________________
१४. सुमती
प्रत्येक जीव हा आपल्या भवितव्याचा शिल्पकार असतो. तो कसा? पाहूया !
प्रत्येक जीव ज्या प्रमाणे विचार करतो त्या प्रकारचे पुण्य पाप त्याच्या नशिबी जोडले जातात. स्वतःचे व इतरांचे कल्याणाचा भाव मनी असणे, इतर जीवांना दुःख न होईल अशी संयमशील वागणूक ठेवणे ह्या गोष्टी त्याच्या स्वतःच्या स्वाधीन असतात. यासाठी फारशी बुध्दिमत्ता किंवा संपत्ती हवी असते असे काही नाही.
पूर्व संचीताप्रमाणे जी काही बरी-वाईट, कमी-जास्त सांपत्तिक - बौद्धिक सामुग्री लाभली असेल त्यात संतुष्ट राहून सदविचार आणि शुभचिंतनाच्या प्रयत्नाने आपले सुखद भविष्य घडवीत राहणे प्रत्येक जीवाचे परम कर्तव्य ठरते. त्याचा लाभही पुढच्या जन्मी होईल यात काही शंका नाही. पण खूपवेळा हा लाभ ह्या जन्मीच मिळूही शकतो. आपल्या भोवताली वावरणारी सात्विक, आनंदी व मंदकषायी माणसे आरोग्य आणि ऐश्वर्य संपन्न पहावयास मिळतात.
एकदा एका गुरूने आपल्या शिष्याला एक पहिल्या प्रतिच्या स्वरूपसुंदर पुरुषाला शोधून आणण्याची कामगिरी सोपवली. स्वपरहित चिंतेत सतत व्यस्त असणा-या एका सत्पुरुषाच्या मुद्रेवरचे ओसंडून वाहणारे तेज पाहून त्या पुरुषाला गुरुसमोर हजर करण्यात आले. गुरूने शिष्यास योग्य कामाची शाबासकी दिली.
सदविचारमग्नतेचा हा पुरुष परिपाक असल्याचे पटवून दिले.
काही वर्षांनंतर एका अत्यंत कुरूप पुरुषाची निवड करण्यास त्याच शिष्यास सांगण्यात आले. तेव्हा राजाच्या कैदेतील एका कुरूप व भेसूर पुरुषास त्याने गुरुसमोर उभे केले.
अधिक चौकशी व निरीक्षणानंतर असे समजले की, अत्यंत रूपसुंदर म्हणून एकेकाळी आपण ज्याची निवड केली होती तोच हा मनुष्य होता. कर्मधर्म संयोगाने किंवा कुसंगतीमुळे त्या सदविचारी माणसाचे रुपांतर सप्तव्यसनी, दुष्प्रवृत्त व्यक्तीत झाले आणि त्याचाच परिणाम त्याच्या मुद्रेवर झाला आणि तो विद्रूप दिसू लागला. तेव्हा या घटनेचा निष्कर्ष असा झाला की, माणसाला प्राप्त होणारे सुंदर स्वरूप किंवा कुरूपता है केवळ त्याच्या अंत:करणात चालू असणा-या शुभ - अशुभ विचारांचा, प्रवृत्तींचाच परिणाम असतो.
जेथे सुमती, सदविचार, शुभचिंतन असेल तेथे संपत्ती आणि जेथे दुर्मती, दुष्टविचार, अशुभचिंतन असेल तेथे विपत्ती असतेच असते.
जहाँ सुमति तहाँ संपत्ति नाना जहाँ कुमति तहाँ विपत्ति निदाना
भावार्थ - जेथे सदाचार, हितचिंतन, शुभ परिणाम ह्यांचा सदासर्वदा वास असतो तेथे संपत्ती आपोआप चालत येते. या उलट तेथे द्वेष, दुष्टपणा अशुभ परिणती यांचे थैमान असते तेथे अनेक संकटे आणि दारिद्रय यांचे प्राबल्य दिसते. म्हणून 'सुमती'चा क्षणभर देखील विसर न पडावा हे आपले प्रथम कर्तव्य नव्हे काय?
