________________
ઓગસ્ટ ૧૯૯૬
ગુજરાતમાં હજુ એવી છાપ છે કે ધીરુભાઈ ખંબાણીએ રિફાઇનરી માટે જમીન મેળવી તેમાં પણાનાં હૈયાં ભાણાં છે, પરંતુ ખરેખર તો ધીરુભાઇ આ લોકો માટે ‘લોટરી' જેવા સાબિત થયા છે. પડાણામાં જામનગર-રાજકોટ ગ્રામીણ બેન્કની શાખા છે તેમાં છેલ્લા એક વર્ષ દરમિયાન અઢી કરોડ જેટલી ફિક્સ્ડ ડિપોઝિટ જમા થઈ છે એ બતાવે છે કે ધીરુભાઈએ જામનગરના ખાતેઘરોને જલસો કરાવી દીધો છે. રિલાયન્સને જમીન મેળવવામાં મદદરૂપ થનારા જામનગરની ખોડિયાર એસ્ટેટના માલિક પરિમલ નથવાણી કહે છે, ‘“કોર્ટમાં જના૨ ૮૯ જેટલા ખાતેદારોમાંથી પણ મોટા ભાગનાએ રિલાયન્સને જમીન સોંપી દીધી છે તેનું એકમાત્ર કારણ એ છે કે જમીનના આવા ભાવ રિલાયન્સ કે એસ્સાર સિવાય કોઈ આપવાનું નથી. પડાણાની જે જમીનના રિલાયન્સે ૩૫ હજાર રૂપિયા આપ્યા છે તેનો રસ્તો ક્રોસ કરો એટલે કાનાલૂસ ગામની જમીન શરૂ થાય છે, પણ તેના ભાવ માંડ પાંચ હજાર આવે છે!'' સરપંચ મહોબ્બતસિંહ જાડેજા સીધી ને સટ વાત કહે છે, ‘“રિફાઇનરીને કારણે ધીરુભાઈ કે એસ્સારવાળા જે કરે ઈ, પણ અટાણે તો અમારે શાંતિ થઈ ગઈ છે.”
મ
૨૫, અભિયાન, ૨૯ જાન્યુઆરી ૧૯૯૬
સંકલન વ
જમીન એ માત્ર ઉત્પાદનનું સાધન જ નથી, પરંતુ રોજગારી નિર્માણ કરવામાં તે મહત્ત્વનું અંગ છે. ભારતમાં બધી મળી ૩૨ કરોડ થો.કી. જમીન છે. તે પૈકી ૧૦ કરોડ હેકટર જમીન પડતર જમીન છે. આ જમીન ટેકનિકલ ભાષામાં વેસ્ટલેન્ડ તરીકે ઓળખાય છે. તેમાં પથરાળ- ડુંગરાળખડકાળ અને રણ પ્રદેશ ઉપરાંત ખારી જમીનનો સમાવેશ થાય છે.
રોજગારી નિર્માણ માટે જમીન એ મહત્ત્વનું સાધન છે. દરેક માંત- જિલ્લા અને વિસ્તારમાં પડતર જમીન પડેલી છે. આવી જમીનમાં વૃશારોપા કરીને પર્યાવરણ સુધારવાના મંત્રે નોંધપાત્ર કાર્ય થઈ શકે તેમ છે. સમુદ્ર કિનારાના કાંઠાળ વિસ્તારમાં ખારા પાણીને આગળ વધતા અટકાવવા માટે નાળિયેરનું વાવેતર પણ કરી શકાય તેમ છે.
ઉત્પાદનનાં ચાર સાધન છે. તેમાં જમીન, મૂડી, શ્રમ અને સાહસનો સમાવેશ થાય છે. આ ચારે બાબત સાથે મળે છે ત્યારે ઉત્પાદનની પ્રક્રિયા થાય છે. જમીન એ ઉત્પાદનનું મહત્ત્વનું સાધન ગણાય છે. જમીન દ્વારા કૃષિ નીપજ થાય છે, જમીનમાં મીઠું પાકે છે, જમીનની અંદરથી જ પાણી બળે છે.
ખારી જમીન એ કૃષિ ઉત્પાદનમાં અવરોધક બની રહે છે. પ્રત્યેક વિસ્તારમાં સમુદ્ર છે ત્યાં ખારોપાટ આગળ વધતો જાય છે. છતાં તે નિવારવા માટે કંઈ જ થતું નથી. સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ દ્વારા આ દિશામાં કામગીરી થાય તે અનિવાર્ય છે. સમુદ્રના ખારા પાણી જેમ- જેમ આગળ વધે છે તેમતેમ રસાળ જમીન ખતમ થતી જાય છે.
જન્મ- જમીન- જંગલ અને જનાવર આ ચાર બાબત પર્યાવરણને માટે ખૂબ જ મહત્ત્વની છે. આ ચારનું રક્ષણ થાય અને સંવર્ધન થાય તો અર્થતંત્રને લાંબે ગાળે ઘણો જ ફાયદો થાય તેમ છે. જમીન તારા તો ખનિજ ઉપરાંત મીઠું- કૃષિ પાક અને ફળફળાદી- શાકભાજી આ તમામનું ઉત્પાદન થાય છે.
જમીનમાં વાવેલો એક ઘણો ૧૦૦ દાણાની નીપજ આપે છે. આવી કુદરતી શક્તિ માત્ર જમીન જ ધરાવી શકે છે, પરંતુ જમીનની હાલત શું છે? સારી અને ફળદ્રુપ જમીનને પ્રતિવર્ષ પવન- પુર– વરસાદ અને બેદરકારીને લીધે જે ધસારો લાગે છે તે પૂરવા તરફ કે અટકાવવા તરફ કોઈનું ધ્યાન છે ખરું ? નદીકાંઠા વિસ્તારમાં પ્રતિવર્ષ પૂરને કારણે કિંમતી જમીનને ભારે નુકસાન થઈ રહ્યું છે.
નદીઓના પૂરને કારણે કાંઠા વિસ્તારના ખેતરોની જમીનને ધસારો લાગે છે. પ્રતિવર્ષ
જમીનઃ ઉત્પાદનનું એક સાધન
કૃષિની જમીનનું રૂપાંતર ચર્ચી વિસ્તારના રહેણાક અને ઔદ્યોગિકીકરણના હેતુઓ માટે થઈ રહ્યું છે તેના ભયસ્થાન ઘણા છે. દક્ષિણ ગુજરાતના મહત્ત્વના જિલ્લામાં ઔદ્યોગિકીકરણને કારણે કૃષિની કિંમતી જમીન ફાળવી દેવામાં આવી અને હવે તેના પરિણામ સ્પષ્ટ રીતે જોવામાં આવી રહ્યા છે.
પ્રત્યેક મોટી નદીઓમાં પૂર આવે છે. આ પૂરના પાણીને નહેરો મારફતે દૂર દૂરના વિસ્તારમાં. લઈ જવાની કામગીરી પ્રતિ ઉદાસીનતા સેવવામાં આવી રહી છે. એટલું જ નહીં કોઈનામાં તે પ્રતિ ગંભીરતા પણ દેખાતી નથી.
વિનિયોગ પરિવાર ટ્રસ્ટ
મીનની ફળદ્રુપતાનો નાશ કરે છે, પરંતુ કો વિશાળ પાયે નાળિયેરનો ઉછેર થાય તો એક નહીં અનેક ફાયદા થાય તેમ છે. જેમ કે પવન રોકાય, પાણી આગળ વધતું અટકે અને જમીનની સાચવણી થાય. રોજગારીનું પણ સર્જન થઈ શકે છે. આ કાર્ય માટે સ્વૈચ્છિક સંસ્થાઓ દ્વારા જ યોગદાન અપાય તે અનિવાર્ય છે,
રેતાળ- ખડકાળ અને પર્વતાળ જમીન
ક સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારમાં બુદ્ધ કાળ જમીનમાં ખારું પાણી આગળ વધી રહ્યું છે.
૧૦
તદ્દન નિર્જન પડેલી છે. આવી જમીનમાં ભાગ્યે જ કોઈ નાખશું કરે છે. ઈઝરાયેલને સૂકીભઠ જીન વારસામાં મળી હતી, પરંતુ આજે આવી જમીનને સમથળ કરીને ત્યાં અનેક જાતના પાક લેવાય છે. જે 3 ટમેટાનો એકટર દીઠ પાક સમગ્ર વિશ્વમાં સૌથી વધુ ઈઝરાયેલમાં થાય છે,
જમીનનું સંવર્ધન અને નવસર્જન કરવાની પ્રક્રિયા એ સતત ચાલતી પ્રક્રિયા છે. જમીન એ નિર્જીવ બાબત નથી, પરંતુ સક્રિય અને સજીવ છે. ધરતીને માતા તરીકે ગણવામાં આવે છે. સૌરાષ્ટ્રના ઘણા ક્ષત્રિય કુટુંબો કે જેઓ મૂલ્યો અને પરંપરાના આદર્શમાં માને છે તે કદી જમીનનું વેચાણ કરતા નથી. ધરતીને માતા ગણનારા લોકો કદી પણ જમીનનું વેચાણ કરતા નથી.
કરોડો હેકટર જમીન તદન બિનઉપજાઉ પડેલી છે- તેને વ્યવસ્થિત કરીને, સમથળ કરીને ઉત્પાદકીય બનાવીને કૃષિ ઉત્પાદનફળફળાદી કે આયુર્વેદિક મૂલ્ય ધરાવતા ઔષધો ઉગાડવાના ઉપયોગમાં લેવામાં આવે તો કરોડો લોકોને રોજગારી આપી શકાય તેમ છે. આ જમીન કોઈને માલિકી હક્ક આપ્યા વગર જ માત્ર ઉપજ આપે તે હેતુથી જ ફાળવવી જોઈએ.
કોઈ બાહ્ય મદદ વગર જ જંગી મૂડીરોકાણ વગર કરોડો લોકોને રોજગારી આપવા આવી કોઈ યોજના અનિવાર્ય બની છે. કામીરથી કન્યાનુંમારી અને દ્વારકાથી છેક પુરી અને કામરૂપ પ્રદેશ સુધી કરોડો હેકટર જમીન બિનઉત્પાદક પડેલી છે. દરેક વિસ્તાર અને પ્રાંતને અનુરૂપ વૃક્ષો પણ ત્યાં ઉછેરવા જોઈએ અને તે રીતે જમીનનું સંવર્ધન પણ કરવું જોઈએ.
