Book Title: Agam 29 Sanstarak Sutra Hindi Anuwad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034696/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo nama: Agama-29 sastAraka AgamasUtra hindI anuvAda 44444444 anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-29 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, 'saMstAraka' AgamasUtra-29- "saMstAraka payannAsUtra-6- hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? | pRSTha krama krama viSaya viSaya pRSTha 1 maMgala tathA saMstAraka ke guNa saMstAraka kA svarupa evaM lAbha 05 / 3 saMstAraka ke dRSTAnta 4 bhAvanA muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 2 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, saMstAraka' 45 Agama vargIkaraNa krama Agama kA nAma sUtra | krama Agama kA nAma aMgasUtra-1 payannAsUtra-2 01 AcAra 02 sUtrakRt aMgasUtra-2 26 03 sthAna aMgasUtra-3 | 25 AturapratyAkhyAna | mahApratyAkhyAna bhaktaparijJA 28 | taMdulavaicArika saMstAraka 27 payannAsUtra-3 payannAsUtra-4 payannAsUtra-5 04 samavAya aMgasUtra-4 05 aMgasUtra-5 29 payannAsUtra-6 bhagavatI jJAtAdharmakathA 06 / aMgasUtra-6 payannAsUtra-7 upAsakadazA aMgasUtra-7 payannAsUtra-7 aMtakRt dazA 09 anuttaropapAtikadazA aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 30.1 | gacchAcAra 30.2 candravedhyaka 31 | gaNividyA devendrastava vIrastava payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 32 / 10 praznavyAkaraNadazA aMgasUtra-10 33 aMgasUtra-11 34 | nizItha 11 vipAkazruta 12 aupapAtika payannAsUtra-10 chedasUtra-1 chedasUtra-2 upAMgasUtra-1 bRhatkalpa vyavahAra rAjaprazciya upAMgasUtra-2 chedasUtra-3 14 jIvAjIvAbhigama upAgasUtra-3 37 upAMgasUtra-4 upAMgasUtra-5 upAMgasUtra-6 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 40 upAMgasUtra-7 dazAzrutaskandha 38 jItakalpa 39 mahAnizItha Avazyaka 41.1 oghaniyukti 41.2 | piMDaniyukti 42 | dazavaikAlika 43 uttarAdhyayana 44 nandI anuyogadvAra mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 15 prajJApanA 16 sUryaprajJapti 17 candraprajJapti | jaMbUdvIpaprajJapti 19 nirayAvalikA kalpavataMsikA 21 | puSpikA | puSpacUlikA 23 vRSNidazA 24 catu:zaraNa upAgasUtra-8 upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 payannAsUtra-1 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 cUlikAsUtra-2 muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 3 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, saMstAraka' baksa 10 06 02 01 13 05 04 09 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma baksa krama sAhitya nAma mUla Agama sAhitya: 147 6 | Agama anya sAhitya:1-1- AgamasuttANi-mUlaM print [49] -1- mArAma thAnuyoga -2- AgamasuttANi-mUlaM Net [45] -2- Agama saMbaMdhI sAhitya -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] -3- RSibhASita sUtrANi | Agama anuvAda sAhitya: 165 -4- Agamiya sUktAvalI 01 -1- AgamasUtra gujarAtI anuvAda [47] | Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net [47] | -3- Aagamsootra English Trans. | [11] | -4- sAmasUtra saTI 42rAtI manuvAH [48] -5- AgamasUtra hindI anuvAda print [12] anya sAhitya:3 Agama vivecana sAhitya: 171 tattvAbhyAsa sAhitya-1- AgamasUtra saTIkaM [46] 2 sUtrAbhyAsa sAhitya 06 1-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-1 / vyAkaraNa sAhitya| -3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-2 vyAkhyAna sAhitya. -4- Agama cUrNi sAhitya [09] 5 unalata sAhitya|-5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 va sAhitya 04 -6- savRttika AgamasUtrANi-2 [08] 7 mArAdhanA sAhitya 03 |-7- sacUrNika AgamasuttANi / [08] 8 pariyaya sAhitya 04 Agama koSa sAhitya: 1479 pUjana sAhitya-1- Agama saddakoso [04] 10 tArthaM 52 saMkSipta rzana -2- Agama kahAkoso [01] | 11hI sAhitya-3- Agama-sAgara-koSa: [05] 12 dIparatnasAgaranA laghuzodhanibaMdha 05 -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) [04] Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka 5 Agama anukrama sAhitya: 09 -1- sAgamaviSayAnubha- (bhUga) | 1-Agama sAhitya (kula pustaka) | 516 -2- Agama viSayAnukrama (saTIka) 04 | 2-Agametara sAhitya (kula 085 -3- Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana | 601 A AAEmunihIparatnasAgaranuM sAhitya | bhuniTIparatnasAgaranuM sAgama sAhitya [isa pusta8 516] tanA hudA pAnA [98,300] 2 bhuniTIparatnasAgaranuM manya sAhitya [huta pusta8 85] tanA husa pAnA [09,270] bhumihIparatnasAra saMzatita tatvArthasUtra'nI viziSTa DVD tanA hula pAnA [27,930]| abhA2prAzanosa S01 + viziSTa DVD isa pAnA 1,35,500 muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 4 02 25 05 02 | 03 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, 'saMstAraka' [29] saMstAraka payannAsUtra-6- hindI anuvAda sUtra-1 zrI jinezvaradeva-sAmAnya kevalajJAnIoM ke bAremeM vRSabha samAna, devAdhideva zramaNa bhagavAna mahAvIra paramAtmA ko namaskAra karake; antima kAla kI ArAdhanA rUpa saMthArA ke svIkAra se prApta honevAlI paramparA ko maiM kahatA hU~ sUtra -2 zrI jinakathita yaha ArAdhanA, cAritra dharma kI ArAdhanA rUpa hai / suvihita puruSa isa taraha kI antima ArAdhanA kI IcchA karate haiM, kyoMki unake jIvana paryanta kI sarva ArAdhanAoM kI patAkA ke svIkAra rUpa yaha ArAdhanA hai| sUtra-3 daridra puruSa dhana, dhAnya Adi meM jaise Ananda mAnate haiM, aura phira malla puruSa jaya patAkA pAne meM jaise gaurava lete haiM aura isakI kamI se vo apamAna aura duAna ko pAte haiM, vaise suvihita puruSa isa ArAdhanA meM Ananda aura gaurava ko prApta karate haiN| sUtra-4,5 maNikI sarva jAti ke lie jaise vaiDUrya, sarva taraha ke khuzabUdAra dravya ke lie jaise candana aura ratna meM jaise vajra hotA hai tathA- sarva uttama puruSoM meM jaise arihaMta paramAtmA aura jagata ke sarva strI samudAya meM jaise tIrthaMkaroM kI mAtA hotI hai vaise ArAdhanA ke lie isa saMthArA kI ArAdhanA, suvihita AtmA ke lie zreSThatara hai| sUtra-6 aura vaMza meM jaise zrI jinezvara deva kA vaMza, sarva kula meM jaise zrAvakakula, gati ke lie jaise siddhigati, sarva taraha ke sukha meM jaise mukti kA sukha, tathAsUtra -7 sarva dharma meM jaise zrI jinakathita ahiMsAdharma, lokavacana meM jaise sAdhu puruSa ke vacana, itara sarva taraha kI zuddhi ke lie jaise samyaktva rUpa AtmaguNa kI zuddhi, vaise zrI jinakathita antimakAla kI ArAdhanA meM yaha ArAdhanA jarUrI hai| sUtra-8 samAdhimaraNa rUpa yaha ArAdhanA saca hI meM kalyANakara hai / abhyudaya unnati kA paramahetu hai / isalie aisI ArAdhanA tIna bhuvana meM devatAoM ko bhI durlabha hai / devaloka ke indra bhI samAdhipUrvaka ke paMr3ita maraNa kI eka mana se abhilASA rakhate haiN| sUtra-9 vineya ! zrI jinakathita paMDita maraNa tUne pAyA / isalie niHzaMka karma malla ko haNakara usa siddhi kI prApti rUpa jayapatAkA paaii| sUtra-10 sarva taraha ke dhyAna meM jaise paramazukladhyAna, matyAdi jJAna meM kevalajJAna aura sarva taraha ke cAritra meM jaise kaSAya Adi ke upazama se prApta yathAkhyAta cAritra kramazaH mokSa kA kAraNa banatA hai| muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 5 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, saMstAraka' sUtra - 11, 12 zrI jinakathita zramaNatva, sarva taraha ke zreSTha lAbha meM sarvazreSTha lAbha ginA jAtA hai; ki jisake yoga se zrI tIrthaMkaratva, kevalajJAna aura mokSa, sukha prApta hotA hai / aura phira paraloka ke hita meM rakta aura kliSTa mithyAtvI AtmA ko bhI mokSa prApti kI jar3a jo samyaktva ginA jAtA hai, vo samyaktva, dezavirati kA aura samyagjJAna kA mahattva vizeSa mAnA jAtA hai / isase to zrI jina-kathita zramaNatva kI prApti rUpa lAbha kI mahattA vizeSatara hai| kyoMki jJAna darzana samAna mukti ke kAraNa kI saphalatA kA AdhAra zramaNatva para rahA hai| sUtra-13 tathA sarva taraha kI lezyA meM jaise zuklalezyA sarva vrata, yama Adi meM jaise brahmacarya kA vrata aura sarva taraha ke niyama ke lie jaise zrI jinakathita pA~ca samiti aura tIna gupti samAna guNa vizeSa gine jAte haiM, vaise zrAmaNya sabhI guNa meM pradhAna hai / jaba ki saMthArA kI ArAdhanA isase bhI adhika mAnI jAtI hai| sUtra - 14 sarva uttama tIrtha meM jaise zrI tIrthaMkara deva kA tIrtha, sarva jAti ke abhiSeka ke lie sumeru ke zikhara samAna devadevendra se kie gae abhiSeka kI taraha suvihita puruSa kI saMthArA kI ArAdhanA zreSThatara mAnI jAtI hai| sUtra-15 zvetakamala, pUrNakalaza, svastika nandAvarta aura sundara phUlamAlA yaha saba maMgala cIja se bhI antima kAla kI ArAdhanA rUpa saMthArA adhika maMgala hai| sUtra - 16 jinakathita tapa rUpa agni se karmakASTha kA nAza karanevAle, virati niyamapAlana meM zUrA aura samyagjJAna se vizuddha Atma pariNativAle aura uttama dharma rUpa pAtheya jisane pAyA hai aisI mahAnubhAva AtmAeM saMthArA rUpa gajendra para ArUr3ha hokara sukha se pAra ko pAte haiN| sUtra - 17 yaha saMthArA suvihita AtmA ke lie anupama Alambana hai / guNa kA nivAsasthAna hai, kalpa-AcAra rUpa hai aura sarvottama zrI tIrthaMkara pada, mokSagati aura siddhadazA kA mUla kAraNa hai| sUtra-18 tumane zrI jinavacana samAna amRta se vibhUSita zarIra pAyA hai| tere bhavana meM dharmarUpa ratna ko Azraya karake rahanevAlI vasudhArA par3I hai| sUtra - 19 kyoMki jagata meM pAne lAyaka sabakucha tUne pAyA hai| aura saMthArA kI ArAdhanA ko apanAne ke yoga se, tUne jinapravacana ke lie acchI dhIratA rakhI hai / isalie uttama puruSa se sevya aura paramadivya aise kalyANalAbha kI paramparA prApta kI hai| sUtra - 20 ___tathA samyagjJAna aura darzana rUpa sundara ratna se manohara, viziSTa taraha ke jJAnarUpa prakAza se zobhA ko dhAraNa karanevAle aura cAritra, zIla Adi guNa se zuddha triratnamAlA ko tUne pAyA hai| sUtra-21 suvihita puruSa, jisake yoga se guNa kI paramparA prApta kara sakate haiM, usa zrI jinakathita saMthArA ko jo puNyavAna AtmAeM pAtI haiM, una AtmAoM ne jagata meM sArabhUta jJAnAdi ratna ke AbhUSaNa se apanI zobhA bar3hAI hai| kyAApA muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 6 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, saMstAraka' sUtra-22 samasta loka meM uttama aura saMsArasAgara ke pAra ko pAnevAlA aisA zrI jinapraNIta tIrtha, tUne pAyA hai kyoMki zrI jinapraNIta tIrtha ke sApha aura zItala guNa rUpa jalapravAha meM snAna karake, anantA munivarane nirvANa sukha prApta kiyA hai| sUtra - 23 Azrava, saMvara aura nirjarA Adi tattva, jo tIrtha meM suvyavasthita rakSita haiM; aura zIla, vrata Adi cAritra dharmarUpa sundara pagathI se jisakA mArga acchI taraha se vyavasthita hai vo zrI jinapraNIta tIrtha kahalAtA hai| sUtra - 24 jo pariSaha kI senA ko jItakara, uttama taraha ke saMyamabala se yukta banatA hai, vo puNyavAna AtmAeM karma se mukta hokara anuttara, ananta, avyAbAdha aura akhaMDa nirvANa sukha bhugatatA hai| sUtra - 25 jinakathita saMthArA kI ArAdhanA prApta karane se tUne tIna bhuvana ke rAjya meM mUla kAraNa samAdhi sukha pAyA hai / sarva siddhAntameM asAmAnya aura vizAla phala kA kAraNa aise saMthArArUpa rAjyAbhiSeka, use bhI tUne pAyA hai| sUtra-26 isalie merA mana Aja avarNya Ananda mahasUsa karatA hai, kyoMki mokSa ke sAdhanarUpa upAya aura paramArtha se nistAra ke mArga rUpa saMthArA ko tUne prApta kiyA hai| sUtra - 27 devaloka ke lie kaI taraha ke devatAI sukha ko bhugatanevAle deva bhI, zrI jinakathita saMthArA ki ArAdhanA kA pUrNa AdarabhAva se dhyAna karake Asana, zayana Adi anya sarva vyApAra kA tyAga karate haiM / tathAsUtra - 28 candra kI taraha prekSaNIya aura sUraja kI taraha teja se dedIpyamAna hote haiM / aura phira vo suvihita sAdhu, jJAnarUpa dhanavAle, guNavAna aura sthiratA guNa se mahAhimavAna parvata kI taraha prasiddhi pAte haiM / jo - sUtra - 29 gupti samiti se sahita; aura phira saMyama, tapa, niyama aura yoga meM upayogazIla; aura jJAna, darzana kI ArAdhanA meM ananya manavAle, aura samAdhi se yukta aise sAdhu hote haiM / sUtra-30 parvata meM jaise merU parvata, sarva samudroM meM jaise svayaMbhUramaNa samudra, tAroM ke samUha ke lie jaise candra, vaise sarva taraha ke zubha anuSThAna kI madhya meM saMthArA rUpa anuSThAna pradhAna mAnA jAtA hai| sUtra - 31 he bhagavan ! kisa taraha ke sAdhupuruSa ke lie isa saMthArA kI ArAdhanA vihita hai ? aura phira kisa Alambana ko pAkara isa antima kAla kI ArAdhanA ho sakatI hai ? aura anazana ko kaba dhAraNa kara sake ? isa cIja ko maiM jAnanA cAhatA huuN| sUtra - 32 jisake mana, vacana aura kAyA ke zubhayoga sIdAte ho, aura phira jisa sAdhu ko kaI taraha kI bImArI zarIra meM paidA huI ho, isa kAraNa se apane maraNakAla ko najadIka samajhakara, jo saMthArA ko apanAte haiM, vo saMthArA suvizuddha haiN| muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 7 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, 'saMstAraka' sUtra-33 lekina jo tIna taraha ke gArava se unmatta hokara guru ke pAsa se saralatA se pApa kI AlocanA lene ke lie taiyAra nahIM hai; yaha sAdhu saMthArA ko apanAe to vo saMthArA avizuddha hai / sUtra - 34 jo AlocanA ke yogya hai aura guru ke pAsa se nirmalabhAva se AlocanA lekara saMthArA apanAte haiM, vo saMthArA suvizuddha mAnA jAtA hai / sUtra - 35 zaMkA Adi dUSaNa se jisakA samyagdarzanarUpa ratna malina hai, aura jo zithilatA se cAritra kA pAlana karake zramaNatva kA nirvAha karate haiM, usa sAdhu ke saMthArA kI ArAdhanA zuddha nahIM-avizuddha hai| sUtra-36, 37 jo mahAnubhAva sAdhu kA samyag darzanaguNa ati nirmala hai, aura jo niraticArarUpa se saMyamadharma kA pAlana karake apane sAdhupana kA nirvAha karate haiM / tathA rAga aura dveSa rahita aura phira mana, vacana aura kAyA ke azubha yoga se AtmA kA jatana karanevAle aura tIna taraha ke zalya aura ATha jAti ke mada se mukta aisA puNyavAna sAdhu saMthArA para ArUr3ha hotA hai| sUtra-38 tIna gArava se rahita, tIna taraha ke pApa daMr3a kA tyAga karanevAle, isa kAraNa se jagata meM kisakI kIrti phailI hai, aise zramaNa mahAtmA saMthArA para ArUr3ha hotA hai| sUtra - 39 krodha, mAna Adi cAroM taraha ke kaSAya kA nAza karanevAlA, cAroM vikathA ke pApa se sadA mukta rahanevAle aise sAdhu mahAtmA saMthArA ko apanAte haiM, una sarva kA saMthArA suvizuddha hai| sUtra-40,41 pA~ca prakAra ke mahAvrata kA pAlana karane meM tatpara, pA~ca samiti ke nirvAha meM acchI taraha se upayogazIla aise puNyavAna sAdhupuruSa saMthArA ko apanAte haiM / .......... cha jIvanikAya kI hiMsA ke pApa se virata, sAta bhayasthAna rahita buddhivAlA, jisa taraha se saMthArA para ArUr3ha hotA haisUtra - 42 jisane ATha madasthAna kA tyAga kiyA hai aisA sAdhu puruSa ATha taraha ke karma ko naSTa karane ke lie jisa taraha se saMthArA para ArUr3ha hotA haisUtra-43 nau taraha ke brahmacarya kI gupti kA vidhivat pAlana karanevAlA aura dazavidha yatidharma kA nirvAha karane meM kuzala aisA saMthAre para ArUr3ha hotA hai una sarva kA saMthArA suvizuddha mAnA jAtA hai| sUtra-44 kaSAya ko jItanevAle aura sarva taraha ke kaSAya ke vikAra se rahita aura phira antimakAlIna ArAdhanA meM udyata hone ke kAraNa se saMthArA para ArUr3ha sAdhu ko kyA lAbha milatA hai ? sUtra -45 aura phira kaSAya ko jItanevAlA evaM sarva taraha ke viSayavikAra se rahita aura antimakAlIna ArAdhanA meM udyata hone se saMthArA para vidhi ke anusAra ArUr3ha honevAle sAdhu ko kaisA sukha prApta hotA hai ? muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 8 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, 'saMstAraka' sUtra-46, 47 vidhi ke anusAra saMthArA para ArUr3ha hue mahAnubhAva kSapaka ko, pahale dina hI jo anamola lAbha kI prApti hotI hai, usakA mUlya aMkana karane ke lie kauna samartha hai ? .......... kyoMki usa avasara para, vo mahAmuni viziSTa taraha ke zubha adhyavasAya ke yoga se saMkhyeya bhava kI sthitivAle sarvakarma pratisamaya kSaya karate haiM / isa kAraNa se vo kSapaka sAdhu usa samaya viziSTa taraha ke zramaNaguNa prApta karate haiN| sUtra - 48 aura phira usa avasara para tRNa-sUkhe ghAsa ke saMthArA para ArUr3ha hone ke bAda bhI rAga, mada aura moha se mukta hone ke kAraNa se vo kSapaka maharSi, jo anupama mukti-ni:saMgadazA ke sukha ko pAtA hai, vo sukha hamezA rAgadazA meM par3A huA cakravartI bhI kahA~ se prApta kara sake ? sUtra - 49 vaikriyalabdhi ke yoga se apane puruSarUpa ko vikurvake, devatAeM jo battIsa prakAra ke hajAra prakAra se, saMgIta kI layapUrvaka nATaka karate haiM, usameM vo loga vo Ananda nahIM pA sakate ki jo Ananda apane hastapramANa saMthArA para ArUr3ha hae kSapaka maharSi pAte haiN| sUtra -50 rAga, dveSamaya aura pariNAma meM kaTu aise viSapUrNa vaiSayika sukha ko cha khaMDa kA nAtha mahasUsa karatA hai use saMgadazA se mukta, vItarAga sAdhupuruSa anubhUta nahIM karate, vo kevala akhaMDa AtmaramaNatA sukha ko mahasUsa karate haiM sUtra-51 mokSa ke sukha kI prApti ke lie, zrI jainazAsana meM ekAnte varSakAla kI ginatI nahIM hai / kevala ArAdhaka AtmA kI apramatta dazA para sArA AdhAra hai / kyoMki kAphI sAla taka gaccha meM rahanevAle bhI pramatta AtmA janmamaraNa samAna saMsAra sAgara meM DUba gae haiN| sUtra-52 jo AtmAeM antima kAla meM samAdhi se saMthArA rUpa ArAdhanA ko apanAkara maraNa pAte haiM, vo mahAnubhAva AtmAeM jIvana kI pIchalI avasthA meM bhI apanA hita zIghra sAdha sakate haiN| sUtra -53 sUkhe ghAsa kA saMthArA yA jIvarahita prAsuka bhUmi hI kevala antimakAla kI ArAdhanA kA Alambana nahIM hai| lekina vizuddha niraticAra cAritra ke pAlana meM upayogazIla AtmA saMthArA rUpa hai / isa kAraNa se aisI AtmA ArAdhanA meM Alambana hai| sUtra - 54 dravya se saMlekhanA ko apanAne ko tatpara, bhAva se kaSAya ke tyAga dvArA rUkSa-lUkhA aisA AtmA hamezA jaina zAsana meM apramatta hone ke kAraNa se kisI bhI kSetra meM kisI bhI vakta zrI jinakathita ArAdhanA meM pariNata banate haiM sUtra - 55 varSAkAla meM kaI taraha ke tapa acchI taraha se karake, ArAdhaka AtmA hemanta Rtu meM sarva avasthA ke lie saMthArA para ArUr3ha hote haiN| sUtra-56,57 potanapura meM puSpacUlA AryA ke dharmaguru zrI arNikAputra prakhyAta the, vo eka avasara para nAva ke dvArA gaMgA nadI meM Utarate the- ..... nAva meM baiThe logoM ne usa vakta unheM gaMgA meM dhakela diyaa| usake bAda zrI arNikAputra AcArya ne usa vakta saMthArA ko apanAkara samAdhipUrvaka maraNa paayaa| muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 9 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, saMstAraka' sUtra -58-60 kumbhakara nagara meM daMDakarAjA ke pApabuddhi pAlaka nAma ke maMtrI ne, skaMdakakumAra dvArA bAda meM parAjita hone ke kAraNa se -.......... krodhavaza banakara mAyA se, paMca mahAvratayukta aise zrIskandasUri Adi pA~ca sau nirdoSa sAdhuoM ne yaMtra meM pIsa die -.......... mamatA rahita, ahaMkAra se para aura apane zarIra ke lie bhI apratibaddha aise vo cAra sau ninnAnave maharSi puruSane usa taraha pIsane ke bAvajUda bhI saMthArA ko apanAkara ArAdhakabhAva meM rahakara mokSa paayaa| sUtra - 61 daMDa nAma ke jAnemAne rAjarSi jo pratimA ko dhAraNa karanevAloM meM the / eka avasara para yamunAvakra nagara ke udyAna meM vo pratimA ko dhAraNa karake kAyotsarga dhyAna meM khar3e the, vahA~ yavana rAjA ne usa maharSi ko bANoM se bIMdha diyA, vo usa vakta saMthArA ko apanAkara ArAdhaka bhAva meM rahesUtra-62 usake bAda yavana rAjA ne saMvega pAkara zramaNatva ko apanAyA / zarIra ke lie spRhArahita banakara kAyotsarga dhyAna meM khar3e rahe / usa avasara para kisIne unheM bANa se bIMdha liyA / phira bhI saMthArA ko apanAkara usa maharSi ne samAdhikaraNa paayaa| sUtra - 63 sAketapura ke zrI kIrtidhara rAjA ke putra zrI sukozala RSi, cAturmAsa meM mAsakSamaNa ke pAraNe ke dina, pitA muni ke sAtha parvata para se utara rahe the / usa vakta pUrvajanma kI vAghaNa mA~ ne unheM phAr3a DAlAsUtra - 64 phira bhI usa vakta gAr3ha taraha se dhIratA se apane pratyAkhyAna meM acchI taraha upayogazIla rahe / vAghaNa se khA jAne se unhoMne anta meM samAdhipUrvaka maraNa pAyA / sUtra - 65 ujjayinI nagarI meM zrI avantisukumAla ne saMvega bhAva ko pAkara dIkSA lI / sahI avasara para pAdapogama anazana apanAkara vo zmazAna kI madhya meM ekAnta dhyAna meM rahe the| sUtra - 66 roSAyamAna aisI ziyAlaNa ne unheM trAsapUrvaka phADakara khA liyA / isa taraha tIna prahara taka khAne se unhoMne samAdhipUrvaka maraNa paayaa| sUtra - 67 zarIra kA mala, rAste kI dhUla aura pasInA Adi se kAdavamaya zarIravAle, lekina zarIra ke sahaja azuci svabhAva ke jJAtA, suravaNagrAma ke zrI kArtikArya RSi zIla aura saMyamaguNa ke AdhAra samAna the / gItArtha aise vo maharSi kA deha ajIrNa bImArI se pIDita hone ke bAvajUda bhI vo sadAkAla samAdhi bhAva meM ramaNa karate the| sUtra - 68 eka vakta rohir3akanagara meM prAsuka AhAra kI gaveSaNA karate hue usa RSi ko pUrvavairI kisI kSatriya ne zakti ke prahAra se bIMdha liyAsUtra - 69 deha bhedana ke bAvajUda bhI vo maharSi ekAnta-virAna aura tAparahita vizAla bhUmi para apane deha kA tyAga karake samAdhi maraNa pAyA / muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, saMstAraka' sUtra-70 pATalIputra nagara meM zrI candragupta rAjA kA zrI dharmasiMha nAma kA mitra thA / saMvegabhAva pAkara usane candragupta kI lakSmI kA tyAga karake pravrajyA apanAIsUtra-71,72 zrI jinakathita dharma meM sthita aise usane phollapara nagara meM anazana ko apanAyA aura gaddhapRSTha paccakkhANa ko zokarahitarUpa se kiyA / usa vakta jaMgala meM hajAra jAnavaroM ne unake zarIra ko cUMtha DAlA / ..... isa taraha jisakA zarIra khAyA jA rahA hai, aise vo maharSine zarIra ko vosirAke-tyAga karake paMDita maraNa paayaa| sUtra - 73 pATalIputra-paTaNA nagara meM cANakya nAma kA maMtrI prasiddha thA / kisI avasara para sarva taraha ke pApa Arambha se nivRtta hokara unhoMne iMginI maraNa apanAyA / sUtra -74 usake bAda gAya ke vADe meM pAdapopagama anazana ko apanAkara vo kAyotsargadhyAna meM khaDe rhe| sUtra - 75 isa avasara para pUrvabairI subandhu maMtrI ne anukUla pUjA ke bahAne se vahA~ chANe jalAe, aise zarIra jalane ke bAvajUda bhI, zrI cANakya RSi ne samAdhipUrvaka maraNa ko prApta kiyaa| sUtra - 76 kAkandI nagarI meM zrI amRtaghoSa nAma kA rAjA thA / ucita avasara para usane putra ko rAja sauMpakara pravrajyA grahaNa kii| sUtra - 77 sUtra aura artha meM kuzala aura zruta ke rahasya ko pAnevAle aise vo rAjarSi zokarahitarUpa se pRthvI para vihAra karate kramazaH kAkandI nagara meM padhAre / sUtra-78 vahA~ caMr3avega nAma ke vairIne unake zarIra ko zastra ke prahAra se cheda diyA / zarIra chedA jA rahA hai usa vakta bhI vo maharSi samAdhibhAva meM sthira rahe aura paMDita maraNa prApta kiyaa| sUtra-79-80 kauzAmbI nagarI meM lalItaghaTA battIsa puruSa vikhyAta the| unhoMne saMsAra kI asAratA ko jAnakara zramaNatva aMgIkAra kiyA / zrutasAgara ke rahasyoM ko prApta kiye hue aise unhoMne pAdapopagama anazana svIkAra kiyA / akasmAt nadI kI bAr3ha se khIMcate hue bar3e draha madhya meM vo cale gae / aise avasara meM bhI unhoMne samAdhipUrvaka paMDita maraNa prApta kiyaa| sUtra-81-83 kRNAla nagara meM vaizramaNadAsa nAma kA rAjA thA / isa rAjA kA riSTha nAma kA maMtrI ki jo mithyA dRSTi aura durAgraha vRttivAlA thA / usa nagara meM eka avasara para munivara ke lie vRSabha samAna, gaNipiTakarUpa zrI dvAdazAMgI ke dhAraka aura samasta zrutasAgara ke pAra ko pAnevAle aura dhIra aise zrI RSabhasena AcArya, apane parivAra sahita padhAre the / usa sUri ke ziSya zrI siMhasena upAdhyAya ki jo kaI taraha ke zAstrArtha ke rahasya ke jJAtA aura gaNa kI tRpti ko karanevAle the / rAjamaMtrI riSTha ke sAtha unakA vAda huA / vAda meM riSTha parAjita huA / isase roSa se dhamadhamate, nirdaya aise usane prazAnta aura suvihita zrI siMhasena RSi ko agni se jalA diyA / zarIra agni se jala ___ muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 11 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, saMstAraka' rahA hai| isa avasthA meM usa RSivara ne samAdhipUrvaka maraNa ko prApta kiyaa| sUtra-84 hastinAgapura ke kurudatta zreSThIputra ne sthaviroM ke pAsa dIkSA ko apanAyA thA / eka avasara para nagara ke udyAna meM vo kAyotsarga dhyAna meM khaDe the / vahA~ gopAla ne nirdoSa aise unako zAlmalI peDa ke lakaDe kI taraha jalA diyA / phira bhI isa avasthA meM unhoMne samAdhipUrvaka paMDita maraNa prApta kiyaa| sUtra -85 cilAtIputra nAma ke cora ne, upazama, viveka aura saMvararUpa tripadI ko sunakara dIkSA grahaNa kI / usa avasara para vo vahA~ hI kAyotsarga dhyAna meM rahe / cIMTIoM ne unake zarIra ko challI kara diyA / isa taraha zarIra khAe jAne ke bAda bhI unhoMne samAdhi se maraNa paayaa| sUtra-86 zrI gajasukumAla RSi nagara ke udyAna meM kAyotsarga dhyAna meM rahe the / nirdoSa aura zAnta aise unako, kisI pApI AtmAne hajAro khIle se jaise ki mar3hA diyA ho usa taraha se hare camar3e se bA~dhakara, pRthvI para paTakA / isake bAvajUda bhI unhoMne samAdhipUrvaka maraNa pAyA / (isa kathAnaka meM kucha garabaDI hone kA saMbhava hai|) sUtra - 87 maMkhalI gozAlakane nirdoSa aise zrI sunakSatra aura zrI sarvAnubhUti nAma ke mahAvIra paramAtmA ke ziSyoM ko tejolezyA se jalA diyA thA / usa taraha jalate hue vo donoM munivara ne samAdhibhAva ko apanAkara paMr3ita maraNa pAyA sUtra-88 saMthArA ko apanAne kI vidhi ucita avasara para, tIna gupti se gupta aisA kSapakasAdhu jJaparijJA se jAnatA hai| phira yAvajjIva ke lie saMgha samudAya ke bIca meM guru ke Adeza ke anusAra AgAra sahita cAroM AhAra kA paccakkhANa karatA hai| sUtra - 89 yA phira samAdhi TIkAne ke lie, koI avasara meM kSapaka sAdhu tIna AhAra kA paccakkhANa karatA hai aura kevala prAsuka jala kA AhAra karatA hai| phira ucita kAla meM jala kA bhI tyAga karatA hai| sUtra - 90 zeSalogoM ko saMvega prakaTa ho usa taraha se vaha kSapaka kSamApanA kare aura sarva saMgha samudAya ke bIca meM kahanA cAhie ki pUrve mana, vacana aura kAyA ke yoga se karane, karavAne aura anumodane dvArA maiMne jo kucha bhI aparAdha kie ho unheM maiM khamAtA huuN| sUtra-91 do hAtha ko mastaka se jur3akara use phira se kahanA cAhie ki zalya se rahita yaha maiM Aja sarva taraha ke aparAdha ko khamAtA hU~ / mAtA-pitA samAna sarva jIva mujhe kSamA krnaa| sUtra - 92 dhIra puruSane prarUpe hue aura phira satpuruSa ne sadA sevana kie jAnevAle, aura kAyara AtmAoM ke lie ati duSkara aise paMDita maraNa-saMthArA ko, zilAtala para ArUDha hae niHsaMga aura dhanya AtmAeM sAdhanA karatI haiN| sUtra - 93 sAvadha hokara tU soca / tUne naraka aura tiryaMca gati meM aura devagati evaM mAnavagati meM kaise kaise sukha-duHkha muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, 'saMstAraka' bhugate haiN| sUtra-94 ! naraka ke lie tUne asAtA bahala duHkhapUrNa, asAmAnya aura tIvra darda ko zarIra kI khAtira prAyaH anantIbAra bhugatA hai| sUtra-95,96 aura phira devapana meM aura mAnavapana meM parAye dAsabhAva ko pAkara tUne duHkha, saMtApa aura trAsa ko upajAne vAle darda ko prAyaH anantIbAra mahasUsa kiyA hai aura he puNyavAn ! __ tiryaJcagati ko pAkara pAra na pA sake aisI mahAvedanAoM ko tUne kaI bAra bhugatA hai / isa taraha janma aura maraNa samAna reMTa ke Avarta jahA~ hamezA calate haiM, vaise saMsAra meM tU anantakAla bhaTakA hai| sUtra - 97 saMsAra ke lie tUne anantakAla taka anantIbAra anantA janma maraNa ko mahasUsa kiyA hai / yaha saba duHkha saMsAravartI sarva jIva ke lie sahaja hai| isalie vartamAnakAla duHkha se mata ghabarAnA aura ArAdhanA ko mata bhUlanA sUtra - 98 maraNa jaisA mahAbhaya nahIM hai aura janma samAna anya koI duHkha nahIM hai / isalie janma-maraNa samAna mahAbhaya ke kAraNa samAna zarIra ke mamattvabhAva ko tU zIghra cheda DAla / sUtra - 99 yaha zarIra jIva se anya hai / aura jIva zarIra se bhinna hai yaha nizcayapUrvaka duHkha aura kleza kI jar3a samAna upAdAna rUpa zarIra ke mamatva ko tujhe chedanA cAhie / kyoMki bhIma aura apAra isa saMsAra meM, AtmA ne zarIra sambandhI aura mana sambandhI duHkha ko anantIbAra bhugate haiN| sUtra-100 isalie yadi samAdhi maraNa ko pAnA ho to usa uttama artha kI prApti ke lie tujhe zarIra Adi abhyantara aura anya bAhya parigraha ke lie mamattvabhAva ko sarvathA vosirA denA-tyAga karanA caahie| sUtra - 101 jagata ke zaraNa samAna, hitavatsala samasta saMgha, mere sAre aparAdhoM ko khamo aura zalya se rahita banakara maiM bhI guNa ke AdhAra samAna zrI saMgha ko khamAtA huuN| sUtra-102 aura zrI AcAryadeva, upAdhyAya, ziSya, sAdharmika, kula aura gaNa Adi jo kisI ko maiMne kaSAya utpanna karavAyA ho, kaSAya kA maiM kAraNa banA hotA una sabako maiM trividha yoga se khamAtA huuN| sUtra - 103 sarva zramaNa saMgha ke sabhI aparAdha ko maiM mastaka para do hAtha jur3ane samAna aMjali karake khamAtA huuN| aura maiM bhI sabako kSamA karatA huuN| sUtra - 104 aura phira maiM jinakathita dharma meM arpita cittavAlA hokara sarva jagata ke jIva samUha ke sAtha baMdhubhAva se niHzalya taraha se khamatA huuN| aura maiM bhI sabako khamAtA huuN| muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 13 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, saMstAraka' sUtra-105 aise aticAroM ko khamAnevAlA aura anuttara tapa evaM apUrva samAdhi ko prApta karanevAlI kSapaka AtmA; bahuvidha bAdhA saMtApa Adi ke mUla kAraNa karmasamUha ko khapAte hue samabhAva meM viharatA hai / sUtra - 106 anaginata lAkha koTi azubha bhava kI paramparA dvArA jo gAr3ha karma bA~dhA ho; una sarva karmasamUha ko saMthArA para ArUr3ha honevAlI kSapaka AtmA, zubha adhyavasAya ke yoga se eka samaya meM kSaya karate haiN| sUtra - 107 isa avasara para, saMthArA para ArUr3ha hue mahAnubhAva kSapaka ko zAyada pUrvakAlIna azubha yoga se, samAdhi bhAva meM vighna karanevAlA darda udaya meM Ae, to use zamA dene ke lie gItArtha aise niryAmaka sAdhu bAvanA candana jaisI zItala dharmazikSA de / sUtra-108 he puNya puruSa ! ArAdhanA meM hI jinhoMne apanA sabakucha arpaNa kiyA hai, aise pUrvakAlIna munivara; jaba vaisI taraha ke abhyAsa binA bhI kaIM jaMgalI jAnavara se cAroM ora ghire hae bhayaMkara parvata kI coTI para kAyotsarga dhyAna meM rahate the| sUtra-109 aura phira ati dhIravRtti ko dharanevAle isa kAraNa se zrI jinakathita ArAdhanA kI rAha meM anuttara rUpa se viharanevAle vo maharSi puruSa, jaMgalI jAnavara kI dAr3ha meM Ane ke bAvajUda bhI samAdhibhAva ko akhaMDa rakhate haiM aura uttama artha kI sAdhanA karate haiN| sUtra - 110 ___ he suvihita ! dhIra aura svastha mAnasavRttivAle niryAmaka sAdhu, jaba hamezA sahAya karanevAle hote haiM aise hAlAta meM samAdhibhAva pAkara kyA isa saMthAre kI ArAdhanA kA pAra nahIM pA sakate kyA ? matalaba tujhe AsAnI se isa saMthArA ke pAra ko pAnA caahie| sUtra-111 kyoMki jIva zarIra se anya hai, vaise zarIra bhI jIva se bhinna hai / isalie zarIra ke mamatva ko chor3a denevAle suvihita puruSa zrI jinakathita dharma kI ArAdhanA kI khAtira avasara para zarIra kA bhI tyAga kara dete haiN| sUtra - 112 'saMthArA para ArUr3ha hue kSapaka, pUrvakAlIna azubha karma ke udaya se paidA huI vedanAoM ko samabhAva se sahakara, karma sthAna kalaMka kI paramparA ko velar3I kI taraha jar3a se hilA dete haiM / isalie tumheM bhI isa vedanA ko samabhAva se sahana karake karma kA kSaya kara denA caahie|' sUtra - 113 bahuta kror3a sAla taka tapa, kriyA Adi ke dvArA AtmA jo karmasamUha ko khapAte haiM / mana, vacana, kAyA ke yoga se AtmA kI rakSA karanevAle jJAnI AtmA, usa karmasamUha ko kevala sA~sa meM khapAte haiM / kyoMki samyagjJAna pUrvaka ke anuSThAna kA prabhAva acintya hai| sUtra - 114 mana, vacana aura kAyA se AtmA kA jatana karanevAle jJAnI AtmA, bahuta bhava se saMcita kie ATha prakAra ke karmasamUha samAna pApa ko kevala sA~sa meM khapAte haiM / isa kAraNa se he suvihita ! samyagjJAna ke Alambana pUrvaka tumheM bhI isa ArAdhanA meM udyamI rahanA caahie| muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 14 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, 'saMstAraka' sUtra - 115 isa prakAra ke hitopadezarUpa Alambana ko pAnevAle suvihita AtmAeM, guru Adi vaDiloM se prazaMsA pAnevAle saMthArA para dhIrajapUrvaka ArUr3ha hokara, sarva taraha ke karma mala ko khAnepUrvaka usa bhava meM yA tIsare bhava meM avazya siddha hotA hai aura mahAnanda pada ko prApta karate haiN| sUtra - 116 gupti samiti Adi guNa se manohara, samyagjJAna, darzana aura cAritrarUpa ratnatrayI se mahAmUlyavAna aura saMyama, tapa, niyama Adi guNa rUpa; sUtra - 117 suvarNajar3ita zrI saMgharUpa mahAmukuTa, deva, devendra, asura aura mAnava sahita tIna loka meM vizuddha hone ke kAraNa se pUjanIya haiM, ati durlabha haiM / aura phira nirmala guNa kA AdhAra haiM, isIlie paramazuddha haiM, aura sabako zirodhArya haiN| sUtra-118 grISma Rtu meM agni se lAla tape lohe ke tAvar3e ke jaisI kAlI zilA meM ArUr3ha hokara hajAra kiraNoM se pracaMDa aura ugra aise sUraja ke tApa se jalane ke bAvajUda bhI; sUtra-119 kaSAya Adi loga kA vijaya karanevAle aura dhyAna meM sadAkAla upayogazIla aura phira ati suvizuddha jJAnadarzana rUpa vibhUti se yukta aura ArAdhanA meM arpita cittavAle suvihita puruSa ne; sUtra-120 uttama lezyA ke pariNAma samAna, rAdhAvedha samAna durlabha, kevalajJAna sadRza, samatAbhAva se pUrNa aise uttama artha samAna samAdhimaraNa ko pAyA hai| sUtra-121 isa taraha se maiMne jinakI stuti kI hai, aise zrI jinakathita antima kAlIna saMthArA rUpa hAthI ke skandha para sukhapUrvaka ArUr3ha hue, narendra ke lie candra samAna zramaNa puruSa, sadAkAla zAzvata, svAdhIna aura akhaMDa sukha kI paramparA do| 29 saMstAraka-prakirNaka-6 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 15 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 29, payannAsUtra-6, 'saMstAraka' namo namo nimmaladaMsaNassa pUjyapAdu zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: 29 saMstAraka AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI ' [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] vanasAtha:- (1) (2) deepratnasagar.in bhela Dresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhojA 09825967397 muni dIparatnasAgara kRt "(saMstAraka)" Agama sUtra-hindI anuvAda" Page 16