________________
ભાંગ પહેલા
[ ૨૨૫
પ્રશ્ન ૮૦૧ :—લાકાલાકમાં રહેલા દરેક દ્રવ્યમાં નિર'તર ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય થતાં રહે છે. શુ' કોઈ પણ દ્રવ્યમાં આનાં સિવાય ચેાથુ કાય પણ થઈ શકે છે કે નહિ?
જવાબ :—લાકાલેાકમાં રહેલ પ્રત્યેક દ્રવ્ય સČકાળ ધ્રુવ ( અચળ) છે, તથા તેમાં દરેક ક્ષણે નિર ંતર પૂર્વ પર્યાયના વ્યય અને અનન્તર પર્યાયને ઉત્પાદ થતા રહે છે.
દરેક દ્રવ્યમાં જે પણ કંઈ થતું રહે છે, તે બધાં કાય, આ ત્રણ કાર્ય માં જ સમાવિષ્ટ થઈ જાય છે. કોઈ પણ દ્રવ્યમાં એવુ કોઈપણુ કાર્ય નથી– જે ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય આ ત્રણે કાર્યાંમાં સમાવિષ્ટ ન થતાં જીતુ' રહી જતુ હોય.
પ્રશ્ન ૮૦૨:—એક દ્રવ્ય પેાતાની ઉત્પાદ્, વ્યય રૂપ ક્રિયાને કરતાં, બીજા-દ્રવ્યની ઉત્પાદ-વ્યય રૂપ ક્રિયા કરી શકે છે કે નહિ? જો તે કરી શકે છે, તે તે ક્રિયા પેાતાનાં દ્રવ્યથી ભિન્ન હશે કે અભિન્ન ?
જવાબ :—એક જીવ-દ્રવ્ય પાતાના પર્યાયની ઉત્પાદ-વ્યયરુપ કિયા કરતા કરતા, ખીજા—દ્રવ્યના પર્યાયની ઉત્પાદ—ત્ર્યયરૂપ ક્રિયા પણ કરી શકે છે.
એક જીવ-દ્રવ્ય પોતાના પર્યાયની ઉત્પાદ-વ્યયરૂપ ક્રિયાને ઉપાદાનરૂપથી અને મુખ્ય રૂપથી કરે છે, જેવી રીતે શિષ્યરૂપ જીવદ્રવ્ય, પેાતાનાં અજ્ઞાન-ગુણુની પર્યાયનો વ્યયં અને જ્ઞાન–ગુણુની પર્યાયના ઉત્પાદ, ઉપાદાનરૂપથી અને મુખ્ય રૂપથી કરે છે. તથા એક (જીવ) દ્રવ્ય, ખીજા દ્રવ્યની પર્યાયની ઉત્પાદ-વ્યયરૂપ ક્રિયાને નિમિત્ત રૂપથી અને ગૌણુરૂપથી કરે છે. જેવી રીતે ગુરુરૂપ જીવ-દ્રવ્ય, શિષ્યનાં અજ્ઞાન-ગુણુની પર્યાંયના વ્યય તેમ જ જ્ઞાન ગુણની પર્યાયની ઉત્પાદરુપ ક્રિયા નિમિત્તરુપથી અને ગૌણરૂપથી કરે છે.
એક દ્રવ્ય જે પર-દ્રવ્યોના પર્યાયની ઉત્પાદ-વ્યયરૂપ ક્રિયાને નિમિત્ત રૂપથી કરે છે, તે નિમિત્ત રૂપથી કરાયેલી ક્રિયા સ્વ દ્રવ્યથી અભિન્ન હેાય છે. જેવી રીતે, ગુરુ જે શિષ્યનાં અજ્ઞાન ગુણ પર્યાયાના વ્યય તથા ગુણુના પર્યાયાની ઉત્પાદરૂપ ક્રિયાને નિમિત્ત રૂપથી કરે છે. તે ક્રિયા તે ગુરુથી અભિન્ન હેાય છે.
પ્રશ્ન ૮૦૩ :—શુ કોઈ દ્રવ્ય, બીજા દ્રવ્યના પર્યાયનુ સવેદન કરી શકે છે? જો કરી શકે છે, તેા ક્યા પ્રકારથી? કેમકે અને દ્રવ્યેાના પર્યાયામાં અત્યતાભાવ ધ-દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવરૂપથી વિદ્યમાન છે.
જવાબ :—સંવેદન એ પ્રકારના થાય છે. (૧) જ્ઞાનરૂપ સ ંવેદન (ર) ભાગ–અનુભવ રૂપ સંવેદન
એક (જીવ) દ્રવ્ય છયે દ્રવ્યના પર્યાયાનાં જ્ઞાનરૂપ સંવેદન કરી શકે છે. કેમકે જીવ-દ્રવ્યમાં પ્રમાતૃત્વ ગુણુ હાવાથી તે બધા દ્રવ્યેનાં પર્યાયને જાણવાની શક્તિ રાખે છે, તથા છયે દ્રવ્યોનાં પર્યાયામાં પ્રમેયત્વ ગુણ હોવાથી બધાં જીવદ્રવ્યથી જાણી જવાને ચાગ્ય છે,
સ. ૨૯
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
