બેઠેલા રાજાને બંને તીર ઉપર રહેલ ગ્રામ-આરામ વગેરે જાણે મની બે કન્યાની ચકારૂઢ થઈ ફરતા હોય તેમ દેખાવા લાગ્યા. રાજા તેને કેતુથી
પ્રાપ્તિ, તે હતે. બે ઘડી થઈ તેવામાં તે તે ભાવ પૂર્વ સાગરના તટ
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧ર
દાનવીર રત્નપાળ,
ઉપર આવી પહોંચ્યું ત્યાં જાણે ખલિત થયું હોય તેમ વહાણ એકદમ અટકી ગયું. એટલે રાજા પિતાની મેલે ત્યાં ઉતરી પડે અને તટ ઉપર આવી ઉભે રહ્યા. તેવામાં કોઈ એક પુરૂષ ત્યાં આવ્યા અને તેણે વિનયથી આ પ્રમાણે કહ્યું, “ હે ભદ્ર, “ હું અહિં પરદેશમાં ક્યાંથી આ જો ” એ કશે નહીં. મહાનુભાવ એવા તમારા અહીં આગમનથી સર્વ રીતે નિશ્ચય થાય છે કે, તમારા ભવિષ્યનું સર્વ પરિણામ સારું આ વશે.” તે પુરૂષના આ વચન સાંભળી રાજા બે હે મ્ય, પરિણામ જાણવું, એ દુર્લક્ષ છે, છતાં તમે કયા શુકનથી કે નિમિતોથી જાણી શકે છે?” તે સત્યવાદી પુરૂષ બોલે હે સત્વનિધિ, હું ઉત્તર કાળ કેવી રીતે જાણું છું, તે વૃત્તાંત હમ ણ કહું તે આપ સાંભળો. “આ પૂર્વદેશ કહેવાય છે. તેના તાબામાં દશક્રોડ ગામ છે અહીંથી નજીક રત્નપુર નામે તે દેશની રાજધાનીનું નગર છે. તેમાં રહી રત્નસેન નામે રાજા રાજ્ય ભોગવે છે. રાજા રત્નસેનને અગીયાર લાખ મેટા પરાક્રમી ગજેકે છે, વીશ લાખ રથ છે, દશલાખ ઘોડાઓ છે, અને દશ કોટી રાણીઓ છે. આવી સામગ્રી છતાં પણ કઈ કર્મવેગે હદય અને નેત્રને આનંદ આપનારે પુત્ર નથી. એ રાજાને કનકાવળી નામની રાણીથી કનકમંજરી અને ગુણમંજરી નામે બે પુત્રીઓ થઈ છે. તેઓ અનુક્રમે વન વયને પ્રાપ્ત થતાં કેઈ પૂર્વના પાપગે એકને ગળતુ કોઢ થયે છે. અને બીજી અંધ થઈ ગઈ છે. રાજાના આદેશથી વિવિધ શાસ્ત્રાને જાણનારા હજારો વેએ તેણીના લાંબો વખત અનેક ઉપચાર કર્યા અને માંત્રિકેએ ઘણુ ખાત્રીવાળ માત્ર, તત્ર અને યંત્રોથી સારા ઉત્સાહ પૂર્વક અનેક ઉપાયે કર્યો અને બીજા ઘણાં ઇલમદારોએ મર્યાદા પ્રમાણે તેમાં યત્ન કર્યો તથાપિ કર્મના પ્રભાવે તે બંને રાજબાલાઓને કોઈ પણ ગુણ થયો નહીં. છેવટે પિતાને મનુષ્ય જન્મ ફેગટ છે એમ માની રેગથી પીડિત એવી તે બંને રાજ બાળાઓ મરવાને તૈયાર થઈ, તેમના ગાઢ સ્નેહ રૂપી પાશથી જેમના હૃદય બંધાએલા છે, એવા રાજા રત્નસેન અને રાણી કનકવળી બને પણ માતપિતા તેમની પાછળ મરવાને ઈચ્છવા લાગ્યા. આ પ્રસંગે શું કરવું” એવા વિચારમાં મૂઢ બની ગયેલા મંત્રીઓએ વિવિધ જાતની પૂજાએથી રાજ્યની અધિષ્ઠાત્રી દેવીની આરાધના કરવા માંડી, એક વખતે તે દેવીએ પ્રસન્ન થઈ આકાશમાંથી સર્વ સાક્ષીએ આ પ્રમાણે સ્પષ્ટ કહ્યું. “મારા પ્રગથી પાટલિપુત્ર નામના નગરમાંથી રત્નપાળ નામે એક રાજા નાવ ઉપર બેસીને અહિં આવશે તે મહાત્મા આ બંને રાજકન્યાને નીરોગી કરશે.”
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
૨૧૩
દેવીના આ વચન સાંભળી રાજા વગેરે સર્વે હૃદયમાં ખુશી થઈ ગયા, અને પછી તત્કાળ તે દેવી વિદ્યુતની કુરણની જેમ અદશ્ય થઈ ગયા. હે મહારાજા, તે બને રાજકન્યાઓના ગની શાંતિ માટે તે દેવી આપને અહિ લાવેલ છે. આ નગરથી આપની રાજધાની પાંચસો યેાજન દૂર છે. દેવીના વચનથી આપના આગમનના ખબર જાણી રાજા રત્નસેન વગેરે મટી સમૃદ્ધિ સાથે હમણાજ આપની સન્મુખ આવે છે.” આ પ્રમાણે તે વૃત્તાંત કહેતે હતે, તેવામાં તે પેલા સર્વે ત્યાં આવી પહોચ્યાં. તેઓ રાજાને મળી અને નમી મોટા ઉત્સ સાથે તેને નગર તરફ લઈ ગયાં. ત્યાં પહોંચ્યા પછી પરોપકાર કરવામાં તત્પર એવા રાજા રત્નપાળને બંને રાજકન્યાને નરેગી કરવા માટે રાજા વગેરેએ પ્રાર્થના કરી. રાજા રતનપાળે,
આ સર્વ અવસરે ઉપયોગી થનારે રસ શરીરની સાથે રાખવું જોઈએ” એવું ધારી પેલા ચમત્કારી રસની એક શીશી પોતાના બાજુબંધમાં રાખી હતી. તેમાંથી રસ લઈ તે કૃપાળુ રાજાએ એક કન્યાના લલાટ ઉપર લગાડે એટલે તેણીને ગળતુ કોઢ મટી ગયે અને તે સુવર્ણના જેવી કાંતિવાળી બની ગઈ, તે પછી ફરીથી તેમાંથી થોડો રસ લઈ બીજી અંધ કન્યાના નેત્રમાં તેનું અંજન કર્યું, એટલે તે બાળા તત્કાળ દિવસે પણ તારાના જેવી દષ્ટિવાળી થઈ ગઈ. આ બનાવથી રાજા રસેન ઘણેજ ખુશી થયે. રત્નપાળ રાજાએ તે બને કન્યાઓને ગુણેથી ખરીદી લીધી પછી રાજા રત્નસેને તે બંને પુત્રીઓ તેને આપી દીધી અને મેટા ઉત્સવથી તેમને વિવાહ કર્યો. વિવાહવિધિ પૂર્ણ કર્યા પછી આ સંસાર તરફ ઉદ્વેગ પામેલા રાજા રત્નસેને પિતાના જામાતા રત્નપાળને પિતાનું રાજ્ય આપી સ્વયં દીક્ષા ગ્રહણ કરી. રાજા રતનપાળ પિતાની બંને પ્રિયા સાથે કેટલાએક દિવસ સુધી રહી રાજ્ય ચલાવ્યું. પછી તે રાજ્ય મૂલ મંત્રીઓને સેંપી પોતે પિતાને નગર તરફ આવવાને રસ્તે પડ્યું. તે વખતે હાથમાં ઉચી જાતની ભેટે લઈ અનેક રાજાએ તેને મળી માન આપતા હતા અને સૈન્યથી પૃથ્વીને દબાવતે તે માર્ગે ચાલ્યો આવતે હતે.
આ તરફ રત્નપાળ રાજાની રાજધાનીમાં એવું બન્યું કે, જ્યારે રાજાને નાવ સમુદ્રમાં ઘસડી ગયું, ત્યારે તેના સામતે અને મંત્રીઓ “હવે શું કરવું?” એમ વિચારમાં જડ બની ગયા અને પરસ્પર ઉદ્વેગ પામી આ પ્રમાણે કહેવા લાગ્યા. “અરે! આપણુ રાજાની શુભાશુભ ખબર ક્યાંઈ મલતી નથી. હવે આ ધણી વિનાના રાજ્યનું શીરીતે રક્ષણ કરવું? પ્રાયે કરીને સ્વામી વગરનું રાજ્ય સારી રીતે રક્ષણ થઈ શકતું નથી. નિર્જીવ અંગમાં જેમ દેવતાઓ પેશી જાય તેમ દુષ્ટ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 દાનવીર રત્નપાળ, શત્રુઓ આવી તેમાં પિશી જાય છે. તે હવે એ રસ્તે લે છે, તે મહાભાગ્ય બળવાળા મહારાજા રત્નપાળનું રાજ્ય તેમની પાદુકારૂપ થાય અને આપણું કૃતજ્ઞતા પણ તેમાં જ રહે” આવું વિચારી સર્વ સામંત અને અમાત્યાની એક સંમતિથી રાજવર્ગના લોકોએ રાજ્યના સિંહાસન ઉપર રત્નપાળની પાદુકા સ્થાપિત કરી અને તેને નમન કર્યું. તે રાજ્ય સારા રાજાવાળું ગણવાથી શૂન્ય રહ્યું તે છતાં પણ દાન સન્માનથી સંતેષ પામેલા રાજાઓના મન જુદા પડયા નહીં. આ અરસામાં રાજા રત્નપાળ આવી પહે, તેના દર્શન કરવામાં ઉત્કંઠિત થયેલા અને અખંડ સ્નેહ રાખનારા તે સર્વે તત્કાળ ખુશીથતાં તેની સામે આવ્યા. રાજા રતનપાળે તેમને યોગ્યતા પ્રમાણે બેલાવી માગે રહેલા દીન અને દુઃસ્થિત લેકેને દાનથી પ્રસન્ન કરતાં પિતાના નગરમાં પ્રવેશ કર્યો. ઉદયગિરિ પર આવેલ સૂર્ય જેમ ચક્રવાદીઓને આનંદ આપે તેમ સભાના સિંહાસન ઉપર બેશી રત્નપાળે પિતાની સર્વ પ્રજાને આનંદ આપે તે પછી રાજા અંતઃપુરમાં ગમે ત્યાં ચિરકાળ પિતાના વિયેગરૂપ અગ્નિથી જેમના મન પ્રજવલિત થયેલા છે, એવી પિતાની સર્વ પ્રિયાઓને સ્નેહ પૂર્વક એગ્ય આલાપથી ખુશી કરી. દાનવીર મહારાજા રત્નપાળને 1 શ્રૃંગારમુંદરી, 2 રત્નાવતી, 3 પવવ લી, 4 મેહવલ્લી, 5 ભાગ્યમંજરી, 6 દેવસેના, ૨ાજા રત્નપાળ- 7 ગંધર્વસેના, 8 કનકમંજરી અને 9 ગુણમંજરી ની સમૃદ્ધિ એ શુદ્ધ શબવાલી નવ પટરાણીઓ થઈ હતી. તેને સ્વર્ગના ' જેવી સમૃદ્ધિવાળા વિશે કેટી ગામે હતા, રતનાની ઉપજ વાળા વીશ હજાર શહેર હતા, બાર હજાર બંદરે હતા, દશ હજાર બેટ હતા, દશ હજાર મુગટબદ્ધ રાજાએ તાબામાં હતા, ચાલીશ કરેડ પેદલ સેના હતી, ત્રીશલાખ ગજે દ્રો હતા, ચાલીશ લાખ રથ અને ઘડાઓ હતા, અને પાંચ હજાર જલદુર્ગ– ખાઈ હતી. ગઇ વગેરે દશ હજાર વિદ્યારે તેની સેવા કરતા હતા, તે મહારાજાને દીન, દુઃખી અને પિતાના ઘરના આશ્રિત જનોને પિષણ આપવામાં પ્રતિદિન એક કેટી સુવર્ણ ખર્ચ હતું, તે ખર્ચના જેટલું સુવર્ણ તેને પૂર્વ પુણ્યથી પ્રાપ્ત થયેલા પેલા તુંબડાના રસમાંથી પેદા થતું હતું. તે રસના પ્રભાવથી તેના રાજ્યમાં આધિ, વ્યાધિ અને સાત ઈતિઓ કદિપણું પ્રસરતી નહતી. મહારાજા રત્નપાળને અનુક્રમે શત્રુઓને ઉન્મલિન કરનારા મેઘરથ વગેરે સો પુત્ર થયા હતા. 1 અતિવૃષ્ટિ, અનાવૃષ્ટિ, ટીડ, ઊંદર, શુડ, સ્વચક્ર અને પરચક્ર એ સાત ઈતિ કહેવાય છે. For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આત્માનંદ પ્રકાશ, 215 આવા એશ્વર્યથી શેભતા મહારાજા રત્નપાળને સુખ સાગરમાં ખેલતાં ખેલતાં દશ લાખ વર્ષે દિવસની જેમ વીતી ગયા હતા. એક વખતે જાણે મૂર્તિમાન ધર્મ હોય તેવા મહાસેન નામે મહામુનિ પુરજ ને પર અનુગ્રહ કરવાની ઈચ્છાથી તે નગરમાં આવી ચડયા. મહામુનિ મ. મિથ્યાત્વરૂપી વિષના વેગને નાશ કરનારૂં જેમનું વચનામૃત હાસેનને રત્ન છે, એવા તે મહાત્માને વંદના કરવાને અનેક નગરજને આવપાળને થયેલે વા લાગ્યા. તે વખતે જંગમતીર્થરૂપ એવા તે મુનિની ઉપાસનાસમાગમ, કરવાને રાજા રતનપાળ પણ પિતાના અંતઃપુર તથા પરિવાર સહિત આવ્યા. આ સંસારરૂપી અપાર જંગલને ઉતારવામાં જામીનરૂપ એવા તે શ્રેષ્ઠ મુનિએ તે કાળે ધર્મ માર્ગને આ પ્રમાણે ઉપદેશ આપ્યું. “જે મનુષ્ય મહામુનિ મહા દુઃખથી નિત્ય આવી પડતા એવા જન્મ, જરા, મૃત્યુ અને રંગ સેનની ધમ દે. વગેરેથી ભય પામી અત્યંત સુખરૂપ એવા એક્ષપદ પ્રત્યે જવાશના. ની ઈચ્છા રાખે છે, તેણે આ સંસારને ઉતારવામાં નાગ જેવા આહંત ધર્મનું પ્રતિદિન આરાધન કરવું જોઈએ તે આહંત ધમેં અંતરના શત્રુ કામ, ક્રોધ વગેરેને જય કરવાથી સુસાધ્ય થાય છે, તેમાં પણ આત્મા મુખ્ય છે તે એક આત્માને જીતવાથી બીજા સર્વે જિતાય છે. તેને માટે આ ગમમાં લખે છે કે, “એકને જીતવાથી પાંચ છતાય છે, પાંચને જીતવાથી દશ જીતાય છે અને દેશને જીતવાથી હું સર્વ શત્રુઓને જીતી લઉં છું. એક આત્મા ન જીતવાથી કષાયો અને ઇઢિયે છતાતા નથી, તેથી તેને જ્ઞાન પ્રમાણે જીતી હું મુનિ થઈ વિહાર કરૂં છું.” જેઓ રણભૂમિમાં સેકડે, હજારે અને લાખો શત્રુઓને જીતી શકે છે, તેવા ક્રૂર હૃદયવાળા શૂરવીરે પણ આત્માને જીતવા સમર્થ થતા નથી. જેઓ પિતાની બે ભુજાથી ભારે કટિ શિલાને લીલા માત્રમાં ઉથલાવી નાંખે છે એવા યુદ્ધવીર પુરૂષ પણ આત્માને જીતવા સમર્થ થતા નથી, જેઓ કુલવાન વકતા, અને સર્વ વિદ્યાઓને જાણનારા છે, તેવાઓથી આત્માને નિયમમાં રાખી સ્વહિતમાં જેડી શકાતો નથી. નાદિષેણ જેવા મહામુનિ કે જેઓ પોતાની વાણુથી પ્રતિદિન દશ મનુષ્યને પ્રતિબોધ આપતા, તથાપિ તેઓ પોતે વિષયોને ભેગવતા હતા. તેને માટે આગમમાં લખ્યું છે કે, “મહામુનિનંદિની શકિત એવી હતી કે, તેઓ પ્રતિ દિવસ દશ અથવા તેથી વધારે મનુષ્યને પ્રતિબુદ કરતાં તથાપિ તેમને સંયમમાં વિપત્તિ આવી હતી, વલી તેઓ શ્રી વીરભગવંતના શિષ્ય અને શ્રેણિક રાજાના પુત્ર તથાપિ For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 જ્ઞાન સંવાદ, વેશ્યામ આસકત બન્યા હતા. " કઈ મનુષ્ય પોતાની ભુજાના બલથી યુદ્ધમાં એક લાખ શત્રુઓને છતે અને માત્ર એક આત્માને જીતે તે તેથી તેને પરમ જ સમજે. અનેક પુરૂષ ઉન્મત એવા ગજે દ્રોને સુખે દમન કરે છે, પરંતુ કોઈનાથી નિરંકુશ એ આત્મા દમન કરી શકાતું નથી. વિદ્વાને કહે છે. કે “ગધેડા, ઉંટ, ઘોડા, બલદ અને ઉન્મત હાથી એ દમન કરી શકાય છે પણ પિતાને નિરંકુશ આત્મા દમન કરી શકાતું નથી. સંસારથી ઉદ્વેગ પામેલા જે સંવેગીઓ આત્માને દમે છે, તેઓ આ લેક તથા પરલોકમાં સુખી થાય છે. તેથી આત્માને જ દમ જોઈએ, કારણ કે, આત્મા એક દુઃખ દમી શકાય તેવું છે. આત્માનું દમન કરનાર આ લેક તથા પરલેકમાં સુખી થાય છે તે આત્માને જય તેના ચિન્હાથી જણાય છે, કાંઈ ભાષણથી જણ નથી. સૂર્યને ઉદય કાંતિથીજ જણાય છે કાંઈ ઘણું સેગન ખાવાથી જણાતું નથી. તે આત્માને જય શમ, સવેગ નિર્વેદ, આસ્તા, મૈત્રી, દયા, દમ, સમતા, અને મમતા વિગેરે ચિન્હાથી જણાઈ આવે છે. જેમણે આત્માને જીતેલ છે, એવા પુરૂષને હદયમાં સંસારના અનાદિ અભ્યાસથી થયેલી સાંસારિક સુખની ઈચ્છા પ્રાયે કરીને કદિ પણ ઉત્પન્ન થતી નથી. આત્માને જિતનારા પુરૂ હદય શુદ્ધિવડે સર્વજ્ઞ કથિત સદ્ધર્મના અનુષ્ઠાનમાં સર્વ બલથી નિરંતર યત્ન કરે છે. તેથી કરીને સદાચરણના ઉદ્યોગથી સંસારને તરનારા જિતાત્મા પુરૂ અ૬૫ સમયમાંજ પરમપદને પ્રાપ્ત કરે છે. આ પ્રસંગ ઉપર મુગ્ધભટ્ટની પત્ની સુલક્ષણાનું એક પ્રખ્યાત દષ્ટાંત છે. જે સુલક્ષણે પોતાના આત્માને જીતી અપ સમયમાં પરમપદને પ્રાપ્ત થઈ હતી. અપૂર્ણ ज्ञान संवाद. (ગતાંક પૃ 182 થી શરૂ.) મન:પર્યાય જ્ઞાનના આ વચને મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાને અનુમોદન આપ્યું. તે પછી અવધિજ્ઞાને પિતાના સ્વરૂપનું વૃત્તાંત શરૂ કર્યું. “મિત્ર, હું અવધિજ્ઞાન જૈન આગમમાં પ્રખ્યાત છું 1 ભવ પ્રત્યય અને 2 પશમ નિમિત્ત એવા મારા બે પ્રકાર છે. જે કેવળ જન્મ માત્રના કારણથી ઉત્પન્ન થાય તે ભવ પ્રત્યય કહેવાય છે. મનુષ્યાદિ ચાર ગતિમાંથી નર્કગતિ અને દેવગતિને વિષે મારી ઉત્પત્તિ કેવળ જ નિમિત્તથીજ થાય છે, એટલે તેઓને અવધિજ્ઞાન થવામાં નરનિ For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આત્માનન્દ પ્રકાશ. 217 તથા દેવનિમાં ઊત્પત્તિ થવી એજ એક હેતુ છે. તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં વિદ્વાન આકાશગામિ પફિનું દષ્ટાંત આપે છે. જેમ પક્ષીઓમાં જન્મ થવો તે આકાશગમનને હેતુ છે. અર્થાત્ જેમ પક્ષીઓને જન્મજ આકાશગતિનું કારણ છે. નહીં કે શિક્ષા કે તપ વગેરે. તેવી જ રીતે નારકી અને દેવેને ઉત્પત્તિ માત્રથી જ અવધિજ્ઞાન થાય છે. એથી નારકી અને દેવતાઓ કેટલીએક અદ્દભુત શકિત ધરાવે છે, તેને લઈને આ વિશ્વ ઉપર મારી મેટી પ્રતિષ્ઠા ગણાય છે. મિત્રે, જે મારે બીજો હપશમ નિમિત્તક નામે ભેદ છે. તેને અર્થ સમજવા જેવું છે. અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષય તથા ઉપશમના નિમિત્ત-કારણથી જે અવધિજ્ઞાન થાય તે ક્ષયે પશમ નિમિત્તક કહેવાય છે. આ પ્રકારનું જ્ઞાન તિર્યંચ અને મનુષ્ય નિમાં પણ થાય છે. આ બીજા ભેદના છ પ્રકાર પડે છે. 1 અનુગામિક, 2 આનુગામિક, ૩હાયમાન, 4 વમાનક, 5 અનવસ્થિત અને 6 અવસ્થિત એવા તેના નામ છે. આ છે ભેદની વ્યાખ્યા શાસ્ત્રકારે એવા ઉચા પ્રકારથી કરેલી છે કે, જે સાંભળવાથી વિદ્વાન શ્રેતાઓના હદય સાનંદાશ્ચર્ય બની જાય છે. મિત્ર, મારા સ્વરૂપની આ આશ્ચર્યકારિણી શકિત સાંભળી આપ સર્વને ખાત્રી થશે કે, આ ઉચ્ચ આસન ઉપર બેશવાને મારે અધિકાર સર્વ પ્રકારે સ્તુત્ય છે. અને આપ સર્વ તેમાં સંમત થયા વિના રહેશે નહીં.” અવધિજ્ઞાનની આ આત્મપ્રશંસાની વાણી સાંભળી સર્વ જ્ઞાનમિત્રે આનંદિત થઈ ગયા. પરંતુ મન:પર્યવ જ્ઞાનના હૃદયમાં જરા માનને ઉદય થઈ આવ્યો. તત્કાળ તેણે આક્ષેપથી જણાવ્યું “મિત્રો, આપણા મિત્ર અવધિજ્ઞાનના હૃદયમાં જે આશા ઉદિત થઈ છે, તે અશા મારા હૃદયમાં પણ ઉદિત થઈ છે. મને લાગે છે કે, આ ઉચ્ચ આશન ઉપર બેસેલા મને જોઈ તમે સવે ખુશી થયા વિના રહેશે નહીં. તમારા સર્વની દરેક મિત્ર ઉપર સમાન દષ્ટિ દેખાય છે.” મન:પર્યવ જ્ઞાનને આ ઈચ્છા જાણી સર્વ જ્ઞાનમિત્રે મન ધરી રહ્યા. ક્ષણ વારસુધી કોઈ પણ બેલ્યું નહીં. ત્યારે અવધિજ્ઞાને પરમ પવિત્ર સર્વોપરિ દશ્યમાન એવા મહાત્મા કેવળ જ્ઞાનની સન્મુખ જોયું. વીતરાગ ભાવથી સુશોભિત અને સદા આનંદ ઉદધિમાં મગ્ન રહેનાર ડેવળજ્ઞાને સ્મિત વદનથી પિતાને આનંદ પ્રદર્શિત કર્યો, પણ કોઈ જાતની વાણી ઉચ્ચારી નહીં. ક્ષણવાર રાહ જોયા પછી આવવિજ્ઞાને નમ્રતાથી જણાવ્યું “હે ભદ્ર મન:પર્યવ જ્ઞાન, તમારી ઈચ્છા જાણી આ For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 વર્તમાન સમાચાર સર્વ મિત્રોની સાથે હું હર્ષિત થયેલ છું, પરંતુ તમારું શુદ્ધ સ્વરૂપ સાંભળવાની સર્વને ઈચ્છા છે, તે તમે તમારા સ્વરૂપનું વૃત્તાંત જણાવશે જે ઉપરથી તમારી સત્તા અને શક્તિ સર્વના જાણવામાં આવે.” અપૂર્ણ વર્તમાન સમાચાર, સર્વ વિદિત છે કે હાલમાં પાલીતાણ શહેરને ઉપરા ઉપરી આસ્તે આવતી જાય છે. ગયા જેઠ માસમાં જળને ઉપદ્રવથી જે જાનમાલની હાની થઈ છે, તે હજી ભૂલી જવાયું નથી. દરમ્યાન પ્લેગની વ્યાધિ શરૂ થઈ છે. આવા સમયમાં તેવા પ્રકપની શાંતિ નિમિત્તે શાંતિસ્નાત્ર-મહાપૂજા, તપસ્યા વગેરે ધર્મના અનેક કાર્યો થવા જોઈએ. તે વાત સર્વ માન્ય હેઈને તત્ર સ્થળે બીરાજમાન આપણું ઉપકારી ધર્મ ગુરૂઓ મુનિ મહારાજાઓએ ઉપવાસાદિ કીયા કરેલી છે. સાંભળવા પ્રમાણે પંન્યાસજી શ્રીમદ્દ ચતુરવિજયજી મહારાજે અગીયાર ઉપવાસ કર્યા હતા. તેમજ મુનિ અમૃતવિજયજી કે, જે ઉક્ત પંન્યાસજી મહારાજના પ્રશિષ્ય છે તેમણે પણ તેટલાજ ઉપવાસ ર્યા હતા. મહાપકારી શ્રી વિજયાનંદસૂરિ આત્મારામજી મહારાજના પ્રશિષ્ય હુકમ વિજયજીએ નવ અને વિદ્વદર શ્રીમાન મુનિરાજ શ્રી કરાવજયજી મહારાજના - વા દિક્ષીત શિષ્ય મુનિ યત્નવિજયજી કે જેણે હાલમાં દિક્ષા લીધી છે. તેમણે આઠ ઉ. પવાસ કર્યા છે. આ સિવાય બીજા પણ સાધુ સાધવી મહારાજાઓએ પણ તપસ્યા કરી છે. સમાજ ઉપર દરેક પ્રાણું ઉપર જેની અનુકંપા તથા ઉપકાર કરવાની બુદ્ધિ છે તેમને માટે જેટલે ઉપકાર માનીએ તેટલો થેડે છે. આવા મહાત્માઓની ઉગ્ર તપસ્યાથી ચાલતા વ્યાધિની શાંતિ થાઓ એવી અધિષ્ઠાયક પ્રત્યે પ્રાર્થના છે. ઇંગ્લીશ પાર્લામેન્ટમાં જીવદયા માટે રજુ થનારૂ બીલ. પની ફેશનેબલ વસ્તુઓ બનાવવા માટે નિર્દોષ પક્ષીઓને પ્રતિવર્ષ કચડઘાણ ની કળી જાય છે, તેથી આપણે સારી રીતે માહિતગાર છીએ તે પણ તે સંબંધમાં તા. ર૭ મી સપટેમ્બર સને 1913 ના જાણીતા The Times of India" ની અધિપતિની નોંધમાં એક એવા પ્રકારનો લેખ રજુ થયો હતો કે, પક્ષીઓનાં પીછાં ઇંગ્લંડ મોકલવા માટે સિંધમાં માછી લોકે પક્ષીઓને પાળે છે, અને જ્યારે તેઓને એકથી બીજી જગ્યાએ લઈ જવામાં આવે છે, ત્યારે પક્ષીઓને પીંજરામાં ઉપરાઉપર ગોધવામાં આવે છે, અને તે વખતે તેઓ અંદર અંદર લડીને એક બીજાને નાશ ન કરી શકે તેટલા માટે માછી લોકે તે પક્ષીઓની આંખ દોરાથી સીવી દે છે; અને એવી રીતે બે માણસે For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આત્માન પ્રકાશ, 219 ઘાતકી વર્તન કરતા પકડાયાથી તે દરેકને કરાંચી કોર્ટમાં રૂા. 30 દંડ કરવામાં આવ્યું હતું. આ શિક્ષા બહુ થોડી હતી. વિગેરે મતલબને આર્ટીકલ ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે The Times of India" માં પ્રસિદ્ધ થતાં તેની સાબીતી આપીને આ ફંડના સ્થાપક અને જીવદયાના જાણીતા હિમાયતી છે. રા. લાભશંકર લક્ષ્મીદાસ જુનાગઢવાળાએ The Plumage Trade Horrors નામનું હેન્ડબીલ છપાવીને તેઓએ મને વાંચવા મોકલેલ. અને તે બહુ ઉપયોગી હોવાથી રા. રા. લાભશંકરની સુચના અનુસાર તે હેન્ડબીલ ઉપરથી ઈગ્લીશ પાર્લામેન્ટને એક અપીલ આ ફંડ તરફથી નવેમ્બર 1913 ની તા. 1 લીના રોજ લંડનની The order of the Golden Age મારફત મેકલવામાં આવી છે, દરમીયાન દયાળુ વાંચનાર જાણીને ખુશી થશે કે. ના દયાળુ બ્રીટીશ પાર્લામેન્ટ હાલમાં પીછાઓ મેળવવા માટે પક્ષીઓ ઉપર થતે જુલમ ધ્યાનમાં લઈને તે વેપારને જેમ બને તેમ અટકાવવા માટે એક બીલ તૈયાર કરેલું છે, કે જે મી. મોન્ટેગ અને વેપાર ખાતાનાં પ્રમુખ તપાસીને નામદાર પાર્લામેન્ટની હવે પછીની બેઠક વખતે રજુ કરશે એવું નક્કી થયું છે. પરદેશમાંથી પક્ષીઓનાં ચામડાં અથવા પીછાં ઈંગ્લાંડમાં તે તે આવતાં અટકાવવા અને તેની આયાત તદન બંધ કરવી એ આ બીલને હેતુ છે, કે જેથી આડકતરી રીતે આ દયાળુ કામને ઉત્તેજન મળી શકે. પિતાના સુંદર અને મધુર કંઠથી આહાદ કરતાં બીચારાં નિર્દોષ અને ખુબસુરત પક્ષી ઓનાં પીછાં મેળવવા માટે તે બીચારાંઓને બહુ ક્રૂર રીતે નાશ કરવામાં આવે છે અને તે બાબતનું વર્ણન કવિતારૂપે લેડી નાઈટીંગલે બહુ અસરકારક રીતે લખ્યું છે. મતલબ એ રીતે નિર્દોષ કુમળાં પક્ષીઓ ઉપર ફેશનને માટે થતું ઘાતકીપણું અટકાવવા માટે નામદાર પાર્લા મને જે સવાલ હાથ ધરેલ છે તથા જે બાબત જે બીલ રજુ થનાર છે તે ઉપર બરાબર ધ્યાન આપી, પછાં માટે ગરીના લેવાતા જાન બચાવવા માટે ના. દયાળુ પાલોમેટ ઠરાવ પસાર કરે, એવી મારી તેના સભ્ય સભાસદો હજુર નમ્ર વિનંતિ છે. ઈજીપ્ટમાં પણ પીછાં માટે પક્ષીઓને નહિ મારવાના ઠર ઇસ્વી 1913 ના નવેમ્બર માસમાં બહાર પડેલાં છે, અને હિન્દુરથાનમાં પણ તેવીજ રીતના ઠરાવો દેશી રાજ્યકર્તાઓ પસાર કરે અને રંગબેરંગીન પચરંગી પીછાંઓથી શોભતાં પક્ષીઓના પ્યારા પ્રાણ બચાવવા માટે દયાળુ ઠરાવ પસાર કરી આશીષ મેળવવા ભાગ્યશાળી થાય, એવી તેઓ હજુર મારી પ્રાર્થના છે. શ્રી જીવદયા જ્ઞાનપ્રસારક ફંડ ઓફીસ, લલ્લુભાઈ ગુલાબચંદ ઝવેરી, 309, શરાફ બજાર-મુંબઈ, તા. 2 } . મેનેજર શ્રી જી. જ્ઞા. પ્ર. કુંડ, ૧૬-ર-૧૪. For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir રર૦ જેન ભાઇઓને એક અગત્યની ધાર્મિક સૂચના. જૈન ભાઈઓને એક અગત્યની ધાર્મિક સૂચના. જૈન ભાઈઓને જૈન ધર્મની મહત્વતાનું દિગદર્શન કરાવનારા મહાત્માઓમાં જૈન મુનિ મને હારાજ શ્રી વિજયજી મહારાજ પણ એક વિરલ મહાત્મા છે, અને તેઓએ હિંદુસ્તાનની પૂર્વ, પશ્ચિમ, ઉત્તર, દક્ષિણ એમ કુલ ચાર દિશાઓમાં પગે ચાલી, દરેક શહેરોમાં વિહાર કરી, જેનો તથા બીજાઓને ઉપદેશ દ્વારા અસરકારક રીતે બોધ આપેલ છે; તેઓ હાલ વવદ્ધ હોવા છતાં તે વિદ્વાન મહાત્મા શ્રી અને પન્યાસ શ્રી સંતવિજ્યજી આદી મુનીજનો સાગવાડાથી વિહાર કરી ચાલતાં અનુક્રમે તલવાડે પધાર્યા હતા, કે જયાં આવી પહોંચવામાં તેમને વીકટ જંગલ અને પહાડેમાંથી પસાર થવું પડયું હતું. ત્યાં શ્વેતામ્બર સંપ્રદાયની રીતિ વધારે પ્રચલીત નહિ હેવાથી ત્યાં વસતા શ્રાવકે દીગબરના સંબંધમાં આવી ગયેલા હતા, તે લેકીને તેઓની જ્ઞાતી અને પૂર્વ જેની જાહોજલાલી દેખાડવા તથા તેઓની આન્નતિ માટે મહારાજશ્રીઓએ તેઓને શ્રી સિદ્ધાચળજીની યાત્રા કરવા ખાસ ભલામણ કરેલી હતી. આ ગામમાં વેતામ્બરીઓને ઉપાશ્રય નહીં હોવાથી ત્યાં તેઓએ દીગમ્બરેના દેવળમાં સાર્વજનીક વિષયો ઉપર વ્યાખ્યાને આપ્યાં હતાં, અને તેનો લાભ ઘણા ભાવિક લોકોએ લીધા હતા. તે ભાષણ સાંભળનાર શ્રોતાજનોમાંના એક રજપુત અને રાજપુતાણીએ ભાષણની અસરથી માંસ, દારૂ અને જીવ હીંસાને ત્યાગ કર્યો હતો. મહારાજ શ્રી હંસવિજયજીએ વેતામ્બર દીગંમ્બરમાં ભિન્નભાવ રાખ્યા વિના દીગંમ્બરોના દેવળમાં જે કીંમતી વ્યાખ્યાન આપી પરમાર્થ કરેલો છે, તે માટે તેનું અનુકરણ બીજ ધર્માચાર્યોએ પણ કરવું ઘટે છે, અને જે હિંદુસ્તાનમાં ચાલતા તમામ ધર્મના ગુરૂઓ આવી રીતે પોતાની વિદ્વતાને જનસમાજને લાભ આપે છે તેથી તેઓ ખરેખર આખા દેશનું કલ્યાણ કરવા શકિતવાન થાય એ નિઃસંશય છે. મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી તથા પન્યાસ શ્રી સંપતવિજયજીએ ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે સાગવાડા ગામમાં પુરૂષાર્થ કર્યા પછી તેઓ શ્રી વાંસવાડે પધારેલા છે, અને ત્યાં એશવાળીનાં પચીસ ત્રીસ ઘરે આવેલાં છે, કે જેમાં મેટો ભાગ રાજ્યકારભારમાં જોડાએલો હોવાથી તેઓ જેટલા રાજ્યકારભારમાં કુશળ છે, તેટલા કુદરતી રીતે ધાર્મિક સંસ્કારેથી બહુજ પછાત રહેલા છે. જેના ધર્મમાં ડુંગળી, લસણ ઇત્યાદી તથા કંદમૂળ તન વર્જીત છે, છતાં ત્યાંના જૈન ભાઈઓ તેને આ હાર કરે છે, અને તેઓના વિચારો ધર્મનાં ગહન સૂત્રે યથા સમજવા તથા કર્મકાંડ કરવા માટે જેવા જોઈએ તેવા ઉન્નત્ત થયા નથી. વળી આ સ્થળે પર્વે કાઈ પૂણ્યશાળી ભાઈએ ઘણુંજ મજબૂત દેરાસર [ શીખરબંધ બંધાવેલું છે. તેમ બીજું દેરાસર પણ ત્યાં વિદ્યમાન છે, કે જે બનેમાં પરમપૂજનિય ભગવાન શ્રી પાર્શ્વનાથ સ્વામીજીની મૂર્તિ વિરાજીત થયેલી છે, પણ તે દેરાસરમાં કેટલીક દેરીઓમાં કે જે ચણતી વખતે કંઇ વિન નડેલું હશે, તેથી તે અધૂરી રહી ગઈ હોય એવું લાગે છે ] ચારે તરફ ઝાડવાં અને ઘાસ નીકળ્યું છે, તેથી આ દેરાસરની સ્થીતિ જોતાં ખરેખર આપણને ગલાંની થયા વગર રહેશે નહીં. ગુજરાત કાઠીયાવાડમાં જૈનેની ઝાઝાલીને અનુભવ આપણને શ્રી પાલીતાણાના શેત્રુજા For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આમાનંદ પ્રકાશ 221 ડુંગર, તથા જુનાગઢના શ્રી ગીરનાર પર્વત, તેમ બીજાં નાનાં મોટાં અન્ય દેરાસરે જેવાથી થાય છે, અને તેથી અન્ય ધર્મોને પણ તે કામની સખાવત, ધામક લાગણી અને તેવાં મકાનો બંધાવનાર ગૃહસ્થની જળહળતી કારકીર્દી માટે આનંદ આશ્ચર્ય થાય છે. ત્યારે તે જ ધર્મનાં આ દેરાસરની આ સ્થાતિ જોઈ તેટલાજ સખેદ આશ્ચર્ય જેનારને થાય છે તેમાં લેશ માત્ર પણ નવાઈ જેવું નથી. ગુજરાત કાઠીયાવાડનાં દેરાસરો કે જ્યાં પગરખાં ઉતારવાની જગ્યાઓ ઉપર આરસે જડેલા હેય છે તેજ પંચના દેરાસરે કે જ્યાં શ્રી ભગવાનની મૂર્તિ બીરાજે છે, ત્યાં પૂજા ભણાવવા કે પ્રભુ પાછળ બાંધવા છીટને એક ચંદર પણ નથી. તે તે પછી આરસ અથવા ઉંચી કિમતના જરી ચંદરવા અથવા આભૂષણો તે કયાંથીજ હોઈ શકે ? તે પણ આ દેરાસરને મુંબઈ અને અમદાવાદની જુજ મદદથી મુળ દેરાસરનો જીર્ણોદ્ધાર થઈ ગયું છે તેથી કંઈક સંતેષ લેવાનું કારણ મળે છે, પરંતુ આજુબાજુના દેહરાઓનું હજારેનું કામ બાકી છે તે અમદાવાદના શેઠ આણંદજી કલ્યાભુજની પેઢીના વહીવટ કરનાર તથા જૈન તરીકે અભિમાન ધરાવનાર શ્રીમંત જૈન શેઠીઆએ આ વાત લક્ષમાં લે તે ધારેલી ઇચ્છા સહેલાઈથી પાર પાડી શકે તેમાં કંઈ પણ શક નથી. જેને ના પર્વજોએ, જયારે તેઓના વખતમાં આવાં ધામક મકાન બંધાવેલાં છે, ત્યારે તે મકાનોની હયાતી ટકાવી રાખવી એ જૈન ભાઈઓની એક પવિત્ર ફરજ છે તેમાં કંઈ પણ શક નથી. અને આ દેરાસરની પણ અત્યારે આવી સ્થીતિ નજરે પડે છે તેનું કારણ ઉંડા ઉતરી વિચાર કરીશું તે એજ માલુમ પડશે કે ખુણામાં પડેલા આ પહાડી મુલક કે જ્યાં જવા આવવાને રેલવેનું સાધન નથી અને તેથી જ અહીંના કેટલાક જૈન ગ્રહસ્થોએ પોતાની જીંદગીથી જ રેલવે જોઈ નથી તેથી તે એ પિતાના બીજા ગામે ગામના જે ભાઈઓના સંબંધમાં આવેલા નથી, અગર નહીં તો જૈન ધર્મના ઉદાર શ્રીમંત શેઠીઆઓને આ બાબતની પહેલેથી ખબર તને તેઓ કદી પણ પિતાના પૂજનિય ભગવાન કે જેના પ્રતાપે તેઓ સાધારણ રીતે કેળવણીમાં પછાત છતાં શ્રીમંત ગણાય છે તે ભગવાનનાં દેરાસરની આવી અધમ સ્થીતિ કદી પણ રહેવા દેજ નહીં. અને તેટલા માટે જ હું દરેક શ્રીમંત ભાઈઓનું આ તરફ પૂજ્ય મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી તથા પન્યાસ શ્રી સંપતવિજયજીના અવલોકન ઉપરથી ધ્યાન ખેંચું છું, તે ધ્યા-ધર્મ માટે આગળ પડતી જૈનકેમ પોતાના ભગવાનનાં દેરાસરોનો જીર્ણોદ્ધાર કરવા તથા તે દેવાલયો જે ભગવાનની મૂતિથી શેભાયમાન બનેલાં છે, તે પવીત્ર મૂર્તિનું-જન અને ન હમેરા ચાલુ રહે, તેવી ગોઠવણ કરવા બંદોબસ્ત કરશે એવી હું નિવાઈ આશા રાખીશ તે તે અસ્થાને ગણાશે નહિ. આ સ્થળે મારે ભુલી જવું જોઈએ નહીં કે વાંસવાડા રાજય પહાડી મુલકમાં આવેલું છે અને ત્યાં ધર્મને નિમિત્તે નવરાત્રી દશેરા તથા ચૈત્રી નવરાત્રીમાં શ્રી ભગવતી મહાદેવીને ભેગ આપવાને બહાંને હજાર, પાડાબર ઈત્યાદિ નિર્દોષ મુંગાં પ્રાણિઓને પવિત્ર-ધર્મને નિમિત્તે સંહાર કરવામાં આવે છે. તે એટલે સુધી કે વાંસવાડા જેવા કેળવાયેલા રાજ્યમાં ભર બજાર વચ્ચે જીવતા પાડાનેલાવી યમદુતની માફક લકે ડાંગ અને લાકડીઓના ચારે તરફથી મારતા મારતા લઈ જાય છે, અને જયારે પાડો એક દિશા છેડી બીજી દિશામાં ભાગી પિતાને વહાલો પ્રાણ બચાવવા કુદરતી રીતે પ્રયત્ન કરે છે, ત્યારે તે For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir રરર જેન ભાઇઓને એક અગત્યની ધાર્મિક સૂચના. દિશામાં એકઠા થયેલા લકે તેની તરફ ઉપર મુજબ લાકડી અને ડાંગના પ્રહાર ચલાવે છે, અને એ રીતે દુ:ખ દાવાનળના વાદળમાં તે નિર્દોષ પ્રાણી બીચારૂં આમ તેમ દેડવા છતાં જ્યારે કાંઈપણ ઉપાપથી છટકી શક્યું નથી ત્યારે પછી તે મરણ અવસ્થામાં આવી પડી જાય છે, કે જે વખતે જુલમ ગુજારનારા કસાઈથી પણ ક્રૂરતામાં ચઢે તેવા લોકે તે નિરપરાધી પ્રાણ ઉપર તલવારના પ્રહાર ચલાવે છે. આ લોકોને કસાઈથી વધારે દૂર કહેવાનું કારણ કેવળ એટલું જ કે કસાઈઓ એકજ ઝટકાથી જાનવરને જફા કરે છે, જ્યારે આ લોકે રીબાવી રીબાવીને તેના પ્રાણ પવિત્ર ધર્મને નામે કાઢી નાંખી ધર્મને કલંક લગાડવાના નિમિત્તવાન બને છે, તેથી એવી કરતા અટકાવવા માટે વાંસવાડા રાજયના નામદાર મહારાજા સાહેબ-કે જેઓ નામદાર તા. 18 મી માર્ચ સને 1914 ના રોજ ગાદી નશીન થવાના છે તેઓ આવું ઘાતકી વર્તન પોતાના રાજયના અમલની શરૂવાતથી જ બંધ કરી ગરીબ બિચારાં નિર્દોષ અને ઉપકારી પ્રાણીઓને બચાવા માટે સખ્ત કાયદાઓ પિતાના રાજયમાં પસાર કરે અને તેમ કરવાને માટે રાજય સપતી વખતે દયાળુ બ્રીટીશ સરકારના પ્રતિનિધી આબુના મે. એજંન્ટ ટુ ધી સીડેન્ટ ઓફ એચ. ઈ. ધી–વાઈસરોય તે નામદારને ભલામણ કરે અને તેના બદલામાં તે બ્રિટીશ દયાળુ અમલદાર તથા વાંસવાડાના નામદાર મહારાજા સાહેબ ચિરકાળ સુખી અને સંપત્તીવાન બને એવી પરમકૃપાળુ જગતનિયંતા પાસે અમારી સવિનય પ્રાર્થના છે. છેવટમાં ધાર્મીક વધ હિન્દુ શાસ્ત્રાએ તદ્દન વડે છે, અને તેથી તે અશાસ્ત્રોક્ત હોવા ની હિંદુઓના ધર્મગુરૂ શ્રીમત પરમહંસ પરિવ્રાજકાચાર્ય જગતગુરૂ શ્રી મછંકરાચાર્યજી તથા બીજા ધર્મગુરૂઓએ ખાત્રી આપેલી હેવાથી નામદાર વડોદરા ગાયકવાડ સરકાર સં જુનાગઢના નામ. નવાબ સાહેબ, સં. ગંડળ, રાજકેટ, મેરબી, લખતર, લીંબડી વગેરેના નામ ઠાકૅર સાહેબ તથા સં. વાંસદા-ધરમપુર તથા વાંકાનેર વિગેરેના નામ. મહારાજા સાહેબ અને હિંદના આશરે 125 રાજા મહારાજાઓએ દશેરા વગેરે ઉપર તે ધામક પશુવધ સત્તાની રૂઈએ બંધ કરેલો છે તે તરફ પણ નામદાર વાંસવાડાના રાજયકો તથા જે જે રાજયમાં આવાં ધર્મને નામે જાનવરોનાં ખૂન થતાં હોય, અને તેથી તે દયાળુ રાજયકર્તાઓની પવિત્ર ભૂમી લેહીની નદીથી અશુદ્ધ બનતી હોય; તેવા દયાળુ રાજયકર્તાઓનું હું ઘણું માન અને વિનય સાથે ધ્યાન ખેંચવા રજા લઉં છું અને મહારી આ અરજ તે નામદારે પોતાના રાજયમાં સત્તાની રૂઇએ ધામક પશુવધ બંધ પાડી પિતાની અને ખેતીવાડીને ઉપયોગી મુગાં પ્રાણરૂપ પ્રજા કે જે તે નામદારના આશ્રયે પોતાની જીંદગી ગુજારવાની આશા રાખે છે, તેને વિના વાંકે અને કમોતે મરતાં બચાવી તેને રક્ષણ આપવા માટે દરેક ચાંપતા ઉપાયો ન્યાયની રીતીએ લેવા મહેરબાની કરે, એવી તેઓ હજુર નમ્ર અરજ ગુજારું છું. 309 શાફ બજાર-મુંબઈ નં. 2, ] સંવત 1970 ના ફાગણ શુદીપ સોમવાર. લલુભાઈ ગુલાબચંદ ઝવેરી For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir આમાનંદ પ્રકાશ. 223 વંદેવીરમ્ ( ડુંગરપુરથી મુનિ મહારાજને વિહાર) ડુંગરપુરથી વિહાર કરી મુનિ મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી તથા પન્યાસજી મહારાજ સંપતવિજયજી આદિ મુનિઓ ગામ પુનાલી પધાર્યા હતા. ત્યાંના દેરાસરના હિસાબનું કામ બે દિવસ ચાલ્યું હતું, ત્યારબાદ ગામના છેડા ઉપર ખાલી પડેલા શિખરબંધ દેરામાં પ્રતિષ્ઠા કરવા લોકોને ખાંડ તથા દૂધની બાધા આપવામાં આવી હતી. અહીંથી મહારાજ સાહેબ બંનકડા ગામમાં પધાર્યા હતા. અત્રે વ્યાખ્યાન વખતે વેતાંબર તથા દીગંબર લેકોએ રૂપાનાણું અને નાળીયેર (શ્રીફળ ) વિગેરે બાજોટ અને પાટલા ઉપર ગુરૂ સનમુખ સ્વસ્તિક સાથે ચઢાવવા પૂર્વક વ્યાખ્યાન શ્રવણ કર્યું હતું. આ ગામ ડુંગરપુરના જીલ્લામાં પહાડો વચ્ચે આવેલું છે. અહીં આસપુર અને લેબર આદિ પાંચ સાત ગામના લોકે વિનંતિ કરવા તથા મુનિ દર્શનાર્થે આવ્યા હતા. અહીંથી વિહાર કરી, મહારાજ શ્રી સાગવાડે પધાર્યા હતા. આ શહેરમાં શ્રી ચિંતામણિપાર્શ્વનાથજીનું ઘણું શિખરવાળું મોટું દેહરૂં બજાર વચ્ચે આવેલું છે. પરંતુ અપશોષ છે કે તેની બીલકુલ સાર સંભાળ નથી. ઠેર ઠેર ફ્યુરા પડેલા છે, ચામાચીડીએ કેટલીક જગા બગાડેલી છે, શિખરોમાં જ જગાએ ઘાસ કસ અને ઝાડ ઉગી નીકળેલાં છે. ઉપાશ્રય પણ ખાડા પડેલો અને ચકલીયોના માળાઓથી ભરપૂર છે. સાંભળવા પ્રમાણે આ દેરાના છદ્ધાર માટે મુંબઈથી તથા કપડવંજથી અને પ્રતાપગઢશી ઘીયાએ મદદ કરાવેલી પણ તેમાંથી કાંઈપણ ખરચાયેલ નથી. વાસ્તે મદદ આપનાર ભાઈઓએ મુંગરપુર દરબારની વગ પહોંચાડી પૈસા લેનારની ખબર લેવી જોઇએ. આ ગામમાં વેતાંબરી હુંબડ શ્રાવકનાં પાંચેક ઘર છે. મુળ નાયકને ચાંદીના પત્રનાં ચક્ષુ છે પણ કીકી નથી. બીજી કોઈ પણ મૂર્તિઓને ચક્ષુ નથી. બીજે દેવલ શ્રી ચંદ્રપ્રભુ સ્વામીનું છે. ત્યાં લાગેલા શિલાલેખ ઉપરથી તેવેતાંબરનું સિદ્ધ થાય છે. પરંતુ ચક્ષુ વિગેરેની દરકાર ન રાખવાથી આજે દિગબરને સ્વાધીન થઈ ગયેલું જણાય છે. તે લકાની કથા પણ ત્યાં વંચાય છે. ઉપર બતાવેલા શીલાલેખની નકલ આ પ્રમાણે છે. स्वस्तिश्री र्जयोऽभ्युदयश्च संवत 1654 वर्षे माघ वदी 12 बुथे राजा धिराज विजयमान श्री सहस्समल. राज्ये सागवाटक नगर वास्तव्य ऊसवालशातीय प्रामेचागोत्रे खीमा मार्या-खीमदितयोःपुत्र सा मेघाकेन भार्या चऊथो द्वितीय भार्या रत्नासुतसा. योगीदास चउथासा रहीमा प्रमुख कुटुंब युतेन श्रीसंघनाम्ना श्री चंद्रप्रभविं. बंकारीतं प्रतिष्ठा पितंच समाकारित समग्र वागड देशीय जन भोजनोत्तर तांबुला दिप्रदानु पुर्वकं प्रौढतर महोत्सवेन प्रतिष्ठितच अंतपगच्छे पातसाह श्री अकबर प्रदत्त पाणमासिक सर्व जीवाभयदान प्रवर्तन श्री शत्रुजय तीर्थादिकरानि वर्तन फूरमाण भट्टारक श्री हरिविजयसूरीश्वर पट्टालंकार पातसाह श्री अकबर सभा समक्ष लन्धानेक वालिंद जयवाद भट्टारक श्री विजयसेनसूरिभिः चंच चंद्ररुचःसमुच्चयइव ज्योतिर्जटालंवपु विग् भाति विशाल भाल विमयाद बिंबधिसतां यस्यदं जगति प्रतिष्ठित महोजीयात्-सचंद्रप्रभा स्तावद्या वदयं सुरदुसहितो मेरुर्मही मंडनं // 1 // चतुःशती प्रमाणानां बिनानां स्थापनोत्सवें / पुष्करावर्तवमेधोववर्ष धन धारया // 2 // पंडित श्री रामविनयगर्णाना शुभमवतु. For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 224 મુનિ મહારાજના શુભ પ્રયત્નથી જીવદયાની વૃદ્ધિ. ઉપર બતાવેલા શિલાલેખનો સારાંશ એવો છે કે ડુંગરપુરના વાગડ જીલ્લામાં આવેલા સાગવાડા નગરમાં શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામીનું આ શિખર બંધ દેવલ આવેલું છે. તેની પ્રતિષ્ઠા સં. ૧૬૫૪ના માહા વદી. 12 બુધવારે સહસ્યમલ્લરાજાના વખતમાં થયેલી છે. શ્રી ચંદ્રપ્રભ સ્વામીની મૂર્તિ કરાવનાર અને સંધના નામથી પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ કરાવનાર ઉસવાલ જ્ઞાતીના કામેચા ગોત્રીય, મેઘા શાહ છે. તેમણે આ પ્રસંગે સમગ્ર વાગડ દેશના લોકોને નોતર્યા હતા. અને ભેજન તાંબુલાદિકથી તેમનું સનમાન કર્યું હતું. પ્રતિષ્ઠા અકબર બાદશાહ પાસે જેમને છમાશી જીવદયા પલાવવાનું અને શત્રુંજયાદિક તીર્થના કરની માફીનું ફરમાન લખાવી આપ્યું હતું તેવા શ્રી તપગચ્છનાયક હીરવિજયસૂરીશ્વરજી મહારાજાના પદાલંકાર અને અકબરશાહની સભાસમક્ષ અનેક વાદિછંદનો જય મેલવનાર એવા ભટ્ટારક શ્રી વિજયસેનસૂરિ હેતા ઈહાં શ્રી ચંદ્રપ્રભ પ્રમુખ 800) ઇનબિંબના સ્થાપન મહોત્સવ પ્રસંગે ધનની ધારા વડે પુષ્પરાવર્તન મેઘનું અનુકરણ કેએ કર્યું હતું, બીજા ગામવાલા ઉસવાલ ભાઈ ડુંગરપુરના રાજાની મદદ લેઈ પ્રયત્ન કરે, તે આ દેવલ શ્વેતાંબરને સ્વાધીન થઈ શકે તેમ છે. કારણ કે શિલાલેખમાં ઉસવાલનું સ્પષ્ટ નામ આપેલું છે. વલી ઇહાના તલાવ કીનારે શ્રી કેશરીયાનાથજીનાં પગલાં તથા મૂર્તિવાલી બેટરીઓ આવેલી છે. તેની પૂજા વેતાંબર આમ્નાય મુજબ થાય છે. પણ બંને પક્ષવાલામાને છે. લી. તારાવત ચંપાલાલ કેશવદાસ મુ, બનકેડા–પષ્ટસાગવાડા છલા ખેરવાડા, છાવણું. મુનિ મહારાજના શુભ પ્રયત્નથી જીવદયાની વૃદ્ધિ (માળવા તરફના મળેલા સમાચાર) મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી આગળ વિહાર કરતાં સસ્વણા ગામમાં પધાથી તે વખતે ત્યાંના ઠાકોર સાહેબે ઘણું હિંદુ, મુસલમાન સહિત પધારી મહારાજ સાહેબની મુલાકાત લીધી છે. મહારાજશ્રીને મધુર ઉપદેશ સાંભળી, ઠાકોર સાહેબે પક્ષિનો શિકાર નહીં કરે એવી પ્રતિજ્ઞા પિતાની રાજી ખુશીથી લીધી છે. વળી એક રજપૂતે દયાળુ થઈ બકરો ચઢાવવાની પોતાની માનતામાં તે બકરાને જીવતે છેડી દેવે પણ મારે નહીં એવી પ્રતિજ્ઞા કરી છે. આ બધાં શુભ ફળ મુનિ વિહારનાંજ સમજવાં અને એજ માટે અમારી પરમોપકારી મુનિવરે પ્રતિ સવિનય પ્રાર્થના છે કે આપ થોડા સમયને માટે એવા એવા દેશમાં વિહાર કરે તે ઘણું ભવ્યજી સુધરે અને શાસન શેભામાં વધારો થાય. મહારાજ શ્રી હંસવિજયજી ત્યાંથી વિહાર કરી સાઈલાના ( Sailana) પધાયો છે. જ્યાં પ્રવેશત્સવમાં દરબારી બેંડ નિશાન, ડંકે વગેરે પણ આવેલું હતુ. થડા દિવસમાં એઓ સાહેબ રતલામ શહે. રમાં પધારશે. ત્યાં શ્રી સંઘને ઘણે આગ છે. આપણે આશા રાખીશુ કે મહારાજશ્રીના હાથથી જીવદયાનાં કામ વધારે ને વધારે થતા રહેશે અને બીજા મુનિવરો પણ આ શાંતમૂર્તિ મહાત્માનું અનુકરણ કરશે. હાલ એજ. તા. 7-3-14. For Private And Personal Use Only