________________
30
TATTVA-KAUMUDĪ
अर्द्धभूयस्त्वतः क्षित्याद्यविभावनकल्पने । व्यवहारयथाप्राप्ता मुधा पञ्चीकृतिर्भवेत् ॥ अनपेक्ष्य फलं वेदसिद्धेत्येवेप्यते यदि । त्रिवृत्कृति: ः श्रुता पञ्चीकृतिर्न वचन श्रुता ॥
[XXIII
( quoted by वंशीधर in his comm on तत्त्वकौमुदी, p. 293 Chow. S. S. ).
A gives a queer and fantastic derivation of the word अहङ्कार – चतुःषष्टिवर्णै: परादिवैखरी पर्यन्ताभिधेयैर्यत्किमप्यभिधीयते बुद्धया समर्थ्य तत्सकलमाथन्ताकारहकारवर्णद्वयग्रहणेनो परिस्थितपिण्डानुकारिणा विन्दुना भूति:
-
प्रत्याहारन्यायेनाहङ्कार इत्यभिधीयते ।।
XXIII
गौड ० and माठर curiously divide ज्ञान and वैराग्य into two kinds-internal and external. Sovanı is right in criticising this classification (p. 414 ), as ज्ञान means only प्रधानपुरुषान्यताज्ञान in this, and not the knowledge of the a and the rest. Similarly, the आभ्यन्तर - वैराग्य (vis., प्रधानमप्यत्र स्वप्रेन्द्रजालसदृशमिति विरक्तस्य मोक्षे सोर्यदुत्पव्यते ) is the principal वैराग्य which leads to the also. For, who will be indifferent towards the worldly objects unless he is मोक्षेच्छु ?
बादराम does not read गरिमा in his text of तत्त्वकौमुदी. Our edition of तत्त्वकौमुदी, जय०, माठर and गौडo mention nine kinds of ऐश्वर्यs although each one ( except वाच० ) says अष्टविधमैश्वर्यम्. It seems, therefore, thats text is the correct one. Our edition of तत्त्वकौमुदी and वंशीवर's edition, however, combine ईशित्व and वशित्व and thus make the total eight.
जयo roads यत्रकामावशावित्वम् in place of यत्रकामावसायित्वम्, and derives it as - कामेनेच्छ्यावशेतुं शीलं यस्य स यत्रकामावशायी । तस्य भावः यत्रकामावशायित्वम् । अनेकार्थत्वात् धातूनां' शी ' बिष्टतौ वर्तते ।
