Vyakaran Siddhant Param Laghu Manjusha

Author(s): Nagesh Bhatt, Kapildev Shastri
Publisher: Kurukshetra Vishvavidyalay Prakashan

Page 507

४४६
वैयाकरण-सिद्धान्त-परम-लघु-मंजूषा
सन्दर्भ
स्रोत
पृष्ठ
२४५
२१२
२०३
१३०,१७३
३६७ ४२१
३७५ ३१०
२१६
फलव्यापारयोस्तत्र फले तङ यक् चिरणादयः । व्यापारे शश्नमाद्यास्तु
वैभूसा०, धात्वाख्यातार्थनिर्णय, द्योतयन्त्याश्रयान्वयम् ॥
का०सं०३ बाधकालिकम् इच्छाजन्यं ज्ञानम् आहार्यम् ।
अज्ञात बुद्धिस्थादभिसम्बन्धात्तथा धातूपसर्गयोः । अभ्यन्तरीकृतो भेदः पदकाले प्रकाशते।। वाप० २.१८८ भावप्रधानमाख्यातं सत्त्वप्रधानानि नि० १.१ नामानि । भुवो वुग् लुङ्लिटोः।
पा० ६.४.८८ भू सत्तायाम् ।
पा० धातुपाठ १.१ भेद्यभेदकयोश्चैकसम्बन्धोऽन्योऽन्यमिष्यते। द्विष्ठो यद्यपि सम्बन्धः षष्ठ्युत्पत्तिस्तु भेदकात् ।।
अज्ञात य एवं विद्वान् अमावास्यायां यजते । अज्ञात यजतिषु ये यजामहं करोति नानुयाजेषु। आपस्तम्ब श्रौतसूत्र २४.१३ ५ यत्र कर्मणि कर्तरि वा क्रियाकृतो विशेष: कश्चिद् दृश्यते तत्र क्रिया व्यवस्थिता इत्युच्यते । नन्वेवं पच्यादिकर्तर्यपि श्रमादिरूपविशेषस्य दर्शनाद् इदमयुक्तंम् । किंच 'चिन्तयति,''पश्यति' इत्यादीनां कर्तृ स्थभावकत्वानुपपत्तिः । कर्तरि क्रियाकृतविशेषाभावात् । अत अाह 'अन्येषाम्' इति । 'मते' इति शेषः । यत्र कर्तृकर्मसाधारणरूपं फलं शब्देन प्रतिपाद्यते स कर्तृ स्थभावकः । यथा 'पश्यति घटम्', ग्रामं गच्छति', 'हसति' इत्यादौ । तत्र विषयतासमवायाभ्यां ज्ञानम् उभयनिष्ठम् । संयोगश्चोभयनिष्ठः । एवं हासोऽपि । नहि विषयता-यावरणभंगो एवम् । यत्र कत्रवृत्ति-कर्मस्थफलं स कर्मस्थभावकः । यथा 'भिनत्ति' इत्यादौ । नहि द्विधाभवनादि कथमपि कर्तृ निष्ठम्।
द्र० पाटि०
१५२-१५३