Book Title: Vinay Sutra And Auto Comentary On Same
Author(s): P V Bapat, V V Gokhale
Publisher: Kashi Prasad Jayaswal Research Institute
View full book text ________________
_१ प्रव्रज्यावस्तु यस्य विदूषकस्य इवाऽन्तरागुल्मेन अवस्थिताः केशाः । अन्तर्बहिद्विकुब्ज इति प्रत्येक कुब्जशब्दस्य परिसमाप्तिः, अन्तः कुब्जो बहिः कुब्जः अन्तर्बहिः कुब्ज इति, उक्तमेतद् अन्यत्र-'काणः, कुणिः, कुब्जोऽथ, वाम' इति, प्रभेदसंदर्शनार्थं त्वेतद् । षट्-सहिताऽनङ्गुलि [रिति] अङ्गुलिशब्दस्य प्रत्येकं परिसमाप्तिः। षड्ङ्गुलिः सहिताङ्गलि: अनङ्गुलिश्चेति । षडङ्गुलित्वं, सहिताङ्गुलित्वं, अनङ्गु] [Plate IV. 5b]'लित्वमात्रकम् । अङ्गुलिफणाहस्तकत्वेनाऽत्र सक्ताङ्गुलित्वस्य अन्तर्भावः। पक्ष्म-नकुल-किपिल-विपरीत-मिलित-शिक्य-कश्मीलित-अक्षाक्ष-इति अक्षशब्दस्य प्रत्येक समाप्तिः-पक्ष्माक्षः, नकुलाक्षः, किंपिलाक्षः, विपरीताक्षः, मिलिताक्षः, शिक्याक्षः, कश्मीलिताक्षः, अक्षाक्षः । पक्ष्माक्षो, यस्य अक्ष्णोऽन्तः 7 चर्मपुटे पक्ष्मसंभवः। [नकुलाक्षः यस्य अक्षः नकुलाक्षवत् ।] उलूकाक्षः किंपिलाक्षो [कपिलाक्षाक्षत्वात् ]" रक्षाक्षः सदृशाक्षो वा। अपाङ्गसमीपवति यो अक्ष्यवयवः स यस्य नासासमीपे, तत्समीपवति च अपाङ्गं समेत्य, असो विपरीताक्षः । यस्य विगतनासावंशे परस्परं अक्षिणी-संश्लिष्टे, असौ मिलिताक्षः। शिक्याक्षो, यस्य शिक्यवत् अतिलंबिते अक्षिणी। गलितपक्ष्मरोमत्वात् विगलद्रक्तमासवत् अक्ष्णः पर्यन्तो यस्य असो कश्मीलिताक्षः। अक्षाक्षः' इति अक्षयोः अक्षिणी यस्य असो अक्षाक्षः। अक्षिशाल-शन्त्र-दर्दू-विचिका इति अक्षिशब्दस्य प्रत्येकं निपातः । अक्षिशालः, अक्षिशन्त्रः, अक्षिदर्दुः अक्षिविचिका॥ अतिविशाले यस्य अक्षिणी असौ विशालाक्षः ॥ पीतावदातरक्तनाडीकर्ण इति कर्णशब्दस्य प्रत्येकं निपातः-पोतकर्णः, अवदानकर्ण, रक्तकर्णः, नाडीकर्ण इति ॥ कण्डु-पिण्ड-स्थूलकच्छुरिति कच्छुशब्दस्य प्रत्येकं संबन्धः-कण्डुकच्छुः, पिण्डकच्छुः, स्थूलकच्छुरिति । अण्डलाङ्गलप्रतिच्छन्न इति अण्डाभ्यां लागूलः प्रतिच्छन्नः अस्य इति अण्डलाङ्कलप्रतिच्छन्नः ॥ मूढ-अजिह्वएकहस्तपाद इति, मूढ इत्यनेन उपसंपदं न जानातीत्यस्य संगृहीतत्वम् ॥ अजिह्व इति [जिह्वाही]"नस्य। मूकबधिर इति मूकग्रहणेन सत्यां जिह्वायां वक्तुमसमर्थः जिह्वाहीनः, अन्यस्य अजिह्व इति उक्तत्वात् ॥ [एकहस्तपादः” इति एकशब्दस्य] हस्तपादशब्दयोः प्रत्येकं संबन्धः-एकहस्तः, एकपादः, अहस्तपाद इति ॥ नीलकेश इति अहरितभूतं नीलं, तस्मात् हरितग्रहणेन नीलस्योक्तत्वम् ॥ हस्ति-अश्व-श्व-गो-मेष-मृग-मत्स्यअहि-दीर्घ-बहुशीर्ष इति शीर्षशब्दस्य प्रत्येकं अभिसंबंध:-हस्तिशीर्षः अश्वशीर्षः, श्वशीर्षो, गोशीर्षः, मेषशीर्षः, मृगशीर्षः, मत्स्यशीर्षः, अहिशीर्षः, दीर्घशीर्ष, बहशीर्षः इति । 'सर्वनीलः सर्वपीतः सर्वलोहितः सर्वावदात' इति एतदपि यत्पठ्यते, एषामपि चतुभिः भूतं छवि-वर्णैः इत्युक्तत्वम् ।। तालकण्ठ[वत्-शूल-७]शूलच्छिन्न-ईर्यापथच्छिन्न इति ॥ (६३६) चौरेण दस्योः।। आक्षिप्तत्वमिति अनुषङ्गः। पापवृत्तिरूपता सामान्येन । ननु नैव अस्य अतः पृथक्त्वम् ?–भवनि हि अदस्युभूतोऽपि चौरः
Loading... Page Navigation 1 ... 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134