________________
Vol. XXXVII, 2014 મહાકવિશ્રી નારાયણભટ્ટપાદકૃત “ોટિવિરમઃ એક અભ્યાસ 211 અવસ્થા મહાકવિ કાલિદાસે “વિક્રમોર્વશીયમમાં કહ્યું છે તેવી છે. (ધત્વષ્ણુ વચૌવનÍ ર સ મળે મધુશ્રી સ્થિતા || વિક્રમોર્વશીય: ૨/૭) કવિએ અહીં ભૃક્ષારલીલાને ‘બાલા' કહી છે. “વીના પોશવાજી' અનુસાર મૃદારલીલાની વય સોળ પૂરા કરી સત્તરમાં વર્ષનો આરંભ તેનું યૌવનમાં પદાર્પણ સૂચવે છે.
વોટિવિ'માં કવિશ્રીએ પ્રયોજેલા ઉપમા, ઉન્મેલા, અર્થાન્તરન્યાસ, વિરોધ, વિશેષોક્તિ, બ્રાન્તિમાન, શ્લેષ જેવા અલંકારોનું વૈવિધ્ય પણ ધ્યાનાકર્ષક છે. કવિશ્રીએ કયાંક-કયાંક શ્લેષ અલંકાર પ્રયોજીને સુંદર ચમત્કૃતિ પણ જન્માવી છે. જેનાં કેટલાંક ઉદાહરણ નીચે ટાંક્યાં છેઃ
મુદ્ર, દિગેન્દ્ર, ઉત્તપ: જેવા શબ્દપ્રયોગો કરીને કવિએ સુંદર ચમત્કૃતિ સર્જી છે. (પદ્ય- ૨) ૧. કુમુ – નો એક અર્થ કવિએ પોયણું અને બીજો અર્થ ‘પૃથ્વી ઉપરનો આનંદ લઈને
ચમત્કૃતિ સર્જી છે. ૨. દિને- નો એક અર્થ “ચન્દ્રમાં અને બીજો અર્થ “બ્રાહ્મણશ્રેષ્ઠ' એવો લીધો છે. ૩. વાત્સાબિ:- નો એક અર્થ કવિએ ચોસઠકળા' અને બીજો અર્થ “ચન્દ્રમાની કળા' એવો
લીધો છે. આ જ રીતે વમતિની, પયોધર, અતધારો જેવા શબ્દપ્રયોગો કરીને શ્લેષ દ્વારા ચમત્કૃતિ સર્જી છે. (પદ્ય-૩૭-૩૮).
૧. મનિની – નો એક અર્થ “કમળવેલ” કર્યો છે તો બીજો અર્થ “પદ્મિની સ્ત્રી' એવો કર્યો
છે
૨. થર – નો એક અર્થ “સ્તન અને બીજો અર્થ “મેઘ' કર્યો છે. ૩. પથાર – નો એક અર્થ “ધારા વહી ગયા છે તેવા મેઘ' અને બીજો અર્થ ‘જેના પરથી
હાર સરકી ગયા છે તેવા સ્તન” તેવો અર્થ લીધો છે. આ ઉપરાંત પદ્ય-૬૨ અને ૯૩ માં કવિએ “અર્થાન્તરન્યાસ અલંકારનો પ્રયોગ કર્યો છે. પદ્ય૭૯ માં (ગળતેન કુપા રુ૫ દિધક્ષતી રૂવ) “ઉભેક્ષા' અલંકાર પ્રયોજયો છે. પદ્ય-૮૪ નાતજ્વલોહિમાનુ નિષેવને અર્થાત્ શરીર ઉપર શીતળ જળનો છંટકાવ થતાં પરસેવો ન વળે, પરંતુ, અહીં પરસેવો વળ્યો છે તેવું કહીને કવિએ અહીં ‘વિરોધ” અને “વિશેષોક્તિ' પ્રયોજ્યો છે. આ જ પદ્યમાં “મુplહારમ્' અને “મનયનરસં' પદોમાં “બ્રાન્તિમાન” અલંકાર નિરૂપ્યો છે. તો પદ્ય-૮૯માં “તૂનેવ મન્સીનતા' (ઉખેડી નાખેલી મલ્લીલતા જેવી) પ્રયોજીને કવિએ સુદર “ઉપમા અલંકારનું નિરૂપણ કર્યું છે.
વોટિવિરહ' શતકકાવ્યમાં મહાકવિશ્રી ભટ્ટનારાયણપાદનો છંદવૈભવનો ઊડીને આંખે વળગે તેવો છે. આ કાવ્યમાં પ્રયોજેલું છંદવૈવિધ્ય ખરેખર દાદ માગી લે તેવું છે. અનુછુપ, વસંતતિલકા, મન્દાક્રાન્તા, શિખરિણી, પૃથ્વી, શાર્દૂલવિક્રિડિત, ઉપજાતિ, સ્રગ્ધરા, માલિની, ઈદ્રવજ જેવા વધુ
