Studies in Desya Prakrit

Author(s): H C Bhayani
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 296

(३) केटलाक नेधपात्र प्रयोगो व्याकरणदृष्टिए प्रबन्धोनी भाषानी केटलीक लढणो अत्यन्त सुविदित छे. परोक भूतकाळना रूपोनो प्रचुर प्रयोग; 'का' विगेरे माटे 'जगौ' वगेरे; 'बोल्यो' माटे 'अवग', 'बोले छे' वगेरे माटे 'जल्प'ना रूपो; 'लेवु' माटे 'ला'; "विचारवु' माटे 'ध्ये', 'लागवु' माटे 'लग', 'मूकवु" माटे 'मुच'; 'काढवु' माटे 'कर्म', प्रेरणा प्रत्यय 'आप'नो व्यापक वपराश ('प्रबन्ध- पञ्चशती मां 'कथाप्' 'कष्टापू' 'चटापू 'छोटाप्' एकवार तो सीधु गुजराती 'छोडवू' 'मंडाप्', 'मुत्कलाप्' वगेरे)
गुजराती वगेरेना संयुक्त क्रियारूपोनु प्रतिबिंब, जेम के 'गच्छन्नस्मि' १७८-२७ 'जाउछु', 'जल्पन्नस्मि' १७४-२९ 'बोलु छु' 'गच्छन्नस्ति' ११६-२८, 'नयन्नसि' ४२०-७ क्रियमाणोऽस्ति' ९७-१०, 'प्रोच्यमानमस्ति' १६६-२६, 'स्थाप्यमानास्ति' १६७-११, 'वमन्नभूत' ८१-२८, 'नमन्नभूत्' १०२-२ वगेरे. क्रियारूपो परत्वे आवी केटलीक उपरउपरनी विगतो नोंधी शकाय. नामिक विभक्तिना प्रयोगोमां पण गत्यर्थ सप्तमी ('समीपे गतः', 'ग्रामे गतः' वगेरे); चतुर्थी माटे षष्ठी ('सुरत्राणस्थ प्रोक्त' वगेरे). पंचमीने बदले सप्तमी ('कस्मिन् पुरद्वारे निस्सरामि') ३०-६-७, 'मध्ये', 'पार्श्वे', 'पश्चात्', 'अग्रे', 'उपरि', 'स्थित' वगेरेनो अनुग तरीके प्रयोग; 'बहिर्गमनाद् अनु' 'देवतापार्थात् स्थापयामास' जेवामा गुजरातीना विभक्तिसम्बन्धोनु प्रतिबिंब-वगेरेनो निर्देश करी शकाय. सार्वनामिक रूपने लघुतावाचक 'क' प्रत्यय लागीने थयेलु 'मयका' (=मया; ३-२३) जूना समयना आवा अनेक रूपोनु एकमात्र अवशेष छे. आ बधा करतां वधु नांधपात्र छे केटलाक गुजरातीमांथी ऊचकेलारू ढिप्रयोगो. तेमां 'पडवु', 'लागवु', 'काढवु', 'चढवु', 'मांडवु' वगेरेनी जे अनेक लाक्षणामूलक अर्थछायाओ गुजरातीमां विकसेली छे, तेनो संस्कृत 'पत्', 'लगू', 'कष्', 'चट्', 'मण्ड्', वगेरे उपर आरोप करी देवामां आव्या छे. अने केटलाक तो आखाने आखा वाक्यो ध्वनिफेरे गुजराती वाक्यरचना रजू करतां देखाय छे. अहीं नीचे एक नमूना रूपे यादी आपी छे
१ पादौ अवधा२ ३५१-१ पधार, ८ मुकलं जात ५-६० मोकळु थयु २ उत्सूर कृ २१४-२६ मोडु
९ उत्तारका दापितः ५४-२४ करवु, असूठ करयु
उतारो देवराव्या ३ उच्चैः कृ १० -२ ऊंचु करवू १० धीरां दा ६७-१० धीर आपवी ४ बहिः कर्षय् ५-२४ बहार काढवू ११ शिक्षां दा ३९-१९शीख ५ भूमध्यस्थां कर्षय् १८९-१०
आपवी भोमांथी काढवी
१२ पृष्टिं दा १४२-१३ पीठ देवी ६ हस्ते चट् १२-१२, ८६-४
१३ द्वार दत्तवान् ३४८-७ हाथ चडवु
बारणु दी) ७ ज्वरः चट ८४-२८,१७८-३ १४ खात्र पातयू २०८-१७ ताव चढवा
खातर पाडवु