________________
ઘડીઓની ગણતરી ગણતાં જે તિથિની ઘડીઓ એટલી વધારે હોય, કે સામાન્ય માપ કરતાં વધારે ઘડીઓ હોય, તેથી તે તિથિને દીર્ધ - લાંબી તિથિ કહી શકાય. પરંતુ ટૂંકી કે લાંબી તિથિ – પર્વતિથિ પણ હોય તો ખરી જ. ન તેનો સદંતર અભાવ હોય, ન તે બે કે ત્રણ રૂપે હોય, પણ તે પણ એક જ હોય.
૧૯. તો પછી લય અને વૃદ્ધિ શી રીતે ગણાય?
પરંતુ જ્યોતિષ શાસ્ત્રકારોએ ટિપ્પણાની વ્યવસ્થા માટે - લગભગ ૬૦ ઘડીની નિયતમાપના વાર સાથે મેળ બેસાડવા ખાસ વ્યવસ્થા કરી, કે -
9 એક વારને ત્રણ તિથિ સ્પર્શ, એટલે વચલી તિથિ - પહેલાના કે પાછળના - એમ બેમાંથી એકેય સૂર્યોદયને ન સ્પર્શ, તેથી તેની લયસંજ્ઞા - ટિપ્પામાં દર્શાવવી.” અને એ જ પ્રમાણે -
એક તિથિને ત્રણ વાર સ્પર્શ, જેથી એક તિથિને સૂર્યોદય કાળે તો બે જ વાર સ્પર્શે, માટે એ લાંબી તિથિને-બે તિથિ તરીકે ટિપ્પણામાં દર્શાવવી. ક્ષયનો દાખલો
વૃદ્ધિનો દાખલો સોમ ૬ (છઠ્ઠ)
સોમ ૬/ છઠ્ઠ બે વાર મંગળ ૮ (આઠમ) મંગળ ૬/લખવી પડી છે. આમાં ટિપ્પણામાં સાતમ || બે વારમાં બતાવવાની હોવાથી બે લખાણી જ નથી | વાર તિરિ બતાવવી જ પડે છે. બીજો ઉપાય નથી આમ ટિપ્પણામાં અભાવ રહેવાથી તેની ક્ષયસંજ્ઞા પાડવી પડી છે, અને ટિપ્પણામાં એક તિથિ બે વાર લખવી પડતી હોવાથી તેની વૃદ્ધિ સંજ્ઞા પાડવી પડી છે. એટલે હવે, વાસ્તવિક અર્થમાં ટૂંકી અને લાંબી તિથિ છે. છતાં, સંજ્ઞાના બળથી તેને ક્ષીણા તિથિ અને વૃદ્ધા તિથિ એટલે “બેવડાયેલી તિથિ” એવી સંજ્ઞાથી વ્યવહાર કરવો પડે છે. કેમ કે ખાસ સંજ્ઞા અને સામાન્ય નામ, બેમાં ખાસ સંજ્ઞા બળવતી ગણાય છે. કેમ કે ખાસ પ્રયોજન હોય તો જ, તે તે શાસ્ત્રના રચનારા પોતાના શાસ્ત્રની રચનામાં સુગમતા લાવવા માટે, જરૂરિયાત પૂરતી જુદી જુદી સંજ્ઞાઓ નક્કી કરે છે. તેથી સંજ્ઞાને મુખ્ય સ્થાન આપવું પડતું હોય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
