________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગયા. વેપારીએ ઉધરાણી ખેોટી થવાથી અને ધંધાપાણીના અભાવે અન્ય પ્રદેશમાં જવા લાગ્યા. ખેડૂતા અને ગરાસિયાઓને ધીરનાર એવા આ વ"ના સ્થળાંતરથી એ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિમાં મુકાઈ ગયા. ગામની સીમમાં આવેલાં વડલા લીબડા ખાવળ વગેરે ઝાડા કાપી-વેચી એના પર જીવનનિર્વાહ કરનારા વધ્યા, પેટિયું રળવા ગામડાંના લોકો મજૂરીએ પણ જવા લાગ્યા. ઊભડ વગ વહાણામાં સામે કાંઠે સુરત ભરૂચ અને છેક મુંબઈ સુધી જવા લાગ્યો. અમદાવાદ અને મુંબઈની મિલેામાં તેમજ નજીકનાં શહેરામાં નાનાં-મોટાં કારખાનાંએમાં આ લોકો કામે જવા લાગ્યા. કંગાળ બનેલા ખેડૂતા નજીકના રેલવે સ્ટેશનવાળાં ગામામાં ભાડાં કરવા તથા છૂટક મજૂરીકામ કરવા લાગ્યા. ખેતી અને ઢાર–ઉછેરના ધંધા ભાંગી પડયો. ખેડૂત વગ॰ કર્જદારીમાં ડૂબવા લાગ્યો. દુકાળરાહત માટે શરૂ થયેલાં રાહતકામામાં ખેડૂત સ્ત્રી પણ કામે જવા લાગી. કાઈ કાઈ સ્ત્રી ઉપર અત્યાચાર થયાના ખનાવા પણુ આ સમયે નોંધાયા છે. ટૂંકમાં, છપ્પનિયા દુકાળે ગ્રામીણ સમાજના લાકોની રહેણી-કરણી અને નીતિમત્તામાં મોટુ' પશ્ર્વિન આણ્યું. ૧૯ મી સદીના અંત સુધી આ લોકો ઈશ્વરને ડર રાખી ચેરી વ્યભિચાર અને એવાં અન્ય હલકાં કામ કરવાથી દૂર રહ્યા હતા તેમજ બાપદાદાનું દેવું સાત પેઢીએ પણ ચૂકવી દેવુ' એવી ઊંચી નીતિમત્તાની જે ભાવના હતી. તેમાં ભારે મેાટી પીછેહઠ થઈ. સશક્ત અને માયાભારે લોકો લૂટનો ધંધો કરવા લાગ્યા. આ પ્રકારના પરિવતનથી ગ્રામીણ જીવનની લાક્ષણિક ઉદારવૃત્તિ અને મહેમાનગતી અદૃશ્ય થવા લાગી. સુખી અને સમૃદ્ધ ગ્રામીણ જીવનમાં આવેલાં આ પરિવતનાએ અનેક સામાજિક સમસ્યા પેદા કરી
શહેરી જીવનમાં વ્યસના અને દુ'શેાએ ઊ'ડાં મૂળ નાખ્યાં. બારીક વિલાયતી કાપડ તેમજ ચા પાન સિગારેટ નાટક સિનેમા અને દારૂના વપરાશ વધ્યું, જેણે નીતિમત્તાના ધારમાં પરિવતન આણ્યું. શહેરી પ્રજા દંભી સ્વાથી અને વ્યસનપરાયણુ થઈ ગઈ. કાઠી ગરાસિયા વગેરે લડાયક કામાનુ` ક્ષાત્રતેજ હાઈ ગયું.
મહારાજા ભાવસિંહજી ઈ. સ. ૧૯૦૩ માં પહેલવહેલી મોટર લાગ્યા. આ પછી મેટરને વપરાશ વધ્યું. ગ્રામાફીન અને ફાનેગ્રાફ પ્રથમ મોટાં શહેરમાં અને પછીથી ગામડાંઓમાં દાખલ થયાં, ભવાઈને બન્ને નાટકો અને ગેડિયા બજારણિયાને બદલે સરકા આવવા લાગ્યાં. સિનેમાના ઈ. સ. ૧૯૦૩-૪ માં પ્રથમ મુંબઈમાં અને પછી ધીમે ધીમે કાઠિયાવાડમાં પ્રવેશ થયા. બાજીગરો અને ચૂંદડિયા મહારાજોની જગ્યા હવે મેજિકના ખેલ કરનારાઓએ લીધી.
(૬) પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ(ઈ. સ. ૧૯૧૪-૧૮)નાં વર્ષો દરમ્યાન રૂ. અનાજ ઘી તેલીબીયા ઊન ચામડાં અને અન્ય કાચા માલ-સામાનના ભાવા આસમાને પહોંચ્યા. તેજીના સમય શરૂ થયો. મુંબઈ ર'ગૂન અને આફ્રિકા ગયેલા વેપારીઓ પુષ્કળ ધૃત કમાઈને પોતાના વતનમાં આવ્યા. અહીં સારાં મકાન બંધાવ્યાં. આ ઉપરાંત નિઃશાળા પુસ્તકાલયા દવાખાનાં ધર્મશાળા અને જળાશયા જેવાં અનેકવિધ લેાકાયેાગી કાર્યા પાછળ ઉદાર હાથે નાણુાં વાપરવા લાગ્યાં. લગ્નાદિ પ્રસ ંગોએ માટી જમણવારો થવા લાગી, મહારાજા વસિહજીએ એક વાર તા ઘીના ભાવ ૪૦ તાલાના એક શેર એવા ૬૦ શેરના મણના રૂ, ૭૦ = ૦૦ એલાતાં ગરીબ વસ્તીને ઘી મળતુ' 'ધ થતાં આ પ્રકારની જમણુવારા પર પ્રતિબંધ ફરમાવ્યા હતા. સોની સુથાર લુહાર કડિયા દરજી મેચી ક સારા વાળંદ કુંભાર વગેરે કારીગર અને વસવાયા વર્ષાં પણ આ તેજીના ગાળામાં કસદાર થઈ ગયા. આ કૉમેએ પેાતાની જ્ઞાતિનાં ભધારણા અને પેતાની મજૂરીના આકરા દર નીચે ન જવા દેવા સંગઠન રચ્યાં હતાં. તેજીને આ સમય માત્ર આશ્રિત વર્ગને જ લાભદાયક ન નીવડયો.
૩૦]
ડિસેમ્બર/૧૯૯૩
[પથિક
For Private and Personal Use Only
