________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
તા. ૧૬-૧૧-૯૩
રિમોટ કંટ્રોલ’નો યોગ્ય ઉપયોગ
a મનોજ્ઞા દેસાઈ બધિર બાળકોને બોલતાં શીખવવું એ મારા કામનો એક ભાગ છે. શકે છે. 'ટર્નિંગ પોઈન્ટ', 'ધ વર્લડ ધિસ વીક' જેવં કાર્યક્રમો તો દૂરદર્શનની એ માટે વાંદરામાં રહેતા એક બધિર બાળકને એનાં માતા મારી પાસે જ છે. એ સિવાય દૂરદર્શનનું 'જંગલબૂક બાળકોને ખૂબ જ મઝા આવે વારા-બોલવાનું શીખવવા માટે લઈને આવતાં. એની શાળાના સમય એવું હોય છે. આવા મર્યક્રમોમાંથી બાળકોનું આડકતરી રીતે સાથે મારી પાસે લાવવાના સમયનો મેળ ન પડન, અને બીજું કેટલાંક ચરિત્રઘડતર પણ થતું હોય છે. વાર્તાઓ, સમાચાર કે બીજા અનેક કારણોસર એણે માત્ર રજાઓમાં, વેકેશનમાં એની આ વાયા-કેળવણ કાર્યક્રમો જોવાથી ભાષાઓ પરનું પ્રભુત્વ પણ વધે છે-કેટલાક કાર્યક્રમો ચાલુ રાખવી એમ નકી ક્યું વેકેશન ૩ નો એનો ન આવ્યો. ભાષા પર અવળી અસર કરે એવા પણ હોય છે. એટલે જે થોડું "મારા દીકરાને વાયા-કેળવણી (સ્પીચ ટ્રેઇનિંગ માટે ક્યારે લાવું ? હવે યોજનાબદ્ધ અવલોકન હોય તો ટી. વી. મનોરંજન અને માહિતી, જ્ઞાન રજાઓ પી ગઈ છે એણે પૂછ્યું.
અને ગુમન મબલખ પ્રમાણમાં પૂરાં પાડે છે. 'સવારે અગિયાર વાગ્યે, મારું સમાયત્રક જોઈ મેં કહ્યું.
પરંતુ ઘણા કિસ્સામાં બને છે તેમ, તે ટી. વી. જોવાનું સંયમિત 'પણ અગિયાર વાગે તો એ ઊઠ્યો પણ નથી હોતો.
અને યોજનાબદ્ધ ન હોય તો ? તો ટી. વી. માં આવતા કાર્યક્રમો જેનો ‘ચને મોડે વર્ગ જગે છે?'
માત્ર કેટલીક બાળકનું જ નર્ટી આખી પેઢીનું ચારિત્ર્ય ઘડતર ભયમાં 'હા, બે વાગ્યા સુધી બિલ પર પિક્સર જુએ ને પછી બિચો છે એમ કોઈ કોઈ વાર લાગી આવે છે. સવારે વહેલો શી રીતે ઉઠે ?' એણે એક સ્વાભાવિક પ્રમરૂપે વિધાન
ટી. વી. જોવાની પ્રક્રિયા એ સાવ પેસિવ નિક્કિતાભરી છે. માત્ર ક્ય ૧૦-૧૨ વર્ષનું બાળક રોજ રાત્રે બે વાગ્યા સુધી 'કેબલ પુર જેવા અને માણવા સિવાય આપણે કંઈ કરવાનું હોતું નથી. કેટલાક પિશ્ચર જુએ એ હકીકત જ મને ઠીક ઠીક અધિર લાગી ઓં એ કાર્યક્રમો પ્રયત્નપૂર્વક સમજવાના હોય છે. ધાર્મા તો એ પણ નથી વિચાર બાજુ પર મૂકી મેં ક.
હોતું. પુસ્તક વાંચવામાં પ્રમાણમાં ઓછી નિષિમતા છે. એમાં સમજવાની, "ભલે તો પર્ણ મને સાંજે ચાર વાગ્યે સમય મળશે. એને ચારથી .
ચિત્રોવિનાનું પુસ્તક હોય તો શબ્દોમાં આલેખાયેલા વર્ણન પરથી પગના સમયે લઈ આવો.'
કલ્પનાઓ કરવાની વગેરે પ્રક્ષિાઓ ઊંચાવાની સાથે આપોઆપ જ થવા 'એ પણ નહીં બને...' એનો દિધા ભર્યો સ્વર સંભળાયો, લાગે છે. બાળકોને માટે રમવા જેટલી સમિ પ્રક્રિયાઓ બહું ઓછી
'બપોરે ત્રણ વાગ્યે કેબલ પર બપોરનું પિચર શરૂ થઈ જાય પછી હશે. બગીચામાં જવાને બદલે કે રમવાને બદલે તે બાળક કાયમ સિનેમા એ શી રીતે આવે ' પછી ઉમેર્યું. માત્ર વેકેશનમાં જ તો એ બે પિચર જોવાનું કે ટી. વના ટ્રે' કાર્યક્રમો જોવાનું પસંદ કરતું હોય તો બાળકનું જોઈ શકે બાકી તો ફુલ હોય એટલે ન બને. તમને બીજો સમય જ એ વલણ એના સર્વાગી વિકાસમાં નડતરરૂપ થાય તેવી પૂરી શક્યતાઓ ફાવે ?' 'આ બીજું વિધાન આઘાનપ્રદ હતું. બીજું કોઈ સમયે મને ફાવે છે. ગમે એટલું 2 વીનું આકર્ષણ હોય પણ એ છોડીને રમવા દોડી એમ ન હોવાથી એણે બાળકને એક મહત્વની કેળવણી નહીં અપાય જતું બાળક પછીથી સારા વિકસિત નાગરિકો બને એવું માની શકાય. તો ચાલે છે એવું નક્કી કર્યું.
. ટી. વીની ટેવને લીધે શ્રવણ અને દૃષિ એ બી ઈદ્રિયોન સતત આ એક બાળકની કેળવણીના એક પાસાનો પ્રયું નથી. ઉપયોગને લીધે રેડિયો કે ટેઈપરેકોર્ડરનું મહત્વ પૂબ ઘટી ગયું છે. માતા-પિતાના કે એકંદરે સમાજના કોઈ પણ કેળવણી તરફના વલણનો વળી સાથે દ્રશ્ય ન હોય તો ટી. વી.ના ટેવાયેલા બાળકને માત્ર શ્રાવ્યનો પ્રમ છે. વીડિયો, ટી. વી. ડી. 2 મે, ઝી, એ. . એન, એમ. ટી. ઉપયોગ કરવા માટે ઘણીવાર એકાગ્રતા પણ ખૂટી ૫ છે. ચિત્રવિનાનો
વી વગેરે ધરા ઉત્પન્ન થયેલી એક ગંભીર સમસ્યાનો પ્રશ્ન છે. પુસ્તક વાંચતી વખતે બને એમ માત્ર સાંભળેલા શબ્દો દ્વારા વિચાર - આ બધી ચૈનલ્સ સાથે મારે બહુ નિકટનો પરિચય નથી. દરેક કરવા માટે એની કલ્પનાશક્તિ પણ સીમિત બની જાય છે, સુંદર, મધુર, ચેનલ પર માહિતીપ્રદ, પ્રેરણાત્મક કાર્યક્રમો પણ આવે જ છે. કેટલીક કર્ણપ્રિય સંગીન પણ લાંબો સમય ધ્યાનથી સાંભળવું તેને માટે અઘરું શાનવર્ધક સીરિયલો તો ખૂબ જ સરસ અને એવી જ જોઈએ” એવો થઈ પડે છે. ચિત્રો દોરવ, નિબંધો લખવા વગેરે કહપનાક્તિને ઉત્તેજિત અભિપ્રાય આપી શકાય એવી પણ હોય છે. તેમ છતાં એકંદરે કરે એવી પ્રવૃત્તિઓ કરતાં બાળક પોતાનો દરેક દિશામ વિકાસ વધારે ફિલ્મબેઈઝડ (ચલચિત્રધારિત) અને નકાર્યું કે અંગ્રેજીમાં 'ટ્રેશ' કહીએ સરળતાથી સાધી શકે છે. એનું પ્રસારણ ખૂબ વધી ગયું છે એ પણ એટલું જ સારું છે.
બાળકોને માટે પ્રમાણમાં નકામું કે માત્ર મનોરંજક લાગે એવું ટી ત્રણેક વર્ષ પહેલાં મારે પર્શની એક શાળાના વાલીઓ સમક્ષ વી. જોવાનું પણ રસપ્રદ બનાવી શકાય. કુદરતી દૃશ્યો ઉ૫ કૌઈ ફિલ્મનું 'બાળકોની કેળવણીમાં ટી વી. વીડિયો વગેરેનો રચનાત્મક (ક્વેિટિવ) ગીત ચાલતું હોય તો તે વખતે આંખો બંધ કરીને કદના કરવી કે ઉપયોગ એ વિશે બોલવાનું હતું, તે વખતે કેબલ શરૂ થઈ ગયું હતું કેવાં દૃશ્યો આવતાં હશે ?' અથવા તો શો પર વિચાર રીને 'એ જ પણ બીજી બધી ચેનલોનો પ્રવેશ હજી થયો ન હતો. તે વખતે પણ ગીતના ક્ષો આપણે બનાવવા હોય તો કેવા બનાવીએ વિગેરે નાન બાળ ઔધ્યમ ઓછું સરેરાય અવાડિયાના ૧૦ -૧૨ કલાક ટી વી. નાની ૨મતો રમવાથી આપણે માત્ર મનોરંજક કાર્યક્રમોને ધુ રસપ્રદ, લેતાં હશે એવી ગણતરી હતી.કુલ અને વધતા જતા ગૃહકાર્યના બોજા સમિ અને વિકાસની દિશામાં દોરી શકે એવા બનાવ થશે. છતાં પણ આ કલાકે વધ્યા હોય એવી પૂરી શક્યતા છે.
વેકેશનમાં કે રજને દિવસે ઘરમાં આવતી વીડિયો ફિલ પણ થોડું 2 વી. પણ વિજ્ઞાનની બીજી અનેક દેન જેવું જ છે. જે યોગ્ય જોઈ વિચારને લાવીએ તો એમાં પણ બાળકના વિકાસ માટે ભરપૂર ઉપયોગ થાય તો વરઘનરૂપ અને નહીં તો અભિશાપરૂપ છે. બાળકે શક્યતાઓ સમાયેલી છે. બાળકોમાં, સામાજમાં, હિંસાત્મક શતાવરણ માટે આવતા ટી વીના કાર્યક્રમોમાંથી તો બાળકો અનેકવસ્તુ શીખી વળ્યું છે. એનું એકમાત્ર નર્ટી પાર એક ક્રરાણ ફિલ્મ અને ટૂ વી. છે. શકે એવું હોય જ છે. તે ઉપરાંત બીજ માહિતીપ્રદ મર્યક્રમો મોટેરના એમ ચોક્સપણે કહી શકાય. માર્ગદર્શન હેઠળ બતાવીએ તો બાળક એમાંથી પણ ઘણું ઘણું શીખી વળી સિનેમાના પડદા પર ફિલ્મ જોવામાં પણ એક ખો જ
