Prabuddha Jivan 1994 01 Year 05 Ank 01

Author(s): Ramanlal C Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 2

' પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૧-૯૪
માણસના શરીરમાં સૌથી પહેલી અસર ચરણને થાય છે. માટે જ ચરણને બીજું અંગોંગોની જેમ ચારણનાં લક્ષણોનો પણ ઉો અભ્યાસ થયેલો ચાલતા રાખવાનો, ઉષ્ણ વારસાયલાસનો મહિમા છે.
છે. ઉં, ત. પુજન પગનાં તળિયાં માટે કહેવાયું છે : જીવશાસ્ત્રીઓ બતાવે છે કે બીજું પ્રાણીઓ કરતાં મનુષ્યની अस्वेदमुष्णमरुण कमलोदरकान्ति मांसलं लक्ष्णम् । વિશિષ્ટતા એ છે કે તે બે પગે ટટ્ટાર ઊભો રહીને સીધો રાવી શકે છે, स्निग्धं समं पदतलं नृपसंतत्तिं दिशति पुंसाम् ॥ પ્રાણીઓ ઘણુ ખ ચોપગાં હોય છે. મનુષ્યને આગળના બે પગને બદલે
पादचरस्यापि चरणतलं यस्य कोमलं तत्र । બે હાથ મળ્યા છે, જેનો ને વિવિધ રીતે ઉપયોગ કરી શકે છે. બે પગ
पूर्णस्फुटोदुध्यरेखा म विश्वम्भराधीशः ॥ ઉપર આખા વજનદાર શરીરને સ્થિર રાખવું એ જેવી તેવી વાત નથી.
પિરસેવા વગરનું, ઉષ્ણ, લાલાશવાળું, કમલગર્ભ જેવી કનિવાળું, આપણે માણસને ઊભો રહેલો દિવસરાત જોઈએ છીએ, એટલે એ
મસલ, મૂ, સ્નિગ્ધ અને સમપ્રમાણ હોય એવું પગનું તળિયું મનુષ્યોને બાબત આપણને સ્વાભાવિક અને સહજ લાગે છે, પરંતુ જરા સૂકમ રાજયસંપત્તિનો અધિકારી બનાવે છે. જે પગપાળો કરતો હોય છદ્મ એનું રીતે વિચાર કરીએ તો એ વાત જરૂર નવાઈ ઉપજાવે એવી છે, ઈતર પગનું તળિયું શ્રેમળ હોય અને તેની ઉપર પૂરેપૂરી તથા સ્પણ ઉધરે જીવસૃષ્ટિની દૃષ્ટિએ વિચારીએ તો આ જેવું તેવું આશ્ચર્ય નથી. મનુષ્યની હોય તો તે રાજ હોય છે.] શક્તિનો, એના જ્ઞાનતંતુઓનો એમાં વિકાસમ રહેલો છે. કેટઊંક ચોપગ પગનાં તળિયાનાં લક્ષણો દર્શાવતાં વળી કહેવાયનું છે; ખરાબ પ્રાણી જન્મતાંની સાથે ચારેપગે લાવવા માંડે છે, કાકુદ કરવા માંડે છે, લાગતા પગ વંથદ કરે છે; પકવેલી માટી જેવો પગના તળિયાનો રંગ પરંતુ માનવ થિ જન્મતાંની સાથે બે પગે ઊભું રહી શકતું નથી જેનો હોય તો તે જ હત્યા કરે છે, પીળા રંગના તળિયાવાળો બાળક જન્મે છે, ત્યારપછી કેટલાક સમય સુધી તે, માત્ર ચા સૂઈ રહે અગમ્યાગમન કરે છે, કાળા રંગના નળિયવાળો મદ્યપાન કરે છે, પડ છે; પછી પડખું ફરે છે; ૫ ઊંધું પડે છે, પછી જ્યારે બેસતાં શીખે રંગના તળિયાવાળો અભર્યા ભાણ કરે છે, ૫ગનું તળિયું અંદરની બાજુ છે ત્યારે એની કરોડરજજુ અને એના શનતંતુઓ-કંઈક વધુ દક્તિવાળા દબાઈ ગયેલું હોય તો તે સ્ત્રીને કારણે મૃત્યુ પામે છે, માંસ વગરનું બને છે, ત્યાર પછી બાળક સ્થિર ઊભા રહેતાં શીખે છે અને એકાદ હોય તો તેને ભારે રોગ થાય છે, ઉપસી આવેલું હોય તે ધણી મુસાફરી વર્ષનું થવા આવે ત્યાર પછી ડગલું માંડીને ચાલતાં શીખે છે, ત્યારે કરે છે. એને જાણે કશુંક સિદ્ધ ર્યાનો આનંદ થાય છે. એની કરોડરજજનો અને પગના તળિયામાં શંખ, છત્ર, અંકુશ, વજ, ચંદ્ર તથા વજની એના જ્ઞાનતંતુઓનો આ રીતે વિકાસ થાય છે. વૃદ્ધાવસ્થા આવનાં આકૃતિને સુરેખ અને સ્પષ્ટ બતાવતી રેખાઓ હોય તો તે પુરુષ હંમેશા માણસના જ્ઞાનતંતુઓ નબળા પડે છે. ચાલવાની, ઊભા રહેવાની,
| વા ની ભાગ્યશાળી રહે છે. આ આકૃનિઓની રેખાઓ યુધ્યમ પ્રકારની હોય બેસવાની તાકાત તમે ક્રમે ધટી જાય છે. કેટલાક અતિશય વૃદ્ધ માણસો તો પાછલી જિંદગીમાં તે ધનસંપત્તિ ભોગવે છે, પગના તળિયામાં ઉંદર જીવનના અંતિમ વર્ષો સૂતો સૂતાં પસાર કરે છે. આમ ચરણને ચલાવવામાં
પાડો, શિયાળ, કાગડો, ઘો, ગીધ જેવી આકૃતિની રેખાઓ હોય છે તે શાનતંતુઓની શક્તિ મનુષ્ય જીવનમાં ઘણી મહત્વનો ભાગ ભજવે છે માણસ દરિદ્ર રહે છે. મનુષ્યના શરીરમાં મસ્તક એનું ઉત્તમાંગ ગણાય છે, કારણ કે
સામુદ્રિક શાસ્ત્રમાં આવી જ રીતે સ્ત્રીના પગનાં તળિયનાં લક્ષણો મસ્તકમાં સ્પર્ધાદિ પાંચે ઈન્દ્રિયો તથા મન આવેલાં છે. મસ્તકે મનુષ્યની
દર્શાવ્યું છે, જેમકે, ઓળખનું તથા તેના વ્યક્તિત્વની પરખનું સૌથી ઉત્તમ અંગ છે. મનુષ્યના
चक्रस्वस्तिकशंखध्वजांकुशच्छत्रमीनमकाराद्याः । શરીરમાં બીજે છેડે આવેલા ચરણને મધ્યમ કે નિકૃષ્ટ પ્રકારના અંગ
जायन्ते पादतले यस्याः सा राजपली स्यात ॥ તરીકે ગણાવામાં આવે છે. સામુદ્રિક લક્ષણ પ્રમાણે કમરથી ઉપર આવેલાં श्वशृगालमहिषमूषककाकोलुकाहिकोककरभाद्याः । શરીરના અંગોને શુભ અને કમરથી નીચે આવેલાં, શરીરનાં મળમૂત્રાદિની
चरणतले जायन्ते यस्याः सा दुःखमाप्जनोति ॥ નિકટ આવેલ શરીરનાં અંગોને અશુભ તરીકે ગણવામાં આવે છે. પરંતુ જેિ સ્ત્રીના પગના તળિયામાં ચક્ર, સ્વસ્તિક, શંખ, ધજ, અંકુ, તેમાં પગનું સ્થાન વિલક્ષણ છે. પાદપ્રહારને કારણે, ધૂળ સાથે સંતન છત્ર, માછલી, મગર, ઈત્યાદિ આકૃતિઓ હોય તે સ્ત્રી રાણ થાય છે, સંગર્ષી મલિન થવાને કારણે તથા એના તરા પાશવી શકિનનો ઉપયોગ જે સ્ત્રીના પગના તળિયામાં કૂતરું, શિયાળ, પાડો, ઉદર, કાગડો, કૂવા થતો હોવાને કારણે પગ વગોવાયેલું અંગ છે. કેટલીકવાર ને ખોટી રીતે સાપ, ૧૩, ઊંટ વગેરેની આકૃતિ હોય તો તે દુઃખ થાય છે.] પણ બદનામ થાય છે. માણસની નજર જયારે સામે, ઊંચે કે આજુબાજુ
આ તો નમૂનારૂપ થોડાં લણો અહીં બતાવ્યાં છે. બીજા પાસ ધણો હોય અને નીચે પગની ઠેસ વાગે તો ઘણવાર દૉષ પગનો નીકળે છે લક્ષણો સામુદ્રિક શાસ્ત્રોમાં બતાવ્ય છે. પગનાં તળિર્યા ઉપરાંત, પગના અને ઈજ પણ પગને થાય છે. શિર મોટા ને સકર્મી અને પગ મોટા એA, આંગળીઓ, નખ, એડી, ઘૂંટી ઘૂંટણ, પિંગ વગેરેનાં વિવિધ તે અ૫કમ જેવી કહેવત પણ પગને ગૌરવ અપાવતી નથી. આમ પ્રકારના લક્ષણો એમાં દર્શાવાય છે. આ ઉપરથી જણાય છે કે એ પગ વગોવાય છે, છતાં પણ પવિત્ર પુરુષો પોતાના પગને ધન્ય બનાવે શાસ્ત્રના રચયિતાઓએ કેટલું બધું ઝણવટ ભર્યું. સૂકા અવલોકન ક્ય છે. અનેક લોકો સંત મહાત્માઓનાં ચરણમાં વંદન કરે છે, ચરણનો સ્પર્શ કરે છે, ચરણને કમળ તરીકે ઓળખાવે છે. પવિંની સ્ત્રીના બે
કેટલાક કહેતા હોય છે કે ભગવાને માણસને પગ આપ્યા છે તે ચરણને કમળની અનિની જેમ ગોઠવી શકાય છે.
વાપરવા માટે આપ્યા છે, સાચવી રાખવા માટે નહિં. વસ્તુત: ચાલવાથી સ્વર્ગસ્થ થયેલા મહાત્માઓની ચરણપાદકા બનાવીને તેને પૂજવામાં જ પગ વધુ સારી રીતે સચવાય છે. વ૫રાય નહિ તો પગ નકામા થઈ આવે છે. માણસના પગમાંથી સૂક્ષ્મ વિદ્યુત પ્રવાહ અર્થાત શક્તિ સ્ત્રોત જય, જેઓના પગ નકામાં થઈ ગયા હોય છે અથવા જેઓ એક અવા વહ્યા કરે છે. તેને લીધે સંત મહાત્માના ચરણોમાં વંદન કરવાનો બંને પગે અપંગ હોય છે, તેઓને પગનું મહત્વ બરાબર સમજતય છે. મહિમા ચાલ્યો આવે છે. અમારું મસ્તક (ઉત્તમાંગ) તે આપના ચરણ એમને કોઈક સાધનથી ચાલવા મળે છે તો તૈમના અનિંદાવર્ષનો પાર (નિવૃષ્ટાંગ) તુલ્ય પણ નથીં' એવી લઘુના કે નમ્રતા વિયાનપૂર્વક દર્શાવવા રહેતો નથી. માટે પણ સંતોના ચરણમાં મસ્તક નમાવાય છે.
ચાલવાથી આખા શરીરને–પગની એડી, ઘૂંટણ, કમર, હાથ, ડોક પ્રાચીન ભારતીય શાસ્ત્રોમાં શરીરની અંગૌગોના અભ્યાસને લગનાં વગેરે તમામ અવયવોની માંસપેશીઓને જરૂરી વ્યાયામ મળી રહે છે, શાસ્ત્રો પણ રચાયાં છે, અંગવિદ્યા અથવા સામુદ્રિક શાસ્ત્રમાં શરીરના તદુપરાંત ચાલવાથી પાચનશક્તિ સારી રહે છે તથા જ્ઞાનતંતુઓને પણ