Book Title: Shantinath Mahakavyam Part 01
Author(s): Vijaydarshansuri
Publisher: Nemidarshan Gyanshala

View full book text
Previous | Next

Page 14
________________ अन्वयः-यत्पदपर्युपासनात् तिरश्चां प्रथमोऽपि मृगः, कलानिधेर्मण्डलमध्यवर्तिताम् समासदत्, म: शान्तिनाथः, व: सन्ततं शिवतातिरस्तु / व्याख्या-यत्पदपर्युपासनात्-यस्य पदयोः चरणयोः पर्युपासनं सेवनं तस्माव। तिरश्वां- तिर्यग्योनीनां, प्रथमोऽपि-प्रधानोऽपि "आद्य प्रधाने प्रथमस्त्रिषु" इत्यमरः,मृगः-हरिणः / कलानिधेः-चन्द्रस्य / “ग्लौमूंगाङ्क: कलानिधि" रित्यमरः / मण्डलमध्यवर्तिताम्-मण्डलस्य-बिम्बस्य, मध्ये वर्त्तत इति मध्यवर्ती तस्य भावस्तत्ता ताम्, मण्डलान्तःस्थायिताम् / समासदत्-प्रापत् / शान्तिजिनस्य हरिणाङ्कत्वात् मृगस्य तत्पदसेवनमध्यवसीयते, तत एव च चन्द्रकलङ्काभेदाऽध्यवसायेन मृगस्य चन्द्रमण्डलमध्यवर्तित्वाध्यवसायः / तादृशः-स शान्तिनाथःषोडशजिनेश्वरः / वः-युष्माकं व्याख्यातृश्रोतृणां / सन्ततं शिवताति:-क्षेमङ्करः / अस्तु-भवतु / "क्षेमकरो रिष्टतातिः शिवतातिः शिवकर" इति हैमः। यत्पदसेवनात्तिर्यग्योनिरप्यनुत्तममतिशयं लभते किम्पुनर्यो मनुष्य इति शान्तिनाथस्यालौकिकमतिशयं पदसेवनेन व्यनक्ति / अत्र च मृगस्य सेवनाऽसम्बन्धेऽपि तत्सम्बन्धोक्तः, ततश्च मृगस्य चन्द्रमण्डलमध्यवर्त्तित्वाऽसम्बन्धेऽपि तत्सम्बन्धोक्तेः, मृगकलङ्कयोरभेदाध्यवसायाचातिशयोक्तिरलङ्कारः / तल्लक्षणं यथा-"सिद्धत्वेऽध्यवसायस्यातिशयोक्तिर्निगद्यते” इति // 3 // अथ युग्मेन नेमि स्तौति-पितेतिपिता भवेत्पुत्र इति श्रुतिश्रुतं, यथार्थमर्थ रचयन्निवाजनि / समुद्रजातोऽपि समुद्र एव यः, स्वलक्ष्मशङ्खाश्रयणात् सलक्षणः // 4 // __ अन्वयः-पिता पुत्रो भवेत् इति श्रुतिश्रुतम् अर्थम्, यथार्थम् रचयभिव, यः समुद्रजातोऽपि, स्वलक्ष्मशङ्खाभयणात्, सलक्षणः, समुद्रः, एव, अजनि / व्याख्या-पिता-जनकः / पुत्रो भवेत्-पुत्ररूपेण परिणमेत् / इति-इत्थं / श्रुतिषु-वेदेषु / 'श्रुतिः स्त्री वेद आम्नायत्रयी' इत्यमरः / श्रुतं-प्रसिद्धम् / “आत्मा वै जायते पुत्र" इत्युक्तेरिति भावः / अर्थम्-अभिधेयम् / यथार्थम्-वाच्यमनतिकम्य वर्तत इति यथार्थ सत्यम्। रचयनिव-कुर्वन्निव / यः-नेमिः / समुद्रात-तन्नामनृपात् / जात:-उत्पन्नोऽपि / अपि-विरोधे' / स्वलक्ष्मशङ्खाश्रयणाव-स्वस्य लक्ष्म-चिह्न, शङ्खः, तस्याश्रयणाद्धारणाद्धेतोः। सलक्षणः-लक्षणेन लक्ष्मणा सहितः सलक्षणः सचिह्नः शङ्खलक्ष्मा / 'चिह्न लक्ष्म च लक्षणम्' इत्यमरः / समुद्रः-समुद्राज्जातः समुद्र इति विरोधः, तत्परिहारश्चैवम्-समुद्रः मुद्रया स्वचिहेन सहितः सामुद्रिकोक्तशङ्खादिविशिष्टहस्तपादादिरेखासहित एव-स्याद्वादमुद्रया सहितो वा, तदुपदेशकत्वात् समुद्र एव / अजनि-जज्ञे / एवञ्च समुद्राज्जातः समुद्र एवाजनीति शास्त्रमर्यादास्थापकोऽयमिति भावः अत्र शब्दाऽभेदाद्वाच्ययोरभेदाऽध्यवसायः / किञ्चन पिता एव पुत्रो भवति, किन्तु तत्सधर्मेति अपिना विरोधप्रदर्शनेन द्वयों विरोधातिशयोक्त्योः सङ्करः / “विरुद्धमिव भासेत, विरोधोऽसौ प्रकीर्तित" इति तलक्षणाव // 4 //

Loading...

Page Navigation
1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 ... 282